DE OUDE FABRIEKSHAL VORMT EEN PRACHTIG DECOR VOOR HET TONEN VAN DE UITGEBREIDE COLLECTIE TEGELS.
M ADE IN HOLL AND
Designtegels van Koninklijke Mosa
Hele generaties zijn opgegroeid met de bekende Mosa-tegels die zo mooi in de keuken en badkamer passen. Inmiddels weten designers en architecten ook de weg naar Maastricht te vinden. P R O D U C T I E R O B J A N S E N | F O T O G R A F I E J A M E S S TO K E S | T E K S T J E R O E N J U N T E
EEN PRESENTATIE VAN MOSA MURALS DIE LAAT ZIEN HOE VERSCHILLENDE KLEUREN KUNNEN WORDEN TOEGEPAST.
R E P O R TA G E
E H & I OKTOBER 2014 209
LINKS JOSÉ MAASE (LINKS) EN MIREILLE MEIJS AAN HET WERK IN HET ATELIER. ZIJ ONTWERPEN DE NIEUWE KLEURKAARTEN, DESSINS EN STRUCTUREN EN ZORGEN ERVOOR DAT DE VERSCHILLENDE COLLECTIES OP ELKAAR ZIJN AFGESTEMD. MIDDEN EMMERS MET PIGMENTPOEDER OM GLAZUREN MEE TE MAKEN. RECHTS EINDELOZE STAPELS MET TEGELS STAAN KLAAR OM TE WORDEN INGEPAKT.
D
‘ Het belangrijkste is nog steeds het keuren van de tegels met het menselijk oog, bij daglicht’
eze tegels liggen straks op de vloer in het Centraal Station in Amsterdam.’ Ontwerper José Maase van tegelfabrikant Koninklijke Mosa wijst op een vierkante vloertegel van al gauw een halve meter doorsnee. In het lichtbeige oppervlak zitten ontelbare zwarte, witte en grijze spikkels – allemaal net verschillend in intensiteit en afmeting. Van dichtbij vallen de kleurcontrasten op, van een afstand heeft de tegel een ogenschijnlijk egale, diep-geelgrijze tint. ‘Deze tegel is speciaal ontworpen bij de negentiende-eeuwse architectuur van P.J.H. Cuypers en de baksteen die daarvoor werd gebruikt.’ De tegel staat achteloos tegen een muur in de ontwerpstudio. Aan de muur hangt een mozaïek van kleinere wandtegels in verschillende tinten grijs. Ernaast hangen A4’tjes met kleurige knipsels uit interieurbladen. Overal staan dozen vol kleurproefjes. Ook de lange tafel ligt bezaaid met tegels met ruwe en gladde oppervlakken. ‘Steeds vaker werken we samen met architecten bij de ontwikkeling van tegels voor speciale bouwprojecten. We kunnen al een tegel op aanvraag ontwikkelen bij een afname van vijfhonderd vierkante meter,’ zegt Maase. ‘Design en productontwikkeling vormen het hart van het bedrijf.’
Maar Mosa is toch de fabrikant van tegels die de muren en vloeren bedekken van keukens en badkamers in duizenden en duizenden woningbouwwoningen in Nederland? Ook, ja. ‘We ontwikkelen voortdurend nieuwe producten voor verschillende doelgroepen. De laatste jaren is de focus iets verschoven naar samenwerking met interieurarchitecten,’ zegt Mireille Meijs, die met Maase de ontwerpafdeling vormt. ‘Sommige collecties zijn geschikt voor zowel wand als vloer. Ook hebben we tegels die van de kamer kunnen doorlopen naar het buitenterras. Sinds een jaar of drie ontwikkelen we zelfs tegels voor gevels van gebouwen.’ En niet alleen in Nederland: bijna veertig procent van de 110 miljoen euro omzet wordt inmiddels behaald dankzij internationale export. De tegelfabriek staat al sinds 1883 op dezelfde locatie, op een steenworp afstand van de Maastrichtse binnenstad. Maar verder is er veel veranderd in de tussenliggende 131 jaar. Wat als eerste opvalt in de fabriek is de rust, hoewel de machines toch 24 uur per dagen draaien. De tegels die over de lopende band van pers naar glazuurbak naar bakoven worden getransporteerd, maken weliswaar een ronkend lawaai, maar verder klinkt er alleen het gepiep van de onbemande heftrucks die de pakketten met tegels en grondstoffen »
Made in Maastricht Mosa werd opgericht in 1883 door Louis Regout, telg van een beroemde Maastrichtse familie van industriëlen. Aanvankelijk maakte de fabriek blauw Chinees porselein, maar al in 1888 wordt gestart met de fabricage van keramische muurtegels. In 1972 nam het laatste lid van de familie Regout afscheid, tegenwoordig is het bedrijf eigendom van een Nederlandse investeringsmaatschappij. De naam verwijst naar Mosa Trajectum, de Latijnse naam van Maastricht. Koninklijke Mosa behoort, samen met enkele andere bedrijven, tot de belangrijker werkgevers in de Limburgse hoofdstad. Jaarlijks worden er meer dan 6 miljoen tegels geproduceerd in de keramiekfabrieken in Maastricht. Het aanbod bestaat uit wandtegels (bijna 4 miljoen vierkante meter per jaar) en vloertegels (ongeveer 2 miljoen vierkante meter).
210
R E P O R TA G E
OKTOBER 2014 E H & I
‘Het maken van tegels is eigenlijk net als het bakken van een cake’
DE TEGELS, DIE NET UIT DE OVEN ZIJN GEKOMEN, WORDEN GESCAND OP EVENTUELE ONEFFENHEDEN. ELK EXEMPLAAR DAT NIET AAN DE KWALITEITSEISEN VOLDOET, WORDT VERNIETIGD EN DAARNA GERECYCLED.
212
DE NIEUWSTE COLLECTIE MATTE VLOERTEGELS IN DE MAAT 15 X 15 CM BESTAAT UIT VERSCHILLENDE GRADATIES VAN ÉÉN TINT. RECHTERPAGINA DE AFSTANDEN IN DE ENORME FABRIEK ZIJN ZO GROOT DAT EEN FIETS MET TRANSPORTKRAT HEEL HANDIG IS.
R E P O R TA G E
OKTOBER 2014 E H & I
‘Het mag best wat expressiever. Een tegel met een levendig oppervlak kan weer tegenwoordig’
214
R E P O R TA G E
OKTOBER 2014 E H & I
LINKS IN HET EIGEN LABORATORIUM WORDEN ALLERLEI PROEVEN GEDAAN ZOALS HIER KLEURTESTS VOOR GLAZUUR. MIDDEN EEN MEDEWERKER ONTDOET DE VLOER VAN KLEI- EN GLAZUURRESTEN. RECHTS DE ONTVANGSTBALIE IN HET BEZOEKERSCENTRUM, WAAR VOORAL VEEL ARCHITECTEN KOMEN OM TE ZIEN WAT ER ALLEMAAL MOGELIJK IS.
rondrijden. Nergens slingerende dozen of stapels kapotte tegels. ‘De belangrijkste functie van onze medewerkers is de controle van het productieproces. Er zijn honderden controlepunten in dat proces, maar het belangrijkste is nog steeds het keuren van de tegels met het menselijk oog, bij daglicht,’ zegt directeur Arthur Thomaes. De productie mag dan industrieel zijn, de tegel blijft een ambachtelijk product. ‘Elke tegel is uniek. En we gebruiken nog steeds uitsluitend natuurlijke grondstoffen.’ De productie van specials, zoals de tegels voor het Centraal Station, mag dan een nieuwe weg zijn voor het bedrijf, ook met artikelen uit de bredere collectie kunnen unieke wanden en vloeren worden ontworpen. Met de toegankelijke Murals Generator (een app voor tablets) kan iedereen zelf een badkamer- of keukenwand plannen. Tegels van Mosa zijn herkenbaar aan de rustige, aardse tinten. ‘Een tegel moet lang meegaan. Daarbij moeten de tegels zich goed laten combineren met andere materialen en kleuren en dus een tijdloze uitstraling hebben,’ zegt Arthur Thomaes, die zelf is opgeleid als industrieel ontwerper in Delft. De natuur vormt een inspiratiebron voor nieuwe collecties, maar soms juist ook de techniek. ‘Soms is een nieuw kleurpatroon mogelijk doordat we een nieuwe grondstof hebben gevonden.’ Hoewel het bedrijf wegblijft van trends wordt goed
geluisterd naar architecten. ‘Het strenge minimalisme van het vorige decennium is verruild voor een warmere uitstraling. Het mag expressiever. Een tegel met een levendig oppervlak kan weer tegenwoordig.’
Drieduizend proefjes
Aan de meeste recente collecties Scenes en Solids werd anderhalf jaar onafgebroken gewerkt door Maase en Meijs, beiden alumni van de Design Academy Eindhoven. ‘Dat lijkt lang, maar het kost veel tijd om de juiste texturen en kleuren te ontwikkelen. Daarnaast zijn er veel keuzes die moeten worden gemaakt. Een glad oppervlak of juist wat grover? Het formaat en de verhouding, rechthoekig of vierkant bijvoorbeeld,’ zegt Meijs. Over de grijze basiskleur van de Solids-tegel ligt een subtiele waas, alsof het grijs met de hand is uitgesmeerd en daardoor op sommige plekken dikker is. Vervolgens is een subtiel patroon ontstaan door het natuurlijke valgedrag van de keramische pigmenten. ‘Daar zijn meer dan drieduizend proefjes aan voorafgegaan.’ Veel van deze ontwerpkeuzes worden niet op de rommelige ontwerptafel gemaakt, maar op de fabrieksvloer. ‘Wij kunnen wel van alles verzinnen, maar het moet ook gemaakt kunnen worden.’ Het productieproces mag dan industrieel zijn, de tegel blijft een ambachtelijk product. Aan de basis van dat maakproces staat een tiental grote bakken waarin
vrachtwagens grote bergen met grondstoffen kiepen, zoals klei, mergel, zand, kalk en nog een tiental andere aardesoorten. Thomaes: ‘Ze worden allemaal gedolven in een straal van vijfhonderd kilometer van de fabriek.’ Voor de verschillende soorten tegels worden deze grondstoffen in telkens wisselende samenstellingen vermengd. ‘Het maken van tegels is eigenlijk net als het bakken van een cake. Volgens verschillende recepten kan een beslag worden gemaakt, dat in een vorm gaat en dat wordt afgebakken.’ De vloertegels worden één keer verhit in een oven van ongeveer 1100 graden Celsius. De wandtegels twee keer, omdat er een glazuurlaag over de tegel gaat die zelf ook moet worden afgebakken. Die glazuurlaag kan overigens ook poedermat zijn, zodat het lijkt alsof een wandtegel onafgewerkt is. De vloertegels krijgen een toplaag die de structuur en kleur bepaalt. Duurzaamheid is tot in de vezels van het bedrijf doorgevoerd. ‘Alles is cradleto-cradle. Gebroken tegels worden weer vermalen tot basismateriaal voor nieuwe tegels. Het water waarmee de grondstoffen worden vermengd, wordt gefilterd, waarna het eindeloos opnieuw wordt gebruikt. Met de warmte van de ovens wordt de fabriek verwarmd. Er gaan hier in principe alleen tegels de deur uit.’ www.mosa.nl
