Dimensionering van binnenriolering

Katern voor scholing, her- en bijscholing

45

Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en otib januari 2012

inHoud 1

Dimensionering van binnenriolering

4

Otib-nieuws

5

Otib-nieuws Cursussen

Dimensionering van binnenriolering De leidingloop van een vuilwaterbinnenrioleringsstelsel stel je vast volgens nen 3215. Hiermee wordt vastgelegd waar de verschillende lozingstoestellen liggen en waar de aansluitleidingen, verzamelleidingen en de standleidingen lopen. Daarna is het noodzakelijk dat de middellijn van al die leidingdelen wordt bepaald om te zorgen dat het rioleringssysteem zonder storingen kan functioneren. Maar hoe kun je de middellijn van al die leidingdelen bepalen? En wat kan een verkeerde middellijn veroorzaken? Door: Han Brouwer-Keij De binnenriolering (figuur 1) is het samenstel van afvoerleidingen vanaf de aansluitingen op de lozingstoestellen tot 0,5 m buiten de gevel. De binnenriolering bevat de volgende leidingen: - Aansluitleiding: deze verbindt een lozingstoestel met een verzamel-, stand- of grondleiding. - Verzamelleiding: deze liggende leiding verbindt een aansluitleiding met een stand- of grondleiding. - Standleiding: deze, min of meer verticale leiding, sluit aan op een verzamel- of grondleiding en is aan de bovenzijde van een ontspanningsleiding voorzien.

- Ontspanningsleiding: deze zorgt dat er in het rioleringssysteem geen onder- of overdrukken kunnen optreden. De ontspanningsleiding kan alleen goed werken als het gehele rioleringssysteem vakkundig is aangelegd. - Grondleiding: deze liggende leiding ligt onder de beganegrondvloer en ontvangt het afvalwater van de aansluit-, verzamelen standleidingen en loost het op de buitenriolering.

Middellijn aansluitleidingen

Horizontale aansluitleidingen leg je aan met een afschot van 20 mm/m (1:50). Op een aansluitleiding is niet meer dan een lozingstoestel aangesloten. De middellijn kan volgens nen 3215 op verschillende manieren worden 1. Binnenriolering.

Belangrijke normen en richtlijnen -

nen 3215:2007 ntr 3216:2008

nl, ‘Binnenriolering – Eisen en bepalingsmethoden’. nl, ‘Binnenriolering – Richtlijnen voor ontwerp en uitvoering’.

45 1

IK01 Impuls 45.indd 1

19-12-11 13:12

dimensionering van binnenriolering

lozingstoestel

basisafvoer [l/s]

buitenmiddellijn kunststofleidingmateriaal

0

40

0,5

50

0,75

75

1

75

lekwaterafvoer/condenswaterafvoer overstorttrechter handwasbak wastafel douche zonder opstand bidet wasautomaat vaatwasmachine urinoir keukengootsteen uitstortgootsteen badkuip douche met opstand spoelbak inhoud > 30 liter vloerput, aansluitmiddellijn 50 mm vloerput, aansluitmiddellijn 70 mm

1,5

75

vloerput, aansluitmiddellijn 100 mm

2

110

watercloset Tabel 1. Bepalen van de basismiddellijn van een aansluitleiding.

som basisafvoeren [l/s]

grootste basisafvoer [l/s] 0,5

0,75

1,0

1,5

2,0

0,5 0,75 1 1,5 2 2,5

buitenmiddellijn leiding Ø 75 mm

3 3,5 4

2,5

bepaald. De eenvoudigste manier is de middellijn van deze leiding vast te stellen via de tabelmethode. Deze methode voldoet onder andere voor normale eengezinswoningen. De basismiddellijn is vast te stellen door de waarden in tabel 1 af te lezen. Elk toestel heeft een basisafvoer die wordt uitgedrukt in l/s. De afgelezen middellijn geldt alleen voor de eerste 3,5 m van de aansluitleiding, gerekend vanaf de uitlaatzijde van het waterslot (zie ook: gereduceerde middellijn). Bij langere aansluitleidingen bepaal je de middellijn van het deel dat meer is dan 3,5 m, op dezelfde manier als bij verzamelleidingen. Aansluitleidingen mogen als enige volledig gevuld raken omdat er slechts een enkel toestel op is aangesloten. Aan het eind van de lozing zal alleen het waterslot van dat ene toestel tijdelijk worden verkleind, maar direct weer worden aangevuld door het waterrestant uit het toestel. Gereduceerde middellijn Muurbuizen tot een maximale lengte van 0,5 m en vloerbuizen tot een maximale lengte van 1,5 m mogen een maattrap kleiner worden uitgevoerd dan de basismiddellijn van de aansluitleiding. De standaardhandelsmaten zijn echter nog een maattrap kleiner (als je de buitenmiddellijn bekijkt), maar omdat de wanddikte van deze buizen veel kleiner is dan van de normale kunststofafvoerleidingen, wordt dit acceptabel gevonden. De stankafsluiter mag twee maattrappen kleiner worden uitgevoerd dan de basismiddellijn van de aansluitleiding.

Middellijn verzamelen grondleiding

5 6 7 8 9 10


12 14 16 18 20 25 30


35 40 Tabel 2. Bepaling van de middellijn van een verzamelleiding en grondleiding.

Verzamel- en grondleidingen mogen een maximale vullingsgraad van 70 procent hebben. Hierdoor kan lucht in het bovenste deel van de buis in tegengestelde richting van het afvalwater stromen, waardoor wordt voorkomen dat in aansluitleidingen waarop op dat moment niet wordt geloosd, onderdruk of overdruk ontstaat. Voor het afschot van verzamelen grondleidingen houd je 5 mm/m (1:200) aan. Hierdoor stroomt het afvalwater zo snel dat zwevende delen, zoals fecaliën, in de waterstroom worden meegevoerd. Bij een veel kleiner afschot zouden de zwevende delen zinken en in de buis achterblijven. Bij een veel groter afschot zou het water sneller stromen dan de zwevende delen, waardoor deze ook in de buis achterblijven. De middellijn van de verzamelen grondlei-

45 2


19-12-11 13:12


ding wordt bepaald door de waarden van de basisafvoer van alle op die leiding lozende toestellen bij elkaar op te tellen. Deze waarde lees je af in tabel 2 aan de linkerzijde. Aan de bovenzijde is de basisafvoer van het grootste toestel af te lezen. Het kruispunt van deze twee waarden geeft aan welke middellijn je voor de verzamelleiding moet kiezen. Elk leidingtraject moet je apart berekenen. Om de middellijn in de grafiek te bepalen is een aantal formules toegepast dat onder andere rekening houdt met het afschot, de vullingsgraad en de gelijktijdigheidsfactor van de verschillende lozingstoestellen. Het voert te ver om deze formules hier uit te leggen.

Middellijn standleiding en ontspanningsleiding

De middellijn van een standleiding bepaal je op precies dezelfde manier als de verzamelen grondleiding, maar dan met tabel 3. Er komt nog wel iets bij. De middellijn van de standleiding mag nooit kleiner zijn dan de middellijn van de verzamel- of grondleiding waar de standleiding op loost. De middellijn van de ontspanningsleiding moet gelijk zijn aan de middellijn van de standleiding waarop hij is aangesloten, met een minimum van 75 mm. Bij eengezinswoningen is de standleidingen korter dan 20 m. In dat geval mag de bovenste 10 m (inclu-

2. Overgang binnen- op buitenriolering.

som basisafvoeren [l/s]

grootste basisafvoer [l/s] 0,5

0,75

1,0

1,5

2,0

2,5

0,5 0,75 1


1,5 2 2,5 3 3,5 4 5 6 7


8 9 10 12 14 16 18 20 25


30 35 40


Tabel 3. Bepaling van de middellijn van een standleiding.

3. Aansluiting met stankafsluiter. 45 3


19-12-11 13:12

otib-nieuws


sief de ontspanningsleiding) een maatsprong kleiner zijn als aan een aantal voorwaarden is voldaan. Er mogen niet meer dan vier haakse of zes bochten van 45˚ in de ontspanningsleiding worden gemonteerd. Het bovenste gedeelte van de standleiding mag nooit kleiner zijn dan volgens tabel 3 wordt gelezen. De middellijn van de ontspanningsleiding mag niet kleiner worden dan 75 mm. In het algemeen heeft het weinig zin het bovenste deel van de standleiding te verkleinen als de standleiding een middellijn heeft van 110 mm. Voor een maatstap kleiner (90 mm) zijn de gangbare hulpstukken moeilijk te verkrijgen.

Gevolgen verkeerde dimensionering Te groot Omdat het duurder is leidingen met een grotere middellijn aan te leggen, zal dit niet veel voorkomen. Mocht dit toch voorkomen, dan heeft dat tot gevolg dat de stroomsnelheid van het water te laag wordt. Hierdoor zinken zwevende delen, zoals fecaliën, terwijl het water wel wegstroomt. Na verloop van tijd zal de leiding over een grote lengte dichtslibben. Te klein Een te kleine middellijn van aansluitleidingen zal tot gevolg hebben dat lozingstoestellen in eerste instantie nauwelijks water afvoeren. Pas wanneer de hele aansluitleiding is gevuld, zal een zelf-sifonerend effect optreden waardoor de, eveneens te kleine, stankafsluiter geheel wordt leeggezogen en er stankoverlast ontstaat. Te kleine middellijnen van verzamel-, standen grondleidingen zullen tot gevolg hebben dat deze leidingen voor 100 procent gevuld

Werkvolgorde voor het bepalen van de middellijnen van riolering volgens de tabelmethode 1. Schets het leidingbeloop in isometrische of scheve projectie. 2. Noteer de lengten van de aansluitleidingen (maximaal 3,5 m). 3. Markeer alle aansluitleidingen met een kleurtje. 4. Noteer bij elk lozingspunt de naam van het toestel en de basisafvoer in l/s. 5. Bepaal aan de hand van de basisafvoeren in tabel 1 de middellijn van de aansluitleidingen en noteer deze in de tekening. 6. Bepaal de gereduceerde middellijn van alle muur- en vloerbuizen. 7. Bepaal de middellijn van alle stankafsluiters. 8. Bepaal voor elke verzamelen grondleidingsectie de som van alle basisafvoeren die erop worden geloosd. 9. Noteer de som van deze basiswaarden en de basiswaarde van het grootste toestel in de tekening. 10. Bepaal aan de hand van tabel 2 de middellijn van elke verzamelen

zullen zijn met afvalwater. Dit geeft door het hele leidingsysteem onder- en overdrukproblemen, vooral bij de toestellen die op dat moment niet lozen. Stankafsluiters zullen worden leeggeblazen of worden leeggezogen. Een te kleine middellijn van de ontspanningsleiding levert ook problemen op door onder- en overdruk. Al deze effecten kunnen nog worden versterkt

grondleidingsectie en noteer de middellijn in de tekening. 11. Bepaal voor elke standleidingsectie de som van alle basisafvoeren die erop worden geloosd. 12. Noteer de som van deze basiswaarden en de basis waarde van het grootste toestel in de tekening. 13. Bepaal aan de hand van tabel 3 en de middellijn van de verzamel- of grondleiding waarop wordt geloosd, de middellijn van elke standleidingsectie en noteer de middellijn in de tekening. 14. Bepaal aan de hand van de lengte van de standleiding, het aantal bochten in de ontspanningsleiding, de gegevens in tabel 3 en de minimale middellijn van een ontspanningsleiding of het bovenste deel van de standleiding en/of de ontspanningsleiding een maatstap mogen worden verkleind en noteer die middellijnen in de tekening.

door een te groot afschot of tegenschot. Ook slecht bevestigde leidingen kunnen verzakken en hydraulisch worden afgesloten, waardoor dezelfde problemen kunnen ontstaan. Verder kunnen verkeerde aansluitingen of aansluitingen die elkaar beïnvloeden eveneens dit soort klachten veroorzaken of versterken.

‘Wat heeft u aan Otib in 2012?’ Op 22 november is de brochure ‘Wat heeft u aan Otib in 2012?’ verschenen. In deze brochure is een overzicht te vinden van een aantal instrumenten, activiteiten en regelingen die voor werkgevers in de technische installatiebranche van belang zijn. Tevens biedt de brochure een overzicht van alle Otib-producten op het gebied van voorlichting en vakmanschap. Werkgevers in de technische installatiebranche ontvan-

gen de brochure automatisch. Extra exemplaren van de brochure zijn telefonisch aan te vragen bij de Otib Servicedesk, via 0800 885 58 85 (kosteloos), of per mail ([email protected]). Ook kan de brochure digitaal worden besteld via www.otib.nl.

45 4


19-12-11 13:12

otib-nieuws

cursussen

TopStartersdagen 2012 Vanuit de branche is er elk jaar weer grote belangstelling om deel te nemen aan de TopStartersdagen. Daarom organiseert Otib ook in 2012 weer dit evenement voor jonge vaktalenten. Het succesvolle concept is qua opzet iets veranderd; op de TopStarterdag zal nu elke deelnemer ’s ochtends vier workshops volgen. ’s Middags kunnen de deelnemende jongeren de informatie van de workshops in een praktijkopdracht toepassen, contacten met klanten, collega’s en leidinggevenden vormen hier een onderdeel van. Maar er zijn meer wijzigingen. Zo zullen voor het eerst ook werknemers vanuit

Nieuwe website integraal ontwerpen

de isolatiebranche deelnemen. Daarnaast worden de werknemers nu niet meer zelf benaderd, maar nodigt Otib jonge vaktalenten via hun werkgever uit. Alle werkgevers ontvangen hier binnenkort uitgebreide informatie over. De TopStartersdagen vinden in 2012 plaats op: 30 januari, Utrecht 3 februari, Eindhoven 6 februari, Apeldoorn 8 februari, Heerenveen 10 februari, Rotterdam 15 februari, Alkmaar 17 februari, Breda

De nieuwe website voor integraal ontwerpen staat online. www.integraalontwerpen.otib.nl is een coproductie van Otib en partners uit de bouwkolom. De website geeft aan de hand van vijf pijlers inzicht in de belangrijkste aandachtspunten en valkuilen van integraal ontwerpen. De pijlers zijn: de klant, vertrouwen, teamwerk, projectmanagement en kennismanagement. De website is laagdrempelig waardoor alle kennis voor zowel werkgevers als werknemers binnen de branche toegankelijk is.

Nieuwe regels voor gebouwriolering

Ontwerpen en berekenen van leidingstelsels met Abuis

Individuele warmtepompen in woningen en kleine utiliteit

Aanleggen installatieleidingen W

Warmtepompen basis voor monteurs

Cursussen Wie: Installateurs, projectleiders, technici, werkvoorbereiders. Informatie: www.isso.nl.

Wie: Monteurs installatietechniek. Informatie: www.roi-utrecht.nl.

Beproeven installaties W


Monteren toestellen en appendages W


Rioleringberekening

Wie: Ontwerptechnici gebouwinstallaties, projecttechnici. Informatie: www.binksoftware.nl.

Applicaties Cad – Arkey Riolering

Wie: Werkvoorbereiders, engineers, tekenaars, ontwerpers, projectleiders. Informatie: www.arkeysales.nl.

Sanitaire technieken

Wie: Tekenaars gebouwinstallaties, werkvoorbereiders, projectleiders. Informatie: www.tvvl.nl.

Wie:Werkvoorbereiders, engineers, tekenaars, ontwerpers, projectleiders. Informatie: www.arkeysales.nl.

Wie: Monteurs, servicemonteurs, onderhoudsmonteurs. Informatie: www.cursusloket.nl, www. mijnkenteq.nl.

Servicemonteur warmtepompen

Wie: Servicemonteurs, monteurs warmtepompen. Informatie: www.cursusloket.nl, www. mijnkenteq.nl; www.vereniging-orka.nl.

Collectieve warmtepompen voor woningen

Wie: Adviseurs, projectleiders, installatieontwerpers. Informatie: www.cursusloket.nl, www.isso.nl, www.mijnkenteq.nl.

Integraal ontwerpen van collectieve installaties met warmtepompen in de woningbouw

Wie: Ontwerpers, projectleiders, adviseurs. Informatie: www.stichtingwarmtepompen.nl.

Wie: Ontwerpers, projectleiders, adviseurs. Informatie: www.cursusloket.nl, www. isso.nl, www.mijnkenteq.nl.

Integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteitsgebouwen

Wie: Ontwerpers, projectleiders, adviseurs. Informatie: www.stichtingwarmtepompen.nl.

Doeltreffend ontwerpen van installaties met energieopslag en warmtepompen Wie: Ontwerpers, projectleiders, adviseurs. Informatie: www.nvoe.nl/.

Warmtepompen utiliteitsbouw grondgebonden

Wie: Ontwerpers, projectleiders, adviseurs. Informatie: www.cursusloket.nl, www. mijnkenteq.nl. * Ga voor het meest actuele overzicht van opleidingen en aanbieders naar www.etalage.otib.nl.

45 5


19-12-11 13:12

Dimensionering van binnenriolering

Recommend Documents