geweldloze communicatie Wat is geweldloze communicatie? Communicatie kan geweldadig, hard, kwetsend, oordelend en autoritair zijn. Ze kan ook geweldloos zijn. Dan is de communicatie zachtaardig, sterk, mild en zoekend naar verbinding en helderheid. Het geweldloze communicatiemodel dat door de Amerikaanse psycholoog Marshall B. Rosenberg (1934) is ontwikkeld, is gebaseerd op waarneming, gevoel, behoefte en verzoek. Het gaat uit van ieders welzijn, rekening houdend met ieders behoefte en het niet-kwetsen. Wil je gewelddadig of geweldloos communiceren? Bepaal eens hoe gewelddadig jouw taalgebruik is.
coco mediation praktijk voor business- & familiemediation
De vier stappen van geweldloze communicatie zijn:
3 behoeftes
oo Waarneming
het belangrijk voor je is. Astrid zegt hierna:
oo Gevoel
“Ik heb behoefte aan zekerheid en wil
oo Behoefte
erop kunnen vertrouwen dat afspraken
oo Verzoek
worden nagekomen.”
Hieronder schets ik een voorbeeld als
4 verzoek
toelichting op deze vier stappen: Astrid
Door het uiten van een verzoek neem je
wacht op Koen, hij had beloofd dat hij om
de verantwoording voor het vinden van
etenstijd thuis te zijn. Hij is er nog niet.
een oplossing die tegemoet komt aan
Waarschijnlijk zit hij nog bij zijn vrienden.
jouw behoeftes. Let op: jouw verzoek is
Door behoeftes te uiten vertel je waarom
altijd een voorstel! De ander kan het
1 waarneming (feiten)
voorstel overnemen of (deels) afwijzen. In
Door feiten te benoemen schep je een
dat laatste geval komt er een tegenvoorstel
gezamenlijke uitgangspositie voor het
of een onderhandeling. Zodra jij je
uiten van het ongenoegen. Door slechts
(concrete!) verzoek heb gedaan, heb je
het feit te benoemen, worden
duidelijk gemaakt wat voor jou op dat
misverstanden voorkomen. Belangrijk is
moment belangrijk is. Als laatste zegt
dat je neutrale woorden gebruikt, en alleen
Astrid dus “Ik stel voor dat je me
de feiten benoemt zoals die zich
terugbelt, of liever nog: dat je hier voor
voordoen. Zeg er niet van alles bij, zoals: je
de deur staat”.
bent altijd zo slordig, je bent altijd te laat of: je doet nooit wat je beloofd. In dit
Als het goed is, laat Koen op een gegeven
voorbeeld belt Astrid Koen op en spreekt
moment wat van zich horen. Zijn
een bericht in: “Je bent nog niet thuis,
antwoord zou kunnen zijn dat hij de tijd is
terwijl we een afspraak hadden om
vergeten, dat hij een lekke band had of dat
samen te eten.”
de batterij van zijn telefoon leeg was, waardoor hij niet in staat was te laten
2 gevoelens
weten dat hij later zou komen. Het kan
Door gevoelens te benoemen maak je
natuurlijk ook zijn dat Koen de afspraak
duidelijk wat de feiten met je doen. Astrid
met Astrid anders heeft geïnterpreteerd.
zegt daarom vervolgens: “Ik zou vanavond
Dat hij het tijdstip dat er gegeten wordt en
koken en het eten is al klaar, en ik word er
het tijdstip dat hij thuis werd verwacht
onrustig van, dat je er nog niet bent.”
anders had ingeschat. Het kan zijn dat de
afspraak gewoon wat duidelijker gemaakt
Door de vier stappen te hanteren, neem je
had moeten worden: in plaats van ‘om
het heft in handen. De ander krijgt de kans
etenstijd’ hadden ze kunnen afspreken: om
dit ook te doen, voor zichzelf.
zeven uur. Je weet, door deze vier stappen te De vier stappen van geweldloze
gebruiken, dat er een manier is om je
communicatie geven structuur aan elk
boosheid of andere emoties te kanaliseren
gesprek. Zo kun je het doel van wat jij wilt
op een manier die het gesprek niet zullen
zeggen steeds in het oog kan houden, ook
afbreken, maar open houdt; en de ander
als daarbij (soms heftige) emoties spelen.
niet geweldadig aanvalt, maar met respect behandelt. Zo vergroot je de kans dat je
De vier stappen geven ook rust, je weet
ook respect terugkrijgt.
dat het mogelijk is om je eigen behoeftes te combineren met de behoeftes van de
Door wat je dwars zit in deze vier stappen
ander.
te vertellen, verlaag je de drempel om aan te geven wat je dwars zit. Je kunt rustig en
Je ontdekt door deze vier stappen ook
volledig uiting geven aan je ongenoegen.
waar je verantwoordelijkheid voor wat er
Dat is goed voor je eigen gezondheid en
gebeurt tijdens het gesprek begint en
voor de relatie met de ander.
stopt. Namelijk: een ieder is verantwoordelijk voor de eigen
Daaarnaast geven deze vier stappen van
interpretaties, de eigen aannames, de
geweldloos communiceren de ander ook
eigen gevoelens, het invullen, de eigen
de kans om te merken en te leren hoe hij
behoeftes en eigen handelingen. Het is je
of zij het beste met jou om kan gaan.
eigen verantwoordelijkheid dat jij, zonder te verifiëren, aan hebt genomen dat de
Door uit te gaan van je behoeftes
ander de tijd express heeft genegeeerd,
ontdek je dat die zelfs van
dan wel per ongeluk is vergeten, of dat je
gemeenschappelijk belang kunnen zijn,
hebt ingevuld dat de ander jou niet
tussen jullie. Marshall Rosenberg zegt
belangrijk genoeg vindt om aan jullie
dat behoeftes nóóit strijdig zijn.
afspraak te denken. Dat zijn jouw
Oplossingen zijn dat vaak wel. Over
gedachten, geen feiten!!!!
behoeftes hoeft men dus niet te onderhandelen. Over oplossingen kan dat vaak juist heel erg goed.
Geweldloze communicatie is geschikt voor
oo Ik vind jou zeer irritant
het persoonlijke leven en voor de zakelijke
oo Wat een dikke tokkies
omgeving. Ook bij schriftelijke
oo Mijn baas kan niet luisteren
communicatie, bijvoorbeeld in situaties
oo Heb je daar wel over nagedacht?
waar weerstand wordt verwacht, kun je op
oo Dit is toch geen manier van…
die manier helderheid geven en respect bewaren.
(voorbeeld: vergaderen, doen, overleg) oo Dat is toch weerzinwekkend oo Op deze manier haal je het nooit
Als je je bewust bent van je gewelddadige taalgebruik ervaar je meteen hoe het komt
2 Ontkennen van verantwoordelijkheid
dat er nauwelijks verbinding met de ander
Mensen “verschuilen” zich nogal eens
tot stand komt. Er valt niet met de ander te
achter algemeenheden en ontkennen
praten, zeggen we dan.
daarmee hun eigen verantwoordelijkheid. “Zo gaat dat nou eenmaal” wordt er dan
1 Diagnose of oordeel
gezegd. Het is lastig verbinding te voelen
Ons taalgebruik zit vol met diagnoses en
met iemand die dit uitspreekt. De kans
oordelen. Het uitspreken daarvan leidt vaak
bestaat dat er irritatie ontstaat door dit
tot verwijdering in plaats van verbinding.
soort taalgebruik. Contact maken en
Mensen willen namelijk erkend, gehoord
gehoord worden is nauwelijks meer
en gezien worden, in plaats van
mogelijk. Wanneer je in aanraking komt
beoordeeld. Het oordelen kan snel leiden
met deze vorm van communciatie loopt
tot onbegrip, het bewaren van afstand, het
de frustratie hoog op omdat je het gevoel
niet uitspreken van wat je bezig houdt.
hebt dat je niet gehoord wordt. Er wordt
Het oordelen in onze communicatie
niet voldaan aan je behoefte gehoord te
noemen we gewelddadig communiceren.
worden.
Hoe geweldloos of gewelddadig communiceer jij?
Voorbeelden van dergelijke slachtofferzinnen:
Voorbeelden van geweldadige
oo Zo gaat dat hier nou eenmaal
oordeelzinnen:
oo We zijn dit nou eenmaal zo gewend hier
oo Jij ziet ook nooit wat
oo Dat vindt mijn leidinggevende niet goed.
oo Je bent belachelijk
oo Dat doen we hier al jaren zo.
oo Hij ziet er niet uit
oo Ik zou graag helpen maar de regels
oo Je luistert ook nooit oo Hij is altijd te laat
staan het niet toe
oo We zijn hier gewend om het zus en zo te doen. oo Mijn collega gaat hierover. oo Iedere zichzelf respecterende professional vindt dat … oo Dat werkt hier niet. oo Maar zo doet iedereen het, dat kan ik
oo Als je dit niet doet heb je een probleem oo Het is nu of nooit oo Zullen we even ophouden met zo te zeuren! oo Dit verwacht ik van jou. Jij bent daar toch zo goed in? oo Je moet je maar aanpassen
toch niet helpen. oo Ik ga daar niet over
4 Straf of beloning verdienen Dit is taalgebruik dat straf of beloning
3 Eisen
rechtvaardigt. Deze vorm van gewelddadig
Wanneer er eisen gesteld worden is er
communiceren wordt vaak gehoord en
sprake van straf of schuld wanneer de eis
leidt tot schuldgevoelens, discussies en
niet wordt ingewilligd. Eisen stellen draagt
debat.
niet bij aan verbinding omdat het mensen de kans ontneemt zelf keuzes te maken.
Voorbeelden van straf en belonings
Een eis kan een verzoek lijken, totdat blijkt
uitdrukkingen:
dat het niet voldoen aan het verzoek leidt
oo Je hebt het verdiend
tot straf of schuld.
oo Eigen schuld oo Ik heb nog wel zo mijn best gedaan
Een voorbeeld daarvan is: “Wil je voor me
oo Had je maar beter moeten luisteren
afdrogen?” Als het antwoord dan “Nee” is
oo Niemand denkt eens aan mij
en er vervolgens gezegd wordt: “Dan hoef
oo Je hebt het over jezelf afgeroepen
je na de afwas ook niet te denken dat je
oo Dat had je kunnen weten
nog naar buiten kunt!” was er sprake van
oo Heb je geen boodschappen gedaan?
een eis, dus van gewelddadig
oo Ik heb er recht op mezelf zijn
communiceren. Ook op deze manier krijg
oo Daar heb ik je toch voor
je nauwelijks verbinding of contact... integendeel.
gewaarschuwd? oo Je hebt het over jezelf afgeroepen. oo Ik verdien respect
Voorbeelden van dergelijke eisen: oo Niet goed, overnieuw!
oo Jij wilde toch het zo nodig! (uit eten, verhuizen etc.)
oo Jij mag zeker niet oordelen!
oo Had je maar beter moeten luisteren
oo We spreken gewoon af dat jij op tijd
oo Dat komt er nu van
komt
Herken je je eigen gewelddadig taalgebruik?
Als je in staat bent je eigen behoeften te
Hoe is dat? En wat is het effect van jouw
lichaam. Het geeft voldoening en rust.
taalgebruik op een ander?
Door die erkenning wordt de behoefte al
herkennen en te erkennen voel je dat in je
kleiner en het stressniveau in je lichaam
Gevoelens ontdekken, erkennen en uiten.
daalt.
Je gevoelens spelen een belangrijke rol in
De onderstaande oefening is om je
je leven. Ze bepalen ons gedrag. Zonder
behoeften te herkennen, te erkennen en te
emoties en gevoelens zou ons leven er
voelen.
heel anders uitzien. Oefening Gevoelens ontstaan door onze behoeften en gedachten. Onze gedachten ontstaan
Neem een situatie in gedachten die je als
door onze ervaringen. Iedereen heeft wel
onprettig hebt ervaren. Omschrijf zo
ervaringen die niet in overeenstemming
nauwkeurig mogelijk wat er gebeurde en
waren met de behoeften van dat moment.
welke gevoelens je had.
Sterker nog, we hebben vaak niet eens
oo Wat denk en voel je daar nu over?
geleerd om onze behoefte van het moment te erkennen.
Noteer al je gevoelens en gedachten. oo Ontdek of er in je gedachten ook oordelen voorkomen. Oordelen over
Daar horen uitspraken bij zoals: “Stel je niet aan”, “Kom op, doorzetten”, “Huilen is voor kleine kinderen” of “Niet bij de
jezelf, over een ander, over de situatie? oo Ontdek welke gevoelens je nu hebt en noteer ze.
pakken neerzitten” en ”Kom op, niet zeuren”. Gevoelens en behoeften die niet
Merk nu op welke behoeften er schuil gaan
erkend zijn, leiden tot negatieve gevoelens.
achter je oordelen en gevoelens. Dat doe
Je hebt afgeleerd je ware gevoelens te
je door de volgende zin te gebruiken:
uiten. Je verstopt je behoeften onder
“Ik voel me zo verdrietig/onrustig/
woorden en pijn.
angstig/.....etc, omdat ik behoefte heb aan zekerheid/aandacht/bevestiging/......etc”
Leer je gevoelens kennen en erken ze; in geweldloze communicatie is dat zelfs één van de basisvaardigheden.
Gevoelens en behoeften overzicht
hij zich in de hoek gedrukt voelt en meteen
Je emoties en gevoelens ontstaan
in de verdediging schiet. Dergelijke
wanneer je behoefte niet (of juist wel)
verwijten zijn een bekende bron van
wordt ingevuld. Als er voldaan wordt aan je
conflicten.
behoefte krijg je positieve gevoelens en wanneer er niet voldaan wordt aan je
Wat doe je dan wel?
behoeften ervaar je negatieve gevoelens.
Om te voorkomen dat je behoefte omslaat
Het is goed te herkennen welke
in een verwijt en er een conflict ontstaat
onvervulde behoeften er een rol spelen bij
doe je het volgende:
jou, als je negatieve gevoelens ervaart. En
oo zoek eerst uit hoe je je voelt; welk
zodra je dat weet, kun je je behoefte duidelijk kenbaar maken aan de ander en hem of haar vervolgens een verzoek doen waarmee je je negatieve gevoel verandert.
gevoel zit er onder de uitspraken die als een verwijt naar buiten komen? oo welke behoefte heb je waardoor je je zo voelt?
Einddoel: zonder een verwijt je behoeften uiten.
Bepaal dan hoe je je behoefte kunt uiten
Als je beter gehoord wilt worden en
oo Begin met te zeggen “Ik voel me…
zonder frustratie of ruzie wil communi ceren met mensen om je heen, is de volgende oefening zinvol:
zonder verwijt. omdat ik behoefte heb aan... oo En schrap de woorden: JE /JIJ / JULLIE , NOOIT en ALTIJD.
Voorbeeldzinnen:
Dat is de meest heldere manier waardoor
oo “Jij doet ook nooit wat in het
je woorden niet als een verwijt ervaren
huishouden”
worden. De ander hoeft niet in de
oo “Je laat me ook nooit uitpraten”
verdediging en er is geen aanleiding om
oo “Jullie hebben ook altijd wat aan te
ruzie te maken.
merken” oo “Het is ook nooit goed” Vraag je zelf eens af hoe vaak dit gezegd wordt en hoe vaak “altijd” of “nooit” is. Altijd is echt altijd en nooit is echt nooit! Zijn die uitspraken waar? En wat voelt de ander als hij of zij dit hoort? Grote kans dat
Voorbeeld:
Wat doe je wel?
Als je zegt: “Jij luistert nooit naar me”
oo Je zegt: “Ik voel me…. omdat ik
reageert de ander met: “Dat is niet waar!”
behoefte heb aan….”
of met: “Ik luisterde heel vaak en lang gezeur).” Soms laat iemand die laatste
Hoe kun jij je behoeften uiten zonder verwijt?
toevoeging subtiel weg,
Marshall Rosenberg zegt: geweldloze
naar je (maar ik kan niet meer tegen jouw
communicatie kun je alleen leren door te Maar onuitgesproken klinkt het
oefenen, te oefenen en te oefenen.
tegenverwijt (je zeurt) dan toch luid en
Probeer het eens: het is ontwapenend en
duidelijk door.
zeer doeltreffend!
Je hoort hier een ontkenning, een tegenaanval én een tegenverwijt.
Waarneming, of oordeel? oo Mijn leidinggevende laat tijdens
Maar als je daarvoor in de plaats zegt: “Ik voel met niet gehoord”, kan de ander
vergaderingen haar mening altijd van doorslaggevende invloed zijn.
moeilijk zeggen dat dat niet waar is. Je kan
oo Jij vind zeker dat ik te vaak afwezig ben.
namenlijk niet tegen iemand zeggen: “Dat
oo Mijn ouders tonen hun emoties niet.
voel je helemaal niet!”
oo Hij vindt dat de leerlingen niet goed
Jouw gevoel kan niet ontkend worden.
oo Hij fronste zijn wenkbrauwen toen ik het
opletten. Een tegenaanval wordt onnodig en onmogelijk.
hem vertelde. oo Ik zie dat jij teleurgesteld bent. oo Ik heb het idee dat je boos op me bent.
Een valkuil is het volgende. Als je zegt “Ik voel dat jij nooit naar me luistert” uit je
oo Pff, hij is niet te vertrouwen, moet je kijken hoe hij eruit ziet!
nog steeds een verwijt én je sluit het gesprek hermetisch af. Wat jij voelt kan niet
Zijn dit waarnemingen of oordelen?
ontkend worden, maar het je zegt het als
Merk je het verschil op? Hoe vaak oordeel
een verwijt. Je kan je gesprekspartner zo
jij in je uitingen? Zeg je vaak dingen die je
behoorlijk razend (want machteloos)
eigenlijk heel anders bedoelt?
maken.
Het doel van deze oefening is dat je naar
5 bepaal wat er gebeurd zou zijn wanneer
jezelf leert luisteren en ontdekt welke
je wel had geluisterd naar je innerlijke
emoties en gedachten een rol spelen
communicatie
tijdens je communicatie.
6 bepaal of je een verzoek aan jezelf zou willen doen om beter naar je innerlijke
Je communicatie is het gevolg van hoe je
communicatie te luisteren.
denkt en hoe je je voelt. Je emoties ontstaan op basis van je gedachten die je
Dat verzoek kun je als volgt doen:
hebt. ECHT WAAR: je innerlijke
oo “Als ik merk dat mijn gedachten steeds
communicatie, dus je gedachten bepalen
maar weer naar persoon X gaan die zo
hoe je je voelt. Niemand anders,
negatief over me doet, dan...” oo “...... voel ik me in de war omdat...”
Wanneer je negatieve gedachten hebt zul je negatieve gevoelens ervaren. Het kan niet anders dan dat die tot uiting komen in
oo “.......ik behoefte heb aan duidelijkheid, en...” oo “....... het verzoek aan mezelf is om te
je communicatie. Dat leidt tot stress en
bedenken dat persoon X ondanks mijn
oplopende emoties. Dan is het juist goed
gedachten dat hij iets negatiefs over
om je emoties te erkennen en ze te
me zei, toch een normaal persoon kan
benoemen! Hoe meer aandacht je geeft
zijn en het misschien zelfs niet eens
aan je emoties, hoe meer je ze erkent, hoe
vervelend bedoelde.’
eerder de ergste spanning wegvloeit. Deze oefening laat je bewust worden van
Oefening
je innerlijke communicatie. Het zal je
Neem een situatie in gedachten waarin
helpen je behoeften duidelijk te maken,
iemand niet tevreden was over jou.
zeker wanneer je gedachten steeds terug
Misschien dat die persoon een negatieve
willen naar een bepaalde, nare situatie.
opmerking maakte? 1 probeer na te gaan wat je dacht 2 ga na hoe je je voelde 3 ga na waarom je je zo voelde: waaraan heb je behoefte? 4 ontdek of je je behoefte hebt vervuld of dat je voorbij gegaan bent aan je behoeften en niet hebt geluisterd naar je eigen innerlijke communicatie.
Geweldloze communicatie: de straattaalvariant
Behoefte
De straattaalvariant van geweldloos
oo Omdat ik verlang naar…
communiceren is de makkelijke variant, die
oo Ik vind het belangrijk dat er...
altijd en overal is toe te passen; hiervoor
oo Omdat… essentieel voor me is,
gebruik je in de vier fasen de volgende
oo Omdat ik verlang naar...
oo Omdat… belangrijk is voor me, stel ik
woorden:
Verzoek (haalbaar, en in positieve termen Waarneming
uitgedrukt)
oo Ik zie…
oo Hoe zou het voor je zijn om…?
oo Ik hoor … Klopt dat?
oo Hoe is het voor je om…?
oo Als jij……
oo Ben je bereid om…?
oo Jij zegt…..
oo Wil je me vertellen hoe je je voelt als ik
oo Ik ruik..
dit zeg?
oo Ik hoor…
oo Hoe voel je je als ik je dit vertel?
oo Ik constateer…
oo Ik wil je vragen om…… Kun je daarmee
oo Ik merk dat ik jouw…… als een…… (belediging/afwijzing) interpreteer/ervaar oo Ik merk op dat……
uit de voeten? oo Ik zou graag jouw kant van deze zaak willen weten. Wil je me dat vertellen?
oo Ik hoor……
oo Hoe is het voor jou om te horen…?
oo Ik constateer……
oo Wil je dat doen? oo Hoe is dat voor je?
Gevoel
oo Zullen we samen even…?
oo Mijn gevoel is… oo Dat roept bij mij…. op
Probeer telkens eerst stil te staan bij je
oo Ik ben….
waarneming voordat je je gedachten,
oo Ik merk dat ik het lastig vind……
gevoelens en behoeften uitspreekt.
oo Ik merk dat ik het er moeilijk mee heb…… Bovenstaande oefening leert je geweldloos oo Ik vind het jammer dat
te communiceren in je dagelijkse leven:
oo Ik schrik hiervan……
zowel privé als in je werk. Deze straattaal
oo Ik ervaar……
variant van geweldloze communicatie is
oo Mijn hart zegt me…
praktisch overal toepasbaar.
Heeft u nog vragen? Bel, mail of kijk op de website:
[email protected] 070 36 44 305. Op de website www.cocodenhaag.nl vindt u nadere informatie.
coco mediation praktijk voor business- & familiemediation
wendy hendriksen scholte 070 3644 305 en 06 129 43 145
[email protected] www.cocodenhaag.nl praktijk Kerkplein 3 (Berlagegebouw) Den Haag postadres Noordeinde 122b 2514 GN Den Haag
Wendy Hendriksen Scholte (1964) is professioneel mediator bij Coco Mediation Den Haag. De methode van open, coöperatieve communicatie wordt ook ingezet bij de Coco coachingstrajecten en Coco workshops als ‘Communiceren met je ex’ en ‘Coöperatief communiceren’. Daarnaast werkt Wendy pro bono als buurtbemiddelaar/mediator bij BBM Haaglanden. Coco Mediation is aangesloten bij de NMv en hanteert het reglement en de gedragsregels van het erkende kwaliteitsregister MfN.
