Inzicht in biodiversiteit en ecosysteemdiensten

0 Inzicht in biodiversiteit en ecosysteemdiensten

01

Leerdoelen Nadat u dit onderdeel hebt afgerond, hebt u een beter inzicht in de basisbegrippen en de stand van huidige kennis over biodiversiteit en ecosysteemdiensten. U begrijpt het verschil tussen habitats en ecosystemen en hun de rol hiervan bij de ondersteuning van verschillende soorten. U zult de onderlinge samenhang tussen biodiversiteit en ecosysteemdiensten begrijpen, en leren hoe u ecosystemen in beleid en planning een plaats kunt geven. Dit hoofdstuk geeft u de benodigde technische achtergrondkennis over het onderwerp, zodat u beter begrijpt hoe u in uw dagelijkse planningswerkzaamheden de biodiversiteit kunt integreren.

Inzicht in biodiversiteit en ecosysteemdiensten

Werken met actieplannen in de praktijk

Plannen voor de natuur

Wat is biodiversiteit? Biodiversiteit is de som van al het leven op aarde. Het begrip omvat alle dieren, planten, schimmels en virussen, plus de plaatsen waar deze leven. Wij maken ook deel uit van de biodiversiteit en samen met de natuur in al haar vormen behoren we tot het web van het leven.

De bouwstenen van biodiversiteit Biodiversiteit heeft een aantal verschillende functies. Van wezenlijk belang voor de mens zijn de diensten die de natuur ons biedt. Zoals de verschillende bouwelementen van een huis (stenen, cement, ramen) samen het geheel maken dat ons onderdak geeft, heeft ook biodiversiteit verschillende elementen nodig om te kunnen functioneren. De belangrijkste bouwstenen van biodiversiteit zijn: soorten, habitats, ecosystemen en genen.

Soorten

Habitats

Ecosystemen

Soorten In de hele wereld zijn rond de 1,75 miljoen soorten Genen beschreven en er wordt geschat dat deze slechts 13 % vertegenwoordigen van het totale aantal dat momenteel op aarde bestaat. De belangrijkste en meest diverse groepen, met uitzondering van micro-organismen, zijn de insecten. Andere diverse groepen zijn de schimmels, planten, mossen en korstmossen. Daarom is het van belang dat niet alleen wordt gekeken naar de meest tot de verbeelding sprekende soorten. Alle soorten spelen een eigen rol en vormen samen het leefmilieu waarvan wij afhankelijk zijn.

Habitats Verschillende soorten planten en dieren die in diverse combinaties bij elkaar komen, vormen ecologische leefomgevingen of habitats. Deze zijn in de loop van vele duizenden jaren ontstaan als reactie op lokale omgevingsomstandigheden, zoals bodemtype, beschikbaarheid van vocht en klimaat. Menselijke activiteiten hebben ook habitats met een hoge biodiversiteitswaarde gevormd en gecreëerd. Het zijn niet alleen de afzonderlijke soorten die van betekenis zijn; typische en atypische combinaties van soorten binnen habitats zijn eveneens belangrijke biodiversiteitselementen. Belangrijke habitats kunnen overal voorkomen: een oerbos in een strikt beschermd nationaal park, een kruidenrijke weide of een spoorberm aan de rand van de stad. Habitats worden geclassificeerd. Dit is om de waarde en het belang ervan vast te stellen, belangrijke verschillen te onderscheiden en bij te dragen aan een effectiever gebiedsbeheer. De classificatie vindt plaats op basis van gegevens over de verschillende soorten waaruit een habitat bestaat en/of de structurele of chemische eigenschappen. In Europa volgt de habitatclassificatie doorgaans de EUNIS-classificatie van de Europese Unie.

16


Enkele van de belangrijkste gebieden voor biodiversiteit zijn gebieden die niet veranderd of beheerd worden door mensen, ofwel wilde natuur. Het behoud van deze gebieden is normaliter afhankelijk van zo min mogelijk verstoring. In veel regio’s, met inbegrip van grote delen van West-Europa, is er echter weinig tot geen wilde natuur meer. In plaats daarvan is, hand in hand met de groei en uitbreiding van menselijke activiteiten, een netwerk ontstaan van semi-natuurlijke habitats, zoals blauwgrasland, vennen en heidevelden.



De EUNIS-classificatie Het EUNIS (European Nature Information System, Europees systeem voor natuurinformatie) bevat allerlei gegevens over soorten, habitattypen en gebieden. Het helpt bij de naleving van de Europese habitat- en vogelrichtlijn en verschaft specifieke gegevens uit internationale rode lijsten. Door te verwijzen naar het EUNIS in planningsdocumenten, kan een schakel worden gelegd tussen lokale en internationale doelen. http://eunis.eea.europa.eu/

Semi-natuurlijke habitats moeten het over het algemeen hebben van de zorg van grondbeheerders die opkomen voor het belang ervan voor de biodiversiteit. Een verkeerd beheer doet deze habitats echter meer kwaad dan goed. Zo moeten kalkgraslanden op bepaalde momenten van het jaar worden begraasd, maar kunnen dergelijke graslanden worden vernield wanneer ze het hele jaar door begraasd worden of door het gebruik van meststoffen.

In praktische termen is het gemakkelijker om habitats te herkennen (en beheren) wanneer de aandacht op individuele soorten wordt gevestigd. Zodra de waarden zijn vastgesteld en prioriteiten bepaald, is het mogelijk om deze effectief te beheren doordat niet alleen belangrijke plantenhabitats nu gemakkelijk kunnen worden geïdentificeerd (bijvoorbeeld ‘trilveen’), maar ook de belangrijkste processen die moeten worden beheerd (bijvoorbeeld ‘natuurlijk bosherstel’). Zelfs soorten die bijzonder veel op elkaar lijken, zoals de verschillende soorten vleermuizen, hebben zich gespecialiseerd en qua foerageren, broeden, rusten, enzovoort, zeer uiteenlopende habitateisen ontwikkeld. Kennis van deze specifieke habitateisen in de gehele levenscyclus van een soort is

Een ambassadeursoort adopteren voor natuurplanning en communicatie In het kader van een door de Belgische provincie Limburg gecoördineerd project voor lokale biodiversiteit onder de naam ‘Gemeenten adopteren Limburgse soorten’, heeft de gemeente Diepenbeek de Europese boomkikker (Hyla arborea) geadopteerd als ambassadeursoort. De keuze voor de boomkikker diende twee belangrijke doelen: ten eerste de communicatie met alle betrokkenen (burgers, beleidsmakers, besluitvormers, enzovoort) over de waarde van lokale natuur en de noodzaak om deze te beschermen. Ten tweede de integratie van de (habitat)behoeften van de boomkikker in de herziening van het plaatselijke bestemmingsplan. De gemeente, de provincie Limburg, burgers en natuurorganisaties waren betrokken bij de ontwikkeling van dit bestemmingsplan, waarbij met de behoeften van de boomkikker rekening is gehouden. Hiertoe is de status van enkele reeds in het bestemmingsplan aangewezen gemeentelijke groene zones gewijzigd in die van beschermd natuurgebied. Twee van deze nieuw gecreëerde beschermde natuurgebieden (Dauteweyers en Dorpsbeemden) werden met elkaar verbonden via een groene corridor. Een van de grootste uitdagingen was het vinden van een doelmatige manier om te communiceren met de burgers en de politici. Dit gebeurde via een brief aan alle burgers in de regio, informatiesessies, en artikelen in de informatiebrochure van de gemeente. Ten slotte zijn er subsidies beschikbaar gesteld voor de aanleg van amfibieënpoelen.

17




belangrijk bij het ontwikkelen van volledige beschermingsstrategieën. In de figuur hiernaast wordt dit geïllustreerd voor drie soorten vleermuizen.

Grote hoefijzerneusvleermuis Habitat: hagen en houtwallen Kenmerken: foerageermogelijkheden langs lintvormige elementen Beheer: alleen ‘s winters en zo min mogelijk snoeien Gewone dwergvleermuis Habitat: rivieren en meren Kenmerken: voedt zich met waterlarven en nestelt op rivieroevers Beheer: fluctuaties in het waterpeil tot een minimum beperken Bosvleermuis (Leisters vleermuis) Habitat: stranden Kenmerken: foerageert op insecten tussen drijfhout Beheer: het verwijderen van natuurlijk afval langs stranden voorkomen Zie voor nadere informatie over de habitats en het beheer van vleermuizen, Entwhistle, A., et al. (2001) Habitat Management for Bats: A Guide for land managers, land owners and their advisors, op: http://jncc.defra.gov.uk/pdf/habitat_management_for_bats.pdf

De genetische diversiteit beschermen van unieke schapenrassen in Noordwest-Europa Schapenrassen die deel uitmaken van het natuurlijke erfgoed zijn geografisch geconcentreerd in onderscheiden op specifieke locaties en hebben zich aan hun omgeving aangepast. De achteruitgang van de kleinschalige landbouw vormt een bedreiging voor de genetische diversiteit en het overleven van deze rassen. Dit heeft op de lange termijn implicaties voor de voedselveiligheid en de handhaving van weinig productiemiddelen vergende landbouwsystemen. www.heritagesheep.eu

Ecosystemen

Een ecosysteem kan bestaan uit een of meer verschillende habitats. Een ecosysteem is de som van de interacties tussen alle soorten (namelijk planten, dieren en micro-organismen) en hun fysieke omgeving op een bepaalde locatie. Ecosystemen kunnen op elk niveau voorkomen, van één rottend stuk hout in een bos tot een geheel stroomgebied van een rivier of zelfs, in het geval van trekkende soorten, verschillende continenten. Deze interacties en fysieke processen helpen bij het in stand houden van soorten en habitats, evenals essentiële ‘goederen en diensten’ voor de mens. Als bijvoorbeeld de voedselkringloop rond een meer zou worden verstoord door het gebruik van te veel kunstmest, kan dit leiden tot de bloei van blauwalg. Blauwalg is niet alleen slecht voor de biodiversiteit van het meer, maar kan ook het vee vergiftigen en de vis doden die anders tot voedsel voor de mens hadden kunnen dienen. Dit betekent verlies van goederen (voedsel) en diensten (schoon water).

Genen Alle levensvormen op aarde, of het nu microben, planten, dieren of mensen zijn, hebben genen. Genen regelen uiteindelijk het vermogen van soorten, habitats en ecosystemen om zich aan te passen aan veranderingen in het milieu. Het zijn de belangrijkste bouwstenen van het leven. Ook al ziet een soort er hetzelfde uit, lokale rassen kunnen zich hebben aangepast om in een bepaalde omgeving te kunnen gedijen. Genetische diversiteit is de som van de genetische informatie die ligt opgeslagen in de genen van afzonderlijke planten, dieren en micro-organismen. Elke soort heeft een immense hoeveelheid genetische informatie in de vorm van kenmerken en eigenschappen. Het aantal genen varieert van rond de 1000 bij bacteriën tot meer dan 400.000 bij vele bloeiende planten. Elke soort bestaat uit vele organismen en geen twee leden van dezelfde soort zijn genetisch identiek. Dit fenomeen kan vaak worden waargenomen bij variëteiten van inheemse gewassen die betere opbrengsten genereren en beter bestand zijn tegen ziekten dan dezelfde variëteit die elders is gekweekt. Wanneer een gebied gedurende een lange periode geïsoleerd is, kunnen er inheemse soorten voorkomen die nergens anders worden gevonden. Deze soorten zijn bijzonder belangrijk, want

18

Pictures © Saxifraga




Ondersoorten en vormen van de Hommelorchis (Ophrys holoserica), een voorbeeld van genetische variatie binnen één soort

wanneer deze op één bepaalde locatie verloren gaan, zou dat meteen leiden tot wereldwijde uitsterving, aangezien zij op geen enkele andere plek ter wereld voorkomen. Uit het oogpunt van behoud is het van belang om habitats met elkaar te verbinden. Soorten die achteruitgaan in het ene gebied vanwege een verlies van de habitat, kunnen zich na verloop van tijd verplaatsen naar andere gebieden en die herbevolken. Zo kunnen zowel de soortendiversiteit als afzonderlijke soorten over grotere gebieden worden beschermd. Op deze manier blijft het genenbestand gezond en minder vatbaar voor invasies, ziekten of schadelijke eigenschappen. Een belangrijk gevolg van de instandhouding is dat zelfs als een bedreigde soort van uitsterven wordt gered, deze soort waarschijnlijk al een deel van de eigen diversiteit heeft verloren. Wanneer de populaties zich dan weer uitbreiden, worden ze genetisch uniformer dan hun voorgangers, terwijl inteelt in kleine populaties kan leiden tot een afname van de vruchtbaarheid en een toename van de vatbaarheid voor ziekten.

“…het verlies aan biodiversiteit vermindert vaak de productiviteit van ecosystemen. Daardoor wordt het ‘mandje’ goederen en diensten dat de natuur biedt, en waar we constant gebruik van maken, kleiner. Als ecosystemen gedestabiliseerd raken, kunnen ze minder goed reageren op overstromingen, droogte en orkanen, en op door de mens veroorzaakte problemen, zoals vervuiling en klimaatverandering. Nu al kost het herstellen van schade veroorzaakt door overstromingen en stormen ons handenvol geld; schade die groter is door de ontbossing. Verwacht wordt dat de opwarming van de aarde de impact van dergelijke fenomenen enkel maar zal vergroten...” http://www.cbd.int/

Genetische differentiatie binnen soorten is een gevolg van geslachtelijke voortplanting, waarbij genetische verschillen tussen individuen worden gecombineerd in hun nageslacht om nieuwe genencombinaties te verkrijgen of mutaties te vormen waardoor er wijzigingen in het DNA optreden. Van genetische diversiteit wordt doorgaans gesproken in verband met landbouw en het handhaven van de voedselveiligheid. Dit komt omdat er reeds genetische erosie van verschillende gewassen is opgetreden, hetgeen ertoe leidt dat de wereld voor de voedselvoorziening van slechts enkele soorten afhankelijk is. Heden ten dage zijn slechts circa 100 soorten

19




verantwoordelijk voor 90 % van de voedingsgewassen, en zijn drie gewassen (rijst, mais en tarwe) verantwoordelijk voor 69 % van de calorieën en voor 56 % van de proteïnen die mensen aan planten ontlenen.

Waarom is biodiversiteit belangrijk? De natuurlijke omgeving in Europa is van belang voor ons allen. De schoonheid van onze landschappen en wilde flora en fauna inspireren en verrijken ons leven, en maken een belangrijk deel uit van onze nationale en regionale identiteit. Maar dit is slechts een beperkte manier om het milieu te beschouwen want biodiversiteit is meer dan dat. Biodiversiteit is het leefmilieu waardoor wij

Is er een bestuiverscrisis? Een rapport van de ECPA (European Crop Protection Association, Europese gewasbeschermingsvereniging) (http://www.ecpa.eu/article/environmental-protection/pollinators-andagriculture-report) constateert dat rond de 70 % van de gewassensoorten in de hele wereld afhankelijk is van bestuiving door insecten, wat naar schatting € 153 miljard bijdraagt aan de wereldeconomie en circa 9 % van de landbouwproductie vertegenwoordigt. In Europa is een grote diversiteit aan bijen, vlinders, kevers en andere insecten verantwoordelijk voor de bestuiving; hun gezamenlijke bijdrage aan ons dagelijks voedsel is onmisbaar. In dit rapport zijn de diversiteit en de functies onderzocht van bestuivende insecten, en wordt de waarde van bestuiving voor de landbouw beschreven, wordt gekeken naar de trend van de achteruitgang van de populatie van bestuivers en worden mogelijkheden onderzocht voor het omkeren van deze trend. Genoemd Er worden maatregelen genoemd in de landbouw voor de bevordering van soorten bestuivers, waaronder en maatregelen die relatief gemakkelijk kunnen worden doorgevoerd, zoals het planten van meer bloeiende planten. Volgens het rapport zijn de belangrijkste factoren die van invloed zijn op de achteruitgang, door mensen veroorzaakt:

Natuurlijke factoren • parasitisme • competitie • wederzijdse versterking

Door mensen veroorzaakt • • • • • • • •

20

verbouwstelsels veldafscheidingen pesticiden afname van bloemenrijke biotopen klimaatverandering marktverandering beleid en richtlijnen mondialisering




omgeven worden, van de kleinste bacterie in de grond tot het grootste dier in het bos. Hoewel we het misschien niet gemakkelijk erkennen, voorziet biodiversiteit ons van een groot deel van de zaken waarop ons leven is gebouwd. Kortom, de bescherming van onze soorten en hun habitats verbetert ook de kwaliteit van ons leven en onze levensstandaard. Ieder levend wezen heeft een plaats in het natuurlijk evenwicht en het verstoren van dat evenwicht kan ongekende gevolgen hebben. De geschiedenis kent goed gedocumenteerde gevallen van het uiteenvallen van gemeenschappen en de ondergang van hele beschavingen toen de grenzen van wat het milieu aankon werden overschreden. Het uiteenvallen van het Romeinse Rijk en de ondergang van de beschaving op Paaseiland zijn hier goede voorbeelden van. In de afgelopen vijftig jaar heeft de mens ecosystemen sneller en grondiger veranderd dan op enig ander moment in de menselijke historie. Wij veranderen ecosystemen om te kunnen voldoen aan de groeiende vraag naar voedsel, schoon water, hout, materiaal voor kleding en brandstof. Dit heeft geleid tot een massaal en grotendeels onomkeerbaar verlies van de diversiteit van het leven op aarde. De intensivering van de landbouw wordt bijvoorbeeld gezien als een van de mogelijke oorzaken van de enorme afname aan bestuivers in heel Noordwest-Europa. En aangezien voor bijna twee derde van alle gewassen bestuiving nodig is, kan deze trend, als die zich voortzet, in de toekomst een aanzienlijke bedreiging gaan vormen voor de voedselveiligheid. Overstromingen, hongersnoden, misoogsten en zelfs aanvallen van haaien op drukke stranden, kunnen allemaal het resultaat zijn van schade aan ecosystemen door menselijke activiteiten. Daarom is er een groeiende trend om een waarde toe te kennen aan ecosystemen en de bijbehorende diensten. Het is gemakkelijk onszelf min of meer los te zien van onze natuurlijke omgeving. In werkelijkheid is ons lot onlosmakelijk verbonden met biodiversiteit. Biodiversiteit zorgt voor eten op onze tafel, brandstof voor onze vuren, stoffen voor onze kleding, bestuiving van onze gewassen en bouwmaterialen voor onze huizen. Indien duurzaam gebruikt, levert biodiversiteit een hernieuwbare natuurlijke hulpbron die hopelijk Meer over het Europese en internationale nog aanwezig zal zijn lang nadat andere eindige bronnen zijn belang van biodiversiteit uitgeput. Het is belangrijk te begrijpen dat biodiversiteit niet alleen maar gaat over het aantal soorten dat in een bepaald gebied wordt aangetroffen. Biodiversiteit levert de ‘groene infrastructuur’ die economische ontwikkeling en het welzijn van de mens ondersteunt. Dit geschiedt overal, niet alleen binnen nationale parken en beschermde gebieden.

Ecosystemen en ecosysteemdiensten Een ecosysteem kan worden beschouwd als een eenheid waarbinnen een verzameling levende organismen reageert op elkaar en op het chemische en fysieke milieu. De resulterende natuurlijke processen vormen een keten complexe ecologische evenwichten. Ecosystemen kunnen functioneren op vrijwel elke

In 2012 werd het IPBES (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, intergouvernementeel platform voor biodiversiteit en ecosysteemdiensten) opgericht. Het IPBES bouwt voort op de Millennium Ecosystem Assessment en de daaruit voortvloeiende vervolgprocessen. www.ipbes.net Het BISE (Biodiversiteitsinformatiesysteem voor Europa) is de officiële informatiebron van de Europese Commissie over biodiversiteit. http://biodiversity.europa.eu

21




Bij het beschouwen van het belang van biodiversiteit moet u de volgende punten onthouden:

De Millennium Ecosystem Assessment De MA (Millennium Ecosystem Assessment, millennium-ecosysteemevaluatie) werd in 2000 afgekondigd door de toenmalige SecretarisGeneraal van de Verenigde Naties, Kofi Annan, in zijn verslag aan de Algemene Vergadering van de VN, ‘Wij de volken: De rol van de Verenigde Naties in de 21ste eeuw.’ De MA, die plaatsvond tussen 2001 en 2005, heeft de gevolgen beoordeeld van ecosysteemverandering voor het menselijk welzijn. De MA heeft uitvoerig de betekenis aangetoond van ecosystemen en de diensten die deze bieden voor het welzijn van de mens, en geconcludeerd dat veel van deze diensten op wereldschaal achteruit of verloren gaan. Deze conclusie wordt ondersteund door een zeer geavanceerde wetenschappelijke beoordeling van de toestand van en trends in de ecosystemen van © Thierry Degen, METL-MEDDE

• Biodiversiteit omvat alle levensvormen: genetische diversiteit (van een populatie of van individuen, binnen eenzelfde soort); soortendiversiteit (tussen soorten in een ecosysteem); ecosysteemdiversiteit (de veelheid aan ecosystemen op aarde). • Wij mensen maken deel uit van het ‘web van het leven’. • Huidige uitstervingscijfers zijn de hoogste ooit gemeten. • Verlies van belangrijke soorten kan een ecologische ineenstorting veroorzaken. • Onhoudbare groei heeft beschavingen verwoest. • Biodiversiteit levert essentiële ‘goederen en diensten’. • Biodiversiteit komt voor op verschillende ruimtelijke niveaus. • Het is belangrijk het belang in te zien van de biologische soortenrijkdom in uw gebied. • Uw toekomst hangt af van een gezond milieu. • U kunt biodiversiteit relevant maken voor mensen. • Uw plannen kunnen bijdragen aan het behoud van soorten, habitats, ecosystemen en genen.

schaal, van langdurige wereldomvattende systemen zoals oceanen, tot zeer kleine, plaatselijke of voorbijgaande systemen zoals zoetwaterpoelen die slechts gedurende een korte periode bestaan (Parliamentary Office of Science and Technology 2007).

Ondergelopen tuinen bij een overstroming van de Clain bij Poitiers (Frankrijk)

22


Casus: De diverse (sociale, economische en ecologische) voordelen promoten van groene daken in Düsseldorf Dat groene daken een goede bijdrage kunnen leveren aan de aanpassing aan klimaatverandering, waterbeheer en de volksgezondheid in stedelijke gebieden wordt steeds meer erkend: ze bieden een goedkope isolatie tegen zomerse hitte (en winterse koude), ze vangen neerslag op en absorberen neerslagpieken als een spons om het water vervolgens geleidelijk weer aan het openbare afwateringssysteem af te geven en ze filteren kleine stofdeeltjes uit de lucht. Naast deze ‘harde’ sociaaleconomische voordelen verhogen ze ook de kwaliteit van leven doordat ze de stadsbewoners een aantrekkelijk groen uitzicht bieden en voor allerlei planten en dieren geschikte habitateilandjes vormen. In Düsseldorf heeft men al deze voordelen van groene daken onderkend en is men begonnen met een actieve promotiecampagne waarin burgers en bedrijven worden aangemoedigd zulke daken op hun huizen en gebouwen aan te brengen. De gemeente heeft niet alleen subsidies beschikbaar gesteld als tegemoetkoming in de investering, omdat groene daken een gedeeld openbaar nut hebben, maar heeft ook de aanleg van groene daken opgenomen in het bouwbesluit voor nieuwbouw. Tevens wordt de mogelijkheid onderzocht van ontheffing van de rioolbelasting voor eigenaars van gebouwen met een groen dak.


Een van de hoofdconclusies van de MA is dat er een beduidende verandering in beleid nodig is om de achteruitgang van ecosystemen een halt toe te roepen en de ecosystemen weer in staat te stellen ons te voorzien van de diensten die wij momenteel nodig hebben

Belangrijkste conclusies uit de Millennium Ecosystem Assessment van de VN: • In de afgelopen vijftig jaar heeft de mens ecosystemen sneller en grondiger veranderd dan op enig ander vergelijkbaar moment in de menselijke historie. • Deze veranderingen hebben bijgedragen aan een substantiële nettowinst in menselijk welzijn en economische ontwikkeling, maar zijn bereikt tegen toenemende kosten in de vorm van de achteruitgang van vele ecosysteemdiensten, grotere risico’s op niet-lineaire veranderingen en de verergering van armoede voor bepaalde groepen mensen. • Als deze problemen niet worden aangepakt zullen deze de voordelen voor toekomstige generaties aanzienlijk doen afnemen voor ecosystemen. • De achteruitgang van ecosysteemdiensten kan de komende vijftig jaar in beduidende mate verergeren. • De uitdaging van het tot staan brengen van de achteruitgang van ecosystemen terwijl tegelijkertijd wordt tegemoetgekomen aan de vraag naar de diensten ervan, kan deels het hoofd worden geboden volgens bepaalde scenario’s die in de MA onder de loep worden genomen. Hiervoor zijn echter aanzienlijke wijzigingen in beleid, instituties en praktijken nodig, die zich momenteel nog niet aandienen.


de wereld en de diensten die deze leveren (zoals schoon water, voedsel, hoogwaterbeheersing en recreatie). De MA heeft ook de opties onderzocht om een duurzaam gebruik van ecosystemen te herstellen, behouden of verbeteren.

en waar toekomstige generaties ook op moeten kunnen bouwen. Interacties tussen organismen onderling en met hun fysieke omgeving, resulteren in ecologische processen die op verschillende niveaus plaatsvinden en die ecosysteemdiensten leveren die waardevol zijn voor de samenleving.

23




Ondersteunend genereren & verbeteren van bodemvruchtbaarheid

zuurstofproductie

bestuiving

ontgiften & afbreken van afval

Voorzienend voedsel

vezels

water

onderdak & bouwmaterialen

extreme temperaturen

beheersen van plagen & ziekten

brandstof

Regulerend stabiliseren & matigen van klimaat

lucht- & waterzuivering

verminderen van overstromingen, stormen & droogte

Cultureel onderwijs

recreatie

Millenium Ecosystem Assessment (http://www.maweb.org)

24

schoonheid

welzijn




Casus: De beveiliging tegen overstromingsgevaar biedt een kans voor het versterken van de ecologische hoofdstructuur (Nederland) De steeds frequentere en zwaardere regenval en langere droogteperioden vanwege de klimaatverandering zorgde voor bijzondere uitdagingen voor het waterbeheer in het Nederlandse rivierengebied. Door deze omstandigheden bestaat er een grotere kans op overstromingen. Daarom moeten er voor verwachte toekomstige tijdelijke pieken in het wateraanbod mogelijkheden worden aangewezen voor een grotere opslagcapaciteit. Het Waterschap besloot een grondig onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor wateropslag en vervolgens via een interactief proces met belanghebbenden de beste optie te selecteren. De multifunctionele oplossing voor het probleem van het waterbeheer resulteerde in een versterking van de regionale ecologische hoofdstructuur langs de verbonden waterwegen. Bovendien kunnen de waterwegen met grote oevers als waterbuffer fungeren in tijden van droogte. Maatregelen die bedoeld zijn voor wateropslag moeten ook zo veel mogelijk een betere waterkwaliteit bewerkstellingen. Deze bijkomende voordelen (en de besparingen die deze opleveren in termen van ruimte en kosten) waren zeer interessant voor de besluitvormers: genoeg beschikbare opslag voor water plus een bijdrage aan de biodiversiteit. Het proces laat zien dat er op het gebied van lokale planning goede resultaten voor de natuur kunnen worden behaald als wetenschappelijk onderbouwde oplossingen voor ruimtelijke problemen met groepen belanghebbenden worden besproken. De MA heeft deze ecosysteemdiensten ingedeeld in vier hoofdcategorieën, waarbij de ‘ondersteunende’ diensten als basis dienen voor de andere dienstencategorieën. De figuur hiernaast illustreert de kracht van verbanden tussen categorieën ecosysteemdiensten en elementen van menselijk welzijn. Hier ziet u in welke mate sociaal-economische factoren de verbanden kunnen beïnvloeden. Dus als het mogelijk is om een vervanging te kopen voor een afgenomen ecosysteemdienst, is er een grote mogelijkheid tot beïnvloeding. De sterkte van de verbanden en de mogelijkheid tot beïnvloeding verschillen per ecosysteem en per gebied. Naast de invloed van ecosysteemdiensten op het menselijk welzijn die hier wordt geïllustreerd, zijn ook andere factoren (waaronder andere milieu-invloeden, plus economische, sociale, technologische en culturele factoren) van invloed op het welzijn van de mens, en worden ecosystemen op hun beurt beïnvloed door veranderingen in het menselijk welzijn.

Het verband tussen biodiversiteit en ecosysteemdiensten Veranderingen in de biodiversiteit hebben gevolgen voor het vermogen van ecosystemen om diensten te leveren en zich te herstellen van verstoringen. Wanneer een soort op een bepaalde locatie verloren gaat (zelfs als deze niet wereldwijd uitgestorven raakt) of op een nieuwe locatie wordt geïntroduceerd, vinden er ook veranderingen plaats voor de diverse ecosysteemdiensten die met die soort verband houden. Of algemener, wanneer een habitat wordt gewijzigd, wordt een hele reeks ecosysteemdiensten verbonden aan de aanwezige soorten op die locatie, veranderd. Dit heeft vaak met een directe en onmiddellijke impact op de menselijke activiteit. Veranderingen in de biodiversiteit hebben op de langere termijn ook talloze indirecte gevolgen voor ecosysteemdiensten, zoals de beïnvloeding van het vermogen van ecosystemen om zich aan te

25




passen aan een veranderend milieu (redelijke zekerheid), de veroorzaking van onevenredig grote en soms onomkeerbare veranderingen in ecosysteemprocessen, de beïnvloeding van het vermogen om besmettelijke ziekten over te dragen, en in landbouwsystemen, de beïnvloeding van het risico op misoogsten in een veranderlijke omgeving en de verandering van de mogelijke effecten van plagen en ziektekiemen (redelijke tot hoge zekerheid).

De ecosysteembenadering Een van de belangrijkste bevindingen van de MA is dat er een verandering moet plaatsvinden in de houding van beleidsmakers en -uitvoerders ten aanzien van de manier waarop naar ecosystemen wordt gekeken. Ecosystemen bieden een integraal thema voor actieplannen voor biodiversiteit. Ze bepalen niet alleen de context voor een effectiever behoud van biodiversiteit, maar bieden ook een manier om deze in de samenleving te integreren door middel van de goederen en diensten die ze levert. Het Verdrag inzake Biodiversiteit (Convention on Biological Diversity, CBD) heeft een ecosysteemgerichte benadering ontwikkeld die hierbij kan helpen. Deze benadering houdt rechtstreeks verband met de activiteiten van lokale overheden en planners. De ecosysteembenadering is een strategie voor een geïntegreerd beheer van land, water en levende hulpbronnen, die het behoud en duurzaam gebruik op billijke wijze bevordert. De strategie bestaat uit twaalf elkaar aanvullende en met elkaar verbonden principes (CBD, 2012):

26

Principe 1:

De doelstellingen voor het beheer van land, water en levende hulpbronnen zijn een kwestie van maatschappelijke keuzes.

Principe 2:

Het beheer moet worden gedecentraliseerd tot op het laagst mogelijke niveau.

Principe 3:

Ecosysteembeheerders moeten rekening houden met de (werkelijke of mogelijke) effecten van hun activiteiten op aangrenzende en andere ecosystemen.

Principe 4:

Wanneer de mogelijke baten van het beheer worden erkend, bestaat meestal de behoefte om het ecosysteem in een economische context te begrijpen en beheren.

Principe 5:

Het behoud van de structuur en het functioneren van het ecosysteem om de ecosysteemdiensten te kunnen handhaven, moet een prioritair doel zijn van de ecosysteembenadering.

Principe 6:

Ecosystemen moeten worden beheerd binnen de grenzen van het functioneren ervan.

Principe 7:

De ecosysteembenadering moet qua ruimte en tijd op de juiste schaal worden uitgevoerd.

Principe 8:

Rekening houdend met de variërende tijdschalen en vertragingseffecten die ecosysteemprocessen kenmerken, moeten er voor het ecosysteembeheer doelstellingen voor de lange termijn worden opgesteld.

Principe 9:

Bij het beheer moet ervan worden uitgegaan dat verandering onvermijdelijk is.

Principe 12: Bij de ecosysteembenadering moeten alle relevante bevolkingsgroepen en wetenschappelijke disciplines worden betrokken.


Principe 11: Bij de ecosysteembenadering moeten alle vormen van relevante informatie in aanmerking worden genomen, met inbegrip van wetenschappelijke, en inheemse en plaatselijke kennis, innovaties en gebruiken.

Casus: Parc du Chemin de l’Ile (Frankrijk) Het Parc du Chemin de l’Ile is gelegen op een oud, vervallen bedrijfsterrein en maakt deel uit van een grote herstelingreep in het stedelijk gebied dat La Defense (het Parijse zakendistrict) verbindt met Nanterre. Voor de ontwikkeling van het park zijn alle bij de bouw gebruikte materialen ter plekke gevonden en gerecycled. De ingang van het park is omgetoverd in een kunstmatig wetland. Het water van de Seine wordt met behulp van een Archimedes schroef omhoog gebracht, waarna het door het door zeven verschillende trapsgewijs opgestelde bassins wordt geleid om het te zuiveren. De planten die de poelen opluisteren, zijn geselecteerd in overeenstemming met de verschillen in waterkwaliteit. Deze poelen filteren de verontreiniging uit het uit de Seine omhoog gepompte water. Vervolgens wordt het water gebruikt in het park en de gemeentetuinen. Terwijl bij de invoer het water van de Seine vol zit met organische verbindingen, stikstof, fosfor en bacteriën en een waterkwaliteitsklasse 3 heeft, bereikt het water bij de uitvoer de viswaterkwaliteit van ‘zwemwater’, 1B. Het park heeft vele mooie plekjes waar men kan zitten en van de omgeving genieten, en overal staan verschillende moderne beeldhouwwerken. Om de toegang voor het publiek te faciliteren, zijn vele extra voorzieningen gepland, zoals een hondenpark, een informatiepunt, een uitspanning, tuinen en speeltuinen.

De twaalf principes worden ook vergezeld van ‘operationele richtsnoeren’ die gedetailleerdere adviezen bevatten. Er is een aantal punten opgesteld dat bij een ecosysteembenadering kan dienen als checklist voor planners: 1. Focus op de functionele relaties en processen binnen ecosystemen; de grotere gebieden bevatten bijvoorbeeld meer soorten en bieden een ruimer aanbod aan economische voordelen. 2. Zorg dat degenen die functies verbeteren daar rechtstreeks van profiteren, bijvoorbeeld in de vorm van betalingen aan burgers die hulp bieden bij het voorkomen van overstromingen op hun land. 3. Neem ‘valse prikkels’ weg die leiden tot een verlies aan biodiversiteit en een afname van ecosysteemdiensten, zoals subsidies voor het afwateren van wetlands. Natuurlijke moerasvegetatie zuivert het vervuilde Seinewater 4. Hanteer aanpassingsgerichte beheertechnieken om te verzekeren dat de biodiversiteit en kritieke ecosysteemdiensten in stand worden gehouden; verander bijvoorbeeld het beheer als de gewenste biodiversiteits- en ecosysteemdoelen niet worden bereikt. 5. Voer beheersmaatregelen uit op een schaal die passend is voor het probleem, bijvoorbeeld één boerderij, een hele berg, een gemeente of een heel land. 6. Werk samen met andere sectoren; integreer bijvoorbeeld de ecosysteembenadering in de landbouw, visserij, bosbouw en andere productiesystemen die een effect hebben op de biodiversiteit.

Laurent Mignaux, METL-MEDDE

Principe 10: Bij de ecosysteembenadering moet worden gezocht naar de juiste balans tussen, en integratie van behoud en duurzaam gebruik van biodiversiteit.



27




Deze principes en operationele richtsnoeren worden ondersteund door een reeks verschillende competenties die reeds deel zouden moeten uitmaken van de instrumenten van de planner. Capaciteit opbouwen

Informatie & onderzoek

Bestuur

Betrekken van belanghebbenden

Actueel geografisch informatiesysteem

Aanpasbare kaders

Beleidskader

Samenwerkingsvormen in de gemeenschap

Aangetroffen hiaten

Prestaties

Aanspreekbaarheid

Politieke steun

Transparantie

Resultaten

Casus: Een inschatting maken van de voordelen van groene infrastructuur en deze promoten Een project voor de groene infrastructuur in het noordwesten van Engeland is voortgekomen uit een project van twee bossen in de regio, die door Community Forests worden beheerd, het Red Rose Forest en het Mersey Forest. Het hield in dat het werk aan de groene infrastructuur die werd ontwikkeld in Zuidoost-Engeland werd afgestemd op de behoeften van de stedelijke regio’s van Liverpool en Manchester. De rol van Community Forests is het uitvoeren van veranderingen op de grond conform hun bosplannen voor de vormgeving van beleid, en het ontwikkelen van mogelijkheden om op de lange termijn de vruchten van deze bossen te plukken. Een belangrijke kwestie was hoe de activiteiten het best konden worden gecoördineerd zodat er tot een gezamenlijke aanpak van milieuproblematiek kon worden gekomen. Het verleggen van de gespreksbasis met de mensen buiten de milieusector was ook een prioriteit. Groene infrastructuur bood de gelegenheid om een benadering te ontwikkelen die niet alleen beter werd begrepen door mensen buiten de natuur- en milieubeweging, maar die ook mogelijke oplossingen zou kunnen aandragen voor enkele van de moeilijkste en duurste langdurige problemen van onze huidige samenleving, zoals het aanpassen aan verwachte klimaatverandering, het aanpakken van gezondheidsproblemen en het verbeteren van de kwaliteit van leven en ruimte. Met het programma van de groene infrastructuur is een aantal ‘bronnen’ ontwikkeld die de promotie van de groene infrastructuur in de regio ondersteunen.

28

Bewaking & evaluatie

Leiderschap vormt het laatste bestanddeel in de ecosysteembenadering. Het is van vitaal belang dat ambtenaren of functionarissen van niet-gouvernementele organisaties die belast zijn met de leiding over het proces, hun mensen zodanig aansturen dat zij gefocust blijven en de vastgestelde doelen behalen. Leiding geven houdt ook in het scheppen van een omgeving die mensen stimuleert om zichzelf te motiveren en die hen in staat stelt beslissingen te nemen over zaken die hen aangaan. Zie voor nadere informatie over de ecosysteembenadering http://www.cbd.int/ecosystem/sourcebook/beginner-guide/, waar u een gids vindt voor beginners. Er is ook een gids beschikbaar voor gevorderde gebruikers.

Groene infrastructuur Groene infrastructuur is een middel om voor de toekomst een milieu van hoge kwaliteit veilig te stellen door te zorgen voor een efficiënt gebruik van land middels een multifunctionele benadering van bestemmingsplannen. Het concept van de groene infrastructuur is gericht op de ondersteuning van werkende ecosystemen en natuurlijke stelsels voor het beheer van elementaire ecosysteemdiensten, zoals water, schone lucht, bodem en de instandhouding van de biodiversiteit. De ontwikkeling en uitvoering van een groene infrastructuur biedt mogelijkheden om nieuwe gebieden met een semi-natuurlijke habitat te creëren, die met name belangrijk kunnen zijn in een stedelijke context, waar habitats veelal gefragmenteerd, aangetast en genegeerd zijn. Een groene infrastructuur kan ook op strategische schaal de voordelen van habitats helpen creëren en vergroten, met name in landelijke gebieden. Ook kan een groene infrastructuur de handvatten bieden voor een geïntegreerde benadering van

Deze ecologische verbindingen zijn voor de toekomst van vitaal belang voor de ondersteuning van herstellende wildpopulaties, en zijn met name van betekenis in het licht van zowel de voortdurende gevolgen van habitatfragmentatie als de nieuwe uitdagingen waaraan onze wildstand het hoofd moet bieden als gevolg van de klimaatverandering. Bomenrijen en heggen in een intensief landbouwgebied vormen een In Europa zijn veel van onze dorpen en steden onderdeel van de groene infrastructuur en verbinden geïsoleerde lukraak voorzien van een maaswerk aan bomen, natuurgebieden parken, tuinen, volkstuinen, begraafplaatsen, bosjes, groene corridors, spoorbermen en waterwegen. Gelegen binnen, tussen en achter stedelijke gebieden, worden deze groene elementen vaak genegeerd en slecht met elkaar verbonden. Een groot deel van het probleem is dat de groene infrastructuur vaker wordt gezien als een kostenpost en een last dan als een middel om kritieke ecosysteemdiensten te creëren. Om tot de geïntegreerde benadering te komen die de groene infrastructuur in zich heeft, is het meestal nodig om belangrijke belanghebbenden en besluitvormers in een participatieproces te betrekken.

Het functioneren van ecosystemen Een goed begrip van de ecologische processen achter de ecosysteemdiensten is onmisbaar om het beheer en gebruik van ecosysteemdiensten beter te kunnen plannen. Resultaten van wetenschappelijk onderzoek tonen in toenemende mate aan dat het verlies aan biodiversiteit van grote invloed is op het functioneren van ecosystemen, op een schaal vergelijkbaar met andere belangrijke milieubelastende processen zoals klimaatverandering en vervuiling.

29


Wanneer een groene infrastructuur strategisch in de plannen wordt ingezet, kan hiermee fragmentatie van habitats worden voorkomen door bestaande stukjes habitat aaneen te schakelen. Dat kan door het creëren van nieuwe habitatvoorzieningen of door het verbeteren van bestaande wildcorridors, zoals rivieren. Dit kan vooral van betekenis zijn wanneer deze habitats worden verbonden met de ecologische hoofdstructuur op landschapsschaal. Dankzij deze nieuwe en verbeterde ecologische verbindingen kunnen wilde planten en dieren zich door het landschap verplaatsen en gebruikmaken van alle beschikbare habitatplekjes of ‘opstapjes’, waardoor tevens de genetische uitwisseling tussen populaties kan toenemen.


bestemmingplannen waarin ook sociale en economische factoren zijn opgenomen.

© Laurent Mignaux/METL-MEDDE





Casus: Een cultuurlandschap met een rijke biodiversiteit in ere herstellen (Duitsland) De steile, op het zuiden en zuidoosten gelegen wijngaarden met ongemetselde muurtjes en stenen trappen, die tot stand zijn gekomen door het harde fysieke werk van wijnbouwers en ambachtslieden, vertegenwoordigen een waardevol erfgoed dat zowel natuurlijk als cultureel van aard is. Als gevolg van verwering zijn ongeveer een derde van deze muurtjes en alle trappen beschadigd, en in vele gebieden wankel. De wijnteelt op de steile hellingen is, in bepaalde delen, acuut in gevaar. Het herstel van deze wijngaarden met de muurtjes van losse stenen en stenen trappen is tot stand gekomen in samenwerking met de wijnbouwers. De structurele omstandigheden van de wijngaard zijn hersteld en behouden (paden, stenen muurtjes en trappen), zodat de wijnbouw kan worden voortgezet. Het belang van de wijngaard als een habitat voor verschillende bedreigde dieren plantsoorten (waaronder vele soorten uit de Fauna-Flora-Habitatrichtlijn) werd veiliggesteld. Bovendien werden de concepten omtrent milieubescherming en het behoud van historische monumenten voor het grote publiek versterkt door middel van externe communicatie en publieksparticipatie (dit laatste werkte vooral goed om kinderen bij het project te betrekken). Het grootste effect op plaatselijke besluitvormers was de bevinding dat grote projecten van de grond kunnen komen als alle deelnemers het grotere geheel voor ogen houden in plaats van zich te concentreren op hun eigen belangen.

Het verband tussen biodiversiteit en veerkracht is aangetoond voor een beperkt aantal ecosystemen, maar is voor andere moeilijk zichtbaar te maken, met name voor grotere onderling verbonden ecosystemen en de bijbehorende diensten. In West-Europa worden alle ecosystemen direct dan wel indirect gevormd door mensen, en zijn alle mensen, rijk of arm, in de stad of op het platteland, afhankelijk van het vermogen van ecosystemen om essentiële ecosysteemdiensten te genereren. In die zin zijn mensen en ecosystemen onderling afhankelijke sociaal-ecologische systemen. Het ecosysteemconcept beschrijft de onderlinge relaties tussen levende organismen (inclusief mensen) en de niet-levende omgeving, en biedt een holistische benadering van het inzicht in het genereren van diensten uit een omgeving die zowel baten als kosten voor mensen met zich meebrengt. Biologische diversiteit werkt op minstens drie manieren door in het functioneren van ecosystemen: 1. Toename van diversiteit leidt vaak tot een toename van productiviteit omdat de elkaar aanvullende eigenschappen van verschillende soorten het gebruik van hulpbronnen optimaliseren. Bovendien ligt productiviteit zelf ten grondslag aan vele ecosysteemdiensten. 2. Een toegenomen diversiteit leidt tot een toename aan responsmogelijkheden op veranderende milieuvariabelen en dus een betere aanpassing van het ecosysteem aan externe veranderingen. 3. De ecosysteemstabiliteit is afhankelijk van een klein aantal unieke sleutelsoorten waarvan het verlies een disproportioneel effect heeft. Ecosystemen genereren allerlei diensten en deze reageren op ingewikkelde wijze op elkaar, aangezien verschillende diensten met elkaar verweven zijn, zowel in negatieve als in positieve zin. Veel diensten worden daardoor op een samenhangende manier aangeboden, maar wanneer een ecosysteem voornamelijk wordt beheerd voor de levering van één enkele dienst (bijvoorbeeld voedselproductie), heeft dit vrijwel altijd negatieve gevolgen voor de andere diensten.

Ecosystemen zijn ingewikkelde dynamische systemen, die gedurende verschillende perioden een andere toestand kunnen aannemen. In reactie op verschillende typen verstoringen, zoals soortverlies, brand, wijzigingen in voedingsstoffen, droogte of oogst, kunnen er verschuivingen optreden in de status van een ecosysteem, bijvoorbeeld van bos naar grasland. De verschuiving kan abrupt of geleidelijk plaatsvinden in reactie op toenemende druk over een langere periode, zoals woestijnvorming. Het punt waarop een verschuiving optreedt staat bekend als de ecosysteemdrempel of ecosysteemgrens. Op dit punt kunnen veranderingen in ecologische processen van invloed zijn op het aanbod aan ecosysteemdiensten, zoals voedselproductie. De omvang van een bepaald type verstoring dat kan worden opgevangen door een ecosysteem wordt de veerkracht van het ecosysteem genoemd. Er wordt wel gezegd dat de veerkracht van ecosystemen

30

© Laurent Mignaux/METL-MEDDE




Bocage in Normandië (Frankrijk), een voorbeeld van een multifunctioneel landschap

Ecosystemen variëren in hun vermogen om als buffer te dienen, zich aan te passen aan zowel natuurlijke als antropogene veranderingen en te herstellen van veranderingen (veerkracht). Wanneer ecosystemen ernstige veranderingen ondergaan, kan de drempel worden overschreden en vindt er een verschuiving plaats naar een andere en vaak minder gewenste ecologische toestand of ontwikkeling. Het is een uitdaging om ecosystemen op een dusdanige manier te beheren dat de veerkracht wordt behouden en het overschrijden van ongewenste drempels wordt voorkomen. Er is een duidelijk bewijs voor een centrale rol van biodiversiteit in het aanbod van enkele, maar niet alle, diensten, indien afzonderlijk bekeken. Ecosystemen moeten echter worden beheerd om verschillende

Laurent Mignaux, METL-MEDDE

kan afnemen door geleidelijke veranderingen, waardoor deze minder gemakkelijk verstorende gebeurtenissen kunnen opvangen en er eerder abrupte verschuivingen optreden. De veerkracht van een ecosysteem kan worden afgeleid uit eenvoudige theoretische wiskundige modellen; het is echter nog niet mogelijk om dit als een praktisch voorspellend instrument voor het vaststellen van werkelijke ecosysteemdrempels of -grenzen toe te passen op alle ecosystemen. Ecosystemen kunnen momenteel niet in termen van cijfers stabiel, gezond of veerkrachtig worden genoemd en er is weinig overeenstemming over de wetenschappelijke definitie van deze termen.

Een halfnatuurlijke rivier in Bretagne (Frankrijk)

31




diensten te kunnen leveren voor het behoud van het welzijn van de mens. En op het niveau van landschappen en zeelandschappen moeten ecosystemen worden beheerd op een manier waarbij wordt voorkomen dat gevaarlijke kantelpunten worden bereikt. Het handhaven van functionerende ecosystemen die in staat zijn verschillende diensten te leveren vereist een algemene benadering ten aanzien van het behoud van biodiversiteit op de lange termijn, ook wanneer de focus slechts op één dienst ligt.

Belangrijkste leerpunten • Biodiversiteit omvat alle vormen en variaties van het leven op aarde. • De bouwstenen zijn: genen, soorten, habitats en ecosystemen. • Biodiversiteit heeft betrekking op alle interacties tussen deze bouwstenen en de niet-levende omgeving. • Biodiversiteit kent verschillende ordeningsniveaus. • Biodiversiteit verhoogt de stabiliteit en veerkracht van ecosystemen, zodat deze meer weerstand krijgen tegen invloeden van buitenaf. • Biodiversiteit biedt een breed scala aan ecosysteemdiensten en -goederen. • Deze diensten vormen de basis voor al het leven op aarde waarvan de mensheid uiteindelijk afhankelijk is voor elementaire behoeften als schone lucht, schoon water, voedsel, vezels en (klimaat)beheersing. • Deze diensten en goederen vertegenwoordigen een enorme economische waarde (zowel materieel als immaterieel). • U moet het belang inzien van de biologische soortenrijkdom in uw gebied. • Plannen moeten genen, soorten, habitats en ecosystemen in stand houden. •

De ecosysteembenadering en groene infrastructuur bieden een kader voor een milieugerichte aanpak, waarbinnen biodiversiteit, ecosysteemdiensten en sociale en economische afwegingen kunnen worden meegenomen.

• Het betrekken van belanghebbenden is vaak een kritieke succesfactor bij het bereiken van een volledig geïntegreerde ecosysteembenadering.

Bronvermelding Jones-Walters, Lawrence, Roger Catchpole, Aleksandra Mladenovic, Aysegul Cil, Mark Snethlage, Kristijan Civic, Andrew Schrauwen, Srdjan Susic, and Sasa Solujic. 2010. Local Biodiversity Action Planning for Southeastern Europe. Tilburg: ECNC-European Centre for Nature Conservation. http://www. ecnc.org/publications/technicalreports/local-biodiversity-action-planning. Parliamentary Office of Science and Technology. 2007. Ecosystem Services. Postnote. London: Parliamentary Office of Science and Technology. http://www.parliament.uk/documents/post/postpn281.pdf. Secretariat of the Convention on Biological Diversity. About Biodiversity. http://www.cbd.int/2010/ biodiversity/#tab=0. TEEB. 2010. The Economics of Ecosystems and Biodiversity for Local and Regional Policy Makers. http:// www.teebweb.org/ForLocalandRegionalPolicy/LocalandRegionalPolicyMakersChapterDrafts/tabid/29433/Default.aspx. UNEP. 2005. Millennium Ecosystem Assessment. http://www.millenniumassessment.org/en/index.html.

32

Inzicht in biodiversiteit en ecosysteemdiensten

Recommend Documents