BIJLAGE 1. Passende beoordeling

BIJLAGE 1 Passende beoordeling

3DVVHQGHEHRRUGHOLQJ 3DQQHQZHJWH6LHEHQJHZDOG

Auteur

Geling Advies BV Postbus 12 5845 ZG Sint Anthonis Bezoekadres: Burg. Wijtvlietlaan 1 De Rips 0493 597500 0493 597509 [email protected] www.gelingadvies.nl

Projectnummer

2969BS0211

Status

Definitief

Datum

Maart 2012

© 2012 Geling Advies BV

,QKRXG ,ŽŽĨĚƐƚƵŬϭ/ŶůĞŝĚŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘Ϯ ϭ͘ϭĐŚƚĞƌŐƌŽŶĚ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘Ϯ ϭ͘ϮWƌŽũĞĐƚŐĞďŝĞĚ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘Ϯ ϭ͘ϯWƌŽũĞĐƚŝŶƌĞůĂƚŝĞƚŽƚĚĞDZ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϯ ,ŽŽĨĚƐƚƵŬϮĨĨĞĐƚĞŶƵŝƚďƌĞŝĚŝŶŐĂŐƌĂƌŝƐĐŚďĞĚƌŝũĨ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϰ Ϯ͘ϭ/ŶůĞŝĚŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϰ Ϯ͘ϮKƉƉĞƌǀůĂŬƚĞǀĞƌůŝĞƐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϱ Ϯ͘ϯsĞƌƐŶŝƉƉĞƌŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϱ Ϯ͘ϰsĞƌŵĞƐƚŝŶŐĞŶǀĞƌǌƵƌŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϱ Ϯ͘ϱsĞƌŽŶƚƌĞŝŶŝŐŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϲ Ϯ͘ϲsĞƌĚƌŽŐŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϲ Ϯ͘ϳsĞƌƐƚŽƌŝŶŐĚŽŽƌŐĞůƵŝĚ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϳ Ϯ͘ϴKƉƚŝƐĐŚĞǀĞƌƐƚŽƌŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϳ Ϯ͘ϵsĞƌƐƚŽƌŝŶŐĚŽŽƌŵĞĐŚĂŶŝƐĐŚĞĞĨĨĞĐƚĞŶ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϳ Ϯ͘ϭϬĞǁƵƐƚĞǀĞƌĂŶĚĞƌŝŶŐƐŽŽƌƚĞŶƐĂŵĞŶƐƚĞůůŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϳ ,ŽŽĨĚƐƚƵŬϯĨĨĞĐƚĞŶďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϴ ϯ͘ϭ/ŶůĞŝĚŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϴ ϯ͘ϮĨĨĞĐƚĞŶďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϴ ϯ͘ϯŽŶĐůƵƐŝĞ͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϴ

ϭ WĂƐƐĞŶĚĞďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐWĂŶŶĞŶǁĞŐϱƚĞ^ŝĞďĞŶŐĞǁĂůĚ

+RRIGVWXN,QOHLGLQJ

$FKWHUJURQG 'H KHHU *7$ -DVSHUV EHGULMIVYRHUHQG RS GH ORFDWLH DDQ GH 3DQQHQZHJ WH 6LHEHQJHZDOG YRHUW RS RQGHUKDYLJH ORFDWLH HHQ DJUDULVFK EHGULMI LQ GH YRUP YDQ HHQ UXQGYHHKRXGHULMPHWDNNHUERXZWDN+LMLVYRRUQHPHQV]LMQEHGULMIXLWWHEUHLGHQ+LHUYRRU LV DO HHQ RPJHYLQJVYHUJXQQLQJ YHUOHHQG 'H KHHU *7$ -DVSHUV KHHIW ELM GH JHPHHQWH %HUJHQHHQYHU]RHNLQJHGLHQGWHQEHKRHYHYDQGHXLWEUHLGLQJYDQKHWDJUDULVFKEHGULMIDDQ GH 3DQQHQZHJ NDGDVWUDDO EHNHQG RQGHU *HPHHQWH %HUJHQ VHFWLH 5 SHUFHHOQXPPHUV HQ 'H XLWEUHLGLQJ EHWUHIW GH ERXZ YDQ HHQ QLHXZH ORRGV PHW MRQJYHHVWDO EXLWHQ KHW ERXZEORN HQ HHQ XLWEUHLGLQJ YDQ HHQ EHVWDDQGH VWDO WHQ EHKRHYH YDQ PHONUXQGYHH 'HORRGVPHWMRQJYHHVWDOLVQRRG]DNHOLMNYRRUGHEHGULMIVYRHULQJRPGDWHU ELQQHQ GH LQULFKWLQJ HHQ WHNRUW LV DDQ RSVODJUXLPWH =HNHU RS KHW PRPHQW GDW GH XLWEUHLGLQJ LQ GLHUDDQWDOOHQ KHHIW SODDWVJHYRQGHQ 'H XLWEUHLGLQJ YDQ GH PHONYHHVWDSHO YLQGW SODDWV ELQQHQ KHW YLJHUHQGH ERXZYODN 2P WH YRRUNRPHQ GDW HU PDWHULDOHQ LQ GH RSHQOXFKW RSJHVODJHQ GLHQHQ WH ZRUGHQ PHW VQHOOHUH VOLMWDJH HQ PHHU RQGHUKRXG WRW JHYROJLVKHWYRRUKHWEHGULMIQRRG]DNHOLMNRPWHYRRU]LHQLQH[WUDRSVODJUXLPWH

3URMHFWJHELHG +HW SURMHFWJHELHG EHWUHIW KHW SHUFHHO SODDWVHOLMN EHNHQG DOV 3DQQHQZHJ WH 6LHEHQJHZDOG+HWLVJHOHJHQLQKHWEXLWHQJHELHGHQZHOWHQ]XLGZHVWHQYDQGHNHUQYDQ 6LHEHQJHZDOG2SRQGHUVWDDQGHWRSRJUDILVFKHNDDUWLVGHORFDWLHQDGHUDDQJHJHYHQ

)LJXXU7RSRJUDILVFKHOLJJLQJSODQORFDWLH

Ϯ WĂƐƐĞŶĚĞďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐWĂŶŶĞŶǁĞŐϱƚĞ^ŝĞďĞŶŐĞǁĂůĚ

3URMHFWLQUHODWLHWRWGH0(5 +HWSODQYRRU]LHWLQHHQXLWEUHLGLQJYDQKHWDDQWDOPHONNRHLHQHQKHWYURXZHOLMNMRQJYHH 'H XLWEUHLGLQJ YDQ HHQ LQVWDOODWLH YRRU KHW IRNNHQ PHVWHQ RI KRXGHQ YDQ GLHUHQ LV DDQJHZH]HQLQFDWHJRULH'YDQGHELMODJHYDQKHW%HVOXLWPLOLHXHIIHFWUDSSRUWDJH 'H 1DWXXUEHVFKHUPLQJVZHJ VWHOW GDW KHW EHVWXXU ELM KHW YDVWVWHOOHQ YDQ HHQ SODQ LQ RQGHUKDYLJ JHYDO HHQ ZLM]LJLQJVSODQ UHNHQLQJ KRXGW PHW GH LQVWDQGKRXGLQJVGRHOVWHOOLQJ YRRUHHQ1DWXUDJHELHG+HWSODQPDJGHNZDOLWHLWYDQGHQDWXXUOLMNHKDELWDWVHQGH KDELWDWVYDQVRRUWHQLQGDWJHELHGQLHWYHUVOHFKWHUHQRIHHQVLJQLILFDQWYHUVWRUHQGHIIHFW KHEEHQ RS GH VRRUWHQ ZDDUYRRU KHW JHELHG LV DDQJHZH]HQ DUWLNHO OLG M YDQ GH 1DWXXUEHVFKHUPLQJVZHW 'H]HSDVVHQGHEHRRUGHOLQJLVRSJHVWHOGRPGHHYHQWXHOHEHODQJULMNQHJDWLHYHHIIHFWHQLQ NDDUWWHEUHQJHQHQ]RWHEHSDOHQRIKHWSODQGRRUJDQJNDQYLQGHQ

ϯ WĂƐƐĞŶĚĞďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐWĂŶŶĞŶǁĞŐϱƚĞ^ŝĞďĞŶŐĞǁĂůĚ

+RRIGVWXN(IIHFWHQXLWEUHLGLQJDJUDULVFKEHGULMI ,QOHLGLQJ ,QKHWNDGHUYDQGH]HSDVVHQGHEHRRUGHOLQJ]DOLQNDDUWJHEUDFKWGLHQHQWHZRUGHQZDWGH PRJHOLMNH HIIHFWHQ ]LMQ YDQ XLWEUHLGLQJ YDQ KHW DJUDULVFKH EHGULMI +LHUWRH LV JHEUXLN JHPDDNW YDQ GH HIIHFWHQJHQHUDWRU YDQ KHW 0LQLVWHULH YDQ (FRQRPLVFKH =DNHQ /DQGERXZ HQ,QQRYDWLH8LWGHHIIHFWHQJHQHUDWRUNRPWKHWYROJHQGHRYHU]LFKWQDDUYRUHQ

)LJXXU8LWNRPVWHIIHFWHQJHQHUDWRU

ϰ WĂƐƐĞŶĚĞďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐWĂŶŶĞŶǁĞŐϱƚĞ^ŝĞďĞŶŐĞǁĂůĚ

'H HIIHFWHQ JHWRRQG LQ GH ERYHQVWDDQGH ILJXXU ]XOOHQ ZRUGHQ RQGHU]RFKW RPGDW YRRU GH]H DVSHFWHQ VSUDNH NDQ ]LMQ YDQ PRJHOLMNH HIIHFWHQ ,Q ELMODJH ]LMQ SHU DVSHFW GH]H PRJHOLMNHHIIHFWHQRSKHW1DWXUDJHELHGRSJHQRPHQ(YHQWXHHODQGHUHDVSHFWHQ]LMQ QLHW PHHJHQRPHQ RPGDW YROJHQV GH HIIHFWHQJHQHUDWRU KLHU JHHQ HIIHFWHQ RS WH YHUZDFKWHQ]LMQ

,Q KHW YHUYROJ YDQ GLW KRRIGVWXN ZRUGW SHU DVSHFW EHSDDOG LQ KRHYHUUH GDDGZHUNHOLMN VSUDNHLVYDQRSWUHGHQGHHIIHFWHQRSKHW1DWXUDJHELHGGH0DDVGXLQHQ

2SSHUYODNWHYHUOLHV 'HXLWEUHLGLQJYDQKHWEHGULMIYLQGWSODDWVEXLWHQHHQ1DWXUDJHELHG'HORFDWLHLVRS HHQDIVWDQGYDQFLUFDPHWHUYDQKHW1DWXUDJHELHGGH0DDVGXLQHQJHOHJHQ'H XLWEUHLGLQJYDQKHWEHGULMIKHHIWGRRUGHOLJJLQJWHQRS]LFKWHYDQKHW1DWXUDJHELHG JHHQHIIHFWHQRSKHWUXLPWHEHVODJYDQGLW1DWXUDJHELHG

)LJXXU$IVWDQGWRW1DWXUDJHELHGGH0DDVGXLQHQ KWWSZZZV\QELRV\VDOWHUUDQOQDWXUD

9HUVQLSSHULQJ 9HUVQLSSHULQJ WUHHGW RS DOV HU VSUDNH LV YDQ ELM KHW XLWHHQYDOOHQ YDQ KHW OHHIJHELHG YDQ VRRUWHQ1HWDOVYRRUKHWDVSHFWRSSHUYODNWHYHUOLHVJHOGWYRRUKHWDVSHFWYHUVQLSSHULQJHQ EDUULqUHZHUNLQJGDWJH]LHQGHDIVWDQGYDQKHWSODQJHELHGWRWKHW1DWXUDJHELHG'H 0DDVGXLQHQ PHWHU HU JHHQ HIIHFWHQ ]LMQ YDQ GH XLWEUHLGLQJ YDQ KHW DJUDULVFKH EHGULMIYRRUKHWDVSHFWYHUVQLSSHULQJHQEDUULqUHZHUNLQJ

9HUPHVWLQJHQYHU]XULQJ 0HW GH XLWEUHLGLQJ YDQ KHW EHGULMI LV VSUDNH YDQ HHQ WRHQDPH YDQ DPPRQLDNGHSRVLWLH GRRUGDW HU VSUDNH LV YDQ HHQ WRHQDPH YDQ KHW DDQWDO PHONNRHLHQ HQ KHW DDQWDO VWXNV YURXZHOLMNMRQJYHH

ϱ WĂƐƐĞŶĚĞďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐWĂŶŶĞŶǁĞŐϱƚĞ^ŝĞďĞŶŐĞǁĂůĚ

(U LV EHUHNHQG ZDW GH WRHQDPH YDQ GH DPPRQLDNGHSRVLWLH EHGUDDJW 'H GHSRVLWLH LQ YHUJHOLMNLQJPHW GHNULWLVFKHGHSRVLWLHLVKHWKRRJVWHELMGH'XYHOVNXXO KDELWDWW\SH]XUH YHQQHQ+ 'HNULWLVFKHGHSRVLWLHYRRUGLWKDELWDWW\SHEHGUDDJWPRO1KDMU'H WRHQDPHYDQ GHGHSRVLWLHRS GLWJHELHGEHGUDDJWPRO1KDMU'H]HWRHQDPHNRPW RYHUHHQPHWYDQGHNULWLVFKHGHSRVLWLHZDDUGH +RHZHOKHW1DWXUDJHELHGGH0DDVGXLQHQUHHGVRYHUEHODVWLVNDQGHWRHQDPHYDQGH VWLNVWRIGHSRVLWLH PHW VOHFKWV YDQ GH NULWLVFKH GHSRVLWLHZDDUGH QLHW DOV EHODQJULMN ZRUGHQ EHVFKRXZG 'LW PHGH JH]LHQ KHW JHJHYHQ GDW JHGXUHQGH GH DIJHORSHQ MDUHQ GH GHSRVLWLHYDQDPPRQLDNRSGH1DWXUDJHELHGHQLQKHWDOJHPHHQ HHQGDOHQGHWUHQG YHUWRRQW +HW EHWUHIW LQ GLW JHYDO QLHW HHQ GXVGDQLJH WRHQDPH YDQ GH GHSRVLWLH GDW GH LQVWDQGKRXGLQJVGRHOVWHOOLQJHQYRRUKHWEHWUHIIHQGHKDELWDWW\SHLQJHYDDUNRPHQ +LHUELM

JHOGW

GDW

RQGHUKDYLJ

EHGULMI

UHHGV

EHVFKLNW

RYHU

HHQ

1DWXXUEHVFKHUPLQJVZHWYHUJXQQLQJ YRRU HHQ HPLVVLH YDQ NJ DPPRQLDN 0HW GH XLWEUHLGLQJ YDQ KHW EHGULMI ZRUGW RQGHU GLW SODIRQG JHEOHYHQ NJ RQGDQNV GH XLWEUHLGLQJLQGLHUHQGRRUGHWRHSDVVLQJYDQEHVWEHVFKLNEDUHWHFKQLHNHQ

9HURQWUHLQLJLQJ (ULVVSUDNHYDQYHURQWUHLQLJLQJDOVHUYHUKRRJGHFRQFHQWUDWLHVYDQVWRIIHQLQHHQJHELHG YRRUNRPHQ ZHONH VWRIIHQ RQGHU QDWXXUOLMNH RPVWDQGLJKHGHQ QLHW RI LQ ]HHU ODJH FRQFHQWUDWLHV DDQZH]LJ ]LMQ 0HW GH XLWEUHLGLQJ YDQ KHW EHGULMI ]DO GH NDQV RS YHURQWUHLQLJLQJYDQGH]HVWRIIHQQLHWWRHQHPHQ(U NRPHQJHHQQLHXZHYHURQWUHLQLJHQGH VWRIIHQELMRSKHWEHGULMI:HOZRUGWPHHUPHVWRSKHWEHGULMIRSJHVODJHQZDWNDQOHLGHQ WRW HPLVVLHV QDDU GH ERGHP 2P GLW WRW HHQ PLQLPXP WH EHSHUNHQ ZRUGHQ GH DDQ WH OHJJHQ PHVWNHOGHUV DDQJHOHJG HQ JHOHYHUG FRQIRUP GH ERXZWHFKQLVFKH ULFKWOLMQHQ PHVWEDVVLQV &RQFOXGHUHQG NDQ JHVWHOG ZRUGHQ GDW HU JHHQ QHJDWLHYH HIIHFWHQ ]LMQ YRRU KHW1DWXUDJHELHGGH0DDVGXLQHQ

9HUGURJLQJ 0HW GH XLWEUHLGLQJ YDQ KHW EHGULMI ]DO GH YHUKDUGLQJ WRHQHPHQ 'LW PHW HHQ RSSHUYODNWH YDQP2PWHYRRUNRPHQGDWKHWKHPHOZDWHUZDWRSGH]HQLHXZHYHUKDUGLQJYDOW YHUVQHOG ZRUGW DIJHYRHUG ZRUGW HU HHQ LQILOWUDWLHYRRU]LHQLQJ JHUHDOLVHHUG 9DQXLW GH]H LQILOWUDWLHYRRU]LHQLQJ]DOKHWZDWHULQGHJURQGLQILOWUHUHQ'RRUGDWGHKHWZDWHUQHWWHQ ZHVWHQ YDQ KHW SODQJHELHG LQILOWUHHUW HQ GH DIVWDQG WRW GH 0DDVGXLQHQ PHWHU EHGUDDJW ]DO GH XLWEUHLGLQJ YDQ KHW EHGULMI QLHW ]RUJHQ YRRU HHQ WRHQDPH YDQ GH YHUGURJLQJLQKHW1DWXUDJHELHGGH0DDVGXLQHQ

ϲ WĂƐƐĞŶĚĞďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐWĂŶŶĞŶǁĞŐϱƚĞ^ŝĞďĞŶŐĞǁĂůĚ

9HUVWRULQJGRRUJHOXLG 'H DIVWDQG WRW KHW JHELHG EHGUDDJW PHWHU 'H]H DIVWDQG LV GXVGDQLJ GDW HU JHHQ QHJDWLHYH HIIHFWHQ ]LMQ YRRU KHW DVSHFW JHOXLG +HW JHOXLG YDQXLW KHW EHGULMI ]DO QLHW GUDJHQWRWKHW1DWXUDJHELHG

2SWLVFKHYHUVWRULQJ 'H DDQZH]LJKHLG YDQ PHQVHQ HQ YRRUZHUSHQ ZHONH QLHW LQ KHW JHELHG WKXLVKRUHQ NDQ OHLGHQWRWYLVXHOHYHUVWRULQJYDQEURHGYRJHOVHQDQGHUHGLHUVRRUWHQ(FKWHUGHXLWEUHLGLQJ YDQKHWEHGULMI]DOQLHW]RUJHQYRRUWRHQDPHYDQKHWDDQWDOPHQVHQHQYRRUZHUSHQGDWGH 0DDVGXLQHQ EHWUHHGW 2QGHUKDYLJ SODQ KHHIW JHHQ QHJDWLHYH HIIHFWHQ RS KHW DVSHFW RSWLVFKHYHUVWRULQJRPGDWKHWDDQWDOPHQVHQHQYRRUZHUSHQGDWKHW1DWXUDJHELHG EHWUHHGWQLHWWRHQHHPW

9HUVWRULQJGRRUPHFKDQLVFKHHIIHFWHQ 2QGHU PHFKDQLVFKH HIIHFWHQ YDOOHQ YHUVWRULQJ GRRU EHWUHGLQJ JROIVODJ OXFKWZHUYHOLQJHQ HWF GLH RSWUHGHQ WHQ JHYROJH YDQ PHQVHOLMNH DFWLYLWHLWHQ 'H RRU]DNHQ HQ JHYROJHQ ]LMQ ELM GH]H VWRUHQGH IDFWRU ]HHU GLYHUV (U YLQGHQ RS KHW EHGULMI ZHUN]DDPKHGHQ SODDWV ZDDUELM YHUOLFKWLQJ QRRG]DNHOLMN LV +LHUELM NDQ JHGDFKW ZRUGHQ DDQ GH ZHUN]DDPKHGHQ WHQEHKRHYHYDQKHWPHONHQZHONHLQGHRFKWHQGHQDYRQGSHULRGHSODDWVYLQGHQ2RNKHW LQNXLOHQ YDQ KHW UXZYRHU NDQ LQ GH DYRQGSHULRGH SODDWVYLQGHQ HFKWHU YLQGW GLW VOHFKW LQFLGHQWHHO SODDWV %RYHQGLHQ YLQGHQ GH]H ZHUN]DDPKHGHQ LQ GH KXLGLJH VLWXDWLH UHHGV SODDWV (FKWHU GH DIVWDQG WRW KHW 1DWXUD *HELHG GH 0DDVGXLQHQ LV HFKWHU GXVGDQLJ JURRWGDWHUJHHQQHJDWLHYHHIIHFWHQ]LMQYRRUGLWJHELHG

%HZXVWHYHUDQGHULQJVRRUWHQVDPHQVWHOOLQJ 0HWGHXLWEUHLGLQJYDQKHWEHGULMILVHUJHHQVSUDNHYDQKHWEHZXVWLQJULMSHQLQGHQDWXXU GRRUKHULQWURGXFWLHYDQVRRUWHQ'HUKDOYH]LMQHURSGLWSXQWJHHQHIIHFWHQYHUZDFKWHQ YRRUKHW1DWXUDJHELHG

ϳ WĂƐƐĞŶĚĞďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐWĂŶŶĞŶǁĞŐϱƚĞ^ŝĞďĞŶŐĞǁĂůĚ

+RRIGVWXN(IIHFWHQEHRRUGHOLQJ

,QOHLGLQJ ,Q KHW YRRUJDDQGH KRRIGVWXN ]LMQ GH PRJHOLMNH HIIHFWHQ YDQ GH XLWEUHLGLQJ YDQ KHW DJUDULVFKHEHGULMILQNDDUWJHEUDFKWLQUHODWLHWRWGHLQVWDQGKRXGLQJVGRHOVWHOOLQJHQYDQKHW 1DWXUD JHELHG GH 0DDVGXLQHQ 'H DVSHFWHQ ZHONH KLHU DDQ GH RUGH NRPHQ ]LMQ UXLPWHEHVODJ

YHUVQLSSHULQJ

HQ

EDUULqUHYRUPLQJ

YHUGURJLQJ

JHOXLGVYHUVWRULQJ

OLFKWYHUVWRULQJ PHQVHOLMNH YHUVWRULQJ YHUPHVWLQJ HQ YHU]XULQJ HQ YHURQWUHLQLJLQJ YDQ ERGHPHQZDWHU

(IIHFWHQEHRRUGHOLQJ ,QKHWQXYROJHQGHZRUGHQGHHIIHFWHQYDQGHXLWEUHLGLQJYDQKHWDJUDULVFKHEHGULMIRSGH LQVWDQGKRXGLQJVGRHOVWHOOLQJHQ RS KHW 1DWXUD JHELHG GH 0DDVGXLQHQ VDPHQJHYDW LQFOXVLHIGHVLJQLILFDQWLHEHRRUGHOLQJ

(IIHFW

UXLPWHEHVODJ

1HH

YHUVQLSSHULQJHQEDUULqUHYRUPLQJ

1HH

YHUGURJLQJ

1HH

JHOXLGVYHUVWRULQJ

1HH

OLFKWYHUVWRULQJ

1HH

PHQVHOLMNHYHUVWRULQJ

1HH

YHUPHVWLQJHQYHU]XULQJ

-DQLHWVLJQLILFDQW

YHURQWUHLQLJLQJYDQERGHPHQZDWHU 1HH

&RQFOXVLH 'HFRQFOXVLHZHONHJHVWHOGNDQZRUGHQLVGDWGHXLWEUHLGLQJYDQKHWEHGULMIQLHWOHLGWWRW HHQDDQWDVWLQJYDQGHQDWXXUOLMNHNHQPHUNHQYDQKHW1DWXUDJHELHGGH0DDVGXLQHQ

ϴ WĂƐƐĞŶĚĞďĞŽŽƌĚĞůŝŶŐWĂŶŶĞŶǁĞŐϱƚĞ^ŝĞďĞŶŐĞǁĂůĚ

%LMODJH (IIHFWHQRPVFKULMYLQJ

2SSHUYODNWHYHUOLHV .HQPHUNDIQDPHEHVFKLNEDDURSSHUYODNOHHIJHELHGVRRUWHQHQRIKDELWDWW\SHQ ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQYHUOLHVYDQRSSHUYODNWHOHLGWWRWYHUNOHLQLQJHQLQVRPPLJH JHYDOOHQRRNWRWYHUVQLSSHULQJYDQKHWOHHIJHELHG]LHDOGDDU (HQNOHLQHUJHELHGKHHIW ERYHQGLHQPHHUWHOHLGHQYDQUDQGLQYORHGHQYDDNLVGHNZDOLWHLWYDQKHWOHHIPLOLHXDDQ GHUDQGPLQGHUJRHGGDQLQKHWFHQWUXPYDQKHWJHELHG2SGH]HPDQLHUOHLGWYHUOLHV RSSHUYODNWHPRJHOLMNRRNWRWHHQJURWHUHJHYRHOLJKHLGYRRUELMYRRUEHHOGYHUGURJLQJ YHU]XULQJRIYHUPHVWLQJ :HUNLQJGRRUDIQDPHYDQKHWEHVFKLNEDUHRSSHUYODNQHHPWRRNKHWDDQWDOLQGLYLGXHQYDQ HHQVRRUWDI2PGXXU]DDPWHNXQQHQYRRUWEHVWDDQPRHWHONHVRRUWXLWHHQPLQLPXP DDQWDOLQGLYLGXHQEHVWDDQELMGLHUVRRUWHQZRUGWPHHVWDOYDQHHQPLQLPXPDDQWDOSDDUWMHV UHSURGXFWLHYHHHQKHGHQ JHVSURNHQ:DQQHHUHHQSRSXODWLHWHNOHLQZRUGWQHHPWGH NDQVRSXLWVWHUYHQWRH]HNHUDOVGH]HSRSXODWLHJHHQRQGHUGHHOXLWPDDNWYDQHHQ VDPHQKDQJHQGQHWZHUNYDQOHHIJHELHGHQ%LMHHQSRSXODWLHGLHXLWWHZHLQLJLQGLYLGXHQ EHVWDDWQHHPWRRNGHNDQVRSLQWHHOWWRHHQGXVGHJHQHWLVFKHYDULDWLHDI+LHUGRRUZRUGW HHQSRSXODWLHNZHWVEDDUYRRUYHUDQGHULQJHQWHQJHYROJHYDQELMYRRUEHHOGSUHGDWLH H[WUHPHVHL]RHQVLQYORHGHQRI]LHNWHQ2RNKDELWDWW\SHQNHQQHQHHQRQGHUJUHQVYRRUHHQ GXXU]DPHRSSHUYODNWH 9HUVQLSSHULQJ .HQPHUNYDQYHUVQLSSHULQJLVVSUDNHELMKHWXLWHHQYDOOHQYDQKHWOHHIJHELHGYDQVRRUWHQ ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQWUHHGWRSWHQJHYROJHYDQYHUOLHVOHHIJHELHGRIYHUDQGHULQJLQ DELRWLVFKHFRQGLWLHVYDQKHWOHHIJHELHG.DQOHLGHQWRWYHUDQGHULQJLQSRSXODWLHG\QDPLHN *HYROJDOVKHWOHHIJHELHGQLHWPHHUYROGRHQGHJURRWLVYRRUHHQSRSXODWLHRILQGLYLGXHQ YDQppQSRSXODWLHNXQQHQGHYHUVFKLOOHQGHOHHIJHELHGHQQLHWPHHUEHUHLNHQQHHPWGH GXXU]DDPKHLGYDQGHSRSXODWLHDI(HQJHYROJNDQ]LMQHHQYHUDQGHULQJRSLQGH VRRUWHQVDPHQVWHOOLQJHQKHWHFRV\VWHHP6RRUWHQ]LMQLQYHUVFKLOOHQGHPDWHJHYRHOLJYRRU GHYHUVQLSSHULQJYDQKXQOHHIJHELHG+HWPHHVWJHYRHOLJ]LMQVRRUWHQPHWHHQJHULQJ YHUVSUHLGLQJVYHUPRJHQVRRUWHQGLH]LFKRYHUGHJURQGEHZHJHQHQVRRUWHQPHWHHQJURWH RSSHUYODNWHEHKRHIWH9HUVQLSSHULQJGRRUEDUULqUHV]RDOVZHJHQHQVSRRUOLMQHQOHLGW PRJHOLMNRRNWRWVWHUIWHYDQLQGLYLGXHQHQNDQ]RHIIHFWKHEEHQRSGH SRSXODWLHVDPHQVWHOOLQJ%LMYHUVQLSSHULQJPRHWPHQDOWLMGJRHGUHNHQLQJKRXGHQPHWKHW VFKDDOQLYHDXYDQKHWSRSXODWLHQHWZHUN 9HU]XULQJ .HQPHUN9HU]XULQJYDQERGHPRIZDWHULVHHQJHYROJYDQGHXLWVWRRWHPLVVLH YDQ YHUYXLOHQGHJDVVHQGRRUELMYRRUEHHOGIDEULHNHQHQYUDFKW DXWR V'HXLWVWRRWEHYDWRQGHU DQGHUH]ZDYHOGLR[LGH62 VWLNVWRIR[LGH12[ DPPRQLDN1+ HQYOXFKWLJHRUJDQLVFKH

VWRIIHQ926 'H]HYHU]XUHQGHVWRIIHQNRPHQYLDOXFKWRIZDWHULQGHJURQGWHUHFKWHQ OHLGHQDOGXVWRWKHW]XXUGHUZRUGHQYDQKHWELRWLVFKHPLOLHX'HEHODQJULMNVWHEURQQHQ YDQYHU]XUHQGHVWRIIHQ]LMQGHODQGERXZKHWYHUNHHUHQGHLQGXVWULH ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQ'HHIIHFWHQYDQYHU]XUHQGHVWRIIHQ]LMQQLHWDOWLMGWH VFKHLGHQYDQGLHYDQYHUPHVWHQGHVWRIIHQRPGDWHHQGHHOYDQGHYHU]XUHQGHVWRIIHQRRN YHUPHVWHQGZHUNWDDQYRHUYDQVWLNVWRI *HYROJ9HU]XULQJOHLGWWRWHHQGLUHFWHRILQGLUHFWHDIQDPHYDQGHEXIIHUFDSDFLWHLWKHW QHXWUDOLVDWLHYHUPRJHQ YDQERGHPRIZDWHU2SWHUPLMQUHVXOWHHUWGLWSURFHVLQHHQGDOLQJ YDQGH]XXUJUDDG+LHUGRRU]XOOHQYRRUYHU]XULQJJHYRHOLJHVRRUWHQYHUGZLMQHQZDWNDQ UHVXOWHUHQLQHHQYHUDQGHULQJYDQKHWKDELWDWW\SHHQGDDUPHHPRJHOLMNKHWYHUGZLMQHQ YDQW\SLVFKHGLHU VRRUWHQ 9HUPHVWLQJ .HQPHUN9HUPHVWLQJLVGH YHUULMNLQJ YDQHFRV\VWHPHQPHWQDPHVWLNVWRIHQIRVIDDW+HW NDQJDDQRPDDQYRHUGRRUGHOXFKWGURJHHQQDWWHQHHUVODJYDQDPPRQLDNHQ VWLNVWRIR[LGHQ RIQLWUDDWHQIRVIDDWDDQYRHUGRRUKHWRSSHUYODNWHZDWHU ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQVWRIIHQGLHOHLGHQWRWYHUPHVWLQJNXQQHQRRNOHLGHQWRW YHU]XULQJ9HUPHVWLQJHQYHU]XULQJ NXQQHQRSKXQEHXUWOHLGHQWRWYHURQWUHLQLJLQJYDQ KHWRSSHUYODNWHHQJURQGZDWHU *HYROJ'HJURHLLQYHHOQDWXXUOLMNHODQGHFRV\VWHPHQ]RDOVERVVHQYHQQHQHQKHLGHYHOGHQ ZRUGHQJHOLPLWHHUGGRRUGHEHVFKLNEDDUKHLGYDQVWLNVWRI+HWJHYROJYDQVWLNVWRIGHSRVLWLH LVGDWGH]HH[WUDVWLNVWRIH[WUDJURHLJHHIW'DDUELMLVGHEHVFKLNEDDUKHLGYDQVWLNVWRI EHSDOHQGYRRUGHFRQFXUUHQWLHYHUKRXGLQJHQWXVVHQGHSODQWHQVRRUWHQ$OVGH VWLNVWRIGHSRVLWLHERYHQHHQEHSDDOGNULWLVFKQLYHDXNRPWQHHPWHHQEHSHUNWDDQWDO SODQWHQVRRUWHQVWHUNWRHWHQNRVWHYDQPHHUGHUHDQGHUH+LHUGRRUQHHPWGHELRGLYHUVLWHLW DI 9HURQWUHLQLJLQJ .HQPHUN(ULVVSUDNHYDQYHURQWUHLQLJLQJDOVHUYHUKRRJGHFRQFHQWUDWLHVYDQVWRIIHQLQ HHQJHELHGYRRUNRPHQZHONHVWRIIHQRQGHUQDWXXUOLMNHRPVWDQGLJKHGHQQLHWRILQ]HHU ODJHFRQFHQWUDWLHVDDQZH]LJ]LMQ%LMYHURQWUHLQLJLQJLVVSUDNHYDQHHQ]HHUEUHGHJURHS YDQHFRV\VWHHPJHELHGVYUHHPGHVWRIIHQRUJDQLVFKHYHUELQGLQJHQ]ZDUHPHWDOHQ VFKDGHOLMNHVWRIIHQGLHRQWVWDDQGRRUYHUEUDQGLQJRISURGXFWLHSURFHVVHQVWUDOLQJ UDGLRDFWLHIHQQLHWUDGLRDFWLHI JHQHHVPLGGHOHQHQGRFULHQZHUNHQGHVWRIIHQHWF'H]H VWRIIHQZHUNHQLQRSGHERGHPJURQGZDWHUOXFKW ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQJHHQGLUHFWHLQWHUDFWLHPHWDQGHUHIDFWRUHQ:HONDQ YHURQWUHLQLJLQJDOVJHYROJYDQDQGHUHIDFRUHQRSWUHGHQ *HYROJ9ULMZHODOOHVRRUWHQHQKDELWDWW\SHQUHDJHUHQRSYHURQWUHLQLJLQJ'HHFRORJLVFKH HIIHFWHQXLWHQ]LFKLQKHWYHUGZLMQHQYDQVRRUWHQHQRIKHWEHwQYORHGHQYDQJHYRHOLJH

HFRORJLVFKHSURFHVVHQ'H]HEHwQYORHGLQJNDQGLUHFWSODDWVYLQGHQPDDURRNLQGLUHFWYLD HHQRSHHQYROJLQJYDQHFRORJLVFKHLQWHUDFWLHV%RYHQGLHQNDQYHURQWUHLQLJLQJ]LFKSDVYHOH MDUHQGHFHQQLDODWHUPDQLIHVWHUHQ'HJHYROJHQYDQYHURQWUHLQLJLQJ]LMQGLYHUVHQ FRPSOH[,QKHWDOJHPHHQNDQJHVWHOGZRUGHQGDWDTXDWLVFKHKDELWDWW\SHQHQVRRUWHQ JHYRHOLJHU]LMQGDQWHUUHVWULVFKHV\VWHPHQ2RNJHOGWGDWVRRUWHQLQGHWRSYDQGH YRHGVHOSLUDPLGHDOVJHYROJYDQDFFXPXODWLHYDQYHURQWUHLQLJLQJHQJHYRHOLJHU]LMQ (FKWHUDIKDQNHOLMNYDQGHFRQFHQWUDWLHHQGXXUYDQGHYHURQWUHLQLJLQJ]LMQDOOH KDELWDWW\SHQHQVRRUWHQJHYRHOLJHQNDQYHURQWUHLQLJLQJOHLGHQWRWYHUDQGHULQJYDQGH VRRUWHQVDPHQVWHOOLQJ 9HUGURJLQJ .HQPHUN9HUGURJLQJXLW]LFKLQODJHUHJURQGZDWHUVWDQGHQHQRIDIQHPHQGHNZHO'H DFWXHOHJURQGZDWHUVWDQGLV]RODJHUGDQGHJHZHQVWHEHQRGLJGHJURQGZDWHUVWDQG ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQYHUGURJLQJNDQWHYHQVOHLGHQWRWYHU]LOWLQJ'RRUYHUGURJLQJ QHHPWRRNGHGRRUOXFKWLQJYDQGHERGHPWRHZDDUGRRUPHHURUJDQLVFKPDWHULDDOZRUGW DIJHEURNHQ2SGH]HZLM]HOHLGWYHUGURJLQJWHYHQVWRWYHUPHVWLQJ(U]LMQRRNJHELHGHQ ZDDUYHUGURJLQJNDQRSWUHGHQ]RQGHUGDWGHJURQGZDWHUVWDQGLQGHRQGLHSHERGHPGDDOW +HWJDDWGDDUELMRPJHELHGHQZDDUYDQRXGVKHUJURQGZDWHURPKRRJNRPW'LWZDWHUKHHW NZHOZDWHU.ZHOZDWHULVZDWHUGDWHOGHUVLQGHERGHPLVJHwQILOWUHHUGHQGDWQDDUKHW ODDJVWHSXQWLQKHWODQGVFKDSVWURRPW.ZHOZDWHUKHHIWGLNZLMOVHHQELM]RQGHUH VDPHQVWHOOLQJKHWLVULMNDDQLM]HUHQFDOFLXPDUPDDQYRHGLQJVVWRIIHQHQQLHW]XXUPDDU JHEXIIHUG6FKDGHDDQGHQDWXXUGLHYHURRU]DDNWZRUGWGRRUHHQDIQDPHRIKHW YHUGZLMQHQYDQNZHOZDWHUHQKHWYHUYDQJHQYDQGLWW\SHZDWHUPHWJHELHGVYUHHPGZDWHU QRHPHQZHRRNYHUGURJLQJ *HYROJGHYHUDQGHULQJLQJURQGZDWHUVWDQGHQVRPVRRNNZDOLWHLWYDQKHWJURQGZDWHUOHLGW WRWHHQYHUDQGHULQJLQGHVRRUWHQVDPHQVWHOOLQJHQRSODQJHWHUPLMQYDQKHWKDELWDWW\SH 9HUVWRULQJGRRUJHOXLG .HQPHUNYHUVWRULQJGRRURQQDWXXUOLMNHJHOXLGVEURQQHQSHUPDQHQW]RDOVJHOXLG ZHJYHUNHHUGDQZHOWLMGHOLMN]RDOVJHOXLGVEHODVWLQJELMHYHQHPHQWHQ*HOXLGLVHHQ KRRUEDUHWULOOLQJJHNHQPHUNWGRRUJHOXLGVGUXNHQIUHTXHQWLH ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQ7UHHGWYDDNVDPHQPHWYLVXHOHYHUVWRULQJRSGRRUELMYYOLHJ HQDXWRYHUNHHUPDQLIHVWDWLHVHWF *HYROJ/RJLVFKHUZLMV]LMQDOOHHQGLHUVRRUWHQJHYRHOLJYRRUGLUHFWHIIHFWHQYDQJHOXLG *HOXLGVHFLVHHQEHODQJULMNHIDFWRULQGHYHUVWRULQJYDQIDXQD'HYHUVWRULQJGRRUJHOXLG ZRUGWEHwQYORHGGRRUKHWDFKWHUJURQGJHOXLGHQGHGXXUIUHTXHQWLHHQVWHUNWHYDQGH JHOXLGVEURQ]HOI*HOXLGVEHODVWLQJNDQOHLGHQWRWVWUHVVHQRIYOXFKWJHGUDJYDQLQGLYLGXHQ 'LWNDQYHUYROJHQVZHHUOHLGHQWRWKHWYHUODWHQYDQKHWOHHIJHELHGRIELMYRRUEHHOGHHQ DIQDPHYDQKHWUHSURGXFWLHSURFHV,QEHSDDOGHJHYDOOHQNDQRRNJHZHQQLQJRSWUHGHQLQ

KHWELM]RQGHUELMFRQWLQXJHOXLG9RRU]HH]RRJGLHUHQHQYRJHOVLVLQEHSDDOGHJHYDOOHQ GH]HGRVLVHIIHFWUHODWLHJRHGJHNZDQWLILFHHUG 2SWLVFKHYHUVWRULQJ .HQPHUNRSWLVFKHYHUVWRULQJEHWUHIWYHUVWRULQJGRRUGHDDQZH]LJKHLGHQRIEHZHJLQJYDQ PHQVHQGDQZHOYRRUZHUSHQGLHQLHWWKXLVKRUHQLQKHWQDWXXUOLMNHV\VWHHP ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQWUHHGWYDDNVDPHQRSPHWYHUVWRULQJGRRUJHOXLGLQJHYDOYDQ UHFUHDWLH RIWULOOLQJHQOLFKWLQJHYDOYDQYRHUWXLJHQVFKHSHQ *HYROJRSWLVFKHYHUVWRULQJOHLGWYRRUDOWRWYOXFKWJHGUDJYDQGLHUHQ'HVRRUWUHDJHHUW ELMYRRUEHHOGRSEHZHJLQJRPGDWHHQSRWHQWLsOHYLMDQGZRUGWYHUZDFKW$QGHUVRPNDQ RSWLVFKHYHUVWRULQJMXLVWRRNKHWXLW]LFKWYDQVRRUWHQEHSHUNHQZDDUGRRU]LMSRWHQWLsOH YLMDQGHQQLHW]LHQQDGHUHQ'HGDDGZHUNHOLMNHHIIHFWHQ]LMQ]HHUVRRUWVSHFLILHNHQKDQJHQ YDQGHVFKXZKHLGYDQGHVRRUWHQGHPDWHZDDULQJHZHQQLQJRSWUHHGW%RYHQGLHQNXQQHQ GHHIIHFWHQDIKDQNHOLMN]LMQYDQGHSHULRGHYDQGHOHYHQVF\FOXVYDQGHVRRUWLQGH EURHGWLMG]LMQVRRUWHQRYHUKHWDOJHPHHQVFKXZHUHQGXVJHYRHOLJHUYRRURSWLVFKH YHUVWRULQJ 9HUVWRULQJGRRUPHFKDQLVFKHHIIHFWHQ .HQPHUN2QGHUPHFKDQLVFKHHIIHFWHQYDOOHQYHUVWRULQJGRRUEHWUHGLQJJROIVODJ OXFKWZHUYHOLQJHQHWFGLHRSWUHGHQWHQJHYROJHYDQPHQVHOLMNHDFWLYLWHLWHQ'HRRU]DNHQ HQJHYROJHQ]LMQELMGH]HVWRUHQGHIDFWRU]HHUGLYHUV ,QWHUDFWLHDQGHUHIDFWRUHQYHUVWRULQJNDQVDPHQYDOOHQPHWYHUVWRULQJGRRUJHOXLGOLFKW HQWULOOLQJ *HYROJGH]HVWRUHQGHIDFWRUNDQOHLGHQWRWHHQYHUDQGHULQJYDQKHWKDELWDWW\SHHQRI YHUVWRULQJRIKHWGRGHQYDQIDXQDLQGLYLGXHQ%LMKDELWDWW\SHQWUHHGWGH YHUVWRULQJYHUDQGHULQJYDDNRSWHQJHYROJHYDQUHFUHDWLHRIELMYRRUEHHOGPLOLWDLUH DFWLYLWHLWHQ+HWHIIHFWLV]HHUDIKDQNHOLMNYDQGHNZHWVEDDUKHLGJHYRHOLJKHLG YDQKHW KDELWDWW\SH:DWHUUHFUHDWLHHQVFKHHSYDDUWOHLGHQWRWJROIVODJKHWJHHQHIIHFWNDQKHEEHQ RSGHRHYHUEHJURHLLQJHQZDWHUIDXQD/XFKWZHUYHOLQJHQYDQELMYRRUEHHOGZLQGPROHQV NXQQHQOHLGHQWRWYRJHOVWHUIWH %HZXVWHYHUDQGHULQJVRRUWHQVDPHQVWHOOLQJ .HQPHUN(ULVVSUDNHYDQEHZXVWLQJULMSHQLQGHQDWXXUGRRUKHULQWURGXFWLHYDQVRRUWHQ LQWURGXFWLH YDQ H[RWHQ XLW]HWWHQ YDQ YLV LQ]DDLHQ YDQ JHQHWLVFK JHPRGLILFHHUGH RUJDQLVPHQ

HWF

,QWHUDFWLH DQGHUH IDFWRUHQ KHHIW PHW QDPH GLUHFW LQYORHG RS GH IDFWRU YHUDQGHULQJ LQ SRSXODWLHG\QDPLHN *HYROJ (U WUHHGW FRQFXUUHQWLH RS LQ YRHGVHOEHVFKLNEDDUKHLG QHVWJHOHJHQKHLG HWF 'H]H

FRQFXUUHQWLHNDQOHLGHQWRWKHWYHUGULQJHQRSYXOOHQYDQGHQLFKH YDQGHRRUVSURQNHOLMNH VRRUWHQ 2RN NXQQHQ VRRUWHQ YHUGZLMQHQ GRRU SUHGDWLH YDQ GH JHwQWURGXFHHUGH VRRUW +LHUGRRUNXQQHQUHODWLHVELQQHQKHWHFRV\VWHHPZRUGHQYHUVWRRUG

BIJLAGE 2 Limburgs kwaliteitsmenu (BOM+ plan)

Landschap-, water- en natuurontwikkelingsplan Ten behoeve van Limburgs Kwaliteits Menu (onderdeel BOM+)

Bedrijf G. Jaspers Pannenweg 5 5853 ES Siebengewald

Plattelandsoöperatie Peel & Maas regio 077-3061744 April 2011

Landschap, water en natuurontwikkelingsplan LKM/BOM+ dhr. Jaspers Siebengewald

1

1. Inleiding Het huidige bedrijf van dhr. Jaspers is gelegen aan de Pannenweg 5 te Siebengewald. De ondernemer staat aan de vooravond van nieuwe ontwikkelingen op zijn bedrijf en hiervoor dienen de verschillende zaken aangeleverd te worden bij de gemeente. Geling Advies BV heeft voor deze uitbreiding een Ruimtelijke Onderbouwing opgesteld om een bouwkavel op maat te kunnen verkrijgen, waarop de toekomstige ontwikkelingen plaats kunnen vinden. Deze vernieuwde bouwkavel is mogelijk, wanneer het loopt via spoor LKM, zodat met een BOM+ plan wordt aangegeven op welke wijze de nieuwe ontwikkelingen geïntegreerd worden in zijn omgeving en wat de tegenprestatie zal zijn. Daar de bouwkavel beperkt aangepast hoeft te worden dient de tegenprestatie ook hierop afgestemd te zijn. Hiervoor heeft de Plattelandscoöperatie Peel & Maas regio een gedragen en kwalitatief juist plan opgesteld, zodat aan dit onderdeel voldaan wordt. Onderstaand is het plan in beeld en tekst nader uitgewerkt en zal bij instemming overheden onderdeel vormen van de vergunning. Op de locatie zal de uitbreiding melkveestal, nieuwe machineloods en uitbreiding voerplaten gerealiseerd worden op een bouwkavel op maat van 1,5 hectare. Vanuit de gemeente is aangegeven dat voor deze nieuwe bouwkavel een LKM/BOM+ plan noodzakelijk is, waarbinnen de nieuwe bebouwing in zijn landschappelijke omgeving is ingetekend en omschreven. In dat kader zal dit plan beschrijven op welke manier een reële inspanning geleverd kan worden voor landschap, water en natuur, passend binnen dit bedrijf. Het is daarmee een plan op maat.

2. BOM+ = Bouwkavel op Maat + Vanaf 11 september 2003 is in de provincie Limburg de regeling Bouwkavel Op Maat Plus van kracht. In 2010 is dit opgevolgd door het Limburgse Kwaliteitsmenu, wat dezelfde uitgangspunten heeft voor de uitbreiding van agrarische bedrijven. Deze projecten lopen volgens het LKM/BOM+ principe. LKM/BOM+ maakt agrarische ontwikkelingen buiten de bouwkavel, een nieuwe bouwkavel en boven de bovengrens veelal mogelijk en zorgt er tegelijk voor dat winst voor de omgevingskwaliteit wordt behaald: winst voor de ondernemer en voor de omgevingskwaliteit en het milieu. De locatie van het bedrijf is gelegen in het gebied aangeduid met P5b. Het gebied heeft hiermee de status “Dynamisch landbouwgebied”. Het gebied biedt ruimt aan een optimale ontwikkeling van de landen tuinbouw in al haar diversiteit met aandacht voor een algemene kwaliteit van het landschap. Een goede landschappelijke inpassing, aankleding, versterking en bescherming van de aanwezige omgevingskwaliteit gelden in dit gebied als randvoorwaarde. Vanuit deze gedachte en de wens van de gemeente Bergen wordt op deze locaties gevraagd te voldoen aan het Basispakket Plus ter bevordering van de kwaliteit van de omgeving. De gemeente dient samen met de ondernemer een passende inpassing en tegenprestatie overeen te komen, waarna het totaal indien nodig voorgelegd wordt aan de provinciale BOM+ commissie of de regionale kwaliteitscommissie. Het Wateraspect dient met het Waterschap Peel en Maasvallei kortgesloten te worden.


2

Onder het Basispakket Plus worden de volgende tegenprestaties verstaan: v Landschappelijke inpassing bestaande en nieuwe bebouwing (Versterking landschap en cultuurhistorie) v Voorkoming problematiek regenwater nieuwe bebouwing dmv afkoppeling hemelwater en infiltratie v Opruimen oude bebouwing/verharding v Ideeën die een kwaliteitsimpuls of meerwaarde bieden aan natuur, landschap en (recreatieve of educatieve) beleving op de lokatie v Het ruimer oppakken van de elementen vanuit het basispakket (singel breder dan de minimale 5 meter) Het onderhavige plan heeft dit nader ingevuld tot een reëel, gedragen en vooral uitvoerbaar plan.

3. Ligging en situatie Het uit te breiden bedrijf ligt in het buitengebied van de kern Siebengewald. Het is een strakke halfopen kampenontginning en jonge ontginning met verspreid in het landschap vele bedrijven afgewisseld met enkele groenelementen. De Pannenweg vormt een van de rechte assen door het gebied, waaraan de bedrijven liggen in het rationeel landschap. Het is een relatief open gebied met veelal agrarisch gebruik. Naast agrarische bedrijven liggen er ook enkele burgerwoningen, erfbeplantingen, lanen die het geheel afwisselend maken. (zie kaartje 1). De uit te breiden bouwkavel ligt op enige afstand van de Pannenweg als een eiland in het omliggende relatief open agrarische gebied. Naast (zuidzijde) de bouwkavel is een waterloop gelegen, daar deze zone lager is gelegen en hier is een GHG grondwaterstand van 0,40 onder maaiveld mogelijk. Aan de andere zijden van het bedrijf zal de GHG ca. 0,50 zijn, daar deze percelen vroeger voor kleiafgraving zijn gebruikt en hierdoor verlaagd zijn . Het regenwater zal hier bij een K-waarde van 1,5-10 m/dag goed infiltreren.

4. Doelstelling en uitgangspunten Het doel is om een plan te verkrijgen dat een reële invulling geeft voor de ontwikkeling van landschap, water en natuur op en in de omgeving van het verder te ontwikkelen bedrijf. Hierbij wordt gekeken naar het bedrijf vanuit de grote landschappelijke omgeving. De wens van het BOM+ plan is aansluiting te vinden op het provinciaal beleid en past binnen de wens van de vormgeving van het bedrijf in het aangewezen zoekgebied LOG. Hiermee worden de gewenste landbouwkundige, landschappelijke, natuurlijke streefbeelden gerealiseerd. Het uitgangspunt is hierbij dat de groene en blauwe inrichting dient te passen op de gronden van de onderneming. Mogelijk kunnen suggesties (indien noodzakelijk) worden gedaan voor inrichtingen op andermans gronden of grond van derden, bijvoorbeeld gemeente of Staatsbosbeheer.

5. Beleid Vanuit het beleid zijn enkele beleidsstukken zeer relevant. Dit is achtereenvolgens: # Provinciaal Omgevingsplan Limburg # POL herziening EHS # Reconstructieplan en Bestemmingsplan


3

# Stimuleringsplan Natuur, Bos en Landschap # Landschapskader

6. Provinciaal Omgevingsplan Limburg De locatie van het bedrijf ligt in het gebied aangeduid met P5a. Het gebied heeft hiermee de status “Dynamisch landbouwgebied”. Het gebied biedt ruimte aan een optimale ontwikkeling aan de concentratie van o.a. niet-grondgebonden landbouw. Een goede landschappelijke inpassing, aankleding, versterking en bescherming van de aanwezige omgevingskwaliteit gelden in dit gebied als randvoorwaarde. Op de Blauwe Waardenkaart behorende bij het POL staat deze locatie ingetekend als een niet nader aangeduid gebied.

7. Provinciale Ontwikkelingszone Groen (POL herziening onderdeel EHS) Binnen dit beleid geeft de provincie de ecologische structuur weer. Daarnaast staat weergegeven welke gebieden vanuit de natuur bekeken een waarde hebben en dit verder ontwikkeld kan worden, de zogenaamde POG gebieden. De locatie is gelegen in het landbouwgebied, dat geen nadere aanduiding heeft. Op grotere afstand ten westen ligt een bos-en natuurgebied.

8. Reconstructieplan Het Reconstructieplan is in 2003 vastgesteld. Het plan is gestoeld op het beleid vanuit het POL en gericht op de uitvoering. De volgende uitgangspunten worden hierbij gehanteerd: q Voorrang voor gestapelde problematiek q Ontwikkelingen en stimulering als uitgangspunt Vanuit het Reconstructieplan staat het bedrijf binnen het zoekgebied landbouwontwikkelingsgebied (zie kaart 3). Hierin kunnen bestaande intensieve veebedrijven groeien en is er (op bepaalde plekken) ruimte voor (nieuwe) verplaatste bedrijven. Groei is mogelijk, maar middels BOM+ en hierbij wordt kwaliteit nagestreefd en een bouwblok hier van maximum 1,5 hectare. Het algemene doel is om bij groei van bestaande bedrijven rekening te houden met lokale waarden. In dit gebied is dit landschap en waterinfiltratie. Er dient dus rekening gehouden te worden met de aanwezige landschappelijke structuur in het gebied en deze dienen verder versterkt te worden.

9. Stimuleringsplan Natuur, Bos en Landschap Het Stimuleringsplan is opgesteld vanuit de provincie en hierin staat aangegeven welke natuurwaarden er aanwezig zijn in bepaalde gebieden en welke maatregelen wenselijk zijn om de kwantiteit en kwaliteit van bos, natuur en landschap te vergroten cq te verbeteren. Het kaartje 4 geeft aan dat de BOM+ locatie gelegen is in een zogenaamd wit gebied. Hier zijn vanuit dit beleid geen criteria ten behoeve van bepaalde soorten of groene waarden. Vanuit de Ruimtelijke Onderbouwing is ten behoeve van de Flora en Fauna duidelijk geworden dat er enkele soorten zijn gesignaleerd, maar de nieuwe


4

ontwikkeling geeft geen onevenredig effect op de aanwezige natuurwaarden. Ook het feit dat het bedrijf een intensief landbouwgebied ligt geeft aan dat hier geen natuurwaarden onevenredige worden aangetast. De aanvulling vanuit BOM+ zal voor de flora en fauna een meerwaarde opleveren door het verkrijgen van extra variatie rondom het erf.

10. Bestemmingsplan Buitengebied Voor dit gebied geldt het huidige bestemmingsplan en is er een agrarische bouwkavel aanwezig omgeven door het agrarisch gebied. De ondernemer wil deze bouwkavel wijzigen en vergroten tot 1,5 hectare, waarop de ontwikkelingen plaats kunnen vinden. Verder zal het voldoen aan de Beleidskaders LOG Siebengewald. De nieuwe bebouwing past dus niet binnen bestemmingsplan en zodoende is op deze ontwikkeling de BOM+-systematiek van toepassing, die bijdraagt aan de vernieuwde bouwkavel die voor de toekomst noodzakelijk is.

11. Landschapskader provincie Limburg De provincie Limburg heeft in 2006 het landschapskader opgesteld. Hierin staat weergegeven wat de karakteristieken zijn van het landschap en op welke manier nieuwe ontwikkelingen geïntegreerd kunnen worden in het landschap. Hiermee wordt het landschap met respect behandeld en verder ontwikkeld. Op kaart 5 staat weergegeven dat rond de locatie het wenselijk is de openheid te respecteren en bij ontwikkelingen in te zetten op versterking landschap met groenstructuren. Nabij bestaande bebouwing is het wenselijk aandacht te schenken aan erfbeplanting en eveneens groenstructuren. Daarnaast is het lagere deel achter het bedrijf onderdeel van het beekdal/laagte, waar het wenselijk is dit bij ontwikkelingen verder te versterken. Zodoende is de opbouw/historie hier nog in het veld waarneembaar.

12. Historische kaart 1900 De historische kaart 4 laat zien dat de locatie van het bedrijf een voormalige pannenbakkerij was, omgeven met enkele akkertjes en verder een kampenlandschap met afwisselend akkers gelegen tussen de heidepercelen en in de lagere delen de natte weides. Het was een locatie op afstand van de doorgaande straat en met paden verbonden met de omliggende kampbebouwingen en pannenbakkerij.

13. Huidige aanwezige natuur, landschap en waterwaarden De uitbreidingen zijn gelegen in het kampenlandschap/jonge ontginningsgebied. Hier liggen enkele bedrijven als eiland in het relatief open gebied en in het vrij strak ontgonnen landschap. Dit gebied is rationeel van opzet en wordt gecompartimenteerd door enkele lanen met verspreid liggende bedrijven/bebouwing deels in ‘t groen en enkele landschapselementen. Landschappelijk is het bedrijf gelegen op enige afstand van de Pannenweg, zijnde een belangrijke ontginning as voor de kampontginningen. Deze as is deels een laan met bedrijven/bebouwing deels in het groen. Het bedrijf ligt net als de buren op ruime afstand van de straat en vormt een eiland in de relatief open omgeving alhier.


5

Aan de noordzijde van de bestaande melkveestal is een gasleiding gelegen, waardoor hier geen beplanting kan staan en hier de overgang naar omgeving hard is. Verder op enige afstand ligt een ander bedrijf en bebouwing met groenomkadering. Qua natuur hebben de lanen en de erven in de verdere omgeving een verbindende functie in het verder open landschap. Deze verbinden de bestaande erven, de bosgebiedjes en andere landschapselementen. Op het bedrijf zijn aan de voorzijde enige groenelementen aanwezig en deze bieden schuil en nestgelegenheid voor bepaalde fauna. Verder zijn de omliggende weilanden ook voor de weidevogelachtigen een geschikte plek. Daarnaast zijn er op het erf weinig ecologische waarden aanwezig.

14. Visie De visie achter de BOM+ is op te splitsen in drie aspecten en door het van toepassing zijnde Basispakket-plus. De onderstaande visie geeft de wensen weer voor integratie en tegenprestatie op vlak van landschap, natuur en water. Dit resulteert in het ontwerpplan. Landschap De landschappelijke integratie van de nieuwe bebouwing dient ook een bijdrage dienen te leveren aan de landschapskwaliteit. Het doel hierbij is ook de structuur van het landschap te versterken en de herkenbaarheid en aantrekkelijkheid te vergroten. Door het bedrijf (waar het past binnen criteria, ook gasleiding) aan de voorzijde en zijkanten te omkaderen met een luchtige groenzone op de grens van de bouwkavel naar het halfopen gebied, wordt het bedrijf ingepast en sluit het aan op de structuur van het verdere open gebied, waarin het bedrijf ligt als een soort eiland. De groenaankleding aan de voorzijde zorgt voor een luchtig visitekaartje voor het bedrijf, wat zichtbaar is en waar de ingang wordt geaccentueerd met typische bomen. Door hier met hagen te werken, bomen langs de inrit en een boomweide voor de stal is het aanzicht vanaf de straat luchtig. Door aan de zijkant te werken met een gemengde haag en knotbomen wordt het beekdal aangekondigd. Aan de andere zijde is beplanting niet mogelijk vanwege de gasleiding en aan de achterzijde vormen de sleufsilo’s een overgang van gebouwen naar de omgeving en is voor ondernemer een groenaankleding hier niet haalbaar. Hiermee ontstaat een deels groen eiland in een relatief open landschap. De voorzijde vormt het visitekaartje van het bedrijf en aantrekkelijk voor de vele fietsers die hier passeren. Natuur Het landschap in de omgeving heeft door de lanen en in omgeving de erfbeplantingen/landschapselementen enige natuurwaarden in het verder open agrarische gebied. Door het bedrijf deels te omkaderen met groen worden hier elementen toegevoegd die een schuil- en nestgelegenheid vormen voor flora en fauna. Zeker door het verkrijgen van groene variatie op het erf met de nieuwe beplantingselementen draagt dit bij aan schuil- en nestgelegenheid voor vogelsoorten vanuit de omgeving. Water De visie is om het regenwater zo veel mogelijk te laten infiltreren in de bodem, wat op deze plaats goed mogelijk is met een K waarde van 1,5-10 m/dag.


6

Het doel is voor de nieuwe bebouwing het regenwater op te vangen en te laten afstromen op het naastgelegen lagere weiland, alwaar het infiltreert. Hier geeft het geen overlast voor omliggende gronden of voor bedrijf, daar dit hoger is gelegen en het infiltratieperceel wordt begrensd door de Waterschapssloot. Regenwater wat niet infiltreert kan bij calamiteiten afstromen en langzaam afgevoerd worden via de Waterschapssloot. De begroeiing van dit infiltratieweiland is een grasland, waar door een minder intensief gebruik (soms natter) ook ruimte zal zijn voor een kruidenrijker grasland. Dit zal eveneens enige ecologische waarden creëren aan de rand van de beekloop.

14. BOM+ plan Op bijgevoegd ontwerpplan staat weergegeven hoe de visie geresulteerd heeft in een haalbare en door ondernemer gedragen plan. A:

Aanplant Beukenhaag met bomen langs inrit en toegangsboom andere zijde inrit (Basis en plus) Om het zicht van voorzijde bedrijf aantrekkelijk te maken vanaf de weg wordt een geleding naar ingang gecreëerd met haag en laan met om de 12 meter een opgaande boom. Dit vormt de rand van de kavel. Aan de andere zijde van de inrit voor huis staat de zelfde boom om eenheid te verkrijgen. Zo ontstaat er eenheid als luchtige entree van het bedrijf. Er is gekozen voor een beukenhaag (Fagus sylvatica) met 4 stuks per meter en de haag krijgt een hoogte van 1,30 meter. De grootte bij aanplant is 80-100. De haag zal uiteindelijk 1,30 meter worden en wordt jaarlijks geknipt. In de haag wordt op onderlinge afstand van 12 meter een Linde geplant (Tilia cordata “Greenspire”), inclusief de boom aan andere zijde inrit. Deze soort is zuiver en veroorzaakt een minimum aan overlast. De bomen (6 stuks) hebben bij aanplant een maat van 12-14 en zullen middels begeleidingssnoei beheerd worden, zodat de doorgang/doorzicht ruim voldoende blijft. Hoeveelheid: 6 opgaande bomen Lengte haag: 60 meter B: Aanplant beukenhaag aan de voorzijde bestaande melkstal (Basis en plus) Aan de voorzijde zal aansluitend aan de bestaande haag de Beukenhaag worden doorgezet als kader aan de voorzijde. Dit vormt de lijst rondom de voorzijde van het erf. Ook hier wordt een beukenhaag aangeplant (Fagus sylvatica) die een hoogte van 1,30 meter zal krijgen middels een jaarlijkse snoei. Er worden 4 stuks per meter aangeplant en het materiaal heeft een grootte van 80-100. Hoeveelheid: 20 meter haag C: Aan te planten/aan te vullen boomweide (Plus) De voorzijde voor de stal wordt ingericht met een open boomweide. Hier staan enkele bomen en een bomenrij, maar de nieuwe situatie vraagt om meet body van het groen aan deze zijde, waardoor het zichtaccent meer komt te liggen op het woonhuis. Door hier makkelijke soorten te kiezen wordt de ondernemer niet opgezadeld met specifiek snoeiwerk. Hier is voorzien om 8 bomen aan te planten met een maat van


7

12-14. De bomen staan op onderlinge afstand van 8-10 meter (afhankelijk van de soort). De volgende soorten worden geadviseerd: 4 Prunus hybride Kers 2 Juglans regia Okkernoot 2 Castanea sativa Tamme kastanje De bomen worden middels beetje snoei beheerd en kunnen uitgroeien tot duurzame bomen. Het weitje zelf zal middels maaibeheer beheerd worden, zodat het samen met de bomen, een visitekaartje vormt. Hoeveelheden: 8 bomen D: Aanplant gemengde haag met enkele bomen Aan de buitenzijde langs de nieuwe machine loods/ rand beekdalzone is een gemengde haag wenselijk met hierin knotbomen en een opgaande boom aan de voorzijde. Deze haag wordt een keer per jaar geknipt. In deze haag dienen de aangegeven knotbomen en beeldbepalende boom aangeplant te worden. Dit zijn 7 Knotwilgen, die als “poot” geplant worden op onderlinge afstand van 6 meter en een Paardekastanje (Aesculus hippocastanum). De boom heeft bij aanplant een maat van 12-14 en kan volledig uitgroeien. De Knotbomen worden op een hoogte van 1,60 meter geknot en hier om de 4 jaar ook weer afgezaagd/geknot. In deze gemengde haag met een hoogte van 1,50 meter staan de volgende struiken geplant: De losse haag bestaat uit de volgende soorten: 20 % 20 % 20 % 20 % 20 %

Salix aurita Carpinus betulus Rhamnus frangula Cornus sanguinea Viburnum opulus

Geoorde wilg Haagbeuk Vuilboom Rode Kornoelje Gelderse Roos

Er staan 4 stuks per meter en aanplant heeft maat van 60-80. De haag wordt 1x per jaar geknipt op een hoogte van 1,50 meter, zodat het een groene omkadering wordt langs de nieuwe machineloods. Hoeveelheden: 70 meter gemengde haag 7 knotbomen en 1 opgaande boom E: Aanleg van de infiltratieweide (Basis) Deze paragraaf dient nog kortgesloten te worden met Waterschap Peel en Maasvallei, voor de Watertoets. Met een nieuw verhard oppervlak van ca. 4.400 m2 is er bij een bui van T=100 (84 mm) is er maximaal 367 m3 water wat opgevangen en zal moeten infiltreren. De ondernemer wil dit uitvoeren door middel van de infiltratieweide, waar dit water op een ruime oppervlakte 30 x 40 meter kan infiltreren wat bij de K-waarde van 1,5-100 m/dag goed mogelijk is. De ondernemer wil een dammetje van 35 cm creëren langs beekloopje, zodat voorkomen wordt dat water afstroomt naar beekloopje. Dit alles dient nog formeel kortgesloten te worden met het Waterschap.


8

Er zal voor geen andere grondeigenaar overlast kunnen ontstaan, daar de gronden alle eigendom zijn van het bedrijf, waar ‘t regenwater kan infiltreren. De begroeiing op het infiltratieweiland bestaat uit het reguliere grasland, maar door een extensiever gebruik zullen hier naast grassen ook andere kruiden zich gaan vestigen, zodat het een meer kruidenrijker grasland wordt.

15. Aanplant en beheer Vanuit het plan worden verschillende elementen aangeplant binnen kaders mogelijkheden en samenspraak ondernemer. De gasleiding vormt aan de noordzijde een ondergronds obstakel wat aanplant hier niet mogelijk maakt. Beheer van de haag is een keer per jaar knippen en de bomen zullen een begeleidingssnoei krijgen, zodat het fraaie bomen worden, die het visitekaartje van het bedrijf vormen. De knotbomen worden elke 4 jaar geknot.

16. Uitvoering Het bedrijf zal na instemming door gemeente en provincie deze uitvoering realiseren, nadat de bouwwerkzaamheden zijn afgerond. Dit wordt vastgelegd in een overeenkomst tussen gemeente en het bedrijf. Dit is voor de overheid de garantie dat het plan ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. In het plan staat aangegeven wat valt onder het basispakket en wat onder pluspakket om te voldoen aan de eisen LKM/BOM+. Vandaar heeft dit plan na overleg met ondernemer een hoog realiteitsgehalte. De elementen op het perceel van het bedrijf kunnen zo worden uitgevoerd. Dit zorgt voor een duurzaam rendabel bedrijf dat fraai in zijn omgeving ligt. Plattelandscoöperatie Peel & Maas regio April 2011


9

BIJLAGE 3 Bedrijfsontwikkelingsplan

10-4-2012 12:03 Bedrijfsontwikkelingsplan 1.1

Algemene gegevens

(bedrijfs-)naam Contactpersoon Straat Postcode/Plaats Telefoonnummer Mobiele telefoonnummer E-mail adres

: : : : : : :

Jaspers VOF Geert Jaspers Panneweg 5 5853 GS Siebengewald 0485 - 447789 0621561554 [email protected]

Samenvatting (soort bedrijf, aanleiding & motivatie, beoogde bedrijfsontwikkeling): Het melkveebedrijf van de Fam. Jaspers is gelegen aan de Pannenweg 5 te Siebengewald. Op het bedrijf bevindt zich nu een strek verouderde en te kleine opslagloods welke slecht toegang geeft voor de grote machines van tegenwoordig. Op het bedrijf is een goede loods nodig voor de oplag van hooi/stro en machines. Motivatie voor de ontwikkeling In de melkveehouderij is de laatste jaren en in de verdere toekomst sprake van een hoge mechanisatiegraag en automatisering. Dit betekent dat het aantal dieren per arbeidskracht verder toeneemt. Voor het onderhavige bedrijf betekent dit dat er mogelijkheden zijn om het bedrijf te laten groeien, met behoud van een sociaal leven voor de familie. Zoals de ondernemer zijn bedrijf beoordeelt zijn er kansen. Het bedrijf is gelegen in een LOG gebied, aan een goed bereikbare aanvoerwegen. Bovendien beschikt het bedirjf over een bovemgemiddelde huiskavel op goede en vruchtbare grond. Daarnaast is het bedirjf gelegen in een overwegend agrarische gebied. Met de uitbreiding is blijft er in de toekomst sprake van een rendabel melkveehouderij. De wijziging van het bouwvlak in niet direct noodzakelijk voor de uitbreiding van het aantal dieren. Deze kunnen gehuisvest worden binnen het huidige bouwvlak. De plaats van de te bouwen schuur en sleuf(voer)silo is gekozen op deze plaats, uit arbeids- en logistiek effcientie binnen het bedrijf. Dit levert de kortste rijroutes en looplijnen op.

1

Fase 1: Oriëntatiefase:

Opstellen startnotitie

Hoofdstuk 2: Reden en motivatie van uw bedrijfsontwikkeling 2.1

Aanleiding en motivering van uw voornemen

Beschrijf de belangrijkste punten van uw voornemen kort. Wat wilt u? Welke richting wilt u met uw bedrijf in de toekomst inslaan? Onderstaand een opsomming van aandachtspunten die u bij uw overwegingen kunt betrekken. Persoonlijke motivering • Waar ligt uw ambitie en wat zijn de mogelijkheden voor uw bedrijf? Denk aan zaken als specialisatie, verbreding, extensivering, samenwerkingsverbanden, nevenactiviteiten etc. • Ga na waar de sterke kanten van u en uw bedrijf liggen. • Ga na waar de zwakkere kanten van u en uw bedrijf liggen. • Kiest u voor een versterking van de sterke punten of een verbetering van de minder sterke punten? • Overleg ook met uw financier of de plannen haalbaar zijn. Aanleiding Geef aan welke de belangrijkste aanleiding voor u is, maak hierbij onderscheid tussen bouwkavel en/of veldpercelen (Wet en regelgeving, ecologische ontwikkelingen, technische ontwikkelingen, planologische ontwikkelingen, bedrijfssplitsing, bedrijfsomschakeling). Bedrijf • Denkt u aan een verandering van uw bedrijfstype naar een andere sector? • Verandert de hoofdtak en neventak? • Voor welke activiteiten streeft u een verdere groei na (uitdrukken in bijv. toename kg melk, oppervlak teelt, aantal dieren etc. • Is opvolging / overname realiseerbaar op de huidige locatie of elders? • Zijn er organisatorische veranderingen te verwachten? (bijvoorbeeld vorming maatschap, splitsing, meer werknemers in dienst, enz.) • Probeer een inschatting te maken over de continuïteit van uw bedrijf. Zijn er bedreigingen van buitenaf (bijvoorbeeld bestemmingsplanwijzigingen, aanleg wegen, aflopende pachtcontracten etc.) Bouwkavel en omgeving • Zijn alternatieve locaties onderzocht? Zo ja, op uw eigendom, welke? Op gronden van anderen, welke? Zo nee, waarom niet? Gaarne uw resultaten en/of overwegingen vermelden. Indien u over meerdere mogelijke vestigingslocaties beschikt, dient u hier te motiveren waarom voor de beoogde locatie is gekozen. • In een aantal gebieden promoot de Provincie Limburg een actieve uitplaatsing of een terughoudend beleid met betrekking tot ontwikkelingen. Deze gebieden worden in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL) aangeduid als perspectieven. Uw gemeente kan u toelichten in welk perspectief uw beoogde ontwikkelingen gelegen zijn en wat voor u hiervan de gevolgen zijn. • Denk bij nieuwvestiging of verplaatsing van het bedrijf aan de landschappelijke situatie van de nieuwe locatie. Denk bij uitbreiding van bestaande of inrichting van nieuwe bouwkavels aan de landschappelijke en/of stedenbouwkundige inpassing. Dit laatste telt zeker bij cultuurhistorisch belangrijke panden zwaar mee bij de beoordeling. Omgevingskwaliteit • Zijn er mogelijkheden in uw directe omgeving waardoor u een bijdrage kunt leveren aan het verbeteren van de omgevingskwaliteit of het beheer en onderhoud van het landschap, tegen de verdroging, erosie etc. • Welke inspanning heeft u reeds gerealiseerd en hoe denkt u deze te kunnen uitbreiden. Betrokken partijen

2

Bij de realisatie van uw ontwikkelingen kunnen meerdere partijen een rol spelen. Welke zijn naar uw inzicht voor uw bedrijf relevant (denk aan: gemeente, provincie, waterschap, zuiveringsschap, waterleidingmaatschappij, coördinatiecommissie bouwplannen maasdal, landinrichtingscommissie, staatsbosbeheer, LimburgsLandschap etc.) Beschrijf hier de belangrijkste punten van uw voornemen:

2.2

Soort ontwikk Verplaatsing bestaand agrarisch bedrijf

Herbenutting bestaand agrarisch bedrijf elders Gaat de herbenutting gepaard met opheffen van bestaande agrarische bouwkavel? Ja Nee Wordt er tevens een agrarisch hulp- of nevenbedrijf1 uitgeoefend? Ja Nee Is bovenstaande op een ander adres aan de orde dan op het bedrijfsadres? Ja, namelijk ... Nee Voeg een schets (tekening) op schaal (bijvoorbeeld 1:1000 of 1: 2500) van de bestaande en nieuwe situatie en vul onderstaande tabel in. Locatie2: Bestaande gebouwen

(stal-) capaciteit of oppervlakte (m²)

Huidige functie

Toekomstige functie

Toekomstig sloopobject Ja / Nee

melkkoeien jongveestal

nee nee

Jongveestal melkstal opslagloods

nee nee nee

1 2

Melkkoeienstal Droge koerienstal

1000 m2 600 m2

3 4 5

Jongveestal Melkstal oude stal

450 m2 120 m2 200 m2

melkkoeien Droge koeienstal Jongveestal melkstal kalveren

Nieuwe opstallen (eventueel soort / type)

(stal-) capaciteit of oppervlakte (m²)

Beoogde functie

650 m2 300 m2

Schuur/Stalling Opslag voer

9 Wertuigenloods 10 Voersilo 11 12 13

1

Bebouwing voor nevenactiviteiten is o.a. hoevewinkel, pensionvoorziening, ontvangstruimte voor groepsontvangsten, productverwerkingseenheid 2 Bij meerdere locaties deze invulling herhalen.

3

Hoofdstuk 3: Leidraad voor oriënterend overleg met gemeente Dit hoofdstuk vormt de leidraad voor uw oriënterend overleg met de gemeente. Vul dit hoofdstuk daarom samen met uw gemeente in en betrek zonodig ook andere partijen hierbij (provincie, waterschap etc.). Na invulling moet duidelijk zijn of een bedrijfsontwikkelingsplan (BOP) noodzakelijk is voor de beoogde ontwikkeling en welke accenten van belang zijn bij de uitwerking van het BOP. Dit overleg heeft een verkennend karakter; er kunnen geen bindende afspraken worden gemaakt. 3.1

Regio Zuid-Limburg (incl. voormalige gemeente Susteren) Noord- en Midden-Limburg POL-perpectief Bouwkavel Huiskavel Veldkavels

P P P

5b 5b 5b

En P

In welk soort gebied liggen uw huiskavel. Verwacht u in de toekomst veranderingen in deze indeling door bijvoorbeeld kavelruil, aan- verkoop en landinrichting? Vul in de twee kolommen in hoeveel oppervlak (in hectares) het globaal betreft. Oppervlakteverdeling Extensiveringsgebied Wervingsgebied Landbouwontwikkelingsgebied EHS / PES Hellingen Grondwaterbeschermingsgebied Waterbergend winterbed Maas Stroomvoerend winterbed Maas Beschermd dorpsgezicht / monument

Huidig

Toekomst (Benadering)

gehele bedrijf

gehele bedrijf

Kaart toevoegen waarop ligging bouwkavel en percelen (Bijvoorbeeld 1:10000) zijn aangegeven (bijvoorbeeld Mac Sharry-kaart of luchtfoto) 3.2.

Bestemmingsplangegevens Naam vigerende bestemmingsplan (sub)bestemming bouwperceel

: "Buitengebied" en "1e Herziening Bestemmingsplan Buitengebied" van de gemeente Bergen : Agrarisch Bouwblok

Ligt uw bedrijf in een bestemming, waar naast de agrarische ook andere belangen en waarden een rol spelen (bijvoorbeeld Aln, Al of Alo bestemming)? Ja Nee Datum vaststelling

:

7 juli 2009

Bouwkaveloppervlak ingevolge bestemmingsplan

:

14000

m2

Is het plan in overeenstemming met het geldende bestemmingsplan? Ja Nee, de afwijking bestaat uit:…

4

Is er een planherziening in voorbereiding of in procedure Nee Ja, namelijk 3.3.

Landinrichting

Liggen (één van) uw (huidige) percelen in een landinrichtings- of kavelruilproject? Nee Ja, namelijk Liggen (één van) uw (toekomstige) percelen in een landinrichtings- of kavelruilproject? Nee Ja, namelijk

5

Fase 2: Uitwerken bedrijfsontwikkelingsplan Fase 1 begint met het aandragen van een concreet initiatief door u aan de gemeente. De gemeente maakt een afweging op hoofdlijnen. − Indien het initiatief past in het bestemmingsplan zal het bedrijfsontwikkelingsplan niet verder hoeven te worden uitgewerkt en kunt u overgaan tot het indienen van een principeaanvraag. − Indien voor het initiatief een wijziging van een bestemmingsplan nodig is dient een bedrijfsontwikkelingsplan (BOP) uitgewerkt te worden waarin naast de plannen ook de effecten op de omgeving en tegenprestaties worden uitgewerkt. Hoofdstuk 4: Algemene bedrijfsgegevens

4.1

Bedrijfsvorm Eenmansbedrijf V.o.f.

Maatschap B.V.

4.2 Startdatum huidige bedrijfsvorm Startdatum huidige bedrijfsvorm 01-01-2000 4.3 Ondernemers in de huidige bedrijfsvorm Ondernemers in de huidige bedrijfsvorm: Persoon 1 Persoon 2 Naam Geert Jaspers Jacqueline

Persoon 3

Geboortedatum

14-07-1971

Hoofdberoep (full-time)

Melkveehouder Melkveehouder

Nevenberoep + aantal uren

Persoon 4

Jaspers

Verzorging

4.4 Overige arbeidskrachten Overige arbeidskrachten in de huidige bedrijfsvorm: Vaste arbeidskrachten Losse arbeidskrachten Aantal personen full-time : Aantal personen parttime : Totaal aantal arbeidsuren à week Aantal weken werkzaam à jaar

1 : :

wisselend wisselend

4.5 Continuïteit Is de continuïteit van het bedrijf, voor de komende 10 jaar (bestemmingsplanperiode) gegarandeerd? Nee Gezien de leeftijd van de huidige ondernemer is deze vraag niet van toepassing Ja, namelijk

6

Hoofdstuk 5: Huidige en toekomstige productiegegevens Voor het opstellen van een bedrijfsontwikkelingsplan vormen de huidige bedrijfsgegevens de basis. Onderstaand (vanaf 5.3) treft u een omvangrijke tabel aan die gebaseerd is op de mei-telling van het Landbouw Economisch Instituut (LEI)! De gegevens over de huidige situatie hebben betrekking op het jaar De gegevens zijn de gegevens van de Ja Nee, namelijk, landbouwtelling van dat jaar De toekomstige situatie, na de beschreven bedrijfsontwikkeling, heeft betrekking op het jaar: 5.1

Agrarische hoofdtak en agrarische neventak(ken)

Agrarische hoofdtak: Agrarische neventak(ken): Productiewijze: Gangbare 5.2

Melkveehouderij Akkerbouw Biologische

Kwaliteitsborgsystemen

Past u een kwaliteitssysteem toe op uw bedrijf? Nee Ja, namelijk 5.3

Specifieke productiegegevens

Ter aanvulling op deze gegevens, voortkomende uit de mei-telling, vragen wij u tevens de beoogde toekomstige omvang aan te geven. Deze gegevens zijn benodigd ten behoeve van de volwaardigheidstoets van het agrarische bedrijf voor de huidige en toekomstige situatie. RUNDVEE Weidend Ja Melkvee

Vrouwelijk jongvee < 1 jaar Mannelijk jongvee < 1jaar Vrouwelijk jongvee 1 - 2 jaar Mannelijk jongvee 1 - 2 jaar Vaarzen > 2 jaar Fokstieren > 2 jaar Melk- en kalfkoeien Melkquotum (eigendom) (kg) Melkquotum (leasemelk) (kg) Boerderijzuivelverwerking (kg/ltrs)

Nee Huidig (aantallen)

Toekomstig

0 120

170

220

350

VARKENS PLUIMVEE

7

PAARDEN AKKERBOUW GLASTUINBOUW TUINBOUW OPEN GROND

5.4

Grondsituatie Eigendom / pacht

Oppervlakte in eigendom Oppervlakte kortdurende pacht Oppervlakte reguliere pacht Oppervlakte met grondgebruiksverklaring Totaal eigendom / pacht3 Feitelijk gebruik Akkerbouw Blijvend grasland, niet in uiterwaarden Blijvend grasland, in uiterwaarden Tijdelijk grasland Tuinbouw volle grond (incl. fruit) Tuinbouw staand glas verwarmd Tuinbouw staand glas koud Teeltondersteunende voorzieningen Containervelden/pottenteelt Snelgroeiend productiehout Braakland Cultuurgronden niet in gebruik Natuurlijke graslanden Bos (inclusief kerstdennen) Erf (inclusief overige bebouwing) Totaal feitelijk gebruik4

Huidig (Ha)

Toekomstig

39

55

8 3 50

8 3 66

Huidig (Ha)

Toekomstig

50

66

50

66

Huiskavel

3 4

totaal eigendom/pacht en feitelijk gebruik moeten gelijk zijn; huiskavel niet dubbeltellen! totaal eigendom/pacht en feitelijk gebruik moeten gelijk zijn; huiskavel niet dubbeltellen!

8

Hoofdstuk 6 Verbreding van het agrarische bedrijf

Onder de term verbrede landbouw vallen een veelheid aan ondergeschikte activiteiten die aan de landbouw gerelateerd zijn, maar niet behoren tot de primaire productielandbouw. Heeft u in uw bedrijfsconcept een verbrede agrarische activiteit? Nee Ja, namelijk Voor de beoordeling van de bedrijfsvolwaardigheid is inzicht nodig over verhouding tussen hoofd- en nevenactiviteiten. Geef onderstaand een schatting van de procentuele verhouding aan (het totaal is uiteraard 100%). Hoofdactiviteit Nevenactiviteit Nevenactiviteit Hoofdactiviteit Arbeid Winstopbrengst Benutting bouwkavel Benutting huiskavel

9

Hoofdstuk 7: Beschrijving effecten, maatregelen en tegenprestatie Bij het formuleren van de tegenprestaties kan de ondernemer kiezen uit verschillende pakketten: het verplichte basispakket, het basispakket-plus en het basispakket-extra. Meer achtergrondinformatie over deze verschillende pakketten kunt u vinden in de POL-uitwerking BOM+. 7.1 Verplicht Basispakket Alle agrarische ontwikkelingen waarbij gebouwen, bouwwerken of verhardingen worden gerealiseerd, moeten voldoen aan enkele minimumkwaliteitsvereisten: het verplichte basispakket. Dit pakket is verplicht voor alle bedrijven in alle situaties. Deze maatregelen moeten feitelijk niet gezien worden als tegenprestatie; ze maken onderdeel uit van de normale vereisten waaraan een bedrijf moet voldoen. Worden er op de bouwkavel maatregelen getroffen ter voorkoming van problemen met hemelwater als gevolg van de nieuwe bebouwing / bouwwerken / verharding? Nee Ja, namelijk Infiltratievoorzieningen Retentievoorzieningen Lozingsvoorzieningen Anders, namelijk: Worden er op de bouwkavel maatregelen getroffen op de bouwkavel ten behoeve van een goede landschappelijke inpassing van de nieuwe bebouwing / bouwwerken / verharding? Nee Ja, namelijk: zie bijgevoegd beplantingsplan Is er een inpassingsplan aanwezig? Ja Nee Worden er op de bouwkavel maatregelen getroffen op de bouwkavel ter behoud van cultuurhistorische waarden? Nee Ja, namelijk: 7.2

Opties voor basispakketplus en basispakket-extra

Bij het basispakket-plus moet er wel een tegenprestatie worden geleverd. Daarbij kan de ondernemer kiezen uit verschillende onderdelen uit het basispakket-plus. Uiteraard is deze keuze medebepalend voor de mogelijkheden van de bedrijfsontwikkeling. Afhankelijk van de omvang van de gewenste ingreep en de kwetsbaarheid van het gebied, bestaat de tegenprestatie uit een of meer onderdelen van het basispakket-plus. Uitgangspunt hierbij is dat de tegenprestatie in redelijke verhouding staat tot aard en omvang van de agrarische ontwikkeling. De ondernemer kan ook zelf tegenprestaties aandragen die gericht zijn op de gronden buiten de bouwkavel: het basispakket-extra. Deze keuze is vrijwillig, maar is hier eenmaal voor gekozen, dan is uitvoering verplicht. In alle gevallen geldt echter: geen ontwikkelingsruimte indien er geen tegenprestatie voor aantasting van de omgevingswaarden wordt aangedragen. A. Waterhuishouding (gronden oppervlaktewater): Worden er op of rond de bouwkavel maatregelen getroffen ter voorkoming van problemen met hemelwater als gevolg van de bestaande bebouwing / bouwwerken / verharding? Nee Ja, namelijk:

10

Bedrijfswaterplan aanwezig Nee Ja Worden bestaande (subsidie)regelingen benut: Nee Ja, namelijk: B. Erosie Worden er maatregelen getroffen met betrekking tot erosie? Nee Ja, namelijk: Bedrijfserosieplan aanwezig Nee Ja Worden bestaande (subsidie)regelingen benut: Nee Ja, namelijk: C. Landschappelijke inpassing Worden er op of rond de bouwkavel maatregelen getroffen op de bouwkavel ten behoeve van een goede landschappelijke inpassing van de bestaande bebouwing / bouwwerken / verharding? Nee Ja, namelijk: Is er een inpassingsplan aanwezig? Ja Nee Worden bestaande (subsidie)regelingen benut: Nee Ja, namelijk: D. Cultuurhistorie Worden er maatregelen getroffen op of rond de bouwkavel met betrekking tot behoud van cultuurhistorie? Nee Ja, Worden er maatregelen getroffen ter behoud van het beschermde dorpsgezicht? Nee Ja, namelijk: Worden er andere maatregelen getroffen ter behoud van de cultuurhistorie in de omgeving?: Nee Ja, namelijk: Worden bestaande (subsidie)regelingen benut: Nee Ja, namelijk: E. Natuur en landschap Worden er maatregelen getroffen op of rond de bouwkavel met betrekking tot de natuur en landschap? Nee Ja, namelijk: Bijzondere wijze van inpassing in gebied Maatregelen met betrekking tot natuurwaarde op percelen (bijv. hagen, houtwallen, poelen etc.), namelijk: Versterking aanwezige cultuurhistorische relicten inclusief beheer Versterking aanwezige aardkundige waarden inclusief beheer

11

Anders, namelijk Bedrijfsnatuurplan aanwezig Nee Ja Worden bestaande (subsidie)regelingen benut: Nee Ja, namelijk: F. Milieuaspecten Worden er maatregelen getroffen op of rond de bouwkavel met betrekking tot milieuaspecten? Nee Ja Worden er maatregelen getroffen met betrekking tot zuinig ruimtegebruik Nee Ja, namelijk Worden er duurzame materialen en grondstoffen in bedrijfsvoering toegepast? Nee Ja, namelijk: Vindt er hergebruik van materialen etc. plaats? Nee Ja, namelijk: Overige: Worden bestaande (subsidie)regelingen benut: Nee Ja, namelijk:

G. Verstening Worden er maatregelen getroffen op of rond de bouwkavel met betrekking tot verstening / ontstening / verglazing / ontglazing? Nee Ja Op een andere kavel in eigendom: Elders in de omgeving: H. Veiligheid /overstroming Maatregelen op en/of rond de bouwkavel met betrekking tot de veiligheid / overstromingen? Nee Ja

12

Hoofdstuk 8: Realisatie en planning 8.1 Financiële uitvoerbaarheid Is de bedrijfsontwikkeling inclusief de tegenprestatie(s) getoetst door de bank of Register accountant? Ja Nee Is de bedrijfsontwikkeling inclusief de tegenprestatie(s) financieel uitvoerbaar en getoetst door de bank of Register accountant? Ja Nee Opmerkingen:

8.2 Planning Is (nog) een bedrijfsovername aan de orde Nee Ja Wanneer wilt u daadwerkelijk van start gaan met uw voorgenomen bedrijfsontwikkeling? M.b.t. bouwkavel: 2012

(jaartal)

M.b.t. tegenprestaties: 2013

(jaartal)

Wanneer worden de tegenprestaties getroffen: Voorafgaand aan uitbreiding, want Gelijktijdig met uitbreiding, want scheelt in kosten Na uitbreiding, want Waar worden de maatregelen getroffen Op de bouwkavel Buiten de bouwkavel Voeg een schets toe waarop de locatie van de maatregelen en tegenprestaties staan weergegeven. 8.3 Borging Hoe worden de tegenprestaties geborgd? In het bestemmingsplan Privaatrechtelijke overeenkomst Anders, namelijk Met welke partij(en) worden afspraken gemaakt cq overeenkomsten gesloten? Gemeente Is duidelijkheid over het soort overeenkomst, hardheid afspraken, sancties, procedures e.d. Ja

13

Nee, namelijk Wanneer is / wordt naar verwachting deze overeenkomst gesloten: Voor aanvang van procedure, dus in de februari 2012

14

Hoofdstuk 9: Afronding

Aantal bijlagen: 2

stuks

Opmerkingen naar aanleiding van het bedrijfsontwikkelingsplan?

Aldus naar waarheid ingevuld, Overleg met gemeente gevoerd? Ja Nee

Plaats: De Rips Datum: 23-01-2012

Vereiste bijlagen:

1. Schets (tekening) op schaal (bijvoorbeeld 1:1000 of 1: 2500) van de bestaande en nieuwe situatie 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Kaart waarop ligging bouwkavel en percelen (Bijvoorbeeld 1:10000) zijn aangegeven (bijvoorbeeld Mac Sharry-kaart of luchtfoto) Schets waarop de locatie van de maatregelen en tegenprestaties staan weergegeven

15

BIJLAGE 4 Berekeningen Luchtkwaliteit

Worst-case berekening voor de bijdrage van het extra verkeer als gevolg van een plan op de luchtkwaliteit Extra verkeer als gevolg van het plan Extra voertuigbewegingen (weekdaggemiddelde)

14

Aandeel vrachtverkeer

55,0%

NO2 in µg/m3

0,14

3

0,02

Maximale bijdrage extra verkeer

PM10 in µg/m 3

1,2

Grens voor "Niet In Betekenende Mate" in µg/m Conclusie De bijdrage van het extra verkeer is niet in betekenende mate; geen nader onderzoek nodig

Jaar:

2012

Lengte transportbeweging : Snelheid : Snelheid :

Licht wegverkeer 225 m 15 km/u 4,1667 m/s

Tijdsduur enkele rijbeweging Tijdsduur enkele rijbeweging

54 s 0,0150 uur

Emissiefactor: Emissiefactor: Emissie enkele transportbeweging Emissie enkele transportbeweging Aantal verkeersbewegingen: Aantal verkeersbewegingen:

0,05 g/km 0,75 g/uur 0,01125 g/uur 1,28425E-06 g/jaar 4 per dag 1460 per jaar

Emissie per jaar:

0,001875 gram PM10/jaar

Totale emissie

0,035250 gram PM10/jaar

Middelzwaar wegverkeer 225 m 15 km/u 4,1667 m/s 54 s 0,0150 uur 0,3 g/km 4,5 g/uur 0,0675 g/uur 7,70548E-06 g/jaar 2 per dag 730 per jaar 0,005625 gram PM10/jaar

Zwaar wegverkeer 225 m 15 km/u 4,1667 m/s 54 s 0,0150 uur 0,37 g/km 5,55 g/uur 0,08325 g/uur 9,50342E-06 g/jaar 8 per dag 2920 per jaar 0,027750 gram PM10/jaar

BIJLAGE 5 Beknopte rapportage Natuurloket

BIJLAGE 6 Archeologisch onderzoek

ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK PANNENWEG 5 TE SIEBENGEWALD GEMEENTE BERGEN

Archeologisch bureauonderzoek Pannenweg 5 te Siebengewald in de gemeente Bergen

Opdrachtgever

Fam. Jaspers Pannenberg 5 5853 ES Siebengewald

Contactpersoon

De heer G.T.A. Jaspers

Project

BER.JAS.ARC

Rapportnummer

11030278

Status

Conceptrapportage

Datum

29 april 2011

Vestiging

Doetinchem

Auteur(s)

Drs. G.W.J. Spanjaard

Paraaf

Autorisatie

Drs. A.H. Schutte (Senior KNA-Archeoloog)

Paraaf

© Econsultancy bv, Doetinchem Foto’s en tekeningen: Econsultancy bv, tenzij anders vermeld. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Econsultancy bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. ISSN: 2210-8777 (Analoog rapport) ISSN: 2210-8785 (Digitaal rapport E-depot)

Econsultancy Archeologisch Rapport

Administratieve gegevens plangebied Rapportnummer en projectnaam

11030278 BER.JAS.ARC

Toponiem

Pannenweg 5

Opdrachtgever

Fam. Jaspers

Gemeente

Bergen

Plaats

Siebengewald

Provincie

Limburg

Kadastrale gegevens

Gemeente Bergen, sectie R, nummer 484 (ged.)

Omvang plangebied

Circa 2.200 m2

Kaartblad

46 D (1:25.000)

Coördinaten centrum plangebied

X: 203.720 / Y: 406.530

Bevoegd gezag

Gemeente Bergen Mevrouw N. Bakker Postbus 140 5854 ZJ Bergen Tel. 0485 34 83 83

ARCHIS2

Bureauonderzoek 46.094 n.v.t.

Onderzoeksmeldingsnummer (OM-nr.) Vondstmeldingsnummer Onderzoeksnummer

Booronderzoek 46.304 n.v.t.

Archeoregio NOaA

Limburgs zandgebied

Beheer en plaats documentatie

Econsultancy, Doetinchem / Provinciaal Archeologisch Depot Gelderland

Uitvoerders

Econsultancy, drs. G.W.J. Spanjaard

Kwaliteitszorg Econsultancy beschikt over een eigen opgravingsvergunning, afgegeven door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). De opgravingsvergunning geeft opdrachtgevers de zekerheid dat het uitvoerend bureau werkt conform de eisen die de RCE stelt op het gebied van competenties en integriteit van medewerkers en het toepassen van vigerende normen en onderzoeksprotocollen. Betrouwbaarheid Dit onderzoek is op zorgvuldige wijze uitgevoerd, conform de toepasselijke en van kracht zijnde regelgeving. Een booronderzoek wordt in het algemeen uitgevoerd door het steekproefsgewijs onderzoeken van de bodem, waardoor het, op basis van de resultaten van een booronderzoek, onmogelijk is garanties af te geven ten aanzien van de aan- of afwezigheid van archeologische waarden. In dit kader dient ook opgemerkt te worden dat geraadpleegde bronnen niet altijd zonder fouten en/of volledig zijn. Daar Econsultancy voor het verkrijgen van historische informatie afhankelijk is van deze bronnen, kan Econsultancy niet instaan voor de juistheid en volledigheid van deze informatie.


SAMENVATTING Econsultancy heeft in opdracht van familie Jaspers in april 2011 een archeologisch bureauonderzoek en verkennend booronderzoek uitgevoerd. Het onderzoek is uitgevoerd in verband met de voorgenomen uitbreiding van een bestaand bouwblok en de nieuwbouw van een schuur. Het plangebied is gelegen aan de Pannenweg 5 te Siebengewald in de gemeente Bergen. Het archeologisch onderzoek wordt noodzakelijk geacht om te bepalen of er een gerede kans is dat archeologische waarden wel of niet aanwezig (kunnen) zijn in de ondergrond, die door de voorgenomen bodemingrepen kunnen worden aangetast/verloren kunnen gaan. Daarom is het binnen het kader van de Wet op de Archeologische MonumentenZorg uit 2007 (WAMZ), voortvloeiend uit het Verdrag van Malta uit 1992, verplicht voorafgaand archeologisch onderzoek uit te voeren (zie Bijlage 3). Doel van het bureauonderzoek is het verwerven van informatie, aan de hand van bestaande bronnen, over bekende en verwachte archeologische waarden, om daarmee een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied op te stellen. Het inventariserend veldonderzoek (IVO-overig, verkennende fase) heeft tot doel de in het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting aan te vullen en te toetsen, en is erop gericht om inzicht te krijgen in de geologische en bodemkundige opbouw binnen het plangebied. Tevens is het bedoeld om kansrijke zones te selecteren voor vervolgonderzoek en kansarme zones ervan uit te sluiten. Ook wordt gelet op het voorkomen van (diepe) verstoringen van het bodemprofiel. Indien de ondergrond tot grote diepte verstoord is, zullen eventueel aanwezige archeologische resten mogelijk verdwenen zijn. Met de resultaten van het archeologisch onderzoek kan worden vastgesteld of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of vervolgonderzoek en/of planaanpassing noodzakelijk is. Gespecificeerde archeologische verwachting Op basis van de aardwetenschappelijke gegevens, in combinatie met het historisch kaatmateriaal, wordt verwacht dat het plangebied ter plaatse van een geul van een vlechtend afwateringstelsel op het rivierterras uit het Weichselien ligt. In de geul is lichte en zware (binnen het plangebied) zavel afgezet. Tijdens het Holoceen is in deze geul een ven aanwezig geweest en is mogelijk (plaatselijk) veenvorming opgetreden. Uit de landschappelijke ligging blijkt dat de archeologische verwachting die op de gemeentelijke beleidsadvieskaarten is weergegeven enigszins bijgesteld dient te worden. De hoge verwachting voor jagers/verzamelaars en de lage verwachting voor landbouwers, die beide gebaseerd zijn op ligging binnen een ‘droog’ landschap, dient bijgesteld te worden naar een middelhoge verwachting voor rituele deposities (gelijk aan de verwachting van het ten westen weergegeven ven). Rituele deposities worden gekenmerkt door een geringe omvang en een kleine vondstdichtheid. Eventueel aanwezige resten worden in de geulopvulling of in het eventueel aanwezige veendek verwacht. De resten zullen naar verwachting goed geconserveerd zijn door de vochtige, en daardoor reducerende bodemcondities. Diepe sporen worden niet verwacht.



Direct ten noorden van het plangebied is van 1799 tot 1930 een plavuizen- en pannenbakkerij aanwezig geweest. Ook op enige afstand ten zuidwesten heeft een pannenbakkerij gestaan aan de rand van de voormalige geul. De scherpe overgangen in het reliëf, die in het AHN zichtbaar zijn en de historische perceelsgrenzen en infrastructuur volgen, doen vermoeden dat ter plaatse van het plangebied kleiwinning heeft plaatsgevonden ten behoeve van de pannenbakkerijen, waarbij een eventueel aanwezig veendek eveneens zal zijn afgegraven. Met het afgraven van de klei (en het veen) zullen eventueel aanwezige archeologische resten (rituele deposities in de top van het pakket) verloren zijn gegaan. Resultaten inventariserend veldonderzoek Uit de resultaten van het inventariserend veldonderzoek (IVO, verkennende fase) blijkt dat de top van het oorspronkelijke bodemprofiel binnen (een groot deel van) het plangebied vermoedelijk is afgegraven, waarna een ophogingspakket is aangebracht. Conclusie Op basis van de waargenomen bodemopbouw kan worden geconcludeerd dat archeologische waarden niet meer in situ worden verwacht. Selectieadvies Op grond van de resultaten van het bureau- en veldonderzoek adviseert Econsultancy om het plangebied vrij te geven. Bovenstaand advies vormt een selectieadvies. De resultaten van dit onderzoek zullen eerst moeten worden beoordeeld door het bevoegd gezag (gemeente Bergen), die vervolgens een selectiebesluit neemt. Er is geprobeerd een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethode. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten in het plangebied kan nooit volledig worden uitgesloten. Econsultancy wil de opdrachtgever er daarom ook op wijzen dat, mochten tijdens de geplande werkzaamheden daar toch archeologische waarden worden aangetroffen, er conform artikel 53 van de Monumentenwet uit 1988 een meldingsplicht geldt bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: ARCHIS-meldpunt, telefoon 033-4227682), de gemeente Bergen of de Provincie Limburg.



INHOUDSOPGAVE 1

INLEIDING .................................................................................................................................. 1

2

DOELSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN ......................................................................... 1

3

BUREAUONDERZOEK .............................................................................................................. 2 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11

4

INVENTARISEREND VELDONDERZOEK .............................................................................. 14 4.1 4.2 4.3

5

Methoden .......................................................................................................................... 2 Afbakening van het plangebied ........................................................................................ 3 Huidige situatie ................................................................................................................. 3 Toekomstige situatie ......................................................................................................... 3 Beschrijving van het historische gebruik .......................................................................... 4 Aardwetenschappelijke gegevens .................................................................................... 5 Archeologische waarden .................................................................................................. 8 Aanvullende informatie ................................................................................................... 11 Relatie aardwetenschappelijke informatie met archeologische waarden....................... 11 Gespecificeerde archeologische verwachting ................................................................ 12 Beantwoording onderzoeksvragen bureauonderzoek .................................................... 13

Methoden ........................................................................................................................ 14 Resultaten ....................................................................................................................... 14 Beantwoording onderzoeksvragen veldonderzoek ........................................................ 15

CONCLUSIE EN SELECTIEADVIES ....................................................................................... 16 5.1 5.2

Conclusie ........................................................................................................................ 16 Selectieadvies................................................................................................................. 16

6

LITERATUUR ........................................................................................................................... 17

7

BRONNEN ................................................................................................................................ 18



LIJST VAN AFBEELDINGEN Afbeelding 1 Afbeelding 2 Afbeelding 3 Afbeelding 4 Afbeelding 5 Afbeelding 6 Afbeelding 7 Afbeelding 8 Afbeelding 9 Afbeelding 10 Afbeelding 11 Afbeelding 12 Afbeelding 13 Afbeelding 14

Situering van het plangebied binnen Nederland Detailkaart van het plangebied Situering van het plangebied binnen de kadastrale kaart uit 1821 (Minuutplan) Situering van het plangebied binnen de Militaire topografische kaart uit 1843 Situering van het plangebied binnen de Militaire topografische kaart uit 1938 Situering van het plangebied binnen de Topografische kaart uit 1967 Situering van het plangebied binnen de gemeentelijke Geomorfologische kaart Situering van het plangebied binnen het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Situering van het plangebied binnen de Bodemkaart Archeologische Gegevenskaart van het onderzoeksgebied Situering van het plangebied binnen de Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor jagers/verzamelaars Situering van het plangebied binnen de Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor landbouwers Situering van het plangebied binnen de Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor natte gebieden Boorpuntenkaart

LIJST VAN TABELLEN Tabel I Tabel II Tabel III Tabel IV Tabel V Tabel VI Tabel VII.

Geraadpleegd historisch kaartmateriaal Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Grondwatertrappenindeling Overzicht onderzoeksmeldingen Overzicht ARCHIS-waarnemingen Gespecificeerde archeologische verwachting Hoofdlijn bodemopbouw

BIJLAGEN Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5

Overzicht geologische en archeologische tijdvakken Bewoningsgeschiedenis van Nederland AMZ-cyclus Planontwerp Boorprofielen



1

INLEIDING

Econsultancy heeft in opdracht van de Familie Jaspers een archeologisch bureauonderzoek en verkennend booronderzoek uitgevoerd voor het plangebied gelegen aan de Pannenweg 5 te Siebengewald in de gemeente Bergen. In het plangebied zal een uitbreiding van het bestaande, naastgelegen bouwblok worden gerealiseerd. Het oostelijke deel van de bouwblokuitbreiding zal bebouwd worden. Het archeologisch onderzoek is noodzakelijk om te bepalen of er een gerede kans is dat archeologische waarden wel of niet aanwezig (kunnen) zijn in de ondergrond, die door de geplande (en toekomstige) bodemingrepen kunnen worden aangetast/verloren kunnen gaan. Daarom is het binnen het kader van de Wet op de Archeologische MonumentenZorg uit 2007 (WAMZ), voortvloeiend uit het Verdrag van Malta uit 1992, verplicht voorafgaand archeologisch onderzoek uit te voeren (zie Bijlage 3). Het archeologisch onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek (Hoofdstuk 3). Op basis van de resultaten van het onderzoek wordt een advies gegeven of vervolgstappen nodig zijn en zo ja, in welke vorm (Hoofdstuk 4). Dit advies dient te worden getoetst door het bevoegd gezag, de gemeente Bergen, waarna een besluit zal worden genomen of het plangebied kan worden vrijgegeven of dat vervolgstappen nodig zijn.

2

DOELSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN

Het onderzoek heeft tot doel inzicht te krijgen in de archeologische waarden van het plangebied. Het bureauonderzoek heeft tot doel om een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel van het plangebied op te stellen. Het verwachtingsmodel is gebaseerd op bronnen over bekende of verwachte archeologische waarden in en om het plangebied. Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld:

Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, die vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of -rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied?

Het inventariserend veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek heeft tot doel de in het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting aan te vullen en te toetsen, en is er op gericht om inzicht te krijgen in de geologische en bodemkundige opbouw binnen het plangebied. Tevens is het bedoeld om kansrijke zones te selecteren voor vervolgonderzoek en kansarme zones ervan uit te sluiten. Ook wordt gelet op het voorkomen van (diepe) verstoringen van het bodemprofiel. Indien de ondergrond tot grote diepte verstoord is, zullen eventueel aanwezige archeologische resten mogelijk verdwenen zijn. Het veldonderzoek dient antwoord te geven op de volgende vragen:

Wat is de bodemopbouw binnen het plangebied? Is het bodemprofiel binnen het plangebied intact of (geheel of gedeeltelijk) verstoord en indien verstoord, tot welke diepte gaat deze verstoring?


Econsultancy Archeologisch Rapport Pagina 1 van 45

Wat zijn de gevolgen van het in het plangebied aangetroffen bodemprofiel voor de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied.

Het bureauonderzoek is uitgevoerd op 5 en 6 april 2011 door drs. G.W.J. Spanjaard (fysisch geograaf). Het veldonderzoek is uitgevoerd op 22 april 2011 door drs. G.W.J. Spanjaard (fysisch geograaf) en Ir. E.M. ten Broeke (prospector). Het rapport is gecontroleerd door drs. A.H. Schutte (senior KNA-archeoloog/kwaliteitscontroleur).

3 3.1

BUREAUONDERZOEK Methoden

Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen en normen zoals aangegeven in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.2, maart 2010), die is vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie en is ondergebracht bij het SIKB te Gouda. Voor de uitvoering van het bureauonderzoek gelden de specificaties LS01, LS02, LS03, LS04 en 1 LS05. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport weergegeven conform specificatie LS06. Binnen dit onderzoek zijn de volgende werkzaamheden verricht:

afbakening van het plangebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01); beschrijving van de huidige en toekomstige situatie (LS02); beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03); beschrijving van bekende archeologische en historische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04); opstellen van een gespecificeerde verwachting (LS05).

Bij het uitvoeren van deze werkzaamheden zijn de volgende bronnen geraadpleegd:

1

het Archeologische Informatie Systeem (ARCHIS); de Archeologische Monumenten Kaart (AMK); de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW); geologische kaarten, geomorfologische kaarten en bodemkaarten; literatuur en historisch kaartmateriaal; de Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie (KICH); de recente topografische kaart (schaal 1:25.000); recente luchtfoto’s; het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN); de archeologische verwachtingskaarten van de gemeente Bergen; plaatselijke (amateur-)archeoloog c.q. heemkundevereniging; het NUMismatisch InformatieSysteem (NUMIS).

Beschikbaar via www.sikb.nl.



3.2

Afbakening van het plangebied

Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen het onderzoeksgebied en het plangebied. Het plangebied is het gebied waarbinnen feitelijk de (toekomstige) bodemverstorende ingreep gaat plaatsvinden. Het onderzoeksgebied is het gebied waarover informatie is verzameld om een goed beeld te krijgen van de archeologische waarden binnen het plangebied. Dit gebied is groter dan het plangebied. In het huidige onderzoek betreft het onderzoeksgebied het gebied binnen een straal van circa 1 km rondom het plangebied. Het plangebied heeft oppervlakte van 2.200 m² en ligt aan de Pannenweg 5, circa 1 km ten zuidwesten van Siebengewald in de gemeente Bergen (zie afbeeldingen 1 en 2). Op het Algemeen Hoogtebestand Nederland (AHN) heeft het maaiveld een hoogte van circa 15,5 m +NAP. Het gebied is kadastraal bekend als gemeente Bergen, sectie R, nummer 484 (ged.). Het bodemgebruik van de omliggende percelen is als volgt: 3.3

aan de noordwestzijde bevindt zich het huidige (bebouwde) bouwblok; aan de overige zijden bevinden zich agrarische percelen; op korte afstand ten zuid(west)en bevindt zich een greppel. Huidige situatie

Voor het bureauonderzoek is het van belang de huidige situatie te onderzoeken. Landgebruik en bebouwing kunnen van invloed zijn op de archeologische verwachting. Het plangebied is momenteel onbebouwd en in agrarisch gebruik. Bodemloket Met het bodemloket wil de overheid inzicht geven in maatregelen die de afgelopen jaren getroffen zijn om de bodemkwaliteit in Nederland in kaart te brengen (bodemonderzoek) of te herstellen (bodemsanering). Ook laat het Bodemloket zien waar vroeger (bedrijfs-) activiteiten hebben plaatsgevonden die extra aandacht verdienen. Het raadplegen van het Bodemloket heeft voor het plangebied geen aanvullende informatie 2 opgeleverd. 3.4

Toekomstige situatie

Het toekomstige gebruik van het plangebied kan bepalend zijn voor het vervolgtraject (behoud in-situ of behoud ex-situ van archeologische waarden). De manier waarop het plangebied wordt ingericht kan tot gevolg hebben dat eventueel aanwezige archeologische waarden (deels of geheel) onverstoord (kunnen) blijven. Ook kan besloten worden de inrichting zo aan te passen dat archeologische waarden alsnog onverstoord kunnen blijven liggen. Het plangebied betreft de geplande uitbreiding van het bestaande, ten noorden gelegen, bouwblok (zie Bijlage 4). Het maaiveld ter plaatse van deze uitbreiding van het bouwblok zal worden opgehoogd (met circa 0,75 m) tot het niveau van het bestaande bouwblok.

2

www.bodemloket.nl.



Binnen het oostelijke deel van het plangebied zal tevens de nieuwbouw van een schuur worden gerealiseerd. Deze schuur wordt niet onderkelderd. Bij de aanleg van een standaard fundering zal de bodemverstoring, die gepaard gaat met de aanleg van deze schuur, reiken tot een diepte van circa 1 m onder het toekomstige maaiveld. De bodemingreep blijft daardoor beperkt tot de huidige bouwvoor. 3.5

Beschrijving van het historische gebruik

In het plangebied kunnen naast archeologische sporen ook sporen van menselijk gebruik voorkomen die nog in het landschap zichtbaar zijn. Het gaat hierbij om historische gebouwen en historische geografie. Veel van de bewaard gebleven historische geografie geeft door de herverkavelingen in de e tweede helft van de 20 eeuw een incompleet beeld van het historisch landschap. Historische kaarten van vóór de herverkaveling zijn een goede aanvulling op het huidige incomplete beeld. Voor de historische ontwikkeling is naast het historisch kaartmateriaal ook relevante achtergrondliteratuur geraadpleegd. Historisch kaartmateriaal De situatie van het plangebied is op verschillende historische kaarten als volgt: Tabel I

Geraadpleegd historisch kaartmateriaal3 Bron

Periode

Kaartblad

Schaal

Kadastrale minuut

1821

Bergen, Sectie C, Blad 06

1:2.500

Militaire topografische kaart

1843

Afferden


1895


Topografische kaart

Omschrijving plangebied Plangebied onbebouwd gelegen binnen ven.

Bijzonderheden/directe omgeving en

Bebouwing ten zuidwesten en ten zuidoosten.

onbekend

Plangebied onbebouwd en binnen ven/op overgang ven naar woeste grond (heide).

Pannenbakkerij ten noorden van ven binnen onontgonnen terrein (heide). Bebouwing ten zuidwesten en zuidoosten binnen agrarische percelen. Eveneens pannenbakkerij op enige afstand ten zuidwesten.

613

1:50.000

Binnen moerassig gebied en deels mogelijk op overgang naar ten zuiden gelegen heideveldje.

Lichte toename agrarisch gebruik rondom plangebied.

1938

613

1:50.000

Agrarisch gebruik. Perceelsgrens met bomen en mogelijk sloot binnen of direct ten zuiden van plangebied.

Boerenerf bouwblok.

1967

46 G

1:25.000

Gelegen binnen één groot agrarisch perceel.

Toename bebouwing ter plaatse van huidige bouwblok. Ten zuiden gelegen sloot aanwezig.

ter

plaatse

van

huidige

Op basis van het beschikbare gedetailleerde historische kaartmateriaal lag het plangebied aan het e begin van de 19 eeuw in, of aan de rand van, een ten noorden gelegen ven (zie afbeelding 3) Ten noorden van het ven lag een gemeenschappelijk heidegebied. Ten zuidwesten en ten zuidoosten van het plangebied was bebouwing aanwezig. Op grotere afstand ten zuidwesten waren verschillende bouwwerken aanwezig, die op later kaartmateriaal als pannenbakkerij zijn weergegeven. Ten oosten van het plangebied lag al een voorloper van de Pannenweg.

3

www.watwaswaar.nl.



e

Halverwege de 19 eeuw was ten noorden van het ven, ter plaatse van het huidige bouwblok, een pannenbakkerij aanwezig (zie afbeelding 4). Van deze locatie is bekend dat pannenbakkerij Kortings hier vanaf 1799 actief is geweest en vervolgens van 1858 tot 1930 plavuizen- en pannenbakkerij 4 Driessen. Uit het kaartmateriaal blijkt verder dat het gebied ter plaatse van en ten noorden van het plangebied grotendeels nog niet in cultuur was gebracht. Ten zuiden van het plangebied waren verschillende percelen in agrarisch gebruik. e

Aan het einde van de 19 eeuw lag het plangebied binnen een moerassig terrein, met ten zuiden daarvan een heideveld. Hoewel het gebied nog grotendeels ongecultiveerd was, nam het agrarisch e gebruik rondom het plangebied enigszins toe. In de eerste helft van de 20 eeuw werd het gebied gestaag verder in cultuur gebracht en aan het eind van de jaren ’30 waren alle omringende percelen in agrarisch gebruik (zie afbeelding 5). Binnen/direct ten zuiden van het plangebied lag een perceelsgrens, waar bomen en mogelijk een sloot aanwezig waren. De ten noorden gelegen pannenbakkerij was niet langer actief en ter plaatse was een boerenerf ingericht. e

e

Gedurende de 2 helft van de 20 eeuw werden binnen het ten noorden gelegen bouwblok verschillende gebouwen opgebouwd en weer gesloopt, waarbij het bebouwde oppervlak gestaag toe nam. Ook werd de sloot ten zuiden van het plangebied verlegd, waardoor deze zijn huidige ligging kreeg (zie afbeelding 6). 5

KICH Het KennisInfrastructuur CultuurHistorie (KICH) heeft alle bekende archeologische en bouwkundige monumenten en historisch-geografische informatie samengebracht in een digitale kaart. Via deze kaart zijn cultuurhistorische waarden per gebied te bekijken. Het raadplegen van KICH heeft voor het plangebied geen aanvullende relevante informatie opgeleverd Bouwhistorische gegevens Op basis van het historisch kaartmateriaal is gebleken dat het plangebied in ieder geval vanaf het e begin van de 19 eeuw tot op heden onbebouwd is geweest. Het raadplegen van het archief van Bouw- en Woningtoezicht wordt dan ook niet zinvol geacht voor deze locatie. 3.6

Aardwetenschappelijke gegevens

Het landschap heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in het nederzettingspatroon van de mens. Bij onderzoek naar archeologische sporen in een bepaald gebied is het van groot belang te weten hoe het landschap er in het verleden heeft uitgezien. Men kan meer te weten komen over dit landschap door de geologische opbouw, de bodem en de hydrologie van een gebied te bestuderen.

4 5

http://www.encyclopedie-grofkeramiek.nl www.kich.nl.



De volgende aardwetenschappelijke gegevens zijn bekend van het plangebied: Tabel II

Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Type gegevens

Geologie

6

Gegevensomschrijving Rivierzand en -grind van de Formatie van Kreftenheye

Geomorfologie Bodemkunde

7

8

Terrasvlakte, met geulen van een meanderend afwateringsstelsel Poldervaaggrond, bestaande uit zware zavel

9

Geologie Voor een uitgebreide beschrijving van de geologische opbouw van de gemeente Bergen wordt verwezen naar de rapportage bij de archeologische beleidsadvieskaart. Hieronder volgt een beknopte beschrijving van de belangrijkste eenheden en processen die binnen het plangebied voorkomen. Het plangebied bevindt zich op een rivierterras aan de Maas, welke tijdens het Weichselien is gevormd door de Rijn. De fluviatiele zanden en grinden behoren tot de Formatie van Kreftenheye en zijn afgezet in een vlechtend riviersysteem. In de top van het terras zijn de vlechtende geulsystemen nog te herkennen als langgerekte depressies in het maaiveld. Tijdens het Laat-Weichselien, waarin relatief droge klimaatcondities heersten, werden in Nederland op grote schaal dekzanden afgezet, ook op de terrasniveaus. Deze eolische zanden worden gerekend tot de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden. Naast de droge condities werd het klimaat tijdens het Laat-Weichselien gekenmerkt door een afwisseling van koudere en minder koude perioden. Tijdens de minder koude perioden (Bølling en Allerød interstadialen) kreeg de Rijn een meer meanderend karakter en begon zich vanaf deze tijd uit het gebied terug te trekken. De voormalige stroomgeulen van het vlechtende systeem werden verlaten en alleen bij hoogwater waren ze nog watervoerend. In het rustige milieu van de overstromingsvlakte werden voornamelijk kleien afgezet, die worden gerekend tot de oude rivierklei. Tijdens het Holoceen vond buiten de actieve rivieren beekdalen vrijwel geen erosie of sedimentatie plaats. Slechts ter plaatse van geïsoleerde laagten (zoals verlaten geulen) vond veenvorming plaats. Geomorfologie De Geomorfologische kaart geeft de mate van reliëf en de vormen die in het landschap te onderscheiden zijn weer. Volgens de Geomorfologische kaart van Nederland (1:50.000) ligt het plangebied binnen een terrasvlakte met geulen van een meanderend afwateringsstelsel. Direct ten westen van het plangebied wordt echter een geul van een vlechtend afwateringsstelsel weergegeven. Op enige afstand (circa 1 km) ten noordwesten, (zuid-)westen en zuidoosten liggen terrasrestruggen met dekzand.

6

E.F.J. de Mulder et al., 2003. Alterra, 2003. 8 Stichting voor Bodemkartering, 1976. 9 H.J.A. Berendsen, 2008. / M. Verhoeven & G.R. Ellenkamp, 2007. 7



Volgens de geomorfologische kaart van de gemeenten Gennep, Mook en Middelaar en Bergen ligt het plangebied binnen een vlakte (zie afbeelding 7). Direct ten westen van het plangebied ligt een 10 dal/geul. Op enige afstand (circa 1 km) ten noordwesten, (zuid-)westen en zuidoosten liggen terrasrestruggen. De gegevens komen hiermee overeen met de gegevens die zijn weergegeven op de Geomorfologische kaart van Nederland. 11

Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Het Actueel Hoogtebestand Nederland vormt een belangrijke aanvullende informatiebron voor de landschapsanalyse. Dit met behulp van laseraltimetrie verkregen digitale bestand vormt een gedetailleerd beeld van het huidige reliëf in het plangebied. Volgens het AHN ligt het plangebied binnen een langgerekte depressie, welke zuidwest-noordoost georiënteerd is (zie afbeelding 8). Deze depressie sluit aan op de ten westen gelegen geul (zie geomorfologie) en richting het zuiden op een noordwest-zuidoost georiënteerde depressie. Op basis van deze informatie lijkt de ten westen gelegen geul binnen het plangebied door te lopen. Verder blijkt uit het AHN dat de begrenzing van de geul, met name langs de noordelijke rand, zeer scherp is en plaatselijk een steilrand vormt. Dit zou een aanwijzing kunnen zijn dat hier afgraving van grondstof voor de voorheen ten noorden (en zuidwesten) gelegen pannenbakkerijen heeft plaatsgevonden. Bodemkunde Volgens de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) is het plangebied gekarteerd als een poldervaaggrond, welke is opgebouwd uit zware zavel (code KRn2, zie afbeelding 9). De poldervaaggronden liggen ter plaatse van de in het AHN herkenbare, langgerekte depressies in het landschap en markeren de ligging van het voormalige geulsysteem. Poldervaaggronden gelegen in de oude stroomgeulen hebben over het algemeen een slechte ontwatering en vormden in het verleden geen gunstige nederzettingslocaties. Toch zijn gebiedsdelen met poldervaaggronden in het verleden wel in gebruik genomen. Volgens het archeologiebeleid van de gemeente Bergen krijgen deze gronden dan ook een lage of middelhoge verwachting toegekend, 12 afhankelijk van de textuur (lichte of zware zavel) en de ontwatering (nat of relatief droog). De poldervaaggronden worden begrensd door woud- of leekeerdgronden (code pKRn1), welke worden gekenmerkt door een humeuze bovenlaag die is ontstaan door de oxidatie van veen. Grondwatertrap Grondwatertrappen zijn een indicatie voor de diepte van de grondwaterstand en de seizoensfluctuatie daarvan. De grondwatertrappenindeling is gebaseerd op de gemiddeld hoogste (GHG) en de gemiddeld laagste grondwaterstand (GLG). Hiermee worden de winter- en zomergrondwaterstanden gekarakteriseerd in een jaar met een gemiddelde neerslag en verdamping. In stedelijk gebied zijn geen grondwatertrappen bepaald. Deze worden als ‘witte vlekken’ op de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) weergegeven.

10 11 12

M. Verhoeven & G.R. Ellenkamp, 2007. www.ahn.nl. M. Verhoeven & G.R. Ellenkamp, 2007.



Onderstaande tabel III geeft een overzicht van de klassengrenzen die worden aangehouden bij de indeling van de grondwatertrappen. De trappen worden vastgesteld op een schaal van I tot VII van respectievelijk extreem nat tot extreem droog. Bij sommige grondwatertrappen is een * weergegeven: het gaat hier om tussenliggende grondwatertrappen die een drogere variant vertegenwoordigen. 13

Tabel III Grondwatertrappenindeling Grondwatertrap

I

II'

III'

IV

V'

VI

VII"

GHG (cm -mv)

-

-

<40

>40

<40

40-80

>80

GLG (cm -mv)

<50

50-80

80-120

80-120

>120

>120

>120

') ")

Bij deze grondwatertrappen wordt een droger deel onderscheiden Een met een * achter de code als onderverdeling aangegeven "zeer droog deel" heeft een GHG dieper dan 140 cm beneden maaiveld

Gebiedsdelen met een goede ontwatering (Grondwatertrap VI en VII) zijn zeer geschikt voor landbouw en vormden mede daarom, vooral in het verleden, een aantrekkelijk vestigingsgebied. Het plangebied heeft grondwatertrap III*. 3.7

Archeologische waarden

Voor de uitkomst van het bureauonderzoek is het van belang de bekende archeologische waarden (al dan niet volledig onderzocht) te beschrijven. Een belangrijke informatiebron is het landelijke ARCHeologisch Informatie Systeem (ARCHIS), dat beheerd wordt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). In dit systeem worden alle archeologische gegevens verzameld en via internet zijn deze door bevoegden te raadplegen. De bekende archeologische waarden staan afgebeeld op afbeelding 10, een kaart met daarop, binnen een straal van 1 km rondom het plangebied, de indicatieve archeologische waarde en de in ARCHIS geregistreerde AMK-terreinen, waarnemingen, vondstmeldingen en onderzoeksmeldingen. Indicatieve archeologische waarde De IKAW (Indicatieve Kaart Archeologische Waarde) geeft voor heel Nederland de trefkans aan op het voorkomen van archeologische resten. Die trefkans is aangegeven in vier categorieën (per landen waterbodem): een hoge, middelhoge, lage en zeer lage verwachting. Bebouwde gebieden, waarvan geen bodemkundige of geologische gegevens bekend zijn, zijn niet gekarteerd. De IKAW is voornamelijk gebaseerd op de relatie die er bestaat tussen de bodemkundige of geologische kwalificaties en de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen. Een punt van aandacht daarbij is dat de IKAW grotendeels is gebaseerd op kaarten met een schaal van 1:50.000. De grenzen op de kaart zijn in werkelijkheid globale overgangen, abrupte overgangen zijn het gevolg van bodemkundige of geologische kwalificaties. Op lokaal schaalniveau is de kaart daarom minder betrouwbaar. Daarbij komt dat de IKAW voornamelijk gebaseerd is op de aanwezigheid van nederzettingen vanaf het Laat Paleolithicum tot en met Vroege Middeleeuwen en niet op bijvoorbeeld grafvelden of offerplaatsen. Voor de periode Late-Middeleeuwen en Nieuwe tijd is de IKAW minder betrouwbaar, vooral voor de gebieden die vanaf die perioden zijn ontgonnen. Een lage verwachting voor het aantreffen van archeologische waarden en resten wil daarom niet zeggen dat er geen archeologische waarden of resten aanwezig kunnen zijn. De kans daarop is echter wel kleiner.

13

W.P. Locher & H. de Bakker, 1990.



Volgens de IKAW ligt het plangebied in een gebied met een lage kans op het aantreffen van archeologische waarden (zie afbeelding 10). Archeologische beleidsadvieskaart Gemeente Bergen Sinds 2007 is de Wet op de Archeologische Monumentenzorg van kracht (WAMZ). Het doel van deze wet is te voorkomen dat archeologische waarden uit het verleden verloren gaan. In deze wet zijn de gemeenten verantwoordelijk voor het beheer van het bodemarchief binnen hun grondgebied. Voor een goed beheer van dit bodemarchief gebruikt de gemeente een archeologische beleidskaart. De Archeologische beleidskaart geeft een gemeentebreed overzicht van bekende en te verwachten archeologische waarden. De kaart maakt inzichtelijk waar en bij welke ruimtelijke ingrepen een archeologisch onderzoek verplicht is en wordt als toetsingskader gebruikt voor ruimtelijke procedures. Als onderdeel van de archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente Bergen zijn verschillende verwachtingskaarten opgesteld voor jagers/verzamelaars, voor landbouwers en voor natte landschappen. Volgens deze kaarten heeft het plangebied een hoge verwachting voor archeologische resten van jagers/verzamelaars. Deze hoge verwachting komt voort uit de ligging aan de rand van de op de geomorfologische kaart weergegeven geul. De overgang (gradiëntzone) van de natte gebieden, zoals vennen in oude geulen, naar droge gebieden waren interessant voor jagers/verzamelaars. Op basis van het AHN, de bodemkaart en het historisch kaartmateriaal wordt echter verwacht dat het ven zich verder zal hebben uitgestrekt dan op de geomorfologische kaart is aangegeven, en dat het plangebied daardoor binnen het natte landschap zal hebben gelegen. Volgens de verwachtingskaart voor landbouwers geldt voor het plangebied een lage kans op het aantreffen van archeologische resten. Dit heeft te maken met de slechte ontwatering en het hoge kleigehalte ter plaatse van het plangebied, waardoor de bodem niet geschikt was als landbouwgrond. Dit blijkt tevens uit het late tijdstip waarop het plangebied in cultuur is gebracht. Volgens de verwachtingskaart voor natte landschappen heeft de ten westen gelegen geul een middelhoge verwachting voor rituele deposities. Aangezien het vermoeden bestaat dat het ven ter plaatse van de geul in het verleden door heeft gelopen ter plaatse van het plangebied, geldt deze verwachting hier mogelijk ook. AMK-terreinen binnen het onderzoeksgebied De Archeologische Monumentenkaart (AMK) bevat een overzicht van archeologische terreinen in Nederland, welke ook wel worden aangeduid als monumenten. De terreinen zijn beoordeeld op verschillende criteria (kwaliteit, zeldzaamheid, representativiteit, ensemblewaarde en belevingswaarde). Op grond daarvan zijn de terreinen ingedeeld in vier categorieën; terreinen met archeologische waarde, een hoge archeologische waarde, een zeer hoge archeologische waarde of een zeer hoge archeologische waarde met een beschermde status. Binnen het onderzoeksgebied liggen geen AMK-terreinen (zie afbeelding 10). In het verleden uitgevoerde archeologische onderzoeken binnen het onderzoeksgebied Binnen het onderzoeksgebied zijn in de afgelopen jaren door verschillende archeologische bedrijven en instellingen in totaal 4 archeologische onderzoeken uitgevoerd. Het gaat daarbij om bureauonderzoeken, een booronderzoek (karterend) en een archeologische begeleiding (zie tabel IV en afbeelding 10).



Tabel IV Overzicht onderzoeksmeldingen Onderzoeksmeldingsnr. 30.095

Situering t.o.v. plangebied 800 m ten zuiden

Uitvoerder

Datum

Synthegra

2008

Aard, resultaten van het onderzoek en literatuur (indien vermeld in ARCHIS) Bureauonderzoek en karterend booronderzoek: geadviseerd is de onderzoekslocatie vrij te geven. Onderzoeksmeldingsnr. 17.640 en 21.460

Situering t.o.v. plangebied 1 km ten zuiden

Uitvoerder RAAP

Datum 2006

Aard, resultaten van het onderzoek en literatuur (indien vermeld in ARCHIS) Bureauonderzoek en begeleiding van graafwerkzaamheden: uit het bureauonderzoek bleek dat de onderzoekslocatie ter plaatse van een oude geul van een vlechtend afwateringsstelsel ligt, waarin tijdens het Holoceen veenvorming heeft plaatsgevonden. Aangezien in het veen mogelijk resten uit de steentijd aanwezig zouden kunnen zijn, is geadviseerd de graafwerkzaamheden archeologisch te laten begeleiden. Tijdens de begeleiding zijn geen archeologische resten aangetroffen. Onderzoeksmeldingsnr. 33.098

Situering t.o.v. plangebied 1 km ten zuidwesten

Uitvoerder SOB Research

Datum 2009

Aard, resultaten van het onderzoek en literatuur (indien vermeld in ARCHIS) Bureauonderzoek: resultaten niet beschikbaar in ARCHIS.

Waarnemingen binnen het onderzoeksgebied In ARCHIS staan alle bekende archeologische waarnemingen geregistreerd. Binnen het plangebied zijn geen waarnemingen geregistreerd. Binnen het onderzoeksgebied staan 4 waarnemingen geregistreerd (zie tabel V en afbeelding 10). Tabel V Overzicht ARCHIS-waarnemingen Waarnemingsnr. 292.302

Situering t.o.v. plangebied 550 m ten noordoosten

Datering Neolithicum

Aard van de melding Betreft de vondst van 3 vuurstenen bijlen (Flint-ovalbeil); vinden en datum onbekend. De vondst is waarschijnlijk gedaan in de omgeving van Siebengewald; exacte vondstlocatie is onbekend. Waarnemingsnr. 16.130

Situering t.o.v. plangebied 800 m ten (noord-)westen

Datering Neolithicum

Aard van de melding Betreft de vondst van een stenen bijl door een particulier in 1962. Waarnemingsnr. 16.129

Situering t.o.v. plangebied 900 m ten (zuid-)westen

Datering Mesolithicum

Aard van de melding Betreft de vondst van een onbekend vuurstenen object in 1965.



Tabel V Vervolg overzicht ARCHIS-waarnemingen Waarnemingsnr. 292.293

Situering t.o.v. plangebied 900 m ten zuidwesten

Datering Paleolithhicum-IJzertijd

Aard van de melding Tijdens de aanleg van een rioolpersleiding zijn in 1992 door een particulier 3 aardewerkfragmenten uit de Midden Bronstijd, 2 aardewerkfragmenten uit de IJzertijd en een vuursteenafslag (Paleolithicum-Bronstijd) aangetroffen.

Vondstmeldingen binnen het onderzoeksgebied In ARCHIS staan vondstmeldingen geregistreerd. Nadat deze zijn gecontroleerd worden het waarnemingen. Tot die tijd staan ze als vondstmeldingen geregistreerd. Binnen het onderzoeksgebied staan geen vondstmeldingen geregistreerd (zie afbeelding 10). NUMIS NUMIS, oftewel het NUMismatisch InformatieSysteem, is een database waarin beschrijvingen zijn te vinden van in Nederland gevonden munten, penningen en andere numismatische voorwerpen. In NUMIS zijn alle bij het Geldmuseum bekende schatvondsten beschreven. Van de losse vondsten is 14 met name materiaal van vóór het jaar 1600 na Christus opgenomen. Het raadplegen van NUMIS heeft voor het plangebied geen aanvullende informatie opgeleverd. 3.8

Aanvullende informatie

Voor aanvullende informatie is contact gezocht met de Archeologische Vereniging Limburg, onderdeel van de het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (d.d. 6 april 2011, contactpersoon mevrouw B. de Fraiture (secretaris)). Dit heeft geen aanvullende informatie opgeleverd. 3.9

Relatie aardwetenschappelijke informatie met archeologische waarden

De hierboven beschreven vondsten van een vuurstenen object in 1965 en de 5 aardewerkfragmenten en een vuursteenafslag in 1992 zijn gedaan op een relatief hoog gelegen dekzandrug ten westen van het plangebied. Dergelijke hoger gelegen ruggen hebben in het verleden gunstige (tijdelijke) nederzettingslocaties gevormd en betroffen veelal goede landbouwgronden die makkelijk bewerkbaar waren. De in 1962 aangetroffen stenen bijl is gevonden aan de rand van de geul ten westen van het plangebied. In dergelijke geulen vormden zich tijdens het Holoceen veelal vennen, waar tevens plaatselijk veenvorming op trad. De vennen en de overgangszones naar de drogere terreindelen hadden in het verleden een sterke aantrekkingskracht vanwege de mogelijkheden die zij boden op het gebied van jacht, visvangst en watervoorziening. Daarnaast werden deze locaties veelvuldig gebruikt voor activiteiten van rituele aard.

14

www.geldmuseum.nl/museum/content/zoeken-numis.



3.10 Gespecificeerde archeologische verwachting Op grond van het bureauonderzoek is de volgende gespecificeerde archeologische verwachting opgesteld: Tabel VI Gespecificeerde archeologische verwachting Archeologische periode

Gespecificeerde verwachting

Te verwachten resten en/of sporen

Relatieve diepte t.o.v. het maaiveld

(Laat-)Paleolithicum Neolithicum

Middelhoog

Vuurstenen gebruiksvoorwerpen, sieraden en botmateriaal.

in de top van de geulopvulling of in het eventueel aanwezige veendek

Bronstijd

Middelhoog

Vuurstenen en bronzen gebruiksvoorwerpen, sieraden, ketels, schalen en botmateriaal.


IJzertijd - Nieuwe tijd

Middelhoog

Metalen gebruiksvoorwerpen, sieraden, ketels, schalen, munten en botmateriaal.


Op basis van de aardwetenschappelijke gegevens, in combinatie met het historisch kaatmateriaal, wordt verwacht dat het plangebied ter plaatse van een geul van een vlechtend afwateringstelsel op het rivierterras uit het Weichselien ligt. In de geul is lichte en zware (binnen het plangebied) zavel afgezet. Tijdens het Holoceen is in deze geul een ven aanwezig geweest en is mogelijk (plaatselijk) veenvorming opgetreden. Uit deze landschappelijke ligging blijkt dat de archeologische verwachting die op de gemeentelijke beleidsadvieskaarten is weergegeven enigszins bijgesteld dient te worden. De hoge verwachting voor jagers/verzamelaars en de lage verwachting voor landbouwers, die beide gebaseerd zijn op ligging binnen een ‘droog’ landschap, dient bijgesteld te worden naar een middelhoge verwachting voor rituele deposities (gelijk aan de verwachting van het ten westen weergegeven ven). Rituele deposities worden gekenmerkt door een geringe omvang en een kleine vondstdichtheid. Eventueel aanwezige resten worden in de top van de geulopvulling of in het eventueel aanwezige veendek verwacht. De resten zullen naar verwachting goed geconserveerd zijn door de vochtige, en daardoor reducerende bodemcondities. Diepe sporen worden niet verwacht. Bodemverstoring Dat een gebied een middelhoge of hoge archeologische verwachting heeft, hoeft dat de eventueel aanwezige archeologische resten ook waardevol zijn. bodemingrepen kunnen vindplaatsen geheel of gedeeltelijk verstoord zijn. archeologische vindplaatsen wordt grotendeels bepaald door de mate waarin bewaard zijn gebleven in de bodem en/of grondsporen intact zijn.

niet te betekenen Als gevolg van De waarde van vondsten in situ

Direct ten noorden van het plangebied is van 1799 tot 1930 een plavuizen- en pannenbakkerij aanwezig geweest. Ook op enige afstand ten zuidwesten heeft een pannenbakkerij gestaan aan de rand van de voormalige geul. De scherpe overgangen in het reliëf, die in het AHN zichtbaar zijn en de historische perceelsgrenzen en infrastructuur volgen, doen vermoeden dat ter plaatse van het plangebied kleiwinning heeft plaatsgevonden ten behoeve van de pannenbakkerijen, waarbij een eventueel aanwezig veendek eveneens zal zijn afgegraven. Met het afgraven van de klei (en het veen) zullen eventueel aanwezige archeologische resten (rituele deposities in de top van het pakket) verloren zijn gegaan.



3.11 Beantwoording onderzoeksvragen bureauonderzoek Voor het bureauonderzoek is een drietal onderzoeksvragen opgesteld. Hieronder worden deze vragen beantwoord voor zover het bureauonderzoek de daarvoor benodigde gegevens heeft opgeleverd.

Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Direct ten noorden van het plangebied is van 1799 tot 1930 een plavuizen- en pannenbakkerij aanwezig geweest. Ook op enige afstand ten zuidwesten heeft een pannenbakkerij gestaan aan de rand van de voormalige geul. De scherpe overgangen in het reliëf, die in het AHN zichtbaar zijn en de historische perceelsgrenzen en infrastructuur volgen, doen vermoeden dat ter plaatse van het plangebied kleiwinning heeft plaatsgevonden ten behoeve van de pannenbakkerijen, waarbij een eventueel aanwezig veendek eveneens zal zijn afgegraven. Met het afgraven van de klei (en het veen) zullen eventueel aanwezige archeologische resten (rituele deposities in de top van het pakket) verloren zijn gegaan.

Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of rug, nabij een veengebied of een beekdal)? Op basis van de aardwetenschappelijke gegevens, in combinatie met het historisch kaartmateriaal, wordt verwacht dat het plangebied ter plaatse van een geul van een vlechtend afwateringstelsel op het rivierterras uit het Weichselien ligt. In de geul is lichte en zware (binnen het plangebied) zavel afgezet. Tijdens het Holoceen is in deze geul een ven aanwezig geweest en is mogelijk (plaatselijk) veenvorming opgetreden. Binnen en rondom dergelijke vennen vonden in het verleden dikwijls rituele deposities plaats.

Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? Het plangebied heeft een middelhoge verwachting voor rituele deposities. Rituele deposities worden gekenmerkt door een geringe omvang en een kleine vondstdichtheid. Eventueel aanwezige resten worden in de top van de geulopvulling of in het eventueel aanwezige veendek verwacht. De resten zullen naar verwachting goed geconserveerd zijn door de vochtige, en daardoor reducerende bodemcondities. Diepe sporen worden niet verwacht.



4

INVENTARISEREND VELDONDERZOEK

4.1

Methoden

Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd in de vorm van een verkennend booronderzoek, conform de eisen van de KNA, versie 3.2, specificatie VS03. Voor het inventariserend veldonderzoek is op 15 april 2011 door drs. A.H. Schutte (senior KNA-archeoloog) een Plan van aanpak (PvA) opgesteld. In totaal zijn er 5 boringen gezet (zie afbeelding 14). Er is geboord tot een diepte van maximaal 1,8 m -mv met een Edelmanboor met een diameter van 7 cm. De boringen zijn verspreid binnen het plangebied gezet. Bij het zetten van de boringen is rekening gehouden met de aanwezige verhardingen en gebouwen. De boringen zijn lithologisch conform de Archeologische Standaard 15 Boorbeschrijvingsmethode beschreven. De boringen zijn met meetlinten ingemeten (x- en ywaarden). Van alle boringen is de maaiveldhoogte afgeleid van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Aan de hand van het opgeboorde materiaal is beoordeeld of er wel, niet of deels sprake is van een gaaf bodemprofiel. Tevens is gekeken naar de aanwezigheid van mogelijke vegetatie- en/of cultuurlagen, die zichtbaar zijn als bodemverkleuringen. Het opgeboorde materiaal is in het veld door middel van versnijden/verkruimelen geïnspecteerd op het voorkomen van archeologische indicatoren, zoals fragmenten vuursteen, aardewerk, houtskool, verbrande leem en bot. Vanwege het gebruik van het plangebied (grasland) was het niet mogelijk een oppervlaktekartering uit te voeren. 4.2

Resultaten

Geologie en bodem De resultaten van de boringen zijn opgenomen in de vorm van boorprofielen en worden in Fout! Verwijzingsbron niet gevonden. weergegeven. Op basis van deze boorprofielen kan de bodemopbouw als volgt worden beschreven. De hoofdlijnen van de opbouw van de bodem kunnen als volgt worden weergegeven: Tabel VII.

15

Hoofdlijn bodemopbouw

Diepte (m –mv)

Samenstelling

Interpretatie

0 – 0,5

Matig zandige klei tot matig silthoudend zand, zwak tot matig humeus, bijmenging van grind, baksteenfragmenten (pannen?), puin, sintels en glas

Geroerd/opgebracht pakket

0,5 – 1,1

Matig silthoudend zand tot licht zandige klei waarin het zandgehalte naar de top toe af neemt, kalkhoudend tot kalkrijk, gleyverschijnselen

1Cg-horizont

1,1 – 1,2

Zeer grof zand, gereduceerd

2Cr-horizont

J.H.A. Bosch, 2005.



Aan het maaiveld is een opgebrachte laag aangetroffen, bestaande uit matig zandige klei tot matig silthoudend zand. Het ophogingsmateriaal is licht tot matig humeus en bevat over het algemeen matig veel baksteenfragmenten (pannen?), puinresten, sintels en enkele glasfragmenten. In boring 4 is onder dit opgebrachte pakket een tweede geroerde laag aangetroffen. In dit pakket humeuze, matig zandige klei zijn slechts enkele baksteenfragmenten waargenomen. Wel waren in dit pakket fosfaatvlekken aanwezig. Onder de opgebrachte/geroerde bovenlaag is een pakket matig silthoudend zand tot licht zandige klei aangetroffen. Dit pakket vertoont een fining-up trend, waarbij het diepst aangeboorde materiaal bestaat uit matig silthoudend, matig fijn zand met houtresten ligt. Hierop liggen sterk tot matig zandige kleien. Onder dit pakket zijn in de boringen 2 en 5 zeer grove, grindhoudende zanden aangeboord. De zeer grove zanden betreffen terrasafzettingen van de Formatie van Beegden. Het daarop liggende pakket met fining-up trend betreft een geulopvulling. De sedimenten in de top van dit pakket zijn echter nog wel afgezet in een energetisch milieu. In de boringen zijn tot dieptes variërend van 0,7 - 1,6 m -mv gleyverschijnselen (roestvlekken) waargenomen. Plaatselijk kwamen kleien ijzeren mangaanconcreties voor. De variatie in diepteligging van de basis van de gleyzone wordt (grotendeels) bepaald door de variatie in maaiveldhoogte. Alleen in boring 4 zijn mogelijk resten van het oorspronkelijke bodemprofiel aangetroffen. Uit de in de humeuze toplaag aangetroffen baksteenfragmenten blijkt dat de top van het bodemprofiel in enige mate verstoord is. In de overige boringen zijn geen resten van het oorspronkelijke bodemprofiel aangetroffen. De opgebrachte laag ligt hier direct op het moedermateriaal. De overgang is scherp en abrupt. Archeologie In geen van de boringen zijn, op de (recente) baksteenfragmenten, puinresten, glasfragmenten, sintels en fosfaatvlekken na, behoudenswaardige archeologische indicatoren waargenomen. Het gaat hier echter om een verkennend bodemonderzoek, dat zich richt op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden en niet zo zeer op het onderzoeken op de aanwezigheid van archeologische vondsten en/of sporen. 4.3

Beantwoording onderzoeksvragen veldonderzoek

Voor het veldonderzoek is een aantal onderzoeksvragen opgesteld. Hieronder worden deze vragen beantwoord voor zover het veldonderzoek de daarvoor benodigde gegevens heeft opgeleverd;

Wat is de bodemopbouw binnen het plangebied? Binnen het gehele plangebied is aan het maaiveld een opgebracht pakket aangetroffen. Hieronder is in één boring, op de rand van het plangebied, een (geroerde) restant van het oorspronkelijke bodemprofiel aangetroffen. In de overig boringen lag de opgebrachte laag direct op de C-horizont (met een scherpe overgang). Het onderliggende pakket bestaat uit een geulopvulling met een fining-up trend (matig fijn, matig silthoudend zand tot licht zandige klei). De top van deze geulopvulling bestaat uit sedimenten die zijn afgezet in een relatief hoog-energetisch milieu, wat doet vermoeden dat de top van het oorspronkelijke pakket, afgezet in een laag-energetisch milieu (ven), is afgegraven. Onder de geulvulling liggen de terrasafzettingen van de Formatie van Beegden.



Is het bodemprofiel binnen het plangebied intact of (geheel of gedeeltelijk) verstoord en indien verstoord, tot welke diepte gaat deze verstoring? Alleen in boring 4, op de rand van het plangebied, is een restant van het oorspronkelijke bodemprofiel aangetroffen. Deze bleek enigszins verstoord. In de overige boringen waren geen indicaties van bodemvorming aanwezig. Vermoedelijk is het oorspronkelijke bodemprofiel hier afgegraven voordat de ophogingslaag is aangebracht.

Wat zijn de gevolgen van het in het plangebied aangetroffen bodemprofiel voor de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied. In de relatief hoog-energetische afzettingen van de fining-up sequentie worden geen archeologische resten verwacht. Vermoedelijk zijn bovenop dit pakket oorspronkelijk nog laag-energetische afzettingen ontstaan en mogelijk ook veen. Indien deze aanwezig zijn geweest dan zullen deze, voordat de ophogingslaag is aangebracht, zijn afgegraven. Binnen het plangebied worden dan ook geen in situ archeologische resten meer verwacht.

5 5.1

CONCLUSIE EN SELECTIEADVIES Conclusie

Het bureauonderzoek toonde aan dat er zich mogelijk archeologische waarden in het plangebied zouden kunnen bevinden. Deze verwachting gold in het bijzonder voor rituele deposities. Daarom is aansluitend een inventariserend veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek uitgevoerd. Tijdens het veldonderzoek is gebleken dat de top van het oorspronkelijke bodemprofiel binnen (een groot deel van) het plangebied vermoedelijk is afgegraven, waarna een ophogingslaag is aangebracht. Vermoedelijk heeft de afgraving van het bodemprofiel te maken met de winning van klei ten behoeve van de voormalige pannenbakkerij. Op basis van de waargenomen bodemverstoringen kan worden geconcludeerd dat archeologische waarden niet meer in situ worden verwacht. 5.2

Selectieadvies

Op grond van de resultaten van het bureau- en veldonderzoek adviseert Econsultancy om het plangebied vrij te geven. Bovenstaand advies vormt een selectieadvies. De resultaten van dit onderzoek zullen eerst moeten worden beoordeeld door het bevoegd gezag (gemeente Bergen), die vervolgens een selectiebesluit neemt. Er is geprobeerd een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethode. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten in het plangebied kan nooit volledig worden uitgesloten. Econsultancy wil de opdrachtgever er daarom ook op wijzen dat, mochten tijdens de geplande werkzaamheden daar toch archeologische waarden worden aangetroffen, er conform artikel 53 van de Monumentenwet uit 1988 een meldingsplicht geldt bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: ARCHIS-meldpunt, telefoon 033-4227682), de gemeente Bergen of de Provincie Limburg.



6

LITERATUUR

Alterra, 2003: Digitale Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1:25.000. Berendsen, H.J.A., 2008: Fysische Geografie van Nederland, deel 1: De vorming van het land. Inleiding in de geologie en de geomorfologie. Van Gorcum, Assen. Bosch, J.H.A., 2005: Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, Versie 5.2. Utrecht (TNOrapport, NITG 05-043-A). Locher, W.P. & H. de Bakker, 1990: Bodemkunde van Nederland. Deel 1: Algemene bodemkunde. Malmberg, Den Bosch. Mulder, E.F.J. de, M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff, T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen. Stichting voor Bodemkartering, 1976: Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 46 West/Oost. Verhoeven, M. & G.R. Ellenkamp, 2007: Op een terras langs de Maas: een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart voor de gemeenten Gennep, Mook en Middelaar en Bergen. RAAP-Rapport 1644.



7

BRONNEN

AHN, internetsite, april 2011. http://www.ahn.nl Archeologisch informatiesysteem Archis2, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), Amersfoort, april 2011. http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html Bodemloket, internetsite, april 2011. www.bodemloket.nl Encyclopedie Grofkeramiek: Nederlandse steen- en pannebakkerijen in kaart, internetsite, april 2011. http://www.encyclopedie-grofkeramiek.nl Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie, internetsite, april 2011. http://www.kich.nl Numis, internetsite, april 2011. http://www.geldmuseum.nl/museum/content/zoeken-numis SIKB, internetsite, april 2011. http://www.sikb.nl Wat Was Waar, internetsite, april 2011. http://www.watwaswaar.nl



Afbeelding 1

Situering van het plangebied binnen Nederland

OT OTT TT TERSUM ERSUM ERSUM OT TT ERSUM OT ERSUM OT OT ERSUM

410000

Gennep Gennep Gennep

HEIJEN HEIJEN HEIJEN HEIJEN HEIJEN

SIEBENGEWALD SIEBENGEWALD SIEBENGEWALD SIEBENGEWALD SIEBENGEWALD SIEBENGEWALD

405000

Boxmeer Boxmeer Boxmeer Boxmeer Boxmeer Boxmeer AFFERDEN LB AFFERDENLB LB AFFERDEN AFFERDEN LB SAMBEEK SAMBEEK SAMBEEK VORT VORTUM UM UMMULLEM MULLEM MULLEM VORT UM MULLEM VORT UM MULLEM VORT VORT UM MULLEM

GROENINGEN GROENINGEN GROENINGEN GROENINGEN GROENINGEN GROENINGEN

N N N

Nieuw Bergen Bergen Nieuw Bergen Nieuw Bergen Nieuw Bergen Nieuw

400000

VIERLINGSBEEK VIERLINGSBEEK VIERLINGSBEEK VIERLINGSBEEK

0 000 0

5000m 5000m 5000m 5000m 5000m HOLT HEES HOLTHEES HEES HOLT HEES HOLT HOLT HEES

Ov erloon Overloon erloon195000 Ov Ov erloon

MAASHEES MAASHEES MAASHEES MAASHEES MAASHEES MAASHEES 200000

205000

210000

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Situering van het plangebied binnen Nederland bron: Geodan



Detailkaart van het plangebied

406480

406500

406520

406540

406560

406580

406600

Afbeelding 2

406460

N N N

0

203640

25m

203660

203680

203700

203720

203740

203760

203780

203800

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Detailkaart van het plangebied Legenda Plangebied



Afbeelding 3

Situering van het plangebied binnen de kadastrale kaart uit 1821 (Minuutplan)

N N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Kadastrale kaart uit 1821 (minuutplan) Legenda Globale ligging plangebied

Afbeelding 4

Situering van het plangebied binnen de Militaire topografische kaart uit 1843

N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Militaire topografische kaart uit 1843 Legenda Globale ligging plangebied



Afbeelding 5

Situering van het plangebied binnen de Militaire topografische kaart uit 1938

N N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Militaire topografische kaart uit 1938 Legenda Globale ligging plangebied

Afbeelding 6

Situering van het plangebied binnen de Topografische kaart uit 1967

N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Topografische kaart uit 1967 Legenda Plangebied



Afbeelding 7

Situering van het plangebied binnen de gemeentelijke Geomorfologische kaart

N N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Geomorfologische kaart van de gemeenten Gennep, Mook en Middelaar en Bergen Legenda zie volgende pagina Plangebied





Afbeelding 8 (AHN)

Situering van het plangebied binnen het Actueel Hoogtebestand Nederland

N N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Legenda in meter +NAP Plangebied



Afbeelding 9


Situering van het plangebied binnen de Bodemkaart


Afbeelding 10 Archeologische Gegevenskaart van het onderzoeksgebied



Afbeelding 11 Situering van het plangebied binnen de Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor jagers/verzamelaars

N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor jagers/verzamelaars Legenda zie volgende pagina Plangebied





Afbeelding 12 Situering van het plangebied binnen de Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor landbouwers

N N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor landbouwers Legenda zie volgende pagina Plangebied





Afbeelding 13 Situering van het plangebied binnen de Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor natte gebieden

N N N N N N

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor natte gebieden Legenda zie volgende pagina Plangebied





406550

406600

Afbeelding 14 Boorpuntenkaart

1

4 3

5 406500

2

406450

N N N N N

0

25m

203650

203700

203750

203800

Siebengewald (gemeente Bergen) - Pannenweg 5 Boorpuntenkaart Legenda Plangebied Boorlocatie



Bijlage 1


Overzicht geologische en archeologische tijdvakken




Bijlage 2

Bewoningsgeschiedenis van Nederland

Als aanvullende informatie wordt hieronder bewoningsgeschiedenis van Nederland weergegeven.

een

algemene

ontwikkeling

van

de

Paleolithicum (tot ca. 8800 voor Chr.) De vroegste bewoningssporen in Nederland uit deze periode dateren uit de voorlaatste ijstijd, ca. 300.000-130.000 jaar geleden. Waarschijnlijk hebben in de koudste fasen van de ijstijden in Nederland geen mensen geleefd. Daarentegen was bewoning in de warmere perioden wel mogelijk. De mensen die hier toen leefden trokken als jagers/vissers/verzamelaars rond in kleine groepen en maakten gebruik van tijdelijke kampementen. Veranderingen in het klimaat zorgden voor een veranderende flora en fauna. Tijdens de koude perioden bestond het groot wild onder meer uit rendieren, mammoeten, paarden en steppewisenten. Vooral op paarden en rendieren werd in het Laat-Paleolithicum intensief jacht gemaakt. Tijdens de warmere perioden werd er onder andere op herten, wilde zwijnen en oerossen gejaagd. Mesolithicum (ca. 8800-4900 voor Chr.) Rond de overgang van het Pleistoceen naar het Holoceen (ca. 9000 voor Chr.) verbeterde het klimaat zich voor een langdurige periode. De gemiddelde temperatuur steeg, waardoor de variatie in flora en fauna (o.a. bosontwikkeling) toenam. De mens kreeg nu de mogelijkheid om meer gevarieerd te eten: vruchten en andere eetbare gewassen stonden nu vaker op het menu. Doordat de temperatuur steeg, trok het groot wild (met name rendieren) naar het noorden, dat plaats maakte voor meer territoriumgebonden klein wild, vogels en vissen. Door deze veranderende leefomstandigheden werd de jachttechniek aangepast. De vuursteen bewerkingstechniek hield met deze ontwikkeling gelijke tred. Er werden kleine spitse vuursteenspitsen vervaardigd die als pijl- en harpoenpunt werden gebruikt. Met de stijging van de temperatuur begon het landijs te smelten en de zeespiegel te stijgen. Het tot dan toe droge Noordzee-Bekken kwam onder water te staan. De groepen jagers/vissers/verzamelaars wisselden nog wel van locatie maar exploiteerden kleinere gebieden. In het voorjaar viste men in de rivieren, tijdens de zomer leefde men voornamelijk langs de kust, waar naast vis en schaaldieren ook zeehonden als voedselbron dienden. In de herfst verzamelde men noten en vruchten, terwijl in de winter op onder meer pelsdieren werd gejaagd. Neolithicum (ca. 5300-2000 voor Chr.) Aan het begin van deze periode gingen het jagen, vissen en verzamelen een steeds minder belangrijke rol spelen. Men ging nu zelf cultuurgewassen telen en dieren houden bij het kamp. Uit vondsten valt af te leiden dat het om twee groepen mensen gaat, enerzijds kolonisten met een vrijwel agrarische levenswijze, anderzijds de autochtone mesolihtische bevolking die een halfagrarische levensstijl erop na ging houden. Deze verandering ging gepaard met enkele technologische en sociale vernieuwingen zoals: het wonen op een vaste plek in een huis, het gebruik van vaatwerk van (gebakken) klei en de introductie van geslepen stenen dissels en bijlen. De bevolking groeide nu gestaag, mede door de productie van overschotten. Uit het Neolithicum zijn verschillende nu nog zichtbare grafmonumenten bekend, te weten grafkelders, hunebedden en grafheuvels.



Bronstijd (ca. 2000-800 voor Chr.) Het begin van dit tijdvak valt samen met het eerste gebruik van bronzen voorwerpen zoals bijlen. Vuurstenen werktuigen bleven, zij het minder, in gebruik. Het aardewerk uit deze periode is over het algemeen tamelijk zeldzaam. Vuursteenmateriaal uit de Bronstijd is meestal niet goed te onderscheiden van dat uit andere perioden. Lange tijd bleven bronzen voorwerpen zeer schaars binnen Nederlands grondgebied. Door het van nature ontbreken van de benodigde grondstoffen moest het brons worden geïmporteerd en ontstonden er handelscontacten over langere afstanden. Eén en ander had wel tot gevolg dat er binnen de bevolking grotere verschillen ontstonden door verschillen op basis van bezit. De grafheuveltraditie, die tijdens het Neolithicum haar intrede deed, werd in eerste instantie voortgezet, maar rond 1200 voor Chr. vervangen door begravingen in urnenvelden. Het gaat hier om ingegraven urnen met crematieresten waar overheen kleine heuveltjes werden opgeworpen, omgeven door een greppel. Een Kopertijd voorafgaand aan de Bronstijd wordt in Noordwest-Europa niet onderscheiden, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Middellandse Zeegebied. Wel zijn uit het Laat-Neolithicum koperen voorwerpen bekend. IJzertijd (ca. 800-12 voor Chr.) In deze periode werden voor het eerst ijzeren voorwerpen vervaardigd. Voor de productie van werktuigen en wapens werd brons vervangen door ijzer. Er ontstond een inheemse ijzerproductie. Het gebruik van vuursteen voor het vervaardigen van werktuigen duurde nog in beperkte mate voort. Ten opzichte van de Bronstijd traden er in de aardewerktraditie geen radicale veranderingen op. Evenals in het Neolithicum en de Bronstijd woonden de mensen in verspreid liggende hoeven ('Einzelhöfe') of in nederzettingen bestaande uit maar enkele huizen; deze werden in een beperkt gebied nogal eens verplaatst. Op de hogere zandgronden ontstonden uitgebreide omwalde akkercomplexen ('Celtic fields'). Opvallend zijn de verschillen in materiële welstand (bezit van metalen voorwerpen), die mogelijk op sociale ongelijkheid duiden. In de zogenaamde vorstengraven uit Zuid Nederland, met daarin luxe, geïmporteerde bijgaven, zijn vermoedelijk lokale of regionale autoriteiten begraven. De meeste begravingen vonden nog altijd plaats in urnenvelden. Tijdens de IJzertijd werd het Friese kustgebied gekoloniseerd en ontstonden de eerste terpen. Romeinse Tijd (ca. 12 voor Chr. - 450 na Chr.) Met de komst van de Romeinen eindigt de Prehistorie en begint de geschreven geschiedenis. Aangezien de schriftelijke bronnen slechts een zeer fragmentarisch beeld schetsen, is men toch nog in belangrijke mate aangewezen op de archeologie als informatiebron. Een tijd lang diende het Nederlandse rivierengebied als uitvalsbasis voor veldtochten in het noorden van Germanië. In 47 na Chr. werd de Rijn definitief als Romeinse rijksgrens ingesteld. Ter controle en verdediging van deze zogenaamde 'limes' werden langs de Rijn 'castella' (militaire forten) gebouwd. De inheemse manier van leven handhaafde zich nog lange tijd. Wel werd, vooral na de opstand van de Bataven tegen de Romeinse overheersers in 69-70 na Chr., de Romeinse invloed steeds duidelijker. In veel Inheems-Romeinse nederzettingen was bijvoorbeeld, naast het eigen handgevormde aardewerk, Romeins importaardewerk in gebruik, dat op de draaischijf was vervaardigd. Er werden, vooral in Limburg, grootse villa's (Romeinse herenboerderijen) gebouwd, hetzij nieuw gesticht, hetzij ontwikkeld vanuit een bestaande inheemse nederzetting. De Romeinen legden een voor die tijd al uitgebreide infrastructuur aan, waardoor het gebied steeds beter werd ontsloten. Op verschillende plaatsen ontstonden aanzienlijke nederzettingen, waarvan er enkele met een stedelijk karakter (zoals Nijmegen). De inheemse bevolking, ten noorden van de Limes, werd niet zo sterk beïnvloed door de Romeinse aanwezigheid. Er was wel sprake van handelscontacten en het uitwisselen van geschenken. In de tweede helft van de derde eeuw ontstond, onder meer door invallen van Germaanse stammen, een instabiele situatie die met korte



onderbrekingen voortduurde tot in de vijfde eeuw. Uiteindelijk leidde dit in het jaar 406 tot de definitieve ineenstorting van de grensverdediging langs de Rijn. Middeleeuwen (ca. 450-1500 na Chr.) Over de Vroege Middeleeuwen, vooral over het tijdvak 450-600 na Chr., is relatief weinig bekend. Zowel historische bronnen als archeologische overblijfselen zijn schaars. De bevolkingsomvang was ten opzichte van de voorafgaande periode sterk afgenomen. De marktgerichte economie verdween en de mensen vielen terug op zelfvoorziening. De politieke macht was na het wegvallen van de Romeinse staatsorganisatie in handen gekomen van regionale en lokale hoofdlieden. Een gezaghebbende status was nu vooral gebaseerd op militair succes en materiële welstand. Deze instabiele periode wordt ook wel aangeduid als de 'tijd van de volksverhuizingen'. Vanaf de tiende - elfde eeuw wordt een overheersende positie van de al dan niet adellijke grootgrondbezitters waargenomen. Dit vertaalt zich in nieuwe nederzettingsvormen als mottes, kastelen en versterkte hoeven. In verband met de aanhoudende bevolkingsgroei en mede dankzij gunstige klimatologische omstandigheden, werd een begin gemaakt met het ontginnen van woeste gronden als bos, heide en veen. Veel van de huidige dorpen en steden dateren uit deze periode. Door de aanleg van dijken en kaden werden laaggelegen gebieden beschermd tegen wateroverlast. De heersende rivaliteit tussen de vorsten leidde, in combinatie met een zwak centraal gezag, veelvuldig tot lokaal geweld, waarvan de bevolking vaak het slachtoffer werd. Door het aanleggen van burgen, schansen, landweren en wallen trachtte men zich te beveiligen. Nieuwe tijd (1500 na Chr.-heden) De Nieuwe tijd kenmerkt zich door een groot aantal veranderingen vooral op het gebied van mensen wereldbeeld. Er is sprake van een Europese overzeese expansie wat leidt tot handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. Er ontstaat een nieuwe wetenschappelijke belangstelling wat zich uit in vele uitvindingen. Deze uitvindingen vormen de motor van de industriële revolutie. Er ontstaat een nationale staat die centraal bestuurd wordt. Als gevolg van deze ontwikkelingen neemt het belang en de omvang van steden toe en neemt de macht van de adel af. Het grootste deel van de bevolking is niet meer werkzaam en woonachtig op het platteland maar in de e steden. In verband met de aanhoudende bevolkingsgroei worden aan het eind van de 19 tot het e begin van de 20 eeuw op grote schaal woeste gronden gecultiveerd. Door de industriële revolutie komen steeds meer producten beschikbaar voor steeds meer mensen waardoor de welvaart stijgt. In de Nieuwe tijd vindt er eveneens een hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid e plaats, wat zich tot in het begin van de 20 eeuw uit in de kunsten.



Bijlage 3

AMZ-cyclus

Het AMZ-proces Archeologisch onderzoek in Nederland wordt in het algemeen uitgevoerd binnen het kader van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ). Het gehele traject van de AMZ omvat een aantal stappen die elkaar kunnen opvolgen, afhankelijk van het resultaat van de voorgaande stappen. Om inhoudelijke, prijs- en planningstechnische redenen kan er soms voor gekozen worden om bepaalde stappen gelijktijdig uit te voeren. Bovendien kan, indien reeds voldoende gegevens bekend zijn, een stap worden overgeslagen. Elke stap eindigt met een rapport met daarin een advies voor de vervolgstappen. Na elke stap wordt er een selectiebesluit genomen door de bevoegde overheid, gemeente, provincie of de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, op basis van de resultaten van het archeologisch onderzoek. Indien na een bepaalde stap blijkt dat geen nader vervolgonderzoek nodig is, wordt het archeologisch onderzoek afgesloten. Ook kan het bevoegd gezag besluiten dat een vindplaats van zo groot belang is, dat deze in situ behouden moet worden. Dan dienen de archeologische resten in de grond beschermd te worden door planaanpassing of planinpassing. Het AMZ-proces begint met het bepalen van de onderzoeksplicht. Gemeentelijke, provinciale en landelijke archeologische waardenkaarten geven aan of het plangebied in een gebied ligt met een archeologische verwachting. Indien dit het geval is, dan zal er in het kader van de planprocedure onderzoek verricht moeten worden om te bepalen of er archeologische waarden binnen het plangebied aanwezig zijn. Hiermee start de zogenaamde AMZ-cyclus (zie schema). De eerste fase: Bureauonderzoek Elk archeologisch onderzoek begint met een bureauonderzoek. Dit heeft tot doel het verwerven van informatie, aan de hand van bestaande bronnen, over bekende of verwachte archeologische waarden, binnen het plangebied om tot een gespecificeerde verwachting te komen, op basis waarvan een beslissing genomen kan worden ten aanzien van een eventuele vervolgstap. De tweede fase: Inventariserend VeldOnderzoek (IVO) Het doel van een IVO is het aanvullen en toetsen van de gespecificeerde verwachting. Het IVO moet informatie geven over de aan- of afwezigheid, de aard, het karakter, de omvang, de datering, de gaafheid, de conservering en de inhoudelijke kwaliteit van de archeologische waarden. Inventariserend Veldonderzoek; Booronderzoek en Veldkartering Door een booronderzoek kan er een goede inschatting gemaakt worden van de kans op aanwezigheid van archeologische waarden (grondsporen en daarmee samenhangende voorwerpen). Bij het booronderzoek is een onderscheid aangebracht in een verkennende, karterende en waarderende fase. De verkennende fase heeft tot doel inzicht te krijgen in de vormeenheden van het landschap, voor zover deze van invloed zijn op de locatiekeuze. Op deze manier worden kansarme zones uitgesloten en kansrijke zones geselecteerd voor de volgende fasen. Tijdens de karterende fase wordt het onderzoeksgebied systematisch onderzocht op de aanwezigheid van archeologische vondsten of sporen. De waarderende fase sluit aan op de karterende fase. Het waarnemingsnet kan verdicht worden om de horizontale begrenzing, ligging en omvang van archeologische vindplaatsen vast te stellen. Een veldkartering wordt uitgevoerd wanneer vondsten of sporen aan de oppervlakte worden verwacht en zichtbaar zijn op het moment dat het onderzoek uitgevoerd wordt. Dit type onderzoek bestaat uit het belopen van het maaiveld van het plangebied.



Inventariserend Veldonderzoek; Proefsleuven Als uit vooronderzoek blijkt dat binnen het plangebied archeologische resten aangetroffen kunnen worden kan het bevoegd gezag beslissen tot een proefsleuvenonderzoek. Proefsleuven zijn lange sleuven van twee tot vijf meter breed die worden aangelegd in de zones waar in de voorgaande onderzoeksfase aanwijzingen voor vindplaatsen zijn aangetroffen. De KNA schrijft voor dat bij een dergelijk onderzoek minimaal 5% van het te verstoren gebied onderzocht dient te worden. De Derde fase: Archeologische Begeleiding (AB) of Opgraven (AAO) Archeologische Begeleiding Als het vooronderzoek niet voldoende informatie heeft opgeleverd om de archeologische waarde van de archeologische resten te bepalen, kan besloten worden tot archeologische begeleiding van de sloop- of graafwerkzaamheden. Dit betekent dat archeologen bij het graafwerk aanwezig zijn om het werk te volgen en eventuele resten te documenteren. Wanneer tijdens de werkzaamheden vondsten (van hoge archeologische waarde) naar boven komen, die aanleiding geven tot nader onderzoek, kan alsnog besloten worden om tot een opgraving over te gaan. Opgraven Indien de archeologische resten niet in situ bewaard kunnen blijven, maar wel van belang zijn voor de wetenschap, kan het bevoegd gezag besluiten over te gaan tot een Algehele Archeologische Opgraving (AAO). Het doel hiervan is volgens de KNA het documenteren van gegevens en het veiligstellen van materiaal van vindplaatsen om daarmee informatie te behouden, die van belang is voor kennisvorming over het verleden.





Bijlage 4


Planontwerp


Bijlage 5


Boorprofielen




BIJLAGE 1. Passende beoordeling

Recommend Documents