Dierenliefde. Een studie naar altruïsme als motief voor actief lidmaatschap van de Partij voor de Dieren. Erik Spratte

Dierenliefde   

  Een studie naar altruïsme als motief voor actief lidmaatschap van de  Partij voor de Dieren    Erik Spratte  0455342 

            Eerste begeleider: Prof. dr. N. A. Wilterdink   Tweede begeleider: dr. B. Paulle  Universiteit van Amsterdam 

Inhoudsopgave    Inleiding 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 

Hoofdstukindeling   

 

 

 

 

 

 

5 

1. Het ontstaan en de ontwikkeling van de Dierenbeweging  

 

7 

 

 

8 

1.2   Eerste milieubewegingen tegen verstedelijking 

 

 

8 

1.3   Progressieve milieuorganisaties 

 

 

 

8 

1.4   Opkomst van dierenorganisaties en de PvdD  

 

 

9 

 

1.1   Vervreemding van geweld  

 

 

 

 

  2 . Theorieën van altruïsme, reciprociteit en sociale identificatie   

11 

2.1   Inleiding in altruïsme   

 

 

 

 

 

11 

2.2   Verwantschapsaltruïsme 

 

 

 

 

 

12 

2.2   Groepsaltruïsme en sociale identificatie 

 

 

 

13 

2.4   Humanitair altruïsme   

 

 

 

 

 

14 

2.5   Universeel altruïsme   

 

 

 

 

 

15 

2.6   Altruïsme en reciprociteit 

 

 

 

 

 

16 

2.7   Reciprociteit bij verwanten 

 

 

 

 

 

18 

2.8   Groepsreciprociteit 

 

 

 

 

 

18 

2.9   Humanitaire reciprociteit 

 

 

 

 

 

20 

2.10 Universele reciprociteit 

 

 

 

 

 

21 

 

 

 

 

 

 

23  

3.1   Interviews verkrijgen   

 

 

 

 

 

23 

 

  3. Methode van onderzoek   

              3.2   De interviews zelf                                                                                            25      4. Resultaten                  27   

 

4.1   Verwantschap bij de PvdD 

 

 

 

 

 

27 

2 

 

4.2   Groepsaltruïsme bij de PvdD   

 

 

 

 

27 

4.3   Sociale identificatie onder de PvdD leden 

 

 

 

29 

 

4.4   Het zelfbeeld van de PvdD en haar leden 

                     

 

31 

 

4.5   Economische reciprociteit binnen de PvdD   

 

 

33 

 

4.6   Reciprociteit via sociaal kapitaal  

 

 

 

 

35 

 

4.7   Reciprociteit via cultureel kapitaal    

 

 

 

36 

 

4.8   Het verkrijgen van symbolisch kapitaal  

 

 

 

38 

 

4.9   Humanitair altruïsme van PvdD leden 

 

 

 

40 

 

4.10 Humanitaire reciprociteit bij de PvdD 

 

 

 

41 

 

4.11 Universeel altruïsme van PvdD leden  

 

 

 

42 

 

4.12 Universele reciprociteit bij de PvdD   

 

 

 

43 

 

 

5. Conclusie   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

44 

6.  Literatuurlijst   

 

 

 

 

 

 

 

49 

 

                           

3 

Inleiding   Groeiende maatschappelijke aandacht voor dierenwelzijn  Vandaag de dag lijkt er een groeiende aandacht te bestaan voor het goed  behandelen van dieren. Populaire boeken als Safran Foer’s Eating Animals en  films als Food Inc. en Meat the truth brengen het thema onder de aandacht bij een  breed publiek. Ook belandt dierenwelzijn steeds vaker op de politieke agenda.  De laatste dertig jaar zet de organisatie WSPA (World Society Protecting Animals)  zich in voor de rechten van dieren. Een van hun doelen is het onder de aandacht  brengen van dierenwelzijn problematiek bij de Verenigde Naties. Sinds tien jaar  bestaat er ook een aanzienlijk aantal Europese organisaties die zich bezig houdt  met het lot van dieren. In Nederland is in 2002 de Partij voor de Dieren opgericht  en zien sinds het kabinet Rutte heuse ‘animal cops’ toe op een goede behandeling  van Nederlandse dieren. Dierenwelzijn lijkt in zwang geraakt als  maatschappelijk thema.  De vraag die dit groeiende bewustzijn oproept is welke ontwikkeling ten  grondslag ligt aan deze initiatieven. Hoe is deze zorg om dieren tot stand  gekomen en wat is de aard van dit zachtaardige gedrag ten opzichte van dieren?  Tot het eind van de 17e eeuw werden katten op straat geknuppeld als zijnde  volksvermaak. Tegenwoordig riskeert iemand een rechtszaak wanneer hij/zij  hamsters te lang in een hamsterbal laat rondlopen1. Waarom zetten mensen zich  actief in voor dierenwelzijn, iets wat hen op het eerste gezicht niets oplevert?   Het lijkt aannemelijk om dergelijke vragen te beantwoorden met altruïstische  argumenten; dat het menselijk handelen vanuit onvoorwaardelijke dierenliefde  wordt verklaard.  Is dit ook werkelijk het geval? In hoeverre is onvoorwaardelijke dierenliefde de  drijfveer achter deze groeiende maatschappelijke aandacht en inzet voor  dierenwelzijn? Om deze vraag te beantwoorden is een grootschalig en  diepgravend historisch vergelijkend onderzoek vereist. Door middel van deze  scriptie wil ik hier een bijdrage aan leveren. Dit kan door de drijfveren van  actieve leden van één specifieke maatschappelijke organisatie die zich inzet voor  dierenwelzijn te analyseren: de Partij van de Dieren. De veronderstelling hierbij  is dat deze organisatie een enigszins generaliseerbaar toonaangevend voorbeeld  van de bredere maatschappelijke tendens is. De maatschappelijke achtergrond  van leden van de Partij voor de Dieren zal niet worden verklaard. Een mogelijk  vervolgonderzoek zou hier op aan kunnen sluiten. Wel komt het zelfbeeld van de  respondenten aan de orde en hoe zij zich identificeren met de sociale groep.  In deze scriptie bekijk ik de motieven van actieve leden van de Partij van de  Dieren. Klopt de aanname dat zij handelen uit enkel altruïstische beweegredenen  of is hun gedrag te verklaren aan de hand van andere, meer sociologische  redenen? Toen tijdens het veldwerk bleek dat altruïstische theorieën niet                                                          

1 Kunstenares Tinkebel werd op 21 januari j.l. vrijgesproken voor mishandeling. Zij had in een 

kunstproject hamsters vier uur lang in hamsterballen laten lopen. Als er wel aantoonbare  lichamelijke schade bij de hamsters was gevonden had Tinkebel 1000 euro boete gekregen. 

 

4 

voldoende bleken om de data mee te bevatten, ontstond de noodzaak om het  theoretisch kader uit te breiden met sociologische theorieën  Deze scriptie zal heeft als doelstelling inzicht te geven van de beweegredenen  van actieve leden van de PvdD, door de volgende specifieke vragen te  beantwoorden:  De centrale vraag van deze scriptie luidt:  In hoeverre liggen altruïstische beweegredenen ten grondslag aan de inzet van  actieve leden van de Partij van de Dieren?  Uit de centrale vraag volgt de deelvraag:  Wat zijn andere mogelijke verklaringen voor deze actieve inzet?  Om deze vragen te kunnen beantwoorden is een gedetailleerde definitie van  altruïsme nodig. Met deze definitie kunnen de motieven van actief lidmaatschap  van leden van de Partij van de Dieren worden onderzocht. Altruïstische  theorieën alleen kunnen dit handelen volgens mij niet voldoende verklaren.  Daarom wordt het theoretische kader aangevuld met sociologische theorieën  van onder andere Norbert Elias, Pierre Bourdieu, Marc Granovetter en Abram de  Swaan.  Hoofdstukindeling   Hoofdstuk 1: Historische context  Dit onderzoek naar de motieven van actieve leden van de Partij voor de Dieren,  in het vervolg ook aangeduid met de afkorting PvdD, ligt ingebed in een bredere  maatschappelijke groeiende aandacht voor dierenwelzijn. In dit hoofdstuk wordt  de bredere historische context uiteengezet. Op basis van de ideeën van  sociologen als Norbert Elias en Egbert Tellegen worden de Nederlandse milieu‐  en dierorganisaties, die zich hebben ingezet voor het lot van dieren, onderzocht.   Hoofdstuk 2: Theoretisch kader; een werkbare definitie van altruïsme en  aanvullende sociologische theorieën   In het tweede hoofdstuk wordt ingegaan op het begrip altruïsme. Met behulp van  bestaande biologische en sociologische theorieën (William Hamilton, Robert  Trivers en Ruud Koopmans) wordt een onderscheid gemaakt tussen  verschillende vormen van altruïsme. Vervolgens worden er verschillende  sociologische theorieën besproken, die mogelijk niet‐altruïstische motieven van  de leden van de Partij van de Dieren kunnen verklaren. Met name het werk van  Pierre Bourdieu over verschillende vormen van kapitaal speelt hierin een  sleutelrol. Het idee achter het betrekken van deze theorie is dat actieve leden  onder andere gemotiveerd kunnen zijn door een beloning in de vorm van een  van de door Bourdieu beschreven kapitalen. Ook wordt er aan de hand van werk  van Abram de Swaan gekeken naar groepsidentificatie als motief van actieve  leden.  Hoofdstuk 3: methodologie en waarom deze aansluit bij het onderzoek 

 

5 

In dit hoofdstuk wordt de methodologie die voor het veldwerk en de analyse  gebruikt is verantwoord. Hierin wordt duidelijk op welke manier de gekozen  methodologie bijdraagt aan het beantwoorden van de hoofdvraag. Er wordt  ingegaan op bepaalde overwegingen die tijdens het onderzoek zijn gemaakt: het  introduceren van het onderzoek aan de respondenten, vraag‐ en  onderwerpkeuze van de interviews, het contacteren van respondenten  enzovoorts.   Hoofdstuk 4: dataanalyse  In dit hoofdstuk zal de door interviews verkregen data geanalyseerd worden aan  de hand de altruïstische en sociologische verklaringen die in het theoretisch  kader zijn omschreven. Er zal worden gekeken in hoeverre altruïstische  motieven te bespeuren zijn in de keuze van de geïnterviewden om zich actief in  te zetten voor de PvdD. Daarnaast wordt onderzocht of en zo ja, welke  afwijkende motieven, zoals omschreven in het theoretisch kader in het handelen  een rol spelen.  Hoofdstuk 5: conclusie  In dit hoofdstuk zal op basis van de data‐analyse een antwoord geformuleerd  worden op de hoofdvraag en subvragen. Altruïstische beweegredenen alleen  zouden een onvolledige verklaring kunnen zijn voor het actief lidmaatschap van  respondenten. Actief lidmaatschap kan ook verklaard worden aan de hand van  andere beweegredenen, die uitgelegd kunnen worden met de theorieën van  Bourdieu over het menselijke streven naar kapitaal en de ‘sociale  identificatietheorie’ van de Swaan. 

                       

 

6 

1. Het ontstaan en de ontwikkeling van de Dierenbeweging  1.1 Mensen raken vervreemd van geweld en gaan dieren beter behandelen  Volgens de socioloog C. Wright Mills is het de opdracht van de sociologie om het  persoonlijke levenslot van mensen te begrijpen en te verklaren vanuit de  maatschappelijke ontwikkelingen waarvan zij deel uitmaken (Mills, 1959: 3). Dit  hoofdstuk zal daarom ingaan op de recente geschiedenis van maatschappelijke  initiatieven ter bevordering van dierenwelzijn in Nederland. Het doel hiervan is  om de casus van de Partij van de Dieren in een breder maatschappelijk  historische perspectief te plaatsen.  Eeuwen geleden bekommerden Nederlanders zich zelden om het welzijn van  dieren. Vandaag de dag zijn bepaalde rechten voor dieren geïnstitutionaliseerd  in de Nederlandse wetgeving. Wat is er in de loop van de jaren veranderd?  Afkeer van geweld gezien vanuit civilisatietheorie  Volgens de civilisatietheorie van Norbert Elias zijn Europeanen sinds de  Middeleeuwen geleidelijk vervreemd geraakt van geweld. Met de toenemende  institutionalisering, legitimering en macht van Europese staten groeide tevens  de vanzelfsprekendheid van het idee dat diezelfde staten het monopolie op  geweld in pacht hebben. Waar ruziënde burgers voorheen het heft in eigen  handen namen, werd later beroep gedaan op de staat om geschillen op te lossen  (bijvoorbeeld via het inschakelen van politie). Geweld werd steeds meer als  ‘pijnlijk’ ervaren, waardoor burgers zichzelf door middel van ‘zelfdwang’ of  zelfopgelegde dwang disciplineerde. Zo ‘civiliseerde’ het gedrag (Elias, 1969:  260‐272). Deze vervreemding van geweld kan doorgetrokken worden tot de  relatie tussen mens en dier: ook het gebruik van geweld jegens dieren werd in  groeiende mate afgekeurd en als ‘ongeciviliseerd’ bestempeld.   Impopularisering van geweld jegens dieren   Dat er in 1886 voldoende maatschappelijk draagvlak bestond om  dierenmishandeling officieel als misdrijf te erkennen, was een van de eerste  mijlpalen in de geschiedenis van dierenwelzijn in Nederland. Ook buiten de  Nederlandse grenzen nam de maatschappelijke kritiek op geweld jegens dieren  toe. Tijdens de 19e eeuw groeide onder de Engelse aristocratie het idee dat een  goede behandeling van dieren kon leiden tot een veredeling van de mens  (Thomas, 1990: 150). Naarmate de gedachte van veredeling van de mens ook  gedeeld werd door burgers kwam er steeds meer kritiek op dieronvriendelijke  hobby’s, zoals jagen (Tellegen, 1983).     1.2 De eerste milieubeweging   Hoewel de civilisatietheorie van Norbert Elias een verklaring geeft voor de  maatschappelijke afkeer van openbaar geweld tegen mens en dier, geeft deze  geen antwoord op de vraag waar proactieve inzet ter bevordering van  dierenwelzijn door (groepen) mensen vandaan komt. In deze paragraaf zal de 

 

7 

ontstaansgeschiedenis van dierenwelzijnsorganisaties in Nederland geschetst  worden.  Om de ontwikkeling van de dierenbeweging in kaart te kunnen brengen, zal er  eerst gekeken worden naar het ontstaan van de milieubeweging omdat de  dierenbeweging hieruit ontstaan is. De socioloog en milieukundige, Egbert  Tellegen deed historisch‐ sociologisch onderzoek naar de opkomst van sociale  bewegingen tegen de aantasting van het ‘leefmilieu’. Hij beschrijft hoe de eerste  Nederlandse verenigde milieuorganisaties conservatief gericht waren op het  beschermen van dieren en behoud van hun leefmilieu. Voorbeelden hiervan zijn  de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren: 1877, en de Nederlandse  Vereniging tot Bescherming van Vogels: 1899. Het behoud van natuur en het  opkomen tegen dierenmishandeling werd een steeds belangrijker vraagstuk. De  natuur en het welzijn van dieren werd bedreigd door de toenemende  verstedelijking en industrialisatie van Nederland (Tellegen, 1983: 24).  Vlak na 1900 ontstonden er milieuorganisaties, zoals de Vereniging tot Behoud  van Natuurmonumenten en Bond Heemschut. Deze waren bezig om het storten  van vuilnis van de grote steden in bepaalde gebieden tegen te gaan. Een van de  eerste acties van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten was de  aankoop van het Naardermeer.  De voornaamste reden dat milieu en dierenorganisaties tot stand kwamen was  om dieren en haar natuur te beschermen tegen de groeiende bevolkingsomvang.     1.3 Progressieve milieuorganisaties   Halverwege de jaren zestig van de vorige eeuw ontstond er een nieuwe stroming  binnen de milieubeweging, die niet primair gericht was op natuurbescherming.  Mensen verenigden zich in progressievere milieuactivistische groeperingen. In  tegenstelling tot de eerdere milieubeweging was deze nieuwe milieubeweging  niet op conservatieve bescherming gericht. Deze nieuwe stroming bracht een  progressieve milieubeweging voort die gericht was op noodzakelijk geachte  veranderingen.   Deze nieuwe milieubeweging was niet alleen op bescherming gericht. De  milieuorganisaties en haar leden gingen er steeds meer vanuit dat drastische  veranderingen nodig waren. Door deze progressieve aanpak van de  milieubeweging kwamen er steeds meer activiteiten tegenover de politiek  (Tellegen, 1983: 62).  De milieuvervuiling nam toe door de groei van industrie, landbouw en verkeer.  In 1972 verscheen er een verontrustend rapport van de Club van Rome genaamd  ‘Grenzen aan de groei’. In dit rapport waarschuwde de Club van Rome voor de  vervuiling van de wereld en de uitputting van natuurlijke bronnen. Het rapport  had een grote impact: het zorgde ervoor dat milieubeleid wereldwijd op de  politieke agenda kwam te staan (van Dieren, 1995).   De milieubeweging richtte zich steeds vaker direct tot de politiek. Door deze  veranderde houding van milieuorganisaties kwam de overheid door de jaren   

8 

heen veelvuldig in aanraking groeperingen die opkomen voor het milieu. De  Nederlandse overheid heeft vaak rekening gehouden met milieuorganisaties en  is gewend geraakt aan hun kritiek (Tellegen, 1983: 57).  In 1971 werd de Greenpeace Foundation opgericht. Aanvankelijk had de  organisatie de verhindering van walvissenjacht als doel. Naarmate de organisatie  groeide, ontwikkelde Greenpeace zich op een steeds breder scala aan  milieubeschermende activiteiten. In de loop van de jaren is Greenpeace daardoor  veranderd van een groep milieubehoudende hippies tot een wereldwijde  organisatie met de middelen om wetenschappelijk onderzoek uit te voeren en  druk op het politieke en economische beleid van diverse landen uit te oefenen  (Dale, 1996).  Mensen zetten zich steeds meer progressief in voor milieubelangen. In de jaren  zestig ontstaat een maatschappelijke beweging van actievoeren voor het milieu  en de dieren. De milieubeweging wordt steeds meer actief in het veranderen van  de politiek en neemt standpunten in voor het belang van dier en milieu.     1.4 Opkomst van dierenorganisaties en de PvdD  De liefde voor dieren werd tot de jaren zestig vooral geuit in campagnes ter  promotie van een goede behandeling van gedomesticeerde dieren. Dieren waar  mensen baat bij hadden als deze gezond leefden (zoals huisdieren), kregen een  betere behandeling van mensen. Dit eigenbelang van de mens ten opzichte van  de behandeling van dieren verandert pas in de jaren zestig en zeventig toen  organisaties daadwerkelijk opkwamen voor de rechten van alle dieren (Thomas,  1990: 199).   De Australische filosoof Peter Singer geldt als geestelijk leider van de moderne  dierenrechtenbeweging (Parmentier, 2003; Sagoff, 1984: 36). Hij heeft veel  invloed gehad met zijn boek 'animal liberation' uit 1975 waarin hij betoogt dat  mens en dier in principe gelijken zijn. Wie dieren anders behandelt dan mensen,  doet aan discriminatie van de soort. Dieren vallen in het morele  gelijkheidsbeginsel voor iedereen, aldus Singer (Singer, 1975).  In de jaren tachtig ontstond er een nieuwe beweging die opkwam voor rechten  van dieren. Tegenwoordig kunnen er binnen deze beweging twee ideaaltypische  strategieën worden onderscheiden. De ideaaltypen zijn 1) agressief activistisch  en 2) pacifistisch activistisch. Iedere organisatie kan gebruik maken van beide  strategieën om dierenrechten na te streven.   De agressieve activiteiten protesteren op gewelddadige wijze. Denk hierbij aan  het inbreken van laboratoria om proefdieren te bevrijden. Met dit soort van  dierenbevrijding wordt op hardhandig wijze tegen dieronvriendelijke instanties  opgetreden. Aan de andere kant handelen pacifistische activisten binnen een  organisatie op een vreedzame manier voor dierenrechten. Hier wordt een  politieke weg ingeslagen en acties op juridische of politieke wijze georganiseerd  (Sagoff, 1984: 43 en Parmentier, 2003: 16). 

 

9 

De beide stromingen blijken moeilijk te verenigen; hun verschil is er een tussen  strijden en pleiten. Uit eerder onderzoek van de AIVD uit 2007 is gebleken dat  een groot deel van de agressieve dierenactivisten geen behoefte heeft aan een  politieke boodschap. Aan de andere kant heeft een pacifistische politieke of  juridische partij niets aan hardhandige acties die buiten de wet vallen.   Het ontstaan van de Partij voor de Dieren (PvdD)  De Partij voor de Dieren is een groep die in 2006 als nieuwkomer de Tweede  Kamer binnen trad om de belangen van dieren te vertegenwoordigen. Leden van  de PvdD zullen het eens zijn met de overtuiging dat dieren het morele recht  hebben op een respectvolle behandeling door mensen. De PvdD streeft ernaar de  rechten van dieren beter te verankeren in de wetgeving.  De PvdD is een vrij nieuwe dierenrechtenorganisatie en heeft voor een  pacifistische aanpak gekozen. Met de intrede van de Partij voor de Dieren is er  binnen de Nederlandse dierenorganisaties een extra politieke dimensie  toegevoegd.   De PvdD heeft geen duidelijke linkse of rechtse politieke signatuur. Zij wenden  beleid aan voor de stimulering van dierenrechten, zodat de partij kan rekenen op  steun van leden via milieu‐ en dierorganisaties. Doordat de drempel om actief  deel te nemen aan de PvdD laag is, heeft deze groep een open karakter en kan zij  beschikken over een grote, te activeren aanhang (Jasper, 1999).   Als je de lijn van Elias door zouden trekken dan zou je kunnen stellen dat leden  van de PvdD, dusdanig ver geciviliseerd zijn. Door verregaande emancipatie zijn  ze mogelijk vergevorderde beschaafde mensen. In paragraaf 4.4 zal ik op deze  stelling terugkomen.  De hedendaagse dierenrechtenbeweging  De milieubeweging is gekenmerkt door drie verschillende golven van  emancipatie. Ten eerste was afkeer van geweld aanleiding voor het beter  behandelen van dieren. Ten tweede kwam er een progressieve golf van  emancipatie, waardoor mensen actie gingen voeren voor het milieu en dieren. En  ten slotte pleiten mensen voor de emancipatie voor de rechten van dieren.  Hieruit is de dierenrechtenbeweging ontstaan.   Tijdens een interview met de Volkskrant in 20042 schatte socioloog en voormalig  adjunct‐directeur van de Dierenbescherming Bernd Timmerman dat er in dat  jaar ongeveer vier‐ en‐ een half miljoen mensen in Nederland geld doneerden  aan dierenorganisaties. Deze dierenorganisaties zijn verkokerd en werken  weinig samen. De tragiek van de Nederlandse dierenwelzijnsorganisaties is  volgens Timmerman dan ook dat het aan een gezamenlijke politieke richting en  aanpak ontbreekt. De PvdD zou deze aanpak kunnen leiden. Toch is er, ondanks  de komst van een mogelijke politieke leider als de PvdD, nog steeds een grote  versnippering van milieuorganisaties in de milieubeweging.                                                            2 Volkskrant 16/10/2004 ‘Beschermers in nood’, door Jeroen Trommelen. 

 

10 

2. Theorieën van altruïsme, reciprociteit en sociale identificatie  2.1 inleiding in altruïsme    Het woord ‘altruïsme’ werd voor het eerst gebruikt door socioloog en filosoof  August Comte. Het is afgeleid van het Latijnse woord ‘alter’, wat ‘ander’ betekent.  Comte omschreef altruïsme als gedrag dat gericht is op anderen in tegenstelling  van egoïsme.   In de inleiding is aangegeven, dat theorieën over altruïsme uit de biologie,  onvoldoende verklaring geven voor het handelen van partijleden. Deze theorieën  worden daarom aangevuld met sociologische verklaringen voor de actieve inzet  van partijleden. Met behulp van deze theorieën zullen de interviews  geanalyseerd worden.  Het definiëren van altruïsme   Altruïsme werd voor het eerst gebruikt door een socioloog, tegenwoordig komt  de term vaker voor in de gedragsbiologie. Binnen de sociobiologie wordt deze  term gebruikt om samenwerking tussen dieren te duiden. In evolutionaire  biologische theorieën wordt altruïsme beschreven als een handeling waarbij de  fitness (overlevingskans of voortplantingskans) van een ander wordt vergroot  terwijl dat ten koste gaat van de eigen fitness. Bij mensen zou het begrip fitness  een andere definitie moeten hebben dan bij dieren, omdat bij mensen fitness  meer inhoud dan alleen voortplanting en overleven. Binnen de sociologie zou  fitness beschreven kunnen worden als het verkrijgen van materiële voordelen en  het verbeteren van gezondheid. In het onderstaande figuur 1, wordt het verschil  tussen biologische en sociologische fitness weergegeven. 

Figuur 1. 

Mogelijke onduidelijkheden in de definitie van altruïsme is de vraag wanneer  iets goed is voor de fitness van de ontvanger en wanneer een handeling ten koste  gaat van de gever. Deze krijgt er later misschien iets voor terug?     Wanneer ik met mensen over dit onderwerp praat, wordt direct gevraagd of  menselijk handelen zonder eigenbelang bestaat. Met alleen voorbeelden kan ik  deze mensen niet altijd overtuigen dat altruïsme überhaupt bestaat. Om de vraag  of altruïsme bestaat te beantwoorden is een duidelijke definitie nodig van het  begrip. In dit onderzoek zal er verder niet worden ingegaan of altruïsme wel of  niet bestaat. We gaan er in dit onderzoek vooralsnog van uit dat altruïsme in  theorie bestaat. 

 

11 

Verschillende vormen van altruïsme  Het is mogelijk dat altruïstisch handelen op verschillende niveaus plaatsvindt.  Om altruïsme te verklaren zal ik een analyse maken van de vormen die altruïsme  kan aannemen en hoe ver altruïsme kan reiken.  De meest primitieve en veelvoorkomende vorm van altruïsme is de zorg van  ouders naar hun kinderen toe. Vanaf het eerste moment dat dieren gingen  zorgen voor hun nakomelingen, bestaat er sociaal gedrag waarbij een individu in  het belang van een ander handelt. Bij de mens heeft het sociaal handelen zich  steeds verder gedifferentieerd in talloze tussen‐ en binnengroepsverbanden.  Sociale differentiatie heeft er toe geleid dat mensengroepen steeds groter zijn  geworden (Elias, 1971: 157‐177).  Doordat groepen groter zijn geworden kan onbaatzuchtig gedrag op een grotere  schaal verspreid worden. Steeds meer handelingen worden verricht ten gunste  van mensen buiten de directe sociale omgeving. In morele geschriften wordt  verwezen naar het feit dat mensen zich moeten richtten op grotere sociale  verbanden (Koopmans, 2006: 130). Zo staat er in de Bijbel dat mensen zelfs hun  vijanden lief moeten nemen.   Liefdadigheid wordt wereldwijd via goede doelen en belangenorganisaties  verspreid. Zo kunnen mensen door vreemden geholpen worden met wie ze  anders nooit in contact zouden komen. De meeste belangenorganisaties zetten  zich in voor andere mensen, maar sommige komen voor andere levensvormen  op. Mensen handelen ook altruïstisch ten opzichte van al het leven.  Geïnspireerd op een indeling van Koopmans zijn er vier niveaus van altruïsme te  onderscheiden 3: verwantschapsaltruïsme, groepsaltruïsme, humanitair  altruïsme en universeel altruïsme. Tussen deze verschillende vormen van  altruïsme zijn niet altijd duidelijke grenzen te trekken. Zo zijn families  afhankelijk van groepen en gaat het humanitaire belang vaak hand in hand met  groepsbelang (Wilterdink, 2006).  Verwantschapsaltruïsme heeft per definitie betrekking op familie en  verwantschap. Groepsaltruïsme zegt automatisch iets over de samenwerking  binnen een groep mensen. Humanitair altruïsme heeft betrekking op mensen die  hulp bieden aan andere mensen die niet tot de eigen groep horen. Ten slotte  heeft universeel altruïsme betrekking op altruïstisch handelen ten behoeve van  zowel soortgenoten als niet soortgenoten, en uiteindelijk al het leven op aarde.   In de volgende paragrafen zal ik deze vormen van altruïsme nader verklaren en  uitwerken.    2.2 Verwantschapsaltruïsme 

                                                         3 Voor de indeling van Ruud Koopmans verwijs ik door naar: mysterie van naastenliefde 

 

12 

Als we over verwantschapsaltruïsme spreken, dan praten niet alleen over  menselijk handelen. Bij dieren bestaan er ook vormen van  verwantschapsaltruïsme (Hamilton, 1964). individuen zijn in de loop van de  evolutie zodanig gaan samenwerken, dat ze steeds meer afhankelijk van elkaar  zijn geworden. De evolutionaire oorsprong van generositeit ligt in de selectie van  die gedragingen die het gunstigst zijn voor de overleving van de meest nabije  verwanten (Komter, 2007: 369).   Verwantschapsaltruïsme van een werkster in een mierenkolonie  Een voorbeeld van verwantschapsaltruïsme is het leven van een werkster in een  mierenkolonie. Haar hele leven offert zij zich op voor de kolonie. Zij zorgt haar  hele leven voor de eitjes en nakomelingen van verwanten. De evolutiebioloog  William Hamilton schreef in 1964 een artikel waarin hij op wiskundige wijze dit  gedrag van werkmieren en dus ook dit soort altruïsme bij mieren verklaart.   Om het raadsel van de werkmieren op te lossen moet er mathematisch gekeken  worden naar de mate van genetische verwantschap (Hamilton, 1964).  Vrouwtjesmieren krijgen allemaal dezelfde genen van de vader. De moeder geeft  50% dezelfde genen aan haar kinderen. Zussen bij mieren zijn dus 75%  genetisch verwant en dat is meer dan de verwantschap met hun eigen  nakomelingen, als zij kinderen zouden krijgen4. Genetische verwanten helpen  elkaar vaker vanuit gemeenschappelijk genetisch belang.   Verwantschapsaltruïsme bij mensen  Het model van Hamilton is haast onmogelijk toe te passen in sociologisch  onderzoek. Bij mensen is het altruïstische gedrag ten opzichte van de genetische  verwantschap niet zo extreem als bij de mierenkolonie die Hamilton beschrijft.  Volgens dit model zou er een bepaalde meetbare toename in menselijk altruïsme  moeten zijn naarmate twee individuen meer genetisch verwant zijn (Buskes,  2006: 123). Het model is daarom onbruikbaar als verklaring voor altruïstisch  gedrag van mens naar dier. Bij mensen wordt verwantschapsaltruïsme  voornamelijk geuit in de vorm van ouderlijke zorg en de hulp van familieleden.    2.3 Groepsaltruïsme en sociale identificatie  De lijn tussen verwantschapsaltruïsme en groepsaltruïsme is niet altijd  eenvoudig te trekken. Mensen leven in grote groepen en zijn daarvan afhankelijk.  Ook een familie is afhankelijk van grotere groepen. Groepsaltruïsme is gericht op  het helpen van mensen die tot de eigen groep behoren ten koste van de eigen  fitness.   Dit soort altruïsme wordt beschreven in de studie over zelfmoord van socioloog  Emile Durkheim, waar hij schrijft over altruïstische zelfmoord (Durkheim, 1952:  217). Een bekend voorbeeld, dat weliswaar niet in het boek van Durkheim wordt                                                           4 Dawkins geeft in zijn boek “de zelfzuchtige genen”op pagina 314‐ 320, een uitgebreide 

verklaring van verwantschap bij mieren.  

 

13 

gemeld, zijn de kamikaze piloten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog lieten  Japanse piloten zichzelf als levende bommen neerstorten met hun vliegtuig. Zo  gaven Japanners hun leven om het land van de rijzende zon een dienst te  bewijzen. Terroristen zijn dus ook groepsaltruïsten mits de groep, waarvoor zij  zichzelf opofferen, hier ook daadwerkelijk baat bij heeft.  Sociale identificatie als stimulans voor Groepsaltruïsme   Groepsaltruïsme richt zich op het bevorderen van de belangen van de eigen  groep en de leden. Gewenst gedrag wordt gewaardeerd, gestimuleerd en door  anderen nagebootst. Hierdoor ontstaan culturele normen en waarden die  vervolgens worden doorgegeven aan andere groepsleden. Door de gezamenlijke  normen en waarden kan er een gevoel ontstaan dat andere mensen ‘hetzelfde’  zijn, een ‘wij‐gevoel’. Dit gebeurt bij allerlei groepsvormingen. Abram de Swaan  noemt dit proces sociale identificatie. Sociale identificatie is een proces waarbij  mensen zich emotioneel betrokken gaan voelen bij een groep en zich ermee  identificeren (de Swaan, 1993: 7).   Een groep onderneemt collectieve actie, waarin gezamenlijke activiteiten  gedeelde herinneringen opleveren. Hierdoor kan een persoon een sterke  identificatie met de groep ontwikkelen en wordt het wij‐gevoel versterkt. Dit wij‐ gevoel zorgt ervoor dat mensen binnen of buiten de groep vallen. Zo ontwikkelt  de groep een mechanisme van opname en uitsluiting van mensen (de Swaan,  1993: 10).   Sociale identificatie kan als een katalysator werken voor onbaatzuchtig gedrag  naar de groep. Wanneer een persoon in het voordeel van de groep handelt  zonder er materiële voordelen voor terug te krijgen, is er sprake van  groepsaltruïsme. Emotionele betrokkenheid bij de groep is een van de  beweegredenen dat mensen altruïstisch voor een groep handelen.     2.4 Humanitair altruïsme   

 

Humanitair altruïsme gaat een stuk verder dan alleen opofferingsgezindheid  binnen een groep. Het gaat om het geven van steun aan mensen die buiten de  eigen groep leven. Deze vorm van altruïsme is alleen bij mensen waargenomen.  Een chimpansee uit Artis zal zich bijvoorbeeld niet bekommeren om een  Afrikaanse chimpansee wiens leven bedreigd wordt. Daarentegen zamelen  mensen wel geld in om scholen te laten bouwen voor anderen die ze nooit in hun  leven zullen ontmoeten.   Dat mensen anderen helpen aan de andere kant van de wereld komt  tegenwoordig veelvuldig voor. Er zijn talloze goede doelen waar mensen zich  sterk voor anderen maken en duizenden mensen die aan arme landen  humanitaire hulp geven (Koopmans, 2006: 131).  De socioloog Theo Schuyt heeft op landelijke schaal onderzoek gedaan naar  filantropie onder Nederlanders. Hierin wordt duidelijk dat het geefgedrag aan  anderen pas wordt opgewekt wanneer behoeften zichtbaar worden. Er zijn drie  belangrijke factoren die geefgedrag opwekken. Ten eerste de media‐aandacht.   

14 

Ten tweede wordt er sneller gegeven aan mensen als zij in nood zijn en aan de  situatie zelf niets kunnen doen. En ten slotte speelt een mogelijke sociale binding  tussen de gevers en de slachtoffers een rol (Schuyt, 2007: 38‐45).      2.5 Universeel altruïsme  De laatste vorm van altruïsme is niet terug te herleiden tot  verwantschapsaltruïsme, groepsaltruïsme of humanitair altruïsme, want daarbij  is onzelfzuchtig handelen gericht op mensen. De laatste vorm van altruïstisch  handelen gaat verder dan alleen de menselijke soort en is ook gericht op dieren  en zelfs planten.   De definitie van universeel altruïsme klinkt heel eenvoudig, maar is moeilijk  concreet te maken. Universeel altruïsme richt zich in principe tot al het leven.  Vanuit de biologie is de definitie van leven, iets wat met behulp van een eigen  metabolisme zichzelf kan laten groeien, voortplanten en zich kan aanpassen.  Verder zal ik mijn handen niet branden aan het ethische vraagstuk van leven,  want met de vorige definitie kan zelfs vuur tot leven gewekt worden. Er is een  subjectieve grens aan wat leven is.  Menselijke identificatie en hiërarchie van leven  Vanuit het menselijke perspectief bestaat er een hiërarchie van leven. De mate  van identificatie van mensen met dieren varieert. Een dier dat meer menselijke  karakteristieken vertoont of een groter bewustzijn lijkt te hebben komt sneller in  aanmerking voor hulp. Hoe en in welke mate dieren wezens zijn met bewustzijn  is moeilijk wetenschappelijk vast te stellen (Singer, 1973: 2).  Uit onderzoek van Serpell en Paul blijkt dat eigenaren van huisdieren hun dier  beschouwen als deel van hun eigen familie. De meeste mensen die huisdieren  hebben denken dat huisdieren een bewustzijn hebben en weten wie hun  eigenaar is. Het gevoel van een hechte verwantschap ontstaat doordat mensen in  nauw contact staan met het dier. Dierenliefhebbers zien dieren soms als hun  verwanten (Serpell en Paul, 1994).    2.6 Altruïsme en reciprociteit  Het komt voor dat mensen gedrag op het eerste gezicht als altruïstisch  beoordelen. Bij nadere inspectie blijkt echter dat de vrijgevige handeling  uiteindelijk iets oplevert. In menselijk handelen schuilt de wederkerigheid van  hulp en geholpen worden. In eerste instantie lijkt het opkomen voor dieren  altruïstisch, want de fitness van dieren wordt vergroot. Singer durft zelfs te  stellen dat het geven van rechten aan dieren door mensen, altruïstisch is. Dieren  hebben namelijk zelf geen mogelijkheid om rechten op te eisen met behulp van  protest of geweld (Singer, 1973: 7).   Maar als de fitness van de uitvoerende er niet slechter op wordt, dan is er geen  sprake van altruïsme. Er kan zelfs sprake zijn van reciprociteit wanneer mensen,   

15 

door dieren te helpen, zelf voordelen krijgen in de vorm van bijvoorbeeld  materiële winst (Parmentier, 2003: 18).  Objectief en subjectief altruïsme  De vraag is of mensen die actief lid worden van de PvdD daar voordeel uit  kunnen halen? Een persoon kan vrijgevig handelen ten opzichte van dieren en  daar de prijs voor betalen. Dit is een vorm van objectief altruïsme. Bij objectief  altruïsme heeft de gever kosten en de ontvanger heeft voordeel van de hulp.    

 Figuur 2.  Er zijn mensen die anderen bewust helpen. Het vrijgevige individu is zich bewust  van de winst van de ander en het verlies van de eigen fitness. In deze situatie is  er sprake van subjectief altruïsme. In het geval van subjectief altruïsme handelen  mensen vrijgevig voor de fitness van een ander en verwachten zij daar niets voor  terug te krijgen.  

Figuur 3. 

Objectief en subjectief altruïsme kunnen samengaan. Met een subjectief  altruïstische handeling wordt er geen wederdienst verwacht. Als er geen  wederdienst volgt op de bewuste handeling, dan is er sprake van subjectief en  objectief altruïsme.   Verschillende vormen van reciprociteit  Als er wel een dienst tegenover staat is de handeling niet altruïstisch maar  reciprook. Er zijn er twee manieren om te kijken naar de wederdiensten die  verkregen worden uit reciprociteit. Ten eerste is er bij reciprociteit verschil in  tijdsbestek hoe lang een wederdienst op zich laat wachten. Op een korte termijn  kan een handeling uit ‘goodwill’ niets opleveren, op lange termijn kan deze actie  worden beloond en wordt de actie reciprook. Reciprociteit kan op lange en korte  termijn ontstaan. Ten tweede kan er onderscheid gemaakt worden tussen  manifeste en latente reciprociteit. Als er strategisch gekozen wordt voor een  vrijgevige handeling om vroeg of laat voordeel van te krijgen, is dit manifest  reciprook gedrag. Stel, je wordt lid van de PvdD omdat je dan een vegetarisch 

 

16 

kookboek krijgt, dan is dit manifest reciprook gedrag. Je wordt lid van de PvdD  voor vijf euro en je krijgt een kookboek (materiële waarde).  Als iemand bewust handelt en niet uit gaat van een wederdienst, maar toch een  dienst terug krijgt, is er sprake van latente reciprociteit. Een lid dat afscheid  neemt zonder iets te verwachten zou bij het afscheid nemen, beloond kunnen  worden. Dit is een voorbeeld van latente reciprociteit.  Tussen deze vormen van reciprociteit zijn verschillende combinaties mogelijk. Er  zijn veel voorbeelden te bedenken van manifeste reciprociteit die op korte  termijn wederkerig zijn (zoals lid worden van de PvdD voor het kookboek). In  figuur 4 worden de mogelijke vormen van wederkerigheid schematisch  weergegeven. 

   Figuur 4. 

Lange termijn reciprociteit zal naar verwachting vaak samengaan met een  latente vorm van reciprociteit, omdat er niet direct iets terug verwacht wordt.  Des te langer een wederdienst op zich laat wachten, des te groter de  waarschijnlijkheid is dat de reciprociteit latent was.  Net als bij altruïsme zijn er vier soorten reciprociteit te categoriseren. In de  volgende paragrafen wordt uitgelegd hoe deze vier vormen van reciprociteit  voorkomen.     2.7 Reciprociteit bij verwanten 

 

17 

Eerder heb ik verklaard dat ouders hun kinderen opvoeden vanuit altruïsme.  Toch is er een mogelijkheid dat ouders hun kinderen opvoeden en daar later  voordelen van krijgen. Dit kan een vorm van latente of manifeste reciprociteit  zijn op lange termijn.   Er zijn handelingen waar op een manifeste manier een wederdienst voor terug  wordt verwacht. Dit is vaak het geval bij nepotisme, dit soort manifeste  reciprociteit komt met name voor bij volwassen familieleden. Deze  familiebanden zijn langdurig en familieleden voelen zich moreel toegewijd aan  de familierelatie (Gormley, 1996: 583).     2.8 Groepsreciprociteit   Mensen zijn afhankelijk van andere mensen in het dagelijkse leven, bewust of  onbewust. Een van de grondleggers van de sociologie, Max Weber, benoemde  sociaal gedrag als gedrag dat zich oriënteert op anderen (Weber, 1964: 88).   Reciprociteit in groepen dieren  Reciprociteit binnen een groep is vanaf het begin van de mensheid al aanwezig.  Het is gedrag dat in het sociale leven is ingebed (Trivers, 1971: 48). Volgens  gedragsbiologen vertonen primaten veel gelijkenis in gedrag met mensen en  andersom. Er zijn voorbeelden van groepen apen die eten met elkaar delen en  groepen apen die hun territoria samen verdedigen (de Waal, 1996: 160 en 194‐ 196). Het gebeurt ook bij andere diersoorten, zoals bij vleermuizen, leeuwen en  olifanten, ook bij hen zijn vormen van samenwerking binnen een groep  waarneembaar (Wilkinson, 1988: 98). Toch kan er niet meteen gesproken  worden van altruïsme. Binnen de biologie wordt dit handelen aangeduid als  ‘wederkerig altruïsme’ (Trivers, 1971). Dit sociale gedrag van dieren is dus in  wezen op reciprociteit gebaseerd. Een naaste verwant van de mens, de  chimpansee kent verschillende vormen van wederkerigheid in groepsverband  (De Waal, 2009: 128‐133).   Het bekendste voorbeeld van primaten en wederkerigheid is het vlooigedrag.  Binnen een kolonie van een groep chimpansees is er soms een vlooienplaag. Een  individuele aap kan zichzelf niet overal vlooien, zoals op zijn rug. Daar heeft de  primaat hulp bij nodig van een andere chimpansee die, ongeacht of hij familielid  is, bereid is om te helpen. Om van dit vlooienprobleem af te komen, heeft de aap  dus een vriendendienst nodig van een andere aap (De Waal, 2009: 129).   Het tegengaan van freeriden binnen een groep  De bioloog Robert Trivers heeft in 1971 met behulp van de speltheorie duidelijk  gemaakt dat het van belang is dat iedereen met het sociale gedrag meedoet. Maar  ook dat individuen die geen wederdienst verrichten opgemerkt kunnen worden  en uiteindelijk bestraft (Trivers, 1971: 45‐54).  Bij dieren is het vlooien van apen een goed voorbeeld van groepsreciprociteit.  Dit gaat uit van het principe: ‘Als jij mij vlooit dan vlooi ik jou terug’. Het uitgaan  van de wederdienst, in dit geval vlooien, is een vorm van reciprociteit op vrij 

 

18 

korte termijn. Het vlooigedrag heeft zo een sociale functie. In primatengroepen is  er, net als bij mensen, geringe vrijheid om deze dienst niet terug te verlenen door  sociale druk en coöperatieve drang (de Waal, 1996: 192‐224). Als een individu  wel het voordeel van de groep, maar niet de lasten heeft, freeriden, dan kan dit  opgemerkt worden binnen de sociale groep. Dit zou ertoe kunnen leiden dat  onbehulpzame leden gestraft kunnen worden door moralistisch geweld (Trivers,  1971: 49).   Ik zal mij nu verder richten op menselijk gedrag. Doordat de freeriders bestraft  kunnen worden, handelen mensen in dienst van de groep vanuit een bepaald  eigenbelang. Door de culturele regels te volgen en vrijgevig te zijn naar anderen  binnen de groep vergroot een individu de kansen op overleving van de groep.  Mensen die handelen in het belang van de groep kunnen ook de baten van de  groep krijgen (Koopmans, 2006: 129). Daarom biedt een groep voordelen voor  een individu (de Swaan, 1993: 11). Om bij een groep te komen, moet een  mogelijk lid laten zien dat hij of zij zich gepast kan gedragen. De persoon moet  een bepaalde habitus hebben voordat hij voordelen kan halen uit zijn  groepsparticipatie (Bourdieu, 1989).   Verschillende soorten kapitaal  De socioloog Pierre Bourdieu ontwikkelde het idee van verschillende vormen  van ‘kapitaal’ waar mensen binnen ‘velden’ om strijden. Velden zijn sociale  ruimtes waarbinnen strijd plaatsvindt om de schaarse middelen (kapitaal). De  samenleving kan gezien worden als een lappendeken van verscheidene velden  (wetenschap, politiek, kunst etc.) waarin bepaalde normen, waarden ofwel  culturen heersen. De habitus is de belichaming van deze veldspecifieke waarden  en normen (Bourdieu, 1989).  Individuen die zich in bepaalde velden bewegen houden zich aan de ‘regels’ die  binnen deze culturen gelden; ze passen hun habitus aan op het veld waarin ze  zich bevinden. Om in een veld macht en invloed te verwerven worden de  verschillende soorten vormen van kapitaal ingezet. Het meest concrete  voorbeeld van een kapitaal is economisch kapitaal (het bezitten van goederen en  geld), maar ook via de inzet van sociaal kapitaal (relaties en netwerken),  cultureel kapitaal (kennis en informatie) en symbolisch kapitaal (eer, prestige en  status) kan een individu macht en invloed uitoefenen (Bourdieu, 1989).   De positie van een persoon in de groep, bijvoorbeeld binnen een politieke partij,  wordt bepaald door het relatieve gewicht van het kapitaal waar hij of zij over  beschikt. Bourdieu stelt dat kapitaal ‘gestolde arbeid’ is. Hierdoor heeft het  doorgaans tijd nodig om te accumuleren en vormt een potentieel voordeel  (Bourdieu, 1989).   Financiële reciprociteit via sociaal en cultureel kapitaal.  Sociaal kapitaal bestaat uit een netwerk van potentiële hulpbronnen die een  actor kan aanwenden. Een groepslid kan daarom voordeel halen uit het maken  van netwerken (sociaal kapitaal). Netwerksocioloog Mark Granovetter  onderscheid twee soorten van sociale banden. Ten eerste is het contact maken  met mensen uit andere netwerken het aanmaken van ‘weak ties’. De ‘weak tie’ 

 

19 

kan worden gebruikt om netwerken aaneen te sluiten. Door deze positie tussen  twee netwerken kan een actor bijvoorbeeld financieel voordeel halen  (Granovetter,1983: 202). Ten tweede zijn contacten tussen mensen in  vriendschappen en verwantschapsrelaties ‘strong ties’. In een ‘strong tie’ hebben  mensen relatief veel en hecht contact met elkaar, deze relaties vereisen een  grotere investering en worden op lange termijn opgebouwd.  Een groep kan eigen cultureel kapitaal ontwikkelen met bijpassende  vaardigheden. Uit deze aangeleerde capaciteiten kan iemand kennis verkrijgen  (Bourdieu, 1986: 47). Deze belichaming van cultureel kapitaal kan later mogelijk  economische voordelen geven. Cultureel kapitaal kan worden ingezet in een  verdere carrière (Bourdieu, 1989: 123).  Symbolisch kapitaal  Naarmate meer mensen waardering tonen kan het lid meer status verwerven en  macht verkrijgen. De vraag is echter of iemand hiermee zijn fitness vergroot. Een  persoon krijgt geen materiële voordelen, wanneer het symbolisch kapitaal  vergroot wordt. Als een persoon handelt en daar een bepaalde eer voor  terugkrijgt, dan gaat het om altruïsme en niet om reciprociteit.   Toch moet dit beeld genuanceerd worden. Een persoon met veel symbolisch  kapitaal kan een belangrijke positie innemen in de groep en daar een bepaald  voordeel uit halen. Symbolisch kapitaal kan namelijk aangewend worden om  waarden en normen (cultureel kapitaal) binnen de groep bij te stellen (Bourdieu,  1989: 60)    2.9 Humanitaire reciprociteit  Er bestaat ook een manier van handelen waarin een persoon mensen buiten de  groep voordelen verschaft. Het tonen van onbaatzuchtigheid is, in de ogen van  socioloog Koopmans, een mechanisme tussen machtigen en onmachtigen.  Humanitaire hulp zou uiteindelijk iets op kunnen leveren. Het betonen van  opofferingsgezindheid voor mensen buiten de groep maakt deze partij  ontvankelijker voor het toelaten van de culturele boodschap van de gever  (Koopmans, 2006; p.134).  Zo houden de mensen die geven aan mensen buiten de groep politieke  bondgenoten over aan hun vrijgevigheid of afnemers van producten. Koopmans  meent ook dat het niet uitmaakt of mensen zich ervan bewust zijn dat er  voordeel uit te halen valt:   “Humanitaire hulpverleners zijn, gewild of ongewild, besmettelijke  dragers van de cultuur waaruit zij afkomstig zijn… Ik durf de hypothese  aan dat onbaatzuchtig altruïsme vaak een rol speelt bij de bekering van  mensen tot een nieuwe religie of sekte.” (Koopmans, 2006)  Maar als naastenliefde een manier is om anderen meer cultureel aan zichzelf en  de eigen groep te binden, is humanitaire hulp een vorm van groepsbelang  (Wilterdink, 2006). Het verschil is dat bij groepsreciprociteit het individu zich 

 

20 

richt op het belang van de groep en krijgt hier persoonlijk wat voor terug. Bij  humanitaire reciprociteit handelt het individu in het belang van een veel groter  geheel, namelijk mensen buiten de groep en de mensheid als geheel. Ook komt  de wederkerigheid de groep ten goede en niet direct het individu.   Wederkerigheid vanuit collectief niveau   Een handeling die altruïstisch lijkt ten opzichte van de mensheid, bijvoorbeeld  het werken aan wereldwijde mensenrechten, lijkt misschien niet direct voordeel  te bieden aan een groep die al mensenrechten heeft. Mensenrechten zijn in feite  een vorm van Cultureel Kapitaal. De dominante groep beschikt over het  Symbolische Kapitaal om mensenrechten als norm te stellen bij een andere  cultuur. De strijd voor mensenrechten kan de groep populair maken. Hierdoor  kunnen mensen uiteindelijk gaan sympathiseren met deze groep, of zelfs  vrijgevig handelen naar de groep met mensenrechten .    2.10 Universele reciprociteit  Bij gedomesticeerde dieren die door mensen gebruikt worden, zoals in de  landbouw, speelt reciprociteit een grote rol. De dieren krijgen een betere  behandeling omdat de mens voordeel uit een fit dier haalt. Een paard heeft meer  energie en kracht als het een goed dieet voorgeschoteld krijgt.   Wederkerigheid door sympathie  Door mensen bewust te maken van de slechte leefomstandigheden waaronder  sommige dieren leven, kan een groep rekenen op sympathie van de  dierenliefhebbers. De universele weldoeners kunnen voordeel halen uit het feit  dat zij een bepaalde bewustwording en sentiment verspreiden bij  dierenliefhebbers. Door sympathie van deze mensen kan de partij leden en  donaties genereren.   Het verschil tussen universele reciprociteit en humanitaire reciprociteit zit  grotendeels in de motivatie van handelen. Als mensen zich bewust inzetten voor  dieren of planten, dan is er sprake van een universeel motief. Ook zal de  ontvanger bij universele reciprociteit zich niet als afnemer van de cultuur  gedragen, zoals dat wel het geval kan zijn bij humanitaire reciprociteit. Dieren  zijn niet in staat om de culturele boodschap van mensen toe te laten en die  vervolgens over te nemen.  In het volgende figuur worden de vier vormen van wederkerigheid schematisch  weergegeven. Iedere ring staat voor de mogelijke ontvanger van diensten. De  gele pijl geeft aan op welke manier een dienst verleend wordt. 

 

21 

 Figuur 5. 

 

22 

3. Methode van onderzoek  Om te onderzoeken wat de verklaringen van mensen zijn om lid te worden van  de PvdD, moet er inzicht verkregen worden van de leden. Deze inzichten zijn  persoonsafhankelijk en dus kwalitatief. Om erachter te komen wat de motieven  zijn om lid te worden, bieden interviews een goede uitkomst.   Het probleem van interviews blijft echter dat respondenten bewust hun verhaal  vertellen. Soms moet ik verder kijken en proberen te achterhalen wat onbewust  ten grondslag ligt aan het actieve lidmaatschap.   De onderzoeker als deelnemer van de groep van dierenliefhebbers    Zelf ben ik lid van de PvdD geworden, dus maakte ik officieel een deel uit van de groep.  Op het moment dat ik op zoek ging naar respondenten was het verkiezingstijd. Tijdens  deze verkiezingscampagnes willen politieke partijen vaak hun verhaal kwijt om goed  in het nieuws te komen, alle publiciteit is ten slotte mooi meegenomen.      3.1 Voorbereiding van interviews     Ik stortte mij op de politieke inhoud van de partij om een beter beeld te krijgen van de  standpunten. Nieuwsberichten van de PvdD en het verkiezingsprogramma gaf mij de  achtergrondinformatie. Nadat ik twee docenten politicologie gevraagd had over hun  opvattingen over de PvdD, heb ik een leidraad gemaakt voor de interviews die ik wilde  gaan afnemen.     Het streven was om vijftien leden te interviewen. Een goede mogelijkheid om aan deze  respondenten te komen leek mij door de provinciaal geregelde regionale werkgroepen  te benaderen. Via de website van de PvdD kon ik eenvoudig alle mailadressen van de  twaalf regionale werkgroepen krijgen plus die van het partijbureau. Al deze adressen  heb ik een mail gestuurd. Hierin stond het verzoek of de persoon in kwestie aan mijn  wetenschappelijk onderzoek mee zou willen doen middels een interview. De  vragenlijst was al gemaakt en de tijd was aangebroken het veld in te gaan en leden van  de PvdD te spreken.    Binnen een dag kreeg ik enthousiaste reacties van mensen. Een leider van een  regionale werkgroep met heel veel contacten binnen de PvdD wilde mij graag helpen  aan meer respondenten:    " ...wil je ook een gemeenteraadslid, een Statenlid, een Waterschap  vertegenwoordiger interviewen of iemand van het Wetenschappelijk bureau? Wil je  ook nog iemand van de fractie interviewen? Ik kan je natuurlijk daarin niets  beloven maar een persvoorlichter kan altijd wel. "  Na een dag kon ik al aan de slag om interviews te gaan verkrijgen.    Tegenwerking vanuit het PvdD partijbureau   

 

23 

De volgende ochtend had dezelfde man mij wederom een mail gestuurd, met nu een  andere boodschap:    "Beste Erik.  Ik heb begrepen dat Imke van het Partijbureau het overneemt. Hou de mail die je  van mij hebt gekregen maar onder ons als het kan. "  Daarnaast ook een mail van het Partijbureau:    "Helaas is het niet mogelijk om een interview te houden met één van onze  vertegenwoordigers gezien de drukte en de vele verzoeken voor interviews die wij  ontvangen. Eventueel kun je een paar korte vragen per mail stellen. Deze kun je dan  mailen naar [email protected].  Ook zou ik je willen vragen je vragen in de toekomst te richten aan het landelijke  partijbureau en niet zelf onze regionale werkgroepen te benaderen. "    Ondanks ik nog twee keer gemaild heb met mijn verzoek om interviews heb ik nooit  meer iets vernomen van het Partijbureau. Ik besloot het Partijbureau te bellen en te  vragen om nadere uitleg. Misschien kon ik het Partijbureau ervan overtuigen dat op  leden op vrijwillige basis geïnterviewd zouden worden en dat de resultaten van mijn  onderzoek over de PvdD niet gepubliceerd zou worden. Na dagen proberen, kreeg ik  eindelijk iemand van het Partijbureau aan de lijn. Deze persoon was niet gediend van  mijn nieuwsgierigheid ten opzichte van de PvdD:    "Wij vinden jouw manier van onderzoek doen niet oké, je benadert leden achter onze rug  om en dat vinden wij achterbaks. Daarom geven wij aan onze leden door dat ze beter  geen interview aan jou kunnen geven. "    Op mijn vraag of de partij werkelijk de leden ging verbieden om met mij te praten,  werd het volgende antwoord gegeven:    "We kunnen onze leden dat niet verbieden, maar we zullen duidelijk maken aan onze  regionale werkgroepen dat wij niet achter jouw onderzoek staan en dat je vanuit het  Partijbureau geen enkele hulp kan verwachten"    Het Partijbestuur zou mij eerder tegenwerken, werd duidelijk na het telefoongesprek.  Het was te hopen dat mensen zouden reageren op mijn mails die ik eerder had  gestuurd. De vraag die in mij opkwam was of deze vijandigheid van het Partijbureau  met mij persoonlijk te maken had, of uit het belang van de groep was. Achteraf bleek  dat het Partijbureau bang was voor kritiek, dat er negatieve dingen geschreven zouden  worden die het imago van de partij zouden schaden.     Op andere manieren respondenten vinden    Na deze tegenvaller besloot ik direct op het internet alle honden‐ en kattenasielen te  benaderen, samen met alle stichtingen en organisaties die opkomen voor dierenwelzijn  om zo in contact te komen met mogelijke leden van de PvdD. Na ongeveer zestig mails  besloot ik mogelijke reacties af te wachten. Via het internet wist ik tien  telefoonnummers van mogelijke leden te vinden en die belde ik. Het resultaat hiervan   

24 

was dat één respondent, actief bij stichting AAP, wel een interview wilde doen.     Langzaam maar zeker kwamen er mails binnen van mensen die niet mee wilden  werken op last van het Partijbureau. Pas anderhalve week na mijn eerste poging tot  contact met leden kwam er een bevrijdende mail binnen. Een lid had via een  werkgroep coördinator te horen gekregen over mijn onderzoek en wilde meewerken.  Deze vrouw had ook nog een vriendin die actief was. Zo kwam ik aan mijn eerste twee  interviews.     Langzamerhand kreeg ik reacties op het verzoek tot interviews; na drie weken had ik  negen respondenten. Uiteindelijk heb ik tien lange interviews gedaan en met zes  andere leden kort gesproken over de PvdD. Verder heb ik meerdere malen mailcontact  gehad met Bernd Timmerman, die bij het oprichten van de PvdD een bescheiden rol  heeft gespeeld.     Na een jaar in de PvdD gedoken te zijn, wekelijkse mails gelezen te hebben van allerlei  dierenbeschermingsorganisaties en met veel mensen die liefde voor dieren bezitten te  hebben gesproken, was de basis gelegd om mijn scriptie te schrijven.      3.2 De interviews zelf    Ik heb interviews gehouden met mensen uit verschillende werkgroepen en binnen vier  verschillende provincies. Ik heb niet alleen afspraken gehad met mensen die in  werkgroepen bezig waren, ik heb ook twee interviews afgenomen met mensen die op  dat moment in de gemeenteraad van Groningen actief waren.     De interviews duurde ongeveer een uur. In deze interviews stond de liefde voor dieren  centraal en de beweegredenen van de respondent om lid te worden van de PvdD.  Naarmate het interview vorderde heb ik gevraagd naar de inzet van de leden en of zij  ook nog bij andere organisaties betrokken waren. Pas als ik een goed beeld kreeg van  hoe een respondent betrokken was geraakt bij de PvdD, ben ik verder in detail gaan  vragen naar hun ontwikkelingen binnen de partij. Ten slotte heb ik aan alle  respondenten gevraagd of zij trots waren op de PvdD en hun lidmaatschap. Zo ben ik  erachter gekomen hoe leden zich identificeerde met de PvdD.    Voorzichtige gesprekken met de respondenten    In het begin van het gesprek waren mensen voorzichtig en antwoorden zij behoudend  op mijn vragen. In mijn eerste interview vroeg ik de respondent of zij het gevoel had  dat zij vrijuit kon spreken:    “Nu ben ik huiverig om echt alles te zeggen, omdat je verkeerd geciteerd wordt en dat  heb ik al zo veel keren meegemaakt. Dan is het toch moeilijk om de goede intentie naar  buiten te brengen, je moet altijd voorzichtig zijn. Bepaalde dingen kunnen uit zijn  verband getrokken worden. De PvdD is een groot deel van mijn identiteit en ik wil de  partij niet schaden. “  

 

25 

Deze voorzichtigheid van de respondenten is vaker terug gekomen en daar heb  ik tijdens mijn hele onderzoek rekening mee moeten houden. In één geval heeft  een respondent gevraagd of het afluisterapparaat uit zou mogen. De informatie  die hij wilde vertellen was negatief ten opzichte van het Partijbestuur en zou  daarom de partij, maar ook zichzelf kunnen schaden. Mensen waren beducht  voor afwijkende geluiden. Daarom worden, mede op verzoek van de  respondenten, in de scriptie geen namen genoemd. In de resultaten worden  hooguit gemeentes en functies van de desbetreffende leden genoemd, zodat de  respondenten anoniem zullen blijven.  De gesprekken zelf zijn goed verlopen ondanks mensen in eerste instantie sceptisch  waren ten opzichte van mijn onderzoek. Uiteindelijk kwamen er zeer interessante en  soms ook opzienbarende verhalen naar boven. De rol van het Partijbureau heeft echter  een blijvende invloed gehad op mijn onderzoek.    

                                   

 

26 

4. Resultaten  Zoals opgemerkt in paragraaf 1.4 is er een grote diversiteit aan  dierenbewegingen en organisaties. Mogelijke leden en donoren vergelijken  organisaties en kiezen zo welke organisatie op hun hulp of een gift kan  rekenen. Een volgende stap zou actief lidmaatschap bij een organisatie  kunnen zijn. Waarom besluiten mensen om juist actief lid bij de PvdD te  worden?    4.1 Verwantschap bij de PvdD  Verwantschapsrelaties tussen PvdD leden heb ik in mijn interviews niet waar  kunnen nemen. Zoals verwacht bevestigen de respondenten dat er geen  verwantschapsrelaties binnen de PvdD zijn. Van de vier soorten van altruïsme is  verwantschapsaltruïsme dus geen goede verklaring als motief om lid te worden.   Familieleden worden beïnvloed in hun stemgedrag  De respondenten oefenen wel enigszins invloed op het stemgedrag van hun  familieleden. Er zijn dus wel familieleden die worden beïnvloeden om te gaan  stemmen voor de PvdD, maar niemand is actief lid geworden via een familielid.   “Er zitten geen familieleden van mij in de PvdD. Er zijn wel vrienden en  familieleden die er nu op stemmen, maar het is niet zo dat zij actief zijn. De  mensen in mijn familie die op de PvdD stemmen, doen dit niet alleen omdat ze  mij zo leuk vinden, maar ook omdat ze vinden dat de PvdD gelijk heeft.”  Door met de familie te praten over de standpunten van de PvdD kunnen de  familieleden eventueel zelf tot inzicht komen. Zo worden familieleden enigszins  beïnvloed op hun stemgedrag.   “Ik vertel mensen dat ik lid ben van de PvdD, maar ik laat het van hun kant  komen of ze mee willen helpen. Ik ben er niet zo happig op om deze mensen  actief mee te laten doen. Ik zal vrienden of familie niet expliciet vragen. Ik vind  dat als mensen iets voor de partij willen doen dan moeten ze daar zelf mee  komen en zelf geïnteresseerd zijn.”  Het krijgen van dierenliefde door opvoeding  Veel mensen gaven aan dat zij als kind via hun ouders de dierenliefde hebben  meegekregen. Bijna alle respondenten waren opgegroeid met dieren.  “Mijn familie is heel erg met dieren bezig, dierenliefde is ook iets wat ik van huis  uit heb meegekregen.”  Toch kunnen de respondenten en hun sociale achtergrond niet worden  gegeneraliseerd tot eenzelfde maatschappelijke groep. De respondenten  kwamen uit families met verschillende (sub)culturen. Zo sprak ik met een vrouw  die opgroeide in de stad.  

 

27 

“Oorspronkelijk kom ik uit Amsterdam, daar kwam ik niet veel in aanraking met  dieren. Omdat ik ging trouwen, zijn we verhuisd naar het platteland en daar heb  ik pas de natuur en dieren ontdekt.”  Een ander lid komt juist van de boerderij en is pas actief lid geworden van de  PvdD toen zij in de stad is gaan wonen.   Verder zal ik niet ingaan op het verhaal hoe dierenliefde bij de PvdD leden  maatschappelijk gevormd is. Een mogelijke aansluitende vervolgstudie zou  antwoord kunnen geven op deze vraag.     4.2 Groepsaltruïsme bij de PvdD  “Bij de PvdD heb je toch een gemeenschappelijk doel. Dan laat je ook een beetje  over je heen lopen voor het gemeenschappelijke doel, voor the common good.”  Zoals al duidelijk blijkt uit deze zin, stellen sommige personen zichzelf  onzelfzuchtig ten opzichte van de groep en hun gemeenschappelijke doel.  Actieve leden kunnen zich op allerlei manieren inzetten. Het blijkt dat de meeste  leden actief zijn binnen een regionale werkgroep.   Leden die voornamelijk actief zijn tijdens campagnetijd  Vooral bij het campagnevoeren zijn deze werkgroepen druk bezet en worden  mensen meer actief. De handelingen die, vaak vrijblijvend, worden verricht  bieden vooral de PvdD als groep voordelen in de vorm van het verkrijgen van  stemmen en mogelijke leden. Je zou je kunnen afvragen of deze activiteiten  uiteindelijk voordeel bieden aan dieren. Met campagnevoeren voor een groep  dierenliefhebbers help je de dieren hooguit indirect.   Een vrouw die zich recentelijk minder inzet en alleen nog actief is tijdens  verkiezingen, beschrijft hoe mensen zich op mogelijke manieren praktisch  inzetten voor de PvdD tijdens verkiezingscampagnes.   “We kwamen met de werkgroep bij elkaar en bespraken de acties. Met  verkiezingen moesten er natuurlijk posters geplakt worden en dan ging er een  groepje posters plakken en flyeren.”   Objectief groepsaltruïsme als motief om actief lid te worden  In het volgende geval is er sprake van objectief groepsaltruïsme. Een man is  voornamelijk actief met verkiezingen. Door een paar dagen de straat op te gaan  om posters te plakken en te flyeren, zet hij zich actief in voor de PvdD. Deze man  werkt fulltime bij een bank en heeft voor het flyeren vrij moeten nemen,  waardoor dit handelen ten koste gaat van zijn inkomen. Zijn motief om lid te  worden was het helpen van dieren. Zijn verklaring om actief te worden was het  helpen van de PvdD als groep.  “Mijn taken zijn vooral tijdens campagne, waar wij dan gaan flyeren. Ook werden  er ludieke acties gevoerd om publieke aandacht te trekken. Na de verkiezingen  werden mijn activiteiten bij de PvdD minder.” 

 

28 

De man vond dat de PvdD zich met goede zaken bezig hield, daarom wilde hij de  partij steunen. Uit dit voorbeeld wordt duidelijk dat de man zich inzet voor de  PvdD en niet zozeer voor de dieren.   Subjectief altruïsme binnen de werkgroep  Binnen regionale werkgroepen wordt afgesproken wat er moet gebeuren. Enkele  werkgroepbijeenkomsten worden geleid door een regionale  werkgroepvoorzitter. Mensen kunnen bij deze voorzitter aangeven welke taak zij  uit willen voeren, hij is eindverantwoordelijk voor de taken. Niet iedereen heeft  tijd of zin om een taak uit te voeren. Zo kan het dus gebeuren dat er binnen een  werkgroep zonder voorzitter een taak niet uitgevoerd dreigt te worden.   Aangezien actief lidmaatschap vrijwilligerswerk is, kan er een probleem bij de  uitvoering ontstaan. Sommige taken, zoals posters ophangen, moeten uitgevoerd  worden maar soms is niemand bereid. Zo ontstaat een probleem van collectieve  actie. Uiteindelijk moet iemand tijd vrij maken en zich opofferen ten gunste van  de groep.  “Er moeten echter wel taken gedaan worden. Als niemand zijn vinger opsteekt  om iets te doen, dan heeft de groep een probleem. De taak moet wel door iemand  gedaan worden en dat is soms niet geheel vrijwillig. Het blijft vrijwilligerswerk  en mensen realiseren dat er bepaalde dingen gebeuren moeten. Je hebt er altijd  iemand bij die zich dan opoffert, in iedere werkgroep zit er daar wel een van bij.”  Het vervullen van een taak ten koste van de eigen tijd zou een voorbeeld van  altruïsme kunnen zijn, mits er niets tegenover staat en diegene bepaalde lasten  heeft.   Om erachter te komen of een handeling subjectief altruïstisch is, moet er  gevraagd worden of een persoon er bewust voor heeft gekozen om altruïstisch te  handelden voor de PvdD. In het vorige voorbeeld is er sprake van een opoffering  waarvan de persoon weet dat hij zich vrijgevig ten opzichte van de groep opstelt.  Dit was dezelfde persoon die bij de bank vrij heeft moeten maken om te kunnen  flyeren. Er is hier uiteindelijk sprake van objectief en subjectief groepsaltruïsme.  “Als ik mijzelf een taak opleg dan is dat basaal en dat moet ik doen. Dat moet ik  doen want dat heb ik zo afgesproken. Je moet er niet teveel over nadenken, we  moeten ervoor zorgen dat we de afspraken naleven. Als dat dan gebeurd is, dan  voel ik dat als een afgeronde taak. Goed doen voor dieren is het uitgangspunt,  maar daar denk ik niet aan als met een taak bezig ben.”  In sommige gevallen moeten afspraken nageleefd worden, soms vanuit het  belang van de PvdD en niet direct voor dieren, zoals in dit voorbeeld van het  flyeren. Het opvallend dat de respondent aangeeft dat hij er niet over nadenkt of  hij goed doet voor dieren. Hij voert de taak uit, omdat het is afgesproken. Het  blijkt dat het merendeel van zijn taken uiteindelijk in het belang van de partij  zijn.      

 

29 

4.3 Sociale identificatie onder de PvdD leden  Sociale identificatie kan aan de basis staan voor groepsaltruïsme. Daarom heb ik  het begrip sociale identificatie in de introductie onder altruïsme geplaatst.  Doordat mensen zich hulpvol opstellen voor de PvdD, krijgen zij een zinvol  gevoel. Dit zelfrespect is weliswaar positief voor de leden, maar het vergroot hun  fitness niet.  “Ook al kan je niet deelnemen aan het arbeidsproces, er zijn andere zinvolle  manieren om je leven in te richten. Vrijwilligerswerk is daar een van en de PvdD  is daar ook een van. Daar komt nog bij dat je onder de mensen komt”  Bij sociale identificatie zijn er geen materiele belangen voor de PvdD leden,  behalve emotioneel belang. Mensen handelen vanuit een bepaalde identificatie  met de groep. Sociale identificatie zou eventueel indirect een rol kunnen spelen  bij het opbouwen van kapitaal op lange termijn, maar bij de respondenten was  hier geen sprake van.   De PvdD heeft veel collectieve actie  Het gevoel van saamhorigheid wordt in sommige gevallen als motief gegeven om  actief bezig te zijn met diervriendelijke metgezellen. De PvdD is een groep bij  uitstek waar mensen uit hetzelfde hout gesneden zijn en waar ze samen aan hun  liefde voor dieren kunnen werken.  “Voordat ik bezig was met de PvdD, dacht ik dat ik de enige was die zo bezig was  met dieren. Maar nu merk ik dat er zo veel mensen zijn die er hetzelfde over  denken en er mee bezig zijn. Ik hoor nu van heel veel andere mensen dat zij ook  dachten dat zij de enige waren en apart waren met die beestjes.”  Mensen die met dieren bezig zijn kunnen elkaar in verschillende groepen  ontmoeten. De PvdD is een nieuwe groep binnen de dierenwelzijnsorganisaties.  Door haar politieke functie voeren de leden veel collectieve actie. Daarbij komt  de PvdD veel in het nieuws. Volgens respondenten zorgt dit ervoor dat de band  tussen de leden en de partij sterker wordt.  “Ik heb voor heel wat dierenorganisaties gewerkt, maar dit is wel echt iets  bijzonders. En ik ben ook erg trots als ik dan Marianne Thieme zie optreden, dan  denk ik, ja daar hoor ik ook bij. Dan krijg ik een heel erg wij‐gevoel. Dat merk ik  bij de bijeenkomsten van de PvdD ook, daar ontstaat een echt een wij‐gevoel.”  Leden passen hun habitus aan  Mensen krijgen een bepaald gevoel voor de groep. Zij leren zich bewust en  onbewust gedragen volgens de culturele normen en waarden van de PvdD. Het  handelen van de respondenten, volgens deze disposities, gaat onbewust en  wordt hun tweede natuur. Na de werkgroepbijeenkomsten of  fractievergaderingen wordt er naderhand een borreltje gedronken en leren de  mensen elkaar persoonlijk kennen. De meeste respondenten krijgen hierdoor  een sterk gevoel van verbondenheid met de PvdD. De mensen die actief lid zijn  voor de PvdD gaan meer dan alleen op een politieke manier met elkaar om. 

 

30 

“Ja, het is breder dan alleen een politieke partij. We gaan ook wel eens uit eten,  maar dan is het niet alleen op de partij gericht. Het is in die zin misschien wel een  vriendengroep, maar als je elkaar spreekt dan is het toch in het kader van de  partij en de activiteiten.”  Het ontstaan van strong ties door sociale identificatie  De sfeer van de werkgroepen is volgens meerdere respondenten informeel en  gemoedelijk, waardoor er mogelijk vriendschappen kunnen ontstaan. Toch komt  het maken van vriendschappen niet meer voor dan in andere sociale  bijeenkomsten.  “Het kan zo zijn dat door de gemeenschappelijke dierenliefde vriendschappen  ontstaan, ik denk dat het voor een deel wel zo is. Je hebt toch een  gemeenschappelijke liefde voor dieren. Maar, sommige van mijn collega’s bij de  bank zijn ook vrienden. Ik kom niet bij de mensen uit mijn werkgroep op hun  verjaardag. De familie van de PvdD, wat misschien wel zo is, is hetzelfde als alle  andere clubjes waar mensen met elkaar omgaan. Uiteindelijk kan het ook  natuurlijk zo zijn dat er vriendschappen ontstaan binnen de groep, dat kan. Maar  dat is iets van de lange adem.”  De aanwezigheid van strong ties binnen de PvdD  Tijdens mijn interviews heb ik in één werkgroep een vriendinnen kunnen  ontdekken. Twee respondenten die actief zijn binnen deze werkgroep vertelden  dat de samenwerking binnen deze werkgroep vanaf het eerste moment heel  gemoedelijk verliep. Na een paar werkgroepbijeenkomsten werden al snel  afspraken gemaakt om voornamelijk over hun liefde voor dieren te praten.  Tegenwoordig spreken de dames van vriendschap. Zij maken afspraken buiten  de werkgroepen en los van de PvdD.   “We vormen nu vriendinnen in de werkgroep, omdat we met dezelfde doelen  bezig zijn. Er is een grote verbondenheid met elkaar en dan spreek je ook naast  de PvdD met elkaar af. Zo ga je wel eens wat met elkaar drinken of een uitstapje  maken. Het is al heel snel begonnen met een vriendenclubje te worden. We  praten over leuke dingen, zoals uitstapjes die wij maken.”  In al mijn gesprekken met PvdD leden is dit het enige verhaal waarin strong ties  zijn gemaakt via kennismaking bij de PvdD. Een dusdanige band heeft tijd nodig.  Vriendschappen of strong ties worden meestal op lange termijn gemaakt  (Granovetter, 1983).     4.4 Het zelfbeeld van de PvdD en haar leden  In paragraaf 1.4 geef ik aan dat de leden van de PvdD mogelijk ver  geciviliseerd zijn. Sommige respondenten hebben dit in interviews ook  aangegeven. Zij willen zichzelf zien als factor in dierenrechtenemancipatie.  “Op het gebied van de PvdD denk ik dat ik mee kan groeien met de wens van  emancipatie voor dieren. Ik denk dat ik snel genoeg die stroming mee kan gaan. 

 

31 

Het ideaalbeeld is dat alles in harmonie met elkaar leeft en dat actief ingrijpen in  de natuur totaal afgeschaft wordt. De natuur moet zelf zijn loop kunnen gaan.  Zolang de mensen zich uit de natuur zich onttrekken is het alleen maar beter, de  mens haalt de natuur alleen maar uit evenwicht.”  Deze man verteld verder dat hij altijd bezig is met bewuste keuzes te maken,  voor het welzijn van dieren. Door zijn verregaande zelfdiscipline, vindt hij dat hij  principes heeft van een goed geciviliseerd mens.  “Naarmate je meer empathie hebt maakt dat je het lastiger eigenlijk. Ik eet geen  vlees en draag niet actief bij aan het lijden van dieren.”  Zelfbeeld van de PvdD als katalysator van dierenrechten emancipatie  In het partijprogramma staat centraal dat rechten van dieren vastgelegd  moeten worden in de grondwet. Op politieke wijze wil de PvdD  dierenrechten bewerkstellen. Deze ideaaltypische manier van pleiten voor  dierenrechten is pacifistisch activistisch, zoals beschreven was in paragraaf  1.4. Door deze wetten na te streven ziet de PvdD zichzelf als mogelijk leider  in de golf van dierenrechtenemancipatie.   “Ik ben heel trots dat ik lid ben. Dat ik dat mag meemaken dat dierenrechten in  deze tijd eindelijk serieus genomen wordt en dat er een groeiende  bewustwording is. Ik heb het idee dat steeds meer mensen ons serieus nemen”   De PvdD ziet zichzelf als katalysator voor dierenrechten door politiek beleid uit  te voeren. De PvdD en haar leden willen emancipatie ten behoeve van de rechten  van dieren uitdragen naar een groot collectief. In paragraaf 4.12 zal dit verder  besproken worden als stimulans voor dierenliefhebbers om actief lid te worden  van de PvdD.  “De PvdD is bezig met emancipatie voor dieren, zo kan je het zien. Het is ook heel  vergelijkbaar met emancipatie die vrouwen door hebben gemaakt. Als je die  ontwikkeling volgt dan zitten daar heel veel parallellen in. Ten tijde van de  discussies over het stemrecht van vrouwen in Engeland werd er ook gezegd:  Kom op zeg, als we stemrecht gaan geven aan vrouwen, waar houdt dat dan op,  strakst moet je dieren ook nog stemrecht gaan geven. Je zou kunnen zeggen dat  deze man een visionair was…”  Het kwetsbare zelfbeeld van de groep  Het beeld dat de respondenten van de groep hebben is dat zij kwetsbaar is.  Hun rol als pacifistische activist is precair. De respondenten geven aan dat zij  niet geassocieerd willen worden met agressief activisme. Eerder in paragraaf  3.1 werd duidelijk dat de PvdD gevoelig is voor kritiek. In mijn eerste  interviews kwam de gevoeligheid voor kritiek en het persoonlijke belang van  de PvdD snel naar voren. Ik vroeg een vrouw of zij trots was op de PvdD.    “Het een kwetsbaar iets. De PvdD is een groot deel van mijn identiteit. Ik heb het  er niet continu erover, maar in een gesprek gaat het al snel over wat je doet, en  dan zeg ik dat ik lid ben van de PvdD.” 

 

32 

Het wantrouwen dat het partijbureau ten opzichte van mij heeft gehad, was  bij sommige respondenten terug te vinden. In een interview met Marianne  Thieme zegt zij dat mensen erop uit zijn om de PvdD belachelijk of zwart te  maken. Deze opvatting wordt overgenomen door meerdere respondenten:  “Mensen willen ons bewust stigmatiseren. Dat komt, omdat de  farmaceutische industrie, fokkerijen en de intensieve veehouderij veel geld  aan dieren verdienen.”  Na alle interviews geanalyseerd te hebben, zijn er aanwijzingen van reciprociteit  waar te nemen. In de volgende paragrafen zal ik deze mogelijke vormen van  wederkerigheid met behulp van de theorie van Bourdieu in kaart brengen.     4.5 Economische reciprociteit binnen de PvdD  Binnen de niche van dierenwelzijn is het haast een taboe om geld te verdienen  met het pleiten voor dierenrechten. Toch heb ik onder de respondenten twee  leden gesproken die op verschillende manieren op een positie zijn gekomen  waar zij een vergoeding krijgen.   Economische latente reciprociteit   Een man is op een functie gekomen nadat hij zich voor acht jaar vrijwillig heeft  inzet op regionaal niveau. Zijn inzet werd een jaar geleden dusdanig belangrijk  geacht dat hij er een kleine onkostenvergoeding voor krijgt.   “Ik ben nu al 8 jaar actief bij de PvdD en langzamerhand heb ik steeds meer  verantwoordelijkheden gekregen. Je moet het meer zien als vrijwilligerswerk. Ik  krijg betaald voor een paar uur, het compenseert echt niet met de hoeveelheid  werk die je verricht.”  Er is geen sprake van altruïsme, ongeacht de man zelf vind dat de vergoeding  niet compenseert met de tijd die hij eraan kwijt is, de vergoeding is een  wederkerigheid. De man gaf aan dat het geen doel was om geld te krijgen voor  deze functie. Economische reciprociteit is hier ontstaan op een latente manier en  op vrij lange termijn.  Er is ook sprake van het krijgen van economisch kapitaal op korte termijn. Een  respondent is binnen de PvdD gekomen en heeft vrij direct een functie gekregen  binnen de Provinciale Staten, waarvoor zij een vergoeding krijgt. Deze vrouw  heeft al meer dan 25 jaar ervaring met het beschermen van dieren en is voor de  PvdD een versterking op het gebied van politieke besluitvorming. Zij wilde een  politieke functie bekleden bij de PvdD en ging ervan uit dat zij geen loon zou  krijgen.   “Net als bij elke politieke partij heb ik mij opgegeven, als er verkiezingen zijn kun  je jezelf kandidaat stellen. Dat heb ik gedaan voor de vorige Tweede Kamer  verkiezingen en vervolgens voor de Provinciale Staten verkiezing. Het is niet zo  dat je daar voor gevraagd wordt. Uiteindelijk wordt er door het partijbestuur een  lijst voorgedragen aan het partijcongres en die keurt het al dan niet goed.” 

 

33 

In de twee genoemde voorbeelden krijgen de leden een kleine compensatie voor  het werken bij de PvdD. Beide leden krijgen een vergoeding, maar als motief om  actief lid te worden gaven beide leden aan dat geld in de besluitvorming totaal  geen rol speelde. In deze gevallen is er dus sprake van latente reciprociteit.  Economisch kapitaal verkrijgen vanuit manifeste reciprociteit   Ondanks in de interviews niemand op manifeste wijze economisch kapitaal heeft  verkregen, zijn er wel mensen binnen de PvdD waar dit mogelijk het geval is.  Deze mensen zijn op één hand te tellen en actief binnen het partijbestuur.  Marianne Thieme en Esther Ouwehand krijgen allebei een bruto inkomen van  bijna 93 duizend euro op jaarbasis vanwege hun functie in de Tweede Kamer5.  Niko Koffeman, het Eerste Kamerlid, ontvangt een bruto inkomen van ongeveer  23,5 duizend euro op jaarbasis.  Er is een aantal mensen binnen de PvdD die economisch kapitaal krijgen  waarvan zij kunnen rondkomen. Niko Koffeman heeft naast zijn functie in de  Eerste Kamer ook nevenfuncties in bedrijven. Door zijn lange loopbaan in  dierenorganisaties en vele functies (SP, omroep Llink!, de Faunabescherming,  Adopteer een kip en reclamemaker) heeft Koffeman de bijnaam BV Dierenleed6.  Eén respondent is zelfs de partij uitgestapt vanwege de houding van bepaalde  mensen binnen het Partijbureau.   “De mensen binnen de PvdD die de touwtjes in handen hebben, hebben allemaal  een bepaalde levensstijl die correspondeert en daarvan hebben ze hun beroep  gemaakt. Dus met gemeenschapsgeld kunnen ze hun levensstijl financieren. Dat  willen we natuurlijk allemaal wel, alleen doen we dat niet met  gemeenschapsgeld, daar werken wij voor. Via dat systeem wat wij nou eenmaal  hebben in Nederland, gaat heel veel geld in om. Een Kamerlid krijgt een redelijk  salaris, de provincie en gemeente daar verdien je niets. De PvdD heeft geld voor  Kamerleden, een wetenschappelijk bureau, diensten in reclame in het  dierenwelzijn, subsidies voor bepaalde stichtingen zoals Wakker Dier. Al die  mensen die veldwerk moeten doen, die soldaten, moeten dat allemaal voor niets  doen. Die worden ook nog eens bestookt met mails voor donaties. Wij konden  wel doneren en ze deden er alles voor om nog meer uit ons te krijgen. Zo ging dat  toen ik er zat en waarschijnlijk nu nog steeds. Mensen binnen de werkgroepen  hebben stuk voor stuk een groot hart voor dieren. Maar als je dan hoger in de  hiërarchie gaat kijken vraag ik me dat af.”  Deze kritiek werd gegeven door een zeer politiek ingestelde vrouw die in  Arnhem een eigen politieke partij had opgericht. Met haar jarenlange ervaring  kreeg zij twijfels over de democratie binnen de PvdD. Ze verwoordt duidelijk  haar twijfels over de altruïstische motieven van de top. Zij gaf meerdere malen  aan dat leden van het Partijbureau veel economisch kapitaal verkrijgen door hun  positie binnen het bestuur.                                                          

5 Bron: Het Europees Parlement Bureau Nederland en Parlementair Documentatie Centrum  6 Volkskant 15/12/2005 ‘De BV Dierenleed’. Door Jean‐Pierre Geelen. 

 

34 

4.6 Reciprociteit via sociaal kapitaal   Het ontstaan van de PvdD is een samengaan van verschillende netwerken tussen  mensen binnen dierenorganisaties. Lieke Keller (Bont voor Dieren), Marianne  Thieme (Stichting Wakker Dier) en Niko Koffeman (Stichting Wakker Dier, Bont  voor Dieren, Pierson Foundation, Llink!) waren de initiatiefnemers. Met hun  sociaal kapitaal binnen de dierenwelzijnsorganisaties hebben zij de Partij voor  de Dieren opgericht. Hun belangrijkste contacten zijn Bont voor dieren,  Proefdiervrij en de Dierenbescherming. Binnen dit netwerk van organisaties en  stichtingen hebben de drie initiatiefnemers een groot sociaal kapitaal.   Sociaal kapitaal verkrijgen via werkgroepen  Voor nieuwe leden zijn de werkgroepen van de PvdD toegankelijk. Een lid kan op  vrijwillige basis andere dierenliefhebbers ontmoeten en zo sociaal kapitaal  opbouwen. Om in een werkgroep te komen, hoeft een nieuw lid niet veel te doen,  behalve lidmaatschapsgeld betalen. Je kunt je aansluiten in een werkgroep waar  direct contact wordt gemaakt met een lokaal netwerk van leden en  dierenliefhebbers.   Het opdoen van weak ties  Het leren kennen van mensen binnen de dierenwelzijnsorganisaties was bij één  respondent een motief en dus een verklaring om actief lid te worden.   “De PvdD is nieuw dus ik wilde inzicht krijgen van wat ze dan doen precies, waar  praten ze over en welke mensen kom je tegen. Het was voor mij een beetje  eigenbelang, want misschien ontmoet je mensen die iets voor mij kunnen  betekenen. Zo dacht ik via de PvdD ook een beetje te kunnen netwerken.”  Hieruit wordt duidelijk dat leden zich niet alleen inzetten voor de PvdD als partij,  maar ook voor de individuele leden. Door zich in te zetten voor andere leden,  hoopt deze vrouw zelf voordelen voor haar eigen organisatie te krijgen. Zo zijn er  leden die de PvdD gebruiken als een potentiële hulpbron om ‘weak ties’ op te  doen en het sociaal kapitaal te vergroten.   “Ik moet, als ik werk bij de kattenbescherming, heel vaak nee zeggen. Maar als  iemand mijn hulp nodig heeft en ook lid is van de PvdD en ik ken hem of haar  ook nog eens van de werkgroep, dan wil ik altijd wel helpen. Dan wil ik wel wat  harder lopen om te kijken of ik daar wat voor kan doen, omdat ik daar ook weer  iets voor terug kan verwachten.”  De vrouw is vanuit een manifest reciprook motief lid geworden om sociaal  kapitaal te verkrijgen. Op de korte termijn is haar netwerk uitgebreid. De vrouw  heeft voordeel door haar positie tussen de PvdD en haar eigen organisatie. Haar  organisatie bestaat nu uit meer leden en donateurs. Indirect heeft dit haar  uiteindelijk economisch kapitaal opgeleverd.     4.7 Reciprociteit via cultureel kapitaal  

 

35 

Een vrouw vertelde over haar ervaringen in twee verschillende werkgroepen. Zij  vond dat er aantal waren die zich primair richtte op het politieke besluitvormen.  Persoonlijk richtte zij zich op het welzijn van dieren. Zij vond dat sommige  mensen binnen de werkgroep zich te veel concentreerden op de politiek en  daardoor de dieren uit het oog verloren.  “Er zijn vrij veel mensen binnen de PvdD die het bedrijven van politiek leuk  vinden. Mensen die te serieus politiek voeren, die willen daar wat van leren, ik  doe het echt alleen voor de dieren en niet om politiek te voeren.”   Iemand kan langs politieke weg zichzelf ontwikkelen. Binnen processen van  politieke besluitvorming kan er cultureel kapitaal opgedaan worden. Via kennis  en ervaring kan een persoon zich kwaliteiten eigen maken. Hier kan later  voordeel mee verkregen worden in de verdere carrière.   “Politiek is een spelletje dat je moet aanleren. Er zijn cursussen voor, om puur in  de besluitvorming actief te worden, maar niet altijd vanuit de PvdD, maar ook  vanuit de gemeenten worden er workshops gevormd. Meer op landelijk niveau  worden er workshops gegeven, zoals handelen vanuit de PvdD met media.”  Cultureel kapitaal via media en politieke instrumenten  Een lid van de PvdD kan cultureel kapitaal ontwikkelen door zich kennis eigen te  maken van politieke instrumenten die bij een politieke partij aanwezig zijn. Ook  kunnen de media worden gebruikt om mensen bewust te maken van  dierenwelzijn. Er zijn verschillende workshops die worden aangeboden via de  PvdD.   “Met de PvdD wordt er veel meer dierenleed in de media bekend gemaakt. Als  een lid wil dan kan die workshops volgen via de PvdD. Zo kan iemand leren hoe  met de media om te gaan”  Als een lid met de media om leert gaan, kan deze kennis gebruikt worden in een  verdere carrière. Het gebeurt volgens de respondenten regelmatig dat de PvdD  op verschillende manieren leden probeert te activeren en te informeren. Ook  worden leden uitgenodigd om via de PvdD te participeren in werkgroepen om  met politieke instrumenten in aanraking te komen. Het niet moeilijk om cultureel  kapitaal via de werkgroepen op te bouwen.   “Ik denk dat alle mensen van de onze afdeling het uiteindelijk heel leerzaam  vinden om je overtuiging te laten horen via democratische weg. Ik denk dat de  PvdD een platform is om de politiek te gebruiken. Je moet informatie opvragen,  dat kost veel tijd. Je moet alles eerst goed uitzoeken over de rechten en  mogelijkheden en kijken wie de contactpersonen zijn, die je moet benaderen.  Dierenasiel, stichting zwerfkatten worden dan je informanten. Maar je moet  eerst dingen inventariseren voordat je dingen kunt veranderen, informatie en  contactpersonen opbouwen en vergaren. Je kunt cursussen volgen, om puur in  de besluitvorming actief te worden. Of je volgt workshops, handelen met media,  die vanuit de PvdD gegeven worden om een goede woordvoerder te zijn voor de  PvdD. Het is op zich al een heel leerproces voor mensen om dit allemaal te  kunnen doen.”  

 

36 

Actieve leden kunnen op relatief korte termijn potentieel cultureel kapitaal  aanleren. Respondenten gaven aan dat door te participeren snel vaardigheden  worden aangeleerd. De PvdD is een beginnende politieke partij waar het  mogelijk is om vrij snel een bepaalde politieke functie te krijgen. In een grote  politieke partij zijn de plaatsen al verdeeld en zijn er veel meer potentieel leden  die een functie willen vervullen. Bij de PvdD zijn er minder leden die een functie  willen en moeten veel taken zelfs nog gecreëerd worden. Een voorbeeld hiervan  is dat Marianne Thieme vanaf de oprichting meerdere functies bezette. Pas vanaf  september 2010 heeft zij de functie van het voorzitterschap over laten nemen. Ze  zit tegenwoordig namens de PvdD alleen nog in de Tweede Kamer7  Cultureel kapitaal heeft tijd nodig om te ontwikkelen   Uit de interviews kwam naar voren dat een nieuw lid snel politieke inspraak kan  krijgen binnen de PvdD.   “Wij zijn een kleine partij waar mensen veel inspraak hebben. Bij ons kun je al  snel invloed uitoefenen, en jezelf snel ontwikkelen. Het is dan aan mij, als  werkgroepvoorzitter, om alle neuzen dezelfde kant op te houden.”  De ontwikkeling van politieke behendigheden kan vrij snel gaan, maar gaat niet  van de ene op de andere dag, het is een leertraject dat meestal een lange tijd  duurt. De weg om politieke besluitvorming te begrijpen en vervolgens te  gebruiken is vaak lang, mede omdat de politieke besluitvorming bureaucratische  en langzaam is. Hierdoor komt politieke kennis pas op lange termijn tot stand.  “Je moet toch altijd weer handelen binnen de gangbare paden als je iets in de  democratische besluitvorming zou willen aanpassen. Er zijn democratische  wegen die je kunt en moet bewandelen. Dat kost tijd maar hoort bij het spel.”  Een handjevol leden is langzaam gegroeid in een positie bij de PvdD waar zij  bepaalde behendigheden, zoals politieke besluitvorming onder de knie hebben  gekregen.   Op een latente wijze cultureel kapitaal verkrijgen  Om cultureel kapitaal te verkrijgen moet een persoon investeren om zich te  ontwikkelen. Eén lid gaf aan in eerste instantie geen behoefte te hebben om  politiek te bedrijven, maar langzamerhand is hij in een positie is gekomen  waarin hij cultureel kapitaal heeft kunnen verwerven. Zijn habitus in het veld  van de PvdD is onbewust cultureel kapitaal geworden. Zo heeft hij, op latente  wijze, kennis eigen gemaakt via de ‘leerschool’ PvdD.   “Ik ben er steeds meer bij dierenwelzijn betrokken geraakt en zo bij de PvdD  gekomen. De fractie ontstond om wat meer contact met elkaar te blijven houden,  zodat mensen niet alleen tijdens verkiezingen betrokken zijn. Ik was altijd bij de  werkgroepen aanwezig en ben daarom gevraagd om alle neuzen de zelfde kant  op te houden. In eerste instantie wilde ik niet, maar uiteindelijk ben ik toch in de  fractie gekomen.”                                                           7 ANP 14 september “Marianne Thieme treedt af als voorzitter” 

 

37 

In paragraaf 4.3 gaf ik aan dat mensen door sociale identificatie, onbewust een  bepaalde houding aannemen. Door deze houding heeft de man onbewust kennis  belichaamd. Dit was in eerste instantie geen doel van het actieve lidmaatschap.  De man gaf verder ook aan dat hij zijn politieke kennis niet zal inzetten in zijn  verdere carrière. Deze respondent genereert weliswaar kennis op politiek  gebied, maar heeft voor zijn actief lidmaatschap geen wederkerigheid verkregen  dat zijn fitness vergroot.   Op een manifeste wijze cultureel kapitaal verkrijgen  Bij de respondent die ik via stichting AAP heb weten te benaderen, werd op een  doelbewuste manier een politieke functie verkregen. Het actief worden voor de  PvdD ging gepaard met een carrièreplan. Zij had al jarenlange ervaring in  dierenwelzijnsorganisaties en kon daardoor direct een politieke positie innemen  bij de PvdD. In haar geval was cultureel kapitaal een verklaring om actief lid te  worden.  Zij meldde zich aan voor een bepaalde positie en functie binnen de PvdD. Zo is zij  op korte termijn binnen de partij gekomen om mogelijk binnen de Tweede  Kamer een rol te gaan vervullen namens de PvdD.  “Net als bij elke politieke partij heb ik mij gewoon opgegeven, als er verkiezingen  zijn kun je jezelf kandidaat stellen. Dat heb ik gedaan voor de vorige Tweede  Kamer verkiezingen en vervolgens voor de Provinciale Staten verkiezing. Zo is  het gekomen dat ik daar ook op de lijst sta. Het is niet zo dat je daar voor  gevraagd wordt, maar het is zo dat er procedures bestaan die vastgelegd zijn.  Uiteindelijk wordt er door het partijbestuur een lijst voorgedragen aan het  partijcongres en die keurt het al dan niet goed.”  De twee hiervoor geschetste situaties van respondenten zijn verschillende  manieren om aan cultureel kapitaal te komen. In het eerste geval is een man  fractievoorzitter geworden terwijl hij in eerste instantie niet wilde. Dit heeft  onbewust geleid tot ‘knowhow’ in de politieke besluitvorming. Zijn habitus heeft  uiteindelijk geleid tot potentieel cultureel kapitaal. Een tweede respondent heeft  vanuit een manifeste manier gehandeld. Haar motivatie en habitus heeft ervoor  gezorgd dat zij in het veld van de PvdD cultureel kapitaal op doet. Dit kapitaal zet  zij in voor haar verdere carrière. De vrouw heeft wél een wederdienst gekregen  voor haar actieve lidmaatschap. Zij heeft cultureel kapitaal om kunnen zetten in  economisch kapitaal.     4.8 Het verkrijgen van symbolisch kapitaal   De laatste vorm van kapitaal waar Bourdieu over spreekt is symbolisch kapitaal.  Symbolisch kapitaal is eerder uitgelegd als eer en prestige. De afbakening van  altruïsme en reciprociteit in het geval van symbolisch kapitaal kan eenvoudig  gemaakt worden. Een persoon die zich een lange tijd altruïstisch opstelt voor  dieren, kan respect van de dierenliefhebbers krijgen. Respect of status verhoogt  de fitness van een persoon niet. 

 

38 

Maar in bepaalde gevallen kan prestige de gever wellicht iets opleveren in  materiele zin. Mocht een persoon door zijn aanzien, bijvoorbeeld door zijn  naamsbekendheid, financiële vooruitgang halen, dan is er sprake zijn  reciprociteit.  Een persoon binnen de PvdD die symbolisch kapitaal heeft verworven is  Marianne Thieme. Zij heeft binnen de PvdD veel status en autoriteit, haar mening  zal door een groot gedeelte van de partij gedeeld worden.   “Wij hebben Marianne Thieme en Esther achter ons staan en dan voel je jezelf als  dierenliefhebber en lid van de PvdD serieuzer genomen.”  Het is de vraag of de status van Thieme zorgt voor economisch kapitaal. Door  haar symbolisch kapitaal zou Thieme wellicht financiële voordelen kunnen  krijgen. Tussen de respondenten was er niemand die dusdanig veel symbolisch  kapitaal heeft opgebouwd.  Op lange termijn mogelijk symbolisch kapitaal  Iedereen die lid wordt van de PvdD en zich onbekommerd inzet voor dieren zal  waardering kunnen krijgen van mensen, zowel binnen de partij als daarbuiten.  Maar de mensen die een bepaalde status hebben, zijn mensen die al een langere  tijd actief zijn binnen dierenwelzijnsorganisaties. Symbolisch kapitaal wordt  langzaam opgebouwd.   “Ik heb al 25 jaar ervaring met het beschermen van dieren, ik ken het terrein en  heb bij heel veel organisaties gewerkt. Ik heb in de politiek al een tijdje  meegedraaid en niet zonder succes. Het is heel bijzonder om dit te mogen doen  voor de PvdD. Wat ik nou zo leuk vind, is dat ik de laatste 25 jaar heel veel heb  gedaan bij organisaties. Het zijn steeds kleine stapjes die je maakt, wat je nu ziet  als je zelf in die politieke arena meedoet, dat mensen naar je moeten luisteren  i.p.v. dat je op audiëntie moet. Nu mag je in vergaderingen de belangen van dier  en milieu behartigen. Ze kunnen niet zomaar weglopen, maar moeten naar je  luisteren, reageren en er iets mee doen.”  Dit was het enige voorbeeld dat iets met symbolisch kapitaal te maken had. Het  werd verteld door het gemeenteraadslid uit Groningen. In haar begintijd werd er  niet altijd geluisterd naar wat zij te melden had. Na een staat van dienst  opgebouwd te hebben en nu actief te zijn voor de PvdD in de gemeente heeft zij  langzamerhand een bepaalde status afgedwongen. Van symbolisch kapitaal als  motief om lid te worden van de PvdD is geen sprake.  In figuur 6 worden alle waargenomen vormen van reciprociteit bij de PvdD leden  schematisch weergegeven. 

 

39 

  Figuur 6.( Wederkerigheid van PvdD respondenten) 

  4.9 Humanitair altruïsme binnen de PvdD  De PvdD wil zichzelf niet zien als politieke partij die alleen opkomt voor dieren,  ze is zich steeds meer gaan richtten op menselijke planeet brede belangen. De  PvdD wil een politieke rol spelen in de toekomst bij problemen met belang voor  de volksgezondheid (Q‐koorts, BSE, Vogelgriep, MKZ crisis).  Ondanks het beleid van de PvdD veelal gericht is op dieren, heeft de partij in hun  verkiezingsprogramma ook beleidsplannen die consequenties hebben voor de  volksgezondheid. Een voorbeeld is het pleiten van de PvdD voor het kleinschalig  boeren. Het intensief houden van veel dieren binnen de bio‐industrie kan grote  gevolgen hebben op de gezondheid van veel mensen. Zo zijn er op grote schaal  ziektes uitgebroken als de vogelgriep, varkenspest en de Q‐koorts. Dus door de  leefomgeving van dieren te verbeteren en de bio‐industrie in te dammen,  worden producten voor mensen beter.  Een motief om lid te worden van de PvdD vanuit humanitair altruïsme  In interviews met Marianne Thieme worden humanitaire problemen, zoals in de  derde wereld, gebruikt om mensen bij de PvdD te betrekken. Ook maakt de PvdD  in hun verkiezingsprogramma gebruik van de slagzin “doe je goed voor dieren,  doe je goed voor mensen”.   “Via de film van Al Gore ben ik erachter gekomen dat de vleesindustrie heel  schadelijk is voor het klimaat. Dus ik ben eigenlijk niet zozeer voor het 

 

40 

dierprobleem lid geworden, maar meer voor het klimaatprobleem, wat ook  direct gevolgen heeft voor alle mensen.”  Deze man is actief lid geworden vanuit humanistische belangen. Hij gaf aan dat  mensen in zijn woonomgeving veel kapitaal verloren hebben door de ruiming  van de dieren. Ook de volksgezondheid in zijn omgeving heeft een risico gelopen.  Het motief van deze man om actief te worden bij de PvdD was de verbetering van  de volksgezondheid.   “Ik heb voornamelijk mijn interesse voor de PvdD gekregen met de Mkz‐crisis.  Die crisis speelde dichtbij af, in de Veluwe waar ik vlakbij woon. Door mond‐ en  klauwzeer werden allemaal dieren geruimd. Als we eerder die dieren hadden  ingeënt dan waren mensen in mijn omgeving hier minder de dupe van.”  Door zijn inzet hoopt hij ten eerste gezondheidsrisico’s in de toekomst te  vermijden en ten tweede ontruimingen van veehouderijen te voorkomen. Deze  man werkt tegenwoordig als voorzitter in de fractie en is minder gaan werken bij  zijn baan waar hij financieel afhankelijk van is. Zijn motief om lid te worden was  humanitair altruïstisch.    4.10 Humanitaire reciprociteit onder de PvdD leden   Binnen de PvdD bestaat er een bepaald ideaal van humanitair altruïsme waarin  tegen de bio‐industrie gestreden wordt. De wederkerigheid die hierin schuilt, is  dat mensen hierdoor met de PvdD gaan sympathiseren en daardoor mogelijk lid  worden. De PvdD streeft naar beter en veiliger voedsel. De partij wordt, door dit  standpunt in te nemen, gesteund door mensen die hier baat bij hebben. Er zijn  meerdere fronten waar de PvdD op sympathie kan rekenen op humaan gebied.  “De PvdD is bezig met meer dan alleen dieren, het gaat over de gehele mensheid.  We houden ons bezig met verontreiniging van het oppervlaktewater, verdroging  en allerlei andere zaken die actueel zijn. Ik ben die wereldverbeteraar die overal  wel iets van vindt en daar wat aan doet.”  Lange termijn reciprociteit vanuit sympathie van groot collectief  Ondanks sommige leden zichzelf als wereldverbeteraars op allerlei fronten zien,  is de strijd tegen de bio‐industrie het grote onderwerp waar veel sympathie voor  is. Op allerlei manieren zijn leden bezig om in de media het beeld te creëren en te  bevestigen dat de partij opkomt voor de verbetering van voedsel en veiligheid.  Doordat deze stelling dusdanig populair is, kan de PvdD hier donaties en  stemmen mee winnen.   De PvdD is niet de enige die zich met de bio‐industrie bezighoudt, maar zij krijgt  hier regelmatig krediet voor. De PvdD is een stem in de ruime trend van het  dierenwelzijn en genereert door hun opvallende rol leden.   Samen met andere diervriendelijke, politieke of zelfs industriële partijen  probeert de PvdD haar netwerken en afzetmarkt te vergroten. Dit zorgt voor het 

 

41 

uitbreiden van hun culturele normen en waarden. In paragraaf 2.8 werd dit  proces al eerder beschreven.     4.11 Universeel altruïsme   De PvdD is een groep van mensen die universeel altruïsme propageert. Het is  interessant om te kijken hoe hun liefde voor dieren bij de leden van de PvdD is  ontstaan en hoe ver zij gaan in hun dierenliefde. Ik heb onderzocht op welke  manier de leden hun eigen fitness in dienst stellen voor dieren. In deze paragraaf  worden de universele altruïstische motieven aan het licht gebracht.  Opkomen voor dieren vanuit de werkgroep  In kleine werkgroepen is er volgens de respondenten geen sprake van hiërarchie  in de groep en kan ieder lid aandragen wat hij of zij zelf wil gaan doen voor het  dierenwelzijn namens de PvdD.  “Ieder heeft zo zijn expertise en sommige leden zijn bezig met zwerfkatten, die  hebben daar een zwak voor. Anderen houden zich bezig met paarden die in de  wei staan zonder schuilplekken en worden mishandeld of verwaarloosd.  Anderen kijken naar illegale bomenkap. Alles gaat in harmonie.”  Het genoemde voorbeeld verwijst naar vormen van universele hulp. De taken  binnen deze werkgroep staan vrij van de landelijke politiek. Mensen die op deze  werkgroep afkomen, mogen zelf invullen wat zij uit willen voeren zonder dat de  leiding van de PvdD daar invloed op heeft. Zij willen met de voeten in de klei  dieren en in sommige gevallen, planten helpen. Een vrouw vertelt over een actief  lid waarmee zij jarenlang in een dierenrechtenorganisatie heeft samengewerkt:  “Die man heeft maar één doel, hij is een idealist en hij doet het voor de dieren.  Vanuit de PvdD kunnen ze hem van links en recht om de oren slaan, je kunt hem  de grond in trappen en dan zegt hij: Dit is niet leuk, maar ik doe het voor de  dieren.”  Handelen vanuit een gevoel van verwantschap   Dezelfde man weet ik te benaderen voor een interview waarin hij vertelt dat hij  zich heel erg verwant voelt met dieren en zich iedere dag bezighoudt met het  belang van dieren.   “Ik vind dieren soortgenoten. Ik begrijp dieren voor een deel net als ik andere  mensen begrijp. Dat levert een bepaalde empathie op die ik niet kan ontkennen.  Het individuele leed van een onzichtbaar dier, daar gaat het voor mij om.”  De man zet zich vaak in voor de PvdD. Hij vertelt dat hij zichzelf verplicht  bepaalde taken te doen. Dit kost hem veel tijd, maar deze tijd haalt hij uit zijn  vrije tijd. Alleen het lidmaatschapsgeld en zijn extra donaties die hij jaarlijks  betaald hebben een kleine invloed op zijn fitness.  Op allerlei manieren zetten mensen zich in voor het dierenwelzijn. In het vorige  geval is een man actief in zijn vrije tijd en gaat zijn financiële situatie slechts 

 

42 

achteruit door jaarlijkse donaties en lidmaatschapsgeld. Bij veel respondenten  gaat de onbaatzuchtige hulp voor dieren niet ten koste van de eigen fitness.  Universeel altruïsme met financiële gevolgen voor fitness  In een ander geval is een man actief lid geworden binnen de fractie van de PvdD  in Apeldoorn. Als hij zich wil inzetten voor dieren via de PvdD, dan moet hij bij  zijn vaste werkgever minder gaan werken. Hier zijn de lasten om actief lid te zijn,  dusdanig dat dit in grote mate ten koste gaat van zijn financiële fitness.  “Ik zie het ook bij andere fracties waar mensen een deel compensatie krijgen  voor wat ze doen. Ik krijg er niet veel voor terug, maar wel compensatie in de  voldoening van je werk. Ik krijg een hele kleine vergoeding, maar dat is alleen als  ik onkosten maak. Ik heb hier ook een baan naast en daar moet ik vrij nemen om  dit te doen, dus het kost mij alleen geld.”  De twee leden die hiervoor behandeld werden, hebben een dusdanige liefde voor  dieren dat ze de overlevingskansen voor dieren verbeteren. In het tweede  voorbeeld moest de man zijn eigen fitness hier deels voor opofferen. Hier was er  sprake van universeel altruïsme.     4.12 Universele reciprociteit onder de PvdD leden  Tegenwoordig zijn negatieve opvatting over de bio‐industrie populair. Door  talloze dierenwelzijnsorganisaties, waaronder de PvdD, is er een bewustwording  voor rechten van dieren. De culturele waarden van de PvdD worden  overgenomen door een groter publiek. De afzetmarkt van de groep wordt  vergroot en daardoor kunnen zij meer donateurs en leden verwerven.   Een voordeel dat ik heb kunnen waarnemen op groepsniveau is dat de PvdD op  lange termijn als groep kan rekenen op steun op collectief niveau. Net als bij  humanitaire reciprociteit kan de PvdD kapitaal verkrijgen doordat zij een speler  is in de dierenwelzijnswereld.   In paragraaf 4.4 gaf ik al eerder aan dat leden zich bezighouden met het imago  van de groep. Door het imago dat de PvdD wil uitstralen, kan vanuit  dierenliefhebbers veel kapitaal verkregen worden. Alle respondenten zijn  immers lid geworden van de partij door de dieren liefhebbende uitstraling en  handelingen van de PvdD.  In paragraaf 5.5 werd al duidelijk gemaakt dat leden van het partijbestuur er  financieel op vooruit gaan. In paragraaf 1.4 werd er geschat dat er in 2001  ongeveer 4,5 miljoen mensen geld gaven aan dierenorganisaties. Het mag  duidelijk zijn dat dierenliefde niet alleen iets kost, maar dat er ook heel wat geld  verkregen kan worden vanuit een grote massa mensen.    

     

43 

5. Conclusie  PvdD in historisch perspectief  De civilisatietheorie van Norbert Elias verklaart hoe burgers in westerse landen  vervreemd zijn geraakt van geweld tegen mens en dier. Deze vervreemding van  geweld kwam het algemene welzijn van dieren tegemoet. Het duurde echter  enkele eeuwen voordat de proactieve inzet ter bevordering van dierenwelzijn  een geïnstitutionaliseerd onderdeel van de maatschappij werd. Vandaag de dag  wordt dierenwelzijn via o.a. lobbyorganisaties, pressiegroepen en met de komst  van de Partij van de Dieren ook via een politieke partij onder de aandacht  gebracht.  Vraag van de scriptie  Voor dit onderzoek sprak ik verschillende mensen; van iemand die zich  bezighoudt met het plakken van posters in campagnetijd, tot een vrouw die  bovenaan de kandidatenlijst van de Tweede Kamer staat en zich al vijfentwintig  jaar op professionele wijze voor dierenrechten inzet. Alle geïnterviewde waren  lid van de PvdD en hadden uiteenlopende motieven om lid te worden van de  PvdD. Mijn interesse ging uit naar altruïstische motieven, die ik later aan de hand  van verschillende theorieën heb geanalyseerd.   De hoofdvraag van dit onderzoek luidt:  In hoeverre liggen altruïstische beweegredenen ten grondslag aan de inzet van  actieve leden van de Partij van de Dieren?  En de subvraag:   Wat zijn andere mogelijke verklaringen voor deze actieve inzet?  Om antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag heb ik gebruik gemaakt van  theorieën over altruïsme zoals ze hoofdzakelijk in de biologie worden toegepast.  Toen tijdens het veldwerk bleek dat deze theorieën niet voldoende bleken om de  data mee te bevatten, ontstond de noodzaak om het theoretisch kader uit te  breiden met sociologische theorieën. In de komende alinea’s zal samengevat  worden hoe aan de hand van deze theorieën uitleg gegeven kan worden over de  actieve inzet van PvdD leden die ik heb gesproken.  De hoofdvraag kan beantwoord worden met de analyse van altruïstische  motieven voor actief lidmaatschap binnen de PvdD (zie resultaten).   Altruïstische verklaringen   Ondanks het onbaatzuchtige handelen van vele leden, is dit in de meeste gevallen  niet altruïstisch te noemen. De meeste actieve leden handelen namelijk niet ten  koste van hun eigen fitness; hun gezondheid of financiële situatie verandert niet.  Het handelen voor de PvdD kan in die gevallen gezien worden als  vrijetijdsbesteding en een goede manier om gelijkgestemden te leren kennen.  Altruïsme, waarbij de eigen fitness verslechterd en de fitness van een ander  wordt verbeterd, was maar in drie gevallen te vinden, bij hen ging de financiële 

 

44 

situatie achteruit door hun lidmaatschap en door vrij te nemen van hun werk; dit  verslechterde hun fitness.  Hun altruïstische handelen werd in dit onderzoek onder de loep genomen. In het  theoretisch kader werden verwantschapsaltruïsme, groepsaltruïsme, humanitair  altruïsme en universeel altruïsme uiteengezet als vormen van altruïsme  waarmee naar de data gekeken kan worden.   Verwantschapsaltruïsme   Hoewel verwantschapsaltruïsme in de biologie gezien wordt als de meest  voorkomende en meest directe vorm van altruïstisch handelen, was deze vorm  van altruïsme niet te bespeuren bij leden van de PvdD. ‘Altruïsme ten opzichte  van verwanten’ kan dan ook niet als serieus motief gezien worden voor actief  lidmaatschap.   In dit onderzoek was geen ruimte om in te gaan op de maatschappelijke  achtergrond van de leden. Daarom heb ik niet aan kunnen tonen of  vergevorderde beschaving, in de vorm van dierenliefde, doorgegeven wordt door  de familie en haar maatschappelijke situatie.  Groepsaltruïsme via sociale identificatie   In het theoretisch kader werd de term sociale identificatie aan de hand van werk  van de socioloog Abraham de Swaan uitgelegd als een proces waarbij mensen  zich emotioneel betrokken gaan voelen bij een groep en zich daarmee gaan  identificeren. Uit de data blijkt dat sociale identificatie pas nadat leden  collectieve acties binnen de partij hebben meegemaakt een motief wordt voor  actieve inzet. Altruïsme ten opzichte van de groep (partij) ontstaat dus pas nadat  leden zich met andere leden identificeren. Sociale identificatie is een stuwende  factor in actief lidmaatschap.  Over het algemeen gaven respondenten aan dat zij lid van de PvdD werden  omdat zij zich bekommeren om het belang van dieren. Zij gaven aan dat zij zich  sterk identificeerden met de partij omdat ze daar gelijkgestemden leerden  kennen. Naar gelang leden in een werkgroep meeliepen, ontstond er onder hen  een steeds grotere bereidheid tot actief lidmaatschap. Tijdens deze collectieve  activiteiten ontstond bij respondenten een wij‐gevoel die verdere inzet heeft  gestimuleerd. Sociale identificatie speelt dus een rol in het actieve lidmaatschap  binnen de PvdD. Het wij‐gevoel werd in interviews regelmatig benoemd.   Het gebeurt regelmatig dat leden zich na verloop van tijd meer altruïstisch  opstellen ten opzichte van de partij, dan dat zij zich direct altruïstisch opstellen  ten opzichte van dieren. Dat hun altruïstisch handelen verandert naarmate zij  langer lid zijn van de PvdD blijkt uit hun toenemende inzet voor de Partij; in  plaats van het direct helpen van dieren, zetten leden zich hier indirect voor in  door zich toe te wijden aan de partij. Zo besloot één van de respondenten om  partijposters te plakken voor de PvdD ten koste van zijn inkomen. Hiermee  beïnvloedt de respondent niet direct het welzijn van dieren, maar wel het succes  van de partij die door middel van de posters mogelijk meer leden werft. De  subjectief universele onbaatzuchtigheid van deze man veranderde naarmate hij 

 

45 

meer in contact kwam met de PvdD tot objectief groepsaltruïsme. Zijn motief om  actief te worden was groepsaltruïsme.   Humanitair altruïsme  Slechts één respondent gaf aan actief lid te zijn geworden van de PvdD vanuit  humanitair belang. Zijn inzet voor de mensheid is uiteindelijk humanitair  altruïstisch te noemen omdat het handelen voor de volksgezondheid ten koste is  gegaan van het eigen kapitaal. De man werkte als voorzitter in de fractie voor de  PvdD, wat ten koste ging van zijn financiële fitness.  Universeel altruïsme  Dat dieren dikwijls onrecht wordt aangedaan was een doorn in het oog voor de  respondenten. Zij gaven aan dat actieve inzet ter bevordering van dierenwelzijn  voortkomt uit gevoelens omtrent de noodzaak om de situatie voor dieren te  verbeteren; redenen die intrinsieke waarden als deugdzaamheid en compassie  raken. Blijkbaar wordt een behoefte om bij te dragen aan iets integers via  lidmaatschap van de PvdD bevredigd. Zoals ik al aangaf zijn er niet veel  respondenten geweest waarbij hun fitness achteruit ging door actief  lidmaatschap. Toch is er één respondent die wel financieel ingeleverd heeft en  daar alleen een gevoel van rechtvaardigheid en integriteit voor terug heeft  gekregen.   Universeel altruïsme blijkt een motief om lid te worden van de PvdD, zowel in  objectieve en subjectieve zin.   Verschillende vormen van kapitalen   Andere mogelijke verklaringen om actief lid te worden, kunnen beantwoord  worden met de analyse van het streven door de respondenten naar verschillende  vormen van kapitaal zoals uiteengezet door Bourdieu, te weten: economisch  kapitaal, sociaal kapitaal, cultureel kapitaal en symbolisch kapitaal. In de  komende alinea de analyse samengevat en wordt een antwoord gegeven op de  deelvraag.  Economisch en symbolisch kapitaal  Hoewel het verkrijgen van economisch kapitaal vaak gezien wordt als een van de  voornaamste drijfveren in menselijk handelen, lijkt het streven naar dit kapitaal  bij geen van de respondenten een motief voor actief lidmaatschap. Geen van de  respondenten ontving direct financiële voordelen door zijn/haar lidmaatschap.  Indirect echter, ontvingen twee respondenten dit uiteindelijk wel, maar hier  hadden zij in eerste instantie niet op geanticipeerd; het was geen motief om  actief lid te worden. Hetzelfde geldt voor symbolisch kapitaal; het streven naar  zaken als eer en prestige blijkt uit mijn interviews geen motief voor  lidmaatschap, waarmee niet uitgesloten kan worden dat zij dit uiteindelijk wel  verkregen.   Sociaal kapitaal  

 

46 

Uit de data blijkt dat de mogelijkheid tot het verkrijgen van sociaal kapitaal een  doorslaggevende rol speelt in de keuze tot actief lidmaatschap. Het verkrijgen  van ‘weak ties’ in een netwerk kan de positie van individuen bevorderen. Zo  verklaarde één respondent dat haar actieve lidmaatschap het uitbreiden van  haar netwerk ten doel had. Het opbouwen van sociaal kapitaal binnen het veld  deed zij met als doel haar eigen dierenwelzijnsorganisatie te begunstigen. In dit  geval leidde het verkrijgen van sociaal kapitaal indirect tot financieel voordeel.  Cultureel kapitaal   Het verkrijgen van cultureel kapitaal blijkt tevens motief te zijn voor actief  lidmaatschap. Zo leidde lidmaatschap bij één van de respondenten in eerste  instantie tot verzwakking van haar financiële situatie, maar tot een versterking  van haar culturele kapitaal; op korte termijn bekleedde zij een positie binnen de  partij waarin zij veel politieke kennis vergaarde. Deze kennis heeft zij in haar  verdere carrière kunnen inzetten. In haar geval was het krijgen van cultureel  kapitaal een motief om lid worden van de PvdD. Doordat haar cultureel kapitaal  is vergroot, heeft haar dit haar indirect financieel iets opgeleverd.    Nawoord  De conclusie van dit onderzoek nuanceert de aanname dat de maatschappelijke  groeiende aandacht voor dierenwelzijn enkel een gevolg is van toegenomen  altruïsme ten opzichte van dieren. We zien in het geval van actieve leden binnen  de Partij van de Dieren dat naast een oprechte interesse in het welzijn van dieren  ook meer zelfzuchtige redenen zoals de behoefte aan sociale identificatie en het  verkrijgen van kapitalen. Het verkrijgen van cultureel kapitaal en daarmee een  beter salaris, het uitbouwen van het sociale netwerk en het vinden van  gelijkgestemden zijn tevens verklaringen voor actieve inzet.    Vervolgonderzoek  Al eerder in paragraaf 4.1 is aangegeven dat deze studie geen antwoord geeft op  de vraag waar dierenliefde vandaan komt. Wie deze mensen zijn en hoe zij een  vergevorderd gevoel van beschaving hebben gekregen is een mogelijk  vervolgonderzoek.   Zoals uit deze scriptie blijkt, leidt inzet voor dierenwelzijn via de Partij van de  Dieren tot het verkrijgen, sociale identificatie en verschillende kapitalen.  In de sociale wetenschappen wordt dikwijls beweerd dat het belang van, en  daarmee behoefte aan verschillende kapitalen, netwerken en sociale identificatie  in de moderne, geglobaliseerde netwerkmaatschappij is toegenomen. Het  inzetten voor een bepaald doel via een organisatie, zoals dierenwelzijn kan  gezien worden als een middel van sociaal contact. In een wereld waarin  voorheen ‘vaste’ kaders van gezin, volk en natie zijn afgebrokkeld, spelen  dergelijke organisaties wellicht een belangrijke rol in het creëren van een  hernieuwd groepsgevoel. 

 

47 

In hoeverre de netwerkmaatschappij enerzijds en de behoefte aan deelname en  inzet aan maatschappelijke/doelgerichte groepen anderzijds met elkaar  correleren, is allicht een interessant onderwerp voor een vervolgonderzoek. 

 

48 

6. Literatuurlijst AIVD (2007) Dierenrechtenactivisme in Nederland: springplank voor Europa. Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. Axelrod, R. and Hamilton, W. D. (1981) The Evolution of Cooperation. Science 211, 1390-1396. Batson, C. D. and Shaw, L. (1991) Evidence for Altruism: Toward a Pluralism of Prosocial Motives. Psychological Inquiry 2, 107-122. Bourdieu, P. (1977) Outline of a Theory of Practice. Cambridge: Cambridge University Press. Vertaald door R. Nice 1979. Bourdieu, P. (1984) Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Londen: Routledge. Vertaald door R. Nice 1989. Bourdieu, P. (1985) The Social Space and the Genesis of Groups. Theory and Society 14, 723-744.   Bourdieu, P. (1986) The forms of capital Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, 241–258 Bourdieu, P. (1989) Opstellen over smaak, habitus en het veldbegrip. Amsterdam: Van Gennep. Bowles, S; Choi, J.K; en Hopfensitz, A. (2003) The co-evolution of individual behaviours and social institutions. Journal of Theoretical Biology 223, 135–147. Boyd, R; Gintis, H; Bowles, S. en Richerson, P. J. (2003) The Evolution of Altruistic Punishment. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 100, 3531-3535. Broom, D. M. (2006) The evolution of morality. Applied Animal Behaviour Science 100, 20–28. Cosmides, L. en Tooby, J. (1989)

 

49 

Evolutionary Psychology and the Generation of Culture, Part II Case Study: A Computational Theory of Social Exchange. Ethology and Sociobiology 10, 51-97. Dale, J. (1998) Animal Liberation is an Environmental Ethic. Environmental Values 7, 41-57. Dale, S. (1996) Mcluhan’s Children: The Greanpeace message and the media. Toronto, Canada: Between the lines. Dawkins, R. (2006) De zelfzuchtige genen: over evolutie, eigenbelang en de genen. Amsterdam: Contact. Dieren, W. van (1995) Taking nature into account: a report to the Club of Rome: toward a sustainable national income. New York: Springer inc. Durkheim, E. (1968) Suicide: A study in sociology. Londen: Routledge & Fegan Paul ltd. Elias, N. (1990) Het civilisatieproces: Sociogenetische en psychogenetische onderzoekingen. Utrecht: Aula; Het spectrum BV. Elias, N. (1971) Wat is sociologie? Utrecht: Aula; Het spectrum BV. Vertaald door J. Goudsblom Fehr, E. en Gächter, S. (2000) Cooperation and Punishment in Public Goods Experiments. The American Economic Review 90, 980-994. Gormley, K. (1996) Altruism: a framework for caring and providing care. Elsevier Science Ltd 33, 581-588. Granovetter, M. (1983) The strength of weak ties: A Network Theory Revisited. Sociological Theory 1, 201-233. Hamilton, W. D. (1964) The genetical evolution of social behaviour I. Journal of Theoretical Biology 7, 1-16. Hagen, K. en Broom, D. M. (2003)

 

50 

Cattle discriminate between individual familiar herd members in a learning experiment. Animal Welfare and Human–Animal Interactions Group, Department of Clinical Veterinary Medicine. Henrich, N. en Henrich, J. (2007) Why humans coorperate: A cultural and evolutionary explanation. Oxford: Oxford University Press. Jasper, J. M. en Poulsen, J. D (1995) Recruiting Strangers and Friends: Moral Shocks and Social Networks in Animal Rights and Anti-Nuclear Protests. Social Problems 42. Komter, A. (2003) Solidariteit en het offer. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar ‘Vergelijkende studies van maatschappelijke solidariteit’ aan de Universiteit Utrecht. Komter, A. (2007) De rol van eigenbelang in menselijke generositeit. Mens & Maatschappij 4. Koopmans, R. (2006) Het mysterie van de naastenliefde: een evolutionair-sociologische benadering. Sociologie 2, 114-138. Knobloch, F. (1998) Altruism and the hypothesis of meta-selection in human evolution. Journal of the American Academy of Psychoanalysis 26, 5–13. Mills C.W. (1959) The sociological imagination New York: Oxford University Press Parmentier, C. (2003) De luis in de pels: De dubieuze moraal van de dierenrechtenorganisaties. Leuven: Uitgeverij van Halenwyck Piliavin, J. A. en Charng, H. (1990) Altruism: A Review of Recent Theory and Research. Annual Review of Sociology 16, 27-65. Pinker, R. (2006) From Gift Relationships to Quasi-markets: An Odyssey along the Policy Paths of Altruism and Egoism. Social policy and administration 1. Richerson, P. J. en Boyd, R. (1989)

 

51 

The Role of Evolved Predispositions in Cultural Evolution Or, Human Sociobiology Meets Pascal’s Wager. Ethology and Sociobiology 10, 195-219. Sagoff, M. (1984) Animal liberation and environmental ethics: Bad marriage, quick divorce. Osgoode Hall Law Journal 22, 297-307. Schuyt, Th.N.M.; Gouwenberg, drs. B.M.; Bekkers, dr. R.H.F.P. ; Meijer. dr. M.M. en drs. P. Wiepking (2007) Geven in Nederland 2007: Giften, legaten, sponsoring en vrijwilligerswerk. Amsterdam: Reed Business. Simon, H. A. (1982) Models of Bounded Rationality. Cambridge: Cambridge University Press. Singer, P. (1973) Animals, Men and Morals Animal Liberation. The New York Review of Books 5. Swaan, A. De (1993) Sociale identificatie in uitdijende kring: over emotionele betrokkenheid in sociogenetisch perspectief. Utrecht: Universiteit van Utrecht. Tellegen, E (1983) Milieubeweging. Utrecht/Antwerpen: Uitgeverij het Spectrum. Tinbergen, N. (1968) On War and Peace in Animals and Man. Science, New Series 160, 1411-1418. Trivers, R. L. (1971) The Evolution of Reciprocal Altruism. The Quarterly Review of Biology 1, 35-57. Van den Broek, M. (1977) De anti kernenergiebeweging in Nederland. Paradogma 4. Waal, F. de (1996) Van nature goed. Harvard: Harvard University Press. Waal, F. de (2001) De aap en de sushimeester. Amsterdam: Uitgeverij Contact.

 

52 

Waal, F. de (2009) Een tijd voor empathie : Wat de natuur ons leert over een betere samenleving. Amsterdam: Uitgeverij Contact. Weber, M (1964) Theory of social and economic organization New York: The Free Press. Wilkinson, G. S. (1988) Reciprocal altruism in bats and other mammals. Ethology and Sociobiology 9, 85-100. Wilson, E.O. (1975) Sociobiology: The New Synthesis. Harvard: Harvard University Press. Wilson, E.O. (2002) Evolution, morality and human potential. Evolutionary psychology: alternative approaches, 55-70. Wilterdink, N. (2006) Te veel Darwinisme, te weinig sociologie. Tijdschrift Sociologie 3, 302-328.                               

 

53 

Dierenliefde. Een studie naar altruïsme als motief voor actief lidmaatschap van de Partij voor de Dieren. Erik Spratte

Recommend Documents