Verslag Samenhuizen Studiereis Duitsland / Denemarken 2014 Van 29 mei tot 2 juni organiseerde Samenhuizen vzw een 5-daagse studiereis met 49 mensen om belangstellenden kennis te laten maken met een gevarieerd palet aan cohousing en co-wonen projecten in Duitsland en Denemarken. Met een gemengd gezelschap (individuele initiatiefnemers, middenveld verenigingen, sociale woningbouw, architecten, …) bezochten we een tiental woongemeenschappen in de regio Hamburg-Lübeck (D) en op het eiland Sjaelland (DK). Hieronder vind je de neerslag van deze bezoeken, met dank aan de verslaggevers en fotografen in het gezelschap. Laat je inspireren door de variatie in uitgangspunten
1 – GREVES GARTEN, HAMBURG BERGEDORF
http://www.greves-garten.de De woongemeenschap Greves Garten beschikt over 30 wooneenheden: het is een intergenerationeel project. Er wonen 85 personen waarvan 50 volwassenen (vnl. 45 – 50jr.) en 35 kinderen. De jongste van de volwassenen is 21 jaar, de oudste 88 jaar. Het merendeel van de kinderen zijn nu tieners. Er is een uitwisseling tussen jong en oud. De verhouding huurders/eigenaars is 50% - 50%. Het is niet zo dat huurders zich minder inzetten in het gemeenschapswerk. In elke groep heb je actieve en minder actieve mensen.
Historiek Een uitgebreide vriendenkring wilde samen met de bewoners van een bestaand krakerspand een ecologisch familiaal bouwproject opstarten. Dit werd mogelijk na veel onderhandelen met de stad op voorwaarde dat de doorgang in het midden als openbare ruimte vrij gehouden werd (d.i. een levenslange erfdienstbaarheid van de centrale doorgangsweg). Het geheel kwam tot stand in samenwerking met een sociale woonmaatschappij en met veel ondersteuning van de stad Hamburg zelf. Startfase in 2008. GREVES GARTEN is een wooncoöperatie met individuele eigenaars (14 units) en huurders (16 units). 2 units zijn ook voor mensen met een beperking toegankelijk gemaakt. Het hele project kostte tot nu toe 5,5 miljoen €. Subsidies werden toegekend voor het energie-efficiënt bouwen. Stedelijke toelagen werden ook ontvangen voor sociale huisvesting. Dus men ontving zowel voor de renovatie van de 7 bestaande gebouwen als voor de nieuwbouw van 2 gebouwen toelagen. De nieuwe gebouwen bestaan uit 3 flats: 1 voor 5 personen, 1 voor 4 personen en 1 voor een alleenstaande. De laagste huur bedraagt 6,20€ à 6,80€/m². De bouwkost bedroeg 2200€/m² inclusief grondaandeel. Het wooncomplex ligt slechts 12’ van de S-Bahn, een 20’ van het centrum van 1
Hamburg dus héél centraal in een verstedelijkt gebied maar toch rustig. Er wordt beperkt aan autodelen gedaan: er zijn 12 auto’s voor 30 gezinnen. Slechts 2 à 3 families doen aan autodelen. Aan het samenwoonproject gingen vele samenkomsten en discussies vooraf. Er werd véél fysiek samengewerkt. Er was een kookploeg, een bouwploeg die afbraak en opbouwwerken uitvoerden, verder was er een groepje mensen die de kinderoppas organiseerde. Deze spontane taakverdeling en vorming van tijdelijke werkgroepen is zeer nuttig en van doorslaggevend belang voor de cohesie in de groep nadien bij het samenwonen zelf. De eerste 3 jaren woonde men nog elders. Haast elk Weekend werd door de toekomstige bewoners opgeofferd om te komen werken op het terrein.
Huidige situatie De binnenruimte is bewust AUTOVRIJ gehouden en doet nu ook dienst als een publieke doorgangsweg. Het tuingedeelte is gemeenschappelijk. Winkels zijn op slechts 5 minuten gemakkelijk bereikbaar, met de fiets of te voet. Er zijn verschillende werkgroepen, namelijk WG Tuin, WG Financiën/Huur/administratie, WG Gebouwen, WG Technisch onderhoud van de gebouwen, WG Verwarming/ Pellets (Er zijn geen individuele meters per woonunit!). Voorheen was er ook een werkgroep koken: om de kinderen die van school kwamen op te vangen en van eten te voorzien; nu de kinderen tieners zijn is dit niet meer nodig. Een vergadering van zo'n werkgroep duurt ongeveer 4 uur. Gemeenschappelijke ruimten zijn : 1. Tuin 2. Polyvalente zaal + kitchenette + wc + kleine bergruimte 3. Hobbykamer 4. Administratielokaal: (6 m²) waarin klein bureau waaraan 3 personen kunnen werken, computer aanwezig , eigen server. 5. Kelder: wasruimte, droogruimte voor de was, bergplaats voor de fietsen, verwarmingskot, opslagplaats voor de pellets. Elk gezin of woonentiteit beschikt ook over een individuele bergruimte in de kelder. De woningen zijn verschillend qua grootte maar alle terrassen zijn even groot. 2
VERGADEREN Om de 14 dagen komen de eigenaars samen om te vergaderen op zondagavond. Deze samenkomsten duren gemiddeld 2 uur. Er zijn veel discussies over materies die deel uitmaken van het samenleven. Vb. Wat met het buitenspelen van kinderen, tieners, jongvolwassenen ? Kinderen mogen in principe overal zijn. Maar een algemene regel is dat men respect moet hebben voor de nachtrust van de (mede)bewoners. Dit heeft men dan nog concreter gemaakt: Men mag niet buitenspelen ’s nachts en niet vóór 9 u ’s morgens. Om de nachtrust van de ouderen en van de ouders op zaterdag- en zondagmorgen te garanderen. De trampoline die door alle kinderen van het project wordt gebruikt, wordt 2x/jaar verplaatst, om zo de (geluids)overlast te beperken. Vanaf 14 jaar worden de jongeren betrokken bij de vergaderingen. Beslissingen en besluiten worden normaliter in CONSENSUS genomen, slechts uitzonderlijk op basis van meerderheid van stemmen. Er worden workshops gegeven over o.a. samen-leven en elk jaar organiseren ze een groot zomerfeest. Interne info loopt vooral per mail, met de buren rondom is er voorlopig niet zo veel contact. Wel organiseren ze, samen met de crèche die aan het terrein grenst, gezamenlijk een tuinopkuisdag. Met de crèche werden ook afspraken gemaakt rond de publieke doorgang (800 passanten/dag) en het feit dat de kleuters soms in de privé tuinen spelen (wat problemen kan geven kwestie aansprakelijkheid). GREVES GARTEN wil inspirerend werken voor nieuwe woongemeenschappen. Zij willen enerzijds hun know-how hieromtrent delen en ten dienste stellen. Anderzijds willen zij de nieuwe woongroepen logistiek ondersteunen door hun gemeenschappelijke ruimte aan te bieden als ontmoetingsplaats, en hun coöperatie als rechtsvorm ter beschikking te stellen tijdens de opstartfase (om zo het risico te verminderen voor de initiatiefgroep van het nieuwe project). Er werden ondertussen 2 nieuwe woongroepen gevormd. De kenniskanalen zijn nu wel anders dan vroeger: werving van geïnteresseerden ook via plaatselijke krant, website, woongemeenschappen, sociale organisaties e.d.m. Eén woongroep heeft ondertussen een woongrond gevonden: het project GOJENBERGSWEG. Dit is een nieuwbouwproject. Er worden 41 wooneenheden voorzien. De architect van dit project is WIRSIND. De verhouding huurder - eigenaar is hier enigszins anders: 25% - 75% De tweede woongroep heeft nog geen grond gevonden. Zolang men geen concreet project heeft, blijft het verloop in een startende woongroep zeer hoog.
3
2 – KÖNIGSMOOR, KIEL
http://koenigsmoor.net/pages/menu/aktuelles.php Het 5000m² terrein grenst aan de stadsgrens van Kiel. De grote tuin gaat over in het aanpalende 50ha grote natuurpark Mönkeberger See. De nabuurschap met het natuurpark vraagt een bijzondere sensibiliteit voor de ecologische diversiteit van het gebied. Het intergenerationele woonproject telt 37 sociale huurwoonsten, gemeenschapsruimte en een gemeenschappelijke biotuin. Het project heeft de juridische vorm van een coöperatieve, die eigenaar is van het geheel, en waardoor de leden genieten van een woonvorm die haast vergelijkbaar is met een eigendom. Ze hebben levenslang woonrecht zonder zich decennialang te hoeven binden of leningen aan te gaan. De gunstige huurprijs kan een onafhankelijk leven tot op latere leeftijd vergemakkelijken. De leden wonen in zelf gekozen nabuurschap, intergenerationeel, familievriendelijk, in gemeenschap, in hun eigen woning en toch steeds samen. Er werd enkel een lening bij de bank aangegaan, er zijn geen externe aandeelhouders. De prefinanciering gebeurde door de bank, na controle en stand van zaken kwam er een subsidiëring door de overheid. Het huisvestingsproject wordt voor ongeveer een derde gesubsidieerd. Alle appartementen en de tuin zijn ontworpen met aandacht voor het aspect van toegankelijkheid. De totale bewoonbare oppervlakte bedraagt 2400m². Kostprijs: 5,1 mio €. Een unit van 50m² kost ongeveer 20 000€, het bedrag van een woonaandeel (kan terug verkocht worden). De huur is laag, er zijn 3 verschillende tarieven, 5€/m² tot 7€/m² zonder verbruik (=1,75€/m² voor een gemiddeld verbruik). Het project startte in 2006, op initiatief van 3 mensen. Ondertussen zijn er 63 bewoners, waarvan de oudste 82jr. en de jongste 6 maanden is. Drie trefwoorden vormen de leidraad voor dit project, dat zijn: gemeenschappelijk, ecologisch en inclusief. GEMEENSCHAPPELIJK staat voor de gezamenlijke planning, besluitvorming in samenspraak, integratie in de buurt, gemeenschappelijke ruimten (50m², niet zo groot) en voorzieningen (atelier, wasruimte,...). 4
Deze open houding resulteert in een kleurrijke, heterogene groep: ouderen, jongvolwassenen, gepensioneerden, veel kinderen, alleenstaanden, koppels, gezinnen en alleenstaande ouders,... Verscheidenheid en diversiteit worden als een pluspunt beschouwd. De variëteit weerspiegelt zich ook in de behoeften en wensen van de individuen. Ieder nieuw lid wordt actief betrokken bij het huisvestingsproject, hieruit resulteren veel verbeteringen en wijzigingen. Het project is nog continu in ontwikkeling. Er zijn voorlopig geen structurele gemeenschappelijke maaltijden. Wel is er een jaarlijks gezamenlijk zomerfeest. In het common house wordt er verder gezamenlijk yoga gedaan, voetbal gekeken, vergaderd,... Er worden informeel auto's gedeeld, op dit ogenblik werkt aan het formaliseren van dit idee. Voor de kinderen gelden een paar regels (tussen 22u 's avonds en 6u 's morgens is het stil), die samen met alle bewoners (ouders en kinderen) werden afgesproken. Men streeft naar een open communicatie. Veel van de bewoners zijn sociaalpedagogen. De bewoners maken gebruik van een intranet. Om de 2 weken wordt er vergaderd, een vergadering duurt ongeveer 2u. Er zijn werkgroepen: tuin, gemeenschappelijke ruimte, winterdiensten, bouwproblemen, financies,..) ECOLOGISCH Natuurlijk moet er een afweging gemaakt worden tussen het ecologische en het economische gezichtspunt. Königsmoor heeft een eigen energieconcept: bouw van energiezuinige woningen, en energieproductie in een eigen elektriciteitscentrale (pellets en gasmotor). In de grote tuin heeft de natuur de overhand. INCLUSIEF Dit betekent multigenerationeel wonen, kindvriendelijke site, toegankelijkheid in huis en tuin, gewenste veelvoud van levensstijlen, maatschappelijke ondersteuning en zelffinanciering. Nieuwe bewoners worden via via, het internet, de lokale krant, ... gezocht. Voor hen zijn er 3 kennismakingsgesprekken voorzien, daarna beslist de groep. 95% van de kandidaten wordt aanvaard. Bij de opstart waren er wat problemen met de buurt, maar die zijn ondertussen van de baan.
5
3 – PALINGEN
http://www.conplan-gmbh.de/bauen-wohnen/realisierte-wohnprojekte/neues-leben-in-altenmauern/mitten-im-dorf.html en http://www.deel28.de/main/theme/hofcafe.php Het dorpje Palingen ligt 6 km ten westen van Lübeck, tot aan de Oostzee is het ongeveer 20 km. Het project startte op in 2002. Midden in het dorp ligt de als monument beschermde boerderij die in maart 2003 werd aangekocht en verbouwd tot intergenerationeel woonproject met hoofdzakelijk milieuvriendelijke, ecologisch verantwoorde bouwmaterialen. In de periode daarvoor stond de boerderij 15 jaar leeg. Men behield de 70m² grote inkomhal van het hoofdgebouw in zijn originele rustieke staat. Deel 28, een plaatselijke culturele vereniging, organiseert hier allerlei activiteiten: van milieu-educatie over zeldzame huisdierrassen tot dorpscafé, het is allemaal mogelijk. HET HOOFDGEBOUW: VERLEDEN EN RENOVATIE De initiatiefnemers waren Conplan projects limited (adviesbureau voor woonprojecten) i.s.m. architect Constanze. Het gebouw is 250 jaar oud en werd in 1811 gereconstrueerd na beschadigingen. De evolutie van het gebouw is terug te vinden in het gebruik van de materialen: oorspronkelijk werden er enkel eikenhout gebruikt. Tot het moment dat er geen eiken meer beschikbaar waren. Vanaf die periode werden ook andere houtsoorten toegepast. Dit is bvb. te zien in de latere aanbouwen (jaren 1930) voor stalling van de koeien en opslagruimten van gras. 1/4e van het gebouw was bestemd voor bewoning. Het overige werd gebruikt voor de dieren en hooiopslag e.d.. Het projectidee werd via flyers bekend gemaakt. Dit leverde een startgroep van 5 à 6 mensen op: mensen die in het dorp woonden en die er wilden blijven wonen. FINANCIEEL Bij de start kon er geld geleend worden bij een stichting en bij familie. Aanvankelijk wilden de banken dit project niet belenen, maar uiteindelijk vond men toch een bank bereid tot een lening van 1,4 mio €. Een van de 6
trekkers (ook één van de uiteindelijke bewoners) werkte als beheerder bij een fonds (‘foundation’) die ethische investeringen doet. Nu zijn er reeds 150 mensen (families en het fonds) die geld investeren en dit wordt terug betaald als lening met interest. Momenteel wordt het project gefinancierd door het werk van de mensen en klassieke leningen via banken met een gelijkaardig werking als de Triodos-bank. Voor de aankoop van de gebouwen werd (slechts) 140 000€ neergeteld, maar de verbouwingen waren enorm. Het totale renovatieproject (inclusief aankoop grond/gebouwen) bedraagt 2.400.000€ . Vooral de renovatie en het in stand houden van de authentieke waarde van het voorste deel van het gebouw (dak en vloer) was een grote kost, 20%, o.a. omwille van Brandveiligheidnormen. Omdat de zolder publiek toegankelijk is en gezien het verplicht was de oorspronkelijke materialen (hout/stro – verhoogd risico bij brand) te behouden en het ook wenselijk was deze materialen zichtbaar te houden van binnenuit werd er een tweede uitgang via een centrale gang verplicht opgelegd, wat een meerkost met zich meebracht. Hierdoor zijn de appartementen kleiner uitgevallen dan oorspronkelijk bedoeld. Er werd een btw verlaging voor 10 jaar gegeven in functie van de renovatie van het gebouw. Veel van de verbouwingen deden ze zelf. De renovatie heeft 10 jaar in beslag genomen. Eerst werd gestart met de flats en het café. Nadien was er wegens het ontbreken van de nodige energie een onderbreking in de renovatie. In 2013 is men herstart met de renovatie van de zolder waarbij een klimmuur werd voorzien. Aanleiding was het werkloos worden van één van de bewoners en verandering van bewoners waaronder nieuwe jongeren die nieuwe energie hadden om samen te verbouwen. ARCHITECTUUR Oorspronkelijk was het idee om de flats links vooraan in het hoofdgebouw onder te brengen, maar om de gevel zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke staat te kunnen behouden werd er geopteerd om de 5 flats achteraan te situeren zodat er geen bijkomende openingen in de voorgevel en het voorstel deel van het dak gemaakt dienden te worden. Op deze manier zijn de oude bestemmingen die zich achter de voorgevel bevonden (links paardenstallen, rechts koeienstallen en opslagruimte) nog enigszins afleesbaar. Om voldoende licht in de wooneenheden te brengen, werden er nieuwe houten, grijs geschilderde ramen voorzien. Deze werden, met respect voor het gebouw, als uitstekende dakkoepels uit het dakvlak voorzien met als doel duidelijk aan te geven welke delen authentiek en welke nieuw zijn. Op zolder is oud/nieuw nog goed zichtbaar vanwege het feit dat er vroeger geen schoorsteen bestond en de rook zich gewoon door openingen in het dak naar buiten begaf. Hierdoor werd het hout donker. Het lichtere hout is nieuw hout van na de renovatie.
7
Het hoofdgebouw bevat nu 5 wooneenheden met een grootte variërend van 50 tot 120m². Op het 10 500m² grote terrein staan buiten de boerderij met rieten dak nog twee semi-vrijstaande huizen – een bestaand huis en een nieuwbouw met samen 5 wooneenheden. Van de 10 units worden er 4 verhuurd. De bewoonbare oppervlakte van het gemeenschappelijk woonproject bedraagt alles samen 950m² waarvan 90m² gemeenschappelijke voorzieningen. De grootte van de privé tuin was oorspronkelijk een discussiepunt. Er werd dan overeen gekomen dat de privé tuin 3X de grootte van de unit mag bedragen. Er is centrale verwarming op gas voorzien, en individuele kachels. Ze onderzochten de mogelijkheid om een eigen windmolen te zetten (op de achterliggende velden) maar dat was te duur en er is te weinig wind. BEWONERSGROEP Sinds 2005 is dit een woongemeenschap met zowel afgesloten woningen (in het hoofdgebouw) als woningen in de nabijheid (de semi-vrijstaande huizen). Er wonen 31 mensen, 16 volwassenen (1660jr) en 15 kinderen (0-13jr), honden en katten. Auto, wasmachine en droogkast kunnen worden gedeeld, evenals telefoon en internet. Er is ook een bedrijfje in ondergebracht, nl. een architectenbureau. De kinderen gaan met de schoolbus naar school in het dichtstbijzijnde dorp. Men kan met de fiets naar Lübeck. BUITENRUIMTE Elke wooneenheid heeft grond in privé-bezit. Toch zijn het merendeel van de grond, 2 woningen (73 en 50m²), de gemeenschapsruimten (o.a. een klimmuur), de reserve voor uitbreiding, evenals 1ha weideland, de boomgaard en de hagen in gemeenschappelijk bezit. De (ruime!) gemeenschappelijke buitenruimte wordt gemeenschappelijk beheerd. In de tuin is een gedeelte afgesloten, het Kinderland, waar volwassenen enkel binnen mogen na toestemming van de kinderen. Er wordt een nieuwe gemeenschappelijke sauna gebouwd in de tuin. Vroeger had het project meer dieren (kippen, paarden, pony), maar doordat de vos de kippen lustte en de paarden de bomen aanvraten, zijn die uit het beeld verdwenen. Er is een vuurplaats. Een groepje jongeren uit het dorp heeft een houten hut in de wei recreatief ter beschikking gekregen. In ruil helpen ze met de opbouw van een buitensauna. GEMEENSCHAPPELIJK Lange tijd (zeker tijdens de renovaties) werden er wekelijkse (laaange) vergaderingen gehouden, alles werd samen beslist. Ondertussen merken ze dat ze sneller akkoord zijn voor een nieuw idee (“just do it”). Er werd voor geopteerd om de gemeenschappelijke delen in het voorste ‘authentiek’ deel van het gebouw onder te brengen (gemeenschappelijke en individuele (2€/maand) bergruimte, klimmuur, winkeltje, ontspanningsruimte en café). 8
Aanvankelijk organiseerden de bewoners in het café verschillende activiteiten: tweedehandsmarkten, concerten, cinema avonden, educatieve momenten (bijen, ..). Na 3 à 4 jaar stopten ze ermee omdat het te intensief was. Nu wordt het café gehuurd en gerund door iemand van het dorp, en zijn (o.a.) de bewoners ‘klanten’. Dit teneinde de hoge kosten van de renovatie van het café (initieel begroot op 80.000€, maar uiteindelijk een kost van 120.000€) op 20 jaar terug te kunnen betalen. Het klantenbestand van het café bestaat momenteel voor ca. 80% uit onbekenden (o.a. toeristen want dichtbij kust), 20% mensen van het dorp. Het café is enkel op zondag open in de zomer. Dit met oog op het behoud van de privacy en de beschikbaarheid van de ruimte voor familiefeesten van de bewoners (verjaardagen, huwelijken, begrafenissen ed.). In het hoofdgebouw bevindt zich ook een winkelruimte beheerd door de ‘Food coöperation’. Zij kopen voeding aan en verkopen deze waarbij er 1x/maand wordt afgerekend in functie van de afname per gezin. UITBREIDING Aan de overkant van de straat (wegel) wordt een tweede cohousingproject opgestart. Kostprijs: 2500€/m² in de nieuwe cohousing. Er komen een paardenaccomodatie en een aantal wooneenheden. De grote schuur werd 20 jaar geleden gehuurd en werd recentelijk verkocht aan de architecte. Zij verzorgt er hippotherapie en renoveert de schuur tot open stal voor paarden. Het project wordt gefinancierd d.m.v. privé middelen en donaties van de staat n.a.v. bescherming van het gebouw. Bedoeling is te verhuren aan eigenaars van paarden aan 150€ per maand per paard. Men voorziet samenwerking en uitwisseling met dit tweede project.
9
4 – AEGIDIENHOF, LUBECK
http://www.aegidienhof-luebeck.de/ Het Aegidienhof in de oude binnenstad van Lübeck is het grootste sociale woonproject in Schleswig-Holstein. Hier leven jong en oud, mensen met en zonder beperking, individuen en gezinnen samen en zijn wonen en werken verweven in een nieuwe stedelijke mix. Het initiatief ging in 1999 uit van een groep burgers die zich zonder tussenkomst van een belangrijke investeerder of projectontwikkelaar verenigd hebben in een bouwgroep. Door aankoop en een weldoordachte restauratie hebben ze er voor gezorgd dat dit cultuurhistorisch waardevol complex is opengesteld voor bewoning en werkgelegenheid. GESCHIEDENIS Het Aegidienhof bestaat uit 12 verschillende (beschermde) gebouwen, elk met hun eigen karakter en uitzicht, verbonden door de grote gemeenschappelijke binnentuin die alles verbindt. De oudste gebouwen dateren van 1298. Het geheel was eerder een begijnhof en een opvangtehuis voor weeskinderen. In 1806 werd de site gebruikt als stal voor de paarden van Napoleon. Daarna stond het gebouw 20 jaar leeg. Waarna er terug gewerkt werd voor de armen met vrijwilligerswerk. Dat bleef zo tot in de loop van de oorlog. Na de oorlog werden er vluchtelingen opgevangen. De gebouwen hebben dus een hele geschiedenis van overwegend sociaal werk. Toen een groep het in 1998 kocht van de stad, heeft die dan ook als voorwaarde gesteld dat het sociaal werk zou verder gezet worden. BEWONING Er zijn 67 units, 17 daarvan zijn kantoorruimte, o.a. architectenbureau, dokterspraktijk, boekbinderij, ... Stilaan is er een evolutie naar minder kantoorruimte en meer bewoning.
10
Een woongroep voor jongeren met een beperking ligt op de bovenverdieping. Dat wilden ze zelf omwille van de inkijk op de gelijkvloers. De begane grond en de 1ste verdieping van het complex zijn voorbehouden voor wonen en werkruimtes. De 2de en 3de verdieping worden enkel gebruikt voor bewoning. Voor de jongerenflats is er een trap, voor de senioren en/of mensen met een beperking een lift. Elk appartement heeft zijn eigen kelder, verder zijn er een fietsenstalling, wasserette, werkatelier en weldra een sauna. De helft van de units zijn in eigendom, een vierde is externe huur en een vierde is doorverhuur door eigenaars. Alle units zijn verschillend, de kostprijs varieert van 2400 tot 2800€/m². De subsidie bedraagt maximaal 10%. Alle toekomstige bewoners betaalden in de tijd 25 000€. NIEUWE BEWONERS 3 bewoners selecteren nieuwe huurders. Als zij er niet uit komen, leggen ze het voor aan de grotere groep. RELATIE MET DE BUURT De bestaande dynamiek wil de vereniging Aegidienhof eV (eingetragene Verein) ook verder uitdragen in de omringde wijk. Een gemeenschappelijke ruimte van deze vereniging is beschikbaar voor culturele activiteiten zoals lezingen, concerten, tentoonstellingen, cursussen, seminaries, vergaderingen, etc... Dit alles is mogelijk door vrijwilligerswerk, lidmaatschapsgelden en donaties. In een hoek van het complex ligt het “Marli Café Aegidienhof”, waar mindervalide jongeren worden tewerk gesteld. In de gemeenschap worden zowel individualiteit als samenwerking hoog in het vaandel gedragen: eenieders privé behoeften worden gerespecteerd en de meerwaarde van de gemeenschappelijke activiteiten worden gewaardeerd. Structureel is er niet zo veel gemeenschappelijk maar er wordt wel veel georganiseerd. In de stad Lübeck zijn er 8 groepswoonprojecten, waarvan 4 concreet gebouwd en 3 in planningsfase.
11
5 – SVANHOLM, SKIBBY
www.svanholm.dk ALGEMEEN Svanholm (Zwaneneiland) is een leefgemeenschap nabij Skibby, op 60 km van Kopenhagen, en huisvest zo’n 140 bewoners: 80 volwassenen en 56 kinderen. Het is een intentionele gemeenschap, dat betekent dat zij zich een doel stelt dat het louter collectieve samenwonen overstijgt. Het is een intergenerationeel project met bewoners van 0 tot 84 jaar. De ouderen wonen samen in een vleugel van het hoofdgebouw, zij vormen een woongroep binnen de woongemeenschap. De gemeenschappelijke idealen van deze groep zijn: ecologie, het delen van inkomsten, gemeenschappelijk wonen en zelfbestuur. Ze zijn links georiënteerd, maar doen geen specifieke uitspraken over spiritualiteit of religie. Er zijn 2 uitgesproken pijlers: rood (sociaal) en groen (duurzaamheid). De leefgemeenschap Svanholm is ontstaan in 1978, maar haar geschiedenis gaat veel verder terug. De meeste gebouwen (paardenstal, koeienstal, smidse…) dateren van 1850 toen Svanholm een grote staatsboerderij was. Svanholm is een dorp op zich, waar mensen niet alleen samen wonen, maar ook samen werken. In dit project is er dus meer dan een gemeenschapshuis met eetruimte en keuken zoals in de cohousingprojecten die we eerder bezochten. De inwoners van Svanholm produceren hun eigen voedsel (groenten, vlees, brood, melk, granen, ijscrème…). Er is een eigen crèche, kleuterschool, boerderij, winkel, … Het is een zogenaamde ‘ecovillage’ en maakt deel uit van ‘The Global Ecovillage Network’. Een ecovillage (ecodorp) is een intentionele of traditionele gemeenschap die locale participatieve processen benut om ecologische, economische, sociale en culturele dimensies van duurzaamheid te integreren met als doel een sociale en natuurlijke leefomgeving te (re)genereren. WERKEN Ongeveer de helft van de bewoners werkt voor het project (in de landbouw, keuken, administratie, 12
boekhouding, kinderopvang….), de helft werkt erbuiten. Het delen van de looninkomsten is één van de belangrijkste pijlers is in Svanholm: 80% van het inkomen van elke persoon wordt gebruikt voor gemeenschappelijke doeleinden: daarvan gaat 40% naar gemeenschappelijke kosten zoals voedsel, elektriciteit, woningen, ...en 40% naar de belastingen. De overblijvende 20% van het loon wordt teruggestort voor persoonlijke gebruik (kleren, maar ook de tandarts, fysiotherapeut,…alhoewel er ondersteuning mogelijk is voor diegenen die dat niet kunnen betalen). Hetzelfde geldt voor mensen die op de site werken: ook hun loon wordt centraal geïnd en herverdeeld. Privé-kapitaal komt in de gemeenschap en kan bij vertrek, zonder rente, teruggevorderd worden. “Dit is geen project voor mensen die geen geld kunnen verdienen”, zegt Kirsten. “Mensen die hier in de landbouw werken, werken meer dan 37 u/week, maar zij doen dat met enthousiasme. Iedereen verdient hier evenveel en moet werken tot het werk gedaan is.” Ouders met kleine kinderen krijgen wel 10u/week vrij om voor de kinderen te zorgen. SAMEN ETEN In de voormalige koeienstal zijn de gemeenschappelijke eetruimte en keuken ondergebracht. De eetruimte is een grote en lichte ruimte. De bakstenen gewelven verwijzen naar het landbouwverleden van weleer, het hout creëert een aangename sfeer. De keuken is heel ruim en is zeer efficiënt uitgerust uit. Van maandag tot vrijdag kunnen de bewoners hier deelnemen aan gemeenschappelijke maaltijden. Elke bewoner is verplicht om één keer per maand te koken en 2 keer in de maand de afwas te doen. Tijdens de week kookt de vaste keukenploeg (in dienstverband) voor iedereen. In het weekend is er een beurtrol. Eén keer per week wordt er niet in de grote groep gegeten maar in de kleinere woongroepen. Boven de grote eetzaal is er een speelruimte voor de kinderen. Die wordt gebruikt voor wanneer de ouders nog wat willen napraten na de maaltijd of bij regenweer. WONEN Het project telt zo’n 50 woningen, allen ondergebracht in de oude gebouwen die in 1850 al op de site stonden: het hoofd13
gebouw (1744) waar een aantal kleine leefgemeenschappen samen-wonen, de paardenstallen (1850) waar woningen voor gezinnen in ondergebracht zijn… Er is een mix aan woningtypes- en groottes, en er is een doorschuifsysteem opgezet. Kirsten legt uit dat bewoners moeten verhuizen naar een kleinere woning als hun kinderen uit huis zijn. Sommige huizen worden katten-vrij gehouden, om redenen van allergie. Er zijn twee “gemeenschappelijke” honden, een herdershond en een jachthond. BESLISSEN Elke laatste donderdag van de maand is er een bewonersvergadering. Telkens er iets beslist moet worden, nemen de 80 volwassen bewoners in consensus een beslissing. Dit lijkt niet eenvoudig met zo’n grote groep, maar in Svanholm hebben ze een goede manier bedacht. Kirsten legt uit dat je belangrijke beslissingen niet in één keer kan nemen, dat er tijd voor nodig is en dat beslissingen best in verschillende stappen worden genomen. Een interessant idee: nieuwe voorstellen hangen twee weken aan de muur in de eetruimte waarna er over wordt gediscussieerd. In een rondje kan iedereen zijn of haar mening laten horen waardoor iedereen aan bod komt en waardoor beslissingen genomen worden wanneer alle meningen gehoord en gekend zijn. Er is ook een dagelijks bestuur. Dat bestaat uit 5 mensen die aangeduid werden door de bewonersgroep en wekelijks vergaderen. Dit mandaat loopt 2 jaar. Het economisch afhankelijk zijn van elkaar heeft een grote sociale impact. Er is afvaardiging van Svanholm in de gemeente. WERKGROEPEN Svanholm telt zoals de meeste cohousingprojecten en ecovillages een aantal werkgroepen, zoals bvb. investeringen, budget, landbouw... Belangrijk aandachtspunt is dat de diverse werkgroepen in Svanholm geheel autonoom hun beslissingen nemen en verantwoordelijkheid dragen. Belangrijke beslissingen (over budget bv.) worden door de hele groep genomen. ECOLOGIE Ecologie is een andere belangrijke pijler van Svanholm. Niet alleen 14
biologische voeding en korte kringlopen staan centraal in hun ideologie, ook hernieuwbare energie (2 windmolens en verwarming op zelf geproduceerde houtpellets), autodelen (de gemeenschap beschikt over 37 auto’s, waarvan er 20 gedeeld worden), gebruik van duurzame materialen… Ze hebben nog geen elektrische auto’s omdat ze dan een grotere windmolen zouden moeten hebben, en dat kunnen ze momenteel niet betalen. LANDBOUW Svanholm kan beschouwd worden als een pionier in de biologische landbouw, sterker nog, de biologische landbouw is hier eigenlijk ontstaan. Svanholm is vandaag een moderne, efficiënte bioboerderij op 400 ha. Met haar 120 melkkoeien is ze redelijk klein vergeleken met de grootte van de gemiddelde Deense boerderij die over ca. 800 koeien beschikt. De koeien hebben hier een goed leven: er is veel vrije ruimte in de stallen. In een bio-boerderij zijn gesloten kringlopen vanzelfsprekend: de mest wordt hier gebruikt voor de akkers, de groenten worden zoveel mogelijk verkocht via voedselpakketten. De 1.000 leden die een abonnement op een voedselpakket hebben, moeten 3u per maand komen helpen op de boerderij. Dit werkt zeer goed en zo komen ook stadsbewoners in contact met de voedselproductie. Naast de koeien zijn er ook nog schapen, varkens en geiten; en 200ha groenten te verzorgen. NIEUWE BEWONERS De selectieprocedure is lang, van 6 maanden tot één jaar, en wordt opgevolgd door een selectiecomité. Na selectie van de nieuwe kandidaat is er een proefperiode van 3 maanden. Svanholm ontvangt in de zomermaanden vrijwilligers, die voor minimum één maand kunnen komen meewerken. Op dat moment worden grote onderhoudswerken aangevat, zoals vb. het schilderen van de houten ramen van het hoofdgebouw. CONCLUSIE Svanholm bestaat al 36 jaar en 60% van de bewoners woont er al langer dan 10 jaar. Dit betekent dat het project werkt. Zonder de realiteit te verliezen, is het een enorm mooi, ecologisch en idealistisch project. Het enthousiasme en de sfeer die het project uitstralen werken aanstekelijk.
15
6 – KILEN, BALLERUP
http://www.kilen.dk/ De coöperatieve vereniging “Bofaellesskab Kilen” werd opgericht in februari 1987. Zij staat in voor de aankoop, de bouw en het beheer van het cohousing project in de Osterhoj straat in Ballerup nabij Kopenhagen. De bewoners zijn van bij de start zoveel mogelijk betrokken bij alle aspecten van ontwerp, realisatie en bewoning. Dit heeft geleid tot een betrokken, actieve interactie met onderlinge sociale en menselijke ondersteuning. Het project bestaat ondertussen 25 jaar. WONEN Het geheel, dat gebouwd werd in 1989, bestaat uit 20 woningen en gemeenschappelijke ruimtes. Er zijn 5 huizen van 65m², 2 van 75m², 4 van 85m² en 9 woningen van 95m². Het totaal van de bewoonbare oppervlakte is 1.670m². 5 van de woonsten zijn op 1 niveau, 3 op 1 ½ niveau en 12 op 2 niveaus. Eigen aan Kilen is de schikking van de woonsten in twee rijen, die verbonden zijn door een gesloten glazen dak over een interne gemeenschappelijke glasstraat. Die is zeer nuttig als sociaal bindmiddel in een koud en nat klimaat. Er wonen nu 48 mensen, waarvan 15 kinderen en 33 volwassenen. Er zijn geen honden toegelaten. Kostprijs voor één unit van 95m² is ongeveer 1 mio DKK (135.000 €), dat is het woonaandeel, daarbij komt een maandelijkse bijdrage van 7.000 DKK (940 €) voor verwarming, TV, internet, voeding, gebruik van de wasmachine. SAMEN-LEVEN De helft van de bewoners zijn nu 60-plussers. Alle weekdagen wordt er samen gegeten, dat is het uitgangspunt. Iedereen komt, tenzij men zijn deelname annuleert. 16
Voor het wassen kan men één dag boeken, een tweede dag is het ‘chaos-dag’ (zoals het uitkomt). Kilen ligt aan de rand van een sociale woonwijk. In die wijk is er veel verloop (mensen die werken in Kopenhagen en slechts voorlopig hier wonen), waardoor er weinig contact is met de nabije buren buiten de woongemeenschap. BEHEER De bewoners verwerven hun woonrecht doordat zij aandeelhouders zijn van de “Coöperatieve Vereniging Cohousing Kilen”. Bij vertrek verkopen ze hun aandeel i.p.v. hun huis. Als vennoten beslissen ze mee over het reilen en zeilen van het woonproject. Kilen is dus een door de bewoners zelfbestuurde particuliere woningbouwmaatschappij. Dit houdt in dat de bewoners zelf verantwoordelijk zijn voor de exploitatie en het onderhoud van het pand. Daartoe werden een aantal groepen in het leven geroepen die de dagelijkse verantwoordelijkheid van de werking van het project hebben. WERKGROEPEN Naast een raad van bestuur zijn er een aantal werkgroepen, zoals o.a. de werkgroep buitenruimte, de werkgroep binnenruimte, de werkgroep technieken, … Alle aandeelhouders (bewoners) nemen deel aan één van deze werkgroepen.
17
7 – GLASHUSENE EN DE TREKONER WIJK TREKRONER WIJK Trekroner is een volledig nieuw stadsuitbreidingsgebied van Roskilde. De eerste verkavelingen gebeurden er in 2002. Voor die tijd waren er enkel velden en een paar boerderijen. Vandaag zijn vrijwel alle gronden in Trekroner-West bebouwd en staan er in Trekroner-Oost ook al heel wat nieuwe huizen. Het is een aantrekkelijke wijk in de randstad met vlotte verbindingen met bus en fiets met het centrum van de stad en tegelijk ook overvloedige open ruimte en toegang tot bossen, weilanden en wandelpaden. Veel gezinnen met jonge kinderen zijn er komen wonen omwille van de natuur en van de beschikbare diensten en het levendig verenigingsleven. Door het Trekroner treinstation en de ingeweken bewoners bloeide een nieuw handelscentrum op met o.a. een groot winkelcentrum met slager en bakker, een apotheek en een café, verder een kledingszaak en een kapsalon. Er zijn verschillende scholen en universiteiten van Roskilde in Trekroner gevestigd. Verder zijn er een jeugdhuis, een dagverblijf voor mensen met een beperking en een biologische winkel annex café. In Trekroner-West is een zone waarop eerst Munksoegaard cohousing is ontwikkeld met 5 clusters van elk 20 woningen plus commonhouse. In een tweede fase werd de aanpalende grond ook voorbehouden voor cohousing projecten. Daar staan nu: Aahusene, Absalonshave, Bakkefaldet, Glashusene en Trekonerbo. Trekroner-Oost wordt ook ontwikkeld en ook daar is een zone voorbehouden aan cohousing, met als eerste gebouwd project Svalin. Voor het realiseren van cohousing projecten biedt de stad een begeleidingstraject aan voor belangstellenden en initiatiefgroepen. De stad Roskilde ziet de meerwaarden van gemeenschappelijk wonen voor bewoners en samenleving, zij ziet cohousing bovendien als een ideaal middel om een nieuwe wijkontwikkeling snel leven in te blazen en aantrekkelijk te maken.
18
GLASHUSENE http://www.glashusene.dk/ Wij konden een kort bezoek brengen aan Cohousing Glashusene. Het werd gebouwd in 2008, in dezelfde periode als de aanpalende cohousings (Aahusene, Absalonshave, Bakkefaldet) en bestaat uit 30 units met een uitgebreid commonhouse. De wooneenheden liggen in zes uitwaaierende rijtjes van elk 5 à 6 geschakelde woningen die wijzen naar een centraal gelegen commonhouse van twee verdiepingen, met beneden eetzaal, keuken en sanitair en met boven zitruimte, kinderspeelruimte en bergruimte. Parkeren gebeurt zoals in de andere naburige projecten aan de rand van de zone. Het gaat om koopwoningen. De bewoners komen in meerderheid uit de stad Kopenhagen en ook uit Roskilde, zij zochten en vonden een voorstedelijke vorm van een kleine hechte kindvriendelijke buurt, waar verschillende generaties samen leven. Een extraatje : wij mochten proeven van hun zelfgebrouwen bier.
19
8 – MUNKSOEGAARD, ROSKILDE
http://www.munksoegaard.dk/ ONTSTAAN Het project Munksoegaard is ontstaan in 1994 en klaar voor bewoning in 2000. Er was een lange planningsperiode omwille van de eigen riolering en andere specificiteiten. Munksoegaard bestaat uit 5 cohousing groepen, elk met 20 units en een gemeenschapshuis, plus een gebouw voor het gemeen-schappelijk verwarmingssysteem en een centraal gelegen voormalige hoeve waarin een coöperatieve van de bewoners het beheer heeft over een bio-winkel, een café, fietsatelier, logeerkamers, vergaderzalen, kantoorruimten en opslagruimte, een neerhof met dieren. De 5 cohousing groepen zijn: familie, senior, jongeren (deze 3 worden beheerd door woningcorporatie Sjaelland). De andere 2 zijn de coöperatieve groep (enkel huurwoningen door COOP Munksoegaard) en de eigendomsgroep (enkel koopwoningen door eigenaarsvereniging ‘Ejermunk’). En waarom is er gekozen voor 100 units ? Vanaf die hoeveelheid huizen voorziet de gemeente Roskilde een kribbe, een school en een straat. SAMEN-LEVEN In de jongeren cohousing is de kleinste unit 34m². De jongeren cohousing valt onder sociale huur. Er wordt gemiddeld 3 keer per week samen gegeten. Dat betekent dat je 1 keer per maand kookt voor de groep. ECOLOGIE De nadruk ligt op energiebesparende en milieuvriendelijke oplossingen. Er is aandacht geschonken aan isolatie en duurzame en biologische materialen, alle woningen worden centraal verwarmd door een installatie op pellets, aangevuld met zonne-collectoren. Het gebied is autovrij en heeft beperkte verhardingen. Er is een gescheiden grijswatercircuit en het water wordt 20
ter plekke gezuiverd in een zandfilter. De onbebouwde ruimte ten oosten van de gemeenschap kent verschillende functies: grasvelden, boomgaarden, moestuinen, speelveld, speeltuin, zandzuiveringsfilter, camping, compost, wegen, paden, weiden. Een deel van het gebied wordt ook verhuurd aan eigenaars van schapen en paarden. Er zijn 2 elektrische deelauto's en 3 gewone deelauto's. Alle wasmachines zijn gemeenschappelijk. BEHEER Munksoegaard functioneert op 3 niveaus. Er is het algemene niveau van de 100 woningen, het cohousing niveau (20 woningen) en het niveau van de verschillende belangengroepen en initiatieven met externe partners in de buurt. Munksoegaard heeft een algemene vergadering en 17 werkgroepen (samenstelling: 2 personen uit elke groep, dus 10 mensen per werkgroep) op het algemene Munksoegaard niveau (verwarming, afvalwater, telefoon/internet, afvalverwerking, …). Ook voor elk van de 5 cohousings is er een beheerstructuur en zijn er werkgroepen (boekhouding, wegen en sneeuw, koor, autodelen, bridge, kerstmarkt, bezoekers-rondleidingen, ruilsysteem, yoga,...) Er is ook een werkgroep die instaat voor verbeteringen, reparaties en onderhoud van de woningen. Al deze werkgroepen zijn de ruggengraat van de gebiedsontwikkeling en de sociale onderneming Munksoegaard Vereniging. Er wordt verwacht dat elke bewoner zich engageert in een algemene werkgroep en in een cohousing werkgroep.
21
9 – JERNSTOBERIET, ROSKILDE
http://www.jernstoberiet.dk/ GESCHIEDENIS Jernstoberiet was oorspronkelijk een oude ijzergieterij (1964), daarna werd het een machinefabriek (1972) die tot in 1981 in gebruik was. In 1981 startte het project op. Een architect hielp de initiatiefgroep, bestaande uit 4 idealisten, met het idee om hier een cohousing te ontwikkelen. Het was de eerste cohousing in Europa met een gesloten straat. De fabriekscontouren zijn nog duidelijk, maar mooi geïntegreerd. Eén jaar voor de start van de bouw was de groep volledig. Jernstoberiet bestaat ondertussen al meer dan 30 jaar. Het was duur om deze plaats te maken, er was een volume aan deelnemers nodig. Kostenbesparing was beslissend tijdens de bouwfase. Veel beslissingen werden genomen tijdens de bouw. WONEN Er zijn 20 wooneenheden met een oppervlakte die varieert van 38 tot 135m². Behoorlijk compact wonen, maar in combinatie met de ruime gemeenschappelijke delen is het tegelijkertijd ook “groot” wonen. Meer dan de helft van de woonunits zijn 64m² en kleiner, dit heeft er voor gezorgd dat deze cohousing een groot aandeel alleenstaande volwassenen, met of zonder kinderen, heeft aangetrokken. Er wonen nu 54 mensen, waarvan 30 volwassenen en 24 kinderen. De units zijn in eigendom, d.w.z. Dat medebewoners niet kunnen mee beslissen over nieuwe bewoners. Ieder huis betaalt een deel van het gemeenschappelijk deel, je betaalt eigenlijk “teveel” voor het relatief kleine privé gedeelte. Maar daar kies je voor. De prijs van de units wordt berekend op basis van de grootte van de unit, maar er wordt rekening gehouden met de oriëntatie van de unit, de grootte van het gezin, … Units aan de zuidkant zijn dus duurder dan die aan de overkant. Bijvoorbeeld: de aankoop van een unit van 100m² kost 2,6 mio DKK (350.000 €), per maand is er een energiekost van ongeveer 3700 DKK (500 €). 22
Bedenking: door te cohousen heb je veel meer, als je creatief omgaat met ruimtes en de publieke ruimtes inricht alsof het je eigen ruimte is... vb. de jongerenkamer, tuin, kinderhuisje, tuinhoekjes. SAMEN-LEVEN De meeste woningen hebben hun kleurige voordeur in de oude fabriekshal, die is onverwarmd en inde winter vrij koel, maar toch een ontmoetingsruimte. De gemeenschappelijke hall is het magische hart van de leefgemeenschap. Aan de buitenkant heeft elke woning een gezellig privé (of gedeeld) tuintje. In de hal er ruimte voor spel voor de kinderen, sport, koffie drinken, feestjes en informele contacten. Via de hal kan men naar de gemeenschappelijke keuken en eetzaal (die zich omwille van de brandveiligheid in een aparte ruimte bevinden, binnen de grote hall), een ontspanningsruimte met TV en biljart, een jongerenkamer,... Men kan op kousenvoeten alle lokalen bereiken, in de winterperiode is dat een interessant gegeven. Het nodigt de bewoners extra uit om naar de gemeenschappelijke delen te gaan. Verder zijn er nog andere faciliteiten zoals de waskelder, de fietsenstalling, een atelier, stockruimte en een gemeenschappelijke tuin met veel mogelijkheden (zeer gezellige speeltuin, rustig, glijbaan, kippen, speelhuisje,...) . Er zijn in de loop van de jaren 5 nieuwbouw-units bij gekomen, die zijn met de gemeenschappelijke hall verbonden via een overdekte gang. De woongemeenschap hecht veel belang aan het sociale aspect van samen wonen, ecologie en diversiteit. SAMEN ETEN Op dinsdag, woensdag en donderdag wordt er samen gegeten. Per dag zijn er 3 bewoners verantwoordelijk voor het avondmaal. Dit betekent dat elke bewoner, ouder dan 14 jaar, minstens één keer per maand ingeschakeld wordt in het keukengebeuren voor de groep. Er zijn 4 kookteams, niemand is verplicht, maar het wordt wel verwacht. Eén keer per jaar wordt er een rotatie in de kookteams gebracht, zodat men in een andere ploeg kookt. En de vakantieperiode zorgt voor een natuurlijke rotatie. Er is elke week een veggiedag en een vis-dag. Na het opruimen van de keuken zit je shift er op. Per maaltijd rekent men 25 kronen (3,5 €). Voeding die langer kan bewaard blijven (vb. pasta, 23
rijst, ...), wordt aangekocht door de werkgroep “voeding”. Aan de maaltijden nemen 50 tot 60% van alle bewoners deel. De maaltijden onderhoudt het sociale weefsel van de groep. Dit systeem creëert veel tijd als jong gezin, je kan aansluiten aan tafel en in de gewonnen tijd huiswerk begeleiden. Gastronomisch is het ook een plus, je leert allerhande maaltijden bereiden en proeven (iedereen doet spontaan zijn “best” om lekker eten klaar te maken). En 30 jaar geleden gaf dit systeem ook een voordeel: ook de mannen leerden koken, wat toen niet vanzelfsprekend was. In de zomer wordt er in de tuin of op het grote terras gegeten, idyllisch. WERKRGROEPEN EN VERGADERINGEN Elke bewoner is lid van één of andere werkgroep: tuin, eerste verdieping, keuken, technische ploeg, ... Er worden geregeld samen activiteiten of feesten georganiseerd. Maandelijks is er een bewonersvergadering waar grote en kleinere punten op de agenda staan en regelmatig is er een gezamenlijk werkweekend. De bewonersvergadering bestaat uit één afgevaardigde per unit. Dit is een goed voorbereide meeting met mogelijkheid tot een open gesprek. In besluiten en visieformuleringen wordt er eerder gezocht naar kaders dan naar regels. Door deel te nemen aan het beheer via werkgroepen en algemene vergaderingen wordt democratie vrij vlot aangeleerd door de bewoners. Wat verder opvalt is dat kinderen en jonge mensen in een cohousing zeer snel leren en vlotter verantwoordelijkheid nemen.
24
10 – LEBENSGARTEN, STEYERBERG
http://www.lebensgarten.de/ Het laatste project dat we tijdens onze reis aandeden, was ecodorp Lebensgarten, in Steyerberg, Niedersachsen, Duitsland. De leefgemeenschap wordt gevormd door zo’n 100 volwassenen en 50 kinderen. Het project/dorp is landelijk gelegen op een terrein van 4 ha, met een bushalte voor de deur. Er is veel bedrijvigheid en het dorp is voor 50% zelfvoorzienend qua voedsel. Het Seminarhaus trekt veel cursisten naar Lebensgarten en vormt een belangrijke bron van inkomsten. GESCHIEDENIS Voordat terrein en gebouwen in 1985 werd aangekocht door een koopman uit Berlijn, die er geïnspireerd door de Findhorn Community in Schotland - een ecodorp wilde vestigen, had de locatie een heftige geschiedenis. Het complex werd in 1938 opgezet als explosievenfabriek, waar gedurende de Tweede Wereldoorlog zo’n 5000 dwangarbeiders waren tewerkgesteld. Volgens de plannen mochten in de 50 woningen uitsluitend vrouwen van Duitse afkomst wonen. In feite waren er in ‘kamp Helena’ gedurende de oorlog vrouwen van allerlei nationaliteiten ondergebracht; de mannen woonden in (nu gesloopte) barakken in het bos. Na de oorlog werd het kamp door de Britten 'bij toeval’ ontdekt, vervolgens als krijgsgevangenenkamp gebruikt en daarna als kazerne. In de overige gebouwen werden vluchtelingen ondergebracht. Na het vertrek van de Britten stond het hele complex vanaf 1977 leeg, totdat de Berlijnse koopman het kocht, samen met twee anderen betrokken bij de Sociaal Democratische Partij. Aanvankelijk was het plan om er een vakantieoord te vestigen voor inwoners van Berlijn, maar in 1985 werd het complex aangekocht voor bewoning. Grond en gebouwen zijn nu in eigendom van een stichting ; daarnaast is er de Vereniging Lebensgarten Steyerberg e.V. De plek ontwikkelt zich sindsdien als een ecodorp. Vanaf het begin hebben de leden van de vereniging de deels in verval geraakte gebouwen op basis van bouwbiologische principes en met ecologische bouwmaterialen grotendeels eigenhandig gerenoveerd. Het voormalige ziekenhuis werd als eerste opnieuw bewoond. SOCIAAL, ECOLOGISCH EN SPIRITUEEL Lebensgarten Steyerberg functioneert als een spiritueel-ecologische gemeenschap, en als demonstratieproject voor nieuwe vormen van samenleven, waarbij individuele en sociale zekerheden worden verbonden met ecologische belangen. De ruim 100 volwassenen en 50 kinderen wonen verspreid over verschillende woongebouwen, waaronder 4 series van in totaal 64 25
rijtjeshuizen (voormalige barakken), nu verdeeld over units van elk 4 woningen. Ongeveer de helft van de woningen is in privé-eigendom, de andere helft wordt verhuurd. De huurprijzen variëren tussen 300 en 600 € per maand. Alle bewoners tezamen hebben de beschikking over een gemeenschapsruimte, die o.a. wordt gebruikt voor vergaderingen, etc. Er wordt niet georganiseerd gezamenlijk gekookt of gegeten. WERKGELEGENHEID Daarnaast is er een groot Seminarhaus met ruime, lichte zalen, gastenkamers en een grote centrale keuken. Als er veel gasten zijn kunnen die ook logeren bij enkele bewoners, wat hen wat extra inkomsten verschaft. Het Seminarbedrijf biedt een ruime variatie van cursussen en workshops aan rond thema’s als conflictbemiddeling, persoonlijke ontwikkeling, meditatie, gezondheid, ambachten en permacultuur. 30 bewoners halen momenteel hun inkomen uit hun activiteiten in/voor Lebensgarten: vooral het Seminarhaus biedt veel werkgelegenheid, ook voor onderhouds-, schoonmaak- en keukenwerk. De permacultuurtuin biedt een inkomen aan de boer. Enkele bewoners hebben inkomsten uit een eigen bedrijf, zoals een handboekbinderij, fietsenmakerij. boekwinkel, een ecologisch architectuuren planbureau en een bedrijf in ecologische bouwmaterialen. Ook zijn er verschillende therapiepraktijken en wonen er freelance artiesten en kunstenaars. Anderen verdienen hun inkomen buiten Lebensgarten. In de gemeenschap worden verschillende talen gesproken: Duits, Engels, Spaans, Frans, Nederlands, Portugees, Deens en Zweeds, wat ook duidt op de internationale samenstelling van de groep. 21 bewoners zijn lid van twee verschillende autodeelsystemen. Er zijn drie ‘gewone’ en drie elektrische auto’s, die worden opgeladen met energie uit eigen zonnepanelen, wat ook flink financieel voordeel biedt: betaal je normaliter 60 ct per km, voor een deelauto betaal je tussen 19 en 27 ct per km. inclusief verzekering, onderhoud etc.
26
ZONNE-ENERGIE In Lebensgarten kom je drie verschillende zonne-energietoepassingen tegen: zonnepanelen (voor gebouwen en auto’s), zonnecollectoren (warm water) en grote serres (als warmtebuffer bij gebouwen en voor de teelt van warmteminnende gewassen, zoals keukenkruiden). Het ecodorp heeft een eigen voedselcoöperatie/winkel, die eens per week wordt bevoorraad door een biologische groothandel. Leden betalen hun bestellingen vooruit. Eens per week is er vers brood en andere verswaren. Daarnaast biedt de grote permacultuurtuin het hele jaar door verse groenten en fruit, waardoor het dorp voor 50% zelfvoorzienend is qua voedsel. Bewoners kunnen verse groenten uit eigen tuin kopen tegen consumentenprijzen. Aanvullende boodschappen kunnen worden gedaan bij winkels 3 km verderop. WALDGARTEN Een jaar of tien geleden werd een aangrenzende strook bosgebied aangekocht (‘om de buren wat op en afstand te houden’). Dat bos is sinds acht jaar deels gebruik als Wald- en Kindergarten, een vorm van aanvullend onderwijs voor de kinderen van Lebensgarten en andere kinderen uit de buurt. Inmiddels is er in een naburig dorp, 12 km verderop, een Vrije School gestart. Het bos is evenals andere plekken in het autovrije ecodorp - een veilige en avontuurlijke omgeving voor kinderen. SPIRITUALITEIT Dat spiritualiteit een belangrijk aspect is in Lebensgarten blijkt ondermeer uit de vele ‘heilige’ plekken op het terrein, en ook in het cursusaanbod komt dit aspect terug. Grenzend aan de gemeenschapsruimte is een grote kapel/stilteruimte (schoenen uit!), waar voorwerpen en andere elementen uit verschillende culturen zijn verzameld; de vele foto’s van ‘goeroes’ en anderen getuigen van een brede religieuze oriëntatie. Een apart stuk van het bos is gereserveerd voor rituele en spirituele bijeenkomsten. Er zijn vuurplaatsen, een medicijnwiel en een grote stenencirkel in de vorm van een labyrint. Er vinden veelvuldig zweethutceremonies plaats en in het bos staat ook een tipi. BESLUITVORMING EN PROCEDURE VOOR NIEUWE BEWONERS Na een aanvankelijk groot verloop in de bewoners, is de bewoning nu vrij stabiel. Voor wie in Lebensgarten wil komen wonen, geldt een kennismakingsproces dat gemiddeld een jaar duurt. Nieuwe leden betalen een dubbele maandcontributie (2 x 32 €) en gebruiken dat eerste jaar als intensieve kennismaking met alles en iedereen. Na dat jaar volgt een intensieve evaluatie en beslissen de leden: blijven of wegsturen. Alleen ‘full members’ hebben medebeslissingsrecht. Bij 27
alle besluitvorming wordt gestreefd naar ‘gelimiteerde consensus’; dat kost weliswaar vaak veel tijd, maar toch blijkt het de enige methode die echt werkt. Dagelijkse beslissingen worden genomen door de ‘operating board’, bestaande uit 6 personen, om de 2 jaar gekozen. Essentiële beslissingen worden besproken in de ledenvergaderingen, ongeveer eens per maand. Doorgaans worden deze vergaderingen bezocht door de helft van alle leden. Vanwege de grote animo om in Lebensgarten te wonen, zijn (en worden) ook enkele woonhuizen buiten het terrein bij de gemeenschap betrokken; de gemeente stelt zich daarin stimulerend op. Ook het ecologische bouwmaterialenbedrijf is aan de overkant van Lebensgarten gevestigd. PERMACULTUUR Belangrijk onderdeel van het ecodorp is de grote permacultuurtuin, op ruim 3 ha (8 acres). De voorheen als grasland en voor graanteelt (veel pesticiden!) gebruikte akker lag eerst drie jaar braak, voordat die acht jaar geleden kon worden gebruikt voor groenteteelt. De tuin wordt nu onderhouden door een professionele tuinder, met vrijwillige hulp van 3 of 4 bewoners. Lebensgarten Steyerberg is aangesloten bij het Global Ecovillage Netwerk (GEN) (www.gen-europe.org) en bij GEN-Duitsland. Initiator daartoe is bewoner van het eerste uur Declan Kennedy; hij is ook een prominent persoon binnen de Europese Permacultuurbeweging.
Verslaggeving : Rit Huysmans, Koen Vanbiesbrouck, Curd Loosveldt, Paul De Cannière, Kathleen Vanderveken, Hilde Diels, Peter Rigole, Inge Dooremont, Jan-Sebastiaan Uyttersprot, Eva Heuts, Dirk Bogaert, Sabrine Vanslembrouck, Peter Van Hoffelen, Sigrid Van Leemput, Marc Raymaekers, Mario Santy, Luc Smets, Marta Resink. Foto’s : Jo Casaer, Patrick De Ceuster, Ken Dupont, André Froyen, Miet Huyvaert, Luk Jonckheere, Roland Kums, Tania Solomaniuk, Kathleen Vanderveken. Geschilderde impressies : Willem Hoet.
www.samenhuizen.be 28
