16
Bhutan Bhutan Land zonder stoplichten
SNP.NL magazine dec 2009
Land zonder stoplichten
Tekst en fotografie: Bas Naus
reisverslag reportage
17
Stel je een land voor: iets kleiner dan Nederland, met slechts 650.000 inwoners, hooggebergte, uitgestrekte bossen en een onaangetaste biodiversiteit. Geen vervuiling, verkeerslichten en billboards. Wel bezaaid met boeddhistische kloosters en tempels, rijk aan springlevende tradities en uiterst gastvrije, vriendelijke bewoners. Welkom in Bhutan. Mijn neus druk ik tegen het vliegtuigraampje. We vliegen vlak boven de wolken in de middagzon. In noordelijke richting torenen de hoogste reuzen van de Himalaya boven het wolkendek uit. Ademloos bewonder ik de Everest, Lhotse, Makalu en tenslotte de Kanchenjunga. Achter deze toppen zie ik de ruige Tibetaanse hoogvlakte liggen. De vliegroute van Delhi naar Bhutan is adembenemend. De landingsbaan van Bhutan ligt in de relatief brede vallei van Paro. Op de vliegtuigtrap ruik ik de heerlijke geur van verse regendruppels op droge aarde. Het is begin juni, de regentijd staat voor de deur.
Welvarende dorpjes
Bhutan maakt meteen een geweldige indruk. Rijdend over de enige snelweg, tussen Paro en Thimphu, valt op hoe dunbevolkt het land is. Het zuidelijke heuvelland is bedekt met een prachtige groene deken van bomen. Er ligt nergens zwerfafval langs de kant van de weg, mensen geven elkaar voorrang in het verkeer en toeteren niet. Ik zie alleen maar welvarende dorpjes met verzorgde nette huizen. Is dit wel echt Azië? Bhutan is een ontwikkelingsland in vermomming. Als je naar het gemiddeld jaarin-
SNP.NL magazine dec 2009
18
SNP.NL magazine dec 2009
Bruto Nationaal Geluk Bhutans bekendste exportproduct is het Bruto Nationaal Geluk (BNG). Koning Jigme Wangchuk werd buiten Bhutan beroemd met de volgende uitspraak: ‘Gross National Happiness is far more important than Gross Domestic Product.’ Voor het BNG is een beleidsplan opgesteld, samengevat in de volgende vier punten: duurzame economische ontwikkeling waarvan de opbrengst gelijkwaardig over de bevolking wordt verdeeld, behoud van eigen cultuur, bescherming van natuur, en ten slotte goed bestuur. Elk jaar wordt het ‘geluk’ van de bevolking in kaart gebracht door de overheid. Dat Bhutan is gezegend met een goed bestuur is wellicht het grootste verschil met andere landen in deze regio. Koning Jigme Wangchuk heeft gezorgd voor wegen, goed georganiseerd lokaal bestuur, onderwijs, gezondheidszorg, milieubeleid, duurzame energie enzovoort. De monarchie is hierdoor nog steeds ongekend populair in Bhutan. In 2006 besloot de koning dat Bhutan een democratie moest worden. Tegen de wil van het volk in overigens, want dat wilde dat de monarch aanbleef. Maar toch kwamen er in 2008 verkiezingen en Bhutan wordt nu bestuurd door een gekozen volksvertegenwoordiging. Het is even wennen voor de Bhutanezen dat ze sinds 2008 zelf verantwoordelijk zijn voor hun geluk.
komen kijkt, is het één van de armste landen van de wereld. Zo voelt het als bezoeker niet; je ziet nauwelijks armoede. Vrijwel alle Bhutanezen bezitten een eigen stuk land, waarmee ze zelf in hun voedsel kunnen voorzien. Onderwijs en gezondheidszorg zijn bovendien gratis. Ministerie van Geluk
De hoofdstad Thimphu is een gemoedelijk stadje, omringd door beboste heuvels met af en toe ergens een boerderijtje. Het is ook het startpunt van de nieuwe SNP-wandelreis in Bhutan. Thimphu kende korte tijd één verkeerslicht. Maar de inwoners van de hoofdstad vonden dat te ‘onpersoonlijk’ en klaagden hierover bij de overheid. Daarom staat er nu weer een verkeersagent.
Het straatbeeld van Thimphu is heerlijk rustig. Reclameborden van winkels mogen alleen blauw zijn, met witte letters en niet groter dan een bepaalde afmeting. Schreeuwerige billboards zijn bij wet verboden. Huizen moeten in traditionele stijl gebouwd worden. De overheid heeft aandachtig gekeken wat er in de omliggende landen de afgelopen decennia is ‘misgegaan’ en wil daarvan leren. Uit de indrukwekkende dzong van Thimphu, een eeuwenoud kloosterfort waarin zowel ministeries als een monnikengemeenschap gevestigd zijn, komen om vijf uur ’s middags ambtenaren naar buiten. Allen in klederdracht, want dat is hen verplicht. In de dzong van Thimphu zetelt ook het Ministerie van
reisverslag reportage
19
In trance dansen de monniken urenlang op de binnenplaats van het klooster
In trance dansen de monniken urenlang op de binnenplaats van het klooster
pen: ‘When you notice that I am being chased by an evil spirit, please tell him that you did not see me passing by here!’ Rinzin moet er zelf hard om lachen, maar feit is dat voor veel Bhutanezen het geloof in kwade en beschermgeesten normaal is, een erfenis uit het animistische gedachtegoed.
biodiversiteit goed beschermd. Het kappen van bomen is verboden en er is een jachtverbod. Vanaf de Dochu La (La betekent pas) zie ik de 7314 meter hoge Jhomolhari, de kolos waarlangs de 8-daagse kampeertrektocht in de nieuwe wandelreis voert. Dansende monniken
Bedekt met bos
Geluk, beheerder van het Bruto Nationaal Geluk, waarmee Bhutan internationaal bekendheid verwierf. Lokale geesten
Overal in Bhutan kun je prachtig wandelen. Of je nou een dagwandeling wilt maken naar één van de vele boeddhistische kloosters die Bhutan rijk is, of een meerdaagse kampeertrektocht dwars door de Himalaya maakt.
Een land met zo veel bos heeft uiteraard een grote aantrekkingskracht op dieren. Bengaalse tijgers, beren en zelfs de zeldzame rode panda zijn hier nog volop te vinden. Vanuit het boeddhistische principe van respect voor alles wat leeft, wordt de Bhutanese
Ik ben inmiddels aanbeland in het spirituele hart van Bhutan: de Bhumtang vallei in centraal Bhutan. Vandaag ga ik naar het kloosterfestival van Pelseling gompa. De vele festivals (tshechu) zijn samen met de prachtige natuur, de imposante dzongs en eeuwenoude kloosters, dé grote attracties van Bhutan. Het festival begint ’s ochtends met voorbereidende rituelen: een gebedsceremonie, het onthullen van een boeddha en een zegening van de plaatselijke leraar. Vervolgens komt het tot het belangrijkste onderdeel: de maskerdansen door de monniken. Omdat alleen de monniken toegang hadden tot het onderwijs in de kloosters en het overige deel van de bevolking analfabeet was, werden de maskerdansen lang geleden ontwikkeld om uit te beelden wat de leer van de boeddha inhoudt. Niet in woord of schrift, maar in beeld, kleur, beweging en klank. In trance dansen de monniken urenlang in een cirkel op de binnenplaats van het klooster. Alle toeschouwers kijken ademloos toe.
SNP.NL magazine dec 2009
Tijdens de steile klim naar Cheri gompa, een prachtig klooster gelegen aan het einde van de Thimphu-vallei, ligt er plots een stapel stenen midden op het pad. Mijn gids Rinzin legt uit dat pelgrims hier in het voorbijlopen een steen bijplaatsen en een gebed uitspreken om de lokale beschermgeest aan te roe-
Als ik Thimphu uitrijd over de oost-west snelweg valt onmiddellijk weer op hoe bomenrijk Bhutan is: bos beslaat 72 procent van het landoppervlak. De overheid besloot dat het bospercentage nooit lager mag zijn dan 62 procent, om de waterkringloop in stand te houden, want die is essentieel voor het belangrijkste exportproduct van Bhutan: hydro-elektriciteit. Groene stroom wordt volop geëxporteerd naar India, een bijna ongelimiteerde afnemer. Rinzin vertelt met zowel trots als vanzelfsprekendheid dat 95 procent van de Bhutanese elektriciteit wordt opgewekt door waterkracht, de overige vijf procent met zonne-energie.
20 Delhi
TIBET (CHINA)
Paro Bagdora
Gangkar Punsum
Jhomolhari Jangothang Bonte La Shana
Punakha
Drugyal dzong
Taktsang Paro
Thimphu
Jakar
Gangtey
Trongsa
Dochula
overal in Bhutan kun je prachtig wandelen BHUTAN
Phuentsholing
Jaigon
INDIA 0
25
50
km
SNP.NL magazine dec 2009
Facts Vliegen: Eerst naar New Delhi of naar Bangkok, daarna vliegt u met Druk Air naar Paro in Bhutan. Over land reizen vanuit India is ook mogelijk. Klimaat: U kunt het hele jaar naar Bhutan, voor wandelreizen zijn maart/april en oktober/november het meest geschikt. In de zomer is het regentijd en in de wintermaanden is het in de bergen te koud om te wandelen. Geld: De munteenheid van Bhutan is de Ngultrum, waarvan de koers gelijk is aan die van de Indiase roepie. In Bhutan kunt u nergens pinnen. Neem daarom contant geld en/of traveller cheques mee. Veel geld heeft u overigens niet nodig, want tijdens SNP-reizen is bijna alles inclusief in de reissom. Eten en drinken: Het vruchtbare klimaat van Bhutan levert een fantastische variëteit aan groente en fruit op. Maaltijden zijn vrijwel altijd een combinatie van rode rijst met veel verschillende verse groenten. Taal: De officiële taal van Bhutan is Dzongkha, licht verwant aan het Tibetaans, in hetzelfde script. Veel Bhutanezen spreken ook Engels. Veiligheid: Bhutan is één van de veiligste landen van de wereld en kent nauwelijks criminaliteit. Politiek: Sinds 2008 is Bhutan een parlementaire democratie. De koning heeft nu alleen nog een ceremoniële functie. Inwoneraantal: 660.000 Oppervlakte: 38.000 km2 Hoofdstad: Thimphu
Naast deze spirituele betekenis draait een tshechu vooral ook om gezelligheid, samenzijn en vermaak. Iedereen draagt zondagse kleren en er wordt druk gepraat, gepicknickt en gelachen. Enkele gekostumeerde atsaras (clowns) maken de hele dag grappen, ook over de dansende monniken. In een land waar de boeddhistische leer het allerhoogste is, mogen de atsaras als enigen hier de draak mee steken. Juist om aan te geven dat alles relatief is, zelfs het meest heilige.
De rimpoche van Pelseling gompa nodigt me uit bij hem te komen zitten, vraagt waar ik vandaan kom en wat ik van Bhutan vind. Als ik mijn enthousiasme over zijn vaderland met hem deel zegt hij: ‘Bhutan ... not so developed, Europe ... very developed.’ Als ik hem vertel dat de Bhutanese manier van ontwikkeling en modernisering mij zeer verstandig lijkt, barst hij in een vriendelijke schaterlach uit. Zijn tanden zijn volledig rood-bruin gekleurd van de betelnoten, waar hij al levens lang op kauwt.
Kinderspel
De rimpoche van het Pelselingklooster leidt de rituelen voorafgaand aan de dansen. Rimpoche is een term voor een leraar die in zijn veronderstelde vorige levens al eerder lesgegeven heeft. In zijn huidige leven is hij officieel herkend als reïncarnatie, en draagt daarom dezelfde titel als zijn voorganger. Vaak worden deze rimpoche’s al op jonge leeftijd herkend en naar een klooster gebracht voor hun opleiding. Meestal kunnen deze kinderen binnen korte tijd moeilijke teksten uit hun hoofd leren en de betekenis ervan snappen. Voor veel Aziaten is dit heel logisch; deze teksten hebben ze immers in hun vorige levens al talloze malen bestudeerd. Kinderspel dus!
Tijgernest
Als je Padmasambhava heet, letterlijk ‘geboren uit een lotus’, dan overwin je eerst alle plaatselijke demonen, sticht je een paar tempels in de vallei, en vlieg je vervolgens op de rug van een tijgerin naar een afgelegen grot, om daar drie maanden in meditatie te verzinken. En precies op de plek van deze grot ligt het bekendste klooster van Bhutan: Taktsang gompa, ook wel Tijgernest genoemd. Padmasambhava stichtte in de achtste eeuw het eerste klooster van Tibet en wordt daarom gezien als de vader van het Tibetaans boeddhisme, dat je nu ook in Bhutan vindt. In bijna alle tweeduizend kloosters van Bhutan tref je zijn beeltenis aan.
reisverslag reportage
Bhutan
Overal in Bhutan kun je prachtig wandelen
Ik ben weer terug in het westen van Bhutan, waar mijn reis ook begon. Letterlijk tegen een 900 meter hoge granieten bergwand aangeplakt, is de hermitage zeer spectaculair gelegen. Net zoals alle andere gewone stervelingen zwoeg ik zwijgzaam omhoog. De klim is heerlijk. Bijna overal zo steil dat je geen lucht meer over hebt om te praten. Wat rest is het geluid van je schoenzolen op het smalle grindpaadje en het concert van vogels in het bos. Stilte
Ondanks de moderniseringen blijft Bhutan onmiskenbaar Bhutan. Het land kiest er zeer bewust voor om vast te houden aan bepaalde (geloofs)tradities, terwijl ze zich op andere gebieden even gemakkelijk aanpast. Nooit eerder was ik in een land dat zo puur en ongeschonden is, met zulke charmante en oprechte bewoners. Hier wil ik zeker terugkomen. ✻
nieuw
Bergstaat van boeddha’s en boogschutters 22 daagse wandelvakantie vanuit hotels en tenten Ontdek de mystieke kloosters van Bhutan, bezoek de imposante eeuwenoude dzongs, ben te gast op een kloosterfestival, wandel door de mooiste valleien en bossen, én maak een 8-daagse kampeertrekking langs het Jhomolhari massief. Bhutan is een sprookje dat werkelijkheid is. Een land doordrenkt met cultuur en tradities, een land waar alles in het teken staat van het Tibetaans boeddhisme, en bovenal een land met een onnavolgbaar vriendelijke en gastvrije bevolking. Een reis die u één keer in uw leven maakt. Ook is het mogelijk om uw eigen individuele maatwerk reis samen te stellen naar Bhutan. Nog veel meer informatie op www.snp.nl Voor maatwerk: www.snp.nl/maatwerk
reiscode 141080 | prijs € 2995,vertrek 19 apr, 17 okt, 6 nov
SNP.NL magazine dec 2009
Met ingehouden adem staar ik in de indringende ogen van een beeld van Padmasambhava. Het is stil, en in de kleine donkere kapellen van het Tijgernest is de rust voelbaar die je ook in Europese kerken ervaart. Alsof
de kalmte van de mediterende monniken deel is geworden van de ruimte. Hier een poosje in stilte zitten is voor mij alleen al reden genoeg om naar Bhutan af te reizen. Als een paar andere toeristen arriveren daal ik met een tevreden lach op mijn gezicht af naar de bewoonde wereld.
21
