die wortelt in het troebele water van verdriet

Meesterproef Mary Middelkoop en Netteke van der Nat NLG-opleiding, MBO-niveau 4, verpleegkunde Albert Schweitzer ziekenhuis te Dordrecht September 2008

Voorwoord Wij zijn Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, leerling-verpleegkundigen, werkzaam in het Albert Schweitzer ziekenhuis te Dordrecht, lokatie Dordwijk. Wij volgen de opleiding tot verpleegkundige, MBO niveau 4, via de NLG route, verbonden aan het Da Vinci college te Dordrecht. Ter afsluiting van onze opleiding schrijven wij deze meesterproef over humor in de zorg. Wij hebben hiervoor onderzoek gedaan naar het onderwerp humor. De titel van onze meesterproef Humor in de zorg, heeft als subtitel; 'Een zonnige zuster is een zegen in de ziekenkamer' Tijdens ons bezoek aan het Florence Nightingale Instituut (FNI) te Zetten, ontvingen wij de Tien geboden van Zuster Melk (Bron: De Praktijk der Ziekenverpleging, Zr. H.A. Melk,’s-Gravenhage,1931) Onze subtitel is een deel uit het 8e gebod en vonden wij zeer toepasselijk om te verwerken in deze meesterproef. Wij hebben bij het FNI officieël toestemming gevraagd en gekregen voor het gebruik van dit gebod. Het onderwerp humor hebben we onderzocht en uitgediept in zowel humor in het algemeen, humor in de zorg en humor als verpleegkundige interventie. Tevens hebben wij zorgvragers en collega’s geënquêteerd naar het belang van humor in de zorg. In deze meesterproef zijn verschillende citaten, stellingen, anekdotes, grappige gebeurtenissen en uitspraken verwerkt. Deze komen zowel uit de theorie, als uit onze eigen praktijk- en privé ervaringen. De zorgvrager wordt beschreven in de ‘hij’ vorm, daar waar de zorgvrager als hij beschreven staat, kan ook ‘zij’ staan, evenals waar ‘zijn’ staat, wordt ook ‘haar’ bedoeld.

Humor is een prachtige waterlelie,

die wortelt in het troebele water van verdriet. (Godfried Bomans) Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

2

Inhoudsopgave

Pagina

Voorwoord Inhoudsopgave Inleiding 1.0. Humor 1.1. Humor algemeen 1.1.1. Wat is humor 1.1.2. Soorten van humor 1.1.3. Het nut van humor 1.2. Humor en samenwerking 1.2.1. Humor in vergaderingen 1.2.2. Ontmoedigende uitspraken in de samenwerking 1.2.3. Motiverende uitspraken in de samenwerking 1.3. Visie op humor, Mary 1.4. Visie op humor, Netteke 1.5. Lachen 1.5.1. De gunstige effecten van lachen, wetenschappelijk aangetoond 1.6. Visie op lachen, Mary 1.7. Visie op lachen, Netteke 2.0. Humor en verpleegkundige zorg 2.1. Humor volgens Hunter ‘Patch Adams’ 2.2. Humor als verpleegkundige interventie 2.2.1. Definities van termen 2.2.2. Definitie van humor volgens McCloskey en Bulechek 2.3. Humor in de zorg 2.3.1. Humor en houding 2.4. Visie op verpleegkundige zorg, Mary 2.5. Visie op verpleegkundige zorg, Netteke 3.0. Kwaliteit 3.1. Kwaliteit van zorg 3.1.1. Het begrip kwaliteit van zorg 3.1.2. Het belang van kwaliteit 3.1.3. Kwaliteitswetgeving 3.1.4. De wet BIG 3.1.5. WGBO 3.1.6. Kwaliteitsbewaking verpleegkundige 3.1.7. Kwaliteitsvoorwaarde van zorgverleners en management 3.2. Het beroepsprofiel van de verpleegkundige 3.3. Nationale beroepscode van verpleegkundigen en verzorgenden 4.0. Onderzoek door enquête 4.1. Uitwerking enquête zorgvrager 4.2. Uitwerking enquête collega 5.0. Conclusies 6.0. Aanbevelingen 6.1. Aanbevelingen op micro-niveau 6.2. Aanbevelingen op meso-niveau 6.3. Aanbevelingen op macro-niveau 7.0. Nawoord 8.0. Woord van dank 9.0. Literatuurlijst 10.0. Bijlagen: I Organisaties Humor en Zorg II Van humorconsument naar humorproducent III Enquête zorgvrager IV Enquête collega

Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

2 3 4 6 7 7 7 12 13 15 16 17 18 20 22 23 25 26 27 28 30 30 31 32 35 37 38 39 40 40 40 40 41 41 42 42 44 45 47 48 53 57 60 60 60 61 62 63 64 65 66 68 69 71

3

Inleiding Waarom humor in de zorg als onderwerp? Humor is een belangrijk item binnen het dagelijks leven, humor is een situatie of uitspraak, die vrolijke verbazing en gelach opwekt (Van Dale)….Iedereen krijgt in zijn/haar leven te maken met diverse problemen, ziekte, verlies etc. Het gebruik van humor is een manier om situaties te kunnen relativeren en lachen kan een manier zijn om je staande te houden. Als humor in het dagelijks leven belangrijk is, dan zou het een nog belangrijker onderdeel kunnen uitmaken in de zorgverlening. Humor kan een grote positieve bijdrage leveren aan herstel of acceptatie van ziekte. Bovendien verkleint humor de afstand tussen zorgvragers en zorgverleners en maakt het werk van de verpleegkundigen en verzorgenden lichter. Tevens geeft humor op de werkplek veel positieve energie in de samenwerking. Samen stonden wij voor de lang verwachte meesterproef, ter afsluiting van de opleiding tot verpleegkundige, niveau 4. Onafhankelijk van elkaar, wilden wij iets met humor. Daarom besloten wij samen dit onderwerp voor de meesterproef verder uit te diepen. Humor is al sinds lange tijd een officiële verpleegkundige interventie, maar wij zijn van mening, dat dit lang niet bij alle verpleegkundigen bekend is en dat humor nog onderbelicht is in de zorgverlening, hoewel er steeds meer ruchtbaarheid aan wordt gegeven. Daarnaast denken wij, dat humor de kwaliteit van zorg kan verbeteren. Wij willen onderzoek doen naar het inzetten van humor, als verpleegkundige interventie en het effect daarvan bij de zorgvragers en bij de collega’s. Dit heeft geleid tot de volgende vraagstelling: Is gebruik van humor, als verpleegkundige interventie, toepasbaar op de chirurgische zorgvragers op afdeling A2, B2 en C2 van het Albert Schweitzer ziekenhuis en in hoeverre heeft het gebruik van humor, als verpleegkundige interventie, invloed op de kwaliteit van zorg op de afdeling A2, B2 en C2 van het ASz? Met als doelstellingen: • Middels literatuurstudie, willen wij het effect van het gebruik van humor, als verpleegkundige interventie onderzoeken en nagaan of dit toepasbaar is op de chirurgische zorgvragers op afdeling A2, B2 en C2 van het ASz. •

Tevens willen wij onderzoeken of het gebruik van humor, als verpleegkundige interventie, een positieve bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van zorg op de afdeling A2, B2 en C2 van het ASz.

•

Als laatste willen we een bewustwording op gang brengen, over het gebruik van humor als verpleegkundige interventie, bij medewerkers van het ASz in het algemeen en collega’s van A2, B2 en C2 in het bijzonder.


4

Bereiken van de doelstellingen: Wij denken de doelstellingen te bereiken door: -

-

-

Klinische les Humor in de Zorg, afdeling C1, 11 juni 2008. Bezoek congres Zorg en Humor, d.d. 17 juni 2008. Naslagwerk congres Zorg en Humor, d.d. 17 juni 2008, met uitwerking van workshops. Literatuurstudie. Internet. Enquêteren van zorgvragers en collega’s. De vragen van de enquêtes zijn gebaseerd op de theorie. De vragen uit beide enquêtes zijn met andere bewoordingen gesteld, maar komen inhoudelijk op hetzelfde neer. De enquête van de zorgvragers is gericht op: hoe belangrijk humor voor de zorgvragers is en wat het met de zorgvragers doet, of er voldoende humor aanwezig is, verbeterpunten m.b.t. kwaliteit van zorg, is er behoefte aan meer ontspanningsmogelijkheden en humor? De enquête van de collega’s is gericht op: hoe belangrijk humor voor de collega’s is, humor als verpleegkundige interventie (is men zich hiervan bewust, is het wenselijk om in teamverband humor toe te passen), humor en kwaliteit van zorg, mogelijkheden om zorgvragers humor en ontspanning te bieden. Presenteren van het onderzoek met conclusies en aanbevelingen. De presentatie van het onderzoek wordt beoordeeld door 4 werkmeesters van het ASz en 2 leermeesters van het Da Vinci college en het ASz, volgens de daarvoor geldende criteria, beschreven in het handboek van de NLG opleiding. Het organiseren van een (mini) symposium om de 3e doelstelling te realiseren. Het organiseren en uitvoeren van een symposium is voor ons een enorme uitdaging om dit zo goed mogelijk tot stand en uiting te brengen. Het symposium is voor ons “een kroon op ons werk”.

Mary Middelkoop,

leerling verpleegkundige afdeling C2, ASz en Netteke van der Nat, leerling verpleegkundige afdeling B2, ASz


5

1.0.

Humor

Om op een bewuste manier met humor om te kunnen gaan, is het belangrijk te weten wat humor is, welke soorten humor er zijn en de lichamelijke gevolgen/effecten van humor. Hier hebben wij ons in verdiept en de theorie hebben we beschreven in dit hoofdstuk. Tijdens ons bezoek aan het congres Zorg en Humor, d.d. 17 juni jl. hebben wij o.a. de workshop humor en samenwerking bijgewoond. Wij vinden dit een belangrijk onderdeel om in onze meesterproef mee te nemen. Immers een prettige samenwerking heeft een positief effect op zowel het team, als op de omgeving, waaronder de zorgvrager. In dit onderdeel zijn tips verwerkt om bijv. een vergadering/werkoverleg d.m.v. humor op een positieve manier te ondersteunen. Tevens hebben wij een opsomming gemaakt van ontmoedigende en motiverende uitspraken jegens elkaar als mens/collega, in de hoop, dat een ieder zich hier bewust van zal worden. Aansluitend hebben wij beiden onze visie op humor beschreven. Het onderwerp lachen is onderdeel van het hoofdstuk humor, immers….lachen is een biologische reactie van mensen op humor of blijdschap. In dit onderdeel zijn de sociale en fysiologische aspecten van lachen beschreven, evenals een stukje wetenschappelijk onderzoek naar de gunstige effecten van lachen. Aansluitend hebben wij beiden onze visie op lachen beschreven.

Een vrouwelijke zorgvrager, net bijgekomen uit haar delier, zit op de douchestoel te vertellen hoe mooi haar borsten vroeger waren, dat vond haar echtgenoot ook altijd. “Nu zijn het net theezakjes”, zegt ze, waarop ik zei: “nou theezakjes zijn het niet hoor, het gaat allemaal wat uitzakken, daar heb ik zelfs al last van, dat ga je niet tegen”, ze bleef bij haar standpunt. De dag, die daarop volgde, zou ik haar weer helpen met douchen. Bij voorbaat stak ik 2 theezakjes in mijn uniform. “Daar zit ik weer met m’n theezakjes”, zei ze, waarop ik antwoordde….”Over theezakjes gesproken, we zullen ze er eens naast hangen om te vergelijken met uw borsten, even kijken naar het verschil”. (waarop ik de zakjes uit mn uniform peuterde en aan weerszijden naast haar borsten liet bengelen). Dagenlang hebben we hier samen om kunnen lachen en vond ze me de gekste zuster ooit!


6

1.1.

Humor algemeen

1.1.1. Wat is humor? Humor is een complex fenomeen en het is een essentieël deel van de mens. Een gevoel voor humor is zowel een visie op het leven, als het gedrag, dat deze visie uitstraalt. Er zijn veel definities van humor. De meeste definities komen neer op het maken van vrolijkheid (actieve humor) en ervan kunnen genieten (passieve humor). Hieronder volgen enkele definities van humor in het algemeen Situatie of uitspraak, die vrolijke verbazing en gelach opwekt. Van Dale Het vrolijk makende in bepaalde situaties, zin voor het grappige ook in ernstige situaties. Kramers Een vrolijk hart bevordert genezing, maar een verslagen geest doet het gebeente verdorren. Koning Salomo (bijbel) Humor is het vermogen om een gevoel van amusement bij anderen te creëren. Wikipedia Humor is overwonnen droefheid. Godfried Bomans Het geheim van humor is verrassing. Aristoteles Hoewel de hierboven genoemde definities in een andere context zijn beschreven, komen ze in feite allemaal op hetzelfde neer, namelijk ….dat humor een positief gegeven is. 1.1.2. Soorten van humor Wij hebben ons beperkt tot de uitwerking van de meest voorkomende soorten humor, waarvan enkelen terugkomen in de vraagstelling van de enquêtes. Humor is onder te verdelen in verbale en non-verbale humor. Verbaal →

Woordspeling Grap of mop Parodie of imitatie Spot → Ironie (omkering, overdrijving, understatement) Sarcasme Cynisme Satire Zwarte humor Zelfspot Sam en Saar lopen door de Kalverstraat. Saar blijft stilstaan bij een sjieke boetiek waar een mooie jurk in de etalage staat. 'Vind je 'm mooi?' vraagt Sam. 'Ja, heel mooi,' zegt Saar. 'Vind je 'm echt heel erg mooi?', vraagt Sam. 'Ja, werkelijk prachtig,' zegt Saar. 'Nou, weet je wat?' zegt Sam, 'dan gaan we morgen weer kijken.'


7

Non-verbaal →

Uitgestreken gelaatsuitdrukking Slapstick Overdreven en onverwachte bewegingen en gebaren Geweld als komisch effect, bijvoorbeeld een trap in het kruis Geveinsde domheid Practical joke Antihumor Onbedoelde humor

Verbale humor Woordspeling Een woordspeling is een combinatie van woorden, die een komisch effect veroorzaakt. Soms is het ook bewust gezocht, om de lezer op het verkeerde been te zetten of te doen nadenken. Men spreekt dan soms van boodschappen met een dubbele bodem. - “Dokter, ik heb last van hallucinaties”. …..”Dat beeld je je maar in”. - Ga gerust naar de dokter, hij wordt er beter van. Grap of mop Een grap is een vrolijk verteld verhaal (mop) of een speelse handeling met een verrassende wending. Als men iets uit de grap vertelt of doet, bedoelt men daarmee niet ernstig te zijn. Belangrijk bij het vertellen van een grap is, de manier waarop je het vertelt. De intonatie van de stem en het lichaam spelen hierbij een belangrijke rol. Als je bijvoorbeeld een grap van iemand anders doorvertelt en de personen lachen dit keer niet en bij de andere persoon wel, dan kwam de grap niet goed over. Het is de manier waarop je de grap vertelt, dat mensen aan het lachen maakt. Bekend zijn ook de jaarlijks terugkerende 1-april grappen. De Nederlandse Spoorwegen en ProRail melden op de stations, dat alle wissels op de zomertijd worden gezet. (1 april 2008) Een mop (ook wel : grap, bak) is een kort verhaal, dat bedoeld is om de toehoorder(s) te laten lachen. De mop bevat meestal een verrassingseffect. Aan het einde van de verhaallijn volgt meestal een onverwachte zinswending, de clou of pointe genaamd. Een mop kan ook in de vorm van een raadsel gesteld worden. Het antwoord is dan de pointe. Veel moppen zijn taboe-doorbrekend, dat wil zeggen dat ze een onderwerp hebben, waar men gewoonlijk niet over spreekt, bijv. sex. Hans zit aan de kant te huilen, dan komt Jantje aanlopen en hij vraagt aan Hans: "Waarom huil jij?" "Klaas gooide mijn boterham in het water," zegt Hans. Jantje vraagt: "Met opzet?" "Nee, met pindakaas," antwoordt Hans. Parodie of imitatie Een parodie is hergebruik van een bestaand gedicht, lied, film, toneelstuk of verhaal. In de huidige betekenis is een parodie een satire: het verhaal (de tekst) wordt op een ironische manier nagedaan. Dit kan, zowel op een onschuldige, als op een agressieve wijze gebeuren. Een bekend voorbeeld hierbij is Jiskefet, die parodieën heeft gemaakt op de film Der Untergang van Adolf Hiltler of de late show van David Letterman.. Een imitator is een cabaretier (maar niet per se), die geluiden, meestal een of meerdere bekende personen, met stem of mimiek zo nadoet, dat zijn publiek nauwelijks enig verschil hoort. Groot voorbeeld is Robert Paul, maar ook de vele imitaties in een programma, zoals in Koefnoen.


8

Spot Ironie Ironie is een stijlfiguur om je spottend uit te drukken. Ironie geldt daarbij als de 'milde', subtiele vorm: de dubbele bodem, die enige geoefendheid van een lezer vergt, om haar te herkennen. Ironie kent verschillende uitingsvormen: •

De omkering, de vorm, waarbij precies het tegengestelde gezegd wordt van wat men bedoelt. ‘Dat is me een lieve jongen’.

•

De overdrijving, ook wel hyperbool, het met opzet vergroten van dingen, waardoor het in het bespottelijke wordt gedreven. ‘Over dat klusje, deed hij een eeuwigheid’.

•

Het understatement, het tegenovergestelde van de overdrijving, het verzwakken van een mededeling. Echter, door de verzachting wordt de mededeling juist kracht bij gezet, dankzij de ironie. ‘Ik heb niet helemaal begrepen wat u zegt’.

•

Niet-passend woordgebruik, het maken van een onverwachte verschuiving in het woordgebruik. Bijvoorbeeld ineens deftige woorden gebruiken, of juist platvloerse woorden. ‘Wij ontvingen daar een missieve over’.

Sarcasme Onder sarcasme wordt bijtende spot verstaan. Deze stijlfiguur is scherper en harder dan ironie, maar milder dan cynisme. ‘Nou ja, we kunnen niet allemaal een atheneumdiploma halen’. Cynisme Onder cynisme wordt hondse ironie verstaan (uit het Grieks: κυνικος (kunikos) = als een hond). Het wordt beschouwd, als de meest schaamteloze vorm van ironie. ‘Dacht je nou werkelijk dat er iets goeds uit zijn handen zou komen?’ Cynisme is een houding, die voortkomt uit wantrouwen, scepsis (gerede twijfel), tegenover de goede bedoelingen van de medemens en kan hoogstens spottend worden opgevat. Satire Een satire is een gedicht of verhaal, waarin de spot wordt gedreven met of verontwaardiging wordt geuit over personen of misstanden. Indien het een gedicht betreft, wordt ook de term hekeldicht gebruikt. Meer in het algemeen worden het begrip satire en het bijvoeglijk naamwoord satirisch ook gebruikt om elke kunstuiting aan te duiden, die wantoestanden op spottende wijze aan de kaak wil stellen. ‘Een satirisch televisieprogramma; Kees van Kooten en Wim de Bie’.


9

Zwarte humor Zwarte humor is een vorm van humor, gebaseerd op het leed van anderen, met als doel te spotten en te amuseren. Vaak wordt deze, vaak overdreven, vorm van humor gebruikt om het leed te relativeren of een reactie te ondernemen. Zwarte humor heeft eigen of andermans leed als onderwerp, zoals de Holocaust, de Tweede Wereldoorlog, ziektes, rampen of recente sterfgevallen. Na rampen en schokkende gebeurtenissen komt het vaak voor, dat na verloop van tijd grappen en moppen gaan circuleren, die een enkele keer de media halen. Zwarte humor is maatschappelijk minder aanvaard en wordt door sommigen als niethumoristisch beschouwd. ‘De Avonden van Gerard Reve is met zwarte humor geschreven’. Zelfspot Zelfspot (ook: zelfironie) is het vermogen, om de spot met zichzelf te drijven. Zelfspot wordt wel de beste vorm van zelfkennis genoemd. Tegen deze vorm van spot is geen argument in te brengen dan: "Het valt wel mee, zo erg is het niet." Zelfspot neemt de wind uit de zeilen van hen, die kritiek willen uitoefenen. Non-Verbale humor Uitgestreken gelaatsuitdrukking

Buster Keaton Zijn handelsmerk was physical comedy, met een stoïcijnse uitdrukking op zijn gezicht.

Slapstick Een slapstick is een soort komedie, waarin lichamelijke acties de hoofdrol spelen. Bekende meesters van dit genre waren Oliver Hardy en Stan Laurel, beter bekend als de Dikke en de Dunne. Een voorbeeld van een slapstick is de onvermijdelijke glijpartij over een bananenschil. Overdreven en onverwachte bewegingen en gebaren. Geveinsde domheid Gemaakte domheid, je dommer voordoen dan je bent. Practical joke Iemand met opzet in een grappige situatie lokken. Men vertelt dus geen grap, maar haalt een grap uit. Kenmerkend voor de practical joke is, dat er iemand is, die als 'slachtoffer' fungeert. De 1 april-tradities, zijn voor velen en ook voor de 'slachtoffers' een grote bron van vermaak. Antihumor Het publiek verwacht een grap, en er komt iets gewoons, waardoor het weer grappig wordt. Onbedoelde humor Verduisterde maan is slecht zichtbaar (Bron: Eindhovens Dagblad).


10

Grappig of niet? Niet alle soorten humor zijn voor iedereen plezierig. Sommige soorten humor wekken pijnlijke reacties op bij bepaalde mensen; wat voor de één grappig is, is voor de ander niet grappig. Humor, die grappig is voor het ene soort publiek en juist kwetsend voor een ander soort publiek, is bijvoorbeeld racistische humor, tenzij er in die racistische humor een ironische ondertoon aanwezig is. Het gebruiken van grove humor kan een effectieve manier zijn om bijvoorbeeld een taboeonderwerp bespreekbaar te maken, maar omdat ironie vaak niet door iedereen als zodanig herkend wordt, is het ook een risicovolle stijlfiguur, de kans dat er misverstanden ontstaan is groot. Ironie mag uiteraard nooit een excuus zijn voor het spuien van ongefundeerde onderbuikgevoelens jegens bijvoorbeeld bepaalde bevolkingsgroepen. Gezichtsuitdrukking Bij humor is het vaak zo, dat het bij de mens een bepaalde uitdrukking in het gezicht oproept. Deze uitdrukking varieert van een voorzichtige glimlach, waarbij alleen de mondhoeken omhooggetrokken worden, tot vervormingen van het gezicht, waarbij vrijwel alle spieren in het gezicht een rol spelen. Vooral het gebruik van spieren rond de ogen zijn belangrijk; dankzij de uitdrukking rond de ogen, is vaak het onderscheid op te merken tussen een echte, welgemeende (glim)lach, die plezier aanduidt en één, die alleen voor de vorm wordt gedaan, zoals wanneer een foto wordt genomen.

Een verpleegkundige is met de medicijnronde bezig en vraagt aan de zorgvrager of deze paracetamol in tabletvorm of zetpil wil. “Een zetpil graag”, antwoordt de zorgvrager. Tegelijkertijd loopt de verpleegkundige richting de handschoenen en vraagt aan de zorgvrager “Welke maat heeft u?” …waarop de zorgvrager reageert: “Ik wist niet dat er verschillende maten zetpillen waren!”. Twee jaar laten ontmoeten deze mensen elkaar weer op de afdeling, waarbij de zorgvrager de verpleegkundige direct herkent en haar herinnert aan het voorval ‘zetpil’. Uit bovenstaande blijkt heel duidelijk, dat hilarische momenten onuitwisbare herinneringen achterlaten.


11

1.1.3. Het nut van humor Wat is nu het nut van humor? Humor brengt een aantal lichamelijke gevolgen met zich mee. Deze zijn onder te verdelen in: fysiek, sociaal, psychisch, emotioneel en cognitief. Fysiek Fysiek brengt humor het lachen in stand. Een veel gehoorde uitspraak is “lachen is gezond”. Deze uitspraak klopt ook, want bij het lachen is het hele lichaam betrokken, namelijk; de spieren, ademhaling, cardiovasculair systeem, hormonaal systeem en zelfs het immuunsysteem. Dat de spieren belast worden tijdens een lachbui is algemeen bekend. Iedereen kent de zere kaken en de buikpijn na een lachbui. Ook een blaasspieractiviteit na het lachen is voor velen niet onbekend. Sociaal Humor kan het contact leggen vergemakkelijken en aanmoedigen. Humor kan een ontladend effect hebben op een bepaalde situatie. Humor werkt vaak ook aanstekelijk en kan een gevoel van saamhorigheid geven. Er kan een hechte band binnen een groep ontstaan. Humor heeft ook invloed op mensen binnen een bepaalde groep, samen met iets bezig zijn. Humor kan bepaalde emoties, zoals angst voor contact, verlagen. Psychisch Humor en lachen bepalen, hoe wij dit zien en hoe wij reageren op veranderingen. Een psycholoog van de universiteit van Waterloo te Canada (Herbert Lefcourt) heeft onderzocht hoe het gevoel van humor en het gebruik hiervan, onze emotionele reactie op stress kan veranderen. Resultaten van dit onderzoek hebben aangetoond, dat de mogelijkheid om het gevoel en het waarderen van humor een buffer kan zijn, om de humeurverstoringen tegen te gaan, die gebeuren na een negatieve levenservaring. Emotioneel Psychologisch heeft humor een sterk relativerende werking. Humor en lachen maken, dat iemand zich minder sterk emotioneel laat meeslepen in de ellende, waarmee hij/zij wordt geconfronteerd. Zo kan humor iemand beschermen tegen extreme stress-toestanden. Humor bezit, met andere woorden, de kracht om in het tragische iets komisch te ontdekken. Humor creëert een sfeer van openheid en vrijheid. Humor werkt ook angstverlagend, want angst brengt het lichaam in een toestand van rusteloze waakzaamheid. Cognitief Humor begint zich te ontwikkelen in/na het 3e levensjaar. Humor ontstaat al bij zeer jonge kinderen. Dit gebeurt door een interactie tussen kind en ouders. Als ouders laten zien, wat zij verstaan onder humor, dan zal het kind dit gedrag op jonge leeftijd gaan imiteren. Het kind zal, als het wat ouder is, zijn eigen interpretatie van het begrip humor gaan vormen. Baby’s en kinderen gebruiken humor en lachen om angst, boosheid of pijn te verminderen als ze klein zijn.


12

1.2.

Humor en Samenwerking

Humor is samen vrolijkheid creëren en op die manier de band versterken met elkaar. Vandaar dat teambuilding en groepsontwikkeling goed worden gestimuleerd door middel van humor. Humor, creativiteit en flair liggen heel dicht bij elkaar. Wanneer je de één stimuleert, heeft dat een positief effect op de ander. Humor is niet alleen de ander plassend van de lach van de stoel laten rollen. Ook een lichte glimlach - of zelfs een innerlijke glimlach - bij de ander creëren kan al als humor worden bestempeld. Dat neemt een hoop drempels weg. Humor hoeft ook niet alleen spontaan te gebeuren. Het kan ook goed voorbereid zijn. Kijk alleen daarvoor al naar cabaretiers. Vele uren aan voorbereiding gaan daaraan vooraf. Wat zij wel weten, zijn de aspecten die humor kunnen creëren, de ingrediënten voor humor. Deze zijn door iedereen te gebruiken. Het nut van humor zit in vier zaken; 1. het verkleint de afstand tussen jou en de ander (teambuilding, vertrouwen vergroten) 2. het werkt ontspannend en stressverlagend (effectief in spannende situaties) 3. het bevordert creativiteit en relativeringsvermogen (creëert snelheid in creativiteitssessies en nieuwe inzichten) 4. het kan afstand scheppen De laatste kan negatief worden beoordeeld, humor ten koste van anderen. Daar moet je dus voor waken. Humor is een vaardigheid, een competentie. Net als creativiteit, luisteren, presenteren, aanpassingsvermogen en leidinggeven. Net als andere vaardigheden is het dus te leren. De mythe over humor: ‘dat heb je, of dat heb je niet’ geldt net zo min voor ‘onderhandelen’ als voor ‘piano spelen’ als voor ‘schriftelijke uitdrukkingsvaardigheid’. Aanleg scheelt wel, maar alles is te leren. In organisaties, waar mensen met plezier werken, stijgt de productiviteit. Werkplezier wordt gecreëerd door creatief denken, gevoel voor humor en denken in mogelijkheden, dat levert een positieve bijdrage aan een betere samenwerking en meer loyaliteit onder collega’s. Door je gevoel voor humor te stimuleren, word je creatiever en vice versa. Iemand, die de humor van een situatie inziet, zal flexibeler zijn in het oplossen van problemen en zal beter in staat zijn om met een oplossing te komen. Humor inspireert tot het beter kunnen oplossen van een probleem. Wie iemand ziet lachen, weet dat de persoon zich op zijn gemak voelt en dat verkleint de afstand tussen jou en de ander. Prima dus voor teamontwikkeling. Waarbij de vraag wederom opkomt of humor iets is wat je kunt ontwikkelen of wat je gewoon van nature hebt. Goed nieuws; humor is te ontwikkelen. Het begint ermee, dat je moet durven. Wees ervan overtuigd dat grappen maken waardevol is. Bekijk de dingen eens van een andere kant. Ontwikkel een eigen stijl en observeer mensen, die grappig zijn. Zorg dat je zelf ook lacht en neem jezelf vooral niet te serieus, want het moet wel leuk blijven… Wanneer mensen met passie, plezier en humor werken, worden persoonlijke en werkdoelen eenvoudiger en sneller bereikt. Humor is een te ernstige zaak, om alleen over te laten aan vrolijke figuren!


13

Humor vermindert stress en spanning Als we onder druk staan, kunnen we niet helder denken. We worden boos of geagiteerd en we zijn snel afgeleid. We worden ziek, omdat stress het immuunsysteem verzwakt, onze productiviteit neemt af en we maken het voor de mensen om ons heen moeilijk om productief te zijn. Stress verbrandt letterlijk de hersencellen. Een burn-out ligt op de loer. Er is onderzoek gedaan bij muizen; als muizen onder stress staan, worden de hersenen kleiner, als muizen gestimuleerd worden met speeltjes, dan groeien de hersenen.

De beste manier om stress te verminderen is het wegnemen van negatieve aspecten van een situatie en het toevoegen van meer positieve aspecten aan ons leven. Hier zijn een aantal manieren om dat te doen: -

wees vriendelijk tegen de eerste persoon, die je elke dag ontmoet maak een lijst van dingen, die je leuk vindt om te doen en probeer deze ook uit te voeren gebruik een grap om jezelf en anderen uitzicht te bieden in een stressvolle situatie zoek naar humor en je vindt het! deel deze humor met je collega’s en lach met elkaar! organiseer en onderneem regelmatig leuke dingen met elkaar kijk met elkaar naar een leuke humorvolle film bespreek humoristische voorvallen met elkaar betrek humor in je werk, zowel op de werkvloer, als bijv. in een vergadering

Werkplezier in vergaderingen/teamoverleg Volwassenen leren het best, wanneer ze actief ergens mee bezig kunnen zijn. Individuen, die naar iemand luisteren, die hen vertelt hoe iets gedaan moet worden, vangen namelijk minder op, dan individuen, die iemand iets zien doen. Hoe meer medewerkers betrokken zijn bij een vergadering of teamoverleg, hoe beter de informatie kan worden doorgegeven. ¹ Prof. dr. Jeffrey Goldstein van de Universiteit Utrecht heeft de functie van humor in vergaderingen bestudeerd. Vaak is daar één persoon, die weinig inhoudelijke inbreng lijkt te hebben, maar wel relatief veel grappen maakt. Door diens optreden ontstaat een ontspanning op momenten, waarop het moeilijk wordt en er behoefte is aan een ander gezichtspunt. Zo'n persoon draagt door zijn grappenmakerij in feite veel meer bij aan de besluitvorming, dan je op het eerste gezicht zou zeggen.' ¹ Bron: Sleutelen aan het humorgehalte, de Volkskrant, Wetenschap, 26 juni 1999


14

1.2.1. Humor in vergaderingen Humor zou gebruikt kunnen worden, om het doel van de vergadering te ondersteunen, niet als een nieuwtje of als grap. Wanneer humor wordt geïntroduceerd in een vergadering, die normaal geen humor bevatte, zal een kleine groep van collega’s (die zowel grappig zijn, als gevoelig voor de behoefte van anderen) vaak meer succesvol zijn, dan een enkele individuele humorist. De volgende ideeën kunnen goed werken, als ze worden toegepast op een aanmoedigende/ondersteunende manier. -

voeg cartoons en sprankelende kleuren toe aan bijv. presentatiemateriaal gebruik geluidseffecten om een punt duidelijk te maken plaats een cartoon op de agenda van een overleg begin de vergadering met een grap of door je collega’s te vragen om een recente succesvolle gebeurtenis te delen met de rest benoem elke vergadering een ander om een grap, cartoon of kort verhaaltje te vertellen gebruik een humor-warm-up gooi een zachte bal in de vergadering om discussie te stimuleren geef de aanwezigen een ijsje om te eten, gedurende de bespreking van een gevoelig onderwerp straf de laatkomers, door ze bijv. koffie te laten halen voor de groep (of te trakteren op iets anders) gebruik een handpop of masker om het voor individuen mogelijk te maken om hun gevoelens ‘anoniem’ te uiten maak een lied om frustraties te uiten geef kleine prijsjes weg voor serieuze en humoristische resultaten Bron: www.humorworkshop.nl


15

1.2.2. Ontmoedigende uitspraken in de samenwerking Ja, maar…. Dat bestaat al Kan niet Dat is niets voor de zorgvrager Te duur Dat is niet logisch Er is meer onderzoek nodig Geen budget Geen fouten maken Ik ben niet creatief Ik heb er weinig vertrouwen in Niet mijn verantwoordelijkheid Als het een goed idee was, hadden anderen het al lang geprobeerd Dat is een te grote verandering De oude garde zal het niet gebruiken Te lastig om te beheersen We doen het al tijden op deze manier, waarom veranderen? Daar hebben we geen tijd voor Laten we de zaak wel reëel bekijken Laten we het in beraad houden We hebben het ook zonder kunnen rooien Dat werkt misschien ergens anders, maar niet hier Dat staat al in onze toekomstplannen We zullen er later eens iemand aan zetten Sinds wanneer ben jij een expert geworden?


16

1.2.3. Motiverende uitspraken in de samenwerking Ik wist dat ik op je kon rekenen Fantastisch! Wat een goed idee Het ziet er goed uit Ik ben blij, dat ik dit aan jou heb overgelaten Je hebt mijn volledige steun Ik ben blij met dit team Ik zou het zelf niet beter kunnen Het is een plezier om met je samen te werken Vertel me er meer over Ik laat het volledig aan jou over Laten we enkele redenen bekijken, waarom het zou kunnen werken Laten we het proberen Perfect! Ga zo door! Daar was ik nooit opgekomen! Het is een frisse wind Laten we deze bijdrage met anderen delen Ik vind het een interessante gedachte Je bent goed op weg Ik heb er vertrouwen in Je hebt jezelf overtroffen Ik ben trots op je! Dit werk is van hoog niveau Dat idee brengt nieuwe inspiratie Dit is een duw in de juiste richting Wat een verbetering!


17

1.3.

Visie op Humor, Mary

Humor kun je gebruiken in allerlei situaties, zoals: dingen relativeren, gespannen situaties minder gespannen te maken of om het leven gewoon aangenamer te maken. Ik ben iemand, die altijd vrolijk is en een opgeruimd karakter heeft, zo ook op de werkvloer. Dit pept de zorgvrager op, dit hebben ze ook nodig. Ik heb toch gemerkt, dat de zorgvragers minder “klagen” over pijn en pijnbeleving, ongezelligheid, norsheid van de verpleging, het weinig tijd hebben voor een zorgvrager, dat de tijd zo langzaam gaat etc., als je op zaal of de kamer ervoor zorgt dat het gezellig is. Begin de dag met een glimlach!!! Persoonlijk vind ik, dat er te weinig gelachen wordt in de zorg, alles is erg serieus, hoge werkdruk, waardoor er schijnbaar geen tijd is voor een glimlach. Ik vind, dat het een band schept met een zorgvrager als je een grapje tussendoor maakt, ik stel mij dan open voor de zorgvrager. Daardoor hoop ik, dat de zorgvragers met zijn/haar problemen bij mij durven te komen. Het mooiste compliment, dat ik eens gekregen heb was; ik ging een zorgvrager ophalen van de verkoeverkamer en ze zei: ‘ach wat heerlijk, daar komt het zonnetje van de afdeling mij ophalen’. Ze bedoelde daar dus mij mee, ik was daar zeer gecharmeerd van en vond dit erg fijn, dat zij dit zo heeft ervaren. Dat maakt mijn dag helemaal goed en ik weet dan ook waar ik het vak voor gekozen heb. Hier doe ik het voor! Het nut van humor zit in verschillende zaken: Het verkleint de afstand tussen jou en de zorgvrager Werkt ontspannend en stressverlagend Bevordert creativiteit en relativeringsvermogen (creëert nieuwe inzichten) Daarom is humor in de zorg zo belangrijk, als dit de afstand verkleint tussen de verpleegkundige en zorgvrager heb je al veel gewonnen. Als een zorgvrager je vertrouwt, kan je veel bereiken. Wel moet je ook oppassen met humor, je moet opletten wanneer je een grap of een mop kan gebruiken. Hier komt dan ook zeker het stuk respect om de hoek kijken, respecteer ieder, zoals hij/zij is. Niet iedere zorgvrager is gediend van een grap of een mop, maar een glimlach kan iedereen waarderen!!! Ik gebruik regelmatig zelfspot als humor. Het is op onze tweepersoonskamers erg smal en weinig ruimte, dan kan ik erg moeilijk ergens bij, dan zeg ik dikwijls: “ Ja dat kan ook niet anders met die dikke billen van mij, die passen ook nergens tussen!” Het wekt altijd hilariteit op. Als iemand iets aan mij vraag wat ik niet weet, bijvoorbeeld een collega, zeg ik vaak: “ Ik heb niet voor niets mijn haarkleur aangepast aan mijn IQ…. blond!” “Als je ouder wordt, wordt alles slechter. Behalve het vergeten, dat wordt beter”. Deze kreet doet het ook altijd goed, wanneer je wat vergeten bent of als men het over je leeftijd gaat hebben. Ik hou van veel soorten humor, maar niet van “gemene humor”, zoals iemand voor gek zetten of uitlachen, waarbij iemand zich ongemakkelijk voelt. Dit kan hele pijnlijke situaties opleveren en dat is zeker niet de bedoeling van humor. Ik hou niet van flauwe humor, zoals Engelse humor (Mister Bean).


18

Ontspanning in het werk is zeker in de zorg belangrijk, de werkdruk ligt heel hoog en door een grap tussendoor kan je er weer even tegen. Het maakt je werk veel gezelliger, lachen geeft kleur in je leven! Als je een vrolijke uitstraling hebt, geef je dit door aan je collega’s. Als je een probleem hebt, kan een lach of een grap een nieuw inzicht geven in je probleem, je kunt het beter relativeren. Als een team een rustige en vrolijke uitstraling afgeeft, werkt dit ook motiverend voor de zorgvragers. Ze voelen, dat men plezier in het werk heeft en durven daardoor meer te vragen. Het geeft openheid!

Er woont een clowntje in mijn hart Heel klein en heel apart Het kan lachen en zingen Dansen en springen En als je even moet wenen Mag je hem altijd even van mij lenen


19

1.4.

Visie op humor, Netteke

Humor is onmisbaar in het leven, iedereen heeft humor nodig. De één wellicht iets meer dan de ander, het blijft altijd persoonsgebonden, de uniciteit van de mens. Het spreekwoord ‘het leven gaat niet altijd over rozen’ gaat voor mij, vanaf mijn jeugd al op. Humor heeft me altijd op de been gehouden, doordat ik al vroeg moest leren om te relativeren. Het zou ook nog weleens kunnen zijn, dat ik verdriet verschuil achter humor. Hoe het ook zij, zonder humor zou mijn leven heel anders verlopen zijn, ik zou letterlijk ergens geknakt zijn. Mijn broertje heeft mij destijds geleerd, dat je echt wel mag lachen, ook al weet je, dat je dood gaat aan kanker. Dit hou ik altijd in mijn achterhoofd en blijft een goede levensles. Ik hou van grappen en moppen, hoewel ik zelf geen moppen vertel, omdat ik ze nooit kan onthouden. Zelfspot zet ik veelvuldig in, met name over bijv. mijn fietsenrek in mijn gebit. Nu op latere leeftijd besef ik, dat ik er op school nooit mee ben gepest, waarschijnlijk, omdat ik de ander al voor was met opmerkingen, dat ze hun fiets in mijn rek mochten plaatsen, indien de fietsenstalling vol zou zijn. Ik vind het op z’n tijd ook wel leuk om mensen voor de gek te houden, zonder deze daadwerkelijk schade te berokkenen. Als kind belden we bijv. naar de familie Bil…’met de andere bil’, zeiden we dan….’zullen we samen een onderbroek gaan kopen?’ Heel flauw, maar toen hadden we de grootste lol voor een dag. Humor kan zorgen voor gezelligheid, ontspanning, de gedachten verzetten, pijn verlichten, een glimlach toveren bij een ander persoon. Humor kan een vorm van creativiteit zijn in moeilijke omstandigheden of situaties. “Humor is een eigenschap van het hart, zoals liefde. Er zijn mensen, die niet lief kunnen hebben; waarschijnlijk zijn het dezelfde, die geen humor hebben." Vooruitblikkend op de visie van Virginia Henderson; - het verrichten van die taken, die bijdragen tot gezondheid of herstel Het is wetenschappelijk aangetoond, dat optimisme en de verwachting van een aangename gebeurtenis vaak bijdragen tot de genezing van de zorgvrager. Mijns inziens speelt humor hier een grote rol in. Ik vind het belangrijk om, indien mogelijk, vrolijkheid te creëren bij zorgvragers, de situatie van de zorgvrager in eerste plaats in acht nemend. Er ontstaat een open manier van communicatie en verscherpt de band. Ervaring heeft me geleerd, dat je bij zorgvragers vertrouwen schept en deze ook eerder met problemen/vragen bij je durven te komen. Ik vind het plezierig, als ik een zorgvrager aan het lachen kan maken en vaak zit dat in hele kleine dingen of opmerkingen. Als ik een gebit van een zorgvrager ga poetsen……zeg ik steevast tijdens het poetsen……’Hoort u ze ook lachen….die klappertjes?’ Het is een simpel iets, maar werkt over het algemeen altijd. Het woord klappertjes heb ik van mijn oma….die had het altijd over haar klappertjes, als het gebit niet goed in haar mond pastte. Ook humor onderling met collega’s en andere disciplines vind ik belangrijk. Het maakt de werksfeer er een stuk leuker op en het relativeert de hoge werkdruk.


20

Er wordt gezegd….humor…je hebt het of je hebt het niet. Ik ben het hier persoonlijk niet mee eens. De één heeft er wellicht meer gevoel voor dan de ander. Humor is een vaardigheid, een competentie en zelfs een officiële verpleegkundige interventie. Daarom vind ik het belangrijk om humor in de zorg onder de aandacht te brengen. Ik denk, dat het mogelijk zou kunnen zijn om meer humor toe te passen in teamverband, door elkaar hierin te stimuleren, hetgeen een positief effect heeft op de ander en vice versa. Humor….het is zo broodnodig (uitspraak zorgvrager)

Tijdens mijn stage op de PAAZ, had ik avonddienst met een collega, met een speciale haardracht, aan de ene kant kort, dat van achteren schuin afliep naar wat langer aan de andere kant, waardoor er een soort ‘lange’ lok ontstond. Wij gingen ons voorstellen aan een zorgvrager…lief vrouwtje met beginnende dementie….Mijn collega hangt gezellig boven haar hoofd en zegt: “Dag mevrouw, ik ben Linda”, waarop de zorgvrager antwoordt: “Gut kind, wat heb jij een leuk hoedje op!”.


21

1.5.

Lachen Lachen is een biologische reactie van mensen op humor of blijdschap.

Algemeen Er bestaan verschillende soorten lachen: van de glimlach tot de slappe lach, de hoorbare lach en het lachen als bijv. een reactie op kietelen. Sociale aspecten van lachen Lachen heeft een duidelijke functie in het groepsgedrag van mensen. Door met elkaar te lachen, laten mensen zien, dat ze geen kwade bedoelingen hebben; dat elkaars aanwezigheid geaccepteerd wordt en dat men elkaar sympathiek vindt. Lachen is aanstekelijk: als iemand begint met lachen, gaan vaak meer mensen lachen. Fysiologische aspecten van lachen Lachen is een onderdeel van het menselijk gedrag, dat wordt gecontroleerd door gebieden in het limbisch systeem van de hersenen. Het limbisch systeem is een groep structuren in de hersenen, die betrokken zijn bij emotie, motivatie, genot en het emotioneel geheugen. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond, dat lachen gezond is en een therapeutisch effect kan hebben. Zo is lachen als therapie gebruikt bij ernstige lichamelijk zieke zorgvragers. In ziekenhuizen worden soms cliniclowns ingezet om jonge zorgvragers op te beuren. De hersenen maken endorfine¹ en dopamine² aan tijdens het lachen. Door deze pijnstillende stof voelt iemand zich lekkerder. Lachen werkt daarnaast stressverlagend en stimuleert het immuunsysteem van het lichaam. Dit immuunsysteem zorgt ervoor, dat mensen een betere weerstand hebben tegen virussen en bacteriën. Het zuurstofgehalte in het bloed neemt toe. Als je lacht maak je serotonine³ aan, daar word je vrolijk van en dat heeft vermoedelijk daardoor een anti-depressief effect. Ongecontroleerd lachen kan een teken zijn van bepaalde gedragsstoornissen, zoals ADHD, hysterie of disfuncties van de hersenen. Er zijn zelfs een paar gevallen bekend van mensen, die zich doodgelachen hebben. Lachen komt al bij zeer jonge kinderen voor en er bestaan scans van een glimlachende foetus. Tweelingenstudies hebben tenslotte aangetoond, dat lachen een erfelijke component heeft.

Lachen is het beste tegengif bij stress, het wordt niet in de apotheek verkocht, er bestaat geen kans op overdosering, geen contra-indicaties, geen bijwerkingen. Een ideaal geneesmiddel dus.

¹ Endorfine: Endorfines zijn lichaamseigen morfines, die als neurotransmitter fungeren. Ze werken in de eerste plaats pijnonderdrukkend, maar zorgen ook voor een gevoel van geluk of euforie. ² Dopamine: is een verbinding, die fungeert als neurotransmitter (en soms als hormoon) op verschillende plaatsen in het lichaam. Het speelt een grote rol bij het ervaren van genot, blijdschap en welzijn. ³ Serotonine: is een neurotransmitter, die is betrokken bij stemming, zelfvertrouwen, slaap, emotie, seksuele activiteit en eetlust. Het speelt ook een rol bij de verwerking van pijnprikkels. Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

22

Glimlach In de fysiologie is een glimlach één van de vele mogelijke gelaatsexpressies van emoties. Glimlachen komt tot stand, door de spieren van de mond en van de ogen. Bij mensen is de glimlach doorgaans een uiting van tevredenheid, of blijdschap. Hij kan echter ook optreden bij angstigheid of spanning, in welk geval gesproken wordt van een grimas. Een glimlach kan spontaan optreden of kunstmatig zijn. Een kunstmatige lach of glimlach komt bijvoorbeeld tot stand, door alleen de mondhoeken opzij te trekken. Er zijn duidelijke aanwijzingen, dat bij mensen de glimlach optreedt als reactie op bepaalde prikkels of situaties en dat deze voor alle beschavingen gelijk zijn. Blijdschap is meestal de aanleiding van een glimlach. “Lachen is energie en als de energie vrijkomt, gaan de jukbeenspieren trillen.”

1.5.1. De gunstige effecten van lachen...... wetenschappelijk aangetoond Een studie, uitgevoerd aan de Universiteit van Californië in Irvine (Dr. Lee Berk, Susan Samueli Center for Complementary and Alternative Medicine) heeft aangetoond, dat het vooruitzicht om naar een komische film te gaan, de concentratie van stresshormonen verlaagt en de concentratie van hormonen, die stress bestrijden, zoals endorfine en groeihormoon, verhoogt. “Onze studie toont aan, dat de verwachting van een komische gebeurtenis volstaat, om de concentratie van stresshormonen te verlagen”. We vinden, dat we dat fenomeen in de therapie niet zouden mogen verwaarlozen. Men kan lachen aanwenden, als een aanvulling op een klassieke medicamenteuze behandeling. We hebben wetenschappelijk aangetoond, dat optimisme en de verwachting van een aangename gebeurtenis vaak bijdragen tot de genezing van de zorgvrager. Andere laboratoriumstudies hebben aangetoond, dat lachen nog andere fysiologische effecten heeft op het lichaam:

de ademhalingsfrequentie vertraagt de hartfrequentie vertraagt de bloeddruk daalt de bloedsomloop verbetert de spieren ontspannen zich en krijgen meer zuurstof de kwaliteit van de slaap verbetert Door deze lichamelijke effecten kan lachen een genezingsproces beïnvloeden.

"Lachtherapie" beoefenen zonder beperkingen Op grond van vergelijkbare ervaringen past een arts in Canada “de lachtherapie” toe. Ziekenhuizen doen een beroep op dergelijke diensten, om het personeel te leren de verzorging te kruiden met humor en de zorgvragers te doen lachen. "Clowns zonder grenzen" proberen zieke kinderen een hart onder de riem te steken en wat op te monteren.


23

Ook Prof. Raoul Ghozlan, reumatoloog aan het Hôspital Européen de la Roseraie (93, Aubervilliers), is ervan overtuigd, dat humor en lachen helpen om de pijn, de ziekte en de levensvragen te boven te komen en schrijft zijn zorgvragers dan ook vaak lachen voor en geeft tips om meer te lachen; o negatieve dingen mijden zoals bijv. slecht nieuws op televisie o in de mate van het mogelijke, de positieve kanten van een situatie onthouden o de gelaatsspieren laten werken o ontspannende activiteiten verrichten (schilderen, zingen, enz.) o de omgeving versieren met grappige beelden o het volgen van lachtherapie in groepsvorm (onderzoekers zagen een stijging van beschermende antistoffen in het bloed na lachtherapie) Een Amerikaans journalist beschrijft een vreemd genezingsverhaal. Hij leed aan een ontstekingsaandoening van de wervelkolom en zei bij zichzelf, dat lachen weleens goed zou kunnen zijn voor de gezondheid. Hij begon dan regelmatig komische films te bekijken. Resultaat: bij elke sessie kon hij de dosis van zijn pijnmedicatie verlagen, tot hij er helemaal zonder kon.

Enkele citaten:

De lach is onze stem in het kwadraat

Kees van Kooten

Lachen werkt aanstekelijk….organiseer een epidemie

Thurman

We lachen als we herkennen

Carmiggelt

Elke keer als iemand lacht, voegt hij een paar dagen aan zijn leven toe

Malaparte

Lachend kan men duizend dingen doen, die met tranen onmogelijk zijn

F.Schiller

Lachen kost minder dan elektriciteit en geeft minstens evenveel licht

Abbé Pierre

Lachen is de kortste afstand tussen mensen

J.F.Kennedy

Lachen: kalmeermiddel zonder nevenwerking

Glasgow Arnold


24

1.6.

Visie op lachen, Mary

Lachen is gezond, wordt vaak gezegd. Een vrolijk gezicht gebruikt minder spieren, dan een chagrijnig gezicht. Lachen zet veel spieren in beweging: maar liefst 15 gezichtsspieren bijvoorbeeld. Daarmee is lachen trouwens makkelijker dan fronsen; hiervoor gebruikt u zo’n 40 spieren. Lachen geeft luchtigheid in gespannen situaties. Als een zorgvrager naar de operatiekamer gebracht wordt, dan is deze vaak zeer gespannen, met een grapje of een lach zorg je, dat de zorgvrager even wat ontspant. Een dag niet gelachen, is een dag niet lekker gewerkt……… Een goede cabaretier vind ik leuk, zoals Brigitte Kaandorp, zij is geweldig, gebruikt herkenbare humor, zoals de opvoeding van kinderen, je herkent jezelf daar zo goed in, daar kan ik dan ook smakelijk om lachen. Een avond theater, bijvoorbeeld Plien en Bianca vind ik geweldig om naar te kijken en om te lachen. Om mijn kinderen kan ik ook vaak lachen, ze hebben opmerkingen waarvan je denkt, hoe komen ze erop. Tijdens hun sporten (waterpolo) kunnen ze rare capriolen uithalen, die ook zeker op mijn lachspieren kunnen werken. Vooral als het gezellig is ergens, dan lach ik veel om mopjes van andere mensen, ik ben zelf niet goed in moppen vertellen. Gebeurtenissen terug halen van vroeger is ook altijd erg leuk. In mijn oude werkomgeving hebben wij heel leuke dingen gedaan, veel lol met elkaar beleefd. Ik werkte op de kraam-verlosafdeling, vooral in de nachtdienst,als het rustig was, dan kwam de gekkigheid om de hoek. Dit bevordert zeker de goede samenwerking met elkaar. Daarom is lachen met elkaar als collega´s heel belangrijk, dit schept een band en saamhorigheid. Gun je de tijd om te lachen, het is het lied van de ziel.

Op de afdeling lag een vrouwelijke zorgvrager, die hield van appeltjes en met name rode appeltjes. Na het pillen delen kwam ik erachter, dat ik haar teveel Tramadol had gegeven. Toen ik haar dit eerlijk ging melden, vertelde ik erbij, dat ze bij verandering in haar situatie, gelijk moest alarmeren. “Dus”, zei de vrouw….”als ik dood ga, dan is het jouw schuld!”….ik schrok natuurlijk van deze opmerking, “maar”…ging ze verder, “zorg jij dan wel voor de appeltjes op mijn graf?”. Ze brak het ijs en keerde een negatief moment om naar het positieve, door er zelf vol humor mee om te gaan. Nooit zal ik deze vrouw met de appeltjes vergeten….


25

1.7.

Visie op lachen, Netteke

Lachen is een onderdeel van het menselijk gedrag. Als je om je heen kijkt in het dagelijks leven, bijv. bij de kassa in de supermarkt….zal een persoon, die een glimlach heeft, je meer aanspreken, dan iemand die nors kijkt. Lachen werkt aanstekelijk. Als iemand echt de slappe lach heeft, ga je daar vaak onbewust in mee, terwijl je niet eens weet, waar het over gaat, maar de ander steekt jou aan met zijn/haar lach. Eigenlijk geweldig dit soort interacties tussen mensen! Ook in vervelende situaties is het mogelijk om te lachen. Als zorgvragers naar de OK moeten, zeg ik vaak….één ding is zeker, je haar zit nog goed als je terugkomt door het mutsje, je krullen blijven op de plaats. Hoe gespannen zorgvragers ook zijn, het tovert altijd weer een lach op iemand z’n gezicht. Deze opmerking is ook toepasbaar bij bijv. kale mannen, het effect van de lach zal dan nog groter zijn, omdat hij eigenlijk dubbelzinnig is. Lach, daarmee bewijs je dat je een mens bent. Een avondje uit naar theater of iets dergelijks en je hebt veel gelachen, dan merk je dat het echt ontspanning biedt. Vaak zeg je nog tegen de ander….’ohhh wat hebben we gelachen zeg!’ Een persoon als Tineke Schouten kan mij ontzettend aan het lachen maken, maar ook oude sketches van André van Duin of Van Kooten en De Bie kan ik nog steeds waarderen. Bloopers…heerlijk om naar te kijken, hoe dingen fout kunnen gaan, daarentegen kan ik ook smakelijk lachen, als ik zelf iets onbenulligs doe. Sinterklaasgedichten maken, ik heb dan bij voorbaat al veel voorpret. Geef mij een boek van Jan, Jans en de kinderen en je hebt geen kind aan me….ik kan er smakelijk om lachen en blijven lachen. De maatschappij is aan het verharden, werkdrukken worden hoger, stress in het leven neemt ongemerkt toe en er wordt steeds minder en minder gelachen. Het is meer ieder voor zich, dan met elkaar….en lachen met elkaar, kan wonderen doen! De lach is de vriendelijkste muziek ter wereld.


26

2.0.

Humor en verpleegkundige zorg

In dit hoofdstuk besteden we aandacht aan humor als verpleegkundige interventie en humor in de zorg. Het onderwerp humor heeft ons in contact gebracht met mensen, die zich al langer in humor hebben verdiept. Mathijs Schaap, verpleegkundige en oprichter van ‘Stichting Mediclowns’, gaf ons de tip om de film ‘Patch Adams’ te bekijken. Deze tip hebben wij opgevolgd en de film en het verhaal erachter heeft ons geraakt. Om deze reden hebben wij een kort verhaal over Hunter ‘Patch Adams’ in deze scriptie opgenomen en in dit hoofdstuk verwerkt. Weinig verpleegkundigen zijn op de hoogte van het feit, dat humor een officiële verpleegkundige interventie is en dus ook op een bewuste manier toegepast kan worden. We beschrijven de definitie van humor volgens McCloskey en Bulechek. De definities van termen komen aan de orde, alsmede de taxonomie volgens de NIC (Nursing Interventions Classification) taxonomie. Tevens volgt er een opsomming van verpleegkundige activiteiten bij het toepassen van humor als verpleegkundige interventie. Het onderwerp humor in de zorg heeft ons niet alleen geleid naar het congres, Zorg en Humor, d.d. 17 juni jl, maar heeft ons tevens in contact gebracht met Marcellino Bogers, oud verpleegkundige, cabaretier en auteur van het boekje Humor als verpleegkundige interventie. Het boekje Humor als verpleegkundige interventie is voor ons een stevige leidraad en houvast geweest voor het onderzoeken en uitwerken van humor in de zorg. Uit verschillende bronnen, maar met name uit dit boekje, hebben wij waardevolle informatie verzameld en deze informatie hebben we op onze eigen manier verwerkt in dit hoofdstuk. Voor het overige komen o.a. aan de orde; internationale studies naar humor in de zorg en het toepassen daarvan, humor en houding. Aansluitend hebben wij onze visies, omtrent verpleegkundige zorg, beschreven.


27

2.1.

Humor volgens “Patch Adams” Grondlegger van humor in de zorg en de Cliniclowns

Hunter “Patch Adams” (Washington D.C. 29 december 1943) heeft zijn artsendiploma (Doctor of Medicine) gehaald op het Medical College of Virginia van de Virginia Commonwealth University in 1971. Hij gaat uit van een sterke verbinding tussen het sociale omveld en het welbehagen van zorgvragers. Hij is ervan overtuigd, dat de gezondheid van een persoon, niet apart gezien kan worden van de gezondheid van zijn familie, de gemeenschap en de wereld. Vanuit dit geloof heeft men de Gesundheit Institute opgericht, dat 12 jaar heeft bestaan. Het instituut pleitte voor een meer menswaardige, vrolijke manier van gezondheidszorg. Adams werkt nu in Arlington, Virginia, waar hij alternatieve gezondheidszorg promoot samen met het instituut. Het doel is om weer een Gesundheit Institute op te richten, maar dan als compleet ziekenhuis, waar gratis gezondheidszorg wordt gegeven en traditionele medicijnen worden verbonden met alternatieve medicijnen als acupunctuur en homeopathie. De gezondheidszorg wordt gecombineerd met landbouw, recreatie, theater, natuur, educatie en handvaardigheid, die deel uitmaken van de therapie.

Zijn leven is verfilmd met de titel “Patch Adams”, waarin Robin Williams de hoofdrol speelt.

Patch Adams, de film: Student in de geneeskunde Hunter 'Patch' Adams wordt bekritiseerd voor zijn 'buitensporig goed humeur' en kreeg ooit te horen, van één van de verantwoordelijken van de faculteit, dat 'indien hij per se clown wilt worden, hij maar beter naar een circus kon trekken'. Wel is het zo, dat Patch ervan droomde clown te worden, maar dat hij al even vurig arts wilde zijn. Hij heeft dan maar besloten beiden te worden en de zorgvragers te helpen hun ziekte te overwinnen, door hen naast de traditionele medicaties en behandelingen, ook een flinke dosis humor en tederheid toe te dienen. Hij is extreem vrolijk en probeert iedereen om zich heen aan het lachen te brengen. Niet omdat hij zo nodig bepaalde onzekerheden moet compenseren, maar eerder omdat hij gelooft, dat mensen zich er beter door voelen. Als Hunter 'Patch' Adams anderen kan opfleuren dan bloeit hij zelf ook...


28

Spoedig wordt Patch als een zonderling beschouwd, hoewel iedereen hem looft om zijn inzet. Walcott, de decaan van de Universiteit, verzet zich met klem tegen zijn methoden. En zijn kamergenoot Mitch, die absoluut carrière wil maken, aanziet hem als een halvegare. Niettemin laten sommigen, waaronder Joletta, een verpleegster, of Truman en Carin, twee medestudenten, zich tot zijn aanpak bekeren. Patch krijgt uiteindelijk de kans zich uit te leven in de kinderafdeling, waar hij de kleintjes helpt hun grootste angsten overwinnen. En als de zeer orthodoxe Mitch zijn tanden stuk bijt op een ongeneesbare zorgvrager, die elk voedsel weigert, gaat ook hij beseffen, dat de wetenschap niet almachtig is en dat de aanpak van Patch de goede is.

Patch Adams is een sociaal actief persoon, een professionele clown, artiest en auteur. Uit zijn visie werden de clini-clowns opgericht. Kortom, een grenswetenschapper uit de oude doos. Deze emotionele, waardevolle film is voor iedereen een aanrader! Het laat zien, wat humor, een rode neus, een grap en extra ‘humanitaire’ aandacht met zorgvragers kan doen. Door deze film te bekijken, werd onze keuze voor de meesterproef, met het onderwerp ‘Humor in de Zorg’, extra bekrachtigd.


29

2.2.

Humor als verpleegkundige interventie

2.2.1. Definities van termen

Verpleegkundige interventie: elke behandeling, die een verpleegkundige op grond van haar deskundig oordeel en klinische kennis uitvoert t.b.v. een zorgvrager. Een verpleegkundige interventie kan de directe of indirecte zorg betreffen en een autonoom verpleegkundige behandeling, een gedelegeerde medische behandeling of een door andere zorgverleners voorgeschreven behandeling zijn. Een directe zorginterventie: is een behandeling, die in aanwezigheid van en aan of met een zorgvrager of groep zorgvragers wordt uitgevoerd. Directe zorginterventies kunnen lichamelijk en/of psychosociaal van aard zijn. Het kan dus om het echte handwerk gaan, maar ook om het geven van steun, voorlichting of counseling activiteiten. Indirecte zorginterventie: is een behandeling, die niet in aanwezigheid, maar wel t.b.v. een zorgvrager of groep zorgvragers wordt uitgevoerd. Bijv: leidinggevende activiteiten en interdisciplinaire samenwerking. Het zijn handelingen, die de effectiviteit van de directe zorginterventies bevorderen. Verpleegkundige activiteiten: alle handelingen en gedragingen van verpleegkundigen, waarmee zij een specifieke interventie uitvoeren en de zorgvragers helpen een beoogd resultaat te verwezenlijken. Taxonomie van verpleegkundige interventie: een systematische ordening van de interventie labels op grond van overeenkomsten, in wat gezien kan worden als een conceptueel kader. De NIC (Nursing Interventions Classification) taxonomie kent 3 niveaus: Domeinen Klassen Interventies De zes domeinen Domein 1: elementair fysiologische functies; gericht op de ondersteuning van de functionele gezondheidstoestand. Domein 2: complex fysiologische functies; gericht op de ondersteuning van homeostatische en regulerende processen. Domein 3: gedrag; gericht op de ondersteuning van het psychosociaal functioneren en van veranderingen in de levensstijl. Domein 4: veiligheid; gericht op de ondersteuning van de bescherming tegen letsel en schade. Domein 5: gezin en familie; gericht op de ondersteuning van gezin en familie Domein 6: gezondheidszorgstelsel; gericht op de ondersteuning van een optimaal gebruik van zorgvoorzieningen.


30

Humor als verpleegkundige interventie valt onder: Niveau 1, domein 3, gedrag: gericht op de ondersteuning van het psychosociaal functioneren en van veranderingen in levensstijl. Niveau 2, klassen: hulp bij coping; ondersteuning bij probleemhantering. Interventies gericht op de ondersteuning bij het verdere ontwikkelen van de vermogens, het aanpassen aan veranderingen in het functioneren of het streven naar een hoger niveau van functioneren. Niveau 3, interventies: 5320 humor (verwijzing in het boek verpleegkundige interventies). (Bron: Verpleegkundige interventies van Joanne C. McCloskey en Gloria M. Bulechek, de Tijdstroom, Utrecht, 1997)

2.2.2. Definitie van humor volgens McCloskey en Bulechek “De zorgvrager helpen grappige, amusante of lachwekkende situaties te onderkennen en te waarderen en zijn plezier daarom te uiten om relaties op te bouwen, spanning af te reageren, het leren te vergemakkelijken of pijnlijke gevoelens te verwerken”.

Verpleegkundige activiteiten: ♦ Ga na, welke type humor de zorvrager weet te waarderen. ♦ Bepaal hoe de zorgvrager doorgaans op humor reageert (bijv. glimlachen of schaterlachen). ♦ Ga na, op welk moment van de dag de zorgvrager het meest open staat voor humor. ♦ Maak geen grapjes over onderwerpen, die voor de zorgvrager gevoelig liggen. ♦ Bespreek met de zorgvrager het nut van lachen. ♦ Selecteer humoristisch materiaal, dat de zorgvrager niet al te zeer opwindt. ♦ Selecteer een aantal humoristische spelletjes, cartoons, video’s, cassettes, boeken enz. en geef deze aan de zorgvrager. ♦ Wijs de zorgvrager op de humoristische aspecten van een situatie. ♦ Moedig de zorgvrager aan tot humoristische visualisering ( bijv. zich een streng, autoritair persoon voorstellen in alleen zijn ondergoed). ♦ Moedig grappenmakerij en speelsheid aan. ♦ Verwijder eventuele omgevingsbarrières, die spontane humor in de weg staan. ♦ Let op de reactie van de zorgvrager en staak de interventie zonodig. ♦ Pas de humorstrategie niet toe bij de zorgvrager met een cognitieve beperking. ♦ Maak duidelijk dat u humor waardeert. ♦ Reageer positief op pogingen tot humor van de zorgvrager. Het toepassen van humor door verpleegkundigen is evidence based. Steeds meer onderzoeken tonen de nuttige effecten ervan aan. Voor veel mensen is er, als het om het nut van humor gaat, geen onderzoeksbewijs nodig.


31

2.3.

Humor in de zorg

Lachen is leuk, lachen is lekker. Maar, lachen is ook gezond. Het oude spreekwoord wint terrein en de medische wereld springt er op in. In Amerika kennen ziekenhuizen humorrooms en in Engeland kun je opvrolijken in een lachkliniek. Hier wordt de lachmeditatie populairder. Slaat de lachgekte nu ook over op de nuchtere Nederlanders? Steeds meer gedeprimeerde en zieke mensen zoeken hun genezing in humor. De gelotologie, oftewel de wetenschap van de lach, is over de grens al een begrip. In Amerika beijvert de International Humour Study Society zich om humor serieus te laten nemen. En in Engeland staat een Laughterclinic, waar bezoekers leren met hun moeilijkheden omgaan door humor te gebruiken. Ook in het nuchtere Nederland raken mensen overtuigd van de kracht van de lach. Boekenwinkels vullen hun planken met titels als 'Lachen is gezond, volkswijsheid of medische ernst?' en 'Humor als gereedschap voor managers' of inmiddels ook “Humor als verpleegkundige interventie”. Er zijn 'funtrainingen' voor op kantoor en lachmeditaties voor thuis. De cliniclowns in de ziekenhuizen kunnen concurrentie verwachten van zorgverleners, die ook de noodzaak van humor gaan inzien. Het schijnt dat de oude Grieken zich al bij ziekte lieten vermaken door komieken, om het genezingsproces te versnellen. 'Een blij hart doet het lichaam goed, maar neerslachtigheid verdort het gebeente' zegt Koning Salomon in het bijbelboek Spreuken. In de Middeleeuwen schijnen verschillende vormen van humortherapie in zwang te zijn geweest. Het was in de dertiende eeuw dat de Franse professor Henry de Mondeville zei: 'De geneesheer heeft als taak om woede, haat en droefheid te verbieden. Hij moet de zorgvrager eraan herinneren, dat het lichaam dik wordt door vreugde en mager door verdriet'. Vaak werden dit soort uitspraken door medici als flauwekul afgedaan. Maar nu liggen wetenschappelijke bewijzen op tafel. De Zweedse arts Lars Ljungdal toonde aan dat humor de levenskwaliteit verbetert en lachen pijn aanzienlijk vermindert. Hij zette zes depressieve zorgvragers wekelijks anderhalf uur in een kamer, waar zij komische video's bekeken en elkaar vrolijke verhalen vertelden. Ziekte was taboe als gespreksonderwerp. Na dertien weken bleek, dat het zelfvertrouwen van de zieken groeide. Sinds humor een grotere rol in hun leven speelde, gingen ze gemakkelijker met hun ziekte om en hadden meer levensplezier. De arts meette ook op, dat de zorgvragers minder pijn hadden na een lachbui.

(Bron: http://www.tanya.nl/lachen.html)

Amerika is koploper voor wat betreft de humor te integreren in de reguliere zorg.

The Association for Applied and Therapeutic Humor (AATH) is een internationale gemeenschap van professionals, die humor in hun dagelijks leven opnemen. AATH is de leider in het verstrekken van op bewijsmateriaal gebaseerde informatie over huidig onderzoek en praktische toepassingen van humor.


32

Officiële definitie van therapeutische humor volgens de AATH: Interventies, die gezondheid en welbevinden bevorderen, door een speelse ontdekking, uitdrukking of waardevermeerdering van de absurditeit te stimuleren of de ongerijmdheid van de toestanden van het leven. Deze interventie kan gezondheid verbeteren of als bijkomende behandeling van ziekte worden gebruikt, om het helen te vergemakkelijken of fysiek, emotioneel, cognitief, sociaal of mentaal het hoofd bieden. In de verpleegkundige opleiding wordt er niet stil gestaan bij de mogelijkheden en toepassen van humor in het werk. Je leert wel om te gaan met bijvoorbeeld agressie, maar leert weinig over humor als verpleegkundige interventie. De meeste verpleegkundigen weten niet eens, dat humor een officiële verpleegkundige interventie is. Op de werkvloer is de aandacht voor humor ook minimaal. Er wordt wel gelachen met elkaar, maar het bewust toepassen van humorinterventies en met elkaar de mogelijkheden bespreken, gebeurt zelden. Dit is jammer, want er valt veel te winnen met humor. Voor de zorgvrager en ook voor de verpleegkundige. Humor kan een positieve bijdrage leveren aan het herstel of acceptatie van de ziekte. Bovendien verkleint humor de afstand tussen zorgvragers en zorgverleners en maakt het werk van de verpleegkundige lichter. Het geeft ook een positieve energie in de samenwerking. Het vermindert stress, verbetert de onderlinge verhoudingen binnen het team en het blijkt een effectief middel te zijn tegen burnout. Het werkt ontspannend op iedereen, als er geen gespannen sfeer heerst. Humor in de zorg is van levensbelang! Humor is een manier om je staande te houden in deze maatschappij. Je kan met humor vaak het probleem beter relativeren. In het algemeen wordt er te weinig met humor omgegaan in onze samenleving. Er wordt teveel met agressie om gegaan, de lontjes zijn veel te kort. Humor gebruiken de meeste mensen vaak onopgemerkt op het moment zelf. Als je erover gaat nadenken, wanneer je humor kunt gebruiken, dan kom je erachter, dat je het niet te pas en te onpas kunt gebruiken. Zie ook verpleegkundige interventies. We kunnen niet zonder humor in de zorg. In een gebouw vol van tranen, verdriet en vooral van ziek zijn, is humor nodig om te relativeren. Lange tijd was men van mening, dat humor niet thuis hoorde in de zorg. Dit werd als niet gepast gezien. De behandeling van een zorgvrager binnen de algemene gezondheidszorg was puur gericht op de genezing van de lichamelijke klachten. Met de intrede van de holistische kijk op de mens, werd er ook meer rekening gehouden met de psychische toestand van de zorgvrager. Hierdoor werd er steeds meer aandacht besteed aan het welbevinden van de zorgvragers en hoe dit bereikt kon worden. Humor werd steeds minder als een taboe gezien binnen de algemene gezondheidszorg. Tegenwoordig speelt humor een belangrijke rol binnen de behandeling van de zorgvrager, het is algemeen aanvaard, dat humor een belangrijke rol speelt bij de coping van tegenslagen en dat humor het relativeringsvermogen bevordert. Helaas is nog niet iedereen zich bewust van de effecten van humor op het herstel van de zorgvrager en welke rol de verpleegkundige daarbij kan hebben.


33

‘Je kunt met humor veel bereiken.’ Maar als je nou geen humor hebt? Echter, soms zijn zorgvragers grappig, dan hoef je alleen maar daar op in te spelen. Humor relativeert. Net voor een operatie staan mensen onder druk. Als ze dan kunnen lachen, kunnen ze ook huilen. Het is ontspannend. En dat kan een zorgvrager vaak goed gebruiken. Als je een grap maakt met zorgvragers, tijdens een moeilijke situatie, laat je juist zien, dat je meer bent, dan alleen de uitvoerende van de zorg….namelijk, dat er een mens schuilt achter de verpleegkundige. Leerling verpleegkundigen leren volgens richtlijnen en protocollen om verpleegtechnische handelingen uit te voeren. Er wordt tijdens de opleiding uitgebreid stil gestaan bij planning, coördinatie en continuiteit van zorg, het schrijven van verpleegplannen en ook de bekende gezondheidspatronen komen herhaaldelijk aan de orde. Maar wie vertelt ze, wat humor doet met het menselijk lichaam? Wie vertelt ze, dat je humor in zou kunnen zetten als verpleegkundige interventie? Wie vertelt ze, dat humor belangrijk is in de samenwerking….in een team? Terwijl humor zo onmisbaar is, zowel in het leren zelf, als op de werkvloer. Daar komt nog een psychologisch effect bij kijken, namelijk: iets wat met humor wordt verteld, zal het leren vergemakkelijken, omdat de leerstof beter wordt onthouden. Humor creëert een stimulerend klimaat voor het onthouden van belangrijke informatie. Humor zet ook aan tot zelfreflectie. Het beroep van verpleegkundige is een heel serieus beroep, waarin je veel verantwoordelijkheden hebt, in veel nare situaties terecht komt en regelmatig met verlies van zorgvragers te maken hebt. Hierbij neem je een professionele beroepshouding aan. Nadat je de mantel der professionaliteit kunt uit trekken, is er weer tijd voor ontspanning en ‘mag’ je weer lachen. Vaak gebeurt dit bij de verpleegkundige overdracht achter gesloten deuren, dan worden situaties met elkaar besproken en mag er blijkbaar wel gelachen worden. Maar soms heb je het nodig om ook tussendoor even te lachen, om alle spanning te ontladen en even af te reageren. Dit geldt niet alleen tussen de werkzaamheden door, maar juist ook tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden. Humor in de zorg betekent niet, dat je zelf voortdurend de ‘clown’ moet uithangen. Clownerie is maar een klein onderdeel van humor, daarbij komt, dat het bij het gebruik van humor in de zorg niet de bedoeling is om van het ziekenhuis een circus te maken. Dan gaan we dus duidelijk grenzen over. Zou je dit namelijk wel doen, dan is er een groot risico niet meer serieus genomen te worden en dat de zorgvrager en mantelzorgers je niet meer geloven. Humor zal waarschijnlijk nooit een primair onderdeel worden van een verpleegkundige beroepshouding, daar is het beroep te ernstig en te serieus voor. Humor, als secundair onderdeel van je beroepshouding toepassen, kan van grote meerwaarde zijn in de uitoefening van het beroep. Het belangrijkste is, dat je als verpleegkundige jezelf open durft te stellen voor humor, zowel vanuit jezelf, als voor de humor vanuit de zorgvrager. Als de zorgvrager zelf een grap maakt, dan is dat ‘de juiste timing’ om daar als zorgverlener op in te gaan. De zorgvrager geeft met zijn eigen grap te kennen, dat hij op dat moment behoefte heeft aan humor of lachen en verwacht van jou een reactie, danwel interactie. Als de zorgvrager het koud heeft en een extra deken vraagt, voldoen we als zorgverlener ook aan zijn wens en zorgen voor wat extra warmte, door een extra deken te gaan halen. De interactie van humor op humor kan ook een stuk warmte bieden, omdat de zorgvrager gehoor vindt met betrekking tot zijn behoefte.


34

2.3.1. Humor en houding Als je meer weet over de werking en mogelijheden van humor, kun je je eigen houding ten opzichte van humor als interventie makkelijker bepalen. Lachen is één van de doelen van humor. Voor verpleegkundigen gaat het er niet primair om, om mensen aan het lachen te brengen, maar om door het gebruik van humor, iemand te helpen vat te krijgen op zijn eigen situatie. Het gaat in dit verband om de betekenis, die humor heeft in de communicatie tussen zorgvragers en verpleegkundigen. (Bron: humor in de psychiatrie)

Wil je humor leren toepassen in de zorg, zorg dan: - dat je bewust wordt, wat het effect van humor en lachen is op het menselijk lichaam - dat je inzicht verkrijgt in de verschillende soorten van humor - dat je inzicht verkrijgt in de effecten, die humor teweeg kunnen brengen - dat je humor leert zien en waarderen - dat je je eigen visie op humor ontwikkelt - dat je ideeën opdoet om humor zelf optimaal te benutten - dat je een oordeel vormt, over welke humor wel en niet kan - dat je grenzen van zorgvragers respecteert - dat je kijkt en leert van collega’s, die humor kunnen en durven toepassen - dat je ervaringen deelt met collega’s - dat je open staat en iets nieuws durft te proberen - dat je humor als uitdaging ziet in je beroep en je deze uitdaging aan wilt gaan Bij het gebruiken van humor komt een behoorlijke dosis spontaniteit en intuïtie kijken. Er bestaat geen pasklare gebruiksaanwijzing voor. Het is wel interessante stof op basis waarvan ieder zijn eigen aanpak kan kiezen. Humor: -

heeft diverse positieve lichamelijke effecten helpt om te relativeren helpt spanning te reduceren of geheel weg te nemen helpt emoties los te maken, een lach en een traan helpt om angsten beter te hanteren kan een uitlaatklep zijn voor woede en agressie helpt een negatieve stemming te doorbreken helpt bij het oplossen van kleine probleempjes helpt bij contacten leggen / contacten te verbeteren zorgt voor binding tussen zorgvrager en zorgverlener zorgt voor binding tussen zorgvragers onderling is een communicatiemiddel om gevoelige kwesties bespreekbaar te maken (bijv. sterven of sexualiteit) versterkt het onthouden en herinneren van informatie


35

2.4.

Visie op verpleegkundige zorg, Mary

Een mens is een psycho/sociale/somatische eenheid. Het is belangrijk, dat die eenheid niet uit evenwicht raakt. Wanneer het zelfzorgvermogen en de zelfzorgbehoeften in evenwicht zijn, is sprake van een gezond bestaan. Als dit niet het geval is, is er sprake van een zelfzorgtekort. Bij een zelfzorgtekort is men, tijdelijk of blijvend, niet in staat voor zichzelf te zorgen. Dan is het zaak, dat er verpleegkundige zorg moet worden toegepast, zodat de zelfzorgtekorten kunnen worden overgenomen. De visie van Virginia Henderson is: De unieke functie van de verpleegkundige is, het individu, ziek of gezond, bij te staan bij het verrichten van activiteiten, die bijdragen tot gezondheid of herstel (of te helpen bij vredig te sterven, als er geen herstel meer mogelijk is) en die het individu zonder hulp zou verrichten, als hij daartoe de nodige wilskracht of kennis bezat. De verpleegkundige dient dit op dusdanige wijze te doen, dat de geholpene zo snel mogelijk weer onafhankelijk wordt. In deze visie op zorg verlenen kan ik mij geheel vinden. Ik vind het belangrijk de zorgvrager in zijn/haar eigen waarde te laten. Al is het nog zo klein wat de zorgvrager zelfstandig kan doen, ik zal dit stimuleren, om zo de eigenwaarde van de zorgvrager in stand te houden. Als de zorgvrager niet meer kan genezen, de behandeling is gestaakt en de zorgvrager graag naar huis wil, is het mijn taak als verpleegkundige om ervoor te zorgen, dat de zorgvrager naar huis kan. Dan schakel ik alle hulpinstanties in, die nodig zijn. Zo ook een goede begeleiding bieden bij vredig sterven in het ziekenhuis, zowel de zorgvrager zelf daarin zo goed mogelijk bijstaan, maar ook ondersteuning bieden aan de familie van de zorgvrager. Ik vind het heel belangrijk, dat de zorgvrager met respect behandeld wordt, maar ook de familie. Je hoort een zorgvrager zo te behandelen, zoals je zelf ook behandeld wilt worden. Begrip tonen en inlevingsvermogen, in vaak de moeilijke situatie waar de zorgvrager zich in bevindt, geeft een goede wisselwerking. Ik heb niet alleen respect voor de zorgvrager als persoon, maar ook voor zijn/haar wensen en behoeften. Deze wensen en behoeften zijn mijn uitgangspunt bij het plannen, coördineren en uitvoeren van zorg. Zo ook wensen en behoeften, die op het eerste gezicht niet in de zorgsituatie lijken thuis te horen, althans, waar te weinig aandacht aan wordt besteed. Zoals bijv. de behoefte aan ontspanning, waar o.a. humor een onderdeel van uit zou kunnen maken. Dit zijn belangrijke aspecten, die horen bij de totale zorg van de zorgvrager. Humor en ontspanning kunnen het verblijf van de zorgvrager aangenamer maken, het biedt afleiding, het kan pijn verlichten en angsten reduceren.


36

2.5.

Visie op verpleegkundige zorg, Netteke

Een visie op verpleegkundige zorg, is de basis van waaruit je werkt als verpleegkundige. Het is een visie op de mensen en zijn omgeving, gerelateerd aan een verpleegkundig beroep, waarop het verpleegkundig handelen gebaseerd en georganiseerd hoort te zijn. Vrijwel alle verpleeg- en verzorgingshuizen werken, in het kader van het leveren van cliëntgerichte zorg, met zorgplannen. Het werken met zorgplannen is een concretisering van het meer methodisch werken. Bij de vormgeving van zorgplannen, zeker wanneer het om geautomatiseerde zorgplannen gaat, speelt echter ook de visie op verplegen/verzorgen een rol. Zo wordt soms uitgegaan van de visie volgens Virginia Henderson, dan weer volgens Van den Brink-Tjebbes of volgens Dorothea Orem (er zijn er meer!), doch dit zijn de drie meest bekende visies op verplegen/verzorgen. In zekere zin heeft Florence Nightingale een eerste aanzet tot verpleegkundige theorievorming gegeven. Florence Nightingale werd in 1820 geboren. Ze verdiepte zich grondig in de gezondheidszorg, ziekenhuis en verpleging. Daarvoor bereisde ze heel Europa en bezocht vele ziekenhuizen. Mijn visie op verplegen sluit het beste aan bij de visie van Virginia Henderson. Virginia Henderson gaat bij haar visie uit van de functie van het verpleegkundig beroep. Deze bestaat daaruit een individu bij te staan bij het verrichten van die taken, die bijdragen tot gezondheid of herstel (of hulp bij vredig sterven, indien herstel niet meer mogelijk is) en die activiteiten, die het individu zonder hulp zou verrichten als hij daartoe de nodige kracht, wilskracht of kennis bezat. Daarbij moet de verpleegkundige proberen tegemoet te komen aan de basisbehoeften (= bij ieder mens aanwezig) van een individu. Het is in haar visie vooral de zorgverlener, die signaleert en bepaalt, welke actie ondernomen moet worden. Dit resulteert in 14 zelfzorggebieden. Mijn visie op verplegen is: hulpverlening bieden aan een individu, die door een zelfzorgtekort in het lichamelijk, geestelijk of sociaal functioneren niet in staat is zichzelf volledig te verzorgen. Bij de tekorten in de zelfzorg wordt alleen aanvullende zorg geboden, zorg op maat, indien nodig in samenwerking met andere disciplines. De door mij geboden hulp is gericht op het handhaven van gezondheid, herstellen van verstoring van het zelfzorgtekort in overleg met het individu en diens naasten. Ik wil de zorgvragers verantwoordelijk maken en inzicht geven in hun eigen ziekte en herstel en ze hierbij ondersteunen. Hierbij benoem ik ook het ondersteunen en begeleiden van de zorgvrager en diens naasten, bij een vredig sterven. In acht nemend, dat iedereen uniek is en er nooit een ‘standaard’ mag ontstaan in het benaderen van en omgaan met de zorgvrager. De te verlenen zorg stem ik zoveel mogelijk af op de persoonlijke wensen en behoeften van de zorgvrager, eventueel in overleg met diens naasten. Ik streef hierbij de volgende principes na: uniciteit van de mens, integriteit, competentie, volledigheid, evenwicht. Dit betekent, dat ik bij het verplegen van mensen de totaliteit van de mens als uitgangspunt nastreef (holistische mensvisie). Dit omvat alles, wat die mens maakt tot een uniek wezen.


37

De praktijk heeft geleerd, dat humor een belangrijk onderdeel kan zijn, tijdens het uitvoeren van mijn verpleegkundige taken t.o.v. de zorgvrager. Het geeft een open communicatie, schept vertrouwen, maakt de sfeer meer ontspannen, verlicht angst en pijn en biedt afleiding aan de zorgvrager. Hierbij hou ik rekening met de wensen/behoeften van de zorgvrager, evenals de situatie, waarin de zorgvrager op dat moment verkeert. Humor in het verpleegkundig beroep is voor mij onmisbaar.

Mijn broertje had kanker en had zelf besloten, na de zoveelste uitzaaiing, dat hij geen behandeling meer wenstte. Hij kwam op zijn sterfbed en heeft daar weken op gelegen. Hij…versuft door de morfine… vroeg elke keer als hij even uit zijn roes ontwaakte, “Ben ik nu nog niet dood, dat duurt wel lang zeg!” . Hoe triest het ook was, dit gaf elke keer weer een klein moment van schaamtelijke hilariteit onderling, zo van….’hoe kun je dat zeggen als dertienjarige!’ Het gaf ook ergens vrede, vrede met de situatie, zoals die was, vrede met het feit, dat hij zelf niet meer wilde leven. Nog steeds wordt deze situatie met een voorzichtige lach opgehaald. Hij doorbrak het taboe over sterven!

(Arco van der Nat, 1984)

Mijn broertje was ernstig ziek, maar ook een merkfreak, mooie modieuze gymschoenen van Le Coq Sportif. Ik besloot, die stoere dingen op een dag stiekem even te lenen. Toen hij mij op die schoenen naar buiten zag lopen, riep hij me vastberaden terug. “Uit die schoenen, die zijn van mij”, waarop ik zei: “ach joh, maak je niet druk, alleen voor deze middag”. “Nee..je trekt ze nu uit, als ik straks dood ben, mag je al mijn schoenen hebben”. Ik wist niet hoe snel ik ze uit moest trekken. Na zijn dood, kreeg ik de schoenen…ik heb er nooit op gelopen. Ze staan verbronsd in de woonkamer van mijn ouders, maar als ik die schoenen zie staan, denk ik ‘Oeps’ en krijg dan toch weer een glimlach om dat voorval en zijn echtheid!


38

3.0.

Kwaliteit

Kwaliteit is een belangrijk onderdeel van zorg. Wij zijn van mening, dat humor de kwaliteit van de te verlenen zorg ten goede komt of zelfs verbetert. Om die reden, hebben wij het hoofdstuk kwaliteit van zorg betrokken in deze meesterproef. We hebben hierbij gebruik gemaakt van het boek; Kwaliteitszorg en Deskundigheidsbevordering voor verpleegkundigen van Traject, deelkwalificatie 404, waarin de volledige uitwerking van kwaliteit van zorg is terug te vinden. Kwaliteit van zorg is een breed begrip en we hebben ons dan ook beperkt, tot de uitwerking van essentiële items, die volgens ons gerelateerd kunnen worden aan het gebruik van humor. De volgende onderdelen komen o.a. aan de orde; - het begrip en belang van kwaliteit van zorg - kwaliteitswetgeving - wet BIG en WGBO - kwaliteitsbewaking verpleegkundige - kwaliteitsvoorwaarde van zorgverleners en van het management Tevens hebben wij in het kort het beroepsprofiel van de verpleegkundige verwerkt. Ook hierbij hebben wij ons beperkt tot het domein van de verpleegkundige en hierbij een link gemaakt naar het gebruik van humor. Het volledige beroepsprofiel is terug te vinden in ‘Beroepsprofiel van de verpleegkundige’, Elsevier Gezondheidszorg 2004, ISBN nr. 90 352 2230. Wat betreft het toepassen van humor in de zorg of humor als verpleegkundige interventie, hebben wij de nationale beroepscode erop nageslagen, om na te gaan of er wellicht punten zijn beschreven, waaraan het gebruik van humor gerelateerd zou kunnen worden. De benummering, zoals genoemd bij de uitgangspunten, m.b.t. de beroepsuitoefening, zijn gerelateerd aan de benummering uit de nationale beroepscode. De volledige versie van de nationale beroepscode staat beschreven op de website: http://www.levv.nl, alsmede bij NU’91, de beroepsorganisatie van verpleging en verzorging. Zowel in de kwaliteit van zorg, het beroepsprofiel van de verpleegkundige, als in de nationale beroepscode, hebben wij onze bevindingen op de beschreven uitgangspunten, waarvan wij denken, dat ze aan humor gekoppeld kunnen worden, in het rood en cursief gemarkeerd. Deze bevindingen kunnen ook gezien worden als conclusie op het beschrevene. De bevindingen komen voort uit de uitgewerkte theorie, losstaand van het onderzoek middels enquête. We komen er in de conclusie, hoofdstuk 5.0. op terug.


39

3.1.

Kwaliteit van zorg

3.1.1. Het begrip Kwaliteit van zorg Kwaliteit van zorg is een begrip, dat je vanuit diverse invalshoeken kunt bekijken. Het heeft niet één vast betekenis en elke zorgverlener zal op zijn eigen manier kwaliteit van zorg beschrijven en/of beleven. Welke omschrijving je als verpleegkundige ook kiest, het is altijd belangrijk, dat je een vertaling kunt maken naar het niveau van de zorgvrager. Je zou kunnen zeggen: Kwaliteit is een mate,waarin de daadwerkelijk verleende zorg overeenkomt met wat men vooraf wenselijk vond. Kwaliteit kan geleverd worden op micro-, meso- en macro-niveau. Micro = klein, de zorgverlening die het dichtst bij de zorgvrager ligt, kwaliteit aan het bed. Meso = de omgeving, waarin de zorg verleend wordt (afdeling), waaronder bijv. ook de apotheek, die zorg moet dragen voor de tijdige en juiste medicatie. Macro = de overheid, beleidsmakers, landelijk (stichtingen, georganiseerde congressen etc).

3.1.2. Het belang van kwaliteit Het denken over kwaliteit werd geïntroduceerd in het bedrijfsleven. Wie slechte kwaliteit leverde zag de klanten naar de concurrent vertrekken. Als klant heb je wensen, waaraan een product moet voldoen, zo ook in het verpleegkundig beroep. Als verpleegkundige lever je geen tastbaar product, maar een dienstverlening richting de zorgvrager, kortom je levert ‘zorg’. Het is dan ook erg moeilijk om te toetsen of bepaalde diensten goed geleverd zijn of niet. Om dat te kunnen veranderen, moet je structureel bezig zijn met kwaliteitsverbetering van de zorg, die jij als verpleegkundige levert. Bedenk ook altijd of jij zelf tevreden zou zijn, met de kwaliteit van zorg, die jij aan de zorgvrager levert. Is de kwaliteit van zorg binnen je instelling over het algemeen niet voldoende, dan zullen zorgvragers naar een andere instelling overstappen. 3.1.3. Kwaliteitswetgeving De verantwoordelijkheid voor het omschrijven, het nastreven en het bewaken van kwaliteit van zorg, werd meer een zaak van de zorgaanbieders. Uit de Nota Kwaliteit van Zorg (1991) van het Ministerie van Welzijn, Volkgezondheid en Cultuur, blijkt dat er volgens de overheid sprake is van een verantwoorde zorgverlening als: het zorgaanbod is afgestemd op de reële behoeften van de zorgvrager het niveau van de verleende zorg goed is de zorg doelmatig wordt verleend de zorg patiëntgericht wordt verleend Concreet betekent dit, dat indien de zorgvrager behoefte heeft aan humor, de zorg hierop afgestemd wordt, doelmatig wordt toegepast en patiëntgebonden uitgevoerd wordt. Het gebruik van humor dient op gepast niveau te worden toegepast. Geen sexistische, rascistische of gemene humor, die de zorgvrager schade kan berokkenen. Gepaste humor, die door de zorgvrager wordt gewaardeerd, werkt altijd doeltreffend en doelmatig en kan een reële behoefte zijn van de zorgvrager. Wij zijn van mening, dat humor een positieve bijdrage kan leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van zorg. Humor moet dus op de reële wens en behoefte van de zorgvrager worden afgestemd, indien daar behoefte aan is.


40

De Kwaliteitswet Zorginstellingen schrijft voor, dat instellingen een kwaliteitsmanagementsysteem moeten hebben en met dat systeem kwaliteit van zorg moeten bewaken, beheersen en verbeteren. In artikel 4 van de wet staat, dat de zorgaanbieder systematisch gegevens over de kwaliteit van zorg moet verzamelen en registreren om te toetsen in hoeverre verantwoorde zorg is verleend. Deze uitkomsten dienen zonodig gebruikt te worden om aanpassingen te doen. Hier doelen ze op het gebruik van indicatoren om zorg te meten. Zonder indicatoren dus geen kwaliteitsmanagement en omgekeerd. Om een oordeel te kunnen geven over de kwaliteit van zorg is informatie nodig. En om informatie te verkrijgen, moeten gegevens worden verzameld. De gegevens worden verkregen door te meten. Een indicator geeft betekenis aan een meting: heeft een signaalfunctie. Indicatoren geven dus informatie over de mate van kwaliteit van een aspect van de gezondheidszorg. Om onderzoek/meting te doen naar het gebruik van humor in de zorg, hebben wij zorgvragers en collega's geënquêteerd. De uitkomsten van de enquêtes zullen uitwijzen of het meer toepassen van humor, al dan niet, een verbetering van kwaliteit van zorg zal opleveren. De belangrijkste kwaliteitswetten in de gezondheidszorg zijn: o De Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG) o De Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) 3.1.4. De Wet BIG De Wet BIG is vanaf eind 1995 ingevoerd. Het doel van de Wet is, de bevordering en bewaking van de kwaliteit van de beroepsbeoefening. De Wet BIG heeft betrekking op de individuele gezondheidszorg, die gericht is op de gezondheid van een bepaald persoon. Onder deze zorg wordt verstaan het beoordelen, bevorderen, bewaken, beschermen of herstellen van iemands gezondheid. De individuele gezondheidszorg omvat naast geneeskundige, dus ook verpleegkundige handelingen. Hierbij geldt; niet bekwaam, is niet bevoegd. Wetenschappelijk is bewezen, dat humor gezondheid bevordert en tot herstel kan leiden. Het is dus een belangrijk onderdeel van de verpleegkundige handelingen. Voor het gebruik van humor hoeft iemand niet bevoegd te zijn. De één zal er bekwamer in zijn, dan de ander, doch in dit opzicht kan men van elkaar leren. 3.1.5. WGBO Het uitgangspunt van de WGBO is, dat je tijdens je werk als zorgverlener, de zorg voor een goed hulpverlenerschap in acht moet nemen. Dit betekent, dat je het beroep moet uitoefenen op basis van je professionele deskundigheid. Eén van de WGBO doelstellingen is het versterken van de rechtspositie van de zorgvrager. De Wet omvat een aantal rechten, bijv. het recht op informatie, inzage in dossier, geheimhouding en privacy bij het gebruik van gegevens. De zorgvrager heeft ook plichten; Plichten van de zorgvrager hij moet de inlichtingen verstrekken en de medewerking verlenen, die het voor de zorgverlening mogelijk maken om de overeenkomst na te komen. Hij mag m.a.w. geen informatie achterhouden, die belangrijk kan zijn voor het resultaat van de behandeling. Een zorgvrager zal niet uit zichzelf benoemen, dat humor een belangrijk onderdeel van zijn leven uitmaakt. Wij, als verpleegkundigen, kunnen het wel ‘open breken’, door zelf het onderwerp aan te snijden bij bijv. het afnemen van de anamnese. Humor en zorg worden nog te weinig met elkaar gekoppeld.


41

3.1.6. Kwaliteitsbewaking verpleegkundige Betreft de kwaliteit van de zorgverlening, met name de zorg voor het welbevinden van de zorgvrager en de familie. Prestatie-indicatoren: - Let op de kwaliteit van het onderhoud van kamer en bed. - Zorgt voor de privacy en goede opvang van de zorgvrager en zijn bezoek. - Heeft oog voor de individuele wensen van de zorgvrager en ziet er op toe dat deze voor zo ver mogelijk worden gerealiseerd. - Onderzoekt en signaleert ondervonden problemen bij onderzoek, behandelingen, transport en verrichtingen. - Regelt een goede overdracht aan collega's aan het eind van de dienst. Als we kijken naar de prestatie-indicatoren, dan moet de verpleegkundige oog hebben voor de individuele wensen van de zorgvrager. Indien de zorgvrager behoefte heeft aan humor, kunnen de verpleegkundigen met elkaar proberen aan deze wens tegemoet te komen. In een verpleegkundige overdracht zou dit ook benoemd moeten worden. Bijv. de zorgvrager is gevoelig voor een grapje…of juist niet! Tenslotte geven we ook aan elkaar door, wanneer een zorgverlener somber is. Eigen ontwikkeling Betreft de eigen verdere ontwikkeling, het aanleren en onderhouden van verpleegkundige en sociale vaardigheden en het volgen van ontwikkelingen binnen het beroep. Prestatie-indicatoren: - Volgt bijscholingen, trainingen, oefeningen, gaat naar demonstraties en lezingen. - Neem deel aan vakgerichte werkgroepen. - Is op de hoogte van de belangrijkste ontwikkelingen in het vak. Humor is een belangrijke ontwikkeling in de zorgverlening. Het is daarom van belang, dat verpleegkundigen zich hiervoor open durven te stellen en zich verdiepen in de materie. Zolang men niet op de hoogte is, wat humor met het menselijk lichaam kan doen, ziet men er ook de noodzaak niet van in om het bewust toe te passen op de werkvloer. Het op de juiste manier toepassen van humor is van grote waarde, in het verlenen van verantwoorde zorg, mits humor op verantwoorde wijze wordt ingezet. Door middel van bijscholing in de vorm van bijv. klinische lessen kunnen verpleegkundigen hun kennis verbreden v.w.b. het zicht op- , de werking van- en toepassing van humor. 3.1.7. Kwaliteitsvoorwaarde = betrokkenheid ...van zorgverleners De kwaliteit van zorg wordt geleverd door de zorgverleners. Of er knelpunten in de zorg zijn, de beleving van de zorg door zorgvrager en/of de kwaliteitsverhogende maatregelen uitvoerbaar zijn, kan het best door de zorgverleners beoordeeld worden. Zij zijn degenen, die dagelijks de uitwerking van het kwaliteitsbeleid in de praktijk zien. Aandacht voor kwaliteit van zorg is voor zorgverleners niet nieuw. Iedere zorgverlener zal proberen zo goed mogelijk tegemoet te komen aan reële wensen en behoeften van de zorgvrager. Voor veel knelpunten of problemen worden stilzwijgend oplossingen gezocht, zonder er veel ophef over te maken. De kwaliteit van zorg wordt voor het overgrote deel bepaald, door de directe relatie tussen zorgvrager en zorgverlener. Daarom is het zeer belangrijk, dat de zorgverlener deskundig is en deskundig blijft. Hij of zij moet kritisch naar zichzelf en de eigen werkmethode durven kijken, maar ook naar die van collega’s. Zorgverleners moeten goed met de zorgvrager communiceren om knelpunten te kunnen signaleren. Kwaliteit is zaak van de instelling, de zorgvrager en de zorgverlener. Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

42

...van het management Op deze manier met de kwaliteit van zorg bezig zijn, vraagt naast inzet van de zorgverleners ook betrokkenheid van het instellingsmanagement, maar vooral stimulering en motivering van de direct leidinggevende. Het management moet de voorwaarden scheppen. Zorgverleners moeten tijd krijgen om te werken aan kwaliteitsbeleid. Dat is een eerste vereiste. Daarnaast zijn er ondersteunende maatregelen nodig zoals bijscholing, visie op zorg en kwaliteit van zorg. Kwaliteitsbeleid kan heel goed in teamverband worden ontwikkeld, onder leiding van een kwaliteitsbewuste leidinggevende. In het team kan bekeken worden, welke behoeften leven bij de zorgvrager en waar hiaten of knelpunten zijn, waarna voorstellen gedaan worden om deze op te lossen. Bij kwaliteit is het belangrijk om systematisch te werken, zodat een verbetervoorstel een kans van slagen heeft. Het toepassen van humor in de zorg is in opkomst momenteel, kort gezegd, het is in ontwikkeling, doordat er ook steeds meer aandacht aan wordt besteed. Humor is niet alleen belangrijk voor de directe zorgverleners, maar moet ook onder de aandacht worden gebracht bij het management en leidinggevende. Alleen met elkaar kun je structureel verandering brengen in de manier van zorg verlenen of de ideeën daarover. Humor blijft persoonsgebonden en kan nooit standaard worden ingevoerd bij methodisch werken. Wel is het zo, dat hoe meer aandacht op het gebruik van humor gevestigd wordt, hoe meer men er mee wordt geconfronteerd, hoe meer men er voor open staat in het toepassen ervan. Dit kan voor een hele afdeling of de gehele instelling van belangrijke waarde zijn in de manier van zorg verlenen.


43

3.2.

Het beroepsprofiel van de verpleegkundige

De verpleging geldt als één van de kerndisciplines in de gezondheidszorg. In toenemende mate wordt een beroep gedaan op de verpleegkundige beroepsbeoefenaar om zorg te verlenen, zorg die in kwantiteit en kwaliteit steeds meer eisen stelt aan de verpleegkundige beroepsbeoefening. Maatschappelijke ontwikkelingen en voortschrijdende technologische ontwikkelingen in de gezondheidszorg, vragen een voortdurende aanpassing van de verpleegkundige beroepsbeoefenaar aan een continue veranderende omgeving. Naast een intensivering van acute curatieve zorg, is er vooral ook sprake van een toename van chronische aandoeningen, in absolute en relatieve zin. Er vindt een verschuiving plaats van "cure" naar "care", waarbij verpleegkundigen een eigen professionele rol en plaats innemen met "zorg op maat" als leidend principe. Verplegen verwijst zowel naar het hoe-, de wijze waarop de verpleegkundige de zorg uitvoert binnen het primaire proces, als naar het wat-, de taken, die de verpleegkundige uitvoert. De verpleegkundige gaat uit van de beleving van de zorgvrager en de manier waarop de zorgvrager met zijn problemen omgaat. Omdat mogelijk te maken sluit de verpleegkundige aan bij de levenservaringen van de zorgvrager. Zo krijgt de verpleegkundige inzicht in de behoeften van de zorgvrager en de wijze waarop deze de situatie beleeft. De relatie tussen de zorgvrager en zijn sociale netwerk en tussen de zorgvrager en de verpleegkundige zijn hierbij van groot belang. Het domein van de verpleegkundige Verpleegkundigen zijn verantwoordelijk voor de zelfstandige uitvoering van het verpleegkundig proces. Het verpleegkundige proces, dat een cyclisch karakter heeft, kent de volgende fasen: Anamnese Diagnosestelling Opstelling van een verpleegplan Uitvoering van de verpleegkundige zorg, somatisch en psychosociaal Evaluatie van de verleende zorg Verpleegkundigen organiseren en coördineren de zorg rondom de individuele zorgvrager. Zij beschouwen het directe contact met de zorgvrager als het belangrijkste element in hun werk. Dit directe contact vormt het kader voor de verpleegkundige interventies en de basis voor het zorgarrangement. Verder verrichten verpleegkundigen een aantal randvoorwaardelijke taken, zoals de kwaliteitszorg en deskundigheidsbevordering. Verpleegkundigen oefenen hun beroep uit als solist en/of als teamlid. Humor kan van toegevoegde waarde zijn, als het gaat om beleving en behoeften van de zorgvrager, maar ook de manier waarop de zorgvrager met problemen omgaat. Indien de zorgvrager behoefte heeft aan humor om problemen beter te kunnen hanteren, is het de taak van de verpleegkundige om hier zo goed mogelijk op in te spelen. Humor wordt dan een verpleegkundige interventie en heeft op dat moment invloed op de kwaliteit van zorg t.o.v. de betreffende zorgvrager. Het kan dan bij voorbaat al in het verpleegplan worden opgenomen. Immers, de relatie tussen zorgvrager en verpleegkundige is van groot belang en het belangrijkste element in het werk. In de anamnese stellen we o.a. de vraag hoe het gesteld is met het uitscheidingspatroon en of de zorgvrager door de opname problemen zal ondervinden met de sexualiteit. Waarom vragen we in de anamnese niet hoe de zorgvrager staat tegenover humor in het leven?


44

3.3.

Nationale Beroepscode van Verpleegkundigen en Verzorgenden

Het kader van de Nationale Beroepscode Het werk is gericht op het bevorderen en in stand houden van gezondheid, het voorkomen van ziekte en handicap, het bijdragen aan genezing en herstel van ziekten, het verlichten van lijden en ongemak. Daarbij heb je als verpleegkundige, verzorgende, helpende en zorghulp ieder je eigen taak. Onze inzet heeft als doel een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van leven van de zorgvrager. De Nationale Beroepscode is hierbij de leidraad. Uitgangspunten met betrekking tot de beroepsuitoefening 1.1 Als verpleegkundige/verzorgende ben ik persoonlijk verantwoordelijk voor de manier waarop ik zorg verleen. Dat betekent met name • dat ik de verantwoordelijkheid voor mijn handelen niet kan overdragen aan collega’s van mijn eigen of van andere disciplines. Wat betreft het toepassen van humor, kunnen we bij voorbaat concluderen, dat wij zelf verantwoordelijk zijn voor het gebruik van humor in de zorgverlening. Je kunt het in de beroepspraktijk niet letterlijk overdragen. Je kunt elkaar erop attent maken en humor delen. 1.5 Als verpleegkundige/verzorgende ondersteun en initieer ik activiteiten ter bevordering van de kwaliteit van zorg en de ontwikkeling van het beroep. Dat betekent met name • dat ik zorg voor het opbouwen en toepassen van ervaringskennis • dat ik bijdraag aan het in praktijk brengen van de ontwikkelde kennis en richtlijnen Doordat wij ons hebben verdiept in het onderwerp humor in de zorg en onze kennis is vergroot m.b.t. het nut en belang van humor in de zorgverlening, trachten wij de door ons opgedane kennis over te brengen op de collega’s d.m.v. deze meesterproef. Wij hopen, dat humor meer in de praktijk gebracht zal worden. 2.4 Als verpleegkundige/verzorgende zorg ik dat er een zorgrelatie met de zorgvrager (en/of zijn vertegenwoordiger) tot stand komt. Dat betekent met name • dat ik mij ervan bewust ben, dat een goede zorgrelatie van belang is voor een goede zorgverlening • dat ik mij inzet voor een relatie met de zorgvrager (en/of zijn vertegenwoordiger), die op wederzijds vertrouwen gebaseerd is • dat ik mij ervan bewust ben dat de zorgvrager (en/of zijn vertegenwoordiger)het recht heeft om de zorgrelatie niet aan te gaan of te beëindigen en dat ik zijn beslissing respecteer • dat ik mij er tegelijkertijd van bewust ben dat het nodig is om sommige zorgvragers actief te blijven benaderen met een zorgaanbod Uit de theorie blijkt, dat humor een belangrijk onderdeel is bij het aangaan van een goede zorgrelatie, waarbij openheid in communicatie en het creëren van een vertrouwensband bijzonder belangrijk zijn. Zoals beschreven in de theorie van McCloskey en Bulechek wordt hierbij de reactie van de zorgvrager op humor nauwlettend geobserveerd en de interventie zonodig gestaakt.


45

3.1 Als verpleegkundige/verzorgende werk ik samen met andere zorgverleners om de zorgvrager de benodigde zorg te geven. Dat betekent met name • dat ik mij inzet voor een goede samenwerking met andere betrokken zorgverleners, om gezamenlijk goede zorg aan de zorgvrager te geven • dat ik mijn deskundigheid, ervaring en visie deel met de andere betrokken zorgverleners, met het oog op goede zorgverlening aan de zorgvrager • dat ik mij inzet voor een open overleg en gedeelde besluitvorming met andere betrokken zorgverleners om zo te komen tot goede zorgverlening aan de zorgvrager. Het is wetenschappelijk bewezen, dat humor goed is voor de mens, zowel vanuit de zorgverlener/zorgvrager relatie, maar ook in teamverband (de effecten van humor en samenwerking zijn beschreven in deze meesterproef). Humor is een belangrijk item in de zorgverlening, het creëert een open werkhouding tussen zorgverleners en komt de werksfeer ten goede, dit heeft een positieve weerslag op de zorgvragers, elkaar en omgeving. Hierbij respect houdend t.o.v. zorgverleners/zorgvragers, die minder behoefte aan humor hebben.


46

4.0.

Onderzoek door enquête

Om inzichtelijk te krijgen, hoe het gesteld is met de humor op de verpleegafdeling en hoe men tegenover het gebruik van humor als verpleegkundige interventie staat, hebben wij onderzoek gedaan door middel van enquêtes. Op de afdelingen A2, B2 en C2 van het ASz hebben wij per afdeling 15 enquêtes uitgedeeld aan de zorgvragers en 15 enquêtes aan de collega’s. In het totaal hebben wij 45 zorgvragers en 45 collega’s geënquêteerd . De uitslagen van de onderzoeken hebben wij verwerkt in grafiekvorm, hierbij wordt het aantal personen en percentageberekening weergegeven. De vragen van de enquêtes zijn gebaseerd op de theorie. De vragen uit beide enquêtes zijn met andere bewoordingen gesteld, maar komen inhoudelijk op hetzelfde neer. De enquête van de zorgvragers is gericht op: hoe belangrijk humor voor de zorgvragers is en wat het met de zorgvragers doet, of er voldoende humor aanwezig is, verbeterpunten m.b.t. kwaliteit van zorg, is er behoefte aan meer ontspanningsmogelijkheden en humor? De enquête van de collega’s is gericht op: hoe belangrijk humor voor de collega’s is, humor als verpleegkundige interventie (is men zich hiervan bewust, is het wenselijk om in teamverband humor toe te passen), humor en kwaliteit van zorg, mogelijkheden om zorgvragers humor en ontspanning te bieden. Het antwoord ‘weet niet’ staat gelijk aan ‘geen mening’.


47

4.1.

Uitwerking enquête zorgvrager

Vraag 1 Op welke afdeling bent u opgenomen? 15; 33%

15; 34%

A2 B2 C2

15; 33%

Vraag 2 Wat is uw leeftijd?

1; 2% 7; 16%

15; 33%

18-30 30-50 50-70 > 70 22; 49%

Vraag 3 Wat vindt u van humor?

lachen is gezond noodzakelijk in de samenleving, broodnodig, je kunt niet zonder altijd goed, maar niet te leuk goed, enig, geweldig, heel fijn, het hoort erbij humor geeft vertrouwen en steun aan elkaar de juiste humor is een karaktereigenschap humor moet erin en lachen mag humor houdt de moed erin een dag niet gelachen is een dag niet geleefd, helpt in moeilijke situaties humor is belangrijk voor jezelf en omgeving, je kunt beter relativeren en reageren en inspelen op bepaalde situaties. Door opmerkingen te plaatsen kan de stemming op een zaal veranderen, waardoor iedereen erbij betrokken is en stof tot praten geeft. humor in positieve zin is zeer goed humor is belangrijk als communicatiemiddel, net als emotie en verdriet. een opgewekt gezicht is een voortdurende maaltijd heel belangrijk in het leven gezond, het beste medicijn, bevordert de genezing essentieël onderdeel van het leven

Vraag 4 Van welk soort humor houdt u? Anders, namelijk: humor van iets inzien

18; 15% 1; 1% 38; 31% 14; 12% 13; 11% 13; 11% 23; 19%


Lachen overdrijven grappen m oppen zelfspot w oordspeling Anders

48

Vraag 5 Humor werkt voor mij ontspannend.

2; 4% 0; 0% Ja Nee Weet niet 43; 96%

1; 2% 1; 2%

Vraag 6 Humor in de zorg vind ik ongepast.

Ja Nee Weet niet

43; 96%

Vraag 7 Vind u het belangrijk,dat verpleegkundigen humor gebruiken tijdens uw ziekenhuisopname?

4; 9% 2; 5% Ja Nee Weet niet 38; 86%

Vraag 8 Humor tijdens mijn ziekenhuisopname vind ik belangrijk, omdat: Anders, namelijk: relativeert problemen vorm van interactie

2; 1% ; 0% 25; 13% 15; 8%

24; 13% 26; 14%

5; 3% 16; 9% 8; 4%

11; 6% 27; 14%

gedachten verzetten gezelligheid verzacht pijn ontspanning band veiligheid open stellen beter voelen pept op draaglijker niet belangrijk anders

29; 15%


49

Vraag 9 Bent u van mening, dat de verpleegkundigen meer humor in kunnen zetten?

11; 24%

26; 58%

Ja Nee Weet niet

8; 18%

Kunt u uw antwoord uitleggen: vriendelijk gezicht, brengt overal licht en doet zorgvragers goed wederzijds respect en begrip voor elkaar, dan heb je daar echte humor humor kun je het heel goed inzetten voor de zorgvrager, je moet wel aanvoelen of de zorgvrager het begrijpt gepaste humor, afhankelijk van zender/ontvanger, maakt mogelijk afstand te overbruggen. Bijv. het aanbieden van een waterijsje aan iemand van 55 jaar, met hevige buikkrampen, is wat mij betreft humor, het leidt af, geeft plezier etc. als je jezelf goed kunt inleven in de situatie, waar de zorgvrager zich in bevindt, dan kun je daar op inspelen en ook aanvoelen wat de zorgvrager nodig heeft. humor kan het ijs breken en aftasten hoe iemand is het op gepaste wijze toepassen van humor kan bijdragen aan prettig verblijf en herstel altijd beter dan een ongeinteresseerde of een wat sloom aandoende zuster/broeder sommigen durven niet zo, die denken altijd dat het ernst is het hangt ervan af, welke verpleegkundige er is humor is persoonsgebonden iedereen moet zichzelf blijven moet vanzelf gaan er zijn chagrijnigen bij, de meesten zijn oké humor moet je niet forceren humor heb je of je hebt het niet

Vraag 10 Wilt u meer ontspanningsmogelijkheden en humor aangeboden krijgen tijdens uw ziekenhuisopname?

10; 24% 18; 43%

Ja Nee Weet niet

14; 33%

Vraag 11 Als u Ja hebt ingevuld bij vraag 10,waar gaat uw voorkeur naar uit: Anders, namelijk: lastig om een voorkeur te geven

lachfilm s

1; 5% 1; 5%

4; 19%

boek/tijdschrift gezelschap luisterboeken

6; 28% 4; 19%

grappige acties w andversiering

3; 14%

2; 10%


anders

50

Vraag 12 Stel, dat u tijdens uw ziekenhuisopname een kamer zou kunnen bezoeken, waar u humor en ontspanning zou kunnen vinden, zou u daar gebruik van maken?

13; 30% 17; 40%

Ja Nee Weet niet

13; 30%

Vraag 13 Op welke momenten is het gebruik van humor voor u een slechte ervaring?

1; 1% 12; 18%

Anders, t.w.: als het geforceerd is

2; 3%

6; 9%

21; 31%

6; 9% 20; 29%

Vraag 14 Denkt u dat het gebruik van humor een verbetering geeft in de zorg die u in het ziekenhuis krijgt?

te m oe te ziek pijn slechte nachtrust ochtendhum eur nooit negatief anders

8; 19% Ja Nee Weet niet

2; 5%

32; 76%

Vraag 15 Als u bij vraag 14 Ja hebt ingevuld, op welke punten denkt u dan, dat het gebruik van humor de zorg verbetert?

20; 23%

; 0%

17; 19%

benadering betere sfeer prettige houding

22; 25% 29; 33%

goede aanvulling op zorg anders


51

Wij hebben de zorgvragers gelegenheid geboden om hun eigen opmerkingen- en aanvullingen kwijt te kunnen. Suggesties, tips, opmerkingen en ideeën, over het gebruik van humor op de verpleegafdeling, die zorgvragers voor ons hebben genoteerd. Humor bijbrengen bij sommige artsen, dat zou erg ontspannend werken. Iemand tijdens de koffie langs sturen, die iets leuks te vertellen heeft en dan met elkaar koffie drinken in een koffiekamer. Een goed humeur als basishouding bij de verpleegkundigen. Een geintje op zijn tijd is niet verkeerd, denk aan de cliniclowns. De juiste humor is niet te vervangen door gemaakte humor. De juiste humor geeft een gevoel van geborgenheid en vertrouwen in elkaar. Gemaakte humor geeft tijdelijk ontspanning, maar daarna gevoel van eenzaamheid. Humor is een belangrijk communicatiemiddel. Het leidt tot ontspanning en biedt de mogelijkheid tot relativeren, zonder dat het de boodschap, de feiten geweld aan doet. Humor is sfeerbepalend en geeft afleiding. Daarmee is humor een serieuze zaak, zeker in een ziekenhuisomgeving. Humor is iets waar ik zelf heel erg op gesteld ben. Humor is iets, wat ik ook graag met anderen wil delen. Ik ben lopend zorgvrager en ga daarom nog al eens op bezoek bij andere zorgvragers. Soms kom je in een serieus gesprek terecht en vaak probeer ik door een grap en een grol mensen te plezieren en ontspanning te geven. Ik geef me vaak uit voor nepdokter en geef vaak de gekste en stomste adviezen. Mensen moeten dan vaak lachen en vinden het jammer als je weer weg gaat. Humor helpt wel degelijk mee aan het verzachten van pijn en zorgen. Advies: extra verpleegkundige op afdeling, die een soort vrije rol op afdeling heeft, die daar waar nodig is kan verplegen, maar die daarnaast ook heel veel met de zorgvrager bezig is. Door zijn of haar komische uitspraken of soms verkleed in een gekke creatie kan je mensen al ontspannen. Maak een soort afdelingskrant en zet daarin komische uitspraken van zorgvrager, moppen, etc. Persoonlijk heb ik de ervaring, dat mensen dan ook creatief en komisch worden en dat kan de leukste humor opleveren. Humor kan, gevoelsmatig, de lange opname tijd halveren. Wat niet leuk is, als er door het personeel onderling veel gelachen wordt, wat duidelijk hoorbaar is voor de zorgvragers. Zorgvragers kunnen het idee krijgen, dat ze uitgelachen worden. Daarnaast is het tevens vervelend, wanneer zorgvragers redelijk lang moeten wachten, terwijl het hele team aan het dollen is in de gang. Humor met de zorgvrager en naar de zorgvrager toe is een manier om extra positiviteit te krijgen. Volgens mij staat al lang bekend, dat humor een herstellende werking heeft.

Een mop: komt een vrouw bij de dokter, ze vertelt dat ze erge last heeft van haar oor. De dokter kijkt in haar oor en zegt…”er zit een zetpil in je oor”. “Ach”…zei de vrouw, “dan weet ik nu gelijk, waar mijn gehoorapparaatje is”! Een zorgvrager!


52

4.2.

Uitwerking enquête collega

Vraag 1 Op welke afdeling ben je werkzaam?

15; 33%

15; 34% A2 B2 C2

Vraag 2 Wat versta jij onder humor:

15; 33%

d.m.v. grapjes/woordspelingen goede/fijne sfeer creëren, waarbij iedereen zichzelf goed kan voelen, hierdoor ontstaat een open communicatie en een vertrouwensband tussen zorgvrager en verpleegkundige dingen, die een glimlach op het gezicht toveren relativeren van problemen in het leven cynische opmerkingen om spanning te breken af en toe een geintje/grapje, even niet ‘serieus’, lachen op een gepaste manier, in gepaste situaties gebruik maken van grappen, woordspelingen etc op een vrolijke manier omgaan met situaties samen kunnen lachen om grappige, onhandige, bijzondere zaken, zelfspot en uitvergroting van zaken of relaties zijn daarbij belangrijk spot, zelfspot, gezelligheid, grappen, een grappige draai aan iets geven zoals in de definitie is beschreven (zie definitie McCloskey en Bulechek) serieuze zaken iets luchtiger maken de kunst de grappige momenten in het leven herkennen spanning verminderen en emotie uiten opleuken van situaties, zowel verbaal als non-verbaal, vrolijke benadering gezelligheid, met elkaar omgaan op een lossere manier, spontaan gedrag lachen op het werk, gekke uitspraken, adrem zijn vreemde lachwekkende situaties grappen maken, zelfspot, overdrijven, met als effect dat er gelachen wordt en ontspanning volgt situaties positief tegemoet treden, lachen, grappige anekdotes, situaties ombuigen Vraag 3 Als ik gestresst ben, dan kan humor me helpen om er beter mee om te gaan.

5; 11% 2; 4%

Ja Nee Weet niet 38; 85%

Vraag 4 Tijdens mijn werk zet ik graag humor in, te weten: Ik zet geen humor in, omdat: ik meestal serieus ben Anders: t.w.: ………………………………… humor moet vanzelf gaan, niet verplicht meepraten met humor zorgvrager

2; 2% 1; 1%

20; 18%

22; 20% 16; 15% 13; 12% 2; 2% 33; 30%


overdrijven grappen m op lachen zelfspot w oordspeling geen hum or anders

53

Vraag 5 Humor met collega’s: 1; 1% ; 0% 34; 21%

37; 22%

10; 6%

ontspannende w erksfeer gezellige w erksfeer verbetert verhoudingen open stellen veiligheid

13; 8%

37; 23%

30; 19%

plezier naar w erk niet besteed anders

Vraag 6 Volgens het boek Verpleegkundige Interventies van Joanne C. McCloskey en Gloria M. Bulechek is het gebruik van humor een officiële verpleegkundige interventie. Ben je hiervan op de hoogte?

1; 2% 7; 16% Ja Nee Weet niet

37; 82%

Vraag 7 Gebruik je zelf weleens humor als ‘bewuste’ verpleegkundige interventie om bijv. een situatie om te buigen of een opening te creëren tussen jou en de zorgvrager?

4; 9% 12; 27% 29; 64%

Vraag 8 Het inzetten van humor als verpleegkundige interventie vind ik belangrijk (indien de situatie van de zorgvrager dit toelaat).

Ja Nee Weet niet

2; 4% 2; 4% Ja Nee Weet niet 41; 92%

Vraag 9 Vind je het wenselijk om humor als verpleegkundige interventie met een heel team toe te passen op een afdeling?

11; 25% 23; 52%

Ja Nee Weet niet

10; 23%


54

Vraag 10 Vind je, dat er voldoende aandacht wordt besteed aan het inzetten van humor als verpleegkundige interventie?

4; 9%

12; 27% Ja Nee Weet niet 29; 64%

Vraag 11 Vind je, dat er tijdens de opleiding tot verpleegkundige, aandacht moet worden besteed aan humor als verpleegkundige interventie?

4; 9% 6; 13%


Vraag 12 Het gebruik van humor in de directe zorgverlening heeft een gunstig effect op: Anders, t.w.: zorgvragers onderling 2; 1% 26; 16% humor zorgt voor betere verhoudingen onderling, waardoor je collega’s makkelijk 18; 11% aanspreekt, waardoor kwaliteit verbetert

42; 26%

23; 14% 14; 8%

Vraag 13 Humor met de zorgvrager helpt mij:

40; 24%

zorgvrager verpleegkundigen multidisciplinair familie artsen kwaliteit van zorg anders

1; 1% 2; 1%

Anders, t.w.: sfeer op een meerpersoonskamer ombuigen relativeren

11; 7% 12; 8% 7; 5%

22; 15%

28; 19%

doelen bereiken andere gedachten aangenam er verblijf band bevorderen dingen leren terug in realiteit

33; 22% 34; 22%

inzicht beleving anders n.v.t.


55

Vraag 14 Indien je van mening bent, dat humor een gunstig effect heeft op de kwaliteit van zorg, op welke punten is dat volgens jou:

bejegening

1; 1% 1; 1%

16; 15%

30; 28%

Anders, t.w.: …………………………… wegnemen van spanning bij zorgvrager

18; 17% 7; 6% 35; 32%

pos. beroepshouding pos sfeer/klimaat optim ale zorgverlening doeltreffend geen invloed anders

Vraag 15 Vind je dat er voldoende mogelijkheden op afdeling en/of in het ziekenhuis aanwezig zijn, om een zorgvrager humor en ontspanning te bieden? 13; 30%

10; 23% Ja Nee Weet niet 20; 47%

Vraag 16 Heb je zelf suggesties en/of ideeën om mogelijkheden tot humor en ontspanning voor de zorgvrager te creëren tijdens de ziekenhuisopname? zorgen voor een huiskamer op afdeling, zodat de zorgvrager zich in een andere sfeer waant met een glimlach de kamer op lopen doet soms al veel aan de sfeer internet/computer (ontspanning) er zelf voor open staan en op de juiste momenten toepassen gezellige koffieruimte, film/dvd kamer ruimte creëren voor afleiding zorg voor vriendelijker en gezelligere omgeving meer personeel, zodat er meer aandacht/tijd is voor de zorgvragers inspelen op situaties van zorgvragers door humor terug te geven activeiten afdeling/kamer, onspannings- en recreatieruimte op kamer met meerdere zorgvragers kan het sfeerbepalend zijn, zelf openingen zoeken en aftasten, wat bij welke persoon past humor is persoonlijk, kan niet gedwongen worden en kan niet algemeen gemaakt worden grapjes kun je niet leren, dit moet ter plekke voorvallen Vraag 17 Aandacht besteden aan humor in de zorg door bijv. een klinische les en/of een workshop vind ik wenselijk.

6; 13%

6; 13%



56

5.0.

Conclusies

In dit hoofdstuk willen wij conclusies opmaken, die uit ons onderzoek, middels enquête, naar voren zijn gekomen. Doordat wij zowel zorgvragers, als collega’s hebben geënquêteerd, hebben wij getracht de overéénkomende antwoorden zoveel mogelijk te bundelen in de conclusie. Aansluitend beschrijven wij onze eindconclusie met betrekking tot onze vraag- en doelstelling van deze scriptie. In hoofdstuk 3.0, Kwaliteit, hebben wij bij voorbaat al conclusies kunnen trekken, die los staan van de enquêtering en die voortkwamen uit het theoretisch onderzoek, vanuit de literatuur. Aan de hand van onze conclusies, beschrijven wij aansluitend in hoofdstuk 6.0. onze aanbevelingen op micro-, meso- en macro niveau.


57

Conclusies, voortkomend uit het onderzoek middels enquête Uit onderzoek is gebleken, dat zorgvragers en verpleegkundigen humor omschrijven als iets wat noodzakelijk is in de samenleving, lachen is gezond en houd de moed erin. Humor wordt gezien als een belangrijk communicatiemiddel en helpt situaties te relativeren. Lachen, grappen en woordspelingen zijn de meest gekozen soorten van humor, waar de voorkeur naar uit gaat, zowel vanuit de zorgvragers, als vanuit de verpleegkundigen. Humor zorgt voor een gezellige en ontspannende werksfeer op afdeling en verbetert de onderlinge verhoudingen. Humor maakt ook, dat verpleegkundigen met plezier naar het werk gaan. Humor werkt ontspannend en wordt, vanuit de zorgvragers, niet als ongepast ervaren in de zorg. Zorgvragers vinden het belangrijk, dat verpleegkundigen humor gebruiken tijdens de ziekenhuisopname en ze zijn van mening, dat deze ook meer humor in zouden kunnen zetten. Het bevordert de band met de verpleegkundige en aansluitend biedt het ontspanning en gezelligheid. Humor maakt de ziekenhuisopname draaglijker en men kan de gedachten verzetten. Een enkeling vindt, dat humor persoonsgebonden is, vanzelf moet gaan en niet geforceerd of gedwongen kan worden. Vanuit de zorgvragers is er behoefte aan meer humor en ontspanningsmogelijkheden binnen de afdeling. Hierbij gaat de voorkeur uit naar grappige acties van verpleegkundigen, lachfilms op de ziekenhuistelevisie, boeken/tijdschriften gerelateerd aan humor en luisterboeken. Tevens is er behoefte aan een ruimte binnen het ziekenhuis, waar mogelijkheden tot humor en ontspanning te vinden zijn. Ongeveer de helft van de ondervraagde verpleegkundigen vindt ook, dat er onvoldoende mogelijkheden zijn, om de zorgvrager humor en ontspanning te bieden binnen het ziekenhuis. Ook zij geven als tip een ruimte binnen het ziekenhuis te creëren, om de zorgvrager humor en ontspanning te kunnen bieden. Wanneer zorgvragers te ziek zijn of te veel pijn hebben is er duidelijk minder behoefte aan humor. Humor kan dus worden toegepast, mits de gezondheidstoestand (zowel mentaal als fysiek) van de zorgvrager dit toelaat. We spreken dan ook wel van ‘gepaste’ humor. Verpleegkundigen zijn van mening, dat humor in de directe zorgverlening een gunstig effect heeft op zowel de zorgvrager, als de verpleegkundige zelf. Daarnaast vinden zij, dat het gebruik van humor de kwaliteit van zorg verbetert en dat humor ook invloed heeft op artsen en familie. Humor maakt de ziekenhuisopname draaglijker, het bevordert de band met de zorgvrager, het brengt de zorgvrager op andere gedachten en men kan er doelen mee bereiken. Het overgrote deel van de verpleegkundigen is er niet van op de hoogte, dat humor een officiële verpleegkundige interventie is, maar vinden het inzetten van humor als verpleegkundige interventie wel belangrijk. De helft van de ondervraagden acht het wenselijk, om humor als verpleegkundige interventie als team toe te passen. Verpleegkundigen zetten wel bewust humor in om bijv. situaties om te buigen of om openingen te creëren, maar dit wordt, naar onze mening, niet als bewuste interventie beschouwd. Het merendeel van de verpleegkundigen is van mening, dat er onvoldoende aandacht wordt besteed aan humor, als verpleegkundige interventie en ¾ van de ondervraagden vindt ook, dat er al tijdens de opleiding tot verpleegkundige, aandacht besteed moet worden aan het gebruik van humor als verpleegkundige interventie. Een evenredig deel van de verpleegkundigen vinden het wenselijk, dat er aandacht wordt besteed aan humor in de vorm van klinische lessen en/of workshops.


58

Conclusies m.b.t. onze vraag- en doelstelling Samenvattend kunnen we dus concluderen, dat humor, als verpleegkundige interventie, toepasbaar is op de chirurgische zorgvragers op afdeling A2, B2 en C2 van het Albert Schweitzer ziekenhuis. Zorgvragers zijn van mening, dat verpleegkundigen meer humor in zouden kunnen zetten en hebben hier ook behoefte aan. Verpleegkundigen vinden, dat er meer aandacht moet worden worden besteed aan het inzetten van humor als verpleegkundige interventie. Tevens hebben zij er duidelijk behoefte aan, dat er meer aandacht wordt besteed aan humor, bijv. d.m.v. klinische lessen en/of workshops. Het gebruik van humor geeft een verbetering van de zorg en aan de kwaliteit van zorg. Zorgvragers zijn in de 1e plaats van mening, dat een verpleegkundige met humor/lach een prettige beroepshouding heeft. Aansluitend vindt men, dat het de sfeer op afdeling verbetert, dat humor een goede aanvulling op de zorg is en vindt men het prettig, wanneer ze door een verpleegkundige met humor worden benadert (bejegening). Ook verpleegkundigen zijn van mening, dat het gebruik van humor de kwaliteit van zorg ten goede komt, hoewel zij dit anders beleven, dan de zorgvragers: 1/3 van de verpleegkundigen is van mening, dat het een positieve sfeer/klimaat geeft op de afdeling, 28 % vindt dat humor doeltreffend werkt en een evenredig aantal vindt dat het bijdraagt aan een positieve beroepshouding en bejegening richting zorgvrager. Eén en ander kan gekoppeld worden aan onze conclusies, beschreven in de hoofdstukken 3.1. Kwaliteit van zorg, 3.2. Het beroepsprofiel van de verpleegkundige en 3.3. De nationale beroepscode van verpleegkundigen en verzorgenden. Aan de hand van deze conclusies, willen we in het navolgende hoofdstuk hierop ingaan, door het schrijven van onze aanbevelingen op micro-, meso- en macro niveau.


59

6.0.

Aanbevelingen

Aan de hand van de conclusies, beschrijven wij in dit hoofdstuk onze aanbevelingen op micro- , meso- en macro niveau. 6.1.

Aanbevelingen op micro niveau

♦ Gebruik humor niet als doel, maar als een middel, om doelen te bereiken. ♦ Benader de zorgvrager, vanuit de holistische mensvisie en zie humor als onderdeel hiervan. ♦ Breng humor in het anamnese gesprek ter sprake, zodat hierop ingespeeld kan worden, tijdens de opname. Het anamnese formulier hoeft hiervoor niet te worden aangepast, maar men kan humor opnemen onder het stressverwerkingspatroon in het huidige anamnese formulier. ♦ Leg het nut van humor uit aan de zorgvrager, indien deze daar voor open staat. ♦ Reageer positief op pogingen tot humor van de zorgvrager, door hierop in te spelen. ♦ Wijs de zorgvrager op de humoristische aspecten van een situatie. ♦ Moedig grappen/grappenmakerij aan bij de zorgvrager. ♦ Lach met de zorgvrager, niet om de zorgvrager. ♦ Voorkom racistische of zwarte humor. ♦ Waak voor negatieve effecten van humor en staak de interventie zonodig. ♦ Zet geen humor in, als de zorgvrager te ziek is of teveel pijn heeft. ♦ Waak voor overmatige hilariteit op de gang, zonder dat de zorgvrager u kan zien. Dit kan een gevoel opwekken, dat er om de zorgvrager wordt gelachen. 6.2.

Aanbevelingen op meso niveau

De aanbevelingen op afdelingsniveau kunnen betrekking hebben op elke verpleegafdeling en zijn niet specifiek voor de afdelingen A2, B2 en C2. ♦ Creëer een open sfeer op de afdeling. ♦ Durf open te staan om humor als verpleegkundige interventie in te zetten. ♦ Laat humor terug komen in vergaderingen/werkoverleg en bespreek hoe je humor gezamenlijk als team kan toepassen. ♦ Open een vergadering door te vragen of iemand nog iets leuks/grappigs heeft beleefd met elkaar of met de zorgvragers. ♦ Bespreek met elkaar het nut van humor. ♦ Bespreek hilarische momenten en deel deze met elkaar. ♦ Bespreek met elkaar of humor geïntegreerd kan worden in de visie van de afdeling. ♦ Laat per zorgvrager de behoefte aan humor terugkomen in het multidisciplinair overleg, zodat iedereen hierop in kan spelen. Ook als de zorgvrager geen humor kan waarderen. ♦ Probeer van elkaar te leren en elkaar aan te moedigen om humor toe te passen. ♦ Hang een humorkalender/scheurkalender in het personeelstoilet. ♦ Probeer de afdeling meer kleur te geven door leuke wandversieringen, die humor bevatten. ♦ Maak een afdelingskrant (bijv. per kwartaal), die alleen gebaseerd is op humor en ontspanning en gerelateerd aan de afdeling. De inhoud kan bestaan uit hilarische momenten van de afdeling, zowel vanuit het team, als grappige/humorvolle momenten met zorgvragers. Vraag toestemming aan de zorgvrager om een hilarisch moment te mogen plaatsen. Deel de afdelingskrant uit tijdens het opnamegesprek op de afdeling. De afdelingskrant is een vrolijke binnenkomer. ♦ Organiseer teamactiviteiten/uitjes, om elkaar op een andere manier te leren kennen. Hierdoor ontwikkelt zich vaak een ander teamgevoel en leert men elkaar om andere kwaliteiten te waarderen. Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

60

♦ Organiseer een klinische les omtrent humor in de zorg. Nodig hierbij bijv. ook de vrijwilligers en gastvrouwen uit, zodat zij ook bewust worden van het nut van humor en deze zonodig leren toepassen bij het bezoeken/transporteren van zorgvragers. ♦ Organiseer als afdeling een humor workshop, hier zijn professionele bedrijven voor in te huren. Gebruik bijv. een deel van de afdelingspot om de kosten te dekken. ♦ Organiseer een filmavond en kijk met elkaar naar de film ‘Patch Adams’, nodig eventueel artsen uit en moedig deze aan om de film te bekijken. Het heeft zoveel meerwaarde! 6.3.

Aanbevelingen op macro niveau

Aanbevelingen aan het Da Vinci college te Dordrecht ♦ Het Da Vinci collega kan leerling verpleegkundigen wijzen op het feit, dat humor een officiële verpleegkundige interventie is en dat deze als zodanig op de werkvloer toegepast kan worden. ♦ Humor kan in het lesmateriaal worden opgenomen, danwel als aparte (gast) les worden gegeven. Wij zijn bereid op school gastlessen te verzorgen. ♦ Organiseer een les, waarbij de film “Patch Adams” wordt getoond, het zal veel ogen openen en het effect van het toepassen van humor in de zorg komt hier sterk naar voren. De film maakt ook duidelijk kenbaar, hoe je humor bewust kunt toepassen en wat het effect is op de zorgvrager. Aanbevelingen voor (leerling) verpleegkundigen De (leerling) verpleegkundigen dienen de kennis, over het toepassen van humor, te vergroten. De deskundigheid kan bevorderd worden door o.a.: ♦ Het bezoeken van congressen en symposia, die betrekking hebben op humor in de zorg. ♦ Het lezen van vakliteratuur, omtrent humor in de zorg/humor als verpleegkundige interventie. ♦ Het internet is een uitstekend medium voor informatie. ♦ Vraag (gast) lessen aan op school over het toepassen van humor in de zorg. ♦ Leer van elkaar en durf ook humor toe te passen. Aanbevelingen voor het Albert Schweitzer ziekenhuis ♦ Het ASz kan meer aandacht besteden aan humor in de zorg, door bijv. een jaarlijks terugkerende ‘humor’ dag binnen het ziekenhuis te organiseren. Organisaties als ‘Beter Gezelschap”en de “Mediclowns” zijn hier prima voor geschikt. Betrek zowel de medewerkers, als de zorgvragers bij zo’n georganiseerde dag. ♦ Creëer een ruimte, waar de zorgvragers humor en ontspanning kunnen vinden. Deze ruimte zou voor iedereen, die daar behoefte aan heeft toegankelijk moeten zijn, ook voor zorgvragers, die bedlegerig zijn. De ruimte dient zodanig te worden aangepast, dat er ziekenhuisbedden in passen. De ruimte dient vrolijk te worden aangekleed en voorzien van humoristisch materiaal, bijv.: o films, sketches of cabaretvoorstellingen op DVD o luisterboeken, die betrekking hebben op humor en lachen, deze zijn op allerlei niveaus te verkrijgen o spelletjes o overig humoristisch materiaal ♦ De ruimte zou ook beschikbaar gemaakt kunnen worden, zodat zorgvragers er met elkaar koffie kunnen drinken. ♦ De ziekenhuistelevisie voorzien van een lachkanaal, met o.a. films, oude sketches, cabaretvoorstellingen etc. ♦ De bibliotheek-kar uitbreiden met humor materiaal, o.a. boeken m.b.t. humor, luisterboeken, etc. Inventariseer bij de zorgvrager, waar deze behoefte aan heeft en pas het aangeboden materiaal zonodig aan. Ook tweedehands is er op het gebied van humor voldoende te krijgen. ♦ Overweeg om humor op te nemen in de visie van het ASz. Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

61

7.0.

Nawoord

We blikken terug op een drukke, energierovende, enerverende, maar bovenal resultaat gerichte periode met, naar onze mening, een prachtig en waardevol eindstuk. Humor is, achteraf gezien, het beste onderwerp, dat we hebben kunnen kiezen en het pastte en past ons nog steeds uitstekend. Voor ons is duidelijk geworden, dat humor en met name humor in de zorg, een boeiende materie was, is en blijft om te onderzoeken. Een materie, die volop in ontwikkeling is en nooit stil staat, maar juist in opkomst is. Humor is een waardevolle aanvulling in het dagelijks leven, maar met name in de zorgsector. Nog boeiender is wellicht het eindresultaat, die onze verwachtingen heeft overtroffen. Het is gebleken, dat humor broodnodig is en nog te weinig wordt toegepast als bewuste interventie, hoewel er wel degelijk behoefte aan is, zowel vanuit de zorgvragers, als vanuit de collega’s. Dit hebben wij van tevoren op de juiste waarde kunnen inschatten. Wij hopen dan ook, in de toekomst, een belangrijke rol te kunnen vervullen, door humor nog meer onder de aandacht te brengen en handleidingen te geven voor het bewust toepassen van humor als verpleegkundige interventie. Om dit te bewerkstelligen zijn wij bereid klinische lessen te verzorgen, zowel binnen het ASz, maar ook daarbuiten. De samenwerking tussen ons beiden is uitstekend verlopen, waarbij we geen problemen en/of onenigheden zijn tegengekomen. We vulden elkaar prima aan. Over het algemeen zaten we over alles op één lijn. Er waren momenten, dat we onafhankelijk van elkaar, het even niet meer zagen zitten. Tijdens deze periodes wisten we elkaar te motiveren om door te gaan. We waren in staat elkaar moed in te spreken, op die momenten, dat we het van elkaar nodig hadden. Waar de één geremd moest worden door de ander, moest de ander weer gestimuleerd worden tot actie. Ook humor heeft ons staande gehouden. Het geheel verliep op een bijzonder natuurlijke wijze. Het organiseren en uitvoeren van een symposium was voor ons allebei een nieuwe uitdaging en ook hierin hebben we elkaar op de juiste wijze kunnen ondersteunen, stimuleren en motiveren. Ook dit verliep vlekkeloos. Ondanks, de hectiek, die een eindscriptie met zich meebrengt, hebben we een fijne leerzame en bovenal boeiende periode met elkaar beleefd.

Ik was de maat voor de ander…….…de ander was de maat voor mij!


62

8.0.

Woord van dank

Een woord van dank is, na deze enerverende periode, naar bepaalde mensen wel op zijn plaats. Onze dank gaat uit naar diverse mensen, waarmee het contact soms op een laag pitje kwam te staan, door alle hectiek, maar die desondanks achter ons zijn blijven staan en ons doel goed in het vizier hadden en ons daarin ook stimuleerden, motiveerden en bijstonden, daar waar zij konden. Onze speciale dank gaat uit naar: Ton Middelkoop, die voor ons diverse keren maaltijden verzorgden, waardoor wij aan konden schuiven aan tafel en daarnaast ons werk konden doen. Nick, Frank en Max Middelkoop, die het goed met ons voor hadden en ons diverse malen erop attendeerden, dat we wel erg veel tijd besteedden aan onze scriptie, waardoor zij wellicht wat aandacht te kort kwamen. Jongens…jullie zijn er goed mee omgegaan. Geweldig! Onze sponsor. Door zijn financiële ondersteuning werd het voor ons mogelijk het symposium vorm te geven en onze ideeën uit te voeren. Eddy, zonder jouw support hadden we dit nooit op deze wijze kunnen realiseren! Bedankt! Onze ouders, die we wellicht wat vaker hadden willen bezoeken en/of bellen. Dit schoot er, gezien de drukte, regelmatig bij in. Dank voor jullie begrip en dank, dat jullie achter ons zijn blijven staan en ons bleven motiveren. Vrienden/vriendinnen, die we naar ons gevoel enigszins hebben verwaarloosd, maar die altijd achter ons bleven staan, ons moed bleven inpraten en begrip op konden brengen voor onze drukke periode! In het bijzonder willen wij bedanken: Melanie, Khadija, Lea, Nelleke, Lydia en Anita, dank voor jullie hulp met de voorbereidingen vóór, maar ook tijdens het symposium. Jullie zijn fantastisch!! Marcellino Bogers voor het feit, dat je zo positief reageerde op ons voorstel, om tijdens het symposium als gastspreker op te komen treden, zonder enige twijfel en zonder dat je ons kende. Het congres en je boek waren voor ons een stevige leidraad en houvast om door te gaan met dit onderwerp. Matthijs Schaap, die direct volmondig ‘ja’ zei, op ons verzoek, om ook als gastspreker op te komen treden tijdens ons symposium. Je enthousiasme omtrent het onderwerp, heeft ons nog meer gemotiveerd deze weg vol te houden en af te maken tot het bittere einde. Wij hebben door ons contact, weer meer geleerd omtrent het fenomeen “Mediclowns”. Afdeling C1, voor het warme welkom om de klinische les bij te mogen wonen, aangaande het onderwerp Humor in de Zorg. Het Florence Nightingale Instituut te Zetten, die, na onze toenadering, erg enthousiast waren over het onderwerp ‘Humor in de Zorg’ en van wie wij toestemming hebben gekregen om een deel van het 8e gebod van Zuster Melk te verwerken in onze eindscriptie. Lida Reedeker van het leerhuis ASz en Rineke Milward van het Da Vinci college, onze leermeesters, die beiden vanaf het begin enthousiast waren over het onderwerp en het symposium. Lida; dank voor de tijd en energie, die je in het theoretische gedeelte hebt gestoken, gedurende de drukke vakantietijd. Rineke; we komen graag een gastles verzorgen op het Da Vinci college. Afdeling A2, B2 en C2 van het ASz, die ons toestemming hebben gegeven en het ons mogelijk hebben gemaakt, onderzoek te verrichten naar humor in de zorg, middels enquêtering op de afdelingen. Het Albert Schweitzer ziekenhuis, lokatie Dordwijk en een ieder, die hierbij betrokken is geweest, die ons in staat hebben gesteld het symposium te organiseren.


63

9.0.

Literatuurlijst

Bezoek nursing congres Zorg en Humor, d.d. 17 juni 2008, De Reehorst te Ede Literatuur Humor als verpleegkundige interventie, Marcellino Bogers, Elsevier Gezondheidszorg, ISBN nr. 978 90 352 2964 8, NUR 897 Humor als verpleegkundige interventie, scriptie Aschwin F.W. van Loon, Spaarne ziekenhuis, december 2002 Verpleegkundig Vakblad Nursing, jaargang 13, november 2007, nr 11 Verpleegkundige Interventies, Joanne C. McCloskey en Goria M. Bulechek, De Tijdstroom, Utrecht, 1997, ISBN nr 90 352 1685 7, NUGI 750 Beroepsprofiel van de Verpleegkundige, Leistra, Liefhebber, Geomini, Hens, 1e druk, 4e oplage, Elsevier Gezondheidszorg, ISBN nr 90 352 2230 X, NUR 897 Kwaliteitszorg en Deskundigheidsbevordering voor verpleegkundigen, deelkwalificatie 404, Traject V & V, ISBN nr 90 425 0438 2 Geraadpleegde internetbronnen http://nl.wikipedia.org/wiki/Humor http://nl.wikipedia.org/wiki/Lachen http://nl.wikipedia.org/wiki/Marcellino_Bogers http://www.andersbeleven.nl http://www.cbo.nl/product/richtlijnen/handleiding_ebro/article20050422132501 http://www.cliniclowns.nl http://www.e-gezondheid.be http://www.elseviergezondheidszorg.nl http://www.ernesto-marcellino.nl http://www.gezondheidsplein.nl http://www.grenswetenschap.nl http://www.hum.uva.nl/home.cfm http://www.humorworkshop.nl http:http://www.humortraining.nl http://www.kunstlicht99.nl http://www.lachmeditatie.info http://www.levv.nl http://www.mathijsschaap.nl http://www.mediclowns.nl http://www.mimakkus.nl http://www.nu91.nl http://www.nursing.nl http://research.fss.uu.nl/humour/Stuurgroep%20Humor%20en%20zorg.htm http://www.speelwiejebent.nl http://www.tanya.nl/lachen.html http://www.tegenkanker.be http://users.belgacom.net/citaten/humor.htm http://users.belgacom.net/citaten/lachen.htm http://www.vandale.nl http://www.van-osch.com/lipoweb/verpleegkundige.htm http://www.vso-lesmateriaal.nl http://www.zorgvoorbeter.nl


64

10.0. Bijlagen Als bijlagen van deze meesterproef hebben wij het volgende ingesloten; Bijlage I Organisaties Humor en Zorg: Als naslagwerk willen we de aandacht vestigen op organisaties, die betrokken zijn bij humor en zorg. De linken naar de betreffende websites zijn als bron vermeld.

Bijlage II Van Humorconsument naar Humorproducent Naar aanleiding van het bijwonen van de workshop Humor en Samenwerking, tijdens het congres Zorg en Humor, d.d. 17 juni 2008, sluiten wij 10 humortools in om humor toe te passen in de communicatie, dit ter verbetering van de samenwerking. Bijlage III Enquête zorgvrager In het kader van ons onderzoek hebben wij zorgvragers geënquêteerd, zie ook de uitwerking van deze enquêtes. Voor de volledigheid, hebben wij de enquête, zoals wij die aan de zorgvrager hebben verstrekt, ingesloten als bijlage. In de bijlage hebben wij de enquête iets ingekort, door de ruimte, waar zorgvragers zelf hun mening konden geven, te verkleinen. Tevens is het lettertype in de bijlage verkleind. De originele enquête is geschreven met het lettertype Arial, pt 12. Bijlage IV Enquête collega Ook hebben wij de collega’s geënquêteerd, met betrekking tot ons onderzoek naar humor in de zorg. Ook deze enquête sluiten wij voor de volledigheid in, als bijlage. Hier geldt ook, dat de enquête in de bijlage is verkleind en ruimtes zijn ingekort. De originele enquête is geschreven met het lettertype Arial, pt 12.


65

Bijlage I

Organisaties Humor en Zorg

Er zijn vele organisaties en personen actief op het vlak van humor en zorg. De Stuurgroep Humor en zorg is onderdeel van de Stichting Humor en stelt zich de volgende doelen: - Het bevorderen van een optimale communicatie tussen hulpverlener en hulpvrager, met name door middel van humor. Zij veronderstellen, dat humor openheid brengt in het contact en weerstanden in de relatie kan verminderen. - Het opzetten van netwerken en bevorderen van activiteiten, die een humorvolle en op plezier gerichte benadering in de zorg ondersteunen en stimuleren. - Het bevorderen van de uitwisseling van kennis en ervaring m.b.t. humor en zorg. De stuurgroep Humor en zorg wil het gebruik van humor in de zorg bevorderen, net als andere organisaties: De Stichting Cliniclowns wil met haar activiteiten ontspanning bieden aan zieke kinderen.

http://www.cliniclowns.nl

Stichting MediClowns is een organisatie, die het bemoedigt volwassen mensen op te laten bloeien, door een positief moment tijdens hun ziekte of oude dag. Ook werkt MediClowns aan het realiseren van een eigen zorgboerderij, genaamd "The Inside-Out Farm".

http://www.mediclowns.nl

Het Beter Gezelschap wil meer duurzame, bezielende en persoonlijke aandacht voor het gezonde deel van de mens in de zorg krijgen. Humor, creativiteit, waardering en respect zijn daarbij belangrijke wapens. Beter Gezelschap werkt met zintuigartiesten, die persoonlijke aandacht bieden.

http://www.andersbeleven.nl


66

Stichting miMakkus, voorheen 'Mijn vriend de clown'. Door een bijzondere manier van clownerie, weet een miMakkus clown vreugde en rust te brengen binnen de psychogeriatrische afdelingen van een zorginstelling. Stichting miMakkus verleent dezelfde vorm van zorg aan mensen met een ernstig verstandelijke beperking.

http://www.mimakkus.nl

Dhyan Sutorius van het Centrum ter bevordering van het lachen organiseert lachmeditaties.

http://www.lachmeditatie.info

Roelant de Vletter heeft als motto 'speel wie je bent' en hij organiseert clowncursussen voor mensen, die clownerie meer in hun (zorg) werk willen integreren.

http://www.speelwiejebent.nl

Marcellino Bogers was verpleegkundige en is tegenwoordig cabaretier. Tevens auteur van het boekje Humor als verpleegkundige interventie. Hij organiseerde in september 2002 en juni 2008 een congres over humor in de zorg.

http://www.ernesto-marcellino.nl http://www.elseviergezondheidszorg.nl


67

Bijlage II

Van Humorconsument naar Humorproducent

Topprestaties worden bereikt, door mensen, die plezier hebben in wat ze doen. Dat plezier creëer je met creatief denken, samenwerken, gevoel voor humor en denken in mogelijkheden. We zijn graag in gezelschap van grappige collega’s, maar hoe word je van humorconsument humorproducent? Hieronder staan 10 Humortools om humor toe te passen in de communicatie; Overdrijven Flink overdrijven werkt bij veel mensen op de lachspieren. Hoe absurder hoe beter. Incongruïteit (malligheid) Voeg twee ongelijksoortige zaken bij elkaar of gebruik vormen van taal, die niet met elkaar in overeenstemming zijn. Understatement Verklein een grote gebeurtenis tot een minimaal feit. Eufemisme Een verzachtende formulering gebruiken, om iets ernstig aan te duiden. Paradox Wijk af van het verwachte in een verhaal of anekdote. Vergelijken Bedenk een toepasselijke vergelijking en vermijd daarbij clichés. Letterlijk nemen Door dingen letterlijk te nemen, haal je ze uit de normale context. Zelfspot Maak jezelf eens belachelijk. Omdraaien Bekijk een situatie vanuit het tegenovergestelde perspectief. Leedvermaak Plezier om het ongeluk van een ander.

Een zorgvrager, bij wie die dag de urinecatheter was verwijderd, had in de middag een blaasrententie van 600cc. Dit werd bij de mondelinge overdracht vermeld. De leerling verpleegkundige, die bij deze zorgvrager betrokken was die dag, had een bloedserieus voorstel voor het probleem; “kunnen we bij die man geen condoomcatheter omdoen?” Na toestemming dit voorval geplaatst.

Quotes van deelnemers, die een workshop met bovenstaande humortools hebben bijgewoond. “Ludiek en leerzaam”, “Ik heb mijn collega’s opnieuw leren kennen”, “Origineel en verfrissend”, “Een positieve boost voor onze samenwerking”. Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

68

Bijlage III

Enquête zorgvrager

Vraag 1 Op welke afdeling bent u opgenomen? A2 B2 C2 Vraag 2 Wat is uw leeftijd? 18 – 30 jaar 30- 50 jaar 50 – 70 jaar ouder dan 70 jaar Vraag 3 Wat vindt u van humor? Vraag 4 Van welk soort humor houdt u? (Meerdere antwoorden mogelijk). ergens om kunnen lachen overdrijven van de situatie grappen maken mop vertellen zelfspot woordspelingen Anders, namelijk …………………………………………………… Vraag 5 Humor werkt voor mij ontspannend. Ja Nee Weet niet/ geen mening Vraag 6 Humor in de zorg vind ik ongepast. Ja Nee Weet niet/ geen mening Vraag 7 Vind u het belangrijk,dat verpleegkundigen humor gebruiken tijdens uw ziekenhuisopname? Ja Nee Weet niet/ geen mening Vraag 8 Humor tijdens mijn ziekenhuisopname vind ik belangrijk, omdat: (meerdere antwoorden mogelijk) ik mijn gedachten kan verzetten ik van gezelligheid hou het pijn verzacht het mij momenten van ontspanning geeft het een band geeft met de verpleegkundigen het mij een gevoel van veiligheid geeft ik mezelf durf open te stellen tegenover de verpleegkundigen ik mij dan snel weer beter voel het mij oppept het mijn ziekenhuisopname draaglijker maakt humor is voor mij niet belangrijk Anders namelijk………………………………………………. Vraag 9 Bent u van mening, dat de verpleegkundigen meer humor in kunnen zetten? Ja Nee Weet niet/ geen mening Kunt u uw antwoord uitleggen: Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

69

Vraag 10 Wilt u meer ontspanningsmogelijkheden en humor aangeboden krijgen tijdens uw ziekenhuisopname? Ja Nee Weet niet/ geen mening. Vraag 11 Als u Ja hebt ingevuld bij vraag 10,waar gaat uw voorkeur naar uit:

Lachfilms op de televisie Humoristische boeken en tijdschriften Gezelschap van een grappig persoon Luisterboeken met cabaretiers Verpleegkundigen die spontane, grappige acties uitvoeren Wandversieringen (zoals cartoons) Anders, namelijk ………………………….………………

Vraag 12 Stel, dat u tijdens uw ziekenhuisopnam een kamer zou kunnen bezoeken, waar u humor en ontspanning zou kunnen vinden, zou u daar gebruik van maken? Ja Nee Weet niet/geen mening Vraag 13 Op welke momenten is het gebruik van humor voor u een slechte ervaring? als ik moe ben als ik me te ziek voel als ik veel pijn heb na een slechte nachtrust ’s-morgens vroeg (ochtendhumeur) Ik ervaar humor nooit als negatief Anders, t.w.: ……………………………… Vraag 14 Denkt u dat het gebruik van humor een verbetering geeft in de zorg die u in het ziekenhuis krijgt? Ja Nee Weet niet/geen mening Vraag 15 Als u bij vraag 14 Ja hebt ingevuld, op welke punten denkt u dan, dat het gebruik van humor de zorg verbetert? (meerdere antwoorden mogelijk) ik vind het prettig als een verpleegkundige mij met humor benadert humor geeft een betere sfeer op de afdeling ik vind, dat een verpleegkundige met humor of een lach een prettige houding heeft ik zie humor als een goede aanvulling in de zorg. Anders,namelijk …………………………………………………….. Hieronder vind u ruimte waar u eventuele opmerkingen/aanvullingen kwijt kunt, over het gebruik van humor op de verpleegafdeling. Uw suggesties, tips en ideeën zijn van harte welkom en wilt u deze voor ons opschrijven.


70

Bijlage IV

Enquête collega

Vraag 1 Op welke afdeling ben je werkzaam? A2 B2 C2 Vraag 2 Wat versta jij onder humor: Vraag 3 Als ik gestresst ben, dan kan humor me helpen om er beter mee om te gaan. Ja Nee Weet niet/geen mening Vraag 4 Tijdens mijn werk zet ik graag humor in, te weten: (meerdere antwoorden mogelijk) overdrijven van de situatie grappen mop vertellen lachen zelfspot woordspeling ik zet geen humor in, omdat……………….. Anders: t.w.: ………………………………………….. Vraag 5 Humor met collega’s: (meerdere antwoorden mogelijk) maakt de werksfeer ontspannend maakt de werksfeer gezellig verbetert de onderlinge verhoudingen maakt dat ik me open durf te stellen t.o.v. collega’s geeft me een gevoel van veiligheid maakt dat ik met plezier naar mijn werk ga is aan mij niet besteed, ik hou humor en werk liever gescheiden Anders, t.w.: ……………………………………………. Vraag 6 Volgens het boek Verpleegkundige Interventies van Joanne C. McCloskey en Gloria M. Bulechek is het gebruik van humor een officiële verpleegkundige interventie. Ben je hiervan op de hoogte? Ja Nee Weet niet/geen mening Vraag 7 Gebruik je zelf weleens humor als ‘bewuste’ verpleegkundige interventie om bijv. een situatie om te buigen of een opening te creëren tussen jou en de zorgvrager? Ja Nee Weet niet/geen mening Vraag 8 Het inzetten van humor als verpleegkundige interventie vind ik belangrijk (indien de situatie van de zorgvrager dit toelaat). Ja Nee Weet niet/geen mening

Vraag 9 Vind je het wenselijk om humor als verpleegkundige interventie met een heel team toe te passen op een afdeling? Ja Nee Weet niet/geen mening Meesterproef Humor in de Zorg, Mary Middelkoop en Netteke van der Nat, september 2008

71

Vraag 10 Vind je, dat er voldoende aandacht wordt besteed aan het inzetten van humor als verpleegkundige interventie? Ja Nee Weet niet/geen mening Vraag 11 Vind je, dat er tijdens de opleiding tot verpleegkundige, aandacht moet worden besteed aan humor als verpleegkundige interventie? Ja Nee weet niet/geen mening Vraag 12 Het gebruik van humor in de directe zorgverlening heeft een gunstig effect op: (meerdere antwoorden mogelijk) de zorgvrager de verpleegkundigen de multidisciplinaire zorgverleners familie de artsen de kwaliteit van zorg Anders, t.w.: …………………………………………….. Vraag 13 Humor met de zorgvrager helpt mij: (meerdere antwoorden mogelijk) bepaalde doelen te bereiken de zorgvrager op andere gedachten te brengen het verblijf van de zorgvrager aangenamer te maken de band met de zorgvrager te bevorderen de zorgvrager dingen te leren de zorgvrager terug te brengen in de realiteit beter inzicht te krijgen in de belevingswereld van de zorgvrager Anders, t.w.: …………………………………………… N.v.t. Vraag 14 Indien je van mening bent, dat humor een gunstig effect heeft op de kwaliteit van zorg, op welke punten is dat volgens jou: bejegening richting de zorgvrager het draagt bij aan een positieve beroepshouding het draagt bij aan een positieve sfeer/klimaat het draagt bij aan optimale zorgverlening humor kan doeltreffend werken het gebruik van humor heeft geen invloed op de kwaliteit van zorg Anders, t.w.: ………………………………………... Vraag 15 Vind je dat er voldoende mogelijkheden op afdeling en/of in het ziekenhuis aanwezig zijn, om een zorgvrager humor en ontspanning te bieden? Ja Nee Weet niet/geen mening Vraag 16 Heb je zelf suggesties en/of ideeën om mogelijkheden tot humor en ontspanning voor de zorgvrager te creëren tijdens de ziekenhuisopname? Vraag 17 Aandacht besteden aan humor in de zorg door bijv. een klinische les en/of een workshop vind ik wenselijk. Ja Nee Weet niet/geen mening


72

die wortelt in het troebele water van verdriet

Recommend Documents