Docentenhandleiding Leerlijn LOB in het VMBO 2012/2013
Loopbaanleren in het VMBO Inleiding ‘Elke leerling hee, het recht te ontdekken en te ervaren welke beroepskeuze het best aansluit bij zijn of haar interesses en talenten.’ Loopbaan Oriënta-e en –Begeleiding (LOB) draait feitelijk om de vorming van een arbeidsiden-teit. Dat gaat niet vanzelf; hoewel het aantal beroepen en func-es de afgelopen decennia veel groter is geworden, komen jongeren uit het Voortgezet Onderwijs steeds minder in aanraking met de die arbeidsmarkt. Toch is het belang groot: een goed ontwikkelde arbeidsiden-teit zorgt voor gemo-veerde leerlingen, minder uitval in het vervolgonderwijs en een betere match met de arbeidsmarkt. Er ligt dus een belangrijke taak voor het Voortgezet Onderwijs om jongeren te onder-‐steunen tijdens de vorming van hun arbeidsidentiteit. Het draait daarbij om het ontwikkelen van een 4-‐tal competenties: 1. Onderzoeken Het doen van onderzoek is één van de belangrijkste competen-es. Onderzoek naar werk en vervolgopleiding moet prak-sch zijn en ertoe leiden dat een leerling zelfstandig in staat is antwoord te vinden op voor-‐de-‐hand liggende vragen en op eigen individuele vragen. Bij het doen van onderzoek hoort ook het inzicht krijgen in de eigen drives, ambi-es en interesses. Hierdoor is loopbaanonderzoek tot op zekere hoogte al-jd een individuele aangelegenheid. 2. Netwerken Onze leerlingen zijn erg goed in netwerken, maar wel in hun eigen sociale netwerk. Om goed op onderzoek uit te kunnen gaan, is het nodig dat een leerling ook in staat is professioneel te netwerken. Dat betekent dat je jezelf moet leren te presenteren: kort en bondig vertellen wie je bent, wat je wilt, waarom je dat wilt, aan bekenden en onbekenden; dit is iets wat weinig mensen spontaan kunnen. 3. Reflecteren en sturen Terugkijken op ervaringen, en op basis daarvan keuzes maken. Dat zijn twee competen-es die nauw met elkaar samenhangen. Reflecteren is iets wat je niet alleen doet: je kan het met een mentor doen, in een groep, met vrienden of (on-‐)bekenden. In elk geval moet een leerling de ‘skills’ ontwikkelen om het gesprek aan te kunnen gaan, en keuzes vanuit eigen mo-va-e en ervaringen te onderbouwen.
Opdrachtenstructuur In deze handleiding staat per leerjaar beschreven welke opdrachten in Peppels.net beschikbaar zijn. Alle opdrachten kunnen door de school aangepast worden, en u kunt u ook eigen opdrachten gebruiken.
!
Cursussen en handelingsopdrachten De opdrachten binnen Peppels.net zijn verdeeld in vijf cursussen. Per cursus is één of meer handelingsopdrachten aanwezig. Deze opdrachten zorgen voor de borging van de ervaringen in de betreffende cursus. We raden aan deze opdrachten op te nemen in het handelingsdeel van het curriculum.
Jaar 1 2 3
Cursussen Werken met Peppels.net: Persoonlijk Basiscursus een prak-sche introduc-e Beroepsinterviews & Prak-sche Sector Ontwikkel Competen-es Oriënta-e (PSO) Plan Oriënteren en Snuffelen
4
Verdiepen en Kiezen
Tips & trucs Mul-mediaal De opdrachten binnen Peppels.net zijn prak-sch, de digitale omgeving wordt vooral gebruikt om ervaringen vast te leggen. Laat leerlingen daarom foto’s en films maken -jdens projecten, presenta-es en interviews. Laat een leerling niet meer dan 20 % van de -jd achter de computer ac-ef zijn, eventueel thuis.
Netwerken Netwerken kunnen aanleggen en gebruiken is belangrijk binnen loopbaanleren. De leerlingen moeten dat dus zelf oppakken en kunnen ‘netwerken’ als competen-e ontwikkelen. In 1e instan-e doen zij dat op een veilige en laag-‐drempelige manier door familieleden en kennissen te benaderen of, door met een groepje samen gestandaardiseerde vragen aan onbekenden te stellen. In tweede instan-e zal het netwerken individueler worden, en meer plaatsvinden op basis van leer-‐ en ontwikkelvragen van de leerling zelf. Tijdens de opdrachten zullen de leerlingen veel begeleiding nodig hebben bij het netwerken. Daarbij is het van belang dat een leerling zichzelf kan presenteren en op zoek gaat naar mensen die vragen kunnen en willen beantwoorden. Het netwerken zelf is van net zoveel belang als de ervaring die daaruit voortvloeit en zal zeker in het begin meer -jd en aandacht vragen dan het opdoen van de ervaring. De verleiding is soms groot om het netwerken van de leerling over te nemen door gastlessen en stages te regelen vanuit de school. Bedenk daarbij dat een stageplaats of gastles die door leerling(-‐en) zelf geregeld is, van veel meer waarde is. Het kan helpen door als school een netwerk van ouders, bedrijven in de buurt en oud-‐ leerlingen via het prikbord van Peppels.net beschikbaar te stellen waar een leerling in het begin gebruik van kan maken.
2 !
Presenteren van ervaringen Een ervaring opdoen vraagt veel voorbereiding van een leerling zelf. Ook na het opdoen van een ervaring is nog veel ‘rendement’ te behalen. Door ervaringen te presenteren wordt een leerling zich bewuster van ervaring, en wordt de ervaring ook op de anderen overgedragen. Bovendien leert de leerling zich op een goede manier te presenteren. Dat presenteren kan verschillend vorm krijgen: korte individuele presenta-es, klassikaal, voor ouders, (beroepen-‐) markt, spreekbeurt binnen een (onderbouw-‐)klas, etc.
Ouderbetrokkenheid Ouders spelen een een belangrijke rol in de loopbaankeuzes van hun kind. Het betrekken van ouders bij LOB kan op verschillende manieren vorm krijgen: reflec-egesprekken met ouders en leerling, presenta-es -jdens ouderavonden, ouders inzeben vanuit hun werknemerschap voor gastlessen, (snuffel-‐)stages, etc.
Reflecteren en sturen In een goed reflec-egesprek is de leerling aan het woord, en gaat het over zijn of haar ervaringen en zijn of haar onderbouwing van loopbaankeuzes (inclusief LOB-‐ac-viteiten) in de toekomst. Goede vragen die het gesprek ondersteunen zijn: Inhoud Welke ervaringen heb je de afgelopen periode opgedaan, binnen en buiten school? Mening Wat vond je daarvan en waarom? Waar zou je meer van en over willen weten? Waarom? Proces Hoe zou je dat kunnen aanpakken? Een reflec-egesprek kan in meerdere seengs worden gevoerd: klassikaal, individueel of in kleine groepjes, met ouders, met vervolgopleider of stagebegeleider en gewoon op de gang. Uiteindelijk kan een leerling het gesprek ook zelfstandig met iemand in zijn of haar omgeving voeren. Het vastleggen van een aantal gesprekken kan nueg zijn, maar moet geen doel op zich worden. Binnen Peppels.net kunnen door middel van POP-‐ opdrachten gesprekken worden voorbereid en ac-viteitenplannen worden opgesteld.
!
3 !
Leerjaar 1
Leerjaar 2
De opdrachten in het eerste jaar zijn verspreid over twee cursussen. Bij elke opdracht is een handleiding gevoegd. Natuurlijk kunt u ook zelf opdrachten toevoegen
De opdrachten in het tweede jaar zijn verspreid over twee cursussen. Bij elke opdracht is een handleiding gevoegd. Natuurlijk kunt u ook zelf opdrachten toevoegen.
Cursus Werken met Peppels.net: een prak-sche introduc-e
Basiscursus
Lesuren
Nodig
Cursus
Lesuren
Nodig
Beroepsinterviews & Competen-es
ca. 16
2 -‐ 20
-‐ docentenhandleiding (download) -‐ accounts -‐ 2e les: computers en internet
docentenhandleidingen (database Peppels.net)
Prak-sche Sector Oriënta-e (PSO)
ca. 16
ca. 10
Opdrachthandleidingen (zie opdrachten Peppels.net)
Startles -‐ Werken met Peppels.net De docententhandleiding van de cursus ‘Werken met Peppels.net: een prak-sche introduc-e‘ is als afzonderlijke bijlage te downloaden.
Cursus -‐ Basiscursus Deze cursus omvat de volgende opdrachten: 1. Mijn droomberoep 2. Beroepen in de buurt 3. Beroepswerkstuk “Mijn Beroep” (handelingsopdracht) 4. Het eerste POP-‐gesprek (handelingsopdracht) Het accent binnen deze cursus ligt op laagdrempelig onderzoek naar werk en de eigen interesses. Er wordt veel in groepjes gewerkt, de individuele vraag is minder belangrijk dan het gewend raken aan het thema.
Tips & Tools Denk als extra opdrachten ook aan bedrijfsexcursies, exit-‐ interviews met 4e jaars waarin zij vertellen welke opleiding zij gaan doen en waarom, presenta-e van de beroepswerkstukken -jdens de ouderavond.
Vorig jaar heej de leerling kennis gemaakt met het vak LOB en de wereld van werken & opleiden. Dit jaar gaat de leerling de ac-viteiten meer in het perspec-ef van de eigen loopbaan zeben, en breed onderzoeken wat mogelijkheden binnen de specifieke sectoren zijn. Dat gebeurt met name door beroepsinterviews en onderzoek naar de eigen competen-es. In januari maakt de leerling een voorlopige sectorkeuze, in maart/april wordt deze beves-gd. Ook als de schoolorganisa-e daar niet om vraagt, past een sectorkeuze in het proces om de leerling te leren reflecteren op ervaringen en sturen in de loopbaan. Op basis van deze keuze bepaalt de leerling namelijk binnen welke sector of rich-ng hij of zij verder op onderzoek gaat binnen LOB. Als een school kiest voor het uitstellen van de keuze tot bv. het eind van het derde jaar, is dat alleen maar winst bij deze aanpak.
Startles -‐ Inleiding leerjaar 2 Als startles van het jaar kan deze lesopzet behulpzaam zijn: Vertel in deze les op hoofdlijnen uit welk soort opdrachten het programma dit jaar bestaat. Als introduc-e op het leerjaar wordt er meer informa-e gegeven over het onderwijssysteem. De overige opdrachten bestaan uit beroepsinterviews binnen alle sectoren, competen-etesten, sectororiënta-e, een werkstuk over één sector en een Elevator Pitch. Hiermee onderbouwt de leerling de sectorkeuze. Laat vervolgens alle leerlingen inloggen en hun profiel bijwerken: nieuwe presenta-e, mobo, ambi-es, lifeblog, vakan-ewerk, etc. Het is handig als leerlingen hun wachtwoord aanpassen.
Cursus -‐ Beroepsinterviews & Competen-es Deze cursus omvat de volgende opdrachten: 1. Het onderwijssysteem 2. Voorbereiding beroepsinterviews 3. Beroepsinterviews 4. Presenta-e Beroepsinterviews (handelingsopdracht) 5. Competen-etest a.Werkhouding Zelf – b.Uitslag -‐ c.Feedback – d.Vergelijking 6. Competen-etest a.Werkrol Zelf – b.Uitslag -‐ c.Feedback – d.Vergelijking
!
4 !
7. Competen-etest a.Werktype Zelf – b.Uitslag -‐ c.Feedback – d.Vergelijking 8. Competen-etest a.Werkoriënta-e Zelf – b.Uitslag -‐ c.Feedback – d.Vergelijking 9. Competen-etest a.Rela-etype Zelf – b.Uitslag -‐ c.Feedback – d.Vergelijking 10. Competen-es & Beroepen 11. POP-‐2: Voorlopige sectorkeuze (handelingsopdracht) De eerste opdracht geej de leerling inzicht in zijn of haar doorstroom-‐mogelijkheden binnen het onderwijs. De Beroepsinterviews hebben tot doel dat de leerling zelf op onderzoek kan uitgaan en een beeld ontwikkelt van de verschillende beroepen binnen de verschillende sectoren. De handelingsopdracht bestaat uit het presenteren van de Beroepsinterviews. Dat kan individueel of in groepen, de bedoeling is dat alle leerlingen in de klas met zoveel mogelijk beroepen in aanraking komen en met elkaar het gesprek over de beroepen en sectoren aangaan. De competen-etesten geven zelfinzicht en maken het mogelijk dat de leerling samen met de omgeving kan reflecteren op zijn of haar kwaliteiten en het gebruik daarvan.
Cursus -‐ Prak-sche Sector Oriënta-e (PSO) Deze cursus omvat de volgende opdrachten: 1. Gastles 2. Prak-sch Project 3. Werkstuk sectorbeeld (handelingsopdracht) 4. POP-‐3: Sectorkeuze (handelingsopdracht) 5. Elevatorpitch Sectorkeuze (handelingsopdracht) De tweede helj van het tweede leerjaar staat in het teken van PSO en het kiezen van een sector voor de bovenbouw. Ook als de schoolorganisa-e daar niet om vraagt, past een sectorkeuze in het proces om de leerling te leren reflecteren op ervaringen en sturen in de loopbaan. Op basis van deze keuze bepaalt de leerling namelijk binnen welke sector of rich-ng hij of zij verder op onderzoek gaat binnen LOB in het derde leerjaar. Als een school kiest voor het uitstellen van de keuze tot bv. het eind van het derde jaar, is dat alleen maar winst bij deze aanpak. Tijdens de Elevatorpitch ‘verdedigt’ de leerling zijn of haar keuze. Elke school bepaalt zelf hoe het PSO programma eruit ziet en dus ook wanneer en hoe vaak de opdrachten worden gebruikt. Denk bij het invullen van het programma ook eens aan gastlessen door ouders, oud-‐leerlingen, een beroepen-‐markt door leerlingen zelf georganiseerd en/of een carrousel van prak-sche opdrachten.
Leerjaar 3 & 4 In het 3e en 4e leerjaar gaan de leerlingen dieper en gerichter onderzoek doen naar werk en opleiding, en wordt met meer nadruk een koppeling gemaakt tussen de sector en de consequenties voor beroepskeuzes en vervolgopleidingen. Uiteindelijk formuleren de leerlingen een voorlopige beroepsrich-ng aan het eind van het 3e leerjaar en gaan vandaar in het 4e leerjaar op zoek naar een vervolgopleiding. Het oriënta-etraject in de bovenbouw heej een meer individueel karakter dan in de onderbouw. Met name bij VMBO / BK staat het (prak-sche) onderwijs in de bovenbouw in het teken van loopbaanleren. Tijdens stages en prak-jkvakken worden veel ervaringen opgedaan die binnen het loopbaanporuolio van Peppels.net een plaats kunnen krijgen. Aan het begin van het jaar kan het best begonnen worden met onderstaande introduc-eles.
Introduc-eles -‐ Inleiding leerjaar 3 of 4 Vertel in deze les op hoofdlijnen uit welk soort opdrachten het programma dit jaar bestaat. Betrek daarin ook de ac-viteiten buiten de school, zoals stages en bezoeken van open dagen. Laat vervolgens alle leerlingen inloggen en hun profiel bijwerken: nieuwe presenta-e, mobo, ambi-es, lifelog vakan-ewerk, etc. Het is handig als leerlingen hun wachtwoord aanpassen.
Cursus -‐ Oriënteren & Snuffelen Deze cursus omvat de volgende opdrachten: 1. Beroeps Interesse Test – 3e jaar 2. Van interesses naar beroep 3. (a) Inventariseren snuffelberoepen (b) Hoe regel ik een snuffelstage? (c) Snuffelstages (handelingsopdracht) 4. Oriënta-e op het MBO -‐ breed 5. Verslag bezoek open dag 6. POP-‐4: voorlopige beroepskeuze (handelingsopdracht)
Cursus -‐ Verdiepen & Kiezen Deze cursus omvat de volgende opdrachten 1. Stagevoorbereiding 2. Stagelogboek (per week) 3. Stageverslag (handelingsopdracht) 4. Voorbereiding bezoek open dag 5. Verslag open dag 6. Sectorwerkstuk (handelingsopdracht) 7. POP-‐5: vervolgopleiding (handelingsopdracht) 8. Elevator-‐pitch vervolgopleiding (handelingsopdracht)
Tips & Tools Denk ook eens aan: -‐ Meeloopdagen in het MBO -‐ Gastlessen van oud-‐leerlingen uit het MBO of ouders -‐ Prak-sche projectopdrachten -‐ Sollicita-etraining -‐ Work-‐shadowing
!
5 !
Tot slot Taakverdeling Loopbaanoriënta-e en -‐begeleiding is iets dat alle leerlingen aangaat en dat een centrale plaats in het onderwijs verdient. Dat betekent dat de verschillende func-es nauw met elkaar samenwerken en ‘tradi-onele’ taakverdelingen niet meer toereikend zijn. Hieronder staat per func-e een inventarisa-e van mogelijke taken.
Decaan (2e lijn)
Mentor (1e lijn)
Docent (ondersteunend)
Regisseren leerlijn - invulling programma op hoofdlijnen bepalen - invulling ac-viteiten met docenten/ mentoren bespreken
Uitvoering onderwijs - LOB-‐lessen uitvoeren onder regie van decaan
Uitvoering onderwijs - onderwijs vanuit eigen vakgebied in context van loopbaanleren plaatsen
- opdrachten ontwikkelen Netwerken Reflec-e www.peppels.net I
[email protected] I Thom de Vries - netwerk werkveld en onderwijs - voeren van reflec-egesprekken met onderhouden t.b.v. ac-viteiten leerlingen - netwerk oud-‐leerlingen/ouders onderhouden t.b.v. ac-viteiten Deskundigheid - info relevante ontwikkelingen werkveld /vervolgopleidingen / LOB vergaren en toegankelijk maken voor 1e lijn - specifieke informa-e vergaren en toegankelijk maken voor leerling en 1e lijn (2e lijns -‐ infoma-e-‐func-e) Advies - adviseren m.b.t. inrich-ng curriculum en deskundigheid
Programmering: per uur in de onderbouw, integraal in de bovenbouw Veel ac-viteiten in leerjaar 1 en 2 vinden plaats binnen en met de groep en kunnen binnen het rooster per week worden geprogrammeerd. De ac-viteiten in leerjaar 3 en 4 worden zijn meer individueel gericht, vaak zullen de uren niet vast binnen het rooster geprogrammeerd worden, of zal er juist sprake zijn van een integra-e met de andere (prak-jk-‐) vakken.
www.peppels.net I
[email protected] I Thom de Vries
!
6 !
