Educatieve stadswandelingen: Den Haag Leerlingenmateriaal Het NIOD heeft drie stadswandelingen ontwikkeld: speciaal voor jongeren vanaf 15 jaar. In iedere stadswandeling ligt het zwaartepunt bij de geschiedenis van de Holocaust. Daarnaast staat de geschiedenis van één andere genocide of oorlogsmisdaad centraal. Het zwaartepunt van de stadswandeling door Amsterdam ligt bij de geschiedenis van de Holocaust. Daarnaast wordt er tijdens de wandeling ook aandacht besteedt aan de genocide in Srebrenica. Het leerlingenmateriaal bestaat uit hand-outs voor de vijf verschillende groepen. Daarnaast is er een afsluitende opdracht. De docentenhandleiding bij het leerlingenmateriaal is gratis te downloaden via onze website: www.holocaust-memorial-day.nl
Inhoudsopgave Groep 1: het Joodse weeshuis
bladzijde 2
Groep 2: het Joods tehuis
bladzijde 6
Groep 3: de Joodse basisschool
bladzijde 10
Groep 4: de synagoge
bladzijde 14
Groep 5: Srebrenica
bladzijde 18
Afsluitende opdracht
bladzijde 22
1
Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag Groep 1: Joods Weeshuis Adres: Pletterijstraat 66, Den Haag Namen leerlingen: In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Siegfried Weissman? 3. Wat heeft Siegfried Weissman te maken met deze plek?
2
1. Wat is hier gebeurd? In 1849 werd het eerste Joodse weeshuis opgericht in Den Haag. Deze werd gevestigd in een pand aan de Stille Veerkade 20. Een weeshuis voor uitsluiteind Joodse kinderen was een nieuwigheid in Den Haag. Hiervoor werden veel Joodse weeskinderen ondergebracht bij Joodse gezinnen. Maar in 1849 sloeg de cholera-epidemie flink toe in Den Haag, vooral in de Joodse buurt waar op dat moment ongeveer 2500 Joden woonden. Een groot aantal kinderen verloor hun ouders door de epidemie en deze moesten ergens ondergebracht worden. Door geldzorgen is het weeshuis een aantal keer van adres gewijzigd maar op 4 mei 1932 opende het weeshuis zijn deuren op de Pletterijstraat 66. Na de machtsovername van Hitler in 1933 ontving het bestuur van het weeshuis steeds meer verzoeken of ook Duits-Joodse vluchtelingen konden worden opgenomen. Hier reageerde het bestuur positief op. Er werden regelmatig Duitse en Oostenrijkse vluchtelingenkinderen opgevangen in het weeshuis. Sommige wezen vertrokken voor de oorlog naar Palestina. Maar de meeste bleven in het weeshuis, waardoor ook de zolder van het gebouw in gebruik moest worden genomen. Toen Nederland in mei 1940 werd bezet door de Duitsers werd het voor het bestuur steeds moeilijker om het weeshuis draaiende te houden. Drie jaar heeft het weeshuis met moeite kunnen bestaan. In de avond van 5 maart 1943 deden de Duitsers een inval. Het weeshuis werd ontruimd. Alle kinderen en al het personeel werden op transport gezet. Op 10 maart werden zij, op een enkeling na doorgestuurd naar het concentratiekamp Sobibor, waar zij zijn vermoord. Het Joodse Weeshuis aan de Pletterijstraat is na de oorlog nooit meer heropend. In de hal van het gebouw is een nieuw tableau onthuld ter nagedachtenis aan de oprichters van het weeshuis (Samuel en Carolina Edersheim). Op dit moment zijn er huurwoningen gevestigd in het gebouw.
Bron foto: Joodserfgoeddenhaag.nl
3
2. Wie is Siegfried Weissman? Siegried Weissman was een Duits-Joodse vluchteling die opgevangen werd door het weeshuis in Den Haag. Hij werd geboren op 23 februari 1928 in Karlsruhe, Duitsland. In 1936 kwam Siegfried alleen naar Nederland. Zijn vader, Simon Weissman was overleden en zijn moeder, Channa Rieter Spielmann bleef in Duitsland. In 1937 werd Siegfried opgenomen in het weeshuis. Hij bleef daar tot 5 maart 1943, toen het gehele weeshuis werd ontruimd en alle kinderen door de Duitsers op transport werd gezet. Siegfried moest 4 maanden in kamp Westerbork blijven voordat hij naar concentratiekamp Sobibor werd doorgestuurd. Meteen na aankomst op 23 juli 1943 werd Siegfried omgebracht. Hij was toen net 15 jaar.
Bron foto: communityjoodsmonument.nl
4
3. Wat heeft Siegfried Weissman te maken met deze plek? Een van de kinderen in het weeshuis op de Pletterijstraat was Siegfried Weissman. Hij werd in 1937 opgenomen in het tehuis. In 1941 bereikte Weissman de leeftijd van 13 jaar. Dit is de leeftijd waarop een Joodse jongen kerkelijk meerderjarig wordt. Hij wordt dan verantwoordelijk voor zijn eigen daden en mag officieel een godsdienstoefening houden. Deze dag wordt de bar-witsmadag genoemd (bar-mitswa: zoon van het gebod). De dag is een belangrijke gebeurtenis in het leven van een Joodse jongen en wordt gevierd in het bijzijn van de familie. Maar omdat Weissman zonder familie was schreef hij een briefje naar het bestuur van het weeshuis. Hij vroeg het bestuur zij zijn bar-mitswa-feest wilden bijwonen. Het bestuur vond dit een mooi gebaar en vond dat voortaan iedere bar-mitswa in het tehuis groot gevierd moest worden. Twee jaar later werd Siegfried 15 jaar, maar dat werd niet gevierd. In de nacht op 5 maart, 1943, rond een uur of negen reden er een aantal grote vrachtwagens de Pletterijstraat in en stopten bij het weeshuis. Buurtbewoners kwamen naar buiten om te zien wat er aan de hand was. Zij zagen dat Duitse soldaten de kinderen van het weeshuis en het personeel in de vrachtwagens laadden. Siegfried was daar één van. De buurtbewoners werden door de soldaten toegeschreeuwd. ‘Wil je mee?’, riepen de soldaten en richtten hun geweren op de toeschouwers. Onder dreiging verlieten de bewoners de straat en zochten zo snel mogelijk hun huizen weer op. Om de kinderen gerust te stellen zeiden de soldaten dat ze mooi speelgoed zouden krijgen als ze rustig de auto’s in zouden stappen. Maar even later zouden de kinderen al op transport zitten, richting Westerbork. Op een enkeling na werd iedereen doorgestuurd naar concentratiekamp Sobibor, waaronder Siegfried Weissman.
5
Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag Groep 2: Joods Tehuis Adres: Paviljoensgracht 27a, Den Haag Namen leerlingen: In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Kees Kaptein? 3. Wat heeft Kees Kaptein te maken met deze plek?
6
1. Wat is hier gebeurd? Voor de oorlog was hier het Joods Tehuis gevestigd, een Joods cultureel centrum. Ook hier werden Joodse weeskinderen opgevangen. Tijdens de oorlog werd dit de plaats waren de Haagse Joden zich moesten verzamelen voor deportaties. De Joden meldden zich gedwongen of kwamen hier terecht na een razzia (georganiseerde jacht op Joden) of arrestatie ergens in de stad. De anti-Joodse maatregelen namen na mei 1940 steeds meer toe in Den Haag. De stad kreeg een NSB-burgermeester die het beleid van de Duitse bezetter steunde. Ook de Haagse politie heeft bijgedragen aan het goed laten verlopen van de deportaties van de Joden. De deportaties begonnen in 1942. Eerst moesten de Joden zich melden bij het Huis van Bewaring in Scheveningen. In augustus 1942 verplaatste het verzamelpunt naar het Joods Tehuis. Van 18 augustus 1942 tot aan 30 september 1943 hebben er deportaties plaatsgevonden van Joodse gezinnen en familieleden. Vanuit het Joodse Tehuis moesten de Joden, meestal in de nacht, lopen naar het staatsspoor (nu het Centraal Station) waar zij op transport werden gezet. Ongeveer 14.000 Joden zijn weggevoerd uit Den Haag. Slechts enkelen hebben de deportatie en het verblijf in de concentratiekampen overleefd. Na de oorlog is het Joodse Tehuis gesloopt. Officieel bestaat het adres 27a niet meer. Er is nog slechts een gedenksteen over ter nagedachtenis aan de omgekomen Joden uit Den Haag.
Bron foto: openjoodsehuizen.nl
7
2. Wie is Kees Kaptein? Kees Kaptein gaf tijdens de oorlog leiding aan een van de meest gewelddadige politieafdelingen in Den Haag. Deze afdeling heette het Judenreferat, wat onderdeel was van de Duitse inlichtingendiensten in Nederland. Cornelis Johannes Kaptein werd geboren in Klaten, Nederlands-Indië op 21 maart 1915. Hij groeide op in een gezin met 4 zussen en was de op een na jongste. Hij zou tijdens zijn jeugd regelmatig geslagen zijn door zijn vader. Toen Kaptein 13 werd verhuisde zijn gezin terug naar Nederland. In Nederland begon Kaptein aan meerdere opleidingen maar telkens zonder succes. Bij het uitbreken van de oorlog werd Kaptein lid van de NSB en kwam hij steeds hogerop in het Haagse politiekorps. Kees Kaptein verklaarde zichzelf de grootste ‘Jodenjager’ van het land. Hij zette zijn politieafdeling in om Joodse onderduikers in Den Haag op te sporen. Kaptein ontving een premie per arrestant wat kon oplopen tot wel 40 gulden. Geregeld vulde hij zijn zakken met gestolen sierraden en duur servies wat hij vond op de onderduikadressen. Op deze manier bouwde Kaptein een enorm vermogen op. Maar voor Kaptein was geld niet de enige drijfveer om Joden op te pakken. Hij begon ervan te genieten. Hij stond erom bekend om arrestanten te mishandelen met een gloeiende pook. Hij trapte ook mannen in het kruis om hen onvruchtbaar te maken. Na de oorlog is Kaptein berecht. Tijdens zijn proces werd het duidelijk dat hij geen spijt had van zijn daden. Hij werd veroordeeld als ‘het ernstigste en afschuwelijkste geval van Jodenvervolging’. Kees Kaptein kreeg in 1949 de doodstraf. Bron foto: Wikipedia
8
3. Wat heeft Kees Kaptein te maken met deze plek? Kees Kaptein zou tussen de 1750 en 2000 Joden uit Den Haag hebben opgepakt. Zijn slachtoffers kwamen meestal meteen terecht in het Joods Tehuis aan de Paviljoensgracht waar zij vervolgens op transport werden gezet. Maar Kaptein probeerde ook regelmatig informatie te winnen over andere onderduikers door zijn slachtoffers eerst te ondervragen voordat hij ze naar de Paviljoensgracht bracht. Kaptein stond berucht om zijn gewelddadige verhoortechnieken. Een beruchte methode die later door zijn collega’s is overgenomen was de ‘kniebuigingenmethode’. Daarbij moest een arrestant een stoel of een ander zwaar voorwerp gestrekt vasthouden en ondertussen kniebuigingen maken. Als de arrestant zijn armen liet zakken of van vermoeidheid in elkaar zakte, kreeg hij of zij een pak slaag met een knuppel. Deze hardhandige methodes waren vaak erg effectief. Arrestanten werden hierdoor gedwongen andere onderduikadressen te verhullen. Van de 14.000 Haagse Joden die op transport zijn gezet, was Kaptein verantwoordelijk voor het aangeven van ongeveer 2000 Joden.
Bron foto: Openjoodshuizen.nl
9
Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag Groep 3: Joodse school Adres: Rabbijn Maarsenplein, Den Haag Namen leerlingen: In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Gabriel Italie? 3. Wat heeft Gabriel Italie te maken met deze plek?
10
1. Wat is hier gebeurd? Voor de oorlog waren er op dit plein drie openbare scholen gevestigd waar veel Joodse kinderen naar toe gingen. Tijdens de oorlog werden deze scholen zogenaamde Joodse scholen. Een van de anti-Joodse maatregelen van de Duitsers was namelijk dat Joodse kinderen niet meer naar een openbare school mochten. Joodse leerlingen mochten alleen nog maar naar de scholen op dit plein of naar een school in Scheveningen. Het werd voor sommige leerlingen steeds moeilijker om de school te bereiken. Trams waren verboden voor Joden en in 1942 moesten alle Joden hun fiets inleveren. De kinderen konden de school alleen lopend bereiken, vaak op slechte schoenen. De Joodse leerlingen zagen hun klassen steeds kleiner worden. Een enkel Joods gezin wist onder te duiken maar de meeste Joodse gezinnen werden opgepakt en op transport gezet voor deportatie. In april 1943 waren alle Joodse scholen in Den Haag leeg. Het aantal Haagse Joodse kinderen dat is omgekomen in concentratiekampen ligt rond de 1700 tot 2000 kinderen. Ter nagedachtenis aan hen is er een kindermonument geplaatst op het plein. Het monument heeft de vorm van zes trappen of ladders, die ook op opgestapelde stoelen lijken. Het moeten stoelen voorstellen die niet meer worden gebruikt, omdat de Joodse leerlingen er niet meer zijn. Op de stoelen zijn voornamen geschreven van 400 omgekomen kinderen met daarachter hun leeftijden. Het monument moet een symbool zijn voor tolerantie en respect. Het monument mag gebruikt worden als speeltoestel voor kinderen. Bron foto: Joodskindermonument.nl
11
2. Wie is Gabriel Italie? Een van de docenten op de Joodse school op het plein was Dr. Gabriel Italie. Italie was leraar klassieke talen. Hij werd op 13 december 1895 geboren in Rotterdam. Zijn vader en zijn broers waren net als Italie ook werkzaam in het onderwijs. Italie verhuisde met zijn gezin voor de oorlog naar Den Haag. Daar ging hij werken als leraar klassieke talen aan het Joodsch Lyceum. De school heeft maar kort bestaan, van 1941 tot 1943. De school had uitsluitend Joodse leerlingen. Italie schreef iedere dag in zijn dagboek over de gebeurtenissen in Nederland tijdens de bezetting. Hierdoor weten we wat meer over de Joodse scholen in Den Haag. Gabriel Italie heeft de oorlog overleefd, hij stierf op 28 januari 1956 en ligt begraven in Wassenaar. Bron foto: Wally Lang, Het oorlogsdagboek van Dr. G.
Italie: Den Haag, Barneveld, Westerbork, Theresienstadt, Den Haag 1940 -1945 (2009).
12
3. Wat heeft Gabriel Italie te maken met deze plek? Gabriel Italie gaf tijdens de oorlog les aan het Joodsch Lyceum aan de Fisherstraat in Den Haag. Op deze school zaten uitsluitend Joodse leerlingen maar toch moest de school zijn deuren sluiten en verhuizen naar een van de Joodse scholen op het plein. De verhuizing moest snel plaatsvinden. Op 25 november 1942 eiste de gemeente Den Haag dat de school een groot deel van de leermiddelen moest afstaan omdat die volgens de gemeente niet meer nodig waren. In de brief van de gemeente stond als reden dat veel leer- en werkboeken toch niet meer nodig waren omdat de klassen op de Joodse school steeds kleiner werden. Italie schreef in zijn dagboek dat de scholen op het plein in ieder geval een vooruitgang waren. Hij schreef: ‘een ruim gebouw met centrale verwarming.’. Dat was inderdaad een verbetering, in het gebouw aan de Fisherstraat vielen de lessen vaak uit omdat het te koud was voor de leerlingen. Per 1 december 1942 zegde de gemeente Den Haag de huur op aan de Fisherstraat en werd het gehele gebouw ontruimd. Vanaf dat moment moest Italie op deze plek lesgeven. Voor hem lag de school op loopafstand maar voor veel van zijn leerlingen was niet zo. Italie was onzeker over hoe lang de school open kon blijven. In veel andere plaatsen in Nederland waren Joodse scholen al gesloten. Hij schreef vlak na de verhuizing: ‘de lessen kunnen zeker over 2 of 3 dagen
beginnen. Veel zin heeft het allemaal niet want per week worden er wel 500 á 600 Joden verwijderd uit Den Haag. Dus nog 2 á 3 maanden.’ Italie zou gelijk krijgen, de Joodse school bleef nog maar een paar maanden open. Italie probeerde uitstel te krijgen maar dat lukte niet. Hij schreef: ‘het is
blijkbaar de bedoeling om Den Haag te ‘zuiveren’ van het handjevol Joden, dat er nog is.’ Op 15 april 1943 werden alle Joodse scholen aan het plein gesloten. Bron foto: Wally Lang, Het oorlogsdagboek van Dr. G. Italie: Den Haag, Barneveld, Westerbork, Theresienstadt,
Den Haag 1940 -1945 (2009). Bron tekst: Wally Lang, Het oorlogsdagboek van Dr. G. Italie: Den Haag, Barneveld, Westerbork, Theresienstadt,
Den Haag 1940 -1945(2009).
13
Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag Groep 4: De synagoge Adres: Wagenstraat 101, Den Haag Namen leerlingen: In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Naeeda Aurangzeb? 3. Wat heeft Naeeda Aurangzeb te maken met deze plek?
14
1. Wat is hier gebeurd? Op dit adres, Wagenstraat 101, staat nu een moskee. Wat veel mensen niet weten is dat dit gebouw vroeger een synagoge was. De synagoge werd in 1845 in gebruik genomen en was en mede gefinancierd door Koning Willem II. In die periode kende Den Haag een grote Joodse gemeenschap en de synagoge in de wagenstraat zou de tweede synagoge worden van de stad, middenin in de toenmalige Joodse buurt. De synagoge was niet alleen groot, ook de bouwstijl was luxe en duurzaam. Na de deportaties van de Haagse Joden in 1942-1943 kwamen de synagogen in Den Haag leeg te staan. Net als alle andere synagogen in Den Haag werd ook deze synagoge geplunderd en beschadigd.
Bron foto: Geheugenvannederland.nl
Na de terugkeer van de Haagse Joden die de oorlog overleefden werd de synagoge weer in gebruik genomen en opgeknapt. Maar de Joodse gemeenschap in Den Haag was na de oorlog sterk in aantal afgenomen, van 17.000 naar slechts 2000. Zij waren niet in staat om de synagoge lang in stand te houden en moesten in 1975 de deuren van de synagoge sluiten. De synagoge werd voor een symbolisch bedrag van 1 gulden verkocht aan de Haagse gemeente. De Turkse moslimsgemeenschap in Den Haag was in die periode op zoek naar een grotere moskee. Zij kregen interesse in het gebouw op de Wagenstraat maar de gemeente weigerde het te verkopen. In 1978 besloten tientallen Turkse moslims het gebouw te bezetten, met succes. Drie jaar later, in 1981 werd het gebouw officieel verkocht aan de Turkse gemeenschap. Het gebouw is tot op heden een moskee met dagelijks een groot aantal bezoekers.
15
2. Wie is Naeeda Aurangzeb? Naeeda Aurangzeb is een Nederlandse Tv-presentatrice, journaliste en documentairemaakster. Ze is geboren in Pakistan op 4 januari 1974. Vanaf haar 3e levensjaar woont Naeeda in Nederland. Van 2004 tot 2007 woonde en werkte ze in de VS, Jeruzalem en Tel Aviv. Naeeda schreef een boek over Palestijnse vluchtelingen, ‘Verdreven Palestijnen’ (2005) en maakte onder andere de documentaire ‘Met het gezicht naar het oosten’ (2012). Deze documentaire gaat over de geschiedenis van de wagenstraat in Den Haag. Bron foto: NPO
16
3. Wat heeft Naeeda Aurangzeb te maken met deze plek? Sinds haar twintigste heeft Naeeda in Den Haag gewoond, vlakbij de wagenstraat. Ze liep vaak langs de moskee maar wist net als veel andere mensen niet dat het vroeger een synagoge was. Na die ontdekking besloot ze een documentaire te maken over de geschiedenis van de wagenstraat, in het bijzonder over de geschiedenis van de synagoge.
Bron foto: screenshots uit de documentaire ‘Met het gezicht naar het oosten (2012).
In het jaar 1978 brak een groep Turkse mannen het slot van de synagoge open met een betonschaar. Het gebouw werd snel in gebruik genomen als moskee maar was nog niet officieel gekocht. Om dit te kunnen doen doneerde de bezoekers drie jaar lang geld en zelfs sierraden om het gebouw te kunnen kopen. In 1981 werd het gebouw door de gemeente verkocht aan de Turkse gemeenschap met als enige eis dat het gebouw een gebedshuis zou blijven. Uit de documentaire wordt duidelijk dat de meningen verschillen over het feit dat het gebouw nu een moskee is. Een deel van de Joodse gemeenschap heeft er vrede mee omdat het nog steeds wordt gebruikt als gebedshuis, anderen vinden dat de geschiedenis van de Joden in Den Haag voor een deel is weggevaagd door de komst van de moskee. Met de komst van de documentaire werd het verhaal over de oude synagoge in ieder geval wel bekender bij het Nederlandse publiek.
17
Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag Groep 5: Srebrenica Adres: Het Plein, Den Haag Namen leerlingen: In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Hasan Nuhanovic? 3. Wat heeft Hasan Nuhanovic te maken met deze plek?
18
1. Wat is hier gebeurd? Op deze plaats wordt ieder jaar de genocide in Srebrenica herdacht. 11 juli 2015 was dat precies 20 jaar geleden. Maar wat was de genocide in Srebrenica? Srebrenica is een stad in Bosnïe. Samen met Macedonië, Monte-Negro, Kroatië, Slovenië en Servïe maakte Bosnïe vroeger deel uit van Joegoslavië. Groepen mensen met verschillende geloofsovertuiging en etniciteit woonden toen bij elkaar. Maar in 1990 viel Joegoslavië uit elkaar, iedere groep wilde zijn eigen land gaan vormen. Ook Bosnische Serviërs die in Bosnië woonden wilden een eigen land vormen maar de andere Bosniërs wilden dat niet. Er ontstond een Bosnische burgeroorlog om de verdeling van het grondgebied waar ook veel onschuldige burgerslachtoffers vallen. Veel landen vonden dat vooral het Bosnische Servische leger te ver ging in hun strijd om grondgebied. Daarom werden er vanuit de VN soldaten uit verschillende landen gestuurd om de Bosniërs te beschermen tegen de Bosnische Serviërs. Er werden veilige gebieden aangewezen door de VN. Alle burgers in deze gebieden zouden door VN soldaten worden beschermd. In 1992 begon ook Nederland met het sturen van VN soldaten. Zij moesten de burgers beschermen in het gebied rondom de stad Srebrenica, maar mochten zich niet bemoeien met de oorlog. De soldaten kregen weinig wapens mee omdat er vanuit werd gegaan dat VN soldaten niet zouden worden aangevallen. Toch vielen de Bosnische Serviërs in 1995 het beschermde gebied bij Srebrenica a. Duizenden Bosnische moslims vluchtten naar het legerkamp van de Nederlandse VN troepen. De Bosnische Servische troepen eisten dat de vluchtelingen aan hen zouden worden overdragen. Anders zouden ze het legerkamp aanvallen. De Nederlandse VN soldaten kregen geen andere keus dan de vluchtelingen over te dragen. Ze hadden nauwelijks munitie en mochten niet vechten. De Bosnische moslims werden afgevoerd, de mannen in aparte bussen, gescheiden van de vrouwen en kinderen. Bijna alle mannen werden vlak daarna vermoord door het Bosnische Servische leger. Het aantal slachtoffers liep op tot ongeveer 7000 mannen.
Bron foto: Wikipedia
19
2. Wie is Hasan Nuhanovic? Hasan Nuhanovic is een Bosniër die de genocide in Srebrenica heeft overleefd. Hasan was 27 jaar oud toen het beschermde gebied rondom de stad in 1995 werd aangevallen door het Bosnische Servische leger. Hij werkte toen ongeveer twee jaar als tolk voor de Nederlandse VN troepen in het gebied. Hasan woonde samen met zijn vader, moeder en zijn broer. Toen Srebrenica werd aangevallen verbleven ze met zijn vieren in het legerkamp van de Nederlandse VN troepen, samen met duizenden anderen Bosnische moslims. Toen het Bosnische Servische leger het kamp dreigde aan te vallen werden de Nederlandse VN troepen gedwongen om de vluchtelingen over te dragen. Hasan was degene die aan alle vluchtelingen moest vertellen dat zij het gebied moesten verlaten. Hasan moest ook zijn eigen gezin de opdracht geven om het gebied te verlaten. Hasan mocht als een van de enige Bosniërs achterblijven omdat hij voor de Nederlanders werkte. Hasan zag zijn vader en broer niet levend terug.
Bron foto: oslobodjenje.ba
20
3. Wat heeft Hassan Nuhanovic met deze plek te maken? In 1997 werd hier op het Plein de eerste herdenking gehouden ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de genocide in Srebrenica. Dat gebeurt altijd op 11 juli. Op die dag in 1995 werd het beschermingsgebied van de VN aangevallen en werden duizenden Bosnische moslims overgedragen aan de Bosnische Servische troepen. Hasan heeft ook een aantal herdenkingen georganiseerd maar nooit in Nederland. Hasan heeft jarenlang een rechtszaak gevoerd tegen de Nederlandse staat. Hij stelde de Nederlandse staat verantwoordelijk voor het vermoorden van zijn vader en zijn broer. De zaak heeft elf jaar geduurd. In 2011 stelde de rechter dat de Nederlandse staat inderdaad aansprakelijk is. Volgens het Nederlands gerechtshof hadden de Nederlandse VN troepen moeten voorzien dat de Bosnische Servische militairen de Bosnische mannen zouden vermoorden. Eisen tot een schadevergoeding volgen nog. Het is onduidelijk of Hasan ooit een herdenking hier in Den Haag zal organiseren. De rechtszaak heeft in ieder geval niet geleid tot een betere band tussen Hasan en de Nederlandse staat. Zo werd er afgelopen zomer een conferentie georganiseerd over Srebrenica in Den Haag. Hasan werd hier niet voor uitgenodigd. Zijn aanwezigheid zou te ‘ongemakkelijk’ zijn.
Bron foto: Trouw
21
Afsluiting stadswandeling Den Haag Invulopdracht Welke persoon hoort bij welk adres, en bij welk onderwerp? Vul de ontbrekende namen/adressen/onderwerpen in de onderstaande tabel. Persoon Gabriel Italie
Adres
Onderwerp
Pletterijstraat 66 Srebrenica Deportatie Naeeda Aurangzeb
Vul de ontbrekende namen/adressen/onderwerpen in op de juiste plek in de tabel: Persoon Gabriel Italie Siegfried Weissman Kees Kaptein Naeeda Aurangzeb Hasan Nuhanovic Adres Paviljoensgracht 27a Het Plein Pletterijstraat 66 Rabbijn Maarsenplein Wagenstraat 101 Onderwerp Synagoge Joods Weeshuis Deportatie Joodse scholen Srebrenica
22
