Dierbare Herinneringen

Dierbare Herinneringen Individuele Life Review Therapie Debby Gerritsen Riët Daniël Margje Mahler

Inhoud • Depressie bij ouderen • Life Review Therapie  ‘Dierbare  Herinneringen’ • Video fragment • Dierbare Herinneringen ervaren

Depressie: Prevalentie Algemene bevolking: • 10 - 15% heeft ooit een depressie gehad Ouderen: • Meest voorkomende psychiatrische aandoening: 25 % van mensen > 65 jaar Mensen met dementie: • Depressieve symptomen bij 25-35% • 10-20% voldoet aan criteria depressie

Depressie: Prevalentie Langdurige zorg: • 5 - 50% van cliënten op somatische afdelingen grootschalige Nederlandse studie (AGED): • Depressieve stoornis: 8% • Beperkte depressie: 14% • Depressieve symptomen: 24% • ± 20 % van cliënten met ziekte van Alzheimer

Depressie versus Dementie

Depressie en dementie onderscheiden In de beginfase van dementie: • Depressieve reactie door besef van geestelijke achteruitgang • Veranderingen in de hersenen door de ziekte die dementie veroorzaakt en van invloed kunnen zijn op depressieve klachten (zoals de ziekte van Alzheimer of Parkinson, maar ook CVA, NAH)

Depressie versus Dementie

Klachten bij Depressie en bij Dementie • • • • • • • • •

Concentratiestoornissen Geheugenproblemen Oriëntatieproblemen Apathie, nergens zin in hebben Terugtrekken uit sociale activiteiten Sombere stemming Slaapproblemen Traag denken en handelen Gevoelens van hopeloosheid en angst

Depressie versus Dementie

Depressie versus dementie Kenmerken van depressie: Kenmerken van dementie: • bewust van klachten • beperkt tot geen inzicht • cliënt klaagt zelf (bijv. over geheugen,• anderen klagen (bijv. over geheugen, slaapproblemen) nachtelijke onrust) • geen interesse in zelfzorg • maakt fouten in zelfzorg • alles wordt ‘grijs’,  vooral leuke • vergeet details leuke én vervelende gebeurtenissen gebeurtenissen (aanvankelijk vooral korte (korte en lange termijn) termijn) • Cliënt  zegt  ‘weet  niet’  bij  testen • Cliënt geeft fout antwoord bij testen • Cognitieve stoornissen beperkt • Objectieve stn in dagelijks leven • Geen apraxie, afasie, agnosie • Wel apraxie, afasie en/of agnosie

1. Introductie

Waarom aandacht voor depressie in verpleeghuizen? Thuis

Verpleeghuis

Ziekenhuis

zorggebruik

Depressie: oorzaken/risicofactoren Verlieservaringen Persoonlijkheid  (erfelijk  of  ‘aangeleerd’) Sociale omgeving Depressie in voorgeschiedenis Biologische oorzaken, zoals slechte voedingstoestand, hormonen, schildklier • Ziekte of (hersen) trauma • Medicijnen • • • • •

Depressie: extra risicofactoren in verpleeghuizen • Opname in het verpleeghuis

• Verlies vertrouwde omgeving en contacten • Minder of ander contact met naasten/ familie • Sterke confrontatie met achteruitgang • Angst voor het leggen van nieuwe contacten • Verminderde regie/autonomie

Depressie: beschermende factoren in verpleeghuizen • duidelijke structuur van de dag

• woonomgeving is beschermd • mogelijkheid tot sociale contacten • beschikbaarheid van 24-uurs zorg • veel gevarieerde activiteiten

1. Introductie

Aandacht voor Depressie in verpleeghuizen

40 – 50% niet herkend meer aandacht voor opsporen depressie is nodig

Aandacht voor Depressie in verpleeghuizen

Totnogtoe vooral met medicijnen behandeld, maar

+

+

>

multidisciplinaire aanpak heeft meer effect

Behandelmogelijkheden

• Depressie bij ouderen is behandelbaar

• Richtlijnen adviseren psychologische interventies als start • Ouderen blijken psychologische interventies als behandelvorm te prefereren boven medicamenteuze behandeling • Bij dementie zijn zowel psychologische, psycho-sociale als biologische therapieën mogelijk 14

Pijlers Doen bij Depressie

• Evidence- EN practice-based opsporen en behandelen • Cognitief competente versus cognitief beperkte cliënten • Multidisciplinair: zorgteam, AB-er, psycholoog, SO

Zorgprogramma Doen bij Depressie

Screening niet nodig

Screening door psycholoog (CSDD, GDS-8) CSDD>7: Depressie symptomen bij ernstige cognitieve beperkingen

Project uitvoeren: Doen bij depressie Diagnose bij dementie

GDS-8>2: Depressie symptomen bij cognitief competente cliënten

door arts & psycholoog Depressie bij dementie

Diagnose bij cliënten zonder dementie door arts & psycholoog

Depressie symptomen maar geen depressie

Beperkte depressie

Module 1: Basis interventies door zorgteam

Behandelen

Dagprogramma en Plezierige-Activiteiten-Plan, Toepassing omgangsadviezen, voorlichting

Module 2: Psychotherapie door psycholoog Mediatieve therapie bij ernstige cognitieve beperkingen

Geen depressie symptomen

Gesprekstherapie: Dierbare herinneringen

Module 3: Medicatie overweging door arts Stapsgewijs: 1) citalopram; 2) nortriptiline; 3) consult van psychiater

Depressieve stoornis

Monitoren en evalueren

Opsporen

NORD>1: Screening nodig

Evaluatie met screeningsinstrumenten

Herkenning door zorgteam, elke 6 maanden (NORD)

Zorgprogramma Doen bij Depressie Herkennen, medewerkers verzorging korte vragenlijst over cliënten

Diagnose stellen, psycholoog en arts uitgebreid diagnostisch onderzoek

Behandelen: Drie modules 1.basisinterventies door zorgmedewerkers 2.therapie door psycholoog 3.overwegen medicatie Multidisciplinair behandelen

Monitoren en evaluatie

Screenen, psycholoog Systematisch opsporen interview cliënten en medewerkers van depressies

3. Behandelen

Module 1 – Zorgteam en ABers • Voorlichting • Psycho-educatie cliënt en/of naasten • Omgangsadviezen medewerkers

• Dagprogramma • Plezierige Activiteiten Plan

3. Behandelen

Module 2 – Psycholoog • Vorm en inhoud afhankelijk van cognitieve mogelijkheden individuele cliënt • Na oriënterend gesprek met cliënt kiezen: • Gesprekken cliënt:  Dierbare Herinneringen therapie • Via het team: mediatief

Module 3 – Arts

• Medicatie bij ernstige depressie

• Medicatie volgens vast protocol: inclusief evalueren van effect • Medicatie altijd in combinatie met module 1 en module 2

2. Opsporen

Fase 1: Zorgmedewerkers Nijmegen Observer-Rated Depression Scale Observatievragen JA / NEE 1. Maakt de cliënt vaak een verdrietige, sombere of moedeloze indruk? 2. Huilt de cliënt vaak of is hij/zij vaak geëmotioneerd? 3. Lijkt de cliënt vaak rusteloos of prikkelbaar (gauw kwaad, slecht gehumeurd)? 4. Ontbreekt bij de cliënt vaak een positieve reactie op sociale contacten of op plezierige gebeurtenissen? 5. Moet de cliënt vaak aangemoedigd worden om iets te ondernemen of deel te nemen aan gezamenlijke activiteiten? 6. Zijn er vaak problemen met slapen (inslapen, doorslapen, wakker worden) of eten (geen eetlust, ongewoon veel trek)? Leontjevas et al., 2011 Afgeleid van Hammond et al., 2000

4. Effecten Doen bij Depressie

Doen bij Depressie - onderzoek - 33 afdelingen in Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en Zeeland

- bijna 900 cliënten deelgenomen - mei 2009 – april 2011

Depressieprevalentie

Somatische afdelingen

Effect zorgprogramma

-7% 95% BI: -14% tot -1%

Effect komt vooral door het opsporen van depressies Bijdrage  ‘opsporing’  aan  effect

-13% 95% BI: -24% tot -3%

4. Effecten Doen bij Depressie

Effecten Doen bij Depressie

Depressieve symptomen (CSDD)

somatiek

-

Apathie (AES-10)

-

+

Kwaliteit van leven (EQ5D)

psychogeriatrie

+

Uitkomstmaat

Leontjevas, R., et al., A structural multidisciplinary approach to depression management in nursing home residents... Lancet, 2013, 381(9885): p. 2255-64 Leontjevas, R., et al., More insight into the concept of apathy... Int Psychogeriatr, 2013. In press

Dierbare Herinneringen Protocol individuele Life Review therapie

gebaseerd op autobiografische oefening Cliënten van verpleeghuizen met een depressie Ernst Bohlmeijer, Bas Steunenberg, Roeslan Leontjevas, Margje Mahler, Riët Daniël en Debby Gerritsen

Universiteit Twente, VUmc en UMC St Radboud

Functies Reminiscentie • ‘Positieve  zelf’  :  bijdrage  aan  coherent,  betekenisvol  en   positief zelfbeeld • ‘Negatieve  zelf’:  op  negatieve  wijze  bijdrage  aan  identiteit   persoon

• ‘Sociale  functie:verbinden  met  sociale  omgeving

26

Samenhang met depressie en angst • ‘Positieve  zelf’:  correlatie  met  psychisch  welbevinden • ‘Negatieve  zelf’:  sterke  correlatie  met  angst  en  depressie • Sociale functies: geen directe samenhang

27

Samenhang met depressie en angst • Reminiscentie  zal  bij  cluster  ‘negatieve  zelf’  vooral       negatieve herinneringen oproepen en dus grote samenhang met depressie • Nieuwe reconstructie van die herinneringen!

28

Dierbare Herinneringen • Vorm van LRT

• Gekoppeld aan inzichten over de werking van het autobiografisch geheugen bij mensen met een depressie

29

Autobiografisch geheugen • Herinneringen van persoonlijk ervaren gebeurtenissen uit het verleden • Iemands levensverhaal gebaseerd op verzameling van herinneringen aan gebeurtenissen uit diens leven

30

Autobiografisch geheugen

Specifieke gebeurtenissen

Categorisch geheugen

31

Kernpunten • Autobiografisch geheugen is trainbaar • Overgeneralisatie is beïnvloedbaar • Personen trainen in het ophalen van specifieke positieve autobiografische herinneringen

Protocol Dierbare Herinneringen • 4- 5 individuele sessies over 4 levensfasen, max 45 minuten • Specifieke vragen per levensfase: • • • •

33

Kindertijd 0-12 jaar De Jeugd 12-18 jaar De Volwassenheid 18-45jaar/ 45 jaar tot heden Het leven in het algemeen

1e oriënterend gesprek Doel: • Inventarisatie cognitieve functies • Inschatten behoeften en motivatie • Uitleg rationale DHT • Oriënteren op leven/ levensfasen van cliënt • Oefenen en afsluiting

34

Vervolggesprekken 1 Opbouw: • Uitleg rationale

• Evt. korte bespreking van de huiswerkopdracht • Training in het ophalen van herinneringen • Evaluatie en feedback • Eventueel nieuwe huiswerkopdracht en maken van nieuwe afspraak

35

Vervolggesprekken 2 Start van het gesprek: • Client focussen op betreffende levensfase: kort met cliënt bespreken wat hij/zij je verteld heeft over die fase. • Maak keuze uit lijst van vragen, de eerste 3 zijn voorgeschreven • Max 4 minuten per vraag • Max 8-10 vragen per sessie

• Cliënten krijgen feedback over specificiteit van hun herinneringen

36

Afsluitend gesprek: Leven in het algemeen • Algemeen terug kijken op het leven; geen specifieke levensfase • 3 standaard afsluitende vragen • Afspraken voor evt vervolg en oefeningen

37

Uitvoering 1

• Is het antwoord specifiek én positief • • •

Foto ? Bekrachtigt deze herinnering cliënt? Let op non-verbale reacties!

• Doorvragen • • • •

38

Hoe ging dat dan precies? Wat deed u (de ander) toen? Hoe zag de omgeving er precies uit? Weet u nog hoe u zich toen voelde?

Uitvoering 2 • Complimenten • Gevoelsreflecties • Bewust van training ipv inzichtgevende gesprekken • Actief sturen • Vanuit begrip terug naar onderwerp • Vermijd algemene evaluatieve opmerkingen • Houd rekening met spanningsboog

39

video fragment

Proberen Startvragen levensfase 1: Jeugd • Herinnert u zich een favoriet of speciaal speelgoed dat u veel plezier gaf?

41

Implementatiepakket

Contactgegevens Debby Gerritsen, Senior onderzoeker Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen, Alzheimer Centrum Nijmegen, Radboudumc [email protected] Riët Daniël, GZ-psycholoog Archipel Kenniscentrum, Eindhoven [email protected] Margje Mahler, GZ-psycholoog Kalorama, Beek-Ubbergen [email protected]

www.ukonnetwerk.nl