2 - september 2012 ISSN

Pieterskerk Leiden

vriendenbericht

09/12

jaargang 19/2 - september 2012 ISSN 1387-9952

2 vriendenbericht > column en colofon

column

Barack Obama heeft roots in Leiden De zomer is in volle gang terwijl ik deze column schrijf. De maanden juli en augustus zijn rustige maanden in de Pieterskerk. Tijdens schoolvakanties zijn er geen evenementen, tijd om met vakantie te gaan. Maar niet voor iedereen. Zo is de huismeester van de Pieterskerk druk be-

nachtelijk uitzicht over de stad en was de unieke

zig met het coördineren van werkzaamheden die

theatervoorstelling ‘Trekhaak Gezocht’ te zien. Is dit

juist moeten gebeuren als er weinig activiteit in het

een tikje te wild voor u? Komt u dan naar de Open

gebouw is, zoals het verven van publieke ruimtes.

Monumentendagen op 8 & 9 september, waar u

Daarnaast wordt er met erg veel kundigheid ge-

vriendelijk wordt ontvangen door vrijwilligers van de

werkt aan de restauratie van de kosterswoning,

Pieterskerk. Zij vertellen u met veel enthousiasme

waar u verderop in dit Vriendenbericht over kunt le-

kleurrijke verhalen over de bijna 900-jarige geschie-

Het Vriendenbericht is een uitgave van de

zen. Ook bij de administratie wordt volop gewerkt.

denis van dit unieke Nederlandse monument. En

Stichting Vrienden van de Pieterskerk en

Voor de zomer is een aparte ruimte ingericht om

mocht dat niet lukken dan bent u het hele jaar op

verschijnt tweemaal per jaar.

het archief van de Pieterskerk ordelijk te kunnen

dagen dat er geen evenementen zijn altijd welkom.

opbergen. Archiefdozen van jaren her worden nu

Dit jaar verwachten wij 45.000 bezoekers tijdens de

Redactie

vanuit het gehele gebouw verzameld. Later zal, in

openstellingen, dat is een stijging van 12,5% ten

Joop Maat (hoofdred.), Josse Moers en

samenwerking met het Regionaal Archief Leiden

opzichte van 2011.

Monique Roscher.

(RAL), het gehele archief worden gecodeerd. Ver-

colofon

Frieke Hurkmans

der wordt de administratie vanaf 2013 volledig ge-

De komende tijd zal de Pieterskerk zich meer gaan

Bijdrage van

digitaliseerd, de voorbereidingen daarvoor worden

richten op de Amerikaans-Nederlandse band die

Frieke Hurkmans.

in deze zomer getroffen.

ontstaan is door de komst van de Pilgrims naar Leiden in de 17e eeuwse. De Pieterskerk speelde een

Foto’s/illustraties

Ook binnen het monument slaat de digitalisering

centrale rol in het leven van de Pilgrims. Niet voor

Claudia Claas, RAL, Hielco Kuipers, Archief

toe, al vanaf vorig jaar is de Pieterskerk Leiden te

niets wordt de jaarlijkse Thanksgiving Ceremony in

Familie Rameau en Provincie Zuid-Holland.

vinden op twitter en facebook. Nu worden ook QR

Nederland gevierd in de Pieterskerk. Dit jaar komt

codes geïntroduceerd waarmee u vanaf uw smart

daar nog een extra Amerikaans evenement bij: Stu-

Vormgeving en Druk

Phone informatie kunt lezen over de verschillende

dentenvereniging Minerva organiseert in de nacht

Valetti, Claudia Claas.

kunstobjecten in de Pieterskerk. Natuurlijk vergeten

van de Amerikaanse verkiezingen in november

Drukkerij van der Linden.

we de mensen niet die geen digitale middelen be-

‘The All American Night’. Wist u dat Barack Obama

zitten. Op de leestafel liggen geplastificeerde tek-

via moederszijde direct gelinkt kan worden naar

sten met informatie in verschillende talen.

Thomas Blossom, een van de pilgrims die in de

Redactieadres

Pieterskerk zijn voetstappen heeft liggen? U kunt

Stichting Vrienden van de Pieterskerk Antwoordnummer 12052 VC Leiden

Steeds opnieuw wordt geprobeerd de Pieterskerk

daar in de digitale ‘Pilgrims Archives’ (www.pilgrim-

Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden

op verschillende manieren onder de aandacht te

archives.nl) van het RAL meer over lezen.

T 071 512 43 19 [email protected]

brengen van het Nederlandse publiek. Zo mocht de

www.pieterskerk.com

Pieterskerk zich in juni als eerste niet-museum aan-

Ik hoop u in de komende maanden in de Pieters-

Rekeningnummer: 88 15 28 307

sluiten bij de Museumnacht Leiden. Georganiseerd

kerk te mogen begroeten, bij één van de evene-

door de Leidse studentenvereniging Quintus trok

menten, concerten of openstellingen van uw prach-

© Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande

dit evenement voornamelijk jong publiek. En daar

tige monument.

toestemming van de uitgever worden openbaar

was het programma op afgestemd, zo kon men

gemaakt of verveelvoudigd.

abseilen onder professionele begeleiding, klom-

Frieke Hurkmans

men bijna duizend mensen de trappen op voor een

Directeur Pieterskerk Leiden

Interview met Rogier van der Sande < vriendenbericht 3

Rogier van der Sande, voorzitter Raad van Toezicht:

‘Pieterskerk is een icoon van de stad’ “Een locatie als de Pieterskerk neemt een vrijwel unieke positie in. Er is niet veel concurrentie. De Pieterskerk opereert in de bovenkant van de markt. De schitterende restauratie die de kerk heeft ondergaan, heeft het tot een toplocatie gemaakt”.

Aldus Rogier van der Sande, sinds februari 2012

centrummanagement en Leiden Marketing, ik hèb

voorzitter van de Raad van Toezicht van de Pieters-

wat met de stad. Betrokken zijn bij de Pieterskerk

kerk. “Ik realiseer me dat we door een economisch

hoort daar bij”.

moeilijke periode gaan. Het is onzeker of het lukt denk dat de Pieterskerk zijn plek moet kunnen be-

Daarom ben je toegetreden tot de Raad van Toezicht.

houden, omdat het zo’n bijzondere locatie is”.

“Ik beschouw deze functie zeker niet als ‘zomaar’

om de noodzakelijke omzet te realiseren, maar ik

een erefunctie. Als lid van de Raad van Toezicht

Rogier van der Sande. Foto: Provincie Zuid-Holland

Wat is naar jouw mening de betekenis van de Pieterskerk voor de stad?

moet je je rol juist serieus nemen. Daarom hebben

“Ik noem het altijd de heilige grond van Leiden. Al

daarbij overigens niet op de stoel van de directeur

was het alleen maar omdat na het ontzet in 1574 de

zitten. Het gaat om de goede wisselwerking tussen

Leidenaren er samen kwamen, en dat gebeurt nog

de Raad en de directeur. Heel belangrijk is dat de

ieder jaar op 3 oktober. Hoeveel studenten hebben

exploitatie van de kerk in orde is. Als de exploitatie

er geen tentamens gedaan, terwijl het karretje met

rond is, dan kan de kerk open blijven en worden

de opgaven rammelend over de scheefliggende

onderhouden. De directeur heeft een beleidsplan

grafzerken rolde. De Amerikaanse president, op

met meerjarenbegroting opgesteld die door de

bezoek in Leiden, werd daar ontvangen, eredocto-

Raad van Toezicht is goedgekeurd. Binnen die ka-

raten worden daar verleend. De uitstraling van de

ders heeft de directeur de ruimte om te handelen”.

we ook een breed samengestelde Raad. We gaan

Pieterskerk reikt dus veel verder dan Leiden, het is een icoon van de stad”.

Wat is de betekenis van de Vrienden van de Pieterskerk?

En wat betekent de Pieterskerk voor jou persoonlijk?

“De Vriendenstichting maakt het mogelijk dat par-

“Ik heb er ook tentamens gedaan, dat waren mijn

connectie is wat mij betreft het belangrijkst. Niet al-

eerste ervaringen. Dat verdiepte zich toen ik wet-

leen omdat de Vrienden ook financieel bijdragen,

houder was in Leiden. In die hoedanigheid was ik

hoe belangrijk dat ook is. Maar een instelling die

ieder jaar aanwezig bij de uitvoering van de Mat-

geen vrienden heeft, die verpietert op den duur. De

theus Passion. In het begin dacht ik: wat een lang

Vriendenstichting maakt het mogelijk voor mensen

stuk!, maar in de loop van de tijd ben ik het heel

om hun betrokkenheid bij de kerk vorm te geven.

erg gaan waarderen. Dat heb ik in de Pieterskerk

Daarnaast zijn de vrijwilligers van onschatbare

geleerd. Het afscheid van het college, toen wij

waarde voor de kerk. We hebben maar een beperk-

vertrokken, is daar gehouden en het diner bij het

te begroting. Het echte kapitaal zit ‘m in de vrijwil-

afscheid van burgemeester Lemstra. Kortom, ik

ligers. Zij zorgen er voor dat de kerk vaker open

heb heel goede herinneringen aan de Pieterskerk.

kan, zij zijn degenen die op alle mogelijke manieren

Komend najaar woon ik 25 jaar in Leiden. Mijn kin-

helpen. Dat is echt van levensbelang, die betrok-

deren zijn er geboren, ik ben actief geweest in het

kenheid van zoveel mensen!”

ticulieren zich kunnen verbinden aan de kerk. Die

4 vriendenbericht > Van kosterswoning naar stadsvilla

Van kosters woning naar stadsvilla

In 2011 werden de opstalrechten van elf van de twaalf proveniershuisjes rondom de Pieterskerk verkocht aan de Stichting Jean Pesijn. Het twaalfde proveniershuisje bleef in bezit van de Stichting Pieterskerk Leiden en wordt op dit moment gerestaureerd. Vanaf eind 2012 zal de voormalige kosterswoning worden verhuurd als Stadsvilla Rameau. De ingang van de kosterswoning bevindt zich aan de Kloksteeg en heeft een inpandige voordeur. In de jaren ’70 van de vorige eeuw werd de woning in zijn huidige vorm ingedeeld, bestaande uit drie woonlagen met op de 1e verdieping een terras tussen de hoge muren van het monument en op de begane grond een kleine binnentuin. De kosterswoning is tot medio 2011 bewoond geweest door het laatste beheerdersechtpaar van de Pieterskerk Leiden. In november jl. werd begonnen met een grondige restauratie van deze gehele ruimte. Nadat was besloten de woning niet meer permanent te gaan verhuren, maar in te richten als Stadsvilla voor bijzondere en luxe overnachtingen in een unieke erfgoedlocatie. Stadsvilla Rameau is vanaf eind 2012 beschikbaar voor zakelijke en toeristische overnachtingen, als bruidssuite of voor exclusieve vergaderingen en ‘private dinners’.

Orde van St. Pieter

De gehele restauratie van Stadsvilla Rameau is mogelijk gemaakt door de Orde van St. Pieter. In deze businessclub tonen veertien bedrijven hun sterke betrokkenheid bij het behoud van de Pieterskerk als centraal monument van de stad Leiden.

Koster Rameau < vriendenbericht 5

Foto’s uit collectie familie Rameau: Links: Koster Rameau bij een luik in de vloer. Rechts: Schilder Haverkamp met links Jan en rechts Chris. Op de voorgrond de Ierse setter Niek in de Pieterskerk.

Koster Rameau De nieuwe Stadsvilla wordt vernoemd naar het

zijn vader op in zijn gezin en verzorgt hem tot diens

kostersechtpaar W.K.L. Rameau dat van 1916 tot

dood in 1965. In de jaren ’80 ontmoeten de ne-

1946 aan de Pieterskerk verbonden was. Het kos-

ven Wim en Bill elkaar voor het eerst als volwas-

tersechtpaar en de kosterswoning waren in W.O. II

sen mannen en dertig jaar later vindt opnieuw een

de spil van het verzet in en rond de Pieterskerk.

ontmoeting plaats. Rondlopend in de Pieterskerk

Honderden onderduikers hebben hun leven direct

halen de twee mannen kleurrijke herinneringen op.

of indirect te danken aan de inzet van de familie Rameau. Over deze verzetsactiviteiten schreef Ton

Zo kan Bill zich herinneren dat oma Rameau kort na

Boon, voormalig directeur en conservator, een in-

de oorlog stierf en voorafgaand aan de rouwdienst

drukwekkend hoofdstuk onder de titel ‘De Pieters-

in de Pieterskerk, in de imposante Kerkmeesters-

kerk in de Tweede Wereldoorlog’ in de monografie

kamer werd opgebaard. Bill herinnert zich ook nog

‘De Pieterskerk in Leiden’.

hoe hij als kleine jongen samen met zijn vader en moeder, tijdens de openstellingen en diensten

In juni 2012 vond in de Pieterskerk een bijzondere

ondergedoken zat in de graftombe van Prof. Van

reünie plaats tussen twee kleinzonen van het kos-

Kerckhoven, hun vaste schuilplaats. Wim vertelt

tersechtpaar Rameau. Beide kleinzonen dragen

over een schilderij dat hij bezit. Het schilderij is in

dezelfde voornamen als hun opa Willem, Karel, Lo-

de Pieterskerk geschilderd en toont zijn vader Jan,

dewijk Rameau. Hun vaders, Jan en Chris, waren

als kleine jongen.

resp. de oudste en jongste zoon van het echtpaar. Tijdens de oorlog was Chris politieagent in de War-

Later vond hij in de nalatenschap van zijn vader

moesstraat in Amsterdam. Wegens zijn verzetsacti-

een foto waaruit blijkt dat ook broer Chris heeft ge-

viteiten moest hij met zijn vrouw en tweejarig zoontje

poseerd voor het schilderij, maar de jongste zoon

Wim onderduiken bij zijn ouders in de Pieterskerk.

is later overgeschilderd. Uit notities blijkt dat Chris als kleine jongen niet stil genoeg kon zitten om

Enige tijd na de oorlog emigreert Chris met vrouw

goed geportretteerd te worden. Beide kleinzonen

en zoon naar Australië, hij zou zijn vader en broer

van het echtpaar W.K.L. Rameau zijn vereerd dat

Jan nooit meer ontmoeten. Kleinzoon Wim veran-

met de vernoeming van de Stadsvilla hun grootou-

dert in Australië zijn naam in Bill Rameau. Jan blijft

ders geëerd worden voor hun uitzonderlijke onzelf-

in Nederland en verhuist naar Groningen. Hij neemt

zuchtigheid in WOII.

6 vriendenbericht > Duurzaam licht – met aandacht de toekomst in

Duurzaam licht

Kroonluchter met LED verlichting

Duurzaam licht – met aandacht de toekomst in < vriendenbericht 7

– met aandacht de toekomst in In het Vriendenbericht van het najaar 2011, lieten wij u weten dat de Pieterskerk Leiden als eerste Europees middeleeuws monument de internationaal erkende duurzaamheidscertificering ontving van Green Key GOUD. Geheel in stijl met de Olympische Spelen verlengde de Pieterskerk Leiden aan het begin van deze zomer de gouden status voor de periode 2012-2013.

Verlenging van het goud is geen vanzelfspreken-

Met ieders steun gaat het lukken, helpt u ook?

heid, aangezien ieder jaar de criteria verscherpen

Tijdens het jaarlijkse benefietgala in afgelopen

en de normen worden bijgesteld. Deelnemers van

maart, georganiseerd door de Stichting Vrienden

Green Key staan daarnaast garant voor een vrijwil-

van de Pieterskerk, werd €10.000 van de opbrengst

lige inzet om meer aan het milieu te doen dan de

beschikbaar gesteld voor de LED-verlichting in de

wet- en regelgeving formeel van hen vraagt. Het

kroonluchters. Het handhaven van de monumen-

afgelopen jaar heeft ook de Pieterskerk niet stil ge-

tale uitstraling van de kroonluchters stond daarbij

zeten en is pro-actief bezig geweest.

centraal. De lampen dienden dimbaar en peervormig te zijn en moesten ‘warm’ licht geven. Met hulp

Is het vervangen van de verlichting noodzakelijk?

van een verlichtingsdeskundige is het gelukt deze

Vanaf eind 2011 zijn de mogelijkheden onderzocht

kroonluchters met succes vervangen.

lampen te vinden en inmiddels zijn de lampen in de

om de verlichting binnen de Pieterskerk Leiden te vervangen door LED-verlichting. Naast de kroon-

Nu rest de vervanging van de 72 pendels. Hierbij

luchters bestaat de verlichting van de kerk uit pen-

moeten niet alleen de lampen, maar ook de arma-

dels en de zogenaamde ‘tentamen’ verlichting. U

turen vervangen worden hetgeen de totale investe-

zult zich mogelijk afvragen, of het vervangen van

ring voor dit project op bijna €80.000 brengt. Een

de verlichting wel nodig is? Is dit echt een prioriteit?

belangrijke bodem voor de financiering is gelegd door zeer gulle giften van de vrijwiligers van de Pie-

Het eerste antwoord op de bovenstaande vragen

terskerk en de businessclub De orde van St. Pieter,

is dat nieuwe wetgeving ervoor zorgt dat de ver-

van resp. €12.000 en €15.000. Voor het verwer-

koop van gloeilampen na 1 september 2012 staakt.

ven van (een deel van) de nog benodigde 53.000

Vervangende gloeilampen zullen dan ook snel niet

worden fondsen aangeschreven. Ook u willen wij

meer verkrijgbaar zijn. Maar de overstap naar LED-

vragen om ons hierbij te steunen de resterende

verlichting wordt ook ingegeven door positieve

middelen bijeen te brengen: iedere bijdrage is van

argumenten. De warmteontwikkeling bij een LED-

harte welkom! Zie voor de fiscale voordelen die de

lamp is veel lager dan bij een gloeilamp. De ge-

nieuwe Geefwet biedt het artikel op pag. 15.

bruikte energie om een gloeilamp te laten branden wordt voor ongeveer 90% omgezet in warmte. Bij LED-lampen word slechts 10% van de gebruikte

dement van Led lampen heeft grote voordelen bij

De LED-lamp

het aanlichten van monumentale ornamenten. Hier-

De LED-lamp is een zeer energiezuinige lamp en verbruikt maar liefst 90% minder energie dan een

door kan o.a. de kap en het perkament in de 17e

gewone gloeilamp. De gemiddelde levensduur van een LED-lamp is 50.000 branduren. Ter vergelij-

eeuwse Kerkmeesterskamer, zonder schadelijke

king: een gloeilamp heeft een levensduur van 1.000 branduren en een spaarlamp van 6.000 brand-

gevolgen, prachtig uitgelicht worden. Tijdens de

uren. Omgerekend betekent dat, bij een gebruik van 8 uur per dag, dat een LED-lamp gemiddeld 25

Open Monumentendagen op 8 & 9 september kunt

jaar meegaat.

energie omgezet in warmte. Het lage warnteren-

u deze verlichting bewonderen.

8 vriendenbericht > Het grafmonument voor Johannes Polyander van Kerckhoven

Uiterlijk vertoon Het grafmonument voor Johannes Polyander van Kerckhoven Een slapende man, gekleed in nachthemd, slaapmuts op het hoofd en pantoffels aan de voeten. Prachtig uitgebeeld in wit marmer, met verfijnde plooien, krullend haar en realistische gelaatstrekken. We vinden hem in het noordelijk transept van de kerk. Dat het hier om een grafmonument gaat wordt duidelijk door de sarcofaag, de rouwende putti aan weerszijden en het opschrift. Wie was deze man en wat zegt dit monument over hem?

Het grafmonument voor Johannes Polyander van Kerckhoven < vriendenbericht 9

Links: Grafmonument van Johannes

De tekst op het monument identificeert de man als

land ook een goede huwelijkskandidaat te regelen. Hij

Polyander van Kerckhoven, door

Johannes Polyander van Kerckhoven. Ook passeren

schaakte Katherine Wotton, weduwe van Lord Stanho-

Rombout Verhulst.

er een aantal titels de revue: Heer van Heenvliet,

pe en dochter van een Engelse baron, weerstond de

Boven: Details van de rouwende putti

houtvester van Holland en Friesland, opperhof-

tegenzin van de Engelse adel en nam zijn bruid mee

aan weerszijden van de sarcofaag.

meester van Maria van Brittanië, titels die je in die

terug naar Holland als gouvernante van de prinses.

© Foto’s: Claudia Claas

tijd zou verwachten bij een adellijk persoon. Zij was het die na de dood van Van Kerckhovens Johannes was echter niet van adel. Ambitieus was

(1660) de opdracht gaf voor dit grafmonument aan

hij wel en niet wars van uiterlijke status. Zijn vader,

niemand minder dan Rombout Verhulst. De beroem-

ook Johannes geheten, bewoog zich als hoogleraar

de beeldhouwer werkte op dat moment al in Leiden,

Theologie in de universitaire wereld. Johannes jr.

onder andere aan beeldhouwwerken voor de Leidse

verkoos een carrière aan het stadhouderlijk hof. Hij

Waag en de Zijlpoort.

voerde consequent een dubbele naam; Van Kerckhoven verwees naar een oud, vooraanstaand Gents

Pantoffels

geslacht uit de familiestamboom.

In wit, Italiaans marmer heeft Verhulst Johannes wel erg informeel uitgebeeld: onder zijn familiewapen

Zijn vader, die het zelf hield bij Polyander, wees hem

ligt hij, slapend, in nachthemd, met slaapmuts en

hiervoor nog terecht en noemde het voeren van die

pantoffels, een hand onder de kin, de ander losjes

naam “vaine gloire”, “noch noodzakelijk, noch ver-

op de buik.

dienstelijk”. Zijn zoon trok zich er niet veel van aan. Sterker nog, hij liet zijn vader op de gedenkplaat die

De putti (jongetjes) aan weerszijde van het monument

hij later voor hem zou oprichten in de Pieterskerk bij

contrasteren met de rust die uitgaat van deze Johan-

de dubbele naam noemen.

nes. Zij rouwen heftig om diens dood, de heraldische tekens van Heenvliet in hun handjes. Verhulst grijpt

Engelse bruiden

terug op een oude traditie die de slaap gebruikt als

Polyander jr. ging het in Haagse hofkringen voor de

metafoor van de dood. Deze vergelijking is ook terug

wind. Hij kocht de heerlijkheid Heenvliet en daarmee

te vinden in spreuken als ‘rust in vrede’.

de bijhorende titel. In 1640 voerde hij namens stadhouder Frederik Hendrik onderhandelingen over het

Het grafmonument als geheel ademt een luxe en

huwelijk van diens zoon – de latere stadhouder Wil-

weelderigheid die tot dan toe was voorbehouden

lem II – en de Engelse prinses Maria Henriëtte Stuart.

aan leden van de adel. Van Kerckhoven zelf zou er

Inmiddels weduwnaar wist hij voor zichzelf in Enge-

in ieder geval zeer tevreden mee zijn geweest.

10 vriendenbericht > Restauratie en jubileum ontmoeten elkaar

Restauratie en jubileum ontmoeten elkaar Het Thomas Hill orgel van de Pieterskerk wordt gerestaureerd. Elk onderdeel van het orgel ondergaat een inspectie. Met de bedoeling om tijdens de komende Scratchdagen het orgel weer officieel in gebruik te nemen. In 1995 plaatst de Pieterskerk Leiden het Thomas Hill orgel, afkomstig uit Londen en in originele staat, op de plaats waar tot 1733 een koororgel heeft gestaan. De reden voor deze aankoop heeft direct te maken met de restauratie van het monumentale Van Hagerbeerorgel dat in de originele middentoonstemming zal worden teruggebracht. Muziek van na 1700 kan op het Thomas Hill orgel worden gespeeld, van groot belang voor o.a. de amateurgezelschappen. Vele jaren kent het orgel geen problemen, tot het instrument in de loop der jaren uitdroogt en veroudert. Tijdens de restauratie wordt ook het herstel van het Thomas Hill Orgel meegenomen. De firma Elbertse uit Soest, specialist in orgelrestauratie, neemt dit voor haar rekening. Het Thomas Hill or-

Boven: Beschilderde orgelpijpen

gel is een van hun vele projecten. Ieder onderdeel van het Engelse orgel wordt van begin af aan vak-

staan. Zoals verkeerde lucht naar de orgelpijpen

kundig onderhanden genomen en waar nodig ge-

en droogtescheurtjes. Van den Heuvel vertelt: ‘Via

restaureerd.

het onderzoeken van alle orgelonderdelen zijn we achter deze ouderdomskwalen gekomen. Vervol-

Compact en complex

gens hebben we het orgel uit elkaar gehaald. Niet

In januari 2012 start de restauratie van de ombouw.

heel lastig, want alle pijpen waren er al eerder af-

Al snel constateert Bert van den Heuvel (50) samen

gehaald en naar Soest gebracht. Dat gaf ons een

met Jos Elbertse (26) en Harco Agterhof (19) een

voorsprong.’ Naast de fysieke constateringen was

aantal gebreken die in de loop der jaren zijn ont-

er discussie over de toonhoogte van het orgel,

Restauratie en jubileum ontmoeten elkaar < vriendenbericht 11

uiteindelijk is er gekozen voor een toonhoogte die Op dit moment zit een groot gedeelte van de res-

Schratchdagen

tauratie erop. De mechanieken tussen de toetsen,

Op 15 februari 2013, de eerste Scratchdag is de officiële ingebruikname van het Thomas Hill orgel.

het schoonmaken van de orgelpijpen, het plaatsen

Elk jaar komen duizenden mensen op de Scratchdagen af. In 1988 begonnen als experiment door

van vervangende filters en de klankafwerking zijn

Leidse studenten en in de loop der jaren uitgegroeid tot een van de grootste koorevenementen in

afgerond. Van den Heuvel en consorten beginnen

Nederland. Honderden (amateur) zangers die iedere Scratchdag naar de Pieterskerk komen en het

in september met het laatste gedeelte: alle pijpen

presteren om binnen één dag een bepaalde compositie te kennen en te kunnen uitvoeren. Geert

erin zetten en afwerken. Vanwege de rust die de

Doeven, secretaris van de Scratchdagen, verwacht veel bezoekers: ‘We gaan uit van 4500 deelne-

orgelpijpen moeten hebben, gebeurt dit laat in het

mers en 3000 toeschouwers. Vijf dagen lang, een extra lange jubileumeditie: dat trekt extra publiek

proces. Een intensieve klus die ruim een maand

aan. De Messiah-uitvoering is al jarenlang het populairste optreden. Maar wij werken ook aan nieuw

duurt, er zijn 2000 verschillende pijpen.

repertoire, zo zal komend jaar de “Franse romantiek” voor het eerst op het programma staan’ Met

ook voor amateurbespeling goed hanteerbaar is.

een jubileumeditie én de voltooiing van een uitgebreide restauratie van het Thomas Hill orgel staan Projecten van een jaar zijn geen uitzondering voor Bert van den Heuvel. Elk orgel heeft volgens hem ook zijn eigen kenmerken. ‘De Pieterskerk is een bijzonder gebouw en heeft twee mooie orgels ter beschikking. De restauratie van het Thomas Hill was niet lastig, wel complex. Orgels verschillen van elkaar en om die verschillen te ontdekken heb je tijd nodig. Vaak een aantal weken. Zodra alles bekend is, gaat het vanzelf. Lastig was dat we weinig ruimte hadden om de restauratie uit te voren: het is een compact orgel. Maar we hebben alle mogelijke medewerking gekregen van de Pieterskerk. Takels werden weggehaald, troep werd opgeruimd. Hartstikke fijn voor ons.’ Na de restauratie kan het orgel weer geruime tijd bespeeld worden. Bert van den Heuvel denkt zo’n 25 à 30 jaar. Het orgel zal officieel in hergebruik worden genomen tijdens de Scratchdagen die in 2013 haar 25-jarig jubileum viert. Duizenden mensen die met één en hetzelfde doel, samen muziek maken, naar de Pieterskerk komen. Dat het Thomas Hill erbij betrokken wordt, maakt het nu al een moment om naar uit te kijken.

Rechts: Houten kast van het orgel op de kerkvloer

Leo van Doeselaar Op 16 juni 2013 zal Leo van Doeselaar, titulair organist van de Pieterskerk Leiden, het Thomas Hill orgel bespelen met Romantische Engelse en Amerikaanse muziek. In het voorjaarsnummer van het Vriendenbericht zal aan dit concert extra aandacht besteed worden.

twee bijzondere momenten voor de deur.

12 vriendenbericht > Maria Vespers & Hippo

Maria Vespers Maria Vespers De Pieterskerk Leiden kent een lange traditie van de Maria Vespers concerten. Met ingang van 2012 worden de Vespers uitgevoerd door het Nederlands Kamerkoor, dat dit jaar 75 jaar bestaat. Het Nederlands Kamerkoor maakt naast een optreden in Leiden, een tour door Nederland en Vlaanderen. De nieuwe chef-dirigent Risto Joost voert ook het Belgische B’Rock aan. B’Rock is een jonge groep specialisten in de wereld van de oude muziek en werd sinds zijn start in 2005 unaniem lovend onthaald door zowel de nationale als de internationale pers.

Claudio Monteverdi (1567-1643) – Il Vespro della Beata Vergine (1610) Monteverdi schreef zijn Vespro della Beata Vergine in een poging om een baan te bemachtigen bij de beroemde pauselijke kapel in Rome en droeg ze op aan paus Paulus V. Ondanks dat de Vespers door hun virtuositeit en kleurenrijkdom een grote indruk

€ 5 euro korting voor Vrienden

maakten, kreeg hij de baan niet. Maar uiteindelijk

Voor de Vrienden van de Pieterskerk geldt een spe-

Maria Vespers

verwierf Monteverdi de positie van kapelmeester

ciale kortingsprijs voor de Maria Vespers en Hippo.

Zondag 9 september 2012

aan de San Marco in Venetië. Ook nu nog beho-

O.v.v. VRIENDPK-NKK of VRIENDPK-HIP kunt u met

Aanvang concert: 19:00 uur

ren de Vespers tot zijn meest populaire werken.

€ 5 korting kaarten kopen.

Felle dramatiek, innige devotie en overrompelende instrumenten en stemmen smolt hij samen tot het

Via de Stadspodia 0900–900 1705 (ma-za t/m:

mooiste wat de laat-renaissance te bieden heeft.

16.00-19.00 uur, 25 ct pm)

Hippo The Dream of Gerontius werd door Edward Elgar gecomponeerd in 1900, op teksten uit het gelijknamige gedicht van Cardinal John Henry Newman. Gerontius heeft een droom op de grens van leven en dood, een droom van de eeuwigdurende dag. The Dream of Gerontius wordt algemeen beschouwd als Elgars beste koorwerk. In Engeland is het werk zeer populair, in Nederland wordt het - zeker door amateurkoren - zelden uitgevoerd. De stemmen van de vrienden, engelen, zielen en demonen die Gerontius begeleiden op zijn tocht naar en door het hiernamaals, zijn die van de leden van het Toonkunstkoor Leiden en de COV Excelsior uit Leiderdorp, die voor deze gelegenheid aangevuld worden met een projectkoor van zo’n 60 zangers. Het symfonieorkest van de Utrechtse Muziekacademie begeleidt de zangers en de algehele leiding is in handen van Hans van der Toorn. De concerten van 23 en 24 november 2012 in de Pieterskerk zijn een buitenkans voor zowel uitvoerenden als publiek.

Vrienden steunen restauratie Kerkmeesterskamer < vriendenbericht 13

Vrienden steunen restauratie Kerkmeesterskamer Eén van de verborgen juwelen van de Pieterskerk is de 17e eeuwse kerkmeesterskamer. Het groen geschilderde houtwerk van deze kamer wordt in het najaar van 2012 gerestaureerd. Deze restauratie wordt bekostigd met steun van U, de Vrienden van de Pieterskerk. De kerkmeesterskamer is een 17e eeuwse stijlkamer in de Pieterskerk Leiden, met goudleerbehang, een plafond gedecoreerd met wapenschilden (1650 - ca.1700) en een perkament uit de eerste helft van de 18e eeuw. De ruimte deed oorspronkelijk dienst als vergaderzaal voor de kerkvoogden van de drie hoofdkerken van Leiden. De namenlijst gaat terug tot 1538. De leden van dit college verzorgden de decoratie van deze ruimte op eigen rekening. De kerkrentmeesters hadden het beheer over de goederen van de kerkelijke gemeente, zoals het kerkgebouw, de pastorie, de kosterswoning en eventuele verenigingsgebouw(en). Zij zijn verantwoordelijk voor het onderhoud en verhuur van deze gebouwen. De Vereniging Jan van Hout heeft de Pieterskerk rekeningen van de periode 1398 tot 1428 gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt. Een site om absoluut te bezoeken - www.janvanhout.nl. Tegenwoordig fungeert de kerkmeesterskamer in de Pieterskerk als VIP-room, dirigentenkamer of ontvangstruimte voor (internationale) gasten en hoogwaardigheidsbekleders, zoals Koningin Beatrix. president Bush, Salmon Rushdie of premier Mark Rutte. Tijdens de Open Monumentendagen op zaterdag 8 en zondag 9 september is de kerkmeesterskamer te bezichtigen.

Kerkmeesterskamer. Foto: Hielco Kuipers

14 vriendenbericht > Open Monumentendagen & Webshop

Open Monumentendagen 25 jaar in Leiden

Op zaterdag 8 en zondag 9 september laten de Open Monumentendagen de stad weer bruisen. Dit jaar glinstert er een zilveren randje; de Open Monumentendagen vinden voor de 25e keer in Leiden plaats en daarmee is het thema FEEST. De Pieterskerk doet mee.

ZA 08 ZO 09 SEPTEMBER

2012

OPEN MONUMENTEN

DAGEN LEIDEN

WWW.OPENMONUMENTENDAGENLEIDEN.NL

Beste Leerbedrijf van Nederland 2010

35 monumenten openen hun deuren; een grote ver-

op zondag van 12 tot 15 uur. Dit is alleen mogelijk

scheidenheid aan panden, als een bont gezelschap

dankzij de vrijwilligers en medewerkers van de Pie-

van gasten op een verjaardagsfeest. Groot, klein,

terskerk, die de dagen en de rondleidingen verzor-

oud en jonger; met verschillende verhalen die al-

gen.

lemaal een stukje van Leiden vertellen. Zo kan het Gravensteen opduiken naast Tieleman & Dros, of

En ook juist daardoor bruist de stad tijdens de

een middeleeuwse kelder naast idyllisch geschil-

Open Monumentendagen; door alle mensen die

derde landschappen van Dirk Dalens III. Er valt ook

rondleidingen en demonstraties geven, hun pand

te genieten van een uitgebreid jeugdprogramma,

openstellen, toezicht houden, activiteiten organise-

concerten, lezingen en andere activiteiten.

ren, sponsoren en zich op andere manieren inzetten. Een feestje dus, op 8 en 9 september; waarvoor

De Pieterskerk ontbreekt, als statige drager van

iedereen is uitgenodigd.

Leidse geschiedenis, in dit feestelijke gezelschap natuurlijk niet. Op zaterdag zijn de kerk en de kerk-

Het programma van de Open Monumentendagen is

meesterskamer van 10 tot 17 uur te bezoeken en

te vinden op www.openmonumentendagenleiden.nl

MONUMENTENZORG

Webshop

Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?

Bezoek de webshop van de Pieterskerk Word een vriend en www.pieterskerk.com steun de Pieterskerk Wat houdt het in: l

kosten € 20,- euro per jaar

l

steun een nationaal monument

l

2 Vriendenberichten per jaar

l

korting bij sommige culturele activiteiten

Verder: l

Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de ANBI status

l

Vriend voor het leven kost € 1000,-

Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de ‘steun ons’ buttom op de homepage

Geefwet < vriendenbericht 15

Het ministerie van Financiën ondersteunt uw gift De Geefwet is ook van kracht voor de Pieterskerk Leiden Stel: U wilt graag een bijdrage leveren aan de nieuwe LED-verlichting, die in de kerk wordt aangebracht. Vanaf 1 januari 2012 is er een nieuwe wet van kracht die voor u, als Vriend van de Pieterskerk Leiden, interessant kan zijn. Het Ministerie van Financiën wil het geefgedrag van particulieren stimuleren met een aantal fiscaal gunstige maatregelen die in de nieuwe Geefwet zijn opgenomen. Deze Geefwet geldt voor culturele instellingen met een ANBI status (Algemeen Nut Beogende Instelling). De Stichting Pieterskerk Leiden is een monument met een dergelijke culturele ANBI status.

Extra giftenaftrek voor particulieren en bedrijven

gift aftrekken. Dit betekent dat het bedrag van de

De Geefwet is gebaseerd op de rijke Nederlandse

verhoogd met 25%. Deze extra aftrek wordt toege-

traditie van particuliere vrijgevigheid en van filantro-

past over maximaal € 5.000,= van de aan culturele

pie in bredere zin. Uw vrijgevigheid is de Pieterskerk

instellingen gedane giften.

gift voor de berekening van de giftenaftrek wordt

Leiden ten deel gevallen; als Vriend steunt u de Pieterskerk Leiden, een belangrijk Rijksmonument, in

Bedrijven kunnen voor de vennootschapsbelasting

haar taak om cultureel erfgoed te behouden voor de

1,5 keer het bedrag van de gedane gift in aftrek bren-

huidige en toekomstige generaties.

gen; Ook voor de vennootschapsbelasting geldt dat deze extra aftrek wordt toegepast over maximaal €

Een gift aan een culturele instelling met ANBI status

5.000,= van de aan culturele instellingen gedane

gaat tijdelijk een extra belastingvoordeel opleveren

giften. Deze extra giftenaftrek kan voor het eerst wor-

in de inkomstenbelasting. U kunt als belastingplich-

den aangegeven bij de aangifte over het belasting-

tige namelijk 1,25 keer het bedrag van de gedane

jaar 2012. Deze aangifte doet men in 2013.

Rekenvoorbeeld voor particulieren: Zonder geefwet

Met geefwet

U schonk in 2011

€ 1.000

U schonk in 2012

€ 1.000

Uw aftrekpost in 2011

€ 1.000

Uw aftrekpost in 2012

€ 1.250

Fiscale teruggave bij 52 % tarief

€ 520

Fiscale teruggave bij 52 % tarief

€ 650

U betaalde in feite

€ 480

U betaalt in feite

€ 350

Optimaal gebruik maken van de Geefwet Wilt u optimaal van de Geefwet gebruikmaken en

Wilt u meer informatie over de Geefwet t.b.v. de

daarmee de Pieterskerk Leiden steunen, dan advi-

Pieterskerk Leiden, neemt u dan contact op met

seren wij u in 2012 een periodieke schenking voor

Frieke Hurkmans, via [email protected] of

vijf jaar of meer af te spreken met de Pieterskerk

071 512 43 19 (ma-vr 10-16 uur).

Leiden. Periodieke giften zijn volledig aftrekbaar voor de inkomstenbelasting.

agenda pieterskerk

Openstelling en rondleidingen: Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Op maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur en op zaterdag en zondag van 13.30 tot 16.00 uur. Op zondagen kunt u deelnemen aan een rondleiding vanaf 14.00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen. Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar [email protected] Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 6,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.

di 23 Leids Film Festival t/m Four Weddings and a funeral zo 28 www.leidsfilmfestival.nl zo 28 Cantatedienst Collegium Musicum Aanvang: 19:00 uur Toegang gratis www.stichtingcantate.nl

November 2012 All American Night di 06 L.S.V. Minerva Aanvang: 19:00 uur www.pieterskerk.com/evenementen di 13 Con Amore 100-jarig jubileumconcert Aanvang: 20:00 uur Toegang: € 27,50 www.con-amore.nl do 22 Thanksgiving Ceremony Aanvang: 10:00 uur Toegang gratis www.pieterskerk.com/evenementen

concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A

September 2012 Opening Academisch jaar ma 03 Aanvang: 15:00 uur Toegang gratis www.evenementen.leidenuniv.nl za 08 + Open Monumentendagen Toegang gratis zo 09 www.openmonumentendagenleiden.nl zo 09 Maria Vespers Nederlands Kamerkoor & B’rock Aanvang: 19:00 uur Toegang: € 38 www.stadspodia.nl do 21 + Veerstichting vr 22 33ste Symposium – Verdwaald in Overvloed Toegang besloten www.veerstichting.nl za 29 Haring & Corenwijn Gala Toegang besloten www.pieterskerk.com/evenementen

vr 23 + The Dream of Gerontius za 24 Hippo Producties Aanvang: 20:00 uur Toegang: € 29,00 www.stichtinghippo.nl zo 25 Cantatedienst - BWV Middelburg Aanvang: 19:00 uur Toegang gratis www.stichtingcantate.nl

December 2012 Huizingalezing vr 14 Aanvang: 20:00 uur www.huizingalezing.leidenuniv.nl za 22 Weinachtsoratorium Bachkoor Holland Aanvang: 19:15 uur www.bachkoor.nl ma 24 Kerstnachtdienst Aanvang: 18:30-20:15-22:15 uur Toegang gratis www.pieterskerk.com/evenementen

Oktober 2012 wo 03 3 October Dankdienst Aanvang: 10:00 uur Toegang gratis www.pieterskerk.com/evenementen ma 01 Nostalgische Kermis t/m Pieterskerkplein wo 03 www.pieterskerk.com/evenementen za 20 Studiefestival Aanvang: 9:00 uur www.studereninleiden.nl

Pieterskerk Leiden Postadres Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden Bezoekadres Pieterskerkhof 1a, Leiden (071) 512 43 19 www.pieterskerk.com