Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu
Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Afdeling Epidemiologie
Ministerie van Welzijn, Gezondheid en Gezin van de Vlaamse Gemeenschap
College van de AIDS-Referentielaboratoria
EPİDEMİOLOGİE VAN AİDS EN HİV-INFECTİE İN BELGIË TOESTAND OP 31 DECEMBER 2006
SASSE A. DEFRAYE A. BUZIARSIST J.
SASSE A., DEFRAYE A., BUZIARSIST J. Epidemiologie van AIDS en HIV-infectie in België. Toestand op 31 december 2006 Afdeling Epidemiologie, december 2007, Brussel (België) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, IPH/EPI REPORTS N° 2007 - 040 Wettelijk depotnummer : D/2007/2505/61
Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Dienst Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat, 14 B-1050 Brussel België Tel.: +32(0)2.642.50.39 Fax: +32(0)2.642.54.10 E-mail:
[email protected] Website: www.iph.fgov.be/epidemio/aids
OPVOLGING VAN HIV/AIDS IN BELGIE (DEEL I) BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN EN SAMENVATTING................................................................................5 1. 2.
ALLE HIV-GEÏNFECTEERDEN ..........................................................................................................................5 AIDS-PATIËNTEN ..........................................................................................................................................6
INLEIDING..........................................................................................................................................................6 I. DE HIV-GEÏNFECTEERDEN .........................................................................................................................6 I.1. METHODEN .................................................................................................................................................6 I.2.RESULTATEN ...............................................................................................................................................6 I.2.1. HIV-infecties (gecumuleerd totaal en evolutie) ......................................................................................6 I.2.1.1. Verdeling volgens geslacht en leeftijd .....................................................................................11 I.2.1.2. Geografische spreiding 13 I.2.1.3. Overdrachtswijzen ...................................................................................................................15 I.2.1.4. Vroegdetectie van de HIV-diagnose ........................................................................................17 I.2.2. HIV-geïnfecteerden van Belgische nationaliteit ...................................................................................18 I.2.2.1. Verdeling volgens geslacht en leeftijd .....................................................................................15 I.2.2.2. Geografische spreiding 20 I.2.2.3. Overdrachtswijzen ...................................................................................................................19 I.2.2.4. Vroegdetectie van de HIV-diagnose ........................................................................................21 I.2.3. HIV-geïnfecteerden van niet-Belgische nationaliteit ............................................................................22 I.2.3.1. Verdeling volgens geslacht en leeftijd .....................................................................................22 I.2.3.2. Verdeling per nationaliteit ........................................................................................................22 I.2.3.3. Overdrachtswijzen ...................................................................................................................24 I.2.3.4. Geografische spreiding............................................................................................................24 I.2.3.5. Vroegdetectie van HIV. ............................................................................................................25 II. AIDS-PATIËNTEN.......................................................................................................................................27 II.1. METHODEN..............................................................................................................................................27 II.2. RESULTATEN ..........................................................................................................................................27 II.2.1. Alle AIDS-patiënten. ............................................................................................................................27 II.2.1.1. Verdeling volgens residentie en nationaliteit (gecumuleerd totaal) ........................................27 II.2.1.2. Evolutie van het aantal nieuwe AIDS-patiënten......................................................................28 II.2.2. AIDS-patiënten van Belgische nationaliteit .........................................................................................29 II.2.2.1. Evolutie van het aantal nieuwe AIDS- patiënten.....................................................................29 II.2.2.2. Verdeling volgens geslacht en leeftijd ....................................................................................29 II.2.2.3. Geografische spreiding...........................................................................................................30 II.2.2.4. Overdrachtswijzen 33 II.2.2.5. Tijdsverloop tussen HIV- en AIDS-diagnose ..........................................................................35 II.2.2.6. Geassocieerde klinische syndromen ......................................................................................34 II.2.2.7. Mortaliteit ................................................................................................................................35 II.2.3. AIDS-patienten van niet-Belgische nationaliteit ..................................................................................36 II.2.3.1.Evolutie van het aantal nieuwe AIDS-patiënten.......................................................................36 II.2.3.2. Verdeling volgens geslacht en leeftijd ....................................................................................36 II.2.3.3. Verdeling volgens nationaliteit ................................................................................................36 II.2.3.4. Geografische verspreiding......................................................................................................37 II.2.3.5. Overdrachtswijzen ..................................................................................................................37 II.2.3.6. Geassocieerde klinische syndromen ......................................................................................38 II.2.3.7. Mortaliteit. ...............................................................................................................................39 II.2.4. Internationale vergelijking ...................................................................................................................42 BIJLAGEN........................................................................................................................................................45 REFERENTIES.................................................................................................................................................48
SPECIFIEKE ONDERZOEKEN M.B.T. HIV/AIDS IN BELGIE (DEEL II) INLEIDING........................................................................................................................................................49 I. RESULTATEN OVERGANGSJAAR 2006 VAN HELPCENTER, ANTWERPEN........................................50 1. 2. 3.
INLEIDING.................................................................................................................................................50 AANTAL MEDISCHE CONTACTEN..........................................................................................................50 KENMERKEN VAN DE PATIENTENPOPULATIE VAN HELPCENTER ...................................................50 3.1 Geslacht.................................................................................................................................................50 3.2 Leeftijd ...................................................................................................................................................50 3.3 Woonplaats............................................................................................................................................50 3.4 Seksuele voorkeur .................................................................................................................................51 3.5 Afkomst..................................................................................................................................................51 3.6 Statuut ziekteverzekering ......................................................................................................................51 3.7 Scholingsgraad ......................................................................................................................................51 4. WAAROM KOMEN ZE NAAR HELPCENTER ?........................................................................................51 5. REDEN VAN HIV-TEST.............................................................................................................................52 6. PARTNERS ...............................................................................................................................................52 7. WIE WIL ANONIEM GETEST WORDEN ? ...............................................................................................52 8. HIV-TESTEN.............................................................................................................................................52 9. BESLUIT....................................................................................................................................................52 II. PREVENTIE EN SCREENING VAN SOA IN HET PROSTITUTIEMILIEU, GEGEVENS VAN DE VZW ESPACE P … .................................................................................................................................................54 INLEIDING.................................................................................................................................................54 METHODE.................................................................................................................................................54 RESULTATEN ...........................................................................................................................................54 3.1 In Espace P… Brussel (2006) ...............................................................................................................54 3.1.1 Karakteristieken van de populatie ......................................................................................54 3.1.2 Seroprevalentie voor de nieuwe personen gescreend .......................................................54 3.2 In Espace P… Régio Wallonië (1998 – eind 2006) ...............................................................................55 3.2.1 Karakteristieken van de populatie ......................................................................................55 3.2.2 Seroprevalencie .................................................................................................................55 4. BESLUIT....................................................................................................................................................55
1. 2. 3.
III. MOBIELE SCREENINGWAGEN VOOR HIV, HEPATITIS B EN C, SYFILIS EN CHLAMYDIA IN DE REGIO LUIK.....................................................................................................................................................56 1. 2. 3. 4.
INLEDING..................................................................................................................................................56 METHODE.................................................................................................................................................56 RESULTATEN ...........................................................................................................................................56 BESLUIT....................................................................................................................................................57
LIJST VAN DEELNEMERS..............................................................................................................................59
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN • Van 1985 tot 2006 werd een gecumuleerd totaal van 20106 HIV-infecties In 2006 werden 1014 nieuwe diagnoses van HIV-infectie gesteld (2,8 diagnoses/dag).
gerapporteerd.
• De proportie personen van Belgische nationaliteit onder de nieuw gediagnosticeerde gevallen is gestegen tussen 2005 en 2006, gaande van 36,7% naar 44,6% van de patiënten voor wie de nationaliteit is gekend. • Het aantal infecties gediagnosticeerd bij homo/biseksuele mannen neemt toe; deze overdrachtswijze werd gemeld in 23,4% van de gediagnosticeerde infecties in 2002 en in 39,8% van de infecties in 2006. De heteroseksuele contacten nemen proportioneel af maar zijn nog steeds de eerste oorzaak van de infectie (53,4%). • In 2006 werden 99 nieuwe AIDS-diagnoses gerapporteerd (incidentie gecorrigeerd voor laattijdige aangiften); sinds het begin van de epidemie werd een gecumuleerd totaal van 3647 gevallen gerapporteerd. • In 2006 werden 28 sterfgevallen tengevolgde van AIDS gerapporteerd. Een totaal van 1852 sterfgevallen werd gerapporteerd tussen 1983 en 2006.
SAMENVATTING 1.
Alle HIV-geïnfecteerden
Sinds het begin van de HIV-epidemie tot en met 31 december 2006 werd bij 20.106 personen de diagnose van HIV-infectie gesteld. In de loop van de laatste éénentwintig jaar (1986-2006) is het aantal nieuwe HIVdiagnoses geëvolueerd van gemiddeld ongeveer 1,8 à 2,9 gevallen per dag. In de loop van het jaar 2006 werden 1014 nieuwe gevallen geregistreerd. Tijdens de periode 1997 - 2006 ziet men een stijging in het aantal gediagnosticeerde HIV-infecties van 45%. We komen van 700 gevallen in 1997 en zien een piek van 1074 gevallen in 2005. Deze stijging was vooral uitgesproken tussen 1997 en 2000 (+36%); daarna is de stijging meer gematigd. Wat de verdeling betreft naargelang geslacht, is er een toename in de man/vrouw-verhouding vastgesteld in 2006 in vergelijking met 2005; de proportie mannen onder de gevallen gediagnosticeerd in 2006 bedraagt 66,4%. Onder de personen voor wie de nationaliteit is gekend, is het percentage personen van Belgische nationaliteit toegenomen tussen 2005 en 2006 van 36,7% naar 44,6%. In de evolutie naar leeftijd over éénentwintig jaar zijn de recent gediagnosticeerde personen iets ouder in vergelijking met de personen gediagnosticeerd in het begin van de epidemie. Als we zowel mannen als vrouwen bekijken zien we dat de meest voorkomende overdrachtswijze de heteroseksuele weg is; hun aandeel is 53,4% van de in 2006 gediagnosticeerde HIV-infecties tegenover 40 à 45% bij het begin van de epidemie. De recente evolutie toont een belangrijke stijging van de gediagnosticeerde infecties in de mannelijke homo en biseksuele populatie. Het aantal infecties verbonden aan deze overdrachtswijze is met een factor 2,8 vermenigvuldigd tussen 1997 en 2006. In termen van proporties werd deze overdrachtswijze vermeld in 23,4% van de gediagnosticeerde infecties in 2002 en in 39,8% van de gediagnosticeerde infecties in 2006. Sinds 2004 doet deze stijging zich niet meer uitsluitend voor onder mannen van Belgische nationaliteit, maar ook onder mannen van niet-Belgische nationaliteit. De andere overdrachtswijzen vertonen een dalende trend, hoewel ze nog steeds aanwezig zijn. Intraveneus druggebruik wordt gerapporteerd door 1,8% van de personen die recent werden gediagnosticeerd; deze proportie lag rond de 8% in het begin van de epidemie. Overdracht van moeder op kind wordt gerapporteerd in ongeveer 1 % van de gevallen. Eén enkel geval van overdracht via transfusie werd gedocumenteerd in België in de loop van de laatste vijftien jaar; de seroconversie van de donor vond plaats na de transfusie. Bij de Belgische HIV-geïnfecteerden vinden we gemiddeld vijf maal meer mannen dan vrouwen.
Bij de Belgische mannen gediagnosticeerd sinds 2000 blijken de homo-en biseksuele contacten de meest waarschijnlijke overdrachtswijze te zijn (68,8%). Bij de Belgische vrouwen zijn het overwegend de heteroseksuele contacten die als overdrachtswijze vermeld worden (88,3%). Ongeveer 3,5% van de patiënten zijn intraveneuze druggebruikers. Deze groep is relatief belangrijker in Wallonië dan in Brussel en Vlaanderen. In dalende volgorde tellen het Gewest Brussel, de provincies Antwerpen, Luik, Waals-Brabant, VlaamsBrabant en Henegouwen de meeste geïnfecteerden per inwoners. Bij de niet-Belgische HIV-geïnfecteerden is 74% afkomstig uit Subsaharisch Afrika en 2% uit Noord-Afrika. Bijna één geïnfecteerde op zes van niet-Belgische origine is Europeaan. De ratio man/vrouw bij de nietBelgen ligt veel dichter bij één dan dat dit het geval is bij de Belgen. De verklaring hiervoor is dat de virusoverdracht bij de niet-Belgische populatie vooral via heteroseksuele weg gebeurt. Deze gegevens tonen aan dat de HIV-infectie in ons land aanhoudt en dat het profiel van de epidemie evolueert in de loop van de tijd. Het is van essentieel belang dat informatie – en preventiecampagnes worden vervolgd, versterkt en aangepast aan de meest getroffen populaties, zonder dat de inspanningen worden afgezwakt die gericht zijn op de groepen waarvoor een daling werd geobserveerd.
2.
AIDS-patiënten
Van de 20106 personen die als HIV-seropositief werden aangegeven sinds het begin van de epidemie hebben er 3.647 klinisch AIDS ontwikkeld op 31 december 2006. Hiervan zijn 1852 patiënten overleden, 1267 worden medisch opgevolgd en 528 werden uit het oog verloren op eind 2006. Als men de cijfers over de loop der jaren bekijkt ziet men tussen 1991 en 1995 een plateau voor wat betreft het aantal nieuwe AIDS-patiënten met gemiddeld 255 gevallen per jaar gediagnosticeerd. De incidentie is sterk gedaald tijdens de jaren 1996 en 1997 (-50%) dankzij het gebruik van de nieuwe antiretrovirale therapieën. Deze daling houdt echter op vanaf 1997; het jaarlijks aantal gemelde gevallen tijdens de periode 1998-2005 heeft zich gestabiliseerd; de gecorrigeerde incidentie voor de vijf laatste jaren bedraagt respectievelijk 133, 129, 127, 152 en 99 nieuwe gevallen. Voor het jaar 2006 werden tot op dit moment 83 nieuw gediagnosticeerde gevallen gemeld; de incidentie gecorrigeerd voor laattijdige aangiften bedraagt 99 gevallen. De stabilisatie van de AIDS-incidentie sinds 1997 kunnen we deels verklaren doordat een belangrijk aandeel van de AIDS-patiënten de diagnose van een HIV-infectie pas stellen op het ogenblik van hun ziekte. De verhouding van de AIDS-patiënten die hun seropositiviteit ontdekten bij de diagnose van AIDS was 23% tussen 1995 en 1996, zij bedraagt 37% tussen 2005 en 2006. Deze proportie is gelijkaardig bij homo/biseksuele en bij heteroseksuele patiënten. Het aantal sterfgevallen ten gevolge van de ziekte is gedaald. Gedurende de periode 1992-1995 werden jaarlijks gemiddeld 176 gevallen gerapporteerd. In 2004, 2005 en 2006, werden respectievelijk 46, 44 en 28 sterfgevallen vermeld. Deze belangrijke daling moet men in relatie brengen met het gebruik van de nieuwe therapeutische strategieën bij seropositieven sinds 1996. Het samengaan van de huidige daling van de mortaliteit en de incidentie van AIDS brengt een versnelde toename van de prevalentie met zich mee. Dit wil zeggen dat het aantal personen dat nog in leven is met de ziekte toeneemt.
INLEIDING De gegevens over de situatie van AIDS- en HIV-infectie in België komen uit twee bronnen : enerzijds de registratie van de AIDS-patiënten door de clinici, anderzijds de registratie van de HIV-seropositieven door de referentielaboratoria die de confirmatietests uitvoeren. In feite gaat het hier om dezelfde patiënten, maar in verschillende fasen van de ziekte. De AIDS-patiënten zijn allen seropositief, de seropositieven zijn niet allen AIDS-patiënt. Het eerste deel van het rapport beschrijft de kenmerken van alle HIV-geïnfecteerden op het moment dat ze als dusdanig werden gediagnosticeerd. Het tweede deel van het rapport beschrijft de kenmerken van de AIDS-patiënten. Er zijn verschillende redenen waarom deze apart beschreven worden : • In sommige landen is alleen maar informatie over AIDS-patiënten voorhanden en niet over de seropositieven. Om vergelijkingen tussen landen te kunnen maken worden deze patiënten afzonderlijk beschreven. • Omdat AIDS een zeer ernstige aandoening is, is het weinig waarschijnlijk dat er een grote tijdspanne verloopt tussen het verschijnen van de ziekte en de diagnose. Indien de samenwerking tussen de clinici goed is (en dat schijnt zo te zijn), geeft het door hen aangegeven aantal AIDS-gevallen een reëel beeld van het aantal gevallen in België. Dit is in tegenstelling tot het aantal gediagnosticeerde seropositieven dat slechts bij benadering een beeld geeft van het werkelijk aantal seropositieven in het land. • De beschikbare informatie is in het algemeen vollediger voor AIDS-patiënten dan voor seropositieven, bijvoorbeeld voor de informatie over de waarschijnlijke overdrachtswijze. • Jaarlijks worden er inlichtingen ingezameld aangaande de individuele follow-up van de AIDS-patiënten. Het is dus mogelijk om voor hen de evolutie en prognose te volgen. Deze informatie is niet voorhanden voor de seropositieve “niet AIDS”-patiënten.
N.B. :
De gegevens uit dit rapport mogen overgenomen worden mits duidelijke bronvermelding.
I. DE HIV-GEÏNFECTEERDEN I.1. METHODEN In België zijn er zeven door de F.O.D. Volksgezondheid erkende AIDS-referentielaboratoria (zie bijlage). Tot hun taken behoort het uitvoeren van confirmatietests van de sera die positief bevonden werden bij een opsporingstest. Aangezien alleen deze zeven laboratoria bevoegd zijn voor deze tests, geeft de registratie van de bevestigde nieuwe seropositieven een volledig beeld van het totaal aantal gekende seropositieven in België. Daar de registratie anoniem gebeurt, en er in veel gevallen meerdere keren een confirmatietest wordt gedaan, is er veel kans op dubbeltellingen. De analyses worden enkel uitgevoerd op een bestand van seropositieven waarvoor voldoende gegevens beschikbaar zijn om dubbeltelling te vermijden. Naast de registratie van het aantal nieuwe seropositieven trachten de laboratoria ook epidemiologische basisgegevens te verzamelen. Hiertoe wordt aan iedere arts die een HIV-infectie diagnosticeert een gestandaardiseerd formulier toegestuurd met de vraag om informatie betreffende geslacht, leeftijd, nationaliteit, mogelijke wijze van besmetting en klinisch stadium op het ogenblik van diagnose. De AIDS-patiënten worden op onafhankelijke wijze aangegeven door de behandelende artsen. Ook hier wordt de anonimiteit van de patiënten gewaarborgd. Aangezien dezelfde registratiecode wordt gebruikt als voor de HIV-seropositieve patiënten aangegeven door de laboratoria, is het mogelijk beide bestanden samen te voegen zodat er een completer beeld van de epidemiologische situatie van HIV/AIDS in dit land kan worden gegeven.
I.2. RESULTATEN I.2.1. HIV-infecties (gecumuleerd totaal en evolutie) Het gaat hier om personen die zich hebben laten testen. Over de HIV-seropositieven die nog niet getest zijn, hebben we geen informatie. Op 31 december 2006 waren er in België in totaal 20106 personen gediagnosticeerd met een HIV-infectie. Van 1128 onder hen hebben we geen gegevens om dubbeltelling uit te sluiten; zij werden in dit rapport uit de verdere analyses geweerd. In feite zijn er dus tussen 18978 en 20106 gekende HIV-geïnfecteerden. Hiervan hadden er 3647 AIDS ontwikkeld. Van deze AIDS-patiënten waren er op 31 december 2006 nog 1267 in leven, 1852 waren overleden en 528 patiënten konden er niet meer opgevolgd worden.
In de loop van de laatste éénentwintig jaar zijn de nieuwe HIV-infecties in België geëvolueerd van gemiddeld 1,8 naar 2,9 per dag gerapporteerde gevallen. Zoals uit de cijfers blijkt is er slechts een kleine marge in de schommelingen. De hoogste piek ziet men in 2005 met 1074 nieuw gediagnosticeerde gevallen en de laagste in 1997 met 700 genotificeerde infecties. Vanaf 1997 ziet men een licht opgaande trend in de incidentie van HIV-infecties. In 2000, 2001, 2002, 2003, 2004 en 2005 heeft men respectievelijk 952, 966, 992, 1052, 1002 en 1074 gevallen geregistreerd. In 2006 werden 1014 nieuwe HIV-diagnoses geregistreerd. Ten opzichte van 1997 is dit een verhoging van de incidentie met 45%.
De nationaliteit is gekend voor 14002 personen (73,7%), waarvan 5582 de Belgische nationaliteit hebben (39,9%). Tussen 1990 en 1993 was er een daling van het aantal nieuw gediagnosticeerde HIV-infecties bij personen van Belgische nationaliteit. Vervolgens was er eerder sprake van een stabilisatie in deze groep. Het aantal gediagnosticeerde HIV-seropositieve patiënten onder personen van niet-Belgische nationaliteit bereikte zijn maximum in het jaar 1992. Daarna neemt hun aantal sinds 1993 eerder af om vanaf 1997 terug licht te stijgen. Door het grote aantal patiënten met een onbekende nationaliteit is het echter moeilijk correcte interpretatie te doen. Tussen 2001 en 2003 doet de stijging zich zowel voor bij personen van Belgische als van niet-Belgische nationaliteit. Tussen 2002 en 2006 manifesteert de stijging zich eerder bij personen van Belgische nationaliteit. Figuur 1 geeft de evolutie van het aantal nieuwe HIV-diagnoses weer :
Figuur 1 : aantal nieuwe HIV-seropositieve personen per nationaliteit en per jaar van diagnose
aantal nieuwe bevestigde HIV-geïnfecteerden
1500
1250
ISP/GJ AIDS06
België
Subsaharisch Afrika
Noord-Afrika
Europa
Andere: Azië, Amerika
Onbekende nationaliteit
1000
750
500
250
0 <1985 1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
I.2.1.1. Verdeling volgens geslacht en leeftijd Figuur 2 stelt de verdeling voor naar geslacht en leeftijdscategorie van alle HIV-geïnfecteerden gediagnosticeerd in de afgelopen 3 jaar (2004-2006). De man/vrouw-ratio bedraagt 1,6. De zwaarst getroffen leeftijdsklassen bij mannen zijn die van 35-39 jaar en 30-34 jaar en bij vrouwen die van 25-29 jaar en 30-34 jaar.
Figuur 2 : geslacht en leeftijd van alle HIV-geïnfecteerden gediagnosticeerd in de periode 2004-2006
leeftijdsgroep > 60
N=1192
55-59
N=1878
50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9
ISP/GJ AIDS06
0-4 400
350
300
250
200
150
100
50
0
0
50
100
150
200
250
300
350
400
aantal bevestigde HIV-geïnfecteerden
In tabel 1 wordt de evolutie van de man/vrouw verhouding gegeven van de nieuw gediagnosticeerde HIVinfecties. Opvallend is de toename in de man/vrouw verhouding tussen 2005 en 2006.
Tabel 1 : verdeling per geslacht bij alle HIV-geïnfecteerden Jaar van diagnose < 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Mannen 496 528 658 508 500 527 519 584 592 476 441 429 411 415 406 547 546 529 590 586 623 669
Vrouwen 158 170 234 230 246 275 277 378 342 321 322 285 284 333 383 389 411 446 452 412 442 338
Totaal
11580
7128
Niet gekend 4 41 37 15 9 11 6 15 15 10 5 6 3 1 2 0 1 6 8 4 9 7 215
M/V verhouding 3,1 3,1 2,8 2,2 2,0 1,9 1,9 1,5 1,7 1,5 1,4 1,5 1,4 1,2 1,1 1,4 1,3 1,2 1,3 1,4 1,4 2,0 1,6
De gemiddelde en mediane leeftijd voor volwassen seropositieven stijgt lichtjes in de tijd (tabel 2). Tabel 2 : gemiddelde en mediane leeftijd bij alle volwassen seropositieve patiënten Jaar van diagnose < 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Aantal personen 627 708 896 712 721 781 767 924 923 778 748 690 685 729 761 922 928 971 1024 989 1058 1002
Gemiddelde leeftijd (jaar) 33,9 34,0 34,7 33,8 34,6 35,3 34,4 33,9 33,3 34,2 35,1 35,3 35,8 35,5 35,3 35,7 36,0 35,9 36,0 36,3 36,6 38,0
Mediane leeftijd (jaar) 31,8 31,8 32,5 31,2 31,8 32,6 32,1 31,9 31,7 32,3 33,4 33,6 34,0 33,9 34,2 34,5 34,7 34,6 34,7 34,4 34,7 36,2
I.2.1.2. Geografische spreiding De volgende figuur geeft het cumulatief aantal HIV-geïnfecteerden per provincie of regio. Het is belangrijk op te merken dat alleen personen van wie de woonplaats gekend zijn, opgenomen werden in de analyse. De cijfers geven dus enkel een idee over de spreiding. Informatie over de woonplaats is beschikbaar voor 11709 (61,7%). Meer dan één derde van alle HIV-geïnfecteerden (37,6%) van wie de woonplaats gekend is, woont in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De provincies met het grootst aantal HIV-geïnfecteerden zijn Antwerpen (15,2% van de gevallen) en Luik (11,2% van de gevallen).
Figuur 3 : aantal gecumuleerde gevallen van alle HIV-geïnfecteerden per provincie of gewest en gecumuleerde incidentie per 100 000 inwoners
rate/100.000 inw.
105,7 1784 60,0
N 36,3
834
296
45,9
75,7
524 790
102,5 126,3 373 1314 62,2 437,7
802
77,1 353
4407
180,7
89,3 231
18978
ISP/GJ AIDS06
De gegevens wat betreft geografische verdeling moeten met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden gezien er heel wat gegevens ontbreken in verband met de woonplaats. In de loop van de laatste 9 jaar is de toename duidelijker in Vlaanderen dan in Brussel en Wallonië.
Tabel 3 : evolutie van de verdeling van alle HIV-geïnfecteerden per regio Jaar
< 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
N 197 222 229 190 258 244 207 238 190 184 168 157 135 162 166 246 159 223 246 218 198 203
Brussel % 60,4 60,5 51,7 56,4 48,2 42,1 36,1 31,2 30,8 32,7 34,7 39,4 32,7 37,9 35,8 41,1 29,8 34,7 35,1 33,1 27,5 30,3
N 56 75 108 71 148 178 178 286 194 199 175 140 161 176 198 225 222 224 278 276 359 326
Vlaanderen % 17,2 20,4 24,4 21,1 27,7 30,7 31,1 37,4 31,5 35,4 36,2 35,2 39,0 41,1 42,7 37,6 41,6 34,8 39,7 41,9 49,9 48,6
N 73 70 106 76 129 157 188 240 232 179 141 101 117 90 100 128 153 196 176 165 163 142
Wallonië % 22,4 19,1 23,9 22,6 24,1 27,1 32,8 31,4 37,7 31,9 29,1 25,4 28,3 21,0 21,6 21,4 28,7 30,5 25,1 25,0 22,6 21,2
Totaal N 326 367 443 337 535 579 573 764 616 562 484 398 413 428 464 599 534 643 700 659 720 671
Totaal
4440
37,6
4253
36,0
3122
26,4
11815
I.2.1.3. Overdrachtswijzen De waarschijnlijke overdrachtswijze is gekend voor 68,1% van de patiënten gediagnosticeerd tussen 2000 en 2006. Voor de mannen gediagnosticeerd in 2006 ligt de proportie infectie door homo/biseksueel contact hoger dan voor de mannen gediagnosticeerd tussen 2000 en 2005 (57,2% tegenover 41,8% in de periode 2000-2002 en 48,3% in de periode 2003-2005). Bij de vrouwen wordt in de meerderheid van de gevallen heteroseksuele contacten vermeld (rond de 90%). Tabel 4 : verdeling van de HIV-geïnfecteerden per overdrachtswijze en geslacht (%) in de periodes 2000-2002, 2003-2005 en het jaar 2006 Mogelijk overdrachtswijze
Mannen
Vrouwen
2000-2002
2003-2005
2006
2000-2002
2003-2005
2006
(N=1091)
(N=1292)
(N=496)
(N=809)
(N=884)
(N=215)
Homo-/biseksuele contacten
41,8
48,3
57,2
-
-
-
i.v.-druggebruik
4,4
3,9
2,2
1,5
1,9
0,9
Homo-/biseksuele + i.v.-drugs
0,6
0,4
0,6
-
-
-
Hemofilie
-
0,2
-
-
-
-
Transfusie*
2,3
2,0
1,4
5,2
5,5
4,7
Heteroseksuele contacten
48,9
44,3
38,3
89,7
90,8
92,1
Moeder/Kind
2,0
1,0
0,2
3,6
1,7
2,3
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
Totaal**
*Belangrijke opmerking: de vermelding van de categorie transfusie als mogelijke overdrachtswijze wil niet zeggen dat de besmetting van het HIV-virus tengevolge van een transfusie is; het wil alleen zeggen dat die patiënten vermelden dat zij een bloedtransfusie gekregen hebben. Voor 2 gedocumenteerde gevallen werd er een besmetting via transfusie in België gemeld (in 1986 en 1998). De seroconversie van de donor werd pas vastgesteld na de transfusie. ** Met uitzondering van de patiënten waarvan de overdrachtswijze niet is gekend. In alle regio’s is de proportie homo/biseksuele contacten gestegen tussen 2000 en 2006. In Vlaanderen worden homo/biseksuele contacten vaker vermeld dan in de andere regio’s (zie tabel 5); in 2006 overschrijdt de proportie homo/biseksuele contacten gerapporteerd de helft van alle overdrachtswijzen (51,2% tegenover 37,8% in de regio Brussel en 25,8% in Wallonië). Tabel 5 : verdeling van de HIV-geïnfecteerden per overdrachtswijze en regio (%) in de periodes 2000-2002, 2003-2005 en het jaar 2006 Overdrachtswijze
Brussel 20002002
20032005
(N=568)
(N=627)
Homo-/biseksuele contacten
19,2
30,3
i.v.-druggebruik
2,1
Homo-/biseksuele + i.v.-drugs
0,2
Hemofilie
Vlaanderen 20002002
20032005
(N=601)
(N=837)
37,8
37,0
37,7
3,5
2,1
3,7
0,2
-
0,8
-
-
-
Transfusie
2,6
4,0
Heteroseksuele contacten
75,2
61,9
Moeder/Kind Totaal**
2006
Wallonië 20002002
20032005
(N=429)
(N=472)
51,2
17,5
17,0
25,8
2,2
1,4
3,3
4,9
2,2
0,2
0,3
-
0,4
0,7
-
-
-
-
0,2
-
3,1
2,8
2,0
1,4
5,8
4,7
5,1
56,0
54,1
56,2
44,4
67,8
71,0
65,4
(N=193)
2006 (N=295)
2006 (N=136)
0,7
0,2
0,5
1,7
1,6
1,4
5,6
1,9
0,7
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
** Met uitzondering van de patiënten waarvan de woonplaats en de overdrachtswijze niet is gekend.
Tabel 6 toont de verdeling naar leeftijdscategorie, geslacht en overdrachtswijze van alle personen gediagnosticeerd met HIV tussen 2004 en 2006. Het percentage van de personen besmet via intraveneus druggebruik neemt af met de leeftijd. Het percentage mannen besmet via homo/biseksueel contact ligt het hoogst in de leeftijdscategorie 25-34 jaar. Dergelijke trend ziet men in tabel 6.
Tabel 6 : leeftijdscategorie, geslacht en overdrachtswijze bij alle HIV-geïnfecteerden (2004-2006) Leeftijdscategorie N
15
-
24 jaar
25
-
34 jaar
35
-
49 jaar
>
50 jaar
M V M+V M V M+V M V M+V M V M+V
i.v.-druggebruik
Contacten Homo-/biseks. heteroseksuele % %
113 141 254 488 370 858 671 243 914 164 77 241
54,9 24,4 57,2 32,5 53,4 39,2 36,0 24,5
37,2 91,5 67,3 37,3 94,1 61,8 41,1 91,8 54,6 61,0 80,5 67,2
%
Andere Risico’s %
3,5 2,1 2,8 4,3 1,9 3,3 3,1 0,8 2,5 0,6 2,6 1,2
4,4 6,4 5,5 1,2 4,1 2,4 2,4 7,4 3,7 2,4 16,9 7,1
In tabel 7 wordt de evolutie van de waarschijnlijke overdrachtswijzen gegeven. In de meerderheid van de gevallen worden heteroseksuele contacten vermeld. Tussen 2002 en 2006 is deze proportie gedaald van 67,5% naar 54,7%. In dezelfde periode (2002-2006) is de proportie gevallen geïnfecteerd via homo/biseksueel contact gestegen van 23,4% naar 39,8%. Tabel 7 : verdeling volgens overdrachtswijze en jaar van diagnose van alle HIV-geïnfecteerden (in %) Overdrachtswijze
(n)
Diagnosejaar <1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
543 479 589 487 577 590 554 629 601 566 473 398 392 418 442 627 609 668 724 718 740 713
Homoi.v.Homo-/biseks.+i.v./biseks.contacten druggebruik drug
36,8 39,5 39,4 33,3 30,7 30,2 33,0 24,6 22,3 23,1 27,9 30,2 25,8 23,4 22,9 24,7 24,0 23,4 25,1 27,9 32,8 39,8
9,6 8,4 7,3 13,3 9,2 7,3 7,0 5,6 4,3 6,2 3,6 3,8 4,6 3,6 3,4 4,0 2,6 2,8 4,1 3,3 1,8 1,8
1,3 1,0 1,2 0,8 0,7 0,7 0,2 0,3 1,0 0,5 0,4 0,0 0,5 0,5 0,5 0,3 0,3 0,4 0,4 0,1 0,1 0,4
Hemofilie
Transfusie
Heteroseks.contacten
Moeder/Kind
1,7 2,1 1,4 0,2 0,2 0,2 0,4 0,2 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 -
4,4 2,9 4,8 5,3 5,4 5,6 3,1 3,0 4,0 3,0 3,4 3,0 3,1 4,3 3,2 3,2 3,3 4,0 2,8 3,8 3,8 2,4
41,8 43,8 42,6 42,7 50,4 52,7 53,4 60,9 63,9 64,1 61,5 58,8 62,8 66,3 66,3 65,2 66,0 67,5 65,9 63,6 60,3 54,7
4,4 2,3 3,4 4,3 3,5 3,4 2,9 5,4 4,2 3,0 3,2 4,3 3,3 1,9 3,8 2,6 3,8 1,8 1,7 1,3 0,9 0,8
I.2.1.4. Vroegdetectie van de HIV-diagnose Het aantal T4-lymfocyten op het ogenblik van de HIV-diagnose is gekend voor 5284 patiënten (39,1%), waarvan de diagnose gesteld werd in de afgelopen vijftien jaren. Het aantal T4-lymfocyten kan beschouwd worden als een biologische marker van het infectiestadium. Dit aantal verkleint naarmate de 3 infectie vordert. Het bedraagt meestal om en bij de 1000/mm bij personen in goede gezondheid en is lager 3 dan 200/mm bij HIV-geïnfecteerden bij de overgang naar het AIDS-stadium. Hoe lager het aantal lymfocyten, hoe verder het AIDS-infectie stadium gevorderd is. Het gemiddelde en de mediaan van het totaal aantal T4-lymfocyten is weinig geëvolueerd in de loop der jaren. Behalve voor de overdracht moeder-kind (gemiddelde T4 = 654) is er geen significant verschil tussen het gemiddelde aantal T4-lymfocyten en de risicogroepen.
Tabel 8 : aantal T4-lymfocyten (/mm3) op het ogenblik van de HIV-diagnose Jaar
N
Gemiddelde T4
Mediaan
Percentiel 25
Percentiel 75
1992
229
419
360
193
547
1993
266
388
337
192
519
1994
256
401
322
159
545
1995 1996
205
375
331
200
500
208
387
358
114
570
1997
209
382
319
140
531
1998
307
343
292
117
492
1999
328
371
308
127
518
2000
415
378
330
169
547
2001
383
381
331
175
513
2002
478
355
308
156
482
2003
551
369
335
167
517
2004
551
357
326
141
515
2005
451
401
356
204
567
2006
447
417
376
219
550
Totaal
5284
380
333
165
522
I.2.2. HIV-geïnfecteerden van Belgische nationaliteit Het gecumuleerde totaal aantal Belgische seropositieven is 5582. I.2.2.1. Verdeling volgens geslacht en leeftijd De man/vrouw-verhouding bij Belgische personen gediagnosticeerd in de afgelopen drie jaar is 5,5. De zwaarst getroffen leeftijdsklassen zijn in dalende volgorde bij mannen 35-39 jaar, 30-34 jaar en 40-44 jaar bij vrouwen 30-34 jaar, 35-39 jaar en 25-29 jaar.
Figuur 4 : Geslacht en leeftijd van de Belgische HIV-geïnfecteerden gediagnosticeerd in de periode 2004-2006
leeftijdsgroep > 60 55-59
N=722
N=131
50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9
ISP/GJ AIDS06
0-4 200
175
150
125
100
75
50
25
0
0
25
50
75
100
125
150
175
200
aantal bevestigde HIV-geïnfecteerden van Belgische nationaliteit
In tabel 9 wordt de evolutie van de man/ vrouw verhouding gegeven van de nieuw gediagnosticeerde HIVinfecties. De verhouding man/vrouw in 2006 is 5,5. Tabel 9 : verdeling per geslacht bij Belgische HIV-geïnfecteerden Jaar van diagnose < 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Mannen 239 252 283 215 240 248 240 212 192 187 183 154 165 144 127 200 157 161 222 205 235 282
Vrouwen 36 27 56 67 66 70 62 58 40 42 54 48 49 35 46 44 30 37 38 34 46 51
Totaal
4543
1036
M/V verhouding 6,6 9,3 5,1 3,2 3,6 3,5 3,9 3,7 4,8 4,5 3,4 3,2 3,4 4,1 2,8 4,5 5,2 4,4 5,8 6,0 5,1 5,5 4,4
De gemiddelde en mediane leeftijd voor volwassen seropositieven stijgt lichtjes in de tijd. Tijdens de periode 1992-1996 was het gemiddelde 37,0, de laatste vier jaar is dit gemiddeld 38,6 (tabel 10). Tabel 10 : gemiddelde en mediane leeftijd bij volwassen Belgische seropositieve patiënten Jaar van diagnose < 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Aantal personen 271 274 333 278 298 309 287 260 226 225 234 199 209 178 167 242 182 199 260 238 280 332
Gemiddelde leeftijd (jaar) 34,9 35,5 36,6 35,5 36,3 37,9 37,3 35,7 36,3 37,7 37,5 37,9 38,2 38,8 38,3 39,7 39,7 39,4 38,9 37,9 38,6 39,1
Mediane leeftijd (jaar) 33,8 33,8 33,8 33,2 33,9 36,3 34,7 33,4 34,6 36,5 35,3 36,1 35,5 37,6 36,4 37,6 38,2 37,7 38,2 35,9 37,7 37,6
I.2.2.2. Geografische spreiding De volgende figuur geeft het cumulatief aantal Belgische HIV-geïnfecteerden per provincie of regio. Het is belangrijk op te merken dat alleen personen van wie de nationaliteit en de woonplaats gekend zijn, opgenomen werden in de analyse. De cijfers geven dus enkel een idee over de spreiding. Informatie over de woonplaats is beschikbaar voor 4939 Belgen (88,5%). Bijna één derde van de Belgische HIV-geïnfecteerden (29,5%) van wie de woonplaats gekend is, woont in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De provincies met het grootst aantal HIV-geïnfecteerden zijn Antwerpen (18,9% van de gevallen) en Luik (10,2% van de gevallen).
Figuur 5 : aantal gecumuleerde gevallen van Belgische HIV-geïnfecteerden per provincie of gewest en gecumuleerde incidentie per 100 000 inwoners
rate/100.000 inw.
59,3 933 29,2
N
32,7 23,8
326
441 36,9
178
361
44,9 151
53,9
33,8 503
388 195,4 31,8 140 1456
24,9 61 58,1 5582
ISP/GJ AIDS06
De gegevens wat betreft geografische verdeling moeten met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden gezien er heel wat gegevens ontbreken in verband met de woonplaats. In de loop van de laatste jaren is er een toename van de proportie patiënten met verblijfplaats in België.
Tabel 11 : evolutie van de verdeling van Belgische HIV-geïnfecteerden per regio Jaar
< 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
N 110 125 125 85 109 90 70 73 54 50 51 50 40 37 30 55 35 46 51 61 61 64
Brussel % 50,2 54,6 43,6 43,1 39,8 31,5 25,8 28,4 25,6 23,6 23,4 27,6 22,1 23,0 18,4 24,0 20,2 24,7 20,5 26,4 23,5 20,4
N 49 58 81 58 94 116 104 115 83 97 97 84 98 91 101 122 94 102 136 119 157 197
Vlaanderen % 22,4 25,3 28,2 29,4 34,3 40,6 38,4 44,7 39,3 45,8 44,5 46,4 54,1 56,5 62,0 53,3 54,3 54,8 54,6 51,5 60,4 62,9
N 60 46 81 54 71 80 97 69 74 65 70 47 43 33 32 52 44 38 62 51 42 52
Wallonië % 27,4 20,1 28,2 27,4 25,9 28,0 35,8 26,8 35,1 30,7 32,1 26,0 23,8 20,5 19,6 22,7 25,4 20,4 24,9 22,1 16,2 16,6
Totaal N 219 229 287 197 274 286 271 257 211 212 218 181 181 161 163 229 173 186 249 231 260 313
Totaal
1472
29,5
2253
45,2
1263
25,3
4988
I.2.2.3. Overdrachtswijzen De waarschijnlijke overdrachtswijze is gekend voor 95,2% van de Belgische patiënten gediagnosticeerd tussen 2000 en 2006. Meer dan twee op drie mannen vermelden homo/biseksuele contacten. Bij de vrouwen wordt in de meerderheid van de gevallen heteroseksuele contacten vermeld (87% tot 94%). Intraveneus druggebruik is verhoudingsgewijs belangrijker bij de vrouwen (tabel 12). In absolute cijfers daarentegen is de groep intraveneuze druggebruikers talrijker bij de mannen dan bij de vrouwen. Wat betreft de evolutie in de tijd, wordt er een stijging waargenomen voor de homo/biseksuele overdrachtswijze sinds 2000. Tabel 12 : verdeling van de Belgische HIV-geïnfecteerden per overdrachtswijze en geslacht (%) in de periodes 2000-2002, 2003-2005 en het jaar 2006 Mogelijk overdrachtswijze
Mannen
Vrouwen
2000-2002
2003-2005
2006
2000-2002
2003-2005
2006
(N=488)
(N=634)
(N=272)
(N=105)
(N=112)
(N=48)
Homo-/biseksuele contacten
64,6
69,7
74,3
-
-
-
i.v.-druggebruik
3,9
3,2
1,1
6,7
8,0
-
Homo-/biseksuele + i.v.-drugs
0,2
0,5
0,7
-
-
-
Hemofilie
-
-
-
-
-
-
Transfusie*
1,2
0,3
-
3,8
3,6
4,2
Heteroseksuele contacten
29,5
26,2
23,5
86,7
87,5
93,8
Moeder/Kind
0,6
0,2
0,4
2,9
0,9
2,1
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
Totaal**
*Belangrijke opmerking: de vermelding van de categorie transfusie als mogelijke overdrachtswijze wil niet zeggen dat de besmetting van het HIV-virus tengevolge van een transfusie is; het wil alleen zeggen dat die patiënten vermelden dat zij een bloedtransfusie gekregen hebben. Voor 2 gedocumenteerde gevallen werd er een besmetting via transfusie in België gemeld (in 1986 en1998). De seroconversie van de donor werd pas vastgesteld na de transfusie. ** Met uitzondering van de patiënten waarvan de overdrachtswijze niet is gekend. In alle regio’s is er een stijging van de proportie infecties via homo/biseksuele contacten. In Wallonië is deze proportie het laagst, in Vlaanderen is deze proportie het hoogst. Intraveneus druggebruik blijkt vaker de oorzaak van infectie te zijn in Wallonië dan in de andere regio’s (tabel 13). Tabel 13 : verdeling van de Belgische HIV-geïnfecteerden per overdrachtswijze en regio (%) in de periodes 2000-2002, 20032005 en het jaar 2006 (** Met uitzondering van de patiënten waarvan de woonplaats en de overdrachtswijze niet is gekend) Overdrachtswijze
Brussel 20002002
20032005
(N=128)
(N=167)
Homo-/biseksuele contacten
49,2
64,1
i.v.-druggebruik
Vlaanderen 2006
20002002
20032005
(N=299)
(N=395)
62,3
61,2
64,6
(N=61)
Wallonië 2006
20002002
20032005
(N=128)
(N=149)
68,6
42,2
41,0
47,0
(N=188)
2006 (N=51)
3,1
3,6
1,6
2,3
1,5
-
7,8
10,7
3,9
Homo-/biseksuele + i.v.-drugs
-
0,6
1,6
0,3
0,3
0,5
-
0,7
-
Hemofilie
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Transfusie
0,8
1,2
3,3
2,0
0,5
-
2,3
1,3
-
Heteroseksuele contacten
46,9
30,5
31,1
34,1
32,9
29,8
43,8
45,6
49,0
Moeder/Kind Totaal**
-
-
-
-
0,3
1,1
3,9
0,7
-
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
Het percentage van de geïnfecteerden gediagnosticeerd in de afgelopen drie jaar (2004-2006) en besmet via heteroseksuele weg stijgt met de leeftijd. Het percentage i.v.-druggebruikers ligt het laagst in de oudste leeftijdscategorie. De proportie mannen die homo/biseksuele contacten melden daalt met de leeftijd. Dergelijke trend ziet men in tabel 14.
Tabel 14 : leeftijdscategorie, geslacht en overdrachtswijze bij Belgische HIV-geïnfecteerden gediagnosticeerd in de periode 2004-2006 Leeftijdscategorie N
15
-
24 jaar
25
-
34 jaar
35
-
49 jaar
>
50 jaar
M V M+V M V M+V M V M+V M V M+V
i.v.-druggebruik
Contacten Homo-/biseks. heteroseksuele % %
46 17 63 226 46 272 370 42 412 94 21 115
87,0 63,5 79,2 65,8 74,3 66,7 47,9 39,1
13,0 94,1 34,9 17,3 93,5 30,1 24,1 88,1 30,6 51,1 90,5 58,3
%
Andere Risico’s %
5,9 1,6 3,5 6,5 4,0 1,4 2,4 1,5 1,1 0,9
0,3 9,5 1,2 1,7
In tabel 15 wordt de evolutie van de waarschijnlijke overdrachtswijzen gegeven. In de meerderheid van de gevallen worden homo/biseksuele contacten vermeld en deze proportie is gevoelig gestegen in de afgelopen jaren. Tegelijkertijd is de proportie heteroseksuele contacten gedaald. Na 1990 werden geen HIV-infecties meer gediagnosticeerd bij hemofiliepatiënten. De meeste HIV geïnfecteerden die een transfusie vermeldden, werden buiten België of in België getransfuseerd maar vóór augustus 1985, toen de systematische opsporing van bloedgevers begon. Tabel 15 : verdeling volgens overdrachtswijze en jaar van diagnose van Belgische HIV-geïnfecteerden (in %) Overdrachtswijze
(n)
Diagnosejaar <1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
259 249 306 240 265 261 243 206 196 202 197 162 166 141 153 225 178 191 243 233 270 321
Homoi.v.Homo-/biseks.+i.v./biseks.contacten druggebruik drug
64,5 61,0 54,6 52,9 49,1 50,6 56,8 56,3 47,4 48,0 52,8 53,7 51,8 51,1 50,3 50,2 53,9 56,0 53,1 62,2 62,2 62,9
6,6 6,4 4,9 9,6 7,2 5,7 4,5 3,9 3,1 6,9 3,0 4,9 4,2 4,3 4,6 6,7 1,7 4,2 6,6 3,9 1,5 0,9
1,5 0,4 1,6 1,3 0,8 1,1 0,0 0,0 1,5 1,0 0,0 0,0 0,6 0,0 1,3 0,0 0,0 0,5 1,2 0,0 0,0 0,6
Hemofilie
Transfusie
Heteroseks.contacten
Moeder/Kind
2,7 3,2 2,3 0,4 0,4 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
4,6 3,2 4,9 6,7 3,8 5,4 2,9 1,5 1,5 1,0 2,0 0,6 1,8 0,7 2,0 0,4 2,2 2,6 0,4 0,9 1,1 0,6
18,9 25,3 30,4 27,9 36,2 34,5 30,5 34,0 43,4 41,1 40,6 38,9 38,6 43,3 37,9 41,8 39,9 36,6 38,7 32,6 34,8 34,3
1,2 0,4 1,3 1,3 2,6 2,3 5,3 4,4 3,1 2,0 1,5 1,9 3,0 0,7 3,9 0,9 2,2 0,0 0,0 0,4 0,4 0,6
I.2.2.4. Vroegdetectie van de HIV-diagnose Het aantal T4-lymfocyten op het ogenblik van de HIV-diagnose is gekend voor 1871 Belgische patiënten (53,8%), waarvan de diagnose gesteld werd in de afgelopen vijftien jaren. Het aantal T4-lymfocyten kan beschouwd worden als een biologische marker van het infectiestadium. Dit aantal verkleint naarmate de 3 infectie vordert. Het bedraagt meestal om en bij de 1000/mm bij personen in goede gezondheid en is lager 3 dan 200/mm bij HIV-geïnfecteerden bij de overgang naar het AIDS-stadium. Hoe lager het aantal lymfocyten, hoe verder het AIDS-infectie stadium gevorderd is. Het gemiddelde en de mediaan van het totaal aantal T4-lymfocyten is weinig geëvolueerd in de loop der jaren. De daling die men heeft opmerkt in 1998 en 1999 zet zich niet meer door vanaf 2000. Behalve voor de overdracht moeder-kind (gemiddelde T4 = 799) is er geen significant verschil tussen het gemiddelde aantal T4-lymfocyten en de risicogroepen.
Tabel 16 : aantal T4-lymfocyten (/mm3) op het ogenblik van de HIV-diagnose bij Belgische patiënten Jaar
N
Gemiddelde T4
Mediaan
Percentiel 25
Percentiel 75
1992
90
487
422
240
630
1993
90
465
415
220
574
1994
90
432
404
177
590
1995 1996
97
421
361
230
591
86
488
483
200
791
1997
93
439
375
176
596
1998
92
333
300
110
477
1999
91
408
389
160
584
2000
134
449
415
223
619
2001
112
443
394
237
579
2002
140
414
392
197
570
2003
189
451
421
257
595
2004
178
435
451
228
588
2005
178
463
419
240
643
2006
211
490
432
292
627
Total
1871
445
408
228
600
I.2.3. HIV-geïnfecteerden van niet-Belgische nationaliteit De patiënten met een andere nationaliteit dan de Belgische worden hier apart besproken daar een deel van hen nog maar kort in het land verblijft en waarschijnlijk niet in België besmet werd. Het epidemiologisch profiel van deze groep, hoewel niet homogeen, verschilt van de patiënten met een Belgische nationaliteit.
I.2.3.1. Verdeling volgens geslacht en leeftijd Bij de mannen gediagnosticeerd in de afgelopen drie jaar (2004-2006) vindt men de meeste HIVgeïnfecteerden terug in de leeftijdsgroep 30-34 jaar (19,9%), bij de vrouwen in de categorie 25-29 jaar (23,1%). De verhouding man/ vrouw bedraagt 1,1 wat aanzienlijk lager is dan bij Belgen (5,5).
Figuur 6 : geslacht en leeftijd van niet-Belgische HIV-geïnfecteerden gediagnosticeerd in de periode 2004-2006
leeftijdsgroep > 60
N=711
55-59
N=680
50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9
ISP/GJ AIDS06
0-4 200
175
150
125
100
75
50
25
0
0
25
50
75
100
125
150
175
200
aantal bevestigde HIV-geïnfecteerden van niet-Belgische nationaliteit
I.2.3.2. Verdeling per nationaliteit
Bijna driekwart (73,5%) van de 1395 niet-Belgische geïnfecteerden gediagnosticeerd in de afgelopen drie jaar (2004-2006) komt uit Subsaharisch Afrika, 15,3% is Europeaan en 2,2% is van Noord-Afrikaanse origine. Voor 1353 (97,1%) van de niet-Belgische patiënten gediagnosticeerd tijdens deze periode werd het land van afkomst gespecificeerd. Tabel 17 toont de verdeling van deze patiënten volgens regio en land van oorsprong.
Tabel 17 : verdeling van de niet-Belgische HIV-geïnfecteerden gediagnosticeerd in de periode 2004-2006, volgens regio en land van oorsprong Regio Europa
Subsaharisch Afrika
Noord-Afrika
Azië, Amerika, Andere
Land van oorsprong
N
%
Nederland
34
16,0
Frankrijk
29
13,6
Italië
26
12,2
Portugal
21
9,9
Andere
103
48,3
Totaal Congo*
213 238
100 24,0
Kameroen
172
17,4
Rwanda
145
14,6
Andere
435
43,9
Totaal Marokko
990 24
100 82,8
Andere
5
17,2
Totaal Thailand
29 20
100 17,1
Brazilië
14
12,0
Andere
83
70,9
Totaal
117
100
* waarschijnlijk RDC (onprecieze codering)
Man/Vrouw verhouding
3,9
0,7
2,6
1,9
I.2.3.3. Overdrachtswijzen In tabel 18 wordt de evolutie van de waarschijnlijke overdrachtswijzen beschreven. De heteroseksuele overdrachtswijze wordt het meest frequent gerapporteerd. De verdeling van de overdrachtswijzen is gevoelig gewijzigd in de loop der tijd. Sinds het begin van de epidemie zien we een dalende trend in de overdrachtswijze via intraveneus druggebruik terwijl het aandeel van de overdrachtwijze via heteroseksuele contacten weinig evolueerde. Tabel 18 : verdeling volgens overdrachtswijze en jaar van diagnose van niet-Belgische HIV-geïnfecteerden (in %) Overdrachtswijze
N
Diagnosejaar <1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
263 208 225 198 286 307 287 407 388 354 264 226 212 265 267 387 415 463 469 473 453 387
Homoi.v.Homo-/biseks.+i.v./biseks.contacten druggebruik drug0
9,1 13,9 20,0 13,1 12,9 12,4 12,2 9,1 8,8 9,0 9,1 13,7 5,7 9,1 8,2 10,1 10,8 10,4 10,4 10,6 14,6 20,9
11,4 9,6 10,7 16,2 11,2 8,5 8,0 6,6 5,2 5,6 4,2 3,1 5,2 3,0 2,6 2,3 3,1 2,4 2,8 3,2 2,0 2,3
1,1 1,4 0,4 0,5 0,7 0,3 0,3 0,5 0,8 0,3 0,8 0,5 0,8 0,5 0,5 0,2 0,2 0,2 0,3
Hemofilie
Transfusie
Heteroseks.contacten
Moeder/Kind
0.8 0,7 0,2 0,3 0,4 -
4.6 2,9 3,6 4,5 6,6 6,2 3,1 3,7 5,4 4,2 4,5 4,9 4,2 6,0 3,7 4,9 3,9 4,8 4,1 5,3 5,5 3,9
65,8 68,3 62,7 60,6 64,7 68,4 74,9 75,2 75,3 77,4 77,3 73,0 81,1 78,9 82,4 78,8 78,6 79,7 80,2 79,3 76,2 71,6
7,2 3,8 2,7 5,1 3,8 4,2 0,7 4,7 4,4 3,4 4,2 5,3 3,3 2,3 3,0 3,4 3,1 2,6 2,6 1,5 1,1 1,0
I.2.3.4. Geografische spreiding Meer dan één derde van de personen van niet-Belgische nationaliteit gediagnosticeerd met HIV in 2006 en waarvan de woonplaats is gekend woont in Brussel (40,4%). Het aandeel van de infecties via homo/biseksuele overdracht is verhoudingsgewijs belangrijker in Brussel en in Vlaanderen dan in Wallonië (tabel 19). In Wallonië ligt de proportie infecties via homo/biseksuele overdracht in 2006 eveneens hoger dan in de periodes 2000-2002 en 2003-2005.
Tabel 19 : verdeling van de niet-Belgische HIV-geïnfecteerden per overdrachtswijze en regio (%) in de periodes 2000-2002, 2003-2005 en het jaar 2006 Overdrachtswijze
Brussel 20002002
20032005
(N=431)
(N=448)
Homo-/biseksuele contacten
10,4
17,2
i.v.-druggebruik
1,9
Homo-/biseksuele + i.v.-drugs
0,2
Vlaanderen 2006
20002002
20032005
(N=288)
(N=429)
26,5
12,8
12,6
3,3
2,3
5,2
-
-
1,0
(N=132)
Wallonië 2006
20002002
20032005
(N=294)
(N=316)
20,0
6,8
5,1
13,3
2,8
2,9
1,4
2,2
1,2
0,2
-
-
0,3
1,2
(N=105)
2006 (N=83)
Hemofilie
-
-
-
-
0,2
-
-
0,3
-
Transfusie
3,2
5,1
3,0
3,8
3,5
3,8
7,5
6,3
8,4
Heteroseksuele contacten
83,5
74,1
67,4
73,6
77,9
71,4
77,9
83,5
74,7
Moeder/Kind Totaal**
0,7
0,2
0,8
3,5
2,8
1,9
6,5
2,2
1,2
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
100 %
** Met uitzondering van de patiënten waarvan de woonplaats en de overdrachtswijze niet is gekend
I.2.3.5. Vroegdetectie van HIV Gedurende de vijftien laatste jaren is het gemiddelde aantal T4-lymfocyten op het ogenblik van de HIV3 diagnose 344 T4/mm . Men ziet geen grote verschuivingen van het gemiddelde noch van de mediaan en dit in de loop de laatste jaren. Er zijn geen significante verschillen van het gemiddelde aantal T4-lymfocyten in functie van de risicogroepen behalve in de overdracht moeder-kind (gemiddelde T4= 619). Tabel 20 : aantal T4-lymfocyten (/mm3) op het ogenblik van de HIV-diagnose bij niet-Belgische patiënten Jaar
N
Gemiddelde T4
Mediaan
Percentiel 25
Percentiel 75
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
135 169 159 105 112 106 186 219 272 261 325 356 345 262 233
372 349 381 320 320 337 350 354 343 359 330 329 330 358 347
338 300 300 290 257 281 309 290 291 300 282 303 286 318 316
150 176 157 110 89 128 116 129 139 163 149 143 140 168 151
519 490 500 427 466 475 514 480 488 500 446 473 458 488 478
Totaal
3245
344
299
147
479
II. AIDS-PATIËNTEN II.1. METHODEN De in september 1982 door de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) voorgestelde AIDS-definitie1 wordt in België gebruikt sedert de epidemiologische surveillance aanving in maart 1983. De CDC vulden deze eerste definitie aan in augustus 19872 met richtlijnen voor AIDS-diagnose bij patiënten met onbekende of negatieve HIV-serologie en met nieuwe aandoeningen die op AIDS wijzen (HIV-encefalitis, HIV-wasting syndroom). Deze gewijzigde definitie wordt sedert begin 1988 in België toegepast. Sinds januari 19933 is er een nieuwe wijziging met toevoeging van drie bijkomende pathologieën (longtuberculose, recidiverende pneumonie en baarmoederhalskanker) aan de lijst van de AIDS-definiërende aandoeningen. De AIDS-patiënten worden anoniem geregistreerd via een gestandaardiseerd formulier (bijlage). Zesmaandelijks worden de aangegeven gevallen gevalideerd overeenkomstig de CDC-definitie. De dienst Epidemiologie van het WIV verwerkt de gegevens nadat dubbele aangiften werden uitgesloten. De volgende gegevens worden geregistreerd: datum van aangifte en diagnose, leeftijd, geslacht, burgerlijke stand, nationaliteit, etnische oorsprong, verblijfplaats, waarschijnlijke overdrachtswijze, HIV1- en/of HIV2serologie, ziekte(n) kenmerkend voor AIDS. Een follow-up betreffende eventueel overlijden of nieuwe aandoeningen wordt jaarlijks georganiseerd.
II.2. RESULTATEN II.2.1. Alle AIDS-patiënten. Op 31 december 2006 waren in totaal 3647 AIDS-gevallen bij de AIDS-Commissie aangeven wat een cumulatieve incidentie geeft van 339 gevallen per miljoen inwoners. Van hen zijn 1852 patiënten overleden, werden er 528 uit het zicht verloren, en waren er nog 1267 in leven op 31 december 2006. In de loop van 2006 werden er maandelijks gemiddeld 8 nieuwe gevallen gediagnosticeerd (gecorrigeerd voor laattijdige aangifte). In hetzelfde jaar zijn er gemiddeld 3 personen per maand overleden aan AIDS. II.2.1.1. Verdeling volgens residentie en nationaliteit (gecumuleerd totaal) Tabel 21 toont de verdeling van de AIDS-patiënten volgens verblijfsduur en nationaliteit. “Resident” wordt gedefinieerd als een patiënt die op het moment van de diagnose minstens vijf jaar in België woonde. Dit criterium van vijf jaar wordt gebruikt en dateert van 1983 toen het gemiddelde tijdsverloop tussen infectie en AIDS vijf jaar bedroeg.
Tabel 21 : verdeling van de AIDS-patiënten volgens verblijfsduur en nationaliteit (cumulatieve gegevens 1985-2006) Residenten
Niet residenten
Onbekende verblijfsduur
Totaal
Belgen Andere nationaliteiten Onbekende nationaliteit
1462 540 2
115 986 3
150 373 16
1727 1899 21
Totaal
2004
1104
539
3647
II.2.1.2. Evolutie van het aantal nieuwe AIDS-patiënten De eerste AIDS-patiënten werden in het begin van de jaren tachtig geregistreerd. In figuur 7 wordt de evolutie van het aantal nieuw aangegeven patiënten per jaar weergegeven. Hierbij wordt rekening gehouden met de nationaliteit van de patiënten. Als men de cijfers over de loop der jaren bekijkt ziet men tussen 1991 en 1995 een plateau voor wat betreft het aantal nieuwe AIDS-patiënten met gemiddeld 255 gevallen per jaar gediagnosticeerd. De incidentie is sterk gedaald tijdens de jaren 1996 en 1997 (-50%) dankzij het gebruik van de nieuwe antiretrovirale therapieën. Deze daling houdt echter op vanaf 1998; het jaarlijks aantal gemelde gevallen tijdens de periode 1998-2005 heeft zich gestabiliseerd; de gecorrigeerde incidentie voor de vijf laatste jaren bedraagt respectievelijk 133, 129, 127, 152 en 99 nieuwe gevallen. Voor het jaar 2006 werden tot op dit moment 83 nieuw gediagnosticeerde gevallen gemeld; de incidentie gecorrigeerd voor laattijdige aangiften bedraagt 99 gevallen. Het feit dat we een vertraging zien in de daling van het aantal AIDS-gevallen sinds 1997 kunnen we deels verklaren doordat een belangrijk aandeel van de AIDS-patiënten de diagnose van een HIV-infectie pas stellen op het ogenblik van hun ziekte. De verhouding van de AIDS-patiënten die hun seropositiviteit ontdekten bij de diagnose van AIDS was 23% tussen 1995 en 1996, zij bedraagt 37% tussen 2005 en 2006. Deze proportie is gelijkaardig bij homo/biseksuele en bij heteroseksuele patiënten.
Figuur 7 : nieuwe AIDS-patiënten per jaarlijkse aangifte en volgens nationaliteit
300
ISP/GJ AIDS06
Belgen (N=1727) Niet-Belgen (N=1899)
aantal nieuwe zieken
250
200
Onbekend (N=21) Correctie voor laattijdige aangift (N=37)
150
100
50
0 <1981 1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
Naast het geheel van de nieuwe AIDS-patiënten worden de resultaten die betrekking hebben op AIDSpatiënten van Belgische nationaliteit en AIDS-patiënten van niet Belgische nationaliteit in figuur 7 voorgesteld.
II.2.2. AIDS-patiënten van Belgische nationaliteit Deze groep bestaat uit 1727 personen, waarvan 1462 residenten, dit wil zeggen dat zij op het moment van de AIDS-diagnose minstens 5 jaar in België verbleven, 115 niet-residenten en 150 met onbekende woonplaats.
II.2.2.1. Evolutie van het aantal nieuwe AIDS- patiënten De evolutie van de verschillende etappes AIDS-patiënten werd reeds beschreven in figuur 7.
II.2.2.2. Verdeling volgens geslacht en leeftijd Zoals blijkt uit onderstaande tabel, zijn er bij de AIDS-patiënten 5 maal meer mannen dan vrouwen. Tabel 22 : verdeling van de Belgische AIDS-patiënten volgens geslacht en diagnosejaar Jaar van diagnose
Mannen (n)
Vrouwen (n)
Man/Vrouw verhouding
< 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
37 38 57 73 80 114 125 128 113 115 120 96 47 51 36 42 31 29 25 35 41 22
11 5 10 13 15 17 24 15 18 18 21 23 13 4 6 10 9 14 7 8 3 8
3,4 7,6 5,7 5,6 5,3 6,7 5,2 8,5 6,3 6,4 5,7 4,2 3,6 12,8 6,0 4,2 3,4 2,1 3,6 4,4 13,7 2,8
Totaal
1455
272
5,3
De hoogst vertegenwoordigde leeftijdsgroepen onder de personen gediagnosticeerd tussen 2004 en 2006 zijn die van 40-44 jaar bij de mannen en die van 30-34 jaar bij de vrouwen. Er werd gedurende deze periode geen enkele diagnose gesteld bij personen jonger dan 25 jaar (figuur 8). Figuur 8 : geslacht en leeftijd van de Belgische AIDS-patiënten in België (2004-2006)
leeftijdsgroep > 60
N=98
N=19
55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9
ISP/GJ AIDS06
0-4 30
25
20
15
10
5
0
0
5
aantal zieken van Belgische nationaliteit
10
15
20
25
30
Gedurende deze periode is de gemiddelde leeftijd van volwassen mannen op het ogenblik van de diagnose 46,0 jaar (mediane leeftijd: 44,5 jaar) en voor volwassen vrouwen 44,0 jaar (mediane leeftijd : 40,6 jaar). De gemiddelde leeftijd op het moment van de AIDS-diagnose is doorheen de jaren licht, maar significant gestegen, en dit zowel bij de mannen als bij de vrouwen (p<0,05).
II.2.2.3. Geografische spreiding De provincie of het gewest van verblijf is gekend voor 1548 Belgische patiënten (89,7%). Bijna 40% woonde in de regio Brussel op het ogenblik van de diagnose. Per inwoner wonen er meer AIDS-patiënten in de provincies Antwerpen, vervolgens Luik, Waals Brabant en Henegouwen. De geografische spreiding wordt weergegeven in figuur 9. Figuur 9 : aantal gevallen en gecumuleerde incidentie per 100 000 inwoners per provincie of gewest van de in België verblijvende AIDS-patiënten, aangegeven aan de AIDS-Commissie sinds 1983
rate/100.000 inw.
16,0 251 6,0
N
4,5
67
7,1
60 10,5
53
103
14,3 48
15,7
12,9 147
148 81,6 11,1 49 608
5,7 18,0
14
1727
ISP/GJ AIDS06
Het totaal aantal gecumuleerde Belgische AIDS-patiënten is in Brussel vijf maal hoger dan elders.
In tabel 23 worden het aantal nieuwe AIDS-gevallen per jaar van diagnose en verdeeld per regio weergegeven.
Tabel 23 : nieuwe AIDS-gevallen bij Belgen per jaar van diagnose en per gewest Jaar van diagnose
Brussel
Vlaanderen
Wallonië
<1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Totaal
16 18 24 32 33 49 54 59 49 43 51 38 23 22 15 13 12 16 14 17 14 11 623
3 9 14 13 29 43 48 44 57 48 45 37 15 22 13 21 14 15 10 12 22 10 544
6 6 17 26 24 26 33 36 22 38 37 39 19 9 10 16 12 9 7 10 8 9 419
Totaal 25 33 55 71 86 118 135 139 128 129 133 114 57 53 38 50 38 40 31 39 44 30 1576
II.2.2.4. Overdrachtswijzen In tabel 24 worden de verschillende mogelijke overdrachtswijzen geordend. Patiënten met meerdere mogelijke overdrachtswijzen, werden ondergebracht in de categorie met het hoogste transmissierisico. In 30% van de gevallen wordt de heteroseksuele weg als vermoedelijke overdrachtswijze weerhouden. Deze komt op de eerste plaats bij vrouwen (twee op drie vrouwen wordt via deze weg besmet), en op de tweede plaats bij mannen (23%). Bij mannen staat homo- of biseksuele overdracht op de voorgrond als belangrijkste overdrachtswijze; twee op drie mannen worden via deze weg besmet ( 65,6%). Tabel 24 : verdeling van de Belgische AIDS-patiënten volgens overdrachtswijze (cumulatieve gegevens 1985-2006) Overdrachtswijze
Homo-/biseksuele contacten i.v.-druggebruik Homo-/biseksuele + i.v.-drugs Hemofilie Transfusie Heteroseksuele contacten Moeder/Kind Onbekend Totaal
Mannen
Vrouwen
Totaal
N
%
N
%
N
%
954 55 10 13 34 338 14 37
65,6 3,8 0,7 0,9 2,3 23,2 1,0 2,5
-34 --33 187 14 4
-12,5 --12,1 68,8 5,1 1,5
954 89 10 13 67 525 28 41
55,2 5,2 0,6 0,8 3,9 30,4 1,6 2,3
1455
100
272
100
1727
100
Het belang van de verschillende overdrachtswijzen volgens jaar van diagnose wordt voorgesteld in tabel 25. Men ziet dat het absoluut aantal geregistreerde patiënten verminderde sinds 1996. Tot 1996 was de homo/biseksuele overdracht de voornaamste overdrachtswijze bij de Belgische AIDSpatiënten. Daarna benadert het jaarlijks aantal nieuwe AIDS-diagnoses via heteroseksuele overdracht het jaarlijks aantal nieuwe AIDS-diagnoses via homo/biseksuele overdracht. In absolute cijfers wordt er voor alle overdrachtswijzen een daling waargenomen. Tabel 25 : verdeling van de AIDS-patiënten volgens overdrachtswijze en per jaar van diagnose (N) Overdrachtswijze
Totaal
<1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Totaal
45 42 67 85 95 131 149 142 131 126 138 113 60 51 39 49 39 42 30 41 43 29 1687
Homoi.v.Homo-/biseks.+i.v./biseks.contacten druggebruik drug0
22 26 36 52 53 77 89 94 83 74 83 54 29 31 20 21 21 15 12 19 29 14 954
1 1 1 4 4 4 7 6 9 9 8 5 2 3 1 7 1 6 4 3 2 1 89
1 1 3 1 1 1 1 1 1 11
Hemofilie
Transfusie
Heteroseks.contacten
Moeder/Kind
1 2 1 1 3 1 1 1 1 1 13
6 2 12 5 4 7 6 5 4 1 2 5 1 1 1 2 1 1 1 67
13 12 16 22 30 36 39 32 30 38 45 46 25 17 15 18 17 19 13 18 12 12 525
3 1 1 1 1 3 6 1 3 2 2 2 1 1 28
De gemiddelde leeftijd bij homo/biseksuele AIDS-patiënten is 40,3 jaar (mediaan=38,9 jaar). De gemiddelde leeftijd bij mannelijke heteroseksuele Belgische patiënten is 48,2 jaar (mediaan=47,8 jaar), dus gemiddeld 8 jaar meer dan bij homo/biseksuele patiënten. De gemiddelde leeftijd bij de vrouwelijke Belgische patiënten besmet via heteroseksuele weg is 39,5 jaar (mediaan=36,8 jaar). In 36% van de heteroseksuele patiënten werd een contact aangegeven met een partner die afkomstig is uit een land waar de HIV-infectie veralgemeend is (mannen 39,9%, vrouwen 28,4%). Het absoluut aantal AIDS-patiënten bij wie HIV-overdracht plaatsvond door het injecteren van drugs is tot op heden steeds beperkt gebleven. Voor 26% van de 100 patiënten waarvoor IV-druggebruik werd gemeld, werd ook ander risicogedrag gerapporteerd (homoseksuele contacten of heteroseksuele contacten met geïnfecteerde partner of partner met risico). In deze gevallen is het niet mogelijk om de vermoedelijke overdrachtswijze van de infectie met zekerheid aan te duiden.
De HIV-overdracht gebeurde mogelijks via bloedtransfusie bij 3,9% van het totaal aantal Belgische AIDSpatiënten (tabel 24). Van de 76 vermelde transfusies vonden er 36 in België plaats, waarvan 3 na augustus 1985. In het eerste geval signaleerde de patiënt ook het bestaan van een risico op besmetting via heteroseksueel contact en bij de twee andere patiënten, die een transfusie kreeg toegediend in 1986 en 1998, werd de seroconversie van de donor gedocumenteerd na de transfusie.
Tussen 1984 en 2000 hadden 28 kinderen van 3 maand tot 12 jaar en van wie de moeder in België woonde, AIDS gekregen via moeder/kind overdracht. Sinds 2001 is er geen enkel nieuw geval gediagnosticeerd. In zeven van de gevallen werd de moeder via heteroseksuele weg besmet. Van vier kinderen was de moeder intraveneuze druggebruikster; één moeder heeft een transfusie vermeld (datum en plaats onbekend), vier moeders waren van Afrikaanse origine en voor 12 kinderen is het risico van de moeder niet gekend.
Op de eerste plaats in de drie regio’s, maar iets minder uitgesproken in Wallonië, komen de homo/biseksuele contacten. Op de tweede plaats volgen de heteroseksuele contacten. Het aandeel vertegenwoordigd door i.v.-druggebruik is groter in de regio Brussel en in Wallonië dan in Vlaanderen. Tabel 26 : verdeling van Belgische AIDS-patiënten per overdrachtswijze en per regio (cumulatieve gegevens 1985-2006) Overdrachtswijze
Homo-/biseksuele contacten i.v.-druggebruik Homo-/biseksuele + i.v.-drugs Hemofilie Transfusie Heteroseksuele contacten Moeder/Kind Totaal
Brussel (N=615) % Sex ratio (M/V)
Vlaanderen (N=531) % Sex ratio (M/V)
Wallonië (N=405) % Sex ratio (M/V)
60,0 7,5 0,8 0,3 2,8 28,1 0,5
1,3 --1,4 1,2 2,0
64,2 2,3 0,4 0,8 3,2 28,2 0,9
-11,0 --0,7 1,8 0,3
48,9 5,9 0,7 1,5 5,2 36,8 1,0
--1,2 ----0,9 2,2 3,0
100,0
4,7
100,0
6,7
100,0
4,8
II.2.2.5. Tijdsverloop tussen HIV- en AIDS-diagnose Tussen 2001 en 2003 werd bij één op drie (33,3%) Belgische patiënten de HIV-diagnose minder dan 3 maanden voor de AIDS-diagnose gesteld, d.w.z. dat de detectie van HIV-antilichamen zeer laattijdig gebeurde in de evolutie van de infectie. De verhouding van de zeer laattijdige diagnose bij de druggebruikers (18%) is duidelijk minder in vergelijking met deze van de heteroseksuele en de homo/biseksuele AIDS-patiënten, 34% respectievelijk 36% (Tabel 27). Voor de periode 2004-2006 is de verhouding van de patiënten bij wie de HIV-diagnose minder dan 3 maanden voor de AIDS-diagnose gesteld werd gelijk aan 37%. De proportie van laattijdige diagnose is het grootst bij de groep homo/biseksuelen (tabel 27). Tabel 27 : tijdsverloop tussen rapportage van HIV-infectie en AIDS. Vergelijking jaren 2001-2003 en 2004-2006 Overdrachtswijze
2001-2003
NHomo-/biseksuele contacten i.v. –druggebruik Heteroseksuele contacten Totaal
Tijdsverloop < 3 maanden
2004-2006
N - Tijdsverloop < 3 maanden
48 11 49
36,4 18,2 33,7
62 7 42
39,5 14,3 34,5
108
33,3
117
36,8
II.2.2.6. Geassocieerde klinische syndromen In tabel 28 vindt men de klinische aandoeningen die leiden tot de AIDS-diagnose. Patiënten met meerdere aandoeningen werden in de klasse van de meest frequent voorkomende aandoening geplaatst. Tabel 28 : aandoeningen leidend tot de AIDS-diagnose bij Belgische patiënten (cumulatieve gegevens 1985-2006) Aandoeningen
Geslacht
Kaposi sarcoom (KS) Opportunistische infecties (OI) KS + OI Lymfoom HIV-encefalitis HIV-wasting syndroom Lymfoïde interstitiële pneumonie Invasieve baarmoederhalskanker Totaal
Totaal
M
V
N
205 991 73 78 53 53 2 --
4 226 -7 12 14 3 6
209 1217 73 85 65 67 5 6
%
12,1 70,5 4,2 4,9 3,8 3,9 0,3 0,3
1455
272
1727
100,0
Kaposi sarcoom werd in 16,3% van alle aandoeningen gevonden (alleen : 12,1%; geassocieerd aan een opportunistische infectie : 4,2%). Deze aandoening werd het meest gezien bij homo-en biseksuelen, waar ze 26,4% van de klinische syndromen uitmaakte (sarcoom alleen : 19,5%; geassocieerd : 6,9%). Long tuberculose (alleen of geassocieerd) werd gezien in 5,4% van de nieuw aangegeven en dit vanaf 1993, ogenblik waarop long tuberculose opgenomen werd in de definitie van de AIDS-aandoening. Figuur 10 : evolutie van de verdeling van nieuwe Belgische AIDS-patiënten per groep van AIDS-definiërende aandoeningen
% 100
80
Opportunistische infecties (behalve PCP en cerebrale toxoplasmose)
60 Kaposi sarcoma (+ opportunistische infecties)
40
20
PCP en/of cerebrale toxoplasmose ISP/GJ AIDS06
0 1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
II.2.2.7. Mortaliteit De sterfte één jaar na het stellen van de AIDS-diagnose is sterk gedaald. De overlevingskans twee jaar na het stellen van de diagnose is opmerkelijk gestegen in de loop der tijd. Voor de patiënten gediagnosticeerd voor 1995 was de overlevingskans niet meer dan 50%. Tabel 29 : overlevingskans per jaar van diagnose van AIDS en volgens observatieduur voor Belgische AIDS-patiënten Jaar van Diagnose
1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Cumulatief percentage van de nog in leven zijnde AIDS-patiënten na : ( in jaren ) N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
43 67 86 94 131 149 143 128 132 139 117 59 53 42 52 40 43 32 43 43
39 60 68 59 59 74 72 67 56 75 85 86 84 75 78 83 93 77 95 86
24 33 49 35 40 40 43 44 34 62 79 81 82 66 73 80 87 73 90
13 21 26 22 19 28 25 26 24 57 76 80 80 60 66 77 87 69
13 10 24 18 16 16 17 24 21 54 74 78 76 60 61 69 84
10 9 10 14 13 14 15 24 19 51 71 74 76 54 58 65
10 6 7 10 11 12 14 24 19 49 68 71 74 48 55
7 6 7 5 10 12 12 23 17 49 66 67 74 44
7 6 7 5 9 12 12 22 17 46 65 63 74
7 4 7 5 7 12 12 22 15 45 62 61
7 4 7 5 7 12 12 21 15 45 59
7 4 7 5 7 12 12 21 15 44
7 4 7 5 7 11 11 20 14
Tot 1994 is de sterfte aan AIDS jaar na jaar gestegen waarna een scherpe daling is ingezet vanaf 1996 (komst van de antiretrovirale therapieën). Op het einde van 2006 waren er 499 AIDS-patiënten nog in leven en onder medische behandeling. Figuur 11 : aantal sterfte per jaar en aantal patiënten nog in leven op het einde van het jaar
Aantal patiënten van Belgische nationaliteit
600
ISP/GJ AIDS06
overleden gedurende het jaar 500
nog in leven op het einde van het jaar (cumulatief) (patiënten lost to follow-up sinds meer dan 2 jaar niet inbegrepen)
400
300
200
100 0 1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
II.2.3. AIDS-patienten van niet-Belgische nationaliteit II.2.3.1.Evolutie van het aantal nieuwe AIDS-patiënten De verschillende fasen van deze evolutie werden beschreven in figuur 7. II.2.3.2. Verdeling volgens geslacht en leeftijd De man/vrouw verhouding bedraagt 0,9 en ligt duidelijk lager dan deze bij de Belgische AIDS-patiënten (5,2). Bij mannen is de gemiddelde leeftijd bij de niet-Belgen (40,0 jaar) iets kleiner dan bij de Belgen (46,0 jaar). Het verschil in leeftijd is meer opvallend bij de vrouwen (gemiddelde leeftijd van de niet-Belgen is 35,6 jaar, gemiddelde leeftijd van de Belgen is 44,1 jaar).
Figuur 12: geslacht en leeftijd bij niet-Belgische AIDS-patiënten in België (2004-2006)
leeftijdsgroep > 60
N=118
55-59
N=106
50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9
ISP/GJ AIDS06
0-4 40
35
30
25
20
15
10
5
0
0
5
10
15
20
25
30
35
aantal zieken van niet-Belgische nationaliteit
II.2.3.3. Verdeling volgens nationaliteit De meeste niet-Belgische zijn van Afrikaanse herkomst (75%) (tabel 30 ). Tabel 30 : verdeling volgens nationaliteit van de niet-Belgische AIDS-patiënten (cumulatieve gegevens 1985-2006) Nationaliteit
M
V
Ratio M/V
Totaal
Europese Afrikaanse Zuid-Sahara Noord-Afrikaanse Andere
291 597 72 105
54 737 14 28
5,4 0,8 5,1 3,8
345 1334 86 133
Totaal
1065
833
1,3
1898
40
II.2.3.4. Geografische verspreiding In tabel 31 wordt het aantal nieuwe AIDS-gevallen per jaar weergegeven verdeeld per regio, gekend voor 73% van de gevallen en waarvan 62,9% in het Brusselse gewest woonde, 18,4% in Wallonië en 18,7% in Vlaanderen. Het betreft de vermelding van het gewest op het moment van de gestelde diagnose. Tabel 31 : verdeling volgens regio en jaar van diagnose van niet-Belgische AIDS-patiënten Jaar van diagnose
Brussel
Vlaanderen
Wallonië
<1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Totaal
21 19 18 29 35 42 34 58 63 57 43 41 38 41 52 51 56 55 39 44 34 870
3 3 0 1 4 13 7 20 25 12 15 14 13 12 19 27 13 7 19 23 8 258
1 1 2 9 6 11 22 23 21 22 14 7 11 15 14 11 12 16 9 20 7 254
Totaal
25 23 20 39 45 66 63 101 109 91 72 62 62 68 85 89 81 78 67 87 49 1382
II.2.3.5. Overdrachtswijzen Heteroseksuele overdracht is de waarschijnlijke overdrachtswijze in iets meer dan twee gevallen op drie bij de niet-Belgische AIDS-patiënten. Moeder/kind overdracht komt voor in 4,6% van de gevallen. Homo- of biseksuele contacten vertegenwoordigen ongeveer 25% van de mogelijke overdrachtswijzen bij de mannelijke niet-Belgische; dit is 2,7 maal minder dan bij de Belgen. Tabel 32 : verdeling volgens overdrachtswijze bij niet-Belgische AIDS-patiënten (cumulatieve gegevens 1985-2006) Overdrachtswijze
Homo-/biseksuele contacten i.v.-druggebruik Homo-/biseksuele + i.v.-drugs Hemofilie Transfusie Heteroseksuele contacten Moeder/Kind Totaal
Mannen
Vrouwen
Totaal
N
%
N
%
N
%
252 113 10 1 32 593 35
24,3 10,9 1,0 0,1 3,1 57,2 3,4
-26 --54 683 47
--
6,7 84,3 5,8
252 139 10 1 86 1276 82
13,7 7,5 0,5 0,1 4,7 69,1 4,4
1036
100,0
810
100,0
1846
100,0
3,2 ---
We merken in belangrijke mate de heteroseksuele overdracht bij de niet-Belgen afkomstig van Subsahararisch Afrika (84,0%) alsook de overdracht door i.v.- druggebruik bij de niet-Belgen afkomstig van Noord-Afrika (59,3%). Tabel 33 : verdeling volgens nationaliteit en overdrachtswijze van niet-Belgische AIDS-patiënten (cumulatieve gegevens 19852006) Overdrachtswijze
Europeanen
Afkomstig uit Subsaha- Afkomstig uit Noordrisch Afrika Afrika
Andere
N
%
N
%
N
%
N
%
Homo-/biseksuele contacten i.v.-druggebruik Heteroseksuele contacten Moeder/Kind Andere of onbekend
155 75 92 5 18
44,9 21,7 26,7 1,4 5,2
17 13 1121 75 108
1,3 1,0 84,0 5,6 8,1
8 51 21 1 5
9,3 59,3 24,4 1,2 5,8
72 10 42 1 8
54,1 7,5 31,6 0,8 6,0
Totaal
345
100,0
1334
100
86
100,0
133
100,0
II.2.3.6. Geassocieerde klinische syndromen In tabel 34 zijn de klinische syndromen die leiden tot AIDS geklasseerd volgens dezelfde volgorde als bij de Belgische AIDS-patiënten (tabel 28). Voor 291 patiënten was een tuberculose (alleen of geassocieerd) de aanleiding tot de AIDS-diagnose. (15,4% van de niet-Belgische zieken gediagnosticeerd na 1993 versus 5,4% van de Belgische). Tabel 34 : geassocieerde klinische syndromen volgens hiërarchie orde bij de niet-Belgische AIDS-patiënten (cumulatieve gevens 1985-2006) Aandoeningen
Kaposi sarcoom (KS) Opportunistische infecties (OI) KS + OI Lymfoom HIV-encefalitis HIV-wasting syndroom Lymfoïde interstitiële pneumonie Invasieve baarmoederhalskanker Totaal
Geslacht
Totaal
M
V
N
%
85 835 55 34 19 26 11 --
27 704 29 14 11 17 13 16
112 1539 84 48 30 43 24 16
5,9 81,2 4,4 2,5 1,6 2,3 1,3 0,8
1065
831
1896
100,0
II.2.3.7. Mortaliteit. Zoals voor Belgische AIDS-patiënten, is ook voor niet-Belgische AIDS-patiënten de levensverwachting op korte termijn zeer sterk verbeterd. Meer dan 80% van de gediagnosticeerde patiënten na 1995 zijn nog altijd in leven 2 jaar na de diagnose (fig. 13). Tabel 35 : overlevingskans per jaar van diagnose van AIDS en volgens observatieduur voor niet-Belgische AIDS-patiënten Jaar van
Cumulatief percentage van de nog in leven zijnde AIDS-patiënten na : ( in jaren )
Diagnose
N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
31 54 55 70 74 107 106 119 125 111 92 69 64 78 91 101 89 92 76 94
62 71 76 65 69 70 64 70 76 75 89 88 95 89 91 82 93 94 83 85
56 51 55 46 48 51 40 52 50 66 82 86 91 84 86 80 90 87 78
56 43 42 33 27 29 35 42 41 62 79 86 90 84 83 77 87 87
33 38 35 30 21 21 30 38 38 58 76 84 90 84 83 76 81
33 33 26 17 11 21 22 38 36 56 73 82 88 83 79 73
33 25 26 17 11 13 21 35 36 51 70 80 85 81 77
22 25 22 17 7 12 19 31 32 51 70 80 83 77
22 8 17 17 7 12 19 31 29 48 67 80 83
11 0 17 14 7 12 19 30 28 43 65 78
0 0 17 10 7 12 17 28 28 43 63
0 0 17 10 7 12 17 26 28 43
0 0 17 10 7 12 17 26 28
We merken een belangrijke daling in het aantal sterfte vanaf 1996. 765 niet-Belgische AIDS-patiënten werden eind 2006 nog opgevolgd in België.
Figuur 13 : aantal overlijden per jaar en aantal patiënten nog in leven op het einde van het jaar (niet-Belgische AIDS patiënten)
Aantal patiënten van niet-Belgische nationaliteit
800
ISP/GJ AIDS06
overleden gedurende het jaar nog in leven op het einde van het jaar (cumulatief) (patiënten lost to follow-up sinds meer dan 2 jaar niet inbegrepen)
600
400
200
0 1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
II.2.4. Epidemiologie van AIDS en HIV -infectie in Europa De informatie is afkomstig van het eerste halfjaarlijks rapport 2005, n° 74, van “HIV/AIDS Surveillance in * Europe”, gepubliceerd door het “European Centre for the Epidemiological Monitoring of AIDS” , gevestigd te 4 Saint-Maurice, in Frankrijk . In dit rapport vindt men de gegevens over de AIDS- en HIV-gevallen gediagnosticeerd en aangegeven op 31 december 2005 in 53 landen van Europa. Om rekening te kunnen houden met de grote diversiteit binnen Europa worden de gegevens in het rapport besproken volgens drie geografische regio's: West-Europa, Centraal -Europa en Oost -Europa. Aangegeven HIV -infecties op 31 december 2005 in West-Europa In West-Europa werden 25928 nieuw gediagnosticeerde gevallen van HIV-infectie gerapporteerd in 2005, een incidentie van 85,0 per miljoen populatie. Van de landen waar meer dan 50 gevallen van HIV werden gerapporteerd in 2005, zijn er 4 waar een incidentie van meer dan 100 per miljoen populatie is waargenomen (tabel 3): Portugal (251 per miljoen), het Verenigd Koninkrijk (148), Luxemburg (136) en België (102). Tabel 36 : nieuw gediagnosticeerde HIV -infecties en incidentie (aantal nieuwe gevallen per miljoen inwoners) per land en jaar van rapportage (2001-2005), en de cumulatieve totalen; gegevens gerapporteerd op 31 december 2005 Jaar van rapportage
Land 2001 N (incidentie)
2002
2003
Cumulatief totaal 2004
2005
N (incidentie) N (incidentie) N (incidentie) N (incidentie) N
Duitsland
1309 (15,9)
1872 (22,7)
1904 (23,1) 2244 (27,2) 2451 (29,6)
26333
Oostenrijk
402 (49,6)
442 (54,4)
423 (51,9)
3270
België
963 (93,2)
990 (95,6)
1049 (101,1) 1000 (96,2) 1066 (102,3) 17869
Denemarken
321 (59,9)
295 (54,8)
259 (48,0)
308 (56,9)
285 (52,5)
4521
Finland
127 (24,5)
130 (25,0)
133 (25,5)
128 (24,4)
137 (26,1)
1887
-
-
3293 (-)
5493 (88,5) 6151 (98,7)
14937
Griekenland
420 (38,1)
400 (36,2)
444 (40,1)
452 (40,7)
560 (50,4)
7718
Ierland
299 (77,4)
364 (92,6)
399 (99,6)
356 (87,3)
318 (76,7)
4082
Italië”
1145 (68,2)
1240 (73,9)
1104 (65,8) 1083 (64,5) -
6979”
Luxemburg
41 (92,9)
33 (73,8)
47 (103,7)
715
Nederland^
570 (35,7)
3405 (211,9) 1575 (97,5) 1291 (79,6) 1216 (74,6)
11610^
Noorwegen
163 (36,0)
203 (44,6)
3225
Portugal
2405 (234,0) 2486 (240,6) 2252 (216,8) 2797 (267,9) 2635 (251,1) 28370
Verenigd Koninkrijk
4161 (70,5)
5944 (100,4) 6989 (117,6) 7413 (124,3) 8868 (148,3) 76850
Zweden
269 (30,2)
278 (31,1)
364 (40,6)
Zwitserland
628 (87,3)
750 (104,0)
773 (107,0) 776 (107,2) 722 (99,6)
Frankrijk
*
225 (49,2)
470 (57,5)
60 (130,7)
251 (54,6)
430 (47,7)
453 (55,3)
63 (135,5)
219 (47,4)
392 (43,4)
7099 28606
* Nieuw HIV-rapportagesysteem gestart in 2003 (gegevens van maart tot december) “ HIV rapportage bestaat in 8 van de 20 provincies. ^ Nieuw HIV-rapportagesysteem gestart in 2002; gegevens van 2002 bevatten veel gevallen van vorige jaren.
De meest frequente overdrachtswijze in West-Europa is de heteroseksuele overdrachtswijze. Van de 20842 gevallen van wie de overdrachtswijze is gekend, betreft meer dan de helft (56%, N=11715) heteroseksueel contact; 35% van de infecties is toe te schrijven aan homo/biseksueel contact bij mannen (N=7183) en 8% (N=1647) is toe te schrijven aan intraveneus druggebruik.
*
Europees Centrum voor de Epidemiologische Surveillance van AIDS, Hopital de Saint-Maurice, 14 rue du Val d’Osne, 94410 Saint-
Maurice, France
In de landen in West-Europa die consequent HIV -gegevens hebben gerapporteerd, is de incidentie van nieuw gediagnosticeerde HIV- infecties gerapporteerd per miljoen populatie continu gestegen tussen 1998 en 2005, van 40 naar 75 per miljoen inwoners in 2005. De toename is toe te schrijven aan een toename van heteroseksueel verworven infecties bij migranten en aan een toename van de infecties onder homo/biseksuele mannen.
Belangrijkste observaties in de verschillende regio’s in Europa In 2005 werden 80758 nieuw gediagnosticeerde gevallen van HIV-infectie gerapporteerd in 50 van de 53 landen van Europa. In West-Europa blijft het aantal gerapporteerde gevallen van heteroseksuele overdracht continu stijgen. In vele landen betrof het in de meerderheid van deze gevallen personen afkomstig uit een land waar de HIV-epidemie veralgemeend is. Onder homo/biseksuele mannen is er een recente toename van het aantal infecties en zijn er aanwijzingen van een toename in seksueel risicogedrag. In Oost-Europa is de hoogst vertegenwoordigde overdrachtswijze intraveneus druggebruik, maar er zijn aanwijzingen voor een stijging van de overdracht via heteroseksueel contact. In Centraal-Europa blijft de HIV-epidemie relatief beperkt. De voornaamste overdrachtswijze verschilt naargelang het land.
Besluit
Aanbevelingen voor de surveillance van HIV/AIDS De surveillance van HIV is essentieel om de informatie te bieden nodig voor het opvolgen van de epidemie en het evalueren van interventies om de overdracht van nieuwe infecties onder controle te houden. Daartoe is een volledige rapportage van nieuwe HIV- en AIDS-diagnoses in alle Europese landen nodig.
Aanbevelingen voor interventies in de volksgezondheid De interventies moeten gebaseerd zijn op wetenschappelijke analyses en aangepast zijn aan het land en de geografische regio: In Oost-Europa dient er vooral aandacht te worden besteed aan de groep van intraveneuze druggebruikers, maar ook de preventiemaatregelen om heteroseksuele overdracht tegen te gaan dienen te worden versterkt. Maatregelen om de toegang tot behandeling te verhogen zijn dringend nodig in vele landen in deze regio. In West-Europa dienen de preventiecampagnes en de behandeling en opvolging te worden aangepast aan migrantenpopulaties. De preventiecampagnes gericht op homo/biseksuele mannen zijn toe aan vernieuwing. In Centraal-Europa moeten interventies worden aangepast aan de specifieke situatie van het land. In alle regio’s moet HIV-screening aanbevolen worden om een tijdige toegang tot behandeling en preventiecounseling te kunnen verzekeren.
Bijlagen 1. Lijst van de AIDS-Referentielaboratoria
Lijst van de AIDS-Referentielaboratoria 1. Prof. C. LIESNARD Laboratoire de Référence SIDA Hôpital Universitaire ULB Erasme Laboratoire de Virologie Route de Lennik, 808 1070 Bruxelles Tél. : 02/555.34.53 ou 42.62
5. Prof. J. PLUM AIDS-Referentielaboratorium Universitair Ziekenhuis Gent Laboratorium voor Bacteriologie en Virologie Blok A De Pintelaan, 185 9000 Gent Tél. : 09/240.36.35
2. Prof. A. GOTHOT Laboratoire de Référence SIDA Université de Liège Domaine Universitaire du Sart-Tilman Centre de Transfusion Sanguine Niveau 0 - Bât. B35 4000 Sart-Tilman via Liège 1 Tél. : 04/366.82.20
6. Prof. M. VAN RANST AIDS-Referentielaboratorium Katholieke Universiteit Leuven Universitair Ziekenhuis St. Rafaël Laboratorium voor Virusziekten Kapucijnenvoer, 33 3000 Leuven Tél. : 016/33.21.60
3. Prof. K. FRANSEN AIDS-Referentielaboratorium Instituut voor Tropische Geneeskunde Laboratorium voor Microbiologie Nationalestraat, 155 2000 Antwerpen Tél. : 03/247.63.20
7. Prof. D. PIERARD AIDS-referentielaboratorium Universitair Ziekenhuis Brussel Laarbeeklaan, 101 1090 Brussel Tél. : 02/477.50.02
4. Prof. P. GOUBAU Laboratoire de Référence SIDA Université Catholique de Louvain Unité de Microbiologie Tour Claude Bernard Avenue Hippocrate, 54 1200 Bruxelles Tél. : 02/764.54.92
Prof. S. LAUWERS Universitair Ziekenhuis Brussel Laarbeeklaan, 101 1090 Brussel Tél. : 02/477.50.00
Referenties 1 Update on Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS) - United States MMWR 1982; vol. 31/N°37 : 507-514 2 Revision of the CDS Surveillance Case Definition for Acquired Immunodeficiency Syndrome. MMWR 1987; vol 36/N° 1S : 3S-15S 3 Revised Classification System for HIV Infection and Expanded Surveillance Case Definition for AIDS among Adolescents and Adults. MMWR 1992; vol 41/ N° RR-17 4 European Centre for the Epidemiological Monitoring of AIDS HIV/AIDS Surveillance in Europe Half-yearly report 2005 n° 74 EuroHIV, Institut de Veille Sanitaire (InVS), France
TWEEDE DEEL: SPECIFIEKE ONDERZOEKEN M.B.T. HIV/AIDS IN BELGIE* J. Buziarsist, A. Sasse, A. Defraye
Oproep voor aanleveringen en suggesties Alle personen geïnteresseerd in deelname aan het tweede deel van het jaarrapport HIV/AIDS kunnen een email versturen naar
[email protected]. Ook suggesties en opmerkingen zijn welkom.
*
Alle informatie in het tweede deel van dit rapport valt niet onder de verantwoordelijkheid van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) maar onder die van de auteurs van deze samenvattingen.
Inleiding De gegevens met betrekking tot AIDS-zieken en gekende seropositieven, ook al zijn ze nuttig, geven maar een gedeeltelijk beeld van de toestand van HIV-infectie in België aangezien er geen enkele informatie beschikbaar is over de seropositieve personen die zich nog niet hebben aangeboden bij een medische dienst, wat de huidige waargenomen trends op de één of andere manier zou kunnen beïnvloeden.
De werkelijke seroprevalentie van HIV in de algemene populatie blijft onbekend. In theorie zou ze kunnen worden bepaald door een screening uitgevoerd op een representatief staal van de bevolking, maar dit is in de praktijk niet realiseerbaar. In afwezigheid van deze gegevens kunnen de resultaten van prevalentie-enquêtes, gedragstudies of van kennisenquêtes uitgevoerd binnen bepaalde subgroepen van de populatie een aanvulling bieden op het beeld geschetst door het register van AIDS-zieken en seropositieven. Er dient rekening te worden gehouden met het feit dat de bestudeerde subgroepen een selectiebias teweegbrengen, wat resulteert in een over- of ondervertegenwoordiging van personen die risicogedrag vertonen.
Het tweede deel van dit rapport brengt drie samenvattingen onder de aandacht die werden opgemaakt door verenigingen actief in de preventie en/of de behandeling van HIV/AIDS. Deze samenvattingen bevatten kwantitatieve informatie verzameld tijdens routineactiviteiten binnen de vereniging. Het geheel van deze informatie laat toe om de informatie die al beschikbaar is over de epidemiologie van HIV/AIDS in België gedeeltelijk aan te vullen.
Dit tweede deel bestaat uit volgende samenvattingen: -
De gegevens van HELPCENTER voor het overgangsjaar 2006;
-
De gegevens van de vzw Espace P… over de preventie en de screening van SOA in het prostitutiemilieu;
-
De gegevens van het pilootproject van de mobiele anonieme en gratis screening van HIV, hepatitis B en C, syfilis en chlamydia in de regio Luik.
De vermelde studies bieden geen compleet overzicht. Enkel studies waarvan ons een samenvatting werd toegestuurd door de auteurs werden hier opgenomen.
I. Resultaten overgangsjaar 2006 van HelpCenter, Antwerpen Ilse Collier; Christiana Noestlinger; Tom Platteau; Christiane Van Ghyseghem; Kristien Wouters; Filip Moerman
1. Inleiding Tot 2005, was het Helpcenter (HC) geassocieerd met « CAW Metropool ». Het bood psychosociale steun et medische hulp bij problemen van seksuele gezondheid of voortplanting. Sinds 2006 is het HC geassocieerd met het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen. Deze vereniging heeft als doel het testen op HIV en andere SOA goed toegankelijk te maken. De raadpleging en de HIV-test worden gratis aangeboden. De belangrijkste doelgroepen zijn mannen die seks hebben met mannen, migranten (uit Afrika, Azië, Latijns-Amerika, Oost- en Centraal-Europa, …) en mensen die specifiek op zoek zijn naar een anomieme HIV- of SOA-test. Het personeel van het HC is samengesteld uit: -
Receptionniste
-
Sociaal verpleegkundige
-
Arts
-
Seksuoloog
-
Coördinator.
De activiteiten van HelpCenter omvatten medische en seksuologische raadplegingen, operationeel onderzoek (om evidence-based richtlijnen te genereren) en specifieke projecten (onder meer project ‘sneltest’, dat sinds juni 2007 loopt).
2. Aantal medische contacten In 2006 zijn er 890 patiëntcontacten geweest met 387 verschillende personen. Van deze personen kwamen er 236 voor het eerst in 2006 (61%), de anderen (n=151) waren reeds gekend voordien. Er waren gemiddeld 17,3 raadplegingen per week, minimum 7, maximum 30. We zien geen opvallende variaties in aantal consultaties gedurende het jaar. 19% van de consultaties waren anoniem (n=74), 35% van de HIV-testen gebeurt anoniem (70/203).
3. Kenmerken van de patiëntenpopulatie van HelpCenter 3.1 Geslacht Van alle personen die contact hadden met Helpcenter in 2006 is 69% vrouw (n=266).
3.2 Leeftijd De gemiddelde leeftijd van wie een beroep doet op HC is 29 jaar. De jongste is 13 jaar. Er zijn 4 kinderen die gekomen zijn voor algemeen medische zaken. De oudste patiënt is 72 jaar. In het totaal is 36% van de patiënten op HC tussen 13 en 25 jaar. De jongeren maken dus een groot deel uit van het cliënteel van HelpCenter.
3.3 Woonplaats De meeste cliënten wonen in het arrondissement Antwerpen (n=332, 86%). Van de nieuwe zijn er meer die van buiten Antwerpen komen. Mensen die anoniem willen getest worden, komen er vaak van verder voor.
3.4 Seksuele voorkeur Van de mannen is 12% (n=15) homoseksueel en 4% (n=5) biseksueel. 77% (n=93) is heteroseksueel. Van 7 personen is de seksuele voorkeur niet gekend. Eén vrouw is biseksueel, al de andere vrouwen zijn heteroseksueel. De vier kinderen werden buiten beschouwing gelaten.
3.5 Afkomst 36% is afkomstig uit West-Europa (n=141/387), waarvan de overgrote meerderheid Belg is (n=133; 94% van de West-Europeanen). We zien een verschuiving naar een groter aantal mensen afkomstig uit West-Europa in de populatie die Helpcenter voor het eerst bezocht in 2006, 45% van de nieuwe mensen tegenover 23% van de gekende. Uit Latijns-Amerika komen 26% van de personen op HelpCenter (101 personen). Hier is een belangrijke verschuiving: 47% van de gekende patiënten komt uit Latijns-Amerika tegenover 13% van de nieuwe contacten. Van hen komt de grootste groep uit Ecuador (n=71). Uit Afrika komt 15% van de patiënten op HelpCenter (n=57). Uit Azië komt 11% van de patiënten (n=41). Hier zien we ook een grote stijging: 14% van de nieuwe patiënten komt uit Azië, tegenover 5% van de gekende. 24 personen zijn afkomstig van Mongolië (59% van de Aziaten). 23 personen komen uit Oost-Europa (6%). 23 personen zijn uit Noord-Afrika of het Midden-Oosten afkomstig (6%). De meeste van hen komen van Marokko. Eén persoon is afkomstig van Australië.
3.6 Statuut ziekteverzekering Vijftig percent van de patiënten van Helpcenter is in orde met de mutualiteit (195 personen). Zestien percent heeft een attest van dringende medische hulpverlening van het OCMW (n=63). Het betreft 35% van de gekende personen, en 4% van de nieuwe. Vijf personen hebben een ziekenkas in het buitenland en nog eens tien personen zijn als toerist in het land. 28% is niet in regel (n=107), 76 nieuwe patiënten en 31 gekende.
3.7 Scholingsgraad Van 143 mensen kennen we hun scholingsgraad. Hiervan heeft 22% universiteit gedaan (n=32), 39% hoger niet universitair (n=56), 32% middelbaar (n=46), en 6% enkel lagere school (n=9).
4. Waarom komen ze naar HelpCenter? 191 personen antwoordden op deze vraag. Ze konden meer dan één antwoord geven: - Voor 46% is de toegankelijkheid van HC belangrijk. - Voor 43% is het feit dat HC gratis is erg belangrijk. - Voor 29% is de anonimiteit belangrijk. - Voor 23% is het belangrijk dat HC gespecialiseerd is. - 15% werd doorverwezen door een andere organisatie en kwam daarom op HC terecht.
5. Reden van HIV-test Persoonlijke bezorgdheid (“om zeker te zijn”) is voor 40% een belangrijke reden. 6% omwille van zwangerschap of kinderwens; 13% op aanraden van een arts, school, partner of andere; 15% in het kader van een nieuwe relatie; 16% omwille van (genitale ea) klachten; 22% vraagt een test na een specifiek risico; meerdere redenen kunnen tegelijk aangeduid worden.
6. Partners 168/244 personen heeft een vaste partner op het moment van de test (69%). Van de personen van wie we weten hoeveel partners ze hebben, heeft 60% slechts 1 partner gehad in de laatste 12 maanden (n=71). 43 personen hebben tussen 2 en 10 partners gehad in het laatste jaar. Vier personen geven aan heel veel partners te hebben gehad (>20).
7. Wie wil anoniem getest worden? 35% van wie een HIV-test laat doen bij HelpCenter, wenst anoniem te blijven, dit zijn 71/203 personen. De karakteristieken van deze personen zijn : 69% is man. 64% is Westeuropeaan. 74% is in orde met de mutualiteit. 68% is hoger geschoold of universitair. 46% heeft vroeger al een HIV- test gehad. 18% woont buiten het arrondissement Antwerpen. Wat betreft de seksuele voorkeur is er geen verschil tussen wie op naam getest wordt en wie anoniem getest wordt, 91% is heteroseksueel, 4% homo en 4% biseksueel. Opmerkelijk is dat alle patiënten met een HIV-positief testresultaat zich anoniem lieten testen.
8. HIV-testen 203 verschillende personen lieten een HIV-test uitvoeren in HelpCenter in 2006. Er bleken 4 testen positief (2,0%). Voor de vrouwen zijn dit 2 personen op 114 (1,8%), voor de mannen 2 op 89 (2,3%). Er waren ook twee gekend seropositieven die een beroep deed op HC. 73 personen hadden vroeger al eens een HIV-test laten uitvoeren (36%). Voor 69 personen was het de eerste keer (34%). Van de anderen weten we het niet (30%). Acht personen lieten nadien nog een tweede HIV-test uitvoeren op HC. Ze waren allemaal negatief.
9. Besluit HelpCenter heeft in haar overgangsjaar toch enkele belangrijke veranderingen kunnen realiseren. Zo veranderde de doelgroep sterk, en was er een shift van een populatie die arm en vaak illegaal in Antwerpen leeft, naar een groep die veel meer risico loopt of gelopen heeft op HIV. Toch is ook de groep van wie geen ziekenkas heeft, erg aanwezig. Voor hen is het belangrijk dan Helpcenter gratis is. Het aantal mannen op consultatie nam drastisch toe. Het aantal personen uit endemische streken (vooral Afrika) nam toe. Hier wordt een extra inspanning geleverd opdat dit aantal zou toenemen. Het aantal jongeren was hoog, hier is nog een kleine toename, maar dit aantal was vroeger ook al hoog.
Het anoniem testen trekt vooral mensen aan die hoger staan op de sociale ladder, en ook vaak in orde zijn met de ziekenkas. Ze komen vaak van buiten Antwerpen. Voor deze personen is het meestal niet nodig dat HelpCenter gratis is. HelpCenter antwoordt hier aan een reële nood om niet herkend te worden.
Het aantal bereikte personen is dit jaar nog veel te laag geweest. Naar volgend jaar toe voorzien we minstens dubbel zoveel mensen te bereiken.
Eén van de grote moeilijkheden van HelpCenter is haar ligging. Het is gelegen in een residentiële buurt van Antwerpen die niet erg bereikbaar en minder gekend is door armere bevolkingsgroepen. Eens ze de weg gevonden hebben, is het geen barrière meer, maar om er de eerste keer te geraken is het heel moeilijk.
II. Preventie en screening van SOA in het prostitutiemilieu, gegevens van de vzw Espace P… Cécile Cheront, vzw Espace P…
1.
Inleiding
De vereniging Espace P… is een opvangcentrum en hulporganisatie voor sekswerkers, gesubsidieerd door de Franse Gemeenschap en de gewesten. Ze bestaat uit vier filialen, actief in Brussel, in Luik, in de provincie Henegouwen en in de provincie Namen. Jaarlijks komt de vereniging in contact met 1200 tot 1500 personen op de plaatsen waar ze in de prostitutie werken. Er wordt informatie verspreid over seksueel overdraagbare aandoeningen, over bescherming tegen geweld, over drugs en anticonceptie. Er wordt een gratis en anonieme screening voorgesteld voor HIV, syfilis en hepatitis B en C alsook een gratis vaccinatie tegen hepatitis B. Ten slotte vergemakkelijkt de vereniging ook de toegang tot sociale hulpverlening.
2.
Methode
De sociale werkers begeven zich naar de plaatsen waar aan prostitutie wordt gedaan (salons/bars/straat/privé). Meestal worden ze vergezeld door een arts en/of een vertaler. Ze zijn er als aanspreekpersoon maar stellen ook brochures voor en een trimestrieel magazine. Om de drie jaar verzamelen ze informatie over de kennis en de praktijken van hun publiek in relatie tot HIV aan de hand van een vragenlijst beschikbaar in verschillende talen. In 2006 werd dergelijke evaluatie niet uitgevoerd. De artsen vullen eveneens een medische fiche in waarbij de leeftijd en de nationaliteit van de persoon alsook de resultaten van de bloedtesten worden vermeld.
3.
Resultaten
3.1 In Espace P… Brussel (2006) :
130 nieuwe personen werden gescreend voor HIV, syfilis en hepatitis B in Espace P… Brussel.
3.1.1 Karakteristieken van de populatie : -
Op 130 personen waren 67,7% van deze sekswerkers jonger dan 25 jaar. 103 vrouwen waren afkomstig uit Oost-Europa, 11 vrouwen uit Afrika, 9 vrouwen of transseksuelen uit Latijns-Amerika en 7 vrouwen uit West-Europa.
3.1.2 Seroprevalentie voor de nieuwe personen gescreend : -
23,8% was drager van het antilichaam Hbs (reactie op een contact met hepatitis B). 2,3% was drager van het antigeen Hbs (hepatitis B actief). 6,9% had een test TPHA positief (teken van een oude syfilisinfectie of een actieve syfilisinfectie). Geen enkele HIV test was positief.
3.2 In Espace P… Regio Wallonië (1998 - eind 2006) :
In 2006 werden 166 nieuwe personen gescreend door Espace P….
3.2.1 Karakteristieken van de personen (de cijfers betreffen het geheel van personen gescreend tussen 1998 en 2006, hetzij 1490 personen) : -
68,4% had de Belgische nationaliteit. 29,4% was jonger dan 25.
3.2.2 Seroprevalentie : -
4.
22,9% was drager van het antilichaam Hbs (reactie op een contact met hepatitis B). 2% was drager van het antigeen Hbs (hepatitis B actief). 1,6% had een positieve test TPHA (teken van een oude syfilisinfectie of een actieve syfilisinfectie). 0,6% had een positieve test voor HIV.
Besluit
De populatie sekswerkers die de medische permanentie in Brussel bezoeken bestaat voornamelijk uit vrouwelijke en transseksuele migranten jonger dan 25 jaar terwijl de personen gescreend in Wallonië voornamelijk Belgische vrouwen zijn ouder dan 25 jaar. Het antilichaam Hbs (reactie op een contact met hepatitis B) is drie keer vaker aanwezig bij dit publiek dan in de algemene populatie. Een positieve test TPHA (teken van een oude syfilisinfectie of een actieve syfilisinfectie) werd vooral teruggevonden in Brussel. In 2006 werd geen enkele HIV-positieve test opgespoord, noch in Brussel, noch in Wallonië.
III. Mobiele screeningwagen voor HIV, Hepatitis B en C, syfilis en chlamydia in de regio Luik Joëlle Defourny, Nathalie Pasquasy, Sid’Action Pays de Liège
1. Inleiding De vzw Sid’Action Pays de Liège is een pilootproject gestart van een gratis en anonieme mobiele screening voor HIV, maar ook voor hepatitis B en C, voor chlamydia en voor syfilis. Dit gebeurt ‘s avonds in de provincie Luik op strategische plaatsen, wat toelaat om de risicogroepen te bereiken. Het project is opgestart in samenwerking met verenigingen die werkzaam zijn op dit terrein.
Doelgroep De plaatsen voor screening werden uitgekozen in samenwerking met de diverse verenigingen werkzaam op het terrein die deelnemen in het project, om zo goed mogelijk de risicogroepen te kunnen bereiken. Deze risicogroepen zijn sekswerkers en hun klanten, druggebruikers, daklozen, illegalen, homoseksuelen maar ook elke persoon die bezorgd is over AIDS.
2. Methode Het uurrooster van de sceeningwagen is 6 maand op voorhand beschikbaar en wordt uitgedeeld op strategische plaatsen (OCMW’s, stations, gemeenschapshuizen, …). De screeningwagen is elke donderdagavond op post, van 21 uur tot middernacht. De standplaatsen worden om de 2 weken gewijzigd zodat de personen die zich de eerste week zijn komen testen, hun resultaat kunnen ophalen de week erop. Verder zorgt dit ook voor een periode waarin onbesliste personen kunnen nadenken en dus een tweede mogelijkheid krijgen om zich te laten testen. De vragenlijst voor pre-counseling die gemeenschappelijk is voor de screeningcentra wordt door de patiënt zelf ingevuld of met de hulp van een teamlid. De patiënten worden vervolgens bij een arts gestuurd die de test uitvoert (bloedafname). De resultaten worden aan de patiënt meegedeeld in de screeningcar de week erop, of worden verstuurd naar een arts uitgekozen door de patiënt.
3. Resultaten De eerste geëvalueerde resultaten betreffen 38 sessies tussen 19 januari 2006 en 31 december 2006. In de loop van dit jaar werden 217 testen gerealiseerd.
Resultaten van de testen: Hiv+
3 (1,38%)
Hepatitis C
20 (9,21%)
Hepatitis B
2 (0,92%)
Syfilis
6 (2,76%)
Chlamydia
6 (2,76%)
Mededeling van de resultaten: Meegedeeld in de screeningwagen
103 (47,5%)
Verstuurd naar een arts
44 (20,27%)
Totaal van de meegedeelde resultaten
147 (67,74%)
100% van de positieve resultaten werd meegedeeld.
Karakteristieken van de personen gescreend: Druggebuikers (snuiven)
47 (21,65%)
Druggebruikers (injecteren)
22 (10,13%)
Homoseksuelen
21 (9,67%)
Illegalen of daklozen
25 (11,52%)
Meerdere partners
74 (34,10%)
4. Besluit De intermediaire evaluatie uitgevoerd met alle deelnemers aan dit project is zeer positief. Het beoogde publiek wordt bereikt: op de 217 uitgevoerde testen waren er slechts 15 personen met afwezigheid van risico. Het aanzienlijk aantal positieve resultaten zet aan tot verdere actie. Er werden andere standplaatsen uitgekozen die werden uitgetest. Een ander positief punt van dit project is de mogelijkheid om de personen die in een moeilijke socioeconomische situatie verkeren te verwijzen naar gepaste diensten. De aanwezigheid van organisaties * werkzaam in het veld bij de activiteiten van de screeningwagen is hierbij zeer waardevol.
*
Icar, Espace P, Le Nid, Le Relais Social, Le Centre de Planning familial Louise Michel
Lijst van deelnemers Tom Platteau - HelpCenter Van Schoonbestraat, 136 2018 Antwerpen Tel. : 03.216.02.88 E-mail :
[email protected]
Cécile Cheront - Espace P … Charleroi rue Desandrouins, 11/1 6000 Charleroi Tel. : 071.30.98.10 E-mail :
[email protected]
Espace P … Bruxelles rue des Plantes, 116 1030 Bruxelles Tel. : 02.219.98.74 E-mail :
[email protected] Espace P … Liège rue Souverain Pont, 50 4000 Liège Tel. : 04.221.05.09 E-mail :
[email protected] Espace P … Namur rue Château des Balances 3/13 5000 Namur Tel. : 081.72.16.29 E-mail :
[email protected]
Joëlle Defourny - Sid’Action Pays de Liège Bd de la Constitution, 19 4020 Liège Tel. : 04. 349.51.42 E-mail :
[email protected]