Terugblik op 2012 en verwachting voor 2013
‘Er mag wel wat meer energie in’ Het zijn magere tijden voor de uitzendbranche. In 2011 zakte de omzetgroei in. Die daling hield in 2012 aan, al blijven de marges nog betrekkelijk hoog. Als we de economisch specialisten mogen geloven, zitten we nog een paar jaar in laagtij. Behalve wellicht als de branche, naast kostenbesparingen, wezenlijke innovaties weet te realiseren. DAAN MARSELIS
RANDSTAD
DE FINANCIËLE SPECIALIST De Finanscoop van Flexmarkt is de jaarlijkse terug- en vooruitblik op de ontwikkelingen in de uitzendbranche. De grote uitzenders worden op hun strategie en financiële positie beoordeeld door experts. Dat is dit jaar Roel ter Steeg, gesteund door Pieter de Vries, beide van Mazars Berenschot Corporate Finance (MBCF).
Randstad haalde in de eerste drie kwartalen een omzetgroei van 12,8 miljard euro (8,5 procent), maar de winst (EBITA) daalde 4,5 procent. Het jaar stond dan ook in het teken van kostenbeheersing. Deed het bedrijf in 2011 met de koop van het Amerikaanse SFN nog een grote overname, sindsdien heeft CEO Ben Noteboom de hand op de knip. Het concern kondigde een herstructurering aan die moet leiden tot een besparing van 70
MENSEN 9 november: Randstad draagt François Béharel (foto boven) voor als nieuw lid van de raad van bestuur. Hij volgt Brian Wilkinson op en wordt verantwoordelijk voor de activiteiten in Frankrijk, Spanje, Portugal, Brazilië, Argentinië, Chili en Uruguay. 31 januari: Gregory A. Netland verlaat de raad van bestuur. Hij wordt opgevolgd door Linda Galipeau (foto onder). Zij is verantwoordelijk voor USA, Canada en Mexico.
Totaalcijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 omzet in mln groei t.o.v. jaar eerder x 1.000 12
2
+8,5%
+15,2%
Regiocijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 Omzet in mln: Nederland Duitsland Frankrijk Noord-Amerika 3 x 1.000
6
1
0
FOTO: BRUNO LEVY
Uitzendmarkt in cijfers: Randstad
0 2011
EBITA-winst in mln
2012
winstmarge in %
2010 32% overig
400
+21,0%
-4,5%
200 3,4
3,6
3,2
0 2010
2011
22 / JANUARI/FEBRUARI 2013 Δ NR 1/2
2012
2011
2012
Omzetverdeling eerste drie kwartalen 2012
23% Noord-Amerika
16% Nederland 11% Duitsland 18% Frankrijk
Infographic: Ymke Pas, Bron: MBCF Corporate Finance
FOTO: CARIN VERBRUGGEN
2010
FINANSCOOP
2012: ‘Nog steeds een aardige boterham’
Ter Steeg stelt dat sommige middelgrote en kleinere uitzenders groeicijfers laten zien van 30 procent. ‘Er wordt nog steeds een heel aardige boterham verdiend.’ Maar je ziet toch, vindt hij, dat het nu het beste gaat met uitzenders die zich hebben gespecialiseerd. ‘Interessant op dit moment is white collar: hoogopgeleide specialisten zoals technici voor de oil and gas, infrastructuur en toeleveranciers voor de chipindustrie. Ook finance doet het goed.’ Blue collar is zeker niet afgeschreven, volgens de arbeidsmarktspecialist. ‘Op termijn hebben we een tekort aan lager geschoold technisch personeel. Bedrijven die nu vakmensen uit
bijvoorbeeld Oost-Europa, Spanje en Portugal halen, hebben daar straks een voordeel mee. In de toekomst kunnen we niet meer zonder.’ Hij volgt de uitzendbranche nu bijna veertien jaar. Het valt hem op dat de branche weinig innovatief is. Bedrijven letten nu vooral sterk op de kosten, maar zijn nauwelijks bezig met het ontwikkelen van nieuwe concepten. Dat is een gemiste kans, stelt hij. Minder enthousiast is de adviseur over het kantoorloos werken, een innovatie die bij nieuwe toetreders populair is. ‘Als je net begint, kun je dat doen, maar ik denk toch dat je na verloop van tijd een beperkt aantal vestigingen moet openen om mensen te kunnen ontvangen.’
tot 100 miljoen in de zomer van 2013. Het bedrijf is voorzichtiger in opkomende markten, zoals in Brazilië. Roel ter Steeg van MBCF: ‘De arbeidsmarkt is daar nog niet zo geformaliseerd. Regelgeving op het vlak van belastingen en sociale lasten is nog onduidelijk. Flexorganisaties zijn terughoudend om Braziliaanse spelers over te nemen. De kans bestaat dat ze dan een claim van de overheid meekopen.’ In
India maakt Randstad met de verkoop van Ma Foi Consulting Solutions aan ADP zelfs een terugtrekkende beweging. Volgens Ter Steeg vooral omdat de flexmarkt er nog amper een rol van betekenis speelt. Hij is te spreken over de operational excellence van Randstad. ‘Met de integratie van Vedior is het allemaal Randstad-blauw wat er gebeurt. Het is een strak georganiseerd bedrijf. Dat helpt
Uitzendmarkt in cijfers: Adecco Totaalcijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 omzet in mln groei t.o.v. jaar eerder 20 x 1.000
Regiocijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 Japan VK + Ierland Omzet in mln: Dui. + Oos. Frankrijk Noord-Amerika x 1.000
+1,0%
+12,4%
10
4 2
0
0 2010
2011
EBIT-winst in mln
2012
winstmarge in %
2011
2012
31% overig
600 +18,5%
400 200
2010
Omzetverdeling eerste drie kwartalen 2012
3,4
-3,6% 3,6
3,5
0 2010
2011
2012
8% Japan 9% VK + Ierland 8% Dui. + Oos. 18% 26% Noord-Amerika Frankrijk Infographic: Ymke Pas, Bron: MBCF Corporate Finance
FOTO: DIEDERIK VAN DER LAAN
Op de Nederlandse uitzendmarkt is het geen feest. En gelet op de laatste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Centraal Planbureau (CPB) blijft dat nog zeker twee jaar zo. Maar we moeten niet al te veel somberen, vindt arbeidsmarktkenner Roel ter Steeg van Mazars Berenschot Corporate Finance (MBCF).
ze deze crisis door. Het verminderen van het aantal labels heeft geleid tot één procesaanpak en lagere kosten.’ Tempo-Team, de Nederlandse uitzender van Randstad, heeft het wel zwaar. Het bedrijf is sterk in de zorg en de publieke sector, waar op dit moment weinig geld te verdienen valt. Bij detacheerder Yacht trekt het aan, zegt Ter Steeg. ‘Daar zaten behoorlijk wat mensen op de bank, maar lijkt de matching verbeterd.’ De focus op kosten en de concurrentie op prijs werpen hun vruchten af, aldus de analist. Maar vernieuwende ideeën ziet hij bij de marktleider in Nederland niet. ‘Ze blijven meer van hetzelfde doen. Ik zie niet dat er binnen Randstad heel nieuwe ideeën opborrelen.’ Voor 2013 kan het bedrijf nog groeien aan de ‘bovenkant’ (Yacht), al heeft Randstad aangegeven niet te zullen investeren. Ook zou het concern het vestigingenbeleid tegen het licht moeten houden, denkt Ter Steeg. Het kan met minder, maar strategisch beter geplaatste vestigingen. Hij denkt vooral aan versterking van inhouse. ‘Daarmee zorg je voor een langdurige relatie. Omdat je er dichter op zit, weet je ook beter waaraan het bedrijf nu en in de toekomst behoefte heeft en je weet ook beter welke posities potenti- è JANUARI/FEBRUARI 2013 Δ NR 1/2 / 23
eel opgevuld moeten worden. Zo kun je extra omzet genereren.’
Uitzendmarkt in cijfers: USG
EINDOORDEEL: 7
Totaalcijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 omzet in mln groei t.o.v. jaar eerder x 1.000
ADECCO
2
De lijn bij Adecco is eigenlijk hetzelfde als bij Randstad. De omzet groeide er in de eerste drie kwartalen met 1 procent tot 15,5 miljard euro en de winst (EBITA) daalde 3,6 procent. Volgens Ter Steeg kampen beide bedrijven met dezelfde problemen: ‘Het is veel algemeen uitzenden. White collar is beperkt ten opzichte van de grote bulk en beide bedrijven zijn actief op dezelfde continenten.’ Ook bij Adecco stond 2012 in het teken van kostenreductie. Het Zwitserse bedrijf kondigde aan 65 miljoen euro in de kosten te gaan snijden. Dat bleek echter niet genoeg, zodat vanuit het hoofdkantoor later nog eens een extra besparing van 15 miljoen werd aangekondigd. ‘Het past in de tijdsgeest.’ Net als Randstad is Adecco vooral bezig met optimalisatie. ‘Ik zie maar weinig inventiviteit. Beide bedrijven gaan vooral mee op de golfbeweging van de economie, zonder een duidelijke keuze te maken om ergens in door te investeren. Beide partijen komen zo hetzelfde uit de crisis als ze erin gingen. Het is vooral overleven, in plaats van je onderscheidend positioneren. Dat zie ik in 2013 niet veranderen. Het is voor dergelijke grote olietankers moeilijk om de koers zomaar bij te stellen.’ Adecco heeft als onbetwiste marktleider een meer prominente rol in Azië
FOTO: ADECCO
MENSEN 21 augustus: Mark van Bussel wordt CFO Adecco Nederland. Hij volgt Marcello Pozzoni op. 17 april 2012: Robert P. (Bob) Crouch (foto) is benoemd tot regionaal hoofd van Adecco Noord-Amerika.
24 / JANUARI/FEBRUARI 2013 Δ NR 1/2
800
-11,3%
+8,2%
1
Regiocijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 Nederland Duitsland Omzet in mln: Frankrijk België + Lux. 1.200
400
0
0 2010
2011
EBITA-winst in mln
2012
winstmarge in %
2010 15% overig
80 +12,9% 2,4
2,0
0 2010
2012
38% Nederland
-5,3%
40 1,6
2011
Omzetverdeling eerste drie kwartalen 2012
2011
2012
en in emerging markets. In Japan kocht Adecco VSN, wat in dat land moet leiden tot een 11 procent hogere winst. Voor de totale groep is de meerwaarde met een 1 procent hogere winst echter beperkt. VSN is sterk in de technieksector – de bovenkant van de markt. Daar staat tegenover dat Adecco het volgens Ter Steeg door de bank genomen wel lastiger heeft dan Randstad. Dit vooral vanwege de sterke afhankelijkheid van Frankrijk. Frankrijk is goed voor een kwart van de omzet van het bedrijf, terwijl de EBITmarges er de helft lager zijn dan in Nederland. Hier is Adecco in vergelijking met Randstad relatief klein. Al jaren wordt er gespeculeerd dat Adecco zijn positie in Nederland zal versterken via een overname van USG. Ter Steeg verwacht niet dat dit aanhoudende gerucht op korte termijn bewaarheid wordt.
22% België + Lux.
8% Duitsland 17% Frankrijk
Infographic: Ymke Pas, Bron: MBCF Corporate Finance
Op de Nederlandse markt wordt er gestreden om de grote klanten. ‘Adecco gaat nu heel commercieel de markt in en is ook bereid om lagere tarieven af te spreken’, zegt Ter Steeg. ‘En ze hebben een nieuwe country finance manager (CFO) aangenomen voor Adecco Nederland: Mark van Bussel.” EINDOORDEEL: 7
USG PEOPLE Vechten Adecco en Randstad al langer tegen de economische tegenwind, in
FINANSCOOP
Uitzendmarkt in cijfers: Manpower Totaalcijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 omzet in mln groei t.o.v. jaar eerder x 1.000 12 +21,0%
-6,3%
2,5
6
0
0 2010
2011
EBIT-winst in mln
winstmarge in %
+78,8%
2010
2,4
2012
35% Zuid-Europa
22% Amerika
-22,2% 1,6
2011
Omzetverdeling eerste drie kwartalen 2012 15% overig
200
0
2010
2012
300
100
Regiocijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 Omzet in mln: Zuid-Europa Noord-Europa Amerika x 1.000 5
2,0 28% Noord-Europa
2011
2012
2012 is USG People toch echt in economisch zwaar weer gekomen, aldus Ter Steeg. ‘USG is wat later cyclisch omdat zij meer in het midden- en kleinbedrijf en de specialismen zitten. Nu na de corporatewereld ook het mkb de crisis voelt, ontsnapt USG er niet langer aan.’ De omzet daalde in de eerste drie kwartalen met 11,3 procent tot 2,1 miljard euro en de winst (EBITA) daalde met 5,3 procent. Dit komt vooral doordat het bedrijf sterk afhankelijk is van de Benelux (ongeveer tweederde van de omzet). USG People reageert op de slechte resultaten door op de kosten te letten.
Infographic: Ymke Pas, Bron: MBCF Corporate Finance
Ondanks de dalende omzet is de EBITA-marge daardoor licht gestegen (+0,19 procentpunt). USG People heeft zich het afgelopen jaar sterk op de interne organisatie gericht. Dat begon in januari met relabeling: van twintig naar vijf merken in 2015. In dat kader werden Unique en Content ook samengevoegd, wat de markt ‘niet al te logisch vond’. Ter Steeg vervolgt: ‘Die maatregel heeft ze niet geholpen. Concurrenten hebben er gebruik van gemaakt. Wat ik hoor is dat het USG geld en klanten heeft gekost. Om hoeveel het gaat, is onduidelijk.’ Daarnaast wordt het management omgegooid naar management per label. ‘Dat is een duidelijke keuze, maar het heeft er ook toe geleid dat er redelijk wat mensen uit de tweede managementlaag zijn gerold. Dat merkt USG People omdat het bedrijf de kwaliteit van die mensen verliest.’ Op langere
termijn denkt Ter Steeg wel dat het bedrijf dat verlies zal goedmaken, maar op korte termijn leidt het tot extra pijn. Ook duidelijk is het investeringsbeleid. USG kijkt met name naar onderscheidende ondernemingen aan de bovenkant van de markt. Ter Steeg: ‘USG is van de grote vijf het enige bedrijf wat in de Nederlandse markt een overname heeft gedaan. Met een jaaromzet van 15 miljoen is Control een kleine speler. Maar de overname bevestigt het beleid van USG wel.’ Verder valt op dat USG People minder ondernemend wordt. ‘Het was altijd een erg ondernemende uitzender. Dat zie ik de laatste tijd steeds minder, nu oud-CEO Alex Mulder meer naar de achtergrond is verdwenen. Hij was toch altijd wel sterk van de korte lijnen en snel beslissingen nemen; eigenschappen die je in deze markt goed kunt gebruiken.’ Volgens Ter Steeg zit er nu een raad van bestuur-achtig management. ‘Waarmee ik overigens niet wil zeggen dat dat slecht is. Het is een normale ontwikkeling.’ EINDOORDEEL: 7
MANPOWER Met Manpower gaat het niet goed, ook niet op de Nederlandse markt. Het bedrijft geeft weliswaar geen specifieke cijfers voor onze economie, maar het bedrijf dreigt zijn positie als ‘grote challenger’ kwijt te raken, aldus Ter Steeg. De omzet van het bedrijf daalde 6,3 procent tot 11,9 miljard euro, terwijl de winst (EBIT) kelderde met 22,2 procent. Volgens de flexmarktspecialist lijkt het erop dat er het afgelopen jaar maar weinig is gebeurd bij Manpower. Na de komst van Hans Leentjes als algemeen directeur Nederland halverwege de jaren 2000 kreeg Manpower ‘energie’. Maar Leentjes promoveerde tot vicepresident van Manpower Noord-Europa en is al weer jaren ‘weg’. ‘Onder Leentjes is er veel tijd en energie in het bedrijf gestoken. Manpower kocht in die periode ook Vitae en het ging Nederlandse bedrijven agressiever en commerciëler benaderen. Er ontstond daardoor een soort van competitie. Je had Randstad, Adecco en USG, en Manpower kwam daar nadrukkelijk bij. Sinds het vertrek van Leentjes pakt de Nederlandse organisatie niet door.’ Wel werd afgelopen jaar Vitae – de specialistentak – omgedoopt tot Experis. Maar wat zegt zo’n naam, vraagt Ter è JANUARI/FEBRUARI 2013 Δ NR 1/2 / 25
FINANSCOOP
Steeg zich af. ‘In Nederland is daar tot nu toe erg flauw op gereageerd. Ik heb niet de indruk dat de activiteiten van Experis aan het groeien zijn.’ Zonde, zo vindt de adviseur. ‘Met Vitae hadden ze een goede uitgangspositie op de Nederlandse markt. Ook had Manpower een gezonde mix tussen specialisatie en het algemene uitzenden, maar ze zetten het niet door.’ Ook wereldwijd heeft Manpower het zwaar. Het bedrijf heeft de laagste winstgevendheid (met een EBIT-marge van 1,98 procent) van de grote vijf en het haalt relatief veel omzet uit ZuidEuropa. In de eerste negen maanden van 2012 was Manpower voor ruim een
Uitzendmarkt in cijfers: Brunel Totaalcijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 omzet in mln groei t.o.v. jaar eerder
Regiocijfers eerste drie kwartalen 2010-2012 Nederland Duitsland Omzet in mln:
800
120
+33,4% +35,9%
400
60 0
0 2010
2011
EBIT-winst in mln
2012
winstmarge in %
60
20
15% Duitsland
+33,3%
40
+83,5% 4,8
6,5
2010
6,4
2011
2012
Omzetverdeling eerste drie kwartalen 2012 3% België
69% wereldwijd
13% Nederland
0 2010
MENSEN 15 november: Manpower-CEO Jeff Joerres draagt zijn functie als president over op Jonas Prising (foto boven) en Darryl Green (foto onder). Beiden zullen rechtstreeks aan Joerres rapporteren. Prising is verantwoordelijk voor de activiteiten in Amerika en Zuid-Europa. Green gaat over de Azië, het Midden-Oosten en Noord-Europa. Vicepresident Noord-Europa Hans Leentjes blijft op zijn post, maar rapporteert voortaan aan Green.
FOTO’S: MANPOWER
5 november: president van Manpower Zuid-Europa Francoise Gri verlaat het bedrijf. Ze wordt CEO bij Pierre & Vacances, Centers Parcs Group.
2011
2012
derde (35 procent) van de omzet afhankelijk van Zuid-Europa, terwijl de economie in die landen sterk onder druk staat. Dat leidt er ook toe dat Manpower in vergelijking met Adecco en Randstad een kleinere buffer heeft om klappen op te vangen. ‘Wereldwijd zie je Manpower dan ook een achterstand oplopen op Randstad. Randstad haalde Manpower qua omzet in als tweede grootste uitzender.’ Het bedrijf behoudt volgens hem nog wel de rol van ‘grote challenger’. ‘Maar er moet wat meer energie in!’ EINDOORDEEL: 6,5
BRUNEL ‘Brunel heeft een winnend concept ontwikkeld. Daar plukken ze nu de zoete vruchten van’, zegt Ter Steeg. Volgens hem doet Brunel geen concessies aan de eigen visie: white collar-detachering met als specialisatie energie. Ondanks de economische tegenwind gaat het daarom goed met Brunel. De omzet steeg met 33,4 procent tot 919 miljoen euro en de winst (EBIT) groeide even hard mee (33,3 procent). De MBCF-specialist: ‘Het is heel knap hoe ze zich zo in de bovenkant van het segment hebben weten in te vreten. Brunel is dé wereldwijde kwaliteitsspeler op het gebied van white collar energiepecialisten.’ Op dit moment heeft Brunel ook nog activiteiten in Nederland en Duitsland die los staan van de energiesector, zoals detachering van financials. Maar die activiteiten worden steeds minder
Infographic: Ymke Pas, Bron: MBCF Corporate Finance
belangrijk voor de detacheerder. In 2010 bestond de omzet van Brunel voor tweederde uit inkomsten uit de energiesector, in de eerste drie maanden van 2012 was het al 70 procent. De adviseur vraagt zich dan ook af of de detacheerder zich niet volledig op energie moet toeleggen. ‘In Nederland zijn ze voor financials nog wel een belangrijke speler, maar ze zijn zeker niet dominant. Het is niet zo dat ze alle preferred supplier-contracten krijgen.’ De strategie van Brunel is helder: ze mikken primair op autonome groei en steken geen energie en geld in overnames. Ter Steeg verwacht dan ook niet dat het bedrijf zelf grote overnames gaat doen. En hoewel het bedrijf al jaren op overnamelijstjes staat, verwacht Ter Steeg ook niet dat het op korte termijn van eigenaar zal wisselen. ‘Er zit een grootaandeelhouder achter in de persoon van Jan Brand. Ik vraag me af of het voor hem op dit moment logisch is om te verkopen. Hij verdient er genoeg aan om er goed van te kunnen leven en bovendien kan hij zeggen dat hij eigenaar is van een goedlopend bedrijf.’ Voor bedrijven als Randstad, Adecco en Manpower zou Brunel een goede koop zijn. Aan de bovenkant hebben ze er dan in een keer een substantieel en winstgevend bedrijf bij. Maar het is in deze markt nog niet zo eenvoudig om Brunel te kopen, zegt Ter Steeg. ‘Strategen hebben er het geld niet voor of er nu niet voor over. Ze moeten nu echt met de hoofdprijs komen.’ EINDOORDEEL: 8,5
è
JANUARI/FEBRUARI 2013 Δ NR 1/2 / 27
