Deloitte Insight Financiële trendanalyse Gemeenten, Provincies en Waterschappen

Deloitte Insight Financiële trendanalyse Gemeenten, Provincies en Waterschappen

De auteurs van deze publicatie zijn: Drs. F. ten Have Drs. P.G.M.J. Jussen RA Drs. R.M.J. van Vugt RA Drs. F.J. Wijnstok RA Rotterdam 25 februari 2016

Voorwoord

De lokale overheid is sterk in beweging en staat volop in de publieke belangstelling. Dit geldt voor de hele sector, maar ook voor individuele provincies, gemeenten en waterschappen. De toegenomen aandacht kent verschillende oorzaken. Maatschappelijk verantwoord gedrag Ten eerste vragen burger en media op steeds meer terreinen verantwoording van publieke organisaties. Van publieke organisaties wordt verlangd dat zij zich maatschappelijk verantwoord gedragen, transparant zijn, de inkomens, bonussen, declaraties en ontslagpremies openbaar maken en in de hand houden, integer handelen en wet- en regelgeving strikt naleven. Financiële situatie De tweede oorzaak van de toegenomen aandacht is de financiële situatie van lagere overheden. De economische crisis heeft ook de lokale overheid in de portemonnee geraakt. Hetzij direct (door lagere eigen inkomsten en hogere lasten), hetzij indirect (door de bezuinigingen van het Rijk), hetzij door verliezen bij de ontwikkeling van nieuwbouwplannen voor woningen en/of bedrijfsterreinen. Vooral gemeenten zijn hard getroffen door de gevolgen van de economische situatie. Dit heeft afgelopen jaren geleid tot bezuinigingen op voorzieningen voor de burgers, lastenverhogingen voor de burgers en een zwakkere financiële positie van de lokale overheden. Decentralisatie overheidstaken Ook de decentralisatie van overheidstaken op het terrein van jeugd, zorg en participatie heeft geleid tot meer aandacht voor de lokale overheid. Deze decentralisatie van taken gaat gepaard met taakstellende bezuinigingen voor de lokale overheid: de taken moeten niet alleen beter worden uitgevoerd, maar ook goedkoper. De transitie van ongeveer € 10 miljard leidt tevens tot extra risico’s bij de gemeenten. Database Welke effecten hebben de economisch magere jaren en de bezuinigingen op de financiële situatie van de lagere overheden? Op basis van een database met de jaarrekeningen van alle provincies, gemeenten en waterschappen van de afgelopen jaren hebben wij de financiële cijfers van de lagere overheden op een rijtje gezet en geanalyseerd. In deze Deloitte Insight geven wij voor de derde opvolgende keer inzicht in kengetallen en trends voor provincies, gemeenten en waterschappen. De kengetallen geven een goed beeld van het financiële reilen en zeilen van de lokale overheid. In hoofdstuk 1 en 2 vindt u een beschouwing van de belangrijkste ontwikkelingen en constateringen ten aanzien van gemeenten, provincies en waterschappen. In hoofdstuk 3 worden de kengetallen en trends van de gemeenten nader geanalyseerd. In hoofdstuk 4 staan de belangrijkste ontwikkelingen in de financiële positie van provincies beschreven en in hoofdstuk 5 de belangrijkste ontwikkelingen in de financiële positie van waterschappen. Wij wensen u veel leesplezier en nieuwe inzichten toe. Drs. R.M.J. van Vugt RA 25 februari 2016

Deloitte Insight: Financiële trendanalyse Gemeenten, Provincies en Waterschappen

3

4

Inhoudsopgave

1. Algemeen

7

2. Conclusies

17

3. Gemeenten

27

4. Provincies

89

5. Waterschappen

115


5

6

1. Algemeen

Bruto- en nettoschulden • De brutoschuld van de lokale overheden is tussen 2010 en 2014 toegenomen van € 60,6 miljard tot € 64,7 miljard. De nettoschuld is in deze periode gestegen van € 16,9 miljard naar € 26,9 miljard. • In 2014 is voor het eerste sinds lange tijd de gezamenlijke brutoschuld van de lokale overheden afgenomen met een bedrag van € 0,5 miljard. Deze mogelijke trendbreuk is nog niet te zien bij de gezamenlijke nettoschuld. De gezamenlijke nettoschuld is in 2014 gestegen met een bedrag van € 1,9 miljard. De belangrijkste oorzaak hiervan is de afname van de verstrekte leningen aan derden en de afname van de post uitgezette middelen. De lokale overheden hebben hierdoor meer eigen financieringsmiddelen beschikbaar gekregen en hebben hierdoor minder hoeven te lenen. • De brutoschuld van gemeenten nam van 2010 tot 2014 toe van € 49,0 miljard tot € 51,9 miljard. De nettoschuld steeg van € 23,8 miljard naar € 32,3 miljard in deze periode. • De brutoschuld van provincies is tussen 2010 en 2014 toegenomen van € 5,2 miljard tot € 5,3 miljard. De nettoschuld nam in deze periode af: van -/- € 12,6 miljard tot -/- € 12,2 miljard (nettobezit dus). • De brutoschuld van waterschappen steeg tussen 2010 tot 2014 van € 6,4 miljard naar € 7,5 miljard. De nettoschuld nam toe van € 5,7 miljard tot € 6,8 miljard in deze periode. In onderstaand figuur is de ontwikkeling van de bruto- en nettoschuld van de lokale overheden in de periode 2010 tot en met 2014 weergegeven. Ontwikkeling bruto- en nettoschuld lokale overheden 2010 - 2014 (Bedragen X € 1 miljard)

70 60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 Gemeenten Bruto Netto schuld schuld 49,0 23,8 49,9 26,6 51,7 29,4 52,4 31,1 51,9 32,3

Provincies Bruto Netto schuld schuld 5,2 -12,6 5,9 -12,8 5,9 -13,3 5,5 -12,8 5,3 -12,2 2010

2011

Waterschappen Bruto Netto schuld schuld 6,4 5,7 6,6 6,1 6,9 6,4 7,3 6,7 7,5 6,8 2012

2013

Gezamelijk Bruto Netto schuld schuld 60,6 16,9 62,5 19,9 64,4 22,5 65,2 25,0 64,7 26,9

2014


7

Nettoschuld per inwoner • De nettoschuld van de lokale overheden is tussen 2010 en 2014 toegenomen van € 1.029 per inwoner tot € 1.590 per inwoner. • De nettoschuld van de gemeenten steeg in deze periode van € 1.433 per inwoner naar € 1.917 per inwoner. • De nettoschuld van de provincies nam tussen 2010 en 2014 af van -/- € 751 per inwoner tot -/- € 724 per inwoner (nettobezit nam af). • De nettoschuld van de waterschappen steeg tussen 2010 en 2014 van € 347 per inwoner naar € 397 per inwoner. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de nettoschuld per inwoner in de periode 2010-2014 weergegeven. Ontwikkeling nettoschuld per inwoner lokale overheden 2010 - 2014 (Bedragen X €)

2.500

2.000 1.759

1.500

1.849

1.917

1.596

1.590 1.475

1.433

1.346 1.195

1.000

1.029

500 347

365

381 387

397

0

-500

-1.000

-751 -766 -794 -761 -724

Gemeenten

Provincies 2010

8

2011

Waterschappen 2012

2013

2014

Gezamenlijk

Financieringsstructuur lokale overheden Aanwending externe financiering lokale overheden 2010 - 2014 (Bedragen X € 1 miljard) 2010 2011 2012 2013 2014 Langlopende schulden 38,9 41,6 43,4 44,7 46,1 Vlottende passiva 21,7 20,7 21,0 20,4 18,6 Vlottende activa (excl. voorraden) -/- 16,1 -/- 16,4 -/- 15,9 -/- 15,9 -/- 15,1 Externe financiering 44,6 46,1 48,5 49,3 49,5 Kapitaalverstrekking deelnemingen 3,0 2,8 2,9 2,8 2,7 Uitgezette leningen 16,1 14,2 13,4 12,1 12,1 Overige uitzettingen > 1 jaar 11,4 12,0 12,5 12,5 10,5 Voorraden 12,6 12,2 11,7 11,1 10,5 Bijdrage aan activa in eigendom derden 0,6 0,7 0,8 0,8 0,7 Inzet financiering FVA en GREX 43,7 42,1 41,4 39,3 36,5 Externe financiering ten behoeve van 0,9 4,1 7,0 10,2 13,0 het voorzieningenniveau (mava) Materiële vaste activa 56,1 58,4 61,0 62,4 64,8 Externe financiering in % materiële 2% 7% 12% 16% 20% vaste activa

In de figuur ‘Aanwending externe financiering lokale overheden 2010 - 2014’ vallen de volgende ontwikkelingen op: 1. De externe financiering is in 2014 ten opzichte van 2013 gestegen met een bedrag van € 0,2 miljard tot € 49,5 miljard per ultimo 2014. Hiervan is € 22,6 miljard (= 46%) gebruikt voor het doorlenen aan derden of het tijdelijk uitzetten van overtollige middelen bij derden. Het grootste gedeelte betreft de overige uitzettingen van de provincies. 2. Lokale overheden hebben ultimo 2014 voor een bedrag van € 2,7 miljard (= 5%) geïnvesteerd in deelnemingen (bv’s en nv’s). Dat bedrag is in de periode 2010 - 2014 gedaald met circa € 0,3 miljard. 3. Van de aangetrokken externe financiering is een bedrag van circa € 10,5 miljard (= 21%) aangewend voor de financiering van de grondexploitaties. In het algemeen financieren gemeenten/provincies de grondexploitatie door middel van het aantrekken van korte termijnfinanciering (kasgeldleningen). Dit was de afgelopen jaren financieel aantrekkelijk omdat de kortetermijnrente nog lager was dan de langetermijnrente. In 2014 is de korte termijnfinanciering weer verder gedaald met € 1,8 miljard en zijn voor per saldo € 1,4 miljard langlopende leningen aangetrokken. 4. De lokale overheden gebruikten ultimo 2014 uiteindelijk 20% van de externe financiering voor de investeringen in het voorzieningenniveau (zoals wegen, straten, pleinen, groen, riolering en gebouwen) voor de burgers. Van de boekwaarde ultimo 2014 van de materiële vaste activa is dus 20% gefinancierd met vreemd vermogen en 80% met eigen vermogen.


9

5. Ten opzichte van de balanspositie ultimo 2010 is het aandeel vreemd vermogen toegenomen met 18 procentpunten. Deze toename is het gevolg van het feit dat de lokale overheden zijn blijven investeren in vaste activa en dit voornamelijk hebben gefinancierd met leningen, mede doordat het eigen vermogen van gemeenten en waterschappen (de eigen financieringsmiddelen) in de afgelopen jaren is gedaald. 6. De lokale overheden hebben € 4,9 miljard aan schulden aangetrokken in de periode 2010-2014 om netto € 8,7 miljard te kunnen investeren in vaste activa. Er was in deze periode € 7,2 miljard minder vermogen nodig in verband met uitgezette leningen en voorraden grond. Deze middelen zijn voor € 3,8 miljard ingezet voor investeringen (€ 8,7 miljard -/- € 4,9 miljard) in vaste activa. De overige € 3,4 miljard (€ 7,2 miljard -/- € 3,8 miljard) is ingezet om de afname van eigen financieringsmiddelen (eigen vermogen) op te vangen. De verschillen in de aanwending van de externe financiering tussen provincies, gemeenten en waterschappen zijn groot. De gemeenten hebben ultimo 2014 36% van de boekwaarde van de materiële vaste activa gefinancierd met vreemd vermogen. De provincies hebben geen vreemd vermogen nodig voor de financiering van de materiële vaste activa. Bij de waterschappen is 88% van de materiële vaste activa gefinancierd met vreemd vermogen. In onderstaande figuur is de aanwending van de externe financiering ultimo 2014 van de gemeenten, provincies en waterschappen weergegeven. Aanwending externe financiering lokale overheden ultimo 2014 (Bedragen X € 1 miljard) Langlopende schulden Vlottende passiva Vlottende activa (excl. voorraden) Externe financiering Kapitaalverstrekking deelnemingen Uitgezette leningen Overige uitzettingen > 1 jaar Voorraden Bijdrage aan activa in eigendom derden Inzet financiering FVA en GREX Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau Materiële vaste activa Externe financiering in % materiële vaste activa

10

Gemeenten 39,4 12,5 -/- 8,9 43,0

Provincies Waterschappen 0,6 6,2 4,8 1,3 -/- 5,6 -/- 0,6 -/- 0,3 6,9

2,0 0,6 0,1 8,9 3,3 0,1 1,9 8,6 9,8 0,6 0,6 0,1 23,2 13,2 0,2 19,8

-/- 13,5

6,7

54,2

3,0

7,6

36%

-/- 455%

88%

De verschillen tussen de decentrale overheden onderling zijn mede te verklaren uit de verschillende taken die iedere decentrale overheid afzonderlijk heeft. Provincies voeren in het algemeen de regie in het ruimtelijk domein, waterschappen zijn verantwoordelijk voor de waterkwaliteit en waterveiligheid en gemeenten hebben een breed pakket van taken in het sociale domein en taken op het gebied van het voorzieningenniveau in de gemeente. In tegenstelling tot provincies en gemeenten kunnen de waterschappen de financieringskosten van investeringen volledig doorberekenen aan burgers en bedrijven. Provincies en gemeenten worden grotendeels gefinancierd door het Rijk en kunnen slechts in beperkte mate financieringskosten doorberekenen door middel van heffingen en belastingen aan burgers en bedrijven. Eigen vermogen (reserves) • Het eigen vermogen van de lokale overheden is tussen 2010 en 2014 afgenomen van € 2.890 per inwoner tot € 2.709 per inwoner (= daling van 6,3%). • In 2014 is het eigen vermogen per inwoner van de waterschappen gelijk gebleven. Het eigen vermogen per inwoner van gemeenten is in 2014 gedaald met een bedrag van € 40 per inwoner. Dit komt met name door een wijziging in de verslaggevingsvoorschriften waardoor een gedeelte van het eigen vermogen (de nog niet bestede Rioolheffing en Afvalstoffenheffing) zijn overgeheveld naar de post voorzieningen op de creditzijde van de balans. Ook het eigen vermogen per inwoner van de provincies is gedaald met een bedrag van € 51 per inwoner. Deze daling is begroot en betreft met name de inzet van incidentele dekkingsmiddelen om incidenteel beleid mee te dekken. • Het eigen vermogen van de gemeenten nam in de periode 2010-2014 af van € 1.898 per inwoner tot € 1.727 per inwoner. Bij de provincies is het eigen vermogen tussen 2010 en 2014 gedaald van € 946 per inwoner naar € 938 per inwoner. Bij de waterschappen is het eigen vermogen in deze periode afgenomen van € 46 per inwoner tot € 44 per inwoner. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van het eigen vermogen in het lokaal en midden bestuur in de periode 2010 - 2014 weergegeven. Ontwikkeling eigen vermogen per inwoner lokale overheden 2010 - 2014 (Bedragen X €)

2.000

1.898

1.838

946

1.759

1.767

1.727

962

1.013

989

938

46

44

42

44

44

2010

2011

2012

2013

2014

1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0

Gemeenten

Provincies

Waterschappen


11

Weerstandsvermogen De mate waarin een organisatie beschikt over buffers om risico’s op te vangen is het weerstandsvermogen. Dit bestaat uit enerzijds de risico’s en anderzijds de weerstandscapaciteit. In onderstaande figuur is dit schematisch opgenomen: Weerstandsvermogen Capaciteit / risico's = vermogen Risico’s

Weerstandscapaciteit

Economisch Politiek Juridisch Milieu Financiële Houding Garantieverplichting

Algemene Reserve Onbenutte Belastingcapaciteit Stille Reserve Post Onvoorzien Grondexploitaties Rente over Reserves Weerstandsvermogen Beheersmaatregelen

Het weerstandsvermogen geeft voor een kaderstellend en toezichthoudend orgaan belangrijke informatie om vooraf grip te krijgen en achteraf controle te houden door: • de mate en aard van risicohouding • het gehanteerde systeem van risicomanagement • de wijze van identificeren en kwantificeren van risico’s (en eventueel kansen) • het risicoprofiel • de ‘buffers’ (algemene reserve, vrije deel van bestemmingsreserves, stille reserves, onbenutte belastingcapaciteit) die als weerstandscapaciteit worden meegeteld • de (gewenste) verhouding tussen de risico’s en de weerstandscapaciteit (=weerstandsvermogen). Er zijn geen wettelijke voorschriften voor het identificeren en kwantificeren van risico’s en het aanmerken van potentiële bronnen van weerstandscapaciteit voor decentrale overheden. Het gevolg hiervan is dat iedere gemeente, provincie en waterschap haar eigen systematiek heeft voor het identificeren en kwantificeren van risico’s en voor het aanmerken van potentiële bronnen van weerstandscapaciteit. Een vergelijking tussen decentrale overheden onderling is dan ook niet goed mogelijk. Gemeenten, provincies en waterschappen hebben op basis van gegevens in de jaarrekeningen 2014 op macroniveau voldoende bronnen van weerstandscapaciteit beschikbaar om de geïdentificeerde en gekwantificeerde risico’s te kunnen dekken.

12

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandratio 2014 (weerstandscapaciteit in een percentage van de geïdentificeerde en gekwantificeerde risico’s) van de gemeenten, provincies en waterschappen weergegeven. Ten opzichte van 2013 is de weerstandsratio bij gemeenten en waterschappen in 2014 licht toegenomen en bij de provincies iets gedaald. Weerstandsratio 2014 lokale overheden

4,5

4,2

1,9

1,8

Gemeenten

1,8

Provincies 2013

2,1

Waterschappen

2014

De omvang van de bronnen van weerstandscapaciteit en de omvang van de geïdentificeerde en gekwantificeerde risico’s per inwoner verschillen substantieel tussen de drie sectoren. Deze verschillen zijn enerzijds te verklaren door de aard, inhoud en omvang van de wettelijke taken die de verschillende decentrale overheden hebben en anderzijds door de wijze waarop de decentrale overheden worden bekostigd voor de uitvoering van de wettelijke taken en de mogelijkheden die decentrale overheden hebben om de financiële risico’s door te berekenen in tarieven en heffingen. In onderstaande figuren is het gemiddelde bedrag per inwoner aan weerstandscapaciteit en de omvang van de geïdentificeerde en gekwantificeerde risico’s van de gemeenten, provincies en waterschappen in 2013 en 2014 weergegeven. Weerstandsvermogen per inwoner lokale overheden 2013 en 2014 (bedragen X €) 2013 487

260 201

48 Gemeenten

16

Provincies Weerstandscapaciteit

8

Waterschappen Risico’s


13

2014 488

268 180 40 Gemeenten

15

Provincies Weerstandscapaciteit

9

Waterschappen Risico’s

(Im)materiële vaste activa • De boekwaarde van de (im)materiële vaste activa van de lokale overheden is tussen 2010 en 2014 toegenomen van € 3.351 per inwoner tot € 3.836 per inwoner (= stijging van 14%). • De boekwaarde van de (im)materiële vaste activa van de gemeenten nam in deze periode toe van € 2.779 per inwoner tot € 3.223 per inwoner. • De boekwaarde van de (im)materiële vaste activa van de provincies is tussen 2010 en 2014 gestegen van € 406 per inwoner naar € 437 per inwoner. • De boekwaarde van de (im)materiële vaste activa van de waterschappen is in de periode 2010 - 2014 toegenomen van € 166 per inwoner tot € 176 per inwoner. In onderstaande figuur is ontwikkeling van boekwaarde van (im)materiële vaste activa per inwoner in het lokaal en midden bestuur opgenomen. Ontwikkeling boekwaarde (im)materiële vaste activa per inwoner lokale overheden 2010 - 2014 (Bedragen X €)

3.500 3.000

3.223

2.906

3.036

3.097

406

412

430

440

437

166 2010

166 2011

181 2012

184 2013

176 2014

2.779

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

Gemeenten

14

Provincies

Waterschappen

Nog met burgers te verrekenen kapitaallasten (afschrijvingen) • De nog met burgers te verrekenen kapitaallasten van de lokale overheden zijn tussen 2010 en 2014 toegenomen van € 465 per inwoner tot € 1.127 per inwoner (= een toename van 145%). • Bij de gemeenten zijn de nog te verrekenen kapitaallasten in de periode 2010 - 2014 van € 881 per inwoner gestegen naar € 1.496 per inwoner. • De nog met burgers te verrekenen kapitaallasten van de provincies zijn in de periode 2010-2014 afgenomen van -/- € 776 per inwoner tot -/- € 762 per inwoner. • De nog met burgers te verrekenen kapitaallasten van de waterschappen zijn in de periode 2010 - 2014 toegenomen van € 360 per inwoner tot € 393 per inwoner. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de nog met burgers te verrekenen kapitaallasten in de periode 2010 - 2014 in het lokaal en midden bestuur opgenomen. Ontwikkeling kapitaallasten nog met burgers te verrekenen lokale overheden 2010 - 2014 (Bedragen X € per inwoner)

2.000 1.500 1.000 500 0 -500

881

1.068

1.277

1.330

1.496

360

368

388

396

393

2010

2011

2012

2013

2014

-776

-796

-827

-806

-762

-1.000 Gemeenten

Provincies

Waterschappen


15

16

2. Conclusies

2.1 Algemeen • De financiële positie van de lokale overheden is in 2014 niet ingrijpend gewijzigd ten opzichte van 2013. In 2014 is over het algemeen sprake van een stabilisatie van de financiële positie en is de verslechtering van de financiële positie in de periode 2010 - 2012 tot stilstand gekomen. • De schulden van de lokale overheden zijn de afgelopen jaren behoorlijk toegenomen. In 2014 is voor het eerste sinds lange tijd de gezamenlijke brutoschuld van de lokale overheden afgenomen met een bedrag van € 0,5 miljard. Deze mogelijke trendbreuk is nog niet te zien bij de gezamenlijke nettoschuld. • Lokale overheden hebben in de afgelopen jaren met economische tegenwind aanzienlijk geïnvesteerd. • De financiële weerbaarheid van de lokale overheden is te midden van de banken- (2008), euro- (2011) en economische (2012/2013) crisis over het geheel bezien redelijk gebleken. In relatief weinig gevallen kwamen lokale overheden in ernstige financiële problemen terecht en konden zij er zonder steun niet meer uit komen. Over het geheel genomen zijn de reserveposities niet enorm aangetast. • De financiële posities van de lokale overheden verschillen sterk. In het algemeen zijn de provincies erg weerbaar, met aanzienlijke financiële reserves en een lage schuldpositie. Sommige provincies, zoals Zuid-Holland, NoordHolland, Zeeland, Utrecht, Flevoland en in mindere mate Drenthe, zijn wat minder weerbaar. De waterschappen hebben een hoge schuldpositie en een relatief lage reservepositie. • Gemeenten, provincies en waterschappen hebben op basis van gegevens in de jaarrekeningen 2014 op macroniveau voldoende bronnen van weerstandscapaciteit beschikbaar om de geïdentificeerde en gekwantificeerde risico’s te kunnen dekken. Maar op microniveau zijn de verschillen in weerbaarheid aanzienlijk. • Gemeenten, provincies en waterschappen hebben in 2014 een gezamenlijk negatief saldo van baten en lasten van € 0,8 miljard gerealiseerd. In de primaire begrotingen 2014 gingen de decentrale overheden uit van een geraamd negatief saldo van baten en lasten van € 1,8 miljard. Een positief verschil van € 1,0 miljard. Na verwerking van de begrotingswijzigingen lopende het jaar 2014 wordt de afwijking ten opzichte van de uiteindelijke realisatie nog groter (en dus opmerkelijker). Gemeenten, provincies en waterschappen ramen in de begroting na wijziging een gezamenlijk negatief saldo van baten en lasten van € 2,8 miljard. Ten opzichte van het werkelijke saldo van baten en lasten van € 0,8 miljard negatief is dit een (positief) verschil van € 2,0 miljard! • Bij alle decentrale overheden zijn aanzienlijke verschillen zichtbaar tussen het verwachte resultaat in de primaire begrotingen, het verwachte resultaat in de begroting inclusief wijzigingen en het uiteindelijke werkelijk resultaat. De meeste gemeenten, provincies en waterschappen verwerken tussentijds in hun begrotingen vooral tegenvallers, waardoor het begrote saldo van baten en lasten inclusief wijzigingen negatiever uitpakt. De werkelijkheid laat zien dat er bij de meeste gemeenten, provincies en waterschappen ook sprake is van meevallers die er voor zorgen dat het werkelijke resultaat minder negatief is dan werd verwacht in de begroting inclusief wijzigingen. Ook het daadwerkelijke saldo van baten en lasten is bij de meeste gemeenten, provincies en waterschappen minder negatief dan in de primaire begrotingen 2014 werd verwacht.


17

Realiteit verwacht resultaat voor bestemming begroting 2014 lokale overheden (Bedragen X € 1 miljoen)

500 0 -500 -1.000 -1.500 -2.000 -2.500 -3.000 Gemeenten -726,6 -1.309,5 -95,2

Provincies -1.032,6 -1.383,9 -714,7

Primaire begroting

Waterschappen -41,3 -63,2 0,3

Begroting inclusief wijzigingen

Totaal lokale overheden -1.800,5 -2.756,6 -809,6 Werkelijk

• D e gezamenlijke decentrale overheden verwachten voor 2015 op basis van de primaire begrotingen 2015 een negatiefsaldo van baten en lasten van € 3,0 miljard. Vooral de gemeenten en provincies verwachten in 2015 een negatiever saldo van baten en lasten dan in de primaire begrotingen 2014 was opgenomen. Verwacht saldo van baten en lasten primaire begroting 2015 lokale overheden (Bedragen X € 1 miljoen) 0 -27 -500 -1.000 -1.500

-1.447

-1.557

-2.000 -2.500 -3.000 -3.031 -3.500 Gemeenten

18

Provincies

Waterschappen

Totaal lokale overheden

• H et werkelijke EMU-saldo voor de gemeenten, provincies en waterschappen berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 1,8 miljard. Op basis van deze benaderingswijze hebben de decentrale overheden in 2014 de referentiewaarde van -/- € 3,4 miljard niet overschreden. Het werkelijke EMU-saldo 2014 is substantieel beter dan het verwachte EMU-saldo voor 2014 (met een verschil van circa € 1,6 miljard). Het verschil tussen het werkelijke EMU-saldo 2014 en het geprognosticeerde EMU-saldo 2014 vertoont hetzelfde beeld als het verschil tussen het begrote saldo van baten en lasten voor 2014 en het werkelijke gerealiseerde saldo van baten en lasten. Bij beide is het werkelijke saldo substantieel beter dan het begrote saldo. Benadering EMU-saldo 2014 lokale overheden (Bedragen X € 1 miljoen) Benadering EMU-saldo Gemeenten Provincies Waterschappen Totaal Saldo van baten en lasten -/- 95 -/- 715 0 -/- 810 Mutatie voorraden 609 -/- 49 1 561 Mutatie (im)materiele vaste activa -/- 2.421 120 -/- 134 -/- 2.435 Mutatie voorzieningen 828 85 6 919 EMU-saldo 2014 -/- 1.079 -/- 559 -/- 128 -/- 1.765 Referentiewaarde -/- 2.269 -/- 674 -/- 429 -/- 3.372 Onderschrijding 1.191 115 301 1.607

• Voor 2015 verwachten de gezamenlijke decentrale overheden een EMU-saldo van circa -/- € 5,2 miljard. De referentiewaarde voor de decentrale overheden in 2015 is -/- € 3,3 miljard, een verschil van € 1,8 miljard (= overschrijding). EMU-saldo EMU-enquête 2015 (bron CBS) Overheidslaag Provincies Gemeenten Gemeenschappelijke regelingen Waterschappen Totaal

Opgegeven %BBP Referentie- Verschil EMU-saldo 2015 waarde mln euro -1.924 0,29% -667 -1.257 -2.838 0,43% -2.269 -569 +76 -0,01% 0 +76 -472 0,07% -400 -72 -5.158

0,77%

-3.337 -1.821


19

2.2 Gemeenten • Het eigen vermogen van de gemeenten is eind 2014 met € 0,5 miljoen afgenomen (= een bedrag van € 40 per inwoner). Dit komt met name door een wijziging in de verslaggevingsvoorschriften waardoor een gedeelte van het eigen vermogen (de nog niet bestede Rioolheffing en Afvalstoffenheffing) zijn overgeheveld naar de post voorzieningen op de creditzijde van de balans. In 2014 is het saldo van het eigen vermogen en de voorzieningen per inwoner gestegen met € 9. • Per saldo hebben de gemeenten in 2014 een bedrag van € 1,6 miljard aan lang vreemd vermogen aangetrokken. Het gaat hierbij met name om de omzetting van kort vreemd vermogen naar lang vreemd vermogen. Het kort vreemd vermogen is in 2014 gedaald met een zelfde bedrag van € 1,6 miljard. Ten opzichte van de periode 2010 - 2013 lijkt er in 2014 sprake te zijn van een trendbreuk. In 2014 is sprake van een lichte daling van de totale externe financiering. • De boekwaarde van de financiële vaste activa (geld dat is geleend aan andere publieke organisaties of geld dat in deelnemingen van de gemeente is geïnvesteerd) is afgenomen met € 1,8 miljard. Dit ten gevolge van de aflossing van de leningen door woningcorporaties en de afbouw van uitzettingen in verband met de Wet Schatkistbankieren. • Voor de analyse van de ontwikkeling van de schuldpositie van de gemeenten is vooral inzicht nodig in de samenstelling van de schulden en de wijze waarop de gemeenten de schulden hebben aangewend. Ultimo 2014 is bij de Nederlandse gemeenten gezamenlijk 36% (2013: 34%) van de investeringen in de materiële vaste activa belast met aangetrokken externe financieringsmiddelen. • De boekwaarde van de (im)materiële vaste activa is toegenomen met € 2,4 miljard als gevolg van omvangrijke investeringen in bijvoorbeeld riolering, wegen en gebouwen (voor onder meer onderwijs, sport en welzijn). • In 2014 is de boekwaarde van de voorraad gronden (in exploitatie genomen gronden en niet in exploitatie genomen gronden) van de Nederlandse gemeenten gedaald met een bedrag van per saldo € 0,6 miljard tot een bedrag van € 9,8. In de periode 2010 - 2014 is de boekwaarde van de voorraad gronden in totaal met een bedrag van € 2,3 miljard gedaald (= 19%). • De ambities met betrekking tot de nog te verkopen bouwkavels ad € 7,4 miljard zijn nog aanzienlijk. • De gemeenten hebben in 2014 gezamenlijk € 95 miljoen meer lasten dan baten. • Rekening houdende met de door de gemeenteraden geautoriseerde toevoegingen en onttrekkingen aan het eigen vermogen is er per saldo sprake van een positief exploitatieresultaat in 2014 van € 0,9 miljard. Er is derhalve per saldo bijna € 1 miljard aan de reserves onttrokken en verantwoord als een baat. Het nadelige saldo van baten en lasten van € 95 miljoen wordt daardoor een positief exploitatieresultaat van € 0,9 miljard. • In de door de gemeenteraden vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten van € 0,7 miljard voor 2014. Tussentijds hebben de gemeenteraden het begrote saldo van baten en lasten nadelig bijgesteld met een bedrag van € 0,6 miljard. In totaal werd een negatief saldo van baten en lasten begroot van € 1,3 miljard voor 2014. Uiteindelijk hebben de Nederlandse gemeenten een negatief saldo van baten en lasten van € 0,1 miljard gerealiseerd in 2014. Een verschil derhalve van € 1,2 miljard tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen. • In 2015 is het aantal gemeenten gedaald van 403 naar 393. De 393 Nederlandse gemeenten gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief saldo van baten en lasten van in totaal € 1,4 miljard. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog € 0,7 miljard negatief. Een verslechtering van € 0,7 miljard. De gemeenten verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 27,7 miljard. • Bij 51 van de 403 gemeenten in 2014 kan in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) niet worden afgeleid. Van de 352 gemeenten die wel in de jaarrekeningen 2014 de weerstandsratio hebben opgenomen is de gemiddelde weerstandsratio 1,9 (2013 1,8). Deze gemeenten hebben dus bijna tweemaal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar dan dat er aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd.

20

• P er inwoner hebben de gemeenten in 2014 een gemiddeld bedrag van € 487 (2013 € 488) aan beschikbare weerstandscapaciteit berekend. De gemeenten hebben in 2014 een gemiddeld bedrag van € 260 (2013 € 268) per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd aan risico’s. • Het werkelijke EMU-saldo voor de gemeenten berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 1.1 miljard. Op basis van deze benaderingswijze hebben de gemeenten in 2014 de referentiewaarde van -/- € 2.3 miljard niet overschreden. Financiële speerpunten Gemeenten zullen over het algemeen de volgende financiële speerpunten hebben voor 2016 en de jaren daarna: • Het structureel sluitend houden van de begroting, met inachtneming van de nodige bezuinigingen bij vooral de drie decentralisaties. • Het verder verbeteren van de voorspelbaarheid van de financiële uitkomsten (de primaire begroting en de begroting inclusief wijzigingen). • De extra taken voor jeugdzorg, werk (participatiewet) en zorg (AWBZ/WMO) inhoudelijk goed uitvoeren, rekening houdend met de efficiencykortingen. • De risico’s van onder meer projecten en grondexploitaties beheersen en zo nodig verkleinen. Er ligt vooral nog een grote opgave met betrekking tot de hoeveelheid te verkopen gronden. • De reservepositie zo nodig versterken door in de begroting ruimte te maken voor sparen. • De schuldenpositie onder een acceptabel niveau houden of brengen door het investeringsprogramma te beheersen (plannen beter faseren of schrappen). • Zeer bewust omgaan met nieuwe grondexploitaties, de risico’s van bestaande grondexploitaties verkleinen, verwachte verliezen nemen en hierbij voorzichtigheid centraal stellen (realistische planning, programma’s en prijzen van bouwkavels). Door de boekwaarde te verlagen, worden in ieder geval minder risico’s naar de toekomst meegenomen. • Het renterisico voor de middellange en lange termijn in beeld brengen en zo nodig maatregelen nemen. • Het EMU-saldotekort voor de middellange en lange termijn in beeld brengen en beheersen. • Duurzaam financieel beleid formuleren, waarbij de structurele sluitendheid van de begroting centraal staat, niet meer (structureel) wordt gerekend op voordelen uit de grondexploitaties en bijvoorbeeld incidentele voordelen worden toegevoegd aan de reserves.


21

2.3 Provincies • Het eigen vermogen (reserves) van de provincies is de afgelopen jaren, ondanks de crisis, fors toegenomen van € 5,2 miljard ultimo 2008 tot € 15,9 miljard ultimo 2014. Van ultimo 2008 naar 2014 is het eigen vermogen per inwoner gestegen van gemiddeld € 312 naar € 938 (= 3 keer zo groot). Dit is vooral veroorzaakt door de verkoop van deelnemingen in energiebedrijven. • De brutoschulden van de provincies zijn de afgelopen jaren toegenomen met € 0,1 miljard. De omvang van langlopende leningen bij provincies is met € 561 miljoen erg beperkt. Hiervan neemt de provincie Zuid-Holland € 505 miljoen per ultimo 2014 voor haar rekening. • De nettoschulden bedragen bij provincies -/- € 12,2 miljard per ultimo 2014. In feite dus geen nettoschuld maar een nettovordering. Provincies hebben collectief meer nettovorderingen dan nettoschuld. De nettoschuld van de provincies is van 2010 tot 2014 toegenomen van -/- € 755 per inwoner tot -/- € 721 per inwoner. Het betreft veelal overtollige liquide middelen die belegd zijn en renteopbrengsten opleveren. • Provincies hebben in de afgelopen economische crisisjaren aanzienlijk geïnvesteerd. De materiële vaste activa zijn per saldo met € 0,2 miljard toegenomen in de periode 2010 - 2014. • Provincies zijn financieel erg weerbaar. Dit geldt in wat mindere mate voor de provincies Zuid-Holland, NoordHolland, Zeeland, Utrecht en Flevoland. • De provincies hebben in 2014 gezamenlijk € 715 miljoen meer lasten dan baten. Rekening houdende met de door de staten geautoriseerde toevoegingen en onttrekkingen aan het eigen vermogen is er per saldo sprake van een positief exploitatieresultaat in 2014 van € 214 miljoen. Er is derhalve per saldo € 929 miljoen aan de reserves onttrokken en verantwoord als een baat. • In de door de staten vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten van € 1,0 miljard voor 2014. Tussentijds hebben de staten het begrote saldo van baten en lasten nadelig bijgesteld met een bedrag van € 0,4 miljard. In totaal werd een negatief saldo van baten en lasten begroot van € 1,4 miljard voor 2014. Uiteindelijk hebben de provincies een negatief resultaat saldo van baten en lasten van € 0,7 miljard gerealiseerd in 2014. Dat is een verschil van € 0,7 miljard tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen. • De 12 Nederlandse provincies gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief saldo van baten en lasten van in totaal € 1,6 miljard. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog € 1,0 miljard. Een verslechtering van € 0,6 miljard. De provincies verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 14,3 miljard. • Alle provincies hebben in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) opgenomen. Ultimo 2014 hebben de provincies gezamenlijk ruim 4,5 maal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar als aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd. • Per inwoner hebben de provincies in 2014 een gemiddeld bedrag van € 201 aan beschikbare weerstandscapaciteit berekend. De provincies hebben in 2014 een gemiddeld bedrag van € 48 per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd aan risico’s. • De provincies hebben ultimo nog voor een bedrag van € 3,2 miljard aan niet bestede subsidiemiddelen beschikbaar. • Het werkelijke EMU-saldo voor de provincies berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 559 miljoen. Op basis van deze benaderingswijze hebben de provincies in 2014 de referentiewaarde van -/- € 674 miljoen met € 115 miljoen onderschreden. Het werkelijke EMU-saldo 2014 is substantieel beter dan het verwachte EMU-saldo voor 2014.

22

Financiële speerpunten Provincies zullen in het algemeen de volgende financiële speerpunten hebben voor 2016 en de jaren daarna: • Het structureel sluitend houden van de begroting. • Het verder verbeteren van de financiële prognoses (primaire begroting en de begroting inclusief wijzigingen). • Overwegen andere lokale overheden (vooral gemeenten) financieel te ondersteunen door goedkope leningen, het overnemen van verliesgevende grondexploitaties, het aansterken van reserves en het overnemen van risico’s bij projecten. • Overwegen de lokale lasten meer op gelijk niveau te brengen. • De risico’s van projecten beheersen en zo nodig verkleinen. • Schatkistbankieren op goede wijze invullen. • De begroting minder afhankelijk maken van de rente-/beleggingsopbrengsten. • Het renterisico inzake rentebaten voor de middellange en lange termijn in beeld brengen en zo nodig maatregelen nemen. • Het EMU-saldotekort voor de middellange en lange termijn in beeld brengen en beheersen. • Niet bestede subsidies besteden.


23

2.4 Waterschappen • Het eigen vermogen van de waterschappen is in 2014 niet gewijzigd ten opzichte van 2014 (€ 44 per inwoner). • De langlopende schulden van de waterschappen zijn in 2014 toegenomen met een bedrag van € 0,3 miljard tot € 6,2 miljard. • De waterschappen hebben ultimo 2014 per saldo een nettoschuld van € 6,8 miljard. Ten opzichte van 2013 is de nettoschuld toegenomen met € 0,1 miljard. De nettoschuld bedraagt ultimo 2014 gemiddeld € 397 per inwoner. • Voor de analyse van de ontwikkeling van de schuldpositie van de waterschappen is vooral inzicht nodig in de samenstelling van de schulden en de wijze waarop de waterschappen de schulden hebben aangewend. Ultimo 2014 hebben de waterschappen gezamenlijk 88% van de investeringen op de balansen belast met externe financiering (leningen). Dit percentage is in de afgelopen jaren gestegen doordat de eigen financieringsmiddelen daalden (afname reservepositie) en de investeringen de afgelopen jaren met leningen zijn gefinancierd. • De boekwaarde van de materiële vaste activa ultimo 2014 is € 7,6 miljard. Ten opzichte van 2010 is de boekwaarde van de materiële vaste activa gestegen met € 0,8 miljard als gevolg van investeringen in vooral de bescherming van Nederland tegen hoog water. • De waterschappen hebben in 2014 gezamenlijk evenveel baten als lasten (€ 2,8 miljard). • In de door de door de verenigde vergaderingen vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten van € 41 miljoen voor 2014. Tussentijds hebben de verenigde vergaderingen het begrote saldo van baten en lasten nadelig bijgesteld met een bedrag van € 22 miljoen. In totaal werd een negatief saldo van baten en lasten begroot van € 63 miljoen voor 2014. Uiteindelijk hebben de waterschappen een saldo van baten en lasten van € 0 miljoen gerealiseerd in 2014. Er is dus een verschil van € 63 miljoen tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen. • De waterschappen gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief saldo van baten en lasten van in totaal € 27 miljoen. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog € 41 miljoen. Een verbetering van € 14 miljoen. De waterschappen verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 728 miljoen. • Van 5 van de 23 waterschappen in 2014 is in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) niet af te leiden. Van de 18 waterschappen die wel in de jaarrekeningen 2014 de weerstandsratio hebben opgenomen is de gemiddelde weerstandsratio 2,1 (2013 1,8). Deze waterschappen hebben dus tweemaal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar als aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd. • Per inwoner hebben de waterschappen in 2014 een gemiddeld bedrag van € 16 aan beschikbare weerstandscapaciteit berekend. De waterschappen hebben in 2014 een gemiddeld bedrag van € 8 per inwoner aan risico’s geïdentificeerd en gekwantificeerd. • Het werkelijke EMU-saldo voor de waterschappen berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 128 miljoen. Op basis van deze benaderingswijze zijn de waterschappen in 2014 binnen de referentiewaarde van -/- € 429 miljoen gebleven. Het werkelijke EMU-saldo 2014 is substantieel beter dan het verwachte EMU-saldo voor 2014.

24

Financiële speerpunten Waterschappen zullen in het algemeen de volgende financiële speerpunten hebben voor 2016 en de jaren daarna: • Het structureel sluitend houden van de begroting, met inachtneming van de nodige bezuinigingen. • Het renterisico voor de middellange en lange termijn in beeld brengen en zo nodig maatregelen nemen. • De risico’s van projecten beheersen en zo nodig verkleinen. • De reservepositie zo nodig versterken door in de begroting ruimte te maken voor sparen. • De schuldenpositie onder een acceptabel niveau houden of brengen door vooral het investeringsprogramma te beheersen (plannen beter faseren of schrappen). • Zeer bewust omgaan met het investeringsprogramma. • Het EMU-saldotekort voor de middellange en lange termijn in beeld brengen en beheersen. • Duurzaam financieel beleid formuleren, waarbij de structurele sluitendheid van de begroting, het beheersen van de investeringen, schuldenpositie en de renterisico’s centraal staan. Samengevat bestaat het financieel beleid van de lokale overheden uit de volgende pijlers (zie de figuren ‘Financiële strategie’ en ‘Samenvatting financiële strategie’): Financiële strategie

Financiële positie

1

3

2

Financiële positie

Weerstandsvermogen

EMU-saldo Wet Hot

Risico's


Voor het inzicht zijn meer factoren belangrijk (Stresstest)


25

Samenvatting financiële strategie Benader de uitdagingen gestructureerd en consequent in drie delen: 1. Begroting 2. EMU-saldo en schuldpositie 3. Vermogenspositie 1. Houd uw begroting onder controle (structureel evenwicht): • Resultaat voor bestemming structureel sluitend houden • Bezuinigingen • Decentralisaties • Inzicht in incidenteel en structureel en structurele onttrekkingen/stortingen in reserves 2. EMU-saldo en schuldpositie beheersen: • Inzicht in (langjarige toekomstige) ontwikkeling van EMU-saldo en schuldpositie • Inzicht in liquiditeiten en financieringsposities • Beheersen van investeringsprogramma • Ideaalcomplex van investeringen ontwikkelen 3. Vermogenspositie beheersen: • Verwerk verliezen en risico’s zoveel mogelijk • Bouw risico’s af • Neem via stappenplan maatregelen om termijn vermogen te consolideren

26

3. Gemeenten

De gemeenten vormen de laatste bestuurslaag en zijn voor de meeste Nederlanders de meest tastbare vorm van de overheid. Gemeenten zijn namelijk op een groot aantal maatschappelijke terreinen actief. Door de drie decentralisaties in 2015 zijn de taken op het gebied van jeugd, zorg, werk en inkomensondersteuning voor kwetsbare mensen fors toegenomen. De gemeenten lopen financieel aanzienlijke risico’s en hebben geen omvangrijk eigen vermogen om langdurig tegenvallers op te vangen of de mogelijkheid om de jaarlijkse lasten volledig in rekening te brengen bij de burgers. Gemeenten kunnen op basis van inwoner aantallen worden ingedeeld in grootteklassen. De verdeling wat betreft aantal gemeenten ziet er in 2014 dan als volgt uit: Grootte klasse 0 - 5.000 inwoners 5.000 - 10.000 inwoners 10.000 - 20.0000 inwoners 20.000 - 50.0000 inwoners 50.0000 - 100.0000 inwoners > 100.000 inwoners Vier grootte gemeenten (G4)

Aantal gemeenten 6 28 101 194 47 23 4

Gemeenten kunnen ook op basis van sociale structuur (zwak, matig, redelijk en sterk) en centrumfunctie (zonder, weinig, redelijk en sterk) worden ingedeeld. Deze verdeling wat betreft aantal gemeenten per typering ziet er in 2014 als volgt uit (exclusief de vier grootte gemeenten): Type gemeente Sociale structuur Centrumfunctie Zwak Sterk Zwak Redelijk Zwak Weinig Zwak Zonder Matig Sterk Matig Redelijk Matig Weinig Matig Zonder Redelijk Sterk Redelijk Redelijk Redelijk Weinig Redelijk Zonder Goed Sterk Goed Redelijk Goed Weinig Goed Zonder

Aantal gemeenten


21 6 3 28 17 4 12 58 53 12 24 103 58

27

Op basis van een analyse van financiële gegevens van de gemeenten vallen de volgende zaken op: • Het eigen vermogen van de gemeenten is eind 2014 met € 0,5 miljard afgenomen (= een bedrag van € 40 per inwoner). Dit komt met name door een wijziging in de verslaggevingsvoorschriften waardoor een gedeelte van het eigen vermogen (de nog niet bestede Rioolheffing en Afvalstoffenheffing) zijn overgeheveld naar de post voorzieningen op de creditzijde van de balans. In 2014 is het saldo van het eigen vermogen en de voorzieningen per inwoner gestegen met € 9. • De gemeenten hebben in 2014 gezamenlijk € 95 miljoen meer lasten dan baten. • Rekening houdende met de door de gemeenteraden geautoriseerde toevoegingen en onttrekkingen aan het eigen vermogen is er per saldo sprake van een positief exploitatieresultaat in 2014 van € 0,9 miljard. Er is derhalve per saldo bijna € 1 miljard aan de reserves onttrokken en verantwoord als een baat. Het nadelige saldo van baten en lasten van € 95 miljoen wordt daardoor een positief exploitatieresultaat van € 0,9 miljard. • In de door de gemeenteraden vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten van € 0,7 miljard voor 2014. Tussentijds hebben de gemeenteraden het begrote saldo van baten en lasten nadelig bijgesteld met een bedrag van € 0,6 miljard. In totaal werd een negatief saldo van baten en lasten begroot van € 1,3 miljard voor 2014. Uiteindelijk hebben de Nederlandse gemeenten een negatief saldo van baten en lasten van € 0,1 miljard gerealiseerd in 2014. Een verschil derhalve van € 1,2 miljard tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen. • In 2015 is het aantal gemeenten gedaald van 403 naar 393. De 393 Nederlandse gemeenten gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief saldo van baten en lasten van in totaal € 1,4 miljard. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog € 0,7 miljard negatief. Een verslechtering van € 0,7 miljard. De gemeenten verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 27,7 miljard. • Bij 51 van de 403 gemeenten in 2014 kan in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) niet worden afgeleid. Van de 352 gemeenten die wel in de jaarrekeningen 2014 de weerstandsratio hebben opgenomen is de gemiddelde weerstandsratio 1,9 (2013 1,8). Deze gemeenten hebben dus bijna tweemaal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar als er aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd. • Per inwoner hebben de gemeenten in 2014 een gemiddeld bedrag van € 487 (2013 € 488) aan beschikbare weerstandscapaciteit berekend. De gemeenten hebben in 2014 een gemiddeld bedrag van € 260 (2013: € 268) per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd aan risico’s. • De boekwaarde van de (im)materiële vaste activa is toegenomen met € 2,4 miljard als gevolg van omvangrijke investeringen in bijvoorbeeld riolering, wegen en gebouwen (voor onder meer onderwijs, sport en welzijn). • De boekwaarde van de financiële vaste activa (geld dat is geleend aan andere publieke organisaties of geld dat in deelnemingen van de gemeente is geïnvesteerd) is afgenomen met € 1,8 miljard. Dit ten gevolge van de aflossing van de leningen door woningcorporaties en de afbouw van uitzettingen in verband met de Wet Schatkistbankieren. • Voor de analyse van de ontwikkeling van de schuldpositie van de gemeenten is vooral inzicht nodig in de samenstelling van de schulden en de wijze waarop de gemeenten de schulden hebben aangewend. Ultimo 2014 is bij de Nederlandse gemeenten gezamenlijk 36% (2013 34%) van de investeringen in de materiële vaste activa belast met aangetrokken externe financieringsmiddelen. • De nettoschuld van de gemeenten per inwoner bedraagt € 1.917 De verschillen tussen gemeenten zijn groot: van een overschot (bezit) van € 5.516 tot een tekort (schuld) van € 6.142 per inwoner. • In 2014 is de boekwaarde van de voorraad gronden (in exploitatie genomen gronden en niet in exploitatie genomen gronden) van de Nederlandse gemeenten gedaald met een bedrag van per saldo € 0,6 miljard. In de periode 2010 - 2014 is de boekwaarde van de voorraad gronden in totaal met een bedrag van € 2,3 miljard gedaald (= 19%).

28

• P er saldo hebben de gemeenten in 2014 een bedrag van € 1,6 miljard aan lang vreemd vermogen aangetrokken. Het gaat hierbij met name om de omzetting van kort vreemd vermogen naar lang vreemd vermogen. Het kort vreemd vermogen is in 2014 gedaald met een zelfde bedrag van € 1,6 miljard. Ten opzichte van de periode 2010 - 2013 lijkt er in 2014 sprake te zijn van een trendbreuk. In 2014 is sprake van een lichte daling van de totale externe financiering. • Ultimo 2014 hebben de gemeenten gezamenlijk € 25,2 miljard aan nog te dekken afschrijvingslasten doorgeschoven naar de toekomst (een bedrag van € 1.496 per inwoner). Dit is een stijging ten opzichte van 2013 met circa 14%. Dit betekent dat de beïnvloedbaarheid van de gemeentelijke begrotingen op korte termijn afneemt, doordat het aandeel vaste kosten als percentage van de totale begroting toeneemt. • Het werkelijke EMU-saldo voor de gemeenten berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 1.1 miljard. Op basis van deze benaderingswijze hebben de gemeenten in 2014 de referentiewaarde van -/- € 2.3 miljard niet overschreden. • Voor 2015 verwachten de gemeenten een EMU-saldo van circa -/- € 2.8 miljard. De referentiewaarde 2015 voor de gezamenlijke gemeenten is -/- € 2.3 miljard. Dat is dus een verschil van € 569 miljoen (= overschrijding). 3.1 Resultaten 2014 De gemeenten hebben in 2014 gezamenlijk € 95 miljoen meer aan lasten dan aan baten. Rekening houdende met de door de gemeenteraden geautoriseerde toevoegingen en onttrekkingen aan het eigen vermogen is er per saldo sprake van een positief exploitatieresultaat in 2014 van € 0,9 miljard. In de periode 2010 - 2014 is het totale saldo van baten en lasten van de Nederlandse gemeenten circa € 4,1 miljard negatief. Dit bedrag hebben de gemeenten ‘ontspaard’ (onttrokken) aan het eigen vermogen. In de periode 2010 - 2014 hebben de gemeenten gezamenlijk steeds een positief exploitatieresultaat gerealiseerd van in totaal € 2,7 miljard. Het exploitatieresultaat is inclusief de door de gemeenteraad goedgekeurde onttrekkingen en toevoegingen aan de reserves. Dit betekent dat de gemeenten bij elkaar per saldo tussentijds € 6,8 miljard aan de reserves hebben onttrokken in de jaren 2010 - 2014. De lasten van de gemeenten zijn in de periode 2010 - 2014 in totaal met € 4,2 miljard afgenomen. Dat is een afname van 7%. De baten zijn in dezelfde periode met € 2,4 miljard gedaald. Dat is een daling van 5%.


29

In onderstaande figuur is de resultaatontwikkeling van de Nederlandse gemeenten in de periode 2010 - 2014 weergegeven. Gezamenlijke programmarekening gemeenten 2014 (Bedragen X 1 miljoen) PROGRAMMAREKENING 2014 2013 2012 2011 2010 Totale lasten 50.715 49.795 52.480 53.665 54.983 Totale baten 50.620 49.993 51.201 52.702 53.040 Saldo van baten en lasten (95) 198 (1.279) (963) (1.943) Toevoegingen aan reserves 5.705 6.623 6.399 6.322 6.296 Onttrekkingen aan reserves 6.678 7.486 8.249 7.350 8.396 Exploitatieresultaat 878 1.061 571 65 158

Saldo van baten en lasten 2010 - 2014 € 4,1 miljard negatief

Exploitatieresultaat 2010 - 2014 € 2,7 miljard positief

Gemeenten zijn bestedingshuishoudingen. Colleges van Burgemeester en Wethouders mogen uitgaven doen binnen de door de gemeenteraden vastgestelde begrotingen. Om de werkelijke resultaten van gemeenten te kunnen duiden is het noodzakelijk om een vergelijking te maken tussen de werkelijke uitkomsten en de door de gemeenteraden vastgestelde begrotingen. In de door de gemeenteraden vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten van € 0,7 miljard voor 2014. Tussentijds hebben de raden het begrote saldo van baten en lasten naar beneden bijgesteld met een bedrag van € 0,6 miljard. In totaal werd een negatief saldo van baten en lasten begroot van € 1,3 miljard voor 2014. Uiteindelijk hebben de Nederlandse gemeenten een negatief saldo van baten en lasten van € 0,1 miljard gerealiseerd in 2014. Dat is dus een verschil van € 1,2 miljard tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen.

30

In onderstaande figuur is de realiteit van het begrote saldo van baten en lasten 2014 van de Nederlandse gemeenten opgenomen. Realiteit verwacht saldo van baten en lasten begroting 2014 gemeenten (Bedragen X €)

Saldo van baten en lasten primaire begroting

Saldo van baten en lasten begroting inclusief wijzigingen

Saldo van baten en lasten werkelijk -95.194.944

-/- 0,2% van de totale lasten

-726.630.752


-1.309.514.374


De begrote resultaten en de werkelijk gerealiseerde resultaten van gemeenten verschillen per provincie: • De gemeenten in Zuid-Holland verwachtten voor 2014 op basis van de primaire begrotingen een gemiddeld negatief saldo van baten en lasten van € 87 per inwoner en de gemeenten in Zeeland een gemiddeld positief saldo van baten en lasten van € 16 per inwoner. De bandbreedte van de verschillen is € 103 per inwoner. Het gemiddelde is € 43 nadelig. • De gemeenten in Flevoland verwachtten voor 2014 op basis van de begrotingen inclusief wijzigingen een gemiddeld negatief saldo van baten en lasten van € 234 per inwoner en de gemeenten in Noord-Holland een gemiddeld positief saldo van baten en lasten van € 140 per inwoner. De bandbreedte van de verschillen is € 374 per inwoner. Het gemiddelde bedraagt € 78 nadelig. • De gemeenten in Flevoland hebben in werkelijkheid gemiddeld het grootste negatieve saldo van baten en lasten van € 170 per inwoner gerealiseerd en de gemeenten in Groningen hebben in werkelijkheid gemiddeld een positiefsaldo van baten en lasten van € 132 per inwoner gerealiseerd. De bandbreedte van de verschillen is in totaal € 302 per inwoner. Het gemiddelde bedraagt € 6 nadelig. • Het patroon dat bij alle provincies, met uitzonderling van Groningen en Noord-Holland, identiek is, is dat het begrote saldo van baten en lasten inclusief wijzigingen van de gemeenten in de provincie negatiever is dan het begrote resultaat volgens de primaire begrotingen en dat het werkelijke resultaat uiteindelijk substantieel beter is dan het begrote resultaat inclusief wijzigingen. • Voor 8 van de 12 provincies geldt dat bij de gemeenten ook het werkelijke gerealiseerde resultaat gemiddeld positiever is dan het begrote resultaat saldo van baten en lasten volgens de primaire begrotingen. De gemeenten in de provincies Flevoland, Noord-Brabant, Overijssel en Zeeland hebben gemiddeld een slechter saldo van baten en lasten per inwoner gerealiseerd dan waar in de primaire begrotingen van uit werd gegaan.


31

In onderstaande figuur is de realiteit van het begrote saldo van baten en lasten 2014 van de gemeenten per provincie opgenomen. Realiteit verwacht saldo van baten en lasten begroting 2014 gemeenten (Bedragen X €) Realiteit verwacht saldo van baten en lasten, gemeenten per provincie (bedrag per inwoner)

200 150 100 50 0 -50 -100 -150 -200 -250 -300 Drenthe Flevoland -24 -8 -84 -234 23 -170

Friesland -42 -143 -19

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland -21 -29 -25 -26 -53 -69 -65 -87 -123 140 8 132 -22 -35 76 Begroting primair

Begroting incl. wijz.

Overijssel 9 -116 -70

Utrecht Zeeland -74 -134 5

16 -38 -13

ZuidHolland -87 -181 -38

Werkelijk

Landelijk gemiddelde: Begroting primair: -/- € 43 Begroting incl. wijz.: -/- € 78 Werkelijk: -/- € 6 De begrote resultaten en de werkelijk gerealiseerde resultaten verschillen ook per grootteklasse: • De G4 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) verwachtten gemiddeld voor 2014 op basis van de primaire begrotingen een gemiddeld negatief saldo van baten en lasten van € 179 per inwoner. De gemeenten met een omvang tussen de 0 en 5.000 inwoners verwachtten een gemiddeld positief saldo van baten en lasten van € 9 per inwoner. De bandbreedte van de verschillen is € 188 per inwoner. Het gemiddelde bedraagt € 43 per inwoner nadelig. • De gemeenten met een inwoneraantal van 5.000 - 10.000 verwachtten voor 2014 op basis van de begrotingen inclusief wijzigingen een gemiddeld negatiefsaldo van baten en lasten van € 212 per inwoner en de G4 gemeenten verwachtten een gemiddeld positief resultaat saldo van baten en lasten van € 64 per inwoner. De bandbreedte van de verschillen is € 276 per inwoner. Het gemiddelde bedraagt € 78 per inwoner nadelig.

32

• D e gemeenten met een omvang tussen de 5.000 en 10.000 inwoners hebben in werkelijkheid gemiddeld het grootste negatieve saldo van baten en lasten van € 90 per inwoner gerealiseerd en de G4 hebben in werkelijkheid het grootste positieve saldo van baten en lasten van € 105 gerealiseerd. De bandbreedte van de verschillen is in totaal € 195 per inwoner. Het gemiddelde bedraagt € 6 per inwoner nadelig. • Het patroon dat bij alle grootteklassen - met uitzondering van de G4 - identiek is, is dat het begrote saldo van baten en lasten inclusief wijzigingen negatiever is dan het begrote resultaat volgens de primaire begrotingen. Ook is het werkelijk gerealiseerde saldo van baten en lasten substantieel beter dan het begrote saldo van baten en lasten inclusief wijzigingen. • Bij de G4 gemeenten valt op dat de verschillen tussen de (primaire) begrotingen en de werkelijkheid relatief groot zijn. Het werkelijke saldo van baten en lasten per inwoner is € 284 per inwoner positiever dan waarin de primaire begrotingen van werd uitgegaan. In onderstaande figuur is de realiteit van het begrote saldo van baten en lasten van de gemeenten per grootteklasse opgenomen. Realiteit verwacht saldo van baten en lasten begroting 2014 gemeenten (Bedragen X €) Realiteit verwacht saldo van baten en lasten, gemeenten per grootteklasse (bedrag per inwoner)

150 100 50 0 -50 -100 -150 -200 -250 05.000 9 -59 4

5.00010.000 -44 -212 -90

10.00020.000 -19 -103 -10

Begroting primair

20.00050.000 -13 -83 -9

50.000100.000 -30 -103 -58


100.000+

G4

-30 -117 -14

-179 64 105

Werkelijk

Landelijk gemiddelde: Begroting primair: -/- € 43 Begroting incl. wijz.: -/- € 78 Werkelijk: -/- € 6


33

De begrote resultaten en de werkelijk gerealiseerde resultaten verschillen ook per type gemeente: • De G4 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) verwachtten gemiddeld voor 2014 op basis van de primaire begrotingen een gemiddeld negatief saldo van baten en lasten van € 179 per inwoner. Gemeenten met een matige sociale structuur en een redelijke centrumfunctie hebben gemiddeld een positief saldo van baten en lasten van € 4 per inwoner geraamd. De bandbreedte van de verschillen is € 183 per inwoner. Het gemiddelde bedraagt € 43 per inwoner nadelig. • Gemeenten met een matige sociale structuur en een sterke centrumfunctie verwachtten voor 2014 op basis van de begrotingen inclusief wijzigingen een gemiddeld negatief saldo van baten en lasten van € 164 per inwoner en de G4 gemeenten verwachtten een gemiddeld positief resultaat saldo van baten en lasten van € 64 per inwoner. De bandbreedte van de verschillen is € 228 per inwoner. Het gemiddelde bedraagt € 78 per inwoner nadelig. • De gemeenten met een redelijk sociale structuur en geen centrumfunctie hebben gemiddeld in werkelijkheid het grootste negatieve saldo van baten en lasten van € 160 per inwoner gerealiseerd en de en de G4 hebben in werkelijkheid het grootste positieve saldo van baten en lasten van € 105 gerealiseerd. De bandbreedte van de verschillen is € 265 per inwoner. Het gemiddelde bedraagt € 6 per inwoner nadelig. • Het patroon dat bij alle typen gemeenten identiek is - met uitzondering van de gemeenten met een zwakke sociale structuur en weinig centrumfunctie en de G4 gemeenten - is dat het begrote saldo van baten en lasten inclusief wijzigingen negatiever is dan het begrote resultaat volgens de primaire begrotingen. • Bij 9 van de 13 typen gemeenten is ook het werkelijke saldo van baten en lasten gemiddeld beter dan het begrote saldo van baten en lasten volgens de primaire begrotingen.

34

In onderstaande figuur is de realiteit van het begrote saldo van baten en lasten van de gemeenten per type gemeente opgenomen. Realiteit verwacht saldo van baten en lasten begroting 2014 gemeenten (Bedragen X €) Realiteit saldo van baten en lasten, gemeenten gegroepeerd naar sociale structuuren de mate van centrumfunctie (bedrag per inwoner)

150 100 50 0 -50 -100 -150 -200 Soc. struc. zwak en CF sterk -26 -39 8

Soc. struc. zwak en CF redelijk -15 -140 -65

Soc. struc. zwak en CF weinig -31 14 34

Soc. struc. matig en CF sterk -23 -164 -63

Soc. struc. matig en CF redelijk 4 -87 -64

Soc. struc. matig en CF weinig -34 -108 12

Begroting primair

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk -11 -36 -26 -23 -33 -54 -97 -68 -101 -129 8 -24 28 -160 -12 Begroting incl. wijz.

Soc. struc. goed en CF weinig -11 -85 -9

Soc. struc. G4 goed en CF zonder -179 -24 64 -101 105 -14

Werkelijk



35

3.2 Begrotingen 2015 In 2015 is het aantal gemeenten gedaald van 403 naar 393. De 393 Nederlandse gemeenten gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief resultaat saldo van baten en lasten van in totaal € 1,4 miljard. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog € 0,7 miljard. Een verslechtering van € 0,7 miljard. De gemeenten verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 27,7 miljard. Primaire begroting 2015 gemeenten

Saldo van baten en lasten primaire begroting 2015: € 1,4 miljard negatief (= ontsparing) (= daling van het eigen vermogen) (primaire begroting 2014: € 0,7 miljard negatief)

• D e begrote gemiddelde saldi van baten en lasten 2015 per inwoner verschillen per provincie. De bandbreedte van de verschillen is € 135 per inwoner. • De gemeenten in Groningen verwachten voor 2015 op basis van de primaire begrotingen een gemiddeld negatief saldo van baten en lasten van € 150 per inwoner en de gemeenten in Friesland een gemiddeld positief resultaat saldo van baten en lasten van € 15 per inwoner.

36

In onderstaande figuur is het gemiddelde begrote saldo van baten en lasten in de periode 2013-2015 per inwoner van de gemeenten per provincie opgenomen. Primaire begroting 2015 gemeenten (Bedragen X €) Saldo van baten en lasten, gemeenten per provincie (bedrag per inwoner)

40 20 0 -20 -40 -60 -80 -100 -120 -140 -160 Drenthe Flevoland -51 -34 -23 -9 -27 -91

Friesland -63 -42 -15

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland -45 -12 -45 -59 -143 -21 -29 -24 -27 -56 -36 -150 -96 -73 -91 2013

2014

Overijssel -57 9 -32

Utrecht Zeeland -85 -75 -94

-7 16 -52


2015

Landelijk gemiddelde: 2013: -/- € 76 2014: -/- € 44 2015: -/- € 86


37

De begrote gemiddelde saldi van baten en lasten 2015 per inwoner verschillen ook per grootteklasse. De bandbreedte van de verschillen is € 206. De G4 verwachten een gemiddeld negatief saldo van baten en lasten van € 257 per inwoner en de gemeenten met een inwoneraantal tot 5.000 een gemiddeld saldo van baten en lasten van € 51 per inwoner. In onderstaande figuur is het gemiddelde begrote saldo van baten en lasten in de periode 2013-2015 per inwoner per grootteklasse opgenomen. Primaire begroting 2015 gemeenten (Bedragen X €) Saldo van baten en lasten, gemeenten per grootteklasse (bedrag per inwoner)

100 50 0 -50 -100 -150 -200 -250 -300 -350 05.000 -34 10 51

5.00010.000 -20 -44 -33

10.00020.000 -48 -18 -21 2013

20.00050.000 -35 -14 -45 2014

50.000100.000 -43 -30 -39

100.000+

G4

-64 -30 -124

-285 -183 -257

2015

Landelijk gemiddelde: 2013: -/- € 76 2014: -/- € 44 2015: -/- € 86 De gemiddelde begrote saldi van baten en lasten 2015 per inwoner verschillen ook per type gemeente. De bandbreedte van de verschillen is € 239 per inwoner. De G4 verwachten een gemiddeld negatief saldo van baten en lasten van € 257 per inwoner en met een zwakke sociale structuur en een redelijke centrumfunctie een gemiddeld positief saldo van baten en lasten van € 18 per inwoner. 38

In onderstaande figuur is het gemiddelde begrote saldo van baten en lasten in de periode 2013-2015 per inwoner per type gemeente opgenomen. Primaire begroting 2015 gemeenten (Bedragen X €) Saldo van baten en lasten, gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie (bedrag per inwoner)

50 0 -50 -100 -150 -200 -250 -300 -350 Soc. struc. zwak en CF sterk -47 -26 -101

Soc. struc. zwak en CF redelijk -35 -14 18

Soc. struc. zwak en CF weinig -89 -30 -151

Soc. struc. matig en CF sterk -55 -24 -83

Soc. struc. matig en CF redelijk -15 4 -10

Soc. struc. matig en CF weinig -43 -34 -15 2013

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk -110 -26 -37 -24 -35 -11 -38 -25 -23 -34 -31 -73 -33 -56 -69 2014

Soc. struc. goed en CF weinig -46 -11 -44

Soc. struc. G4 goed en CF zonder -285 -45 -183 -24 -257 -20

2015



39

3.3 Weerstandsvermogen Er zijn geen wettelijke voorschriften voor het identificeren en kwantificeren van risico’s en het aanmerken van potentiële bronnen van weerstandscapaciteit voor gemeenten. Het gevolg hiervan is dat iedere gemeente haar eigen systematiek heeft voor het identificeren en kwantificeren van risico’s en het aanmerken van potentiële bronnen van weerstandscapaciteit. Een vergelijking tussen gemeenten onderling is dan ook niet goed mogelijk. Van 51 van de 403 gemeenten in 2014 kan in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) niet worden afgeleid. Van de 352 gemeenten die de weerstandsratio wel in de jaarrekeningen 2014 hebben opgenomen is de gemiddelde weerstandsratio 1,9 (2013: 1,8). Deze gemeenten hebben dus bijna tweemaal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar als aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd. In onderstaande figuur is dit schematisch weergegeven. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 (Bedragen X € 1 miljard)

7,5

Weerstandsratio = 1,9

4,0 Weerstandscapaciteit

Risico’s

De gemiddelde weerstandsratio verschilt bij de gemeenten per provincie. De gemeenten in Noord-Brabant hebben gemiddeld de hoogste weerstandratio (2,8) en de gemeenten in Groningen en Overijssel hebben gemiddeld de laagste weerstandsratio (1,1). In geen enkele provincie is de weerstandratio lager dan één.

40

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandratio 2013 en 2014 van de gemeenten per provincie opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 Weerstandsratio, gemeenten per provincie

3,5 3,0 2,5 2,0

2,9 2,8

2,7 2,2 1,6

1,8

2,4

2,1

2,0

1,9

1,8

1,6 1,3 1,3

1,5

1,3

1,1 1,1

1,5

1,7

1,8 1,9 1,5 1,4

1,1

1,0 0,5 0,0 Drenthe Flevoland

Friesland

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 2013

Over- Utrecht Zeeland Zuidijssel Holland

2014

Landelijk gemiddelde: 2013: 1,8 2014: 1,9 De gemeenten in Noord-Brabant hebben gemiddeld de hoogste weerstandcapaciteit per inwoner (€ 711) en de gemeenten in Overijssel hebben gemiddeld de laagste weerstandscapaciteit per inwoner (€ 268). De bandbreedte van de verschillen is € 443 per inwoner.


41

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandscapaciteit 2013 en 2014 van de gemeenten per provincie opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 (Bedragen X €) Weerstandscapaciteit per inwoner, gemeenten per provincie

800 700 600 500 400 300 200 100 0 Drenthe Flevoland 474 290 427 350

Friesland 300 341

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 374 559 587 749 467 338 584 587 711 514 2013

Overijssel 255 268

Utrecht Zeeland 342 348

371 358

ZuidHolland 528 515

2014

Landelijk gemiddelde 2013: € 488 2014: € 487 De gemeenten in Groningen hebben gemiddeld het hoogste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 512). De gemeenten in Friesland hebben gemiddeld het laagste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 145). De bandbreedte van de verschillen is € 367 per inwoner.

42

In onderstaande figuur is het gemiddelde risicoprofiel 2013 en 2014 van de gemeenten per provincie opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 (Bedragen X €) Risico’s per inwoner, gemeenten per provincie

600 500 400 300 200 100 0 Drenthe Flevoland 298 177 238 158

Friesland 110 145

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 290 513 277 257 264 261 512 305 252 255 2013

Overijssel 204 244


249 248

ZuidHolland 286 273

2014

Landelijk gemiddelde 2013: € 268 2014: € 260 De gemiddelde weerstandsratio verschilt ook per grootteklasse. De gemeenten in de grootteklasse tot 5.000 inwoners hebben de hoogste weerstandratio (5,2) en de gemeenten in de grootteklasse tussen de 50.000 en 100.000 inwoners de laagste weerstandsratio (1,4). In geen enkele grootteklasse is de weerstandratio lager dan één.


43

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandsratio 2013 en 2014 per grootteklasse opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 Weerstandsratio, gemeenten per grootteklasse

6,0

5,2

5,0 4,0 2,9

3,0 2,0

2,8

3,1 2,9

2,0

1,9

2,0 1,3

1,4

1,7 1,8

1,8

1,8

1,0 0,0 0 05.000

5.00010.000

10.00020.000

20.00050.000 2013

50.000100.000

100.000+

G4

2014

Landelijk gemiddelde: 2013: 1,8 2014: 1,9 De gemeenten in de grootteklasse tot 5.000 inwoners hebben gemiddeld de hoogste weerstandcapaciteit per inwoner (€ 1.871). Gemeenten met een aantal inwoners tussen de 50.000 en 100.000 hebben gemiddeld de laagste weerstandscapaciteit per inwoner (€ 367). De bandbreedte van de verschillen is € 1.504 per inwoner.

44

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandscapaciteit 2013 en 2014 van de gemeenten per grootteklasse opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 (Bedragen X €) Weerstandscapaciteit per inwoner, gemeenten per grootteklasse

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 05.000 6.763 1.871

5.00010.000 558 511

10.00020.000 592 517

20.00050.000 446 448 2013

50.000100.000 354 367

100.000+

G4

575 591

548 565

2014

Landelijk gemiddelde 2013: € 488 2014: € 487 Gemeenten met een aantal inwoners tussen de 10.000 en 20.000 hebben gemiddeld het laagste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 175). De gemeenten in de grootteklasse tot 5.000 inwoners hebben gemiddeld het hoogste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 939). De bandbreedte van de verschillen is € 764 per inwoner.


45

In onderstaande figuur is het gemiddelde risicoprofiel 2013 en 2014 per grootteklasse opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 (Bedragen X €) Risico’s per inwoner, gemeenten per grootteklasse

1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 05.000 1.296 939

5.00010.000 190 181

10.00020.000 189 175

20.00050.000 238 219 2013

50.000100.000 263 262

100.000+

G4

331 325

312 309

2014

Landelijk gemiddelde 2013: € 268 2014: € 260 De gemiddelde weerstandsratio verschilt ook per type gemeente. Gemeenten met een zwakke sociale structuur en een sterke centrumfunctie hebben gemiddeld de laagste weerstandratio (1,0) en gemeenten met een zwakke sociale structuur en een beperkte centrumfunctie hebben gemiddeld de hoogste weerstandsratio (4,4). Alle typen gemeenten hebben ultimo 2014 een weerstandratio gelijk of groter dan één.

46

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandratio 2013 en 2014 per type gemeente opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 Weerstandsratio, gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie

5,0 4,5

4,2

4,4

4,0 3,5

3,2

3,0 2,5

2,0

1,8 1,8

1,7

1,3

1,2 0,9

2,5

2,3 1,8

1,7

1,5

1,5

2,5

2,1 2,1

2,0

2,0

1,0

2,5 2,5

2,3 2,3

2,3

2,8

2,8

2,7

1,0

0,5 0 Soc. struc. zwak en CF sterk

Soc. struc. zwak en CF redelijk

Soc. struc. zwak en CF weinig

Soc. struc. matig en CF sterk

Soc. struc. matig en CF redelijk

Soc. struc. matig en CF weinig

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 2013

Soc. struc. goed en CF weinig

Soc. struc. goed en CF zonder

G4

2014

Landelijk gemiddelde: 2013: 1,8 2014: 1,9 Gemeenten met een zwakke sociale structuur en een beperkte centrumfunctie hebben gemiddeld de hoogste weerstandcapaciteit per inwoner (€ 652) en de gemeenten met een redelijke sociale structuur een sterke centrumfunctie hebben gemiddeld de laagste weerstandscapaciteit per inwoner (€ 326). De bandbreedte van de verschillen is € 326 per inwoner.


47

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandscapaciteit 2013 en 2014 van de gemeenten per type gemeenten opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 Weerstandscapaciteit per inwoner, gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie

800 700 600 500 400 300 200 100 0 Soc. struc. zwak en CF sterk 393 397

Soc. struc. zwak en CF redelijk 715 652

Soc. struc. zwak en CF weinig 491 477

Soc. struc. matig en CF sterk 537 555

Soc. struc. matig en CF redelijk 425 345

Soc. struc. matig en CF weinig 434 411

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 271 492 514 411 587 326 494 466 463 602 2013

Soc. struc. goed en CF weinig 415 425

Soc. struc. G4 goed en CF zonder 548 596 565 485

2014

Landelijk gemiddelde 2013: € 488 2014: € 487 Gemeenten met een zwakke sociale structuur en een sterke centrumfunctie hebben gemiddeld het hoogste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 406). Gemeenten met een zwakke sociale structuur en weinig centrumfunctie hebben gemiddeld het laagste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 107). De bandbreedte van de verschillen is € 299 per inwoner.

48

In onderstaande figuur is het gemiddelde risicoprofiel 2013 en 2014 per type gemeente opgenomen. Weerstandsvermogen gemeenten 2014 (Bedragen X €) Risico’s per inwoner, gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie

500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Soc. struc. zwak en CF sterk 448 406

Soc. struc. zwak en CF redelijk 317 324

Soc. struc. zwak en CF weinig 116 107

Soc. struc. matig en CF sterk 230 239

Soc. struc. matig en CF redelijk 280 279

Soc. struc. matig en CF weinig 138 152

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 160 240 207 168 332 249 232 188 164 265 2013

Soc. struc. goed en CF weinig 248 218

Soc. struc. G4 goed en CF zonder 312 211 309 197

2014

Landelijk gemiddelde: 2013: € 268 2016: € 267


49

3.4 Eigen vermogen De 403 Nederlandse gemeenten hebben ultimo 2014 een gezamenlijk eigen vermogen van € 29,1 miljard. Ten opzichte van 2013 is sprake van een daling met € 0,5 miljard. (= een bedrag van € 40 per inwoner). Dit komt met name door een wijziging in de verslaggevingsvoorschriften in 2014 waardoor een gedeelte van het eigen vermogen (de nog niet bestede Rioolheffing en Afvalstoffenheffing) zijn overgeheveld naar de post voorzieningen op de creditzijde van de balans. In 2014 is het eigen vermogen en de voorzieningen per inwoner gestegen met € 9. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van het eigen vermogen in de afgelopen vijf jaar weergegeven. Ontwikkeling eigen vermogen gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X € 1 miljard)

40 35

31,7

30,8

2010

2011

29,4

29,6

29,1

2012

2013

2014

30 25 20 15 10 5 0

In onderstaande figuur is de ontwikkeling van het gemiddelde eigen vermogen per inwoner in de afgelopen vijf jaar weergegeven. Ontwikkeling eigen vermogen per inwoner gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €)

3.000 2.500

1.898

1.838

1.759

1.767

1.727

2010

2011

2012

2013

2014

2.000 1.500 1.000 500 0

50

In onderstaande figuur is de ontwikkeling van het eigen vermogen en de voorzieningen in de afgelopen vijf jaar weergegeven. Ontwikkeling eigen vermogen + voorzieningen (‘credit’) gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X € 1 miljard)

40

37,7

36,6

35,6

2011

2012

34,2

34,5

2013

2014

35 30 25 20 15 10 5 0

2010

In onderstaande figuur is de ontwikkeling van het gemiddelde eigen vermogen en de voorzieningen per inwoner in de afgelopen vijf jaar weergegeven. Ontwikkeling eigen vermogen + voorzieningen (‘credit’) per inwoner gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €)

3.000 2.500

2.253

2.185

2.124

2.040

2.049

2010

2011

2012

2013

2014

2.000 1.500 1.000 500 0

In de periode 2010 tot en met 2014 is het totale eigen vermogen en de voorzieningen van de Nederlandse gemeenten afgenomen met € 3,2 miljard (een daling van circa 8,5%). Deze daling houdt deels verband met de toename van de investeringen die de Nederlandse gemeenten de afgelopen jaren hebben gedaan in het voorzieningenniveau voor de burgers. Vooral gemeenten die de afgelopen jaren hun deelnemingen in nutsbedrijven hebben verkocht, hebben in deze periode de boekwinst van deze verkoop omgezet in investeringen. De kapitaallasten van deze extra investeringen worden gedekt uit bestemmingsreserves die uit deze boekwinsten van verkopen zijn gevormd. Deze methode van dekking is eenmalig. Op het moment van vervanging moet de gemeente hiervoor dekking zoeken in de structurele exploitatie van de gemeente of het voorzieningenbeleid (samenstelling en kwaliteitsniveau) in de gemeente opnieuw bekijken.


51

Een andere reden voor de daling van het eigen vermogen in de afgelopen jaren is dat vooral gemeenten met een forse grondposities voorzieningen hebben moeten treffen voor het gedeelte van de investeringen in de grondexploitaties die op korte termijn niet kan worden terugverdiend door middel van grondverkopen. Het gemiddelde eigen vermogen en de voorzieningen per inwoner van de gemeenten verschilt per provincie. • Het eigen vermogen is voor gemeenten in Noord-Holland (vooral door de gemeente Amsterdam) met een bedrag van € 3.571 per inwoner gemiddeld het hoogst. • De gemeenten in de provincie Zeeland hebben met een eigen vermogen van gemiddeld € 850 per inwoner het laagste eigen vermogen. In de volgende figuur is het gemiddelde eigen vermogen per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven van de gemeenten per provincie. Ontwikkeling eigen vermogen gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Eigen vermogen gemeenten per provincie (bedrag per inwoner)

4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Drenthe Flevoland 1.373 1.873 1.256 1.867 1.183 1.716 1.042 1.706 1.001 1.504

Friesland 1.219 1.028 1.009 961 913

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 1.357 1.377 1.591 1.900 3.326 1.174 1.342 1.643 1.867 3.363 1.101 1.156 1.497 1.788 3.269 1.070 1.110 1.490 1.774 3.512 1.038 1.216 1.440 1.686 3.571 2010

Landelijk gemiddelde: 2010: € 1.898 2011: € 1.838 2012: € 1.759 2013: € 1.767 2014: € 1.727

52

2011

2012

2013

Over- Utrecht Zeeland Zuidijssel Holland 1.397 1.438 865 1.925 1.286 1.352 951 1.841 1.137 1.375 906 1.781 1.092 1.347 906 1.731 963 1.311 850 1.658 2014

• H et eigen vermogen en de voorzieningen is voor gemeenten in Noord-Holland (vooral door de gemeente Amsterdam) met een bedrag van € 4.052 per inwoner gemiddeld het hoogst. • Het eigen vermogen en de voorzieningen is voor gemeenten in Zeeland met een bedrag van € 1.058 per inwoner gemiddeld het laagst. In de volgende figuur is het gemiddelde eigen vermogen en voorzieningen per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven van de gemeenten per provincie. Ontwikkeling eigen vermogen + voorzieningen (‘credit’) gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Eigen vermogen gemeenten per provincie (bedrag per inwoner)

4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Drenthe Flevoland 1.470 2.352 1.361 2.388 1.291 2.244 1.172 2.187 1.203 1.985

Friesland 1.621 1.451 1.440 1.422 1.470


2011

2012

2013

Over- Utrecht Zeeland ijssel 1.548 1.702 1.013 1.410 1.629 1.096 1.269 1.643 1.069 1.237 1.598 1.063 1.185 1.591 1.058

ZuidHolland 2.166 2.096 2.039 1.962 1.955

2014



53

Ook het gemiddelde eigen vermogen en de voorzieningen per inwoner van de gemeenten verschilt per grootteklasse. • Het eigen vermogen is voor de vier grootte gemeenten met een bedrag van € 4.594 per inwoner gemiddeld het hoogst. • Het gemiddelde eigen vermogen per inwoner is voor de gemeenten met een inwoneraantal tussen de 50.000 en 100.000 inwoners met een bedrag van € 1.094 het laagst. In de volgende figuur is het gemiddelde eigen vermogen per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven per grootteklasse. Ontwikkeling eigen vermogen gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Eigen vermogen gemeenten per grootteklasse (bedrag per inwoner)

5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 05.000 2.971 2.906 2.859 2.862 2.714

5.00010.000 1.514 1.552 1.435 1.496 1.341

10.00020.000 1.626 1.584 1.507 1.500 1.438 2010


54

20.00050.000 1.283 1.350 1.283 1.247 1.183 2011

2012

50.000100.000 1.383 1.310 1.229 1.189 1.094 2013

2014

100.000+

G4

1.873 1.808 1.652 1.613 1.556

4.190 4.173 4.182 4.475 4.594

• H et eigen vermogen en de voorzieningen is voor de vier grootte gemeenten met een bedrag van € 5.145 per inwoner gemiddeld het hoogst. • Het gemiddelde eigen vermogen per inwoner is voor de gemeenten met een inwoneraantal tussen de 50.000 en 100.000 inwoners met een bedrag van € 1.365 het laagst. In de volgende figuur is het gemiddelde eigen vermogen en voorzieningen per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven per grootteklasse. Ontwikkeling eigen vermogen + voorzieningen (‘credit’)gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Eigen vermogen gemeenten per grootteklasse (bedrag per inwoner)

6.000 5.500 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 05.000 3.240 3.175 3.118 3.134 3.209

5.00010.000 1.840 1.891 1.770 1.790 1.705

10.00020.000 1.937 1.914 1.823 1.793 1.769 2010

20.00050.000 1.524 1.593 1.534 1.489 1.486 2011

2012

50.000100.000 1.625 1.540 1.447 1.414 1.365 2013

100.000+

G4

2.128 2.012 1.873 1.826 1.801

5.194 5.196 5.325 4.976 5.145

2014



55

Ook het gemiddelde eigen vermogen en de voorzieningen per inwoner van de gemeenten verschilt per type gemeente. • H et eigen vermogen en de voorzieningen is voor gemeenten met een goede sociale structuur en een redelijke centrumfunctie met bedrag van € 1.640 per inwoner gemiddeld het hoogst. • Het eigen vermogen is voor gemeenten met een matige sociale structuur en een geringe centrumfunctie met een bedrag van gemiddeld € 726 per inwoner het laagst . In de volgende figuur is het eigen vermogen per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven per type gemeente. Ontwikkeling eigen vermogen gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Eigen vermogen gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie (per inwoner)

5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Soc. struc. zwak en CF sterk 1.371 1.260 1.099 1.067 1.032

Soc. struc. zwak en CF redelijk 1.385 1.451 1.469 1.482 1.432

Soc. struc. zwak en CF weinig 1.617 1.430 1.210 1.127 1.189

Soc. struc. matig en CF sterk 1.853 1.835 1.689 1.679 1.577

Soc. struc. matig en CF redelijk 1.230 1.154 1.141 1.161 1.057

Soc. struc. matig en CF weinig 825 813 761 736 726

2010 Landelijk gemiddelde: 2010: € 1.898 2011: € 1.838 2012: € 1.759 2013: € 1.767 2014: € 1.727 56

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 1.254 1.465 1.429 1.752 1.971 867 1.422 1.412 1.758 1.936 823 1.389 1.348 1.663 1.802 800 1.333 1.329 1.626 1.718 777 1.275 1.287 1.585 1.640

2011

2012

2013

2014

Soc. struc. goed en CF weinig 1.481 1.421 1.326 1.260 1.170

Soc. struc. goed en CF zonder 1.563 1.490 1.424 1.413 1.316

G4

4.190 4.173 4.182 4.475 4.594

• H et eigen vermogen en de voorzieningen is voor gemeenten met een goede sociale structuur en een redelijke centrumfunctie met bedrag van € 1.947 per inwoner gemiddeld het hoogst. • Het eigen vermogen is voor gemeenten met een matige sociale structuur en een geringe centrumfunctie met een bedrag van gemiddeld € 928 per inwoner het laagst. In de volgende figuur is het eigen vermogen en de voorzieningen per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven per type gemeente. Ontwikkeling eigen vermogen + voorzieningen (‘credit’)gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Eigen vermogen gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie (per inwoner)

5.500 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Soc. struc. zwak en CF sterk 1.628 1.446 1.317 1.283 1.300





Soc. struc. matig en CF weinig 1.006 977 951 928 928

2010

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 1.459 1.695 1.676 2.045 2.229 1.078 1.648 1.659 2.021 2.216 1.019 1.613 1.608 1.989 2.075 1.002 1.565 1.569 1.936 1.987 1.016 1.556 1.608 1.904 1.947

2011

2012

2013



G4

5.194 5.196 5.325 4.976 5.145

2014



57

3.5 Lokale lasten De lokale lasten per gemeente zijn weergegeven in onderstaande figuur (bron: www.coelo.nl). De lokale lasten bestaan uit de Onroerende zaakbelasting (OZB), Reinigingsheffing en de Rioolheffing. Wat opvalt, zijn de relatief grote verschillen tussen de gemeenten. Vooral in de Randstad en het Groene Hart zijn de lokale lasten relatief het hoogst. De hoogte van de lokale lasten voor een meerpersoons- en eenpersoonshuishouden geeft mede in vergelijking tot andere gemeenten informatie over de prijs die de burger betaalt voor het voorzieningenniveau van de gemeente. Ook geeft het zicht op de mogelijkheden en de ruimte om de lokale lasten te verhogen, afgezien van de vraag of dat politiek wenselijk is. Wanneer de lokale lasten gemiddeld laag zijn, is er ruimte om de financiële positie te versterken, indien nodig en/of gewenst. Voor de reinigings- en rioolheffing en andere producten van gemeenten is het belangrijk om inzicht te hebben in hoeverre de tarieven kostendekkend zijn. Zijn alle kosten die mogen worden toegerekend, ook toegerekend? Worden er niet meer kosten toegerekend dan zou mogen, maar worden er ook niet minder kosten toegerekend dan toegestaan? Is er nog ruimte om tarieven te verhogen om meer opbrengsten te genereren? Dit afgezien van de vraag of dat politiek wenselijk is. Overigens kan het ook een bewuste politieke keuze zijn om de kosten niet voor 100% in rekening te brengen bij de burger. Dan zullen deze kosten opgevangen moeten worden door andere algemene middelen van de gemeente zoals de OZB.

Nog niet bekend Lager dan 600 600 tot 650 650 tot 700 700 tot 750 750 tot 800 800 tot 850 850 tot 950 950 of hoger

58

3.6 Schulden Brutoschulden De brutoschulden van de Nederlandse gemeenten zijn, uitgedrukt in een percentage van het balanstotaal, in de afgelopen jaren opgelopen van 57% per ultimo 2010 tot 60% per ultimo 2014. Dit betekent dat eind 2014 60% van het bezit op de balans van de gemeente is gefinancierd met schuld en dat 40% van het bezit op de balans is gefinancierd met eigen vermogen (reserves). In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de debt-ratio (vreemd vermogen in een percentage van het balanstotaal) van alle Nederlandse gemeenten in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Ontwikkeling debt-ratio gemeenten 2010 - 2014 80% 70% 60% 50% 40% 30%

57%

58%

59%

61%

60%

2010

2011

2012

2013

2014

20% 10% 0%

Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de gemeenten voor wat betreft de omvang van de brutoschuld. Opvallend zijn de regionale verschillen, de verschillen in grootte van de gemeente (op basis van het aantal inwoners) en de verschillen tussen gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en mate van centrumfunctie. • D e brutoschuld is gemiddeld het hoogst voor gemeenten in de provincie Zeeland, met 77% van het bezit op de balans van de gemeente gefinancierd met schuld. • De gemeenten in de provincie Noord-Holland hebben gemiddeld de laagste brutoschuld, met 48 % van het bezit op de balans van de gemeente gefinancierd met schuld.


59

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de brutoschuld in een percentage van het balanstotaal in de periode 2010 - 2014 van de gemeenten per provincie weergegeven. Ontwikkeling debt-ratio gemeenten 2010 - 2014 Ontwikkeling debt-ratio gemeenten per provincie

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Drenthe Flevoland 65% 52% 68% 52% 69% 54% 71% 56% 71% 58%

Friesland 63% 67% 68% 68% 67%

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 65% 65% 54% 49% 47% 68% 68% 54% 50% 47% 70% 72% 57% 52% 48% 70% 75% 58% 53% 50% 69% 73% 59% 53% 48% 2010

2011

2012

2013

Overijssel 68% 71% 74% 74% 75%

Utrecht Zeeland 57% 59% 61% 62% 63%

77% 75% 76% 77% 77%

ZuidHolland 60% 61% 62% 63% 63%

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: 57% 2011: 58% 2012: 59% 2013: 61% 2014: 60% • D e brutoschuld is gemiddeld het hoogst voor gemeenten met een inwoneraantal tussen de 50.000 en 100.000, met 71% van het bezit op de balans van de gemeente gefinancierd met schuld. • De G4 hebben gemiddeld de laagste brutoschuld, met 48% van bezit op de balans van de gemeente gefinancierd met schuld.

60

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de brutoschuld in de periode 2010 - 2014 van de gemeenten per grootteklasse weergegeven. Ontwikkeling debt-ratio gemeenten 2010 - 2014 Ontwikkeling debt-ratio gemeenten per grootteklasse

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 05.000 56% 56% 55% 56% 56%

5.00010.000 51% 52% 54% 51% 53%

10.00020.000 49% 49% 51% 51% 52% 2010

20.00050.000 57% 58% 60% 61% 61% 2011

2012

50.000100.000 66% 68% 70% 71% 71% 2013

100.000+

G4

61% 63% 66% 67% 67%

48% 48% 48% 50% 48%

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: 57% 2011: 58% 2012: 59% 2013: 61% 2014: 60% • D e brutoschuld van gemeenten met een matige sociale structuur en een geringe centrumfunctie is gemiddeld het hoogst. Bij deze gemeenten is gemiddeld 83% van het bezit op de balans van de gemeente gefinancierd met schuld. • Gemeenten met een redelijke sociale structuur en geen centrumfunctie hebben met 49% gemiddeld de laagste brutoschuld uitgedrukt in een verhouding met het bezit op de balans van de gemeente.


61

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de brutoschuld in de periode 2010 - 2014 van de verschillende typen gemeenten opgenomen. Ontwikkeling debt-ratio gemeenten 2010 - 2014 Ontwikkeling debt-ratio gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Soc. struc. zwak en CF sterk 69% 72% 75% 76% 76%

Soc. struc. zwak en CF redelijk 56% 55% 52% 51% 52%

Soc. struc. zwak en CF weinig 60% 64% 69% 71% 69%

Soc. struc. matig en CF sterk 59% 61% 64% 64% 64%

Soc. struc. matig en CF redelijk 67% 70% 70% 71% 70%

Soc. struc. matig en CF weinig 78% 81% 81% 83% 83%

2010 Landelijk gemiddelde: 2010: 57% 2011: 58% 2012: 59% 2013: 61% 2014: 60%

62

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 72% 57% 51% 49% 54% 78% 59% 52% 47% 55% 79% 60% 53% 47% 58% 79% 61% 53% 48% 60% 78% 61% 54% 49% 61%

2011

2012

2013

2014

Soc. struc. goed en CF weinig 53% 54% 60% 58% 59%

Soc. struc. goed en CF zonder 50% 51% 53% 54% 55%

G4

48% 48% 48% 50% 48%

Financieringsstructuur Per saldo hebben de gemeenten in 2014 een bedrag van € 1,6 miljard aan lang vreemd vermogen aangetrokken. Het gaat hierbij met name om de omzetting van kort vreemd vermogen naar lang vreemd vermogen. Het kort vreemd vermogen is in 2014 gedaald met een zelfde bedrag van € 1,6 miljard. Om een goed inzicht te krijgen in de schuldpositie van de Nederlandse gemeenten is niet alleen de omvang van de langlopende schulden van belang, maar ook de omvang van het nettowerkkapitaal (vlottende passiva minus vlottende activa met uitzondering van de voorraad gronden), evenals de inzet van externe financieringsmiddelen (waar is de schuld voor gebruikt?). In de volgende tabel is de mutatie in de aanwending van de externe financiering van de Nederlandse gemeenten in de periode 2010 - 2014 opgenomen. 2010 2011 2012 2013 2014 Langlopende schulden 33,1 35,6 37,0 38,2 39,4 Vlottende passiva 15,9 14,3 14,6 14,1 12,5 Vlottende activa (excl. voorraden) -/- 9,8 -/- 9,2 -/- 9,4 -/- 9,2 -/- 8,9 Externe financiering 39,3 40,7 42,3 43,2 43,0 Kapitaalverstrekking deelnemingen 2,5 2,3 2,4 2,2 2,0 Uitgezette leningen 11,2 10,2 9,2 9,1 8,9 Overige uitzettingen > 1 jaar 4,2 3,9 3,6 3,2 1,9 Voorraden 12,1 11,7 11,2 10,5 9,8 Bijdrage aan activa in eigendom derden 0,5 0,5 0,6 0,6 0,6 Inzet financiering FVA en GREX 30,5 28,7 27,0 25,6 23,2 Externe financiering ten behoeve van het 8,8 12,0 15,2 17,7 19,8 voorzieningenniveau (mava) Materiële vaste activa 46,5 48,6 50,8 51,8 54,2 Externe financiering in % materiële vaste activa 19% 25% 30% 34% 36%


63

Wat valt op: 1. De externe financiering is in 2014 gedaald met een bedrag met € 0,2 miljard tot een bedrag van € 43,0 miljard. Hiervan is een bedrag van € 10,8 miljard (= 25%) gebruikt voor het doorlenen aan derden of het tijdelijk uitzetten van overtollige middelen bij derden. In het algemeen kan worden gesteld dat het debiteurenrisico voor de Nederlandse gemeenten voor deze uitzettingen laag is, mede door de strakke regelgeving van het Rijk op dit gebied. Het blijft vanzelfsprekend van belang dat gemeenten, gegeven de huidige economische situatie, het debiteurenrisico van deze uitzettingen strak moeten blijven monitoren. 2. Gemeenten hebben ultimo 2014 voor een bedrag van € 2,0 miljard (= 5%) geïnvesteerd in deelnemingen (bv’s en nv’s). Dit bedrag is de afgelopen jaren vrij stabiel gebleven. 3. Van de aangetrokken externe financiering is een bedrag van circa € 9,8 miljard (= 23%) aangewend voor de financiering van de gemeentelijke grondexploitaties. 4. In het algemeen financieren gemeenten de grondexploitaties door middel van het aantrekken van kortetermijnfinanciering (kasgeldleningen). Dit was de afgelopen jaren financieel aantrekkelijk omdat de kortetermijnrente (nog) lager was dan de langetermijnrente. In 2014 blijkt echter de kortetermijnfinanciering te zijn gedaald met een bedrag van € 1,6 miljard. Dit komt naar alle waarschijnlijkheid doordat gemeenten volgens de Wet Fido een beperkte mate kortetermijnfinanciering mogen aantrekken. 5. De Nederlandse gemeenten gebruikten ultimo 2014 in totaal € 19,8 miljard voor de investeringen in het voorzieningenniveau voor de burgers (zoals wegen, riolering, straten, pleinen, parken en gebouwen) in de gemeenten. Hiermee is circa 36% van wat per ultimo 2014 volgens de balans is geïnvesteerd in materiële vaste activa belast met externe financiering. Ten opzichte van 2013 is dit een stijging met twee procentpunten. Van de boekwaarde ultimo 2014 van de materiële vaste activa is dus 36% gefinancierd met vreemd vermogen en 64% met eigen vermogen. Ten opzichte van de balanspositie ultimo 2010 is het aandeel vreemd vermogen toegenomen met 17 procentpunten. Deze toename komt voornamelijk door de daling van het eigen vermogen van de Nederlandse gemeenten in de periode 2010 - 2014 met € 2,6 miljard en door de netto-investeringen in deze periode van € 7,7 miljard. Door de afname van het eigen vermogen zijn de eigen financieringsmiddelen van gemeenten de afgelopen jaren afgenomen. De netto-investeringen van in totaal € 7,7 miljard in onder meer riolering, wegen en gebouwen zijn de afgelopen jaren overwegend gefinancierd met geld dat van banken is geleend en met geld dat is ontvangen aan aflossingen van de door gemeenten verstrekte leningen. Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de gemeenten voor wat betreft de aanwending van de externe financiering. Opvallend zijn de regionale verschillen, de verschillen in grootte van de gemeente (op basis van het aantal inwoners) en de verschillen tussen gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en mate van centrumfunctie. • G emeenten in de provincie Zeeland hebben ultimo 2014 gemiddeld 64% van de geactiveerde investeringen met vreemd vermogen gefinancierd. • Gemeenten in de provincie Flevoland hebben ultimo 2014 gemiddeld 9% externe financiering nodig gehad voor het financieren van de geactiveerde investeringen.

64

In onderstaande figuur is de gemiddelde externe financiering in een percentage van de geactiveerde investeringen in de periode 2010 - 2014 per provincie opgenomen. Aanwending externe financiering gemeenten 2010 - 2014 Aanwending externe financiering, gemeenten per provincie

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% Drenthe Flevoland 31% -11% 38% -7% 48% -1% 55% 0% 55% 9%

Friesland 36% 44% 46% 48% 49%

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 27% 34% 13% -3% 15% 38% 45% 15% 2% 18% 43% 52% 25% 11% 20% 45% 57% 29% 17% 25% 46% 55% 31% 19% 30% 2010

2011

2012

2013

Overijssel 32% 40% 48% 49% 52%


62% 60% 62% 63% 64%

ZuidHolland 20% 28% 32% 37% 38%

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: 19% 2011: 25% 2012: 30% 2013: 34% 2015: 36% • G emeenten met een inwoneraantal tussen de 50.000 en 100.000 hebben ultimo 2014 53% van de geactiveerde investeringen met vreemd vermogen gefinancierd. • Gemeenten met een inwoneraantal tussen de 5.000 en 10.000 hebben ultimo 2014 gemiddeld maar 11% van de geactiveerde investeringen hoeven te financieren met vreemd vermogen.


65

In onderstaande figuur is de gemiddelde externe financiering in een percentage van de geactiveerde investeringen in de periode 2010 - 2014 per grootteklasse opgenomen. Aanwending externe financiering gemeenten 2010 - 2014 Aanwending externe financiering, gemeenten per grootteklasse

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 05.000 31% 27% 27% 27% 29%

5.00010.000 2% 2% 9% 5% 11%

10.00020.000 4% 8% 15% 16% 18% 2010

20.00050.000 16% 18% 23% 32% 33% 2011

2012

50.000100.000 36% 42% 48% 50% 53% 2013

100.000+

G4

27% 34% 42% 44% 46%

9% 13% 15% 22% 27%

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: 19% 2011: 25% 2012: 30% 2013: 34% 2015: 36% • G emeenten met een matige sociale structuur en een beperkte centrumfunctie hebben ultimo 2014 gemiddeld 64% van de geactiveerde investeringen met vreemd vermogen gefinancierd. • Gemeenten met een redelijke sociale structuur en zonder centrumfunctie hebben ultimo 2014 gemiddeld maar 12% van de geactiveerde investeringen gefinancierd met vreemd vermogen. • Opvallend is dat gemeenten met een zwakke en matige sociale structuur, onafhankelijk van de mate van centrumfunctie, overwegend meer geactiveerde investeringen met vreemd vermogen hebben belast dan gemeenten met een redelijke en goede sociale structuur.

66

In onderstaande figuur is de gemiddelde externe financiering in een percentage van de geactiveerde investeringen in de periode 2010 - 2014 per type gemeente opgenomen. Aanwending externe financiering gemeenten 2010 - 2014 Aanwending externe financiering, gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% Soc. struc. zwak en CF sterk 40% 48% 55% 58% 59%

Soc. struc. zwak en CF redelijk 19% 23% 24% 26% 27%

Soc. struc. zwak en CF weinig 42% 50% 57% 60% 58%

Soc. struc. matig en CF sterk 24% 31% 39% 40% 43%

Soc. struc. matig en CF redelijk 47% 51% 53% 55% 56%

Soc. struc. matig en CF weinig 55% 58% 58% 61% 64%

2010

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 43% 20% 10% -5% 1% 59% 26% 15% -4% 6% 62% 31% 21% 2% 17% 64% 34% 23% 8% 23% 63% 35% 23% 12% 27%

2011

2012

2013

Soc. struc. goed en CF weinig 9% 15% 23% 27% 30%

Soc. struc. goed en CF zonder -3% 4% 10% 15% 17%

G4

9% 13% 15% 22% 27%

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: 19% 2011: 25% 2012: 30% 2013: 34% 2015: 36%


67

Nettoschuld De nettoschuld van de gemeenten is de afgelopen jaren toegenomen en bedraagt ultimo 2014 € 1.917 per inwoner. Ten opzichte van 2013 is dit een stijging met € 68 per inwoner (=3,7%). De belangrijkste oorzaak van deze stijging is dat de gemeenten in 2014 de ontvangen aflossingen op de door hen verstrekte leningen aan derden hebben aangewend voor de financiering van investeringen en niet hebben gebruikt voor het aflossen van aangetrokken leningen. De nettoschuld wordt als volgt berekend: netto schuld: lang + kort vreemd vermogen -/- vlottende activa (exclusief voorraden) -/- langlopende uitgezette leningen -/- langlopende beleggingen. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de gemiddelde nettoschuld per inwoner van alle Nederlandse gemeenten in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Ontwikkeling nettoschuld per inwoner gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €)

2.000

1.500

1.759

1.849

1.917

1.596 1.433 1.000

500

0

2010

2011

2012

2013

2014

De nettoschuld per inwoner verschilt aanzienlijk per gemeente. De uitkomsten variëren van een overschot (bezit) van € 5.516 per inwoner tot een schuld van € 6.142 per inwoner. Het aantal gemeenten met een overschot is aanzienlijk kleiner dan het aantal gemeenten met een schuld. Belangrijk aandachtspunt bij het analyseren van de ontwikkeling van de bruto- en nettoschulden van gemeenten is dat gemeenten die gronden hebben uitgegeven in erfpacht, en de vooruit ontvangen erfpachtcanons als vooruit ontvangen bedragen onder de schulden hebben opgenomen, een relatief hoge bruto- en nettoschuld hebben. Voor de beoordeling van de hoogte van de bruto- en nettoschuld van de Nederlandse gemeenten zijn dus zowel de aanwending van de schulden als de samenstelling van de schulden van belang. Vooruit ontvangen bedragen zijn namelijk geen echte nog te betalen schulden, maar vooruit ontvangen bedragen van burgers, die in latere perioden ten gunste van de gemeentelijke exploitatie worden gebracht. Deze vooruit ontvangen bedragen zijn rentevrij en geven dus geen rentedruk op de toekomstige gemeentelijke exploitatie. Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de gemeenten voor wat betreft de omvang van de nettoschuld. Opvallend zijn de regionale verschillen, de verschillen in grootte van de gemeente (op basis van het aantal inwoners) en de verschillen tussen gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en mate van centrumfunctie.

68

• D e nettoschuld per inwoner is gemiddeld het hoogst voor gemeenten in de provincie Zeeland met een gemiddeld bedrag van € 2.805 per inwoner. • De gemeenten in de provincie Limburg hebben met gemiddeld € 1.163 de laagste nettoschuld per inwoner. In de volgende figuur is de ontwikkeling van de gemiddelde nettoschuld per inwoner van de gemeenten gegroepeerd per provincie in de periode 2010 - 2014 weergegeven. Ontwikkeling nettoschuld per inwoner gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Ontwikkeling nettoschuld gemeenten per provincie (bedrag per inwoner)

3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Drenthe Flevoland 1.584 1.491 1.810 1.653 2.037 1.920 2.197 2.047 2.287 2.034

Friesland 1.542 1.666 1.778 1.812 1.873

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 1.513 1.762 837 1.021 1.779 1.708 2.020 866 1.106 1.907 1.875 2.122 957 1.218 2.126 1.921 2.351 1.085 1.388 1.991 1.889 2.430 1.163 1.380 2.314 2010

2011

2012

2013


ZuidHolland 1.338 1.592 1.753 1.938 1.968

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 1.433 2011: € 1.596 2012: € 1.759 2013: € 1.849 2014: € 1.917 • D e gemiddelde nettoschuld per inwoner is bij de grote gemeenten (100.000+) met een bedrag van gemiddeld € 2.407 per inwoner hoger dan bij de overige gemeenten. Ook de gemeenten met een inwoneraantal tussen de 50.000 en 100.000 hebben met € 2.402 een relatief hoge nettoschuld per inwoner. • De gemeenten met een inwoneraantal tussen de 5.000 en 10.000 hebben ultimo 2014 gemiddeld de laagste nettoschuld per inwoner (€ 660). • Uit onze trendanalyse komt naar voren dat de middelgrote en grote gemeenten relatief zwaar getroffen zijn door de banken-, euro- en economische crisis en relatief grote verliezen hebben geleden op hun grondexploitaties. Dit heeft een nadelig effect op de nettoschuld van deze gemeenten.


69

In de volgende figuur is van gemeenten de ontwikkeling van de gemiddelde nettoschuld per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven, gegroepeerd per grootteklasse. Ontwikkeling nettoschuld per inwoner gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Ontwikkeling nettoschuld gemeenten per grootteklasse (bedrag per inwoner)

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 05.000 2.582 2.061 2.202 2.134 2.241

5.00010.000 731 728 825 691 660

10.00020.000 703 748 872 919 942 2010

20.00050.000 1.128 1.257 1.373 1.465 1.495 2011

2012

50.000100.000 1.910 2.125 2.293 2.380 2.401 2013

100.000+

G4

1.842 2.039 2.271 2.416 2.407

1.490 1.735 2.014 2.016 2.365

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 1.433 2011: € 1.596 2012: € 1.759 2013: € 1.849 2014: € 1.917 • G emeenten met een matige sociale structuur en een geringe centrumfunctie hebben ultimo 2014 met een nettoschuld van gemiddeld € 3.903 per inwoner gemiddeld de hoogste nettoschuld. • Gemeenten met een redelijke sociale structuur en geen centrumfunctie hebben met een nettoschuld van gemiddeld € 650 per inwoner gemiddeld de laagste nettoschuld. • Opvallend is dat gemeenten met een zwakke en matige sociale structuur, onafhankelijk van de mate van centrumfunctie, overwegend meer nettoschulden per inwoner hebben dan gemeenten met een redelijke en goede sociale structuur. Uitzondering hierop zijn de gemeenten met een zwakke sociale structuur en een redelijke centrumfunctie.

70

In de volgende figuur is van gemeenten de ontwikkeling van de gemiddelde nettoschuld per inwoner weergegeven in de periode 2010 - 2014, gegroepeerd naar sociale structuur en mate van centrumfunctie. Ontwikkeling nettoschuld per inwoner gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Ontwikkeling netto schuld gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie (bedrag per inwoner)

4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Soc. struc. zwak en CF sterk 2.027 2.243 2.522 2.707 2.773

Soc. struc. zwak en CF redelijk 735 848 823 867 910




Soc. struc. matig en CF weinig 2.787 3.260 3.439 3.822 3.903

2010

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 2.579 1.211 657 502 1.518 2.689 1.340 719 459 1.646 2.869 1.451 831 556 1.864 2.872 1.331 879 588 2.076 2.799 1.532 877 650 2.106

2011

2012

2013

Soc. struc. goed en CF weinig 975 1.068 1.217 1.323 1.370

Soc. struc. goed en CF zonder 721 851 964 1.066 1.076

G4

1.490 1.735 2.014 2.016 2.365

2014



71

3.7 (Im)materiële vaste activa In 2014 is de boekwaarde van de (im)materiële vaste activa van de Nederlandse gemeenten gestegen met € 2,4 miljard tot een bedrag van € 54,2 miljard. In 2013 was de stijging nog € 1,0 miljard. In onderstaande figuur is de ontwikkeling in de periode 2010 - 2014 van de geactiveerde investeringen op de balans van gemeenten opgenomen. Ontwikkeling boekwaarde (im)materiële vaste activa gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X € 1 miljoen)

70.000 48.616

50.791

51.814

54.235

46.498

2010

2011

2012

2013

2014

60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0

Totale netto investering 2010 - 2014 € 7,8 miljard

Totale netto investering per inwoner 2010 - 2014 € 443

In de afgelopen vijf jaar is de nettoboekwaarde van de geactiveerde investeringen toegenomen met € 7,8 miljard en hebben de gemeenten gemiddeld een bedrag van € 443 per inwoner netto geïnvesteerd. In 2014 hebben de Nederlandse gemeenten gemiddeld een bedrag van € 143 per inwoner netto geïnvesteerd in het voorzieningenniveau (zoals wegen, riolering, straten, pleinen, parken en gebouwen) in de gemeenten. Dit bedrag is ruim tweemaal zoveel als de netto-investeringen in 2012. Ultimo 2014 is in totaal € 54,2 miljard geïnvesteerd in het voorzieningenniveau. Dat is gemiddeld € 3.217 per inwoner. Ultimo 2010 was dat nog gemiddeld € 2.774 per inwoner.

72

Hierbij moet wel worden opgemerkt dat gemeenten binnen de kaders van de van toepassing zijnde verslaggevingsvoorschriften (Besluit Begroting en Verantwoording) zelf het beleid mogen vaststellen voor het activeren van investeringen met maatschappelijk nut, de afschrijvingsmethodiek (lineair of annuïtair) en de afschrijvingsperiode. Om de werkelijke omvang van de netto-investeringen te kunnen vaststellen, zijn dan ook meer gegevens nodig dan alleen de mutatie van de boekwaarde van de materiële vaste activa. Dit heeft ook tot gevolg dat voorzichtigheid is geboden bij conclusies over de investeringen. De boekwaarde van de geactiveerde investeringen bestaan ultimo 2014 voor 87% uit investeringen met economisch nut. Ten opzichte van 2013 is dit percentage licht gestegen. Investeringen met economisch nut zijn investeringen die in de nabije toekomst voor gemeenten een inkomende geldstroom (opbrengsten) tot gevolg (kunnen) hebben (huur en heffingen). De verslaggevingsvoorschriften voor gemeenten schrijven niet voor dat deze investeringen volledig moeten worden gedekt door middel van direct aan deze investeringen toe te rekenen opbrengsten. Daarom kan een ‘onrendabele top’ bij deze investeringen aanwezig zijn. Deze onrendabele top wordt, zolang het actief een maatschappelijke functie heeft, over de economische levensduur van deze investeringen afgeschreven. Circa 11% van de boekwaarde van de geactiveerde investeringen bestaat ultimo 2014 uit investeringen met maatschappelijk nut. Ten opzichte van 2012 en 2013 is dit percentage niet gewijzigd. Investeringen met maatschappelijk nut zijn investeringen waar geen directe toekomstige opbrengsten tegenover staan. De verslaggevingsvoorschriften voor gemeenten staan toe dat deze investeringen mogen worden geactiveerd of direct volledig ten laste van de exploitatie van de gemeente mogen worden gebracht. Ook mogen extra afschrijvingen worden gedaan op basis van het jaarrekeningresultaat van de gemeente (= resultaatafhankelijk afschrijven).


73

In onderstaande figuur zijn de specificaties 2012 - 2014 van de boekwaarde van de geactiveerde investeringen per inwoner opgenomen. Specificatie materiële vaste activa gemeenten 2012 - 2014 (Bedragen X €) Specificatie boekwaarde materiële vaste activa (bedrag per inwoner)

3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Investeringen met een economisch nut 2.232 2.277 2.861

Gronden uitgegeven in erfpacht 464 468 468 2012

2013

Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk 333 347 350

2014

De boekwaarde van de investeringen met economisch nut bestaat ultimo 2014 voor 52% uit bedrijfsgebouwen, voor 23% uit gronden en terreinen en voor 16% uit grond-, wegen waterbouwkundige werken (riolering). Ten opzichte van 2013 valt op dat met name het aandeel Bedrijfsgebouwen is toegenomen.

74

In onderstaande figuur zijn de specificaties 2012 - 2014 van de boekwaarde van de geactiveerde investeringen met economisch nut per inwoner opgenomen. Specificatie materiële vaste active met economisch nut gemeenten 2012 - 2014 (Bedragen X €) Specificatie boekwaarde materiële vaste activa met economisch nut (bedrag per inwoner)

1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 Gronden en terreinen

Woonruimten

Bedrijfsgebouwen

544 561 666

106 110 14

1.252 1.279 1.477

Grond, wegen waterbouwkundige werken 439 445 472

2012

2013

Vervoersmiddelen

Machines/ installaties

Overige materiële activa

29 20 22

102 100 98

144 149 119

2014

Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de gemeenten voor wat betreft de omvang van de investeringen. Opvallend zijn de regionale verschillen, de verschillen in grootte van de gemeente (op basis van het aantal inwoners) en de verschillen tussen gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en mate van centrumfunctie. • D e boekwaarde van de (im)materiële vaste activa per inwoner is voor gemeenten in de provincie Noord-Holland met een gemiddeld bedrag van € 5.773 per inwoner het hoogst. • De gemeenten in de provincie Flevoland hebben met een boekwaarde van de (im)materiële vaste activa van gemiddeld € 2.188 per inwoner de laagste boekwaarde.


75

In de volgende figuur is de boekwaarde van de (im)materiële vaste activa per inwoner weergegeven van de gemeenten per provincie in de periode 2010 - 2014. Ontwikkeling boekwaarde materiële vaste activa gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Materiële vaste activa gemeenten per provincie (bedrag per inwoner)

7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Drenthe Flevoland 2.132 2.127 2.195 2.233 2.479 2.227 2.589 2.199 2.694 2.188

Friesland 2.279 2.289 2.352 2.375 2.442


2011

2012

2013


ZuidHolland 2.723 2.902 3.000 3.084 3.153

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 2.774 2011: € 2.902 2012: € 3.029 2013: € 3.091 2014: € 3.217 • D e boekwaarde van de (im)materiële vaste activa per inwoner is bij de kleinste gemeenten en de G4-gemeenten met een bedrag van gemiddeld € 4.538 respectievelijk € 7.016 per inwoner het hoogst. • Gemeenten met een inwoneraantal tussen de 5.000 en 10.000 hebben gemiddeld de laagste boekwaarde per inwoner ultimo 2014 (€ 1.915). • Opvallend is dat de boekwaarde van de (im)materiële vaste activa per inwoner met uitzondering van de allerkleinste gemeenten (tot 5.000 inwoners) oploopt naarmate de gemeente meer inwoners heeft.

76

In de volgende figuur is de boekwaarde van de (im)materiële vaste activa per inwoner weergegeven van de gemeenten per inwonersklasse in de periode 2010 - 2014. Ontwikkeling boekwaarde materiële vaste activa gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Materiële vaste activa gemeenten per grootteklasse (bedrag per inwoner)

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 05.000 4.672 4.339 4.273 4.284 4.538

5.00010.000 1.818 1.870 1.891 1.884 1.915

10.00020.000 1.989 2.042 2.104 2.125 2.164 2010

20.00050.000 1.979 2.068 2.144 2.184 2.231 2011

2012

50.000100.000 2.554 2.663 2.797 2.855 2.907 2013

100.000+

G4

2.910 3.053 3.196 3.275 3.296

5.705 6.010 6.306 6.421 7.016

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 2.774 2011: € 2.902 2012: € 3.029 2013: € 3.091 2014: € 3.217 • G emeenten met een matige sociale structuur en een sterke centrumfunctie hebben relatief de hoogste boekwaarde van gemiddeld € 3.203 per inwoner. • Gemeenten met een goede sociale structuur en geen centrumfunctie hebben relatief de laagste boekwaarde van de (im)materiële vaste activa van gemiddeld € 1.988 per inwoner.


77

In de volgende figuur is de boekwaarde van de (im)materiële vaste activa per inwoner weergegeven, gegroepeerd naar sociale structuur en mate van centrumfunctie in de periode 2010 - 2014. Ontwikkeling boekwaarde (im)materiële vaste activa gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Materiële vaste activa gemeenten gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie (bedrag per inwoner)

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Soc. struc. zwak en CF sterk 2.708 2.750 2.922 3.033 3.153






2010 Landelijk gemiddelde: 2010: € 2.774 2011: € 2.902 2012: € 3.029 2013: € 3.091 2014: € 3.217

78

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 2.575 2.132 1.870 1.947 2.243 2.638 2.236 1.937 1.951 2.348 2.704 2.335 2.021 2.017 2.456 2.755 2.364 2.023 2.099 2.551 2.715 2.407 2.080 2.169 2.627

2011

2012

2013

2014



G4

5.705 6.010 6.306 6.421 7.016

3.8 Nog met burgers te verrekenen kapitaallasten Wanneer de boekwaarde van de materiële vaste activa wordt verlaagd met het eigen vermogen van de gemeenten ultimo 2014 resteert een saldo van € 25,2 miljard (2013: € 22,2 miljard). Dit is het bedrag dat de gemeenten gezamenlijk nog moeten ‘verdienen’ in de toekomst om deze investeringen in de begroting te kunnen dekken. Anders geformuleerd: de Nederlandse gemeenten hebben gezamenlijk ultimo 2014 een bedrag van € 25,2 miljard aan lasten doorgeschoven naar de toekomst. Dit is ongeveer 50% van de totale exploitatieomvang van de Nederlandse gemeenten gezamenlijk in 2014. In 2010 was het bedrag dat gemeenten nog moesten verrekenen met de burgers gemiddeld € 881 per inwoner. In 2014 is dit opgelopen naar € 1.496 per inwoner. Dit is een stijging van circa 70% in een periode van vier jaar. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de kapitaallasten die de Nederlandse gemeenten gemiddeld nog met de burgers moeten verrekenen weergegeven. Ontwikkeling kapitaallasten nog met de inwoners te verrekenen gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X € per inwoner)

1.600 1.400 1.496

1.200 1.277

1.000 1.068

800 600

1.330

881

400 200 0

2010

2011

2012

2013

2014

Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de gemeenten voor wat betreft de mate waarin kapitaallasten zijn doorgeschoven naar de toekomst. • D e nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner zijn voor gemeenten in de provincies NoordHolland en Zeeland gemiddeld het hoogst, met een gemiddeld bedrag van respectievelijk € 2.205 en € 2.074. • De nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner zijn voor gemeenten in de provincies Flevoland en Noord-Brabant gemiddeld het laagst, met een gemiddeld bedrag van respectievelijk € 685 en € 808.


79

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner in de periode 2010 - 2014 van de gemeenten gegroepeerd per provincie opgenomen. Ontwikkeling kapitaallasten nog met de inwoners te verrekenen gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Kapitaallasten nog met burgers te verrekenen gemeenten per provincie (bedrag per inwoner)

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Drenthe Flevoland 762 254 940 366 1.298 512 1.550 493 1.695 685

Friesland 1.060 1.261 1.361 1.417 1.532

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 821 1.205 609 271 1.594 1.060 1.436 635 385 1.757 1.212 1.715 877 599 2.024 1.285 1.865 938 723 1.782 1.379 1.910 1.096 808 2.205 2010

2011

2012

2013

Over- Utrecht Zeeland ijssel 869 844 1.817 1.059 1.109 1.824 1.299 1.362 1.934 1.340 1.544 1.981 1.498 1.616 2.074

ZuidHolland 800 1.063 1.232 1.365 1.506

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 881 2011: € 1.068 2012: € 1.277 2013: € 1.330 2014: € 1.496 • De nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner zijn voor de G4 gemiddeld het hoogst (€ 2.424). • De nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner zijn voor gemeenten tussen de 5.000 en 10.000 inwoners gemiddeld het laagst (€ 574).

80

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner in de periode 2010 - 2014 van de gemeenten per grootteklasse opgenomen. Ontwikkeling kapitaallasten nog met de inwoners te verrekenen gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Kapitaallasten nog met burgers te verrekenen per grootteklasse (bedrag per inwoner)

3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 05.000 1.700 1.432 1.414 1.422 1.827

5.00010.000 306 320 457 389 574

10.00020.000 365 459 601 630 731 2010

20.00050.000 559 721 864 940 1.051 2011

2012

50.000100.000 1.179 1.361 1.576 1.673 1.820 2013

100.000+

G4

1.037 1.245 1.557 1.674 1.750

1.530 1.843 2.130 1.949 2.424

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 881 2011: € 1.068 2012: € 1.277 2013: € 1.330 2014: € 1.496 • D e nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner van gemeenten met een zwakke sociale structuur en een sterke centrumfunctie zijn met gemiddeld € 2.131 het hoogst. • De nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner van gemeente met een redelijke sociale structuur en geen centrumfunctie zijn gemiddeld het laagste met een bedrag van gemiddeld € 585 per inwoner. • Opvallend is dat gemeenten met een zwakke en matige sociale structuur, onafhankelijk van de mate van centrumfunctie, en de G4, overwegend meer kapitaallasten per inwoner hebben te verrekenen in de toekomst dan gemeenten met een redelijke en goede sociale structuur. Uitzondering hierop zijn de gemeenten met een zwakke sociale structuur en een redelijke centrumfunctie. Gemeenten met een redelijke sociale structuur en sterke centrumfunctie hebben daarentegen met € 2.131in de toekomst wel veel kapitaallasten met de burgers te verrekenen.


81

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner in de periode 2010 - 2014 van de gemeenten gegroepeerd per type gemeente opgenomen. Ontwikkeling kapitaallasten nog met de inwoners te verrekenen gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Kapitaallasten nog met burgers te verrekenen gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie (bedrag per inwoner)

3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Soc. struc. zwak en CF sterk 1.350 1.502 1.835 1.977 2.131



Soc. struc. matig en CF sterk 996 1.194 1.473 1.524 1.627



2010 Landelijk gemiddelde: 2010: € 881 2011: € 1.068 2012: € 1.277 2013: € 1.330 2014: € 1.496

82

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 1.323 670 444 196 275 1.773 817 530 194 414 1.882 950 679 355 698 1.957 1.034 700 474 875 1.939 1.135 798 585 1.027

2011

2012

2013

2014

Soc. struc. goed en CF weinig 425 560 730 829 955

Soc. struc. goed en CF zonder 216 355 486 564 677

G4

1.530 1.843 2.130 1.948 2.424

3.9 Voorraden gronden In 2014 is de boekwaarde van de voorraad gronden (in exploitatie genomen gronden en niet in exploitatie genomen gronden) van de Nederlandse gemeenten gedaald met een bedrag van per saldo € 0,7 miljard. Ultimo 2014 bedraagt de boekwaarde van de voorraad gronden € 9,8 miljard (gemiddeld € 585 per inwoner). Dit bedrag moeten de gemeenten nog terugverdienen door de verkoop van de gronden aan particulieren en bedrijven. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de post voorraden in de periode 2010 - 2014 weergegeven. Ontwikkeling boekwaarde voorraad gronden gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X € 1,0 miljoen)

14.000 12.000 10.000

12.050

11.675

8.000

11.162

10.448

9.783

6.000 4.000 2.000 0

2010

2011

2012

2013

2014

De post voorraden gronden op de balans van de gemeenten bestaan voor circa 76% (= € 7,4 miljard) uit ‘Bouwgronden in exploitatie en voor 24% uit ‘Niet in exploitatie genomen’ gronden (= € 2,3 miljard). De boekwaarde van de ‘Niet in exploitatie genomen gronden is in de periode 2010 - 2014 gedaald met een bedrag van € 1,5 miljard (= 39%). De boekwaarde van de ‘Bouwgronden in exploitatie’ is in de periode 2010 - 2014 relatief minder gedaald dan de ‘Niet in exploitatie genomen gronden (9% = € 0,7 miljard).


83

In onderstaand figuur is de ontwikkeling van de post ‘Bouwgronden in exploitatie’ en de ‘Niet in exploitatie genomen gronden’ in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Ontwikkeling boekwaarde Niet in exploitatie genomen gronden en Bouwgronden in exploitatie 2010 - 2014 (Bedragen X € 1,0 miljoen)

9.000 8.000 7.000

8.341

8.115

8.082

7.693

7.400

6.000 5.000 4.000 3.000

3.846

3.476 2.707

2.000

2.628

2.279

1.000 0

2010

2011

2012 BIE

2013

2014

NIEGG

De boekwaarde ultimo 2014 van de voorraad gronden is een nettoboekwaarde. Dat wil zeggen dat dit de boekwaarde inclusief de verliesvoorziening voor verliesgevende grondexploitaties is. Ultimo 2014 is de omvang van deze voorziening voor alle Nederlandse gemeenten gezamenlijk € 3,7 miljard. De verliesvoorziening ultimo 2014 is circa 27% van de brutoboekwaarde van de voorraden ultimo 2014. De totale omvang van de verliesvoorziening is in de periode 2010 - 2014 vrij stabiel gebleven. In onderstaand figuur is de ontwikkeling van de verliesvoorziening gronden in de periode 2012 - 2014 opgenomen. Ontwikkeling verliesvoorziening voorraad gronden gemeenten 2012 - 2014 (Bedragen X € 1,0 miljoen)

4.000 3.500 3.000

3.741

3.522

3.694

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

84

2012

2013

2014

De verliesvoorziening van € 3,7 miljard is overigens niet het volledige verlies dat de gemeenten de afgelopen jaren hebben geleden op hun grondexploitaties. Gemeenten hebben namelijk ook de mogelijkheid om verliezen op hun grondexploitaties direct af te boeken (=verlaging van de brutoboekwaarde). Ook komt het voor dat gemeenten op het moment dat de verliezen definitief zijn de brutoboekwaarde verlagen en hier de verliesvoorziening voor aanwenden. De verliesvoorziening was dan eerder getroffen en wordt dan feitelijk voor de definitieve acceptatie en verwerking van het verlies aangewend. Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de gemeenten ten aanzien van de omvang van de voorraad gronden op de balans. Opvallend zijn de regionale verschillen en de verschillen in grootte van de gemeente (op basis van het aantal inwoners). • D e voorraad gronden per inwoner is voor gemeenten in Flevoland met een bedrag van € 1.716 per inwoner gemiddeld het hoogst. Dit wordt vooral veroorzaakt door de gemeenten Almere en Lelystad. • De voorraad gronden per inwoner voor gemeenten in de provincies Overijssel en Zeeland is met respectievelijk € 903 en € 850 ook relatief hoog. • De voorraad gronden per inwoner voor gemeenten in de provincie Limburg is met € 208 het laagst. In de volgende figuur is van de gemeenten de voorraad gronden per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven per provincie. Ontwikkeling boekwaarde ‘voorraden’ gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Voorraden gemeenten per provincie (bedrag per inwoner)

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Drenthe Flevoland 854 1.629 917 1.716 764 1.838 706 1.937 670 1.716

Friesland 629 562 578 580 584

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noord- Over- Utrecht Zeeland Zuidland ningen Brabant Holland ijssel Holland 834 725 387 1.005 629 1.064 411 809 522 770 624 362 992 615 1.020 355 820 519 790 495 192 884 645 902 411 857 507 786 550 220 618 313 935 376 894 523 725 613 208 841 271 903 306 850 512 2010

2011

2012

2013

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 721 2011: € 698 2012: € 667 2013: € 625 2014: € 585 Deloitte Insight: Financiële trendanalyse Gemeenten, Provincies en Waterschappen

85

• D e voorraad gronden per inwoner is voor gemeenten met meer dan 100.000 inwoners met een bedrag van € 789 het hoogst. • De voorraad gronden per inwoner is ultimo 204 bij de G4 met -/- € 55 het laagst. In de volgende figuur is de voorraad gronden per inwoner in de periode 2010 - 2014 van de gemeenten weergegeven per grootteklasse. Ontwikkeling boekwaarde ‘voorraden’ gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Voorraden gemeenten per grootteklasse (bedrag per inwoner)

1.200 1.000 800 600 400 200 0 -200 05.000 950 700 754 844 775

5.00010.000 592 587 541 545 409

10.00020.000 546 516 484 503 482 2010

20.00050.000 737 707 676 688 671 2011

2012

50.000100.000 806 841 774 760 712 2013

100.000+

G4

963 904 823 849 789

334 302 399 5 -55

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 721 2011: € 698 2012: € 667 2013: € 625 2014: € 585 • G emeenten met een matige sociale structuur en een geringe centrumfunctie hebben gemiddeld de hoogste voorraad gronden van gemiddeld € 2.223 per inwoner. • Gemeenten met een zwakke sociale structuur en een redelijke centrumfunctie hebben gemiddeld de laagste voorraad gronden van gemiddeld € 241 per inwoner.

86

In de volgende figuur is de voorraad gronden per inwoner in de periode 2010 - 2014 weergegeven per type gemeente opgenomen. Ontwikkeling boekwaarde ‘voorraden’ gemeenten 2010 - 2014 (Bedragen X €) Voorraden, gemeente gegroepeerd naar sociale structuur en de mate van centrumfunctie (bedrag per inwoner)

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 -500 Soc. struc. zwak en CF sterk 819 811 779 820 765


Soc. struc. zwak en CF weinig 382 284 279 258 308

Soc. struc. matig en CF sterk 917 893 743 761 699

Soc. struc. matig en CF redelijk 206 273 295 321 290


2010

Soc. Soc. Soc. Soc. Soc. struc. struc. struc. struc. struc. redelijk redelijk redelijk redelijk goed en CF en CF en CF en CF en CF sterk redelijk weinig zonder redelijk 1.350 687 401 356 1.387 1.012 686 386 339 1.387 1.011 648 361 344 1.309 975 681 365 362 1.349 951 616 348 328 1.300

2011

2012

2013

Soc. struc. goed en CF weinig 720 689 664 664 649

Soc. struc. G4 goed en CF zonder 334 716 302 729 399 717 4 721 -55 695

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: € 721 2011: € 698 2012: € 667 2013: € 625 2014: € 585


87

3.10 EMU-saldo Voor 2014 verwachtten de gemeenten een EMU-saldo van circa -/- € 2.8 miljard. De referentiewaarde 2014 voor de gezamenlijke gemeenten was -/- € 2.4 miljard. Dat is dus een verschil van € 417 miljoen (= overschrijding). Het werkelijke EMU-saldo voor de gemeenten berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 1.1 miljard. Op basis van deze benaderingswijze hebben de gemeenten in 2014 de referentiewaarde van -/- € 2.4 miljard niet overschreden. Het werkelijke EMU-saldo 2014 is substantieel beter dan het verwachte EMU-saldo voor 2014 (verschil van circa € 1.7 miljard). Benadering EMU-saldo 2014 gemeenten (Bedragen X € 1 miljoen) Benadering EMU-saldo 2014 Saldo van baten en lasten -/- 95 Mutatie voorraden 609 Mutatie (im)materiele vaste activa -/- 2.421 Mutatie voorzieningen 828 EMU-saldo 2014 -/- 1.079 Referentiewaarde -/- 2.269 Onderschrijding 1.191 Voor 2015 verwachten de gemeenten een EMU-saldo van circa -/- € 2.8 miljard. De referentiewaarde 2015 voor de gezamenlijke gemeenten is -/- € 2.3 miljard. Dat is dus een verschil van € 569 miljoen (= overschrijding).

88

4. Provincies

De twaalf provincies vormen de bestuurslaag tussen het Rijk en de gemeenten en opereren vaak als gebiedsgerichte regisseurs die voor verschillende beleidsterreinen stakeholders samenbrengen om regionale afstemming en samenwerking tot stand te brengen. In de volgende figuur zijn de twaalf provincies en hun omvang op basis van de uitgaven per inwoner opgenomen (periode 2010 - 2014). Grootte provincies o.b.v. de totale lasten per inwoner (Bedragen X €)

1.200 1.000 800 600 400 200 0 Drenthe Flevoland 603 603 585 611 619 484 550 508 522 491

Friesland 620 852 980 794 831

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 468 609 546 526 342 480 615 646 420 401 448 782 557 695 223 455 707 528 392 251 598 693 533 406 258 2010

2011

2012

2013

Overijssel 669 663 500 631 729

Utrecht Zeeland 460 411 389 346 386

761 776 880 770 663

ZuidHolland 255 267 228 242 251

2014



89

Op basis van een analyse van financiële gegevens van de provincies vallen de volgende zaken op: • H et eigen vermogen (reserves) van de provincies is de afgelopen jaren, ondanks de crisis, fors toegenomen van € 5,2 miljard ultimo 2008 tot € 15,9 miljard ultimo 2014. Van ultimo 2008 naar 2014 is het eigen vermogen per inwoner gestegen van gemiddeld € 312 naar € 938 (= 3 keer zo groot). Dit is vooral veroorzaakt door de verkoop van deelnemingen in energiebedrijven. • Het gezamenlijk eigen vermogen van de provincies is in 2014 gedaald van € 16,6 miljard naar € 15,9 miljard per inwoner. Deze daling is overeenkomstig de vastgestelde begrotingen 2014 en betreft met name de inzet van incidentele dekkingsmiddelen om incidenteel beleid mee te dekken. • De brutoschulden van de provincies zijn de afgelopen jaren toegenomen met € 0,1 miljard. De omvang van langlopende leningen bij provincies is met € 561 miljoen erg beperkt. Hiervan neemt de provincie Zuid-Holland € 505 miljoen per ultimo 2014 voor haar rekening. • De nettoschulden bedragen bij provincies -/- € 12,2 miljard per ultimo 2014. In feite dus geen nettoschuld maar een nettovordering. Provincies hebben collectief meer nettovorderingen dan nettoschuld. De nettoschuld van de provincies is van 2010 tot 2014 toegenomen van -/- € 755 per inwoner tot -/- € 721 per inwoner. Het betreft veelal overtollige liquide middelen die belegd zijn en renteopbrengsten opleveren. • Provincies hebben in de afgelopen economische crisisjaren geïnvesteerd. De materiële vaste activa zijn per saldo met € 0,2 miljard toegenomen in de periode 2010 - 2014. • Provincies zijn financieel erg weerbaar. Dit geldt in wat mindere mate voor de provincies Zuid-Holland, NoordHolland, Zeeland, Utrecht en Flevoland. • De provincies hebben in 2014 gezamenlijk € 715 miljoen meer aan lasten dan aan baten. Rekening houdende met de door de staten geautoriseerde toevoegingen en onttrekkingen aan het eigen vermogen is er per saldo sprake van een positief exploitatieresultaat in 2014 van € 214 miljoen. • In de door de staten vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten van € 1,0 miljard voor 2014. Tussentijds hebben de staten het begrote saldo van baten en lasten nadelig bijgesteld met een bedrag van € 0,4 miljard. In totaal werd een negatief saldo van baten en lasten begroot van € 1,4 miljard voor 2014. Uiteindelijk hebben de provincies een negatief saldo van baten en lasten van € 0,7 miljard gerealiseerd in 2014. Er is dus een verschil van € 0,7 miljard tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen. • De 12 Nederlandse provincies gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief saldo van baten en lasten van in totaal € 1,6 miljard. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog € 1,0 miljard. Een verslechtering van € 0,6 miljard. De provincies verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 14,3 miljard. • Alle provincies hebben in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) opgenomen. Ultimo 2014 hebben de provincies gezamenlijk ruim vier maal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar als aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd. • Per inwoner hebben de provincies in 2014 een gemiddeld bedrag van € 201 aan beschikbare weerstandscapaciteit berekend. De provincies hebben in 2014 een gemiddeld bedrag van € 48 per inwoner aan risico’s geïdentificeerd en gekwantificeerd. • De provincies moeten de komende jaren circa € 8,6 miljard via Schatkistbankieren bij het Rijk onderbrengen, waardoor het Rijk minder bij derden hoeft te lenen. • De provincies beschikken ultimo 2014 over € 3,2 miljard aan onbestede subsidies. De onbestede subsidies staan op de balans van de provincies onder de overlopende passiva als vooruit ontvangen bedragen opgenomen. • Het werkelijke EMU-saldo voor de provincies berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 559 miljoen. Op basis van deze benaderingswijze hebben de provincies in 2014 de referentiewaarde van -/- € 674 miljoen met € 115 miljoen onderschreden. Het werkelijke EMU-saldo 2014 is substantieel beter dan het verwachte EMU-saldo voor 2014. • Voor 2015 verwachten de provincies een EMU-saldo van circa-/- € 1.9 miljard. De referentiewaarde 2014 voor de gezamenlijke provincies is -/- € 667 miljoen, een verschil van € 1.3 miljard (= overschrijding). 90

4.1 Resultaten 2014 De provincies hadden in 2014 gezamenlijk € 715 miljoen meer aan lasten dan aan baten. Rekening houdende met de door de staten geautoriseerde toevoegingen en onttrekkingen aan het eigen vermogen is er per saldo sprake van een positief exploitatieresultaat in 2014 van € 214 miljoen. In de periode 2010 - 2014 is het totale saldo van baten en lasten van de provincies circa € 1,6 miljard negatief. Dit bedrag hebben de provincies ‘ontspaard’ en onttrokken aan het eigen vermogen. In de periode 2010 - 2014 hebben de provincies gezamenlijk steeds een positief exploitatieresultaat gerealiseerd van in totaal € 1,3 miljard. Het exploitatieresultaat is inclusief de door de staten goedgekeurde onttrekkingen en toevoegingen aan de reserves. Dit betekent dat de provincies bij elkaar per saldo tussentijds € 2,9 miljard aan de reserves hebben onttrokken in de jaren 2010 - 2014. In onderstaande figuur is de resultaatontwikkeling in de periode 2010 - 2014 van de provincies weergegeven. Gezamenlijke programmarekening provincies 2014 (Bedragen X 1 miljoen) PROGRAMMAREKENING Totale lasten Totale baten Saldo van baten en lasten Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Exploitatieresultaat

Saldo van baten en lasten 2010 - 2014 € 1,6 miljard negatief

2014 2013 2012 2011 2010 7.398 6.848 7.633 7.783 7.612 6.684 6.540 7.150 8.215 7.107 (715) (308) (483) 432 (505) 2.192 3.105 5.721 3.166 2.787 3.121 3.581 6.445 3.060 3.620 214 169 241 326 328

Exploitatieresultaat 2010 - 2014 € 1,3 miljard positief

Provincies zijn bestedingshuishoudingen. Gedeputeerde Staten mogen uitgaven doen binnen de door de Staten vastgestelde begrotingen. Om de werkelijke resultaten van de provincies te kunnen duiden is het noodzakelijk om een vergelijking te maken tussen de werkelijke uitkomsten en de door de Staten vastgestelde begrotingen. In de door de Staten vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten van € 1,0 miljard voor 2014. Tussentijds hebben de Staten het begrote saldo van baten en lasten nadelig bijgesteld met een bedrag van € 0,4 miljard. In totaal werd een negatief saldo van baten en lasten begroot van € 1,4 miljard voor 2014. Uiteindelijk hebben de provincies een negatief saldo van baten en lasten van € 0,7 miljard gerealiseerd in 2014. Dat is een verschil van € 0,7 miljard tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen.


91

In onderstaande figuur is de realiteit van het begrote saldo van baten en lasten 2014 van de provincies opgenomen. Realiteit verwacht resultaat begroting 2014 provincies (Bedragen X €)



Saldo van baten en lasten werkelijk

-714.734.981


-1.032.619.579


-1.383.930.114


De begrote resultaten en de werkelijke resultaten verschillen per provincie: • De provincie Friesland verwachtte voor 2014 op basis van de primaire begroting een negatief saldo van baten en lasten van € 315 per inwoner en de provincie Flevoland een positief saldo van baten en lasten van € 13 per inwoner. De bandbreedte van de verschillen is € 328 per inwoner. • De provincie Flevoland heeft in werkelijkheid het grootste positieve saldo van baten en lasten van € 52 per inwoner gerealiseerd. De provincie Gelderland heeft in werkelijkheid het grootste negatieve saldo van baten en lasten van € 191 per inwoner gerealiseerd. De bandbreedte van de verschillen is € 243 per inwoner. • Bij alle provincies is het werkelijke saldo van baten en lasten positiever dan het begrote saldo van baten en lasten inclusief wijzigingen.in de primaire begroting. • Bij zeven provincies is het werkelijke saldo van baten en lasten positiever dan het begrote saldo van baten en lasten volgens de primaire begrotingen.

92

In onderstaande figuur is de realiteit van het begrote saldo van baten en lasten van de provincies in 2014 opgenomen. Realiteit verwacht saldo van baten en lasten per inwoner begroting provincies 2014 (Bedragen X €)

100 50 0 -50 -100 -150 -200 -250 -300 -350 -400 Drenthe Flevoland -63 13 -20 16 -7 52

Friesland -315 -346 -109

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland -171 4 -112 -33 -31 -198 -184 -164 -52 -70 -191 -50 -62 -15 -49

Begroting primair


Overijssel -113 0 40


-15 -22 11


Werkelijk



93

4.2 Begroting 2015 De 12 Nederlandse provincies gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief saldo van baten en lasten van in totaal € 1,6 miljard. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog € 1,0 miljard. Een verslechtering van € 0,6 miljard. De provincies verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 14,3 miljard. Primaire begroting provincies 2015

Saldo van baten en lasten primaire begroting 2015: € 1,6 miljard negatief (= ontsparing) (= daling van het eigen vermogen) (primaire begroting 2014: € 1,0 miljard negatief)

• D e begrote saldi van baten en lasten 2015 verschillen per provincie. De bandbreedte van de verschillen is € 295 per inwoner. • Geen enkele provincie verwachte voor 2015 een positief saldo van baten en lasten. • Gelderland verwacht het grootste negatieve saldo van baten en lasten in 2015 van € 299 per inwoner, gevolgd door Friesland met € 266 per inwoner en Overijssel met € 155 per inwoner.

94

In onderstaande figuur is het gemiddelde begrote saldo van baten en lasten in de periode 2013 - 2015 per inwoner per provincie opgenomen. Primaire begroting provincies 2015 (Bedragen X €)

50 0 -50 -100 -150 -200 -250 -300 -350 Drenthe Flevoland -132 -2 -63 14 -111 -13

Friesland -61 -315 -266

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland -48 6 -87 -15 -32 -172 4 -112 -34 -31 -299 -190 -99 -17 -74 2013

2014

Overijssel -88 -113 -155


-29 -15 -32


2015



95

4.3 Weerstandsvermogen Er zijn geen wettelijke voorschriften voor het identificeren en kwantificeren van risico’s en het aanmerken van potentiële bronnen van weerstandscapaciteit voor de provincies. Het gevolg hiervan is dat iedere provincie haar eigen systematiek heeft voor het identificeren en kwantificeren van risico’s en het aanmerken van potentiële bronnen van weerstandscapaciteit. Een vergelijking tussen provincies onderling is dan ook niet goed mogelijk. Alle provincies hebben in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) opgenomen. Ultimo 2014 hebben de provincies gezamenlijk ruim vier maal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar als aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd. In onderstaande figuur is dit schematisch weergegeven. Weerstandsvermogen provincies 2014 (Bedragen X € 1 miljard)

3,4

Weerstandsratio 4,2

0,8 Weerstandscapaciteit

Risico’s

De gemiddelde weerstandsratio verschilt per provincie. De provincie Limburg heeft de hoogste weerstandratio (16,0) en de provincie Groningen heeft de laagste weerstandsratio (1,0). Bij geen enkele provincie is de weerstandratio lager dan één.

96

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandratio 2013 en 2014 van de provincies opgenomen. Weerstandsvermogen provincies 2014

30

27,4

25 20

16,0

15

12,8

10 5

1,1 1,3

1,9

4,0

5,3

3,9 3,9 1,1 1,3

7,3

1,6 0,9

1,0 1,0

4,9 2,2 1,4

1,4 1,6

3,8

2,7

0 Drenthe Flevoland

Friesland

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 2013

Overijssel

Utrecht Zeeland

ZuidHolland

2104

Landelijk gemiddelde: 2013: 4,5 2014: 4,2 De provincie Limburg heeft de hoogste weerstandcapaciteit per inwoner (€ 1.102) en de provincie Gelderland heeft de laagste weerstandscapaciteit per inwoner (€ 27). De bandbreedte van de verschillen is € 1.075 per inwoner. De gemiddelde weerstandscapaciteit bedraagt € 201 per inwoner. De provincie Friesland heeft het hoogste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 196) en de provincie Zuid-Holland heeft het laagste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 12). De bandbreedte van de verschillen is € 184 per inwoner. Het gemiddelde bedrag aan geïdentificeerde en gekwantificeerde risico’s bedraagt € 48.


97

In onderstaande figuur is het bedrag per inwoner aan weerstandscapaciteit en risico’s in 2014 opgenomen. Weerstandsvermogen provincies 2014 (Bedragen X €)

30 25 20 15 10 5 0 Drenthe Flevoland 82 100 62 25

Friesland 759 196

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 27 40 1.102 84 176 20 38 69 93 24 Weerstandscapacteit per inwoner

Landelijk gemiddelde 2014: Weerstandscapaciteit: € 201 Risico’s: € 48

98

Overijssel 156 108


Risico's per inwoner

161 33

ZuidHolland 148 12

4.4 Eigen vermogen De twaalf provincies hebben ultimo 2015 een gezamenlijk eigen vermogen van € 15,9 miljard. Ten opzichte van 31 december 2013 is het eigen vermogen afgenomen met € 0,7 miljard. Dit is het saldo van baten en lasten. Mede door de verkoop van de belangen in de energiebedrijven is het eigen vermogen van de provincies toegenomen van € 5,2 miljard per 31 december 2008 tot € 15,9 miljard per 31 december 2014. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van het eigen vermogen per inwoner in de periode 2010 - 2014 van de provincies opgenomen. Ontwikkeling eigen vermogen per inwoner provincies 2010 - 2014 (Bedragen X €)

1.400 1.200 1.000

941

963

1.007

989

2010

2011

2012

2013

938

800 600 400 200 0

2014

• H et eigen vermogen is overigens niet gelijkmatig over de provincies verdeeld. De Randstadprovincies (inclusief Flevoland) en Zeeland hebben een relatief klein eigen vermogen, terwijl de overige provincies een relatief groot eigen vermogen hebben. • De provincie Gelderland heeft met € 2.309 het hoogste eigen vermogen per inwoner. • De provincie Zuid-Holland heeft met € 127 het laagste eigen vermogen per inwoner.


99

In de volgende figuur is de ontwikkeling van het eigen vermogen in de periode 2010 - 2014 per provincie opgenomen. Ontwikkeling eigen vermogen provincies 2010 - 2014 (Bedragen X € per inwoner)

3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Drenthe Flevoland 742 232 825 226 764 284 750 321 744 372

Friesland 266 253 2.421 2.379 2.269

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 2.471 1.407 1.650 1.313 522 2.509 1.713 1.757 1.445 401 2.541 1.655 1.660 1.237 391 2.509 1.617 1.585 1.217 352 2.309 1.562 1.526 1.198 300 2010

Landelijk gemiddelde: 2010: € 941 2011: € 968 2012: € 1.007 2013: € 989 2014: € 938

100

2011

2012

2013

Over- Utrecht Zeeland Zuidijssel Holland 1.687 371 434 105 1.662 332 476 111 1.615 355 368 123 1.566 353 356 135 1.536 328 367 127 2014

4.5 Lokale lasten De lokale lasten per provincie zijn weergegeven in de volgende figuur (bron: www.coelo.nl). Wat opvalt, zijn de relatief grote verschillen tussen de Randstadprovincies. Deze provincies hebben een relatief klein eigen vermogen. De provincie Zuid-Holland heeft de zwakste vermogenspositie en de hoogste lokale lasten. De overige Randstadprovincies hebben relatief lage lokale lasten en dus nog een onbenutte ruimte binnen de lokale lasten. Deze kan worden meegenomen in het weerstandsvermogen. Provinciale opcenten 2015

88,4 94,1 90,3

67,9 76,6

72,6

79,9

89,3

95,0

76,1 78,3

77,9


101

4.6 Schulden Brutoschulden De brutoschulden van de provincies zijn uitgedrukt in een percentage van het balanstotaal in de afgelopen jaren vrijwel gelijk gebleven (24%). Dit betekent dat eind 2014 24% van het bezit op de balans van de provincies is gefinancierd met schuld en dat 76% van het bezit op de balans is gefinancierd met eigen vermogen (reserves). In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de debt-ratio (vreemd vermogen in een percentage van het balanstotaal) van alle provincies in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Ontwikkeling debt-ratio provincies 2010 - 2014

50% 45% 40% 35% 30% 25% 20%

24%

26%

25%

24%

24%

2011

2012

2013

2014

15% 10% 5% 0

2010

Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de provincies voor wat betreft de omvang van de brutoschuld. • D e brutoschuld is ultimo 2014 het hoogst bij de provincie Zuid-Holland, met 68% van het bezit op de balans van de provincie gefinancierd met schuld. • De brutoschuld is ultimo 2014 het laagst bij de provincie Gelderland, met 5% van het bezit op de balans van de provincie gefinancierd met schuld.

102

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de brutoschuld in de periode 2010 - 2014 van de provincies weergegeven. Ontwikkeling debt-ratio provincies 2010 - 2014

100% 80% 60% 40% 20% 0% Drenthe Flevoland 26% 50% 24% 49% 26% 43% 25% 38% 23% 32%

Friesland 65% 77% 19% 21% 21%

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 10% 33% 17% 16% 30% 8% 32% 16% 18% 34% 6% 30% 18% 30% 27% 4% 33% 20% 30% 26% 5% 33% 20% 30% 28% 2010

2011

2012

2013

Overijssel 18% 21% 20% 17% 16%


47% 43% 52% 60% 62%

ZuidHolland 72% 76% 74% 69% 68%

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: 24% 2011: 26% 2012: 25% 2013: 24% 2014: 24% Financieringsstructuur In 2014 is de gezamenlijke langlopende schuld van de provincies gedaald met een bedrag van € 49 miljoen tot een totaalbedrag van € 561 miljoen. Het aandeel van de provincie Zuid-Holland in de gezamenlijke langlopende schuld is 90% (€ 505 miljoen). Om een goed inzicht te krijgen in de schuldpositie van de provincies is niet alleen de omvang van de langlopende schulden van belang, maar ook de omvang van het nettowerkkapitaal (vlottende passiva minus vlottende activa met uitzondering van de voorraad gronden), evenals de inzet van externe financieringsmiddelen.


103

In de volgende tabel is de mutatie in de aanwending van de externe financiering van de provincies in de periode 2010 - 2014 opgenomen. 2010 2011 2012 2013 2014 Langlopende schulden 0,5 0,6 0,7 0,6 0,6 Vlottende passiva 4,7 5,2 5,2 4,9 4,8 Vlottende activa (excl. voorraden) -/- 5,8 -/- 6,7 -/- 6,1 -/- 6,1 -/- 5,6 Externe financiering -/- 0,6 -/- 0,8 -/- 0,3 -/- 0,6 -/- 0,3 Kapitaalverstrekking deelnemingen 0,4 0,4 0,5 0,5 0,6 Uitgezette leningen 4,8 3,9 4,1 2,9 3,3 Overige uitzettingen > 1 jaar 7,2 8,1 8,9 9,3 8,6 Voorraden 0,5 0,5 0,5 0,6 0,6 Bijdrage aan activa in eigendom derden 0,1 0,2 0,2 0,2 0,1 Inzet financiering FVA en GREX 13,0 13,2 14,2 13,5 13,2 Externe financiering ten behoeve -/- 13,6 -/- 13,9 -/- 14,5 -/- 14,1 -/- 13,5 van het voorzieningenniveau (mava) Materiële vaste activa 2,8 2,8 3,0 3,1 3,0 Externe financiering in % -/- 489% -/- 498% -/- 477% -/- 456% -/- 455% materiële vaste activa

Wat valt op: 1. De provincies hebben in de periode 2010 - 2014 een gezamenlijk financieringsoverschot van gemiddeld € 0,5 miljard per jaar. 2. In 2014 is het financieringsoverschot afgenomen met € 0,3 miljard en bedraagt ultimo 2014 in totaal € 0,3 miljard. 3. Ultimo 2014 hebben de provincies gezamenlijk een bedrag van € 3,3 miljard uitgeleend aan derden en een bedrag van € 8,6 miljard aan tijdelijk overtollige middelen uitgezet bij derden. Voor de provincies levert dit een substantieel bedrag aan rente- en dividendopbrengsten op die ten goede komen aan de begrotingen van de provincies. In het algemeen kan worden gesteld dat het debiteurenrisico voor de provincies voor deze uitzettingen laag is, mede door de strakke regelgeving van het Rijk op dit gebied. Het blijft vanzelfsprekend van belang dat provincies, gegeven de huidige economische situatie, het debiteurenrisico van deze uitzettingen strak moeten blijven monitoren. 4. De provincies hebben ultimo 2014 voor een bedrag van € 0,6 miljard geïnvesteerd in deelnemingen (bv’s en nv’s). Dit bedrag is de afgelopen jaren vrij stabiel gebleven. 5. De provincies hebben ultimo 2014 een bedrag van € 0,6 miljard geïnvesteerd in gronden. Dit bedrag is de afgelopen jaren vrij stabiel gebleven. 6. De provincies hebben geen externe financiering nodig gehad voor de investeringen in het voorzieningenniveau voor de burgers in de provincies. De investeringen door de provincies zijn volledig gefinancierd met eigen vermogen. Dit betekent dat de begrotingen van de provincies beperkt beklemd zijn door rentekosten en dat hierdoor de flexibiliteit en dus de beïnvloedbaarheid van de begrotingen op korte termijn groot is.

104

Alleen de provincie Zuid-Holland heeft ultimo 2014 externe financiering moeten aantrekken voor de financiering van de investeringen in het voorzieningenniveau voor de burger. Een verklaring hiervoor is dat de provincie Zuid-Holland haar deelnemingen de afgelopen jaren niet heeft verkocht en dus ook geen hoge boekwinsten heeft gerealiseerd door de verkoop van deze deelnemingen. De meeste andere provincies, met uitzondering van Zuid-Holland, Flevoland en Zeeland, hebben in de afgelopen jaren wel de deelnemingen in nutsbedrijven verkocht. In onderstaande figuur is de externe financiering in een percentage van de geactiveerde investeringen in de periode 2010 - 2014 van de provincies opgenomen. Aanwending externe financiering provincies 2010 - 2014 2.000% 0% -2.000% -4.000% -6.000% -8.000% Drenthe Flevo- Fries- Gelder- Gro- Limburg land land land ningen -332% -61% 32% -2.253% -861% -2.028% -317% -71% 44% -2.084% -1.016% -1.977% -293% -123% -369% -1.889% -954% -1.562% -286% -162% -390% -2.114% -692% -1.259% -287% -165% -330% -7.339% -823% -986% 2010

2011

NoordBrabant -480% -549% -474% -508% -490%

2012

NoordHolland -354% -807% -467% -354% -241% 2013

Overijssel -939% -978% -772% -853% -949%

Utrecht Zeeland

ZuidHolland -1.556% -323% 45% -268% -150% 44% -312% -80% 45% -239% -58% 43% -226% -41% 42%

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: -/- 489% 2011: -/- 498% 2012: -/- 477% 2013: -/- 456% 2014: -/- 455% Nettoschuld De provincies hebben geen nettoschuld, maar een netto-overschot. Het netto-overschot per inwoner is in de periode 2010 - 2014 toegenomen van € 755 in 2010 tot € 794 in 2012. In 2013 en 2014 is het netto-overschot afgenomen met een gemiddeld bedrag van € 33 en € 40 per inwoner. De nettoschuld wordt als volgt berekend: nettoschuld: lang + kort vreemd vermogen -/- vlottende activa (exclusief voorraden) -/- langlopende uitgezette leningen -/- langlopende beleggingen.


105

In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de gemiddelde nettoschuld per inwoner van alle Nederlandse gemeenten in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Ontwikkeling nettoschuld provincies 2010 - 2014 (Bedragen X € per inwoner)

0

2010

2011

2012

-755

-779

-794

2013

2014

-100 -200 -300 -400 -500 -600 -700

-761

-721

-800 -900

De nettoschuld per inwoner verschilt aanzienlijk per provincie. De uitkomsten variëren tussen een overschot van € 2.225 per inwoner tot een schuld van € 136 per inwoner. Het aantal provincies met een overschot is aanzienlijk groter dan het aantal provincies met een schuld. Alleen de provincies Zeeland en Zuid-Holland hebben ultimo 2014 een nettoschuld. Belangrijk attentiepunt bij het analyseren van de ontwikkeling van de bruto- en nettoschulden van provincies is dat de provincies gezamenlijk een bedrag van € 3,2 miljard aan vooruit ontvangen subsidies ultimo 2014 op de balans hebben staan. Dit bedrag is in 2014 gestegen met een bedrag van € 0,8 miljard. Het bedrag aan vooruit ontvangen subsidies staat bij de provincies op de balans onder de kortlopende schulden. De vooruit ontvangen subsidies maken voor 59% deel uit van de totale brutoschulden van de provincies. Voor de beoordeling van de hoogte van de bruto- en nettoschuld van de provincies is dus naast de aanwending van de schulden ook de samenstelling van de schulden van belang. Vooruit ontvangen subsidies zijn namelijk geen echte schulden, maar worden in een latere periode ten gunste van de provinciale exploitatie gebracht. Het toerekenen van deze subsidies aan de exploitatie is afhankelijk van de mate waarin de prestaties, die verbonden zijn aan het besteden van de subsidies, worden geleverd. Deze vooruit ontvangen bedragen zijn rentevrij en geven dus geen rentedruk op de toekomstige provinciale exploitatie.

106

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de gemiddelde nettoschuld per inwoner van de provincies in de periode 2010 - 2014 weergegeven. Ontwikkeling nettoschuld provincies 2010 - 2014 (Bedragen X € per inwoner)

1.000 500 0 -500 -1.000 -1.500 -2.000 -2.500 Drenthe Flevoland -615 -99 -655 -106 -603 -178 -588 -228 -585 -259

Friesland 274 424 -1.727 -1.712 -1.527

Gelderland -2.347 -2.335 -2.340 -2.324 -2.225

Groningen -1.151 -1.447 -1.415 -1.328 -1.323 2010

Limburg Noord- Noord- Over- Utrecht Zeeland ZuidBrabant Holland ijssel Holland -1.457 -991 -404 -1.570 -332 -8 103 -1.578 1.134 -371 -1.550 -226 72 114 -1.464 -924 -324 -1.477 -247 165 129 -1.384 -915 -280 -1.343 -257 254 137 -1.267 -914 -231 -1.335 -234 362 136 2011

2012

2013

2014

Landelijk gemiddelde: 2010: -/- € 755 2011: -/- € 779 2012: -/- € 794 2013: -/- € 761 2014: -/- € 721


107

4.7 Materiële vaste activa In 2014 is de boekwaarde van de materiële vaste activa van de provincies gedaald met € 68 miljoen tot een bedrag van € 2,8 miljard. In 2013 was er nog een stijging van € 106 miljoen. In onderstaande figuur is de ontwikkeling in de periode 2010 - 2014 van de geactiveerde investeringen op de balans van gemeenten opgenomen. Ontwikkeling boekwaarde materiële vaste activa provincies 2010 - 2014 (Bedragen X € 1 miljoen)

3.500 3.000

2.425

2.539

2.718

2.824

2.756

2012

2013

2014

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

2010

2011

Totale netto-investering 2010 - 2014 € 0,3 miljard

Totale netto-investering per inwoner 2010 - 2014 € 20

In de afgelopen vier jaar is de nettoboekwaarde van de geactiveerde investeringen toegenomen met € 0,4 miljard en hebben de provincies gemiddeld een bedrag van € 20 per inwoner netto geïnvesteerd. Ultimo 2014 is in totaal € 2,8 miljard geïnvesteerd in het voorzieningenniveau. Dat is gemiddeld € 164 per inwoner. Ultimo 2010 was dat nog gemiddeld € 146 per inwoner. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat provincies binnen de kaders van de van toepassing zijnde verslaggevingsvoorschriften (Besluit Begroting en Verantwoording) zelf het beleid mogen vaststellen voor het activeren van investeringen met maatschappelijk nut, de afschrijvingsmethodiek (lineair of annuïtair) en de afschrijvingsperiode. Om de werkelijke omvang van de netto-investeringen te kunnen vaststellen, zijn dan ook meer gegevens nodig dan alleen de mutatie van de boekwaarde van de materiële vaste activa. Dit heeft ook tot gevolg dat voorzichtigheid is geboden bij conclusies over de investeringen.

108

De boekwaarde van de geactiveerde investeringen bestaat ultimo 2014 voor 29% uit investeringen met economisch nut. Ten opzichte van 2014 is dit percentage licht gestegen met één procentpunt. Investeringen met economisch nut zijn investeringen die in de nabije toekomst voor de provincies een inkomende geldstroom (opbrengsten) tot gevolg (kunnen) hebben (huur en heffingen). De verslaggevingsvoorschriften voor provincies schrijven niet voor dat deze investeringen volledig moeten worden gedekt door middel van direct aan deze investeringen toe te rekenen opbrengsten. Daardoor kan een onrendabele top bij deze investeringen aanwezig zijn. Deze onrendabele top wordt over de economische levensduur van deze investeringen afgeschreven. Circa 71% van de boekwaarde van de geactiveerde investeringen bestaat ultimo 2014 uit investeringen met maatschappelijk nut. Ten opzichte van 2013 is dit percentage licht gedaald met één procentpunt. Investeringen met maatschappelijk nut zijn investeringen waar geen directe toekomstige opbrengsten tegenover staan. De verslaggevingsvoorschriften voor provincies schrijven voor dat deze investeringen mogen worden geactiveerd of direct volledig ten laste worden gebracht van de exploitatie van de provincie. Ook mogen extra afschrijvingen worden gedaan op basis van het jaarrekeningresultaat van de provincie. In onderstaande figuur is voor de periode 2010 - 2014 de specificatie van de gemiddelde boekwaarde van de geactiveerde investeringen per inwoner opgenomen. Specificatie materiële vaste activa per inwoner provincies 2010 - 2014 (Bedragen X €)

140 120 100 80 60 40 20 0 Investeringen met een economisch nut

Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut 111 104 115 121 116

35 45 46 47 48 2010

2011

2012

2013

2014


109

Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de provincies voor wat betreft de omvang van de geactiveerde investeringen. • D e boekwaarde van de materiële vaste activa per inwoner is in de provincie Friesland met een bedrag van € 532 per inwoner het hoogst. • De boekwaarde van de materiële vaste activa per inwoner is in de provincie Gelderland met een bedrag van € 10 per inwoner het laagst. In de volgende figuur is de boekwaarde van de materiële vaste activa per inwoner weergegeven per provincie in de periode 2010 - 2014. Specificatie materiële vaste activa per inwoner provincies 2014 (Bedragen X €)

450 403

400 350 300 241

250

201

200 150 100 50

122

118

129

83

69 42 10

0 Drenthe Flevoland

127

106

Friesland

91 50 29

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland

Landelijk gemiddelde 2014 activa met economisch nut € 48

110

79 41

96

86 25

32

0

Activa met economisch nut

60 61

Overijssel

Utrecht Zeeland

Activa met maatschappelijknut

Landelijk gemiddelde 2014 activa met maatschappelijk nut € 116

ZuidHolland

4.8 Nog met burgers te verrekenen kapitaallasten Wanneer de boekwaarde van de materiële vaste activa wordt verlaagd met het eigen vermogen van de provincies ultimo 2014 resteert een saldo van -/- € 12,9 miljard (2013: € -/-13,6 miljard). Dit is het bedrag dat de provincies gezamenlijk ‘overhouden’ wanneer de materiële vaste activa in één keer ten laste van het eigen vermogen wordt gebracht. Anders geformuleerd: de provincies hebben gezamenlijk ultimo 2014 geen lasten naar de toekomst doorgeschoven. Dit betekent dat de toekomstige begrotingen van de provincies niet worden ‘beklemd’ door afschrijvingslasten. De begroting is hierdoor meer flexibel en ook de beïnvloedbaarheid op korte termijn groter. In 2010 was het bedrag dat de provincies overhielden gemiddeld € 776 per inwoner. In de periode 2010 - 2012 is dit opgelopen tot € 827 per inwoner. In 2013 is deze oplopende tred gestopt en is dit bedrag gedaald met een gemiddeld bedrag van € 65 per inwoner tot een bedrag van € 762 ultimo 2014. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de kapitaallasten die de provincies gemiddeld nog met de burgers moeten verrekenen weergegeven. Ontwikkeling kapitaallasten nog met de inwoners te verrekenen provincies 2010 - 2014 (Bedragen X € per inwoner)

-720

2010

2011

2012

2013

2014

-740 -760 -780

-762 -776 -796

-806

-800 -820

-827

-840

Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de provincies voor wat betreft de mate waarin kapitaallasten zijn doorgeschoven naar de toekomst. • A lleen de provincie Zuid-Holland heeft ultimo 2014 nog een bedrag met de burgers te verrekenen. Dit bedrag is € 106 per inwoner. • De provincie Gelderland heeft ultimo 2014 het grootste ‘overschot’ van € 2.300 per inwoner.


111

In de volgende figuur is de ontwikkeling van de nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner in de periode 2010 - 2014 van de provincies opgenomen. Ontwikkeling kapitaallasten nog met de inwoners te verrekenen provincies 2010 - 2014 (Bedragen X € per inwoner)

1.000 500 0 -500 -1.000 -1.500 -2.000 -2.500 Drenthe Flevoland -559 -63 -620 -68 -560 -132 -544 -176 -539 -212

Friesland 165 252 -1.905 -1.890 -1.737

Gelderland -2.367 -2.402 -2.433 -2.413 -2.300

Groningen -1.248 -1.545 -1.484 -1.402 -1.387 2010

Landelijk gemiddelde: 2010: -/- € 776 2011: -/- € 796 2012: -/- € 827 2013: -/- € 806 2014: -/- € 762

112

Limburg Noord- Noord- Over- Utrecht Zeeland ZuidBrabant Holland ijssel Holland -1.580 -1.162 -384 -1.549 -340 -318 105 -1.679 -1.290 -341 -1.520 -228 -269 111 -1.566 -1.082 -303 -1.453 -256 -70 114 -1.470 -1.076 -253 1.434 -238 -46 117 -1.384 -1.042 -179 -1.387 -217 -30 106 2011

2012

2013

2014

4.9 Nog te besteden subsidies De twaalf provincies hebben ultimo 2014 nog een bedrag van € 3,2 miljard aan vooruit ontvangen subsidies op de balans staan. Deze moeten in de komende jaren worden besteed. In 2014 is dit bedrag toegenomen met een bedrag van circa € 0,8 miljard. De middelen vormen een potentiële impuls voor de overheidsinvesteringen, maar een last voor het EMU-saldo Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de provincies voor wat betreft de mate waarin de provincie nog niet bestede subsidiegelden heeft. • D e provincie Gelderland heeft ultimo 2014 per burger nog een bedrag van € 39 beschikbaar aan nog niet bestede subsidiegelden. • De provincie Noord-Brabant heeft ultimo 2014 per burger nog een bedrag van € 483 beschikbaar aan nog niet bestede subsidiegelden. In de volgende figuur is de ontwikkeling van de nog bestede subsidiegelden per inwoner in de periode 2010 - 2014 van de provincies opgenomen. Ontwikkeling nog te besteden subsidies per inwoner provincies 2010 - 2014 (Bedragen X €)

600 500 400 300 200 100 0 Drenthe Flevoland 104 185 73 141 38 148 45 151 43 146

Friesland 243 372 334 440 396

Gelder- Gro- Limburg Noord- Noordland ningen Brabant Holland 62 317 154 124 210 48 396 134 181 211 36 386 147 161 140 33 428 170 170 138 39 431 166 483 137 2010

2011

2012

2013

Overijssel 112 131 127 78 72

Utrecht Zeeland 121 155 100 99 141

291 231 298 463 441

ZuidHolland 114 132 137 86 81

2014



113

4.10 EMU-saldo Het werkelijke EMU-saldo voor de provincies berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 559 miljoen. Op basis van deze benaderingswijze hebben de provincies in 2014 de referentiewaarde van -/- € 674 miljoen met € 115 miljoen onderschreden. Het werkelijke EMU-saldo 2014 is substantieel beter dan het verwachte EMU-saldo voor 2014. Benadering EMU-saldo 2014 provincies (Bedragen X € 1 miljoen) Benadering EMU-saldo 2014 Saldo van baten en lasten -/- 715 Mutatie voorraden -/- 49 Mutatie (im)materiele vaste activa 120 Mutatie voorzieningen 85 EMU-saldo 2014 -/- 559 Referentiewaarde -/- 674 Onderschrijding 115

Voor 2015 verwachten de provincies een EMU-saldo van circa -/- € 1.9 miljard. De referentiewaarde 2014 voor de gezamenlijke provincies is -/- € 667 miljoen, een verschil van € 1.3 miljard (= overschrijding). In onderstaande tabel is het verschil per provincie tussen het verwachte EMU-saldo voor 2015 opgenomen, evenals de referentiewaarde. Twee provincies (Flevoland en Noord- Brabant) verwachten voor 2015 een onderschrijding van het EMU-saldo en tien provincies verwachten voor 2015 een overschrijding van het EMU-saldo. EMU-saldo 2015 Provincies (Bedragen X € 1.000 Vergelijking individuele provincies Waterschap Opgegeven EMU-saldo Referentiewaarde Verschil 2015 Drenthe -68.152 -23.675 -44.477 Flevoland -12.546 -19.017 +6.471 Fryslân -305.000 -55.209 -249.791 Gelderland -619.535 -131.027 -488.508 Groningen -63.578 -27.062 -36.516 Limburg -123.878 -49.539 -74.339 Noord-Brabant -56.355 -85.006 +28.651 Noord-Holland -314.050 -61.533 -252.517 Overijssel -138.744 -69.214 -69.530 Utrecht -41.438 -43.149 +1.711 Zeeland -36.000 -27.701 -8.299 Zuid-Holland -144.463 -75.169 -69.293 EMU- enquête 2015 (bron: CBS)

114

5. Waterschappen

De waterschappen vormen het bestuursniveau dat de waterhuishouding in Nederland reguleert. De waterschappen innen heffingen en belasten op deze wijze hun jaarlijkse lasten door aan de inwoners in hun verzorgingsgebied. In tegenstelling tot gemeenten en provincies ontvangen waterschappen van het Rijk geen bijdrage voor de bekostiging van de wettelijke taken. In de volgende figuur zijn van de 23 waterschappen in 2014 de totale lasten als indicatie voor de grootte van het waterschap opgenomen: Grootte waterschappen 2014 o.b.v. de totale lasten (Bedragen X €)

Reest en Wieden

45.205.000

Peel en Maasvallei

56.004.602

Groot Salland

62.595.098

Noorderzijlvest

74.662.000

Zuiderzeeland

74.776.000

Hunze en Aa's

77.588.000

Roer en Overmaas

78.282.815

Rijn en IJssel

87.237.000

Schieland

95.731.000

De Dommel

105.823.000

Aa en Maas

110.028.000

De Stichtse Rijnlanden

114.544.000

Scheldestromen

117.081.000

Vechtstromen

122.296.000

Brabantse Delta

122.796.000

Wetterskip Fryslân

137.268.000

Vallei en Veluwe

139.088.000

Hollandse Delta

163.157.000

Rivierenland

174.600.000

Amstel, Gooi en Vecht

184.877.000

Rijnland

188.000.000

Delfland

229.315.000

Hollands Noorderkwartier

240.389.000 0

50.000.000

100.000.000

150.000.000

200.000.000

250.000.000

300.000.000


115

Op basis van een analyse van financiële gegevens van de 23 waterschappen in 2014 vallen de volgende zaken op: • H et eigen vermogen van de waterschappen is in 2014 niet gewijzigd ten opzichte van 2014 (€ 44 per inwoner). • De langlopende schulden van de waterschappen zijn in 2014 toegenomen met een bedrag van € 0,3 miljard tot € 6,2 miljard. • De waterschappen hebben ultimo 2014 per saldo een nettoschuld van € 6,8 miljard. Ten opzichte van 2013 is de nettoschuld toegenomen met € 0,1 miljard in 2014. • Voor de analyse van de ontwikkeling van de schuldpositie van de waterschappen is vooral inzicht nodig in de samenstelling van de schulden en de wijze waarop de waterschappen de schulden hebben aangewend. Ultimo 2014 hebben de waterschappen gezamenlijk 88% van de aangetrokken externe financieringsmiddelen ingezet voor de financiering van de investeringen die op de balansen van de waterschappen zijn opgenomen. • De boekwaarde van de materiële vaste activa ultimo 2014 is € 7,6 miljard. Ten opzichte van 2010 is de boekwaarde van de materiële vaste activa gestegen met € 0,8 miljard als gevolg van investeringen in vooral de bescherming van Nederland tegen hoog water. • De waterschappen hebben in 2014 gezamenlijk evenveel baten als lasten (€ 2,8 miljard). • In de door de verenigde vergaderingen vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten € 41 miljoen voor 2014. Tussentijds hebben de verenigde vergaderingen het begrote saldo van baten en lasten bijgesteld met een bedrag van € 22 miljoen. In totaal werd een negatief saldo van baten en laten begroot van € 63 miljoen voor 2014. Uiteindelijk hebben de waterschappen een positief saldo van baten en lasten van € 0 gerealiseerd in 2014. Er is dus een verschil van € 63 miljoen tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen. • De waterschappen gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief saldo van baten en lasten van in totaal € 27 miljoen. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog €41 miljoen - een verbetering van € 14 miljoen. De waterschappen verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 728 miljoen. • Bij 5 van de 23 waterschappen in 2014 is in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) niet af te leiden. Van de 18 waterschappen die wel in de jaarrekeningen 2014 de weerstandsratio hebben opgenomen is de gemiddelde weerstandsratio 2,1 (2013 1,8). Deze waterschappen hebben dus tweemaal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar als aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd. • Per inwoner hebben de waterschappen in 2014 een gemiddeld bedrag van € 16 aan beschikbare weerstandscapaciteit berekend. De waterschappen hebben in 2014 een gemiddeld bedrag van € 8 per inwoner aan risico’s geïdentificeerd en gekwantificeerd. • De waterschappen hebben gezamenlijk ultimo 2013 een bedrag van € 6,9 miljard aan lasten naar de toekomst doorgeschoven. Dit is gemiddeld € 401 per inwoner. • Het werkelijke EMU-saldo voor de waterschappen berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 128 miljoen. Op basis van deze benaderingswijze zijn de waterschappen in 2014 binnen de referentiewaarde van -/- € 429 miljoen gebleven. Het werkelijke EMU-saldo 2014 is substantieel beter dan het verwachte EMU-saldo voor 2014. • Voor 2015 verwachten de waterschappen een EMU-saldo van circa -/- € 472 miljoen. De referentiewaarde 2015 voor de gezamenlijke waterschappen is -/- € 400 miljoen - een verschil van € 72 miljoen (= overschrijding).

116

5.1 Resultaten 2014 De waterschappen hebben in 2014 gezamenlijk € 0,3 miljoen minder aan lasten dan aan baten. Rekening houdende met de door de verenigde vergadering geautoriseerde toevoegingen en onttrekkingen aan het eigen vermogen is er per saldo sprake van een positief exploitatieresultaat in 2014 van € 61,8 miljoen. Er is derhalve per saldo € 61,4 miljoen tussentijds vanuit de reserves aan de baten toegevoegd. In de periode 2010 - 2014 is het totale saldo van baten en lasten van de waterschappen circa € 156 miljoen negatief. Dit bedrag hebben de waterschappen ‘ontspaard’ (onttrokken) aan het eigen vermogen. In de periode 2010 - 201 4 hebben de waterschappen gezamenlijk een positief exploitatieresultaat van in totaal € 86 miljoen. Het exploitatieresultaat is inclusief de door de verenigde vergadering goedgekeurde onttrekkingen en toevoegingen aan de reserves. Dit betekent dat de waterschappen bij elkaar per saldo tussentijds € 282 miljoen aan de reserves hebben onttrokken in de jaren 2010 - 2014. De lasten van de waterschappen zijn in de periode 2010 - 2014 in totaal met € 0,4 miljard toegenomen. Dat is een toename van 16%. De baten zijn in dezelfde periode eveneens met € 0,4 miljard toegenomen. Dat is een stijging van 16%. In onderstaande figuur is de resultaatontwikkeling in de periode 2010 - 2014 van de waterschappen weergegeven. Gezamenlijke programmarekening waterschappen 2014 (Bedragen X 1 miljoen) PROGRAMMAREKENING Totale lasten Totale baten Saldo van baten en lasten Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Exploitatieresultaat

Saldo van baten en lasten 2010 - 2014 € 156 miljoen negatief

2014 2013 2012 2011 2010 2.801 2.739 2.690 2.608 2.423 2.801 2.751 2.578 2.561 2.408 0 12 (112) (47) (9) 42 69 27 22 92 104 89 120 57 126 62 32 (19) (13) 24

Exploitatieresultaat 2010 - 2014 € 86 miljoen positief

Waterschappen zijn bestedingshuishoudingen. Het dagelijks bestuur mag uitgaven doen binnen de door de verenigde vergadering vastgestelde begroting. Om de werkelijke resultaten van de waterschappen te kunnen duiden is het noodzakelijk om een vergelijking te maken tussen de werkelijke uitkomsten en de door de verenigde vergadering vastgestelde begrotingen.


117

In de door de verenigde vergadering vastgestelde primaire begrotingen 2014 werd uitgegaan van een totaal negatief saldo van baten en lasten van € 41 miljoen voor 2014. Tussentijds hebben de verenigde vergaderingen het begrote saldo van baten en lasten nadelig bijgesteld met een bedrag van € 22 miljoen. In totaal werd een negatief saldo van baten en lasten begroot van € 63 miljoen voor 2014. Uiteindelijk hebben de waterschappen een positief saldo van baten en lasten van € 0 gerealiseerd in 2014. Er is dus een verschil van € 63 miljoen tussen het werkelijke resultaat en het begrote resultaat inclusief wijzigingen. In onderstaande figuur is de realiteit van het begrote saldo van baten en lasten 2014 van de waterschappen opgenomen. Realiteit verwacht resultaat begroting 2014 waterschappen (Bedragen X €)



Saldo van baten en lasten werkelijk € 326.315

0,01% van de totale lasten

€ -41.326.634


€ -63.210.863


118

De begrote resultaten en de werkelijke resultaten verschillen sterk per waterschap: • Vechtstromen verwachtte voor 2014 op basis van de primaire begroting een negatief saldo van baten en lasten van € 12 per inwoner en Amstel, Gooi en Vecht een positief saldo van baten en lasten van € 5 per inwoner. De bandbreedte van de verschillen is € 17 per inwoner. • Delfland heeft in werkelijkheid het grootste positieve saldo van baten en lasten van € 17 per inwoner gerealiseerd. Scheldestromen heeft in werkelijkheid het grootste negatieve saldo van baten en lasten van € 13 per inwoner gerealiseerd. De bandbreedte van de verschillen is € 30 per inwoner. • Bij zeventien waterschappen is het werkelijke saldo van baten en lasten positiever dan het begrote saldo van baten en lasten in de primaire begroting. Zes waterschappen hebben een werkelijk saldo van baten en lasten in 2014 dat minder gunstig is dan het begrote saldo van baten en lasten in de primaire begrotingen. • Bij negentien waterschappen is het werkelijk gerealiseerde saldo van baten en lasten substantieel beter dan het begrote saldo van baten en lasten inclusief wijzigingen. Bij vier waterschappen is het werkelijk gerealiseerde saldo van baten en lasten minder gunstig dan in de begrotingen inclusief wijziging. In onderstaande figuur is het verschil tussen het werkelijke saldo van baten en lasten en het begrote saldo van baten en lasten volgens de primaire begroting van de 23 waterschappen in 2014 opgenomen. Realiteit verwacht resultaat begroting waterschappen 2014 (Bedragen X €) Verschil werkelijk resultaat baten en lasten en resultaat baten en lasten volgens primaire begroting

16

15

12 8 5

3

8

6 3

1

3 0

-3

-1

-3

-5

5

3

2

0

8

-9

Zuiderzeeland

Wetterskip Fryslân

Vechtstromen

Vallei en Veluwe

Schieland

Scheldestromen

Roer en Overmaas

Rijn en Ijssel

Rijnland

Rivierenland

Reest en Wieden

Peel en Maasvallei

Noorderzijlvest

Hunze en Aa's

Hollandse Delta


Groot Salland

Delfland


De Dommel

Brabantse Delta


Aa en Maas

-17

Landelijk gemiddelde (per inwoner): €2


119

In onderstaande figuur is het verschil tussen het werkelijke saldo van baten en lasten en het begrote saldo van baten en lasten volgens de begroting inclusief wijzigingen van de 23 waterschappen in 2014 opgenomen. Realiteit verwacht resultaat begroting waterschappen 2014 (Bedragen X €) Verschil werkelijk resultaat baten en lasten resultaat baten en lasten volgens de begroting inclusief wijzigingen

15 12 8 5 1

4

4

2

Landelijk gemiddelde (per inwoner): €4 5.2 Begroting 2015 De waterschappen gaan in de primaire begrotingen 2015 uit van een negatief saldo van baten en lasten van in totaal € 27 miljoen. In de primaire begrotingen 2014 was dit nog € 41 miljoen negatief. Een verbetering van € 14 miljoen. De waterschappen verwachten hierdoor dat het eigen vermogen in 2015 zal dalen tot een gezamenlijk eigen vermogen van circa € 728 miljoen.

Saldo van baten en lasten primaire begroting 2015: € 27 miljoen negatief (= ontsparing) (= daling van het eigen vermogen) (primaire begroting 2014: € 41 miljoen negatief)

120

Zuiderzeeland

Wetterskip Fryslân

Vechtstromen

Vallei en Veluwe

Schieland

Scheldestromen

Roer en Overmaas

Rijn en Ijssel

Rijnland

Rivierenland

Reest en Wieden

Peel en Maasvallei

Noorderzijlvest

-2 Hunze en Aa's

Hollandse Delta


Groot Salland

Delfland


5

6

0 -2

De Dommel

3

2

-2 Brabantse Delta


Aa en Maas

-1

4

4 2

0

8

7

• D e begrote resultaten voor bestemming 2015 verschillen per waterschap. De bandbreedte van de verschillen is € 15 per inwoner. • Zeven waterschappen verwachten een positief saldo van baten en lasten en zestien waterschappen een negatief saldo van baten en lasten. In onderstaande figuur is het gemiddelde begrote saldo van baten en lasten 2015 per inwoner per waterschap opgenomen. Primaire begroting waterschappen 2015 (Bedragen X €)

8 6

6

5

4 2

2

1

0

0 -1

-2 -3

-4

-1

-1

0

0

-1

-1

-1 -3

-4

-4

-6

-6

-8

-8

-8

-9

-10

-8 -9

Zuiderzeeland

Wetterskip Fryslân

Vechtstromen

Vallei en Veluwe

Schieland

Scheldestromen

Roer en Overmaas

Rijn en Ijssel

Rijnland

Rivierenland

Reest en Wieden

Peel en Maasvallei

Noorderzijlvest

Hunze en Aa's

Hollandse Delta


Groot Salland

Delfland


De Dommel

Brabantse Delta


Aa en Maas

-20

Landelijk gemiddelde (per inwoner): 2013: -/- € 3 2014: -/- € 2 2015: -/- € 2


121

5.3 Weerstandsvermogen Er zijn geen wettelijke voorschriften voor het identificeren en kwantificeren van risico’s en het aanmerken van potentiële bronnen van weerstandscapaciteit voor de waterschappen. Het gevolg hiervan is dat ieder waterschap zijn eigen systematiek heeft voor het identificeren en kwantificeren van risico’s en het aanmerken van potentiële bronnen van weerstandscapaciteit. Een vergelijking tussen de waterschappen onderling is dan ook niet goed mogelijk. Van 5 van de 23 waterschappen in 2014 is in de jaarrekening 2014 de weerstandratio (verhouding tussen de aanwezige weerstandscapaciteit en de gekwantificeerde risico’s) niet af te leiden. De 18 waterschappen die de weerstandsratio wel in hun jaarrekening 2014 hebben opgenomen, hebben een gemiddelde weerstandsratio van 2,1 (2013 1,8). Deze waterschappen hebben dus tweemaal zoveel weerstandscapaciteit beschikbaar als aan risico’s zijn geïdentificeerd en gekwantificeerd. In onderstaande figuur is dit schematisch weergegeven.

Weerstandsratio = 2,1 228

108


Risico’s

De gemiddelde weerstandsratio verschilt per waterschap. Brabantse Delta heeft de hoogste weerstandratio (5,9) en Groot Salland heeft de laagste weerstandsratio (0,8). Eén waterschap (Groot Salland) heeft een weerstandsratio van kleiner dan één.

122

In onderstaande figuur is de gemiddelde weerstandratio 2014 van de waterschappen opgenomen die uit de jaarrekening 2014 kan worden afgeleid. Weerstandsvermogen waterschappen 2014

7 5,9

6

4,9

5

4,3 3,0

2,4 2,4

1,4

1

0,8

1,0


1,9

Groot Salland

3 2

3,6

3,5

4

1,6 1,6

1,6

2,0

1,7

1,7 1,0

Zuiderzeeland

Wetterskip Fryslân

Vechtstromen

Vallei en Veluwe

Scheldestromen

Roer en Overmaas

Rijn en Ijssel

Rivierenland

Reest en Wieden

Noorderzijlvest

Hunze en Aa's

Hollandse Delta

Delfland


Brabantse Delta


Aa en Maas

0

Landelijk gemiddelde: 2013: 1,8 2014: 2,1 • D elfland en Zuiderzeeland hebben de hoogste weerstandcapaciteit per inwoner (€ 40) en Amstel, Gooi en Vecht heeft de laagste weerstandscapaciteit per inwoner (€ 3). De bandbreedte van de verschillen is € 37 per inwoner. De gemiddelde weerstandscapaciteit bedraagt € 16 per inwoner. • Zuiderzeeland heeft het hoogste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 24) en Amstel, Gooi en Vecht heeft het laagste bedrag aan risico’s per inwoner geïdentificeerd en gekwantificeerd (€ 1). De bandbreedte van de verschillen is € 23 per inwoner. Het gemiddelde aan geïdentificeerde en gekwantificeerde risico’s bedraagt € 8 per inwoner.


123

In onderstaande figuur is het bedrag per inwoner aan weerstandscapaciteit en risico’s in 2013 en 2014 van de waterschappen opgenomen. Dit bedrag is berekend op basis van deze gegevens in de jaarrekening 2014. Weerstandsvermogen waterschappen 2014 (Bedragen X €) Weerstandscapaciteit en risico’s per inwoner

50 40

40

40

33

30

25

8 4

4

15 10 6

5

12

10 5

4

6

7 2

Landelijk gemiddelde 2013: Weerstandscapaciteit: € 15 Risico’s: €9 Landelijk gemiddelde 2014: Weerstandscapaciteit: € 16 Risico’s: €8

7

8 8

4

Risico's per inwoner

Zuiderzeeland

Vallei en Veluwe

Scheldestromen

Roer en Overmaas

Reest en Wieden

Noorderzijlvest

Hunze en Aa's

Hollandse Delta

Weerstandscapaciteit per inwoner

124

8

1



Aa en Maas

0

13

11

Groot Salland

3

Delfland

3


5

9

Wetterskip Fryslân

14

Brabantse Delta

10

17

24

20

Vechtstromen

20

20

Rijn en Ijssel

21 21

Rivierenland

24

5.4 Eigen vermogen De 24 waterschappen hebben ultimo 2014 een gezamenlijk eigen vermogen van € 754 miljoen. Ten opzichte van 31 december 2013 is het eigen vermogen niet gewijzigd. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van het gezamenlijke eigen vermogen in de periode 2010 - 2014 van de waterschappen opgenomen.

1.000 798

756

726

754

754

2011

2012

2013

2014

800 600 400 200 0

2010

2010 – 2014 -/- 6%

Het eigen vermogen is overigens niet gelijkmatig over de waterschappen verdeeld. De Stichtse Rijnlanden heeft met € 87 het hoogste eigen vermogen per inwoner. Amstel, Gooi en Vecht heeft met € 0 het laagste eigen vermogen per inwoner. Het gemiddelde eigen vermogen per inwoner bedraagt € 44.


125

126

100 79 81


Zuiderzeeland


58 59 60 54 56 56

Hunze en Aa's

75

Vechtstromen

Schieland

Peel en Maasvallei

Delfland

Wetterskip Fryslân

Reest en Wieden

47

Scheldestromen

41 42

Aa en Maas

Noorderzijlvest

37 37 34 35

Roer en Overmaas

De Dommel

Hollandse Delta

30

Groot Salland

50

Rijnland

23 25

Brabantse Delta

Rivierenland

Vallei en Veluwe

25

Rijn en Ijssel


In de volgende figuur is het eigen vermogen per inwoner ultimo 2014 per waterschap opgenomen.

Eigen vermogen per inwoner waterschappen 31 december 2014 (Bedragen X €)

87

63 66

12

0

5.5 Lokale lasten De hoogte van de lokale lasten 2015 van de Waterschappen zijn weergegeven in onder andere onderstaande figuur (bron: www.coelo.nl). Het landelijk gemiddelde voor de zuiveringsheffing voor een meerpersoonshuishouden is € 168 in 2015. Heffingen 2015 Zuiveringsheffing MPH 2014

189 Lager dan 140 140 tot 150 150 tot 160 160 tot 170 170 tot 200 200 en hoger

168

231

181 174 158

174

150 142 283

161

152

183

141

169 164

155

138

158 167

148 142

142

De verschillen tussen de waterschappen zijn aanzienlijk. Aa en Maas heeft het laagste tarief voor de zuiveringsheffing en Delfland het hoogste tarief. In onderstaande tabel zijn per waterschap de tarieven 2014 en 2015 opgenomen.


127

Zuiveringsheffingen 2014 en 2015 Zuiveringsheffing MPH 2015 1 Aa en Maas 138 2 Rijn en IJssel 141 3 Peel en Maasvallei 142 4 Rijnland 142 5 Roer en Overmaas 142 6 De Dommel 148 7 Vechtstromen 150 8 Vallei en Veluwe 152 9 Hollandse Delta 155 10 Groot Salland 156 11 Brabantse Delta 158 12 Amstel, Gooi en Vecht 161 13 Rivierenland 164 14 Scheldestromen 167 15 Wetterskip Fryslân 168 16 Schieland en de Krimpenerwaard 169 17 Hollands Noorderkwartier 174 18 Zuiderzeeland 174 19 Reest en Wieden 181 20 De Stichtse Rijnlanden 183 21 Noorderzijlvest 189 22 Hunze en Aa’s 231 23 Delfland 283

Landelijk gemiddelde 2015 is € 168 (MPH)

128

Zuiveringsheffing MPH 2014 138 136 148 154 146 144 148 150 148 156 157 162 162 163 164 170 172 174 185 178 191 223 276

Mutatie t.o.v. 2014 0,0% +/+ 4,0% -/- 4.0% -/- 8,0% -/- 2,2% +/+ 2,5% +/+ 1,8% +/+ 1,1% +/+ 4,6% 0,0% + 1,0% -/- 0,4% +/+ 1,2% +/+ 2,5% +/+ 2,2% -/- 0,5% +/+ 1,5% 0.0% -/-2,0% +/+ 2,5% -/- 0,7% +/+ 3,6% +/+ 2,5%

5.6 Schulden Brutoschulden De brutoschulden van de waterschappen zijn in periode 2010 tot en met 2014 toegenomen met 17%. De gezamenlijke brutoschuld is ultimo 2014 € 6,2 miljard. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de gezamenlijke brutoschuld van de waterschappen in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Ontwikkeling lang vreemd vermogen waterschappen 2010 - 2014 (Bedragen X 1 miljoen)

7.000 6.000

5.286

5.434

5.654

2011

2012

5.904

6.166

5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0

2010

2013

2014

2010 - 2014 +/+ 17%

.


129

In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de debt-ratio (vreemd vermogen in een percentage van het balanstotaal) van alle waterschappen in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Ontwikkeling debt-ratio waterschappen 2010 - 2014 100% 90% 80%

86%

87%

89%

89%

89%

2010

2011

2012

2013

2014

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0

Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de waterschappen voor wat betreft de omvang van de brutoschuld. Peel en Maasvallei heeft ultimo 2014 de laagste bruto schuld in een percentage van het totale bezit op de balans (= debt-ratio) (60%) en Amstel, Gooi en Vecht de hoogste brutoschuld in een percentage van het totale bezit op de balans (100%).

130

In de volgende figuur is de debt-ratio ultimo 2014 per waterschap opgenomen. Debt-ratio waterschappen 2014 Amstel, Gooi en Vecht

100%

Rijn en IJssel

97%

Brabantse Delta

93%

Delfland

92%

Scheldestromen

92%

Vallei en Veluwe

91%

Noorderzijlvest

91%

De Dommel

91%

Groot Salland

91%

Rivierenland

91%

Aa en Maas

90%

Wetterskip Fryslân

90%

Rijnland

90%

Hunze en Aa's

88%

Reest en Wieden

88%

Hollandse Delta

87%

Vechtstromen

87%

Schieland

83%


81%


75%

Roer en Overmaas

74%

Zuiderzeeland

72%

Peel en Maasvallei

60% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

Landelijk gemiddelde 2014: 89%


131

Financieringsstructuur In 2014 is de gezamenlijke langlopende schuld van de waterschappen gestegen met een bedrag van € 0,3 miljard tot een totaalbedrag van € 6,2 miljard. Om een goed inzicht te krijgen in de schuldpositie van de waterschappen is niet alleen de omvang van de langlopende schulden van belang, maar ook de omvang van het nettowerkkapitaal (vlottende passiva minus vlottende activa met uitzondering van de voorraad gronden), alsmede de inzet van externe financieringsmiddelen. In de volgende tabel is de mutatie in de aanwending van de externe financiering van de waterschappen in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Langlopende schulden Werkkapitaal (vlottende activa -/- vlottende passiva) Externe financiering Kapitaalverstrekking deelnemingen Verstrekte leningen Overige uitzettingen > 1 jaar Voorraden Inzet financiering FVA en GREX

2010 2011 2012 2013 2014 5.251 5.434 5.654 5.904 6.174 652 754 821 842 701 5.903 6.188 6.475 6.746 6.875 53 55 49 54 73 117 91 88 86 62 10 23 19 18 19 7 12 3 5 5 187 181 159 163 159

Externe financiering ten behoeve van 5.716 6.007 6.316 6.583 6.716 het voorzieningenniveau (mava) Materiële vaste activa 6.788 7.017 7.199 7.483 7.622 Externe financiering in % materiële 84% 86% 88% 88% 88% vaste activa

132

Wat valt op: 1. De externe financiering is in 2014 gestegen met € 0,2 miljard tot een bedrag van € 6,9 miljard. Hiervan is een bedrag van € 81 miljoen (= 1%) gebruikt voor het doorlenen aan derden of het tijdelijk uitzetten van overtollige middelen bij derden. In het algemeen kan worden gesteld dat het debiteurenrisico voor de waterschappen voor deze uitzettingen laag is, mede door de strakke regelgeving van het Rijk op dit gebied. Het blijft vanzelfsprekend van belang dat waterschappen, gegeven de huidige economische situatie, het debiteurenrisico van deze uitzettingen strak moeten blijven monitoren. 2. Waterschappen hebben ultimo 2014 voor een bedrag van € 73 miljoen (= 1%) geïnvesteerd in deelnemingen (bv’s en nv’s). Dit bedrag is de afgelopen jaren vrij stabiel. 3. Van de aangetrokken externe financiering is een bedrag van circa € 5 miljoen (= 0,1%) aangewend voor de financiering van de voorraden. 4. Waterschappen gebruikten ultimo 2014 het overgrote deel van de externe financiering voor de investeringen in het voorzieningenniveau voor de burger. Ten opzichte van 2012 en 2013 is dit percentage gelijk gebleven. Van de boekwaarde ultimo 2014 van de materiële vaste activa is 88% gefinancierd met vreemd vermogen en 12% met eigen vermogen. Ten opzichte van de balanspositie ultimo 2010 is het aandeel vreemd vermogen toegenomen met drie procentpunten. Deze toename komt voornamelijk door de daling van het eigen vermogen van de waterschappen van in totaal € 44 miljoen en de forse toename van de schulden in deze periode. Door de afname van het eigen vermogen zijn de eigen financieringsmiddelen van de waterschappen de afgelopen jaren afgenomen. De investeringen in onder meer voorzieningen voor schoon drinkwater en voorzieningen voor de waterveiligheid zijn dan ook gefinancierd met geld dat van banken is geleend. Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de waterschappen voor wat betreft de financiering van de op de balans geactiveerde investeringen. Amstel, Gooi en Vecht heeft per saldo ultimo 2013 100% gefinancierd met vreemd vermogen en Peel en Maasvallei 56%.


133

In onderstaande figuur is de externe financiering in een percentage van de geactiveerde investeringen in de periode 2010 - 2014 van de waterschappen opgenomen. Aanwending externe financiering waterschappen 2014

100

75

70%

73% 74%

78%

81%

84%

92% 92% 89% 89% 89% 90% 90% 90% 90% 90% 91% 86% 87% 88%

97%

100%

56%

50

25


Rijn en Ijssel

Brabantse Delta

Delfland

Vallei en Veluwe

Groot Salland

Noorderzijlvest

De Dommel

Scheldestromen

Rivierenland

Aa en Maas

Rijnland

Wetterskip Fryslân

Reest en Wieden

Hunze en Aa's

Vechtstromen

Hollandse Delta

Schieland

Roer en Overmaas



Zuiderzeeland

Peel en Maasvallei

0

Landelijk gemiddelde 2014: 88% Nettoschuld 4e gemiddelde nettoschuld van de 23 waterschappen is in periode 2010 - 2014 toegenomen met een bedrag van € 50 per inwoner (=17%) tot een bedrag van € 397 per inwoner. De nettoschuld wordt als volgt berekend: nettoschuld = lang + kort vreemd vermogen -/- vlottende activa (exclusief voorraden) -/- langlopende uitgezette leningen -/- langlopende beleggingen.

134

In onderstaande figuren is de ontwikkeling van de totale nettoschuld en de gemiddelde nettoschuld per inwoner van de 23 waterschappen in de periode 2010 - 2014 opgenomen. Nettoschuld waterschappen 2010 - 2014 (Bedragen X € 1,0 miljoen)

10.000 8.000

5.828

6.091

6.384

6.662

6.809

2010

2011

2012

2013

2014

381

387

397

2012

2013

2014

6.000 4.000 2.000 0

2010 – 2014 +/+ 17%

Nettoschuld per inwoner waterschappen 2010 – 2014 (Bedragen X € 1,0)

500

400

300

347

365

200

100

0

2010

2011


135

De nettoschuld per inwoner verschilt aanzienlijk per waterschap. Delfland heeft ultimo 2014 de hoogste nettoschuld per inwoner (€ 727) en Peel en Maasvallei de laagste nettoschuld per inwoner (€ 87). De gemiddelde nettoschuld bedraagt € 397 per inwoner. In de volgende figuur is de nettoschuld per inwoner van de 24 waterschappen ultimo 2014 opgenomen. Nettoschuld per inwoner waterschappen ultimo 2014 (Bedragen X €) 1.000 800

727 624

600 371 344 354 364

400 209

200 87

246

425 402 418

464 467

500 509 516 518

559

271 276 289

119

Landelijk gemiddelde 2014: € 397

136

Delfland

Scheldestromen

Wetterskip Fryslân

Noorderzijlvest


Reest en Wieden

Vechtstromen

Hunze en Aa's

Aa en Maas

Rivierenland

Brabantse Delta

De Dommel

Groot Salland

Roer en Overmaas


Rijnland

Vallei en Veluwe

Schieland


Hollandse Delta

Zuiderzeeland

Rijn en Ijssel

Peel en Maasvallei

0

5.7 Materiële vaste activa De boekwaarde van materiële vaste activa ultimo 2014 is ruim € 7,6 miljard. Ten opzichte van 2010 is de boekwaarde van de materiële vaste activa gestegen met € 0,8 miljard door investeringen in vooral de bescherming van Nederland tegen hoog water. In onderstaande figuur is de ontwikkeling in de periode 2010 - 2014 van de gemiddelde geactiveerde investeringen op de balans per inwoner van de waterschappen opgenomen. (Im)materiële vaste activa per inwoner waterschappen 2010 - 2014 (Bedragen X €)

500 450 400 350

406

412

2010

2011

430

440

445

2012

2013

2014

300 250 200 150 100 50 0

2010 - 2014 +/+ 10%

De boekwaarde per inwoner van de geactiveerde investeringen verschilt aanzienlijk per waterschap. Delfland heeft ultimo 2014 de hoogste boekwaarde per inwoner inzake de geactiveerde investeringen (€ 792) en Peel en Maasvallei de laagste boekwaarde per inwoner van de geactiveerde investeringen (€ 154). De gemiddelde boekwaarde van de investeringen bedraagt per ultimo 2013 € 440 per inwoner.


137


138 154 162

0

800

Delfland

627

Scheldestromen

Wetterskip Fryslân

571

Noorderzijlvest

533 508 521 527 568

Reest en Wieden

Hunze en Aa's

Vechtstromen

446 456 463

Rijn en Ijssel

600


Rivierenland


402 416 371 386 388

Aa en Maas

Brabantse Delta

Groot Salland

De Dommel

Rijnland

318 340 294 298


Schieland

Vallei en Veluwe

Zuiderzeeland

400

Hollandse Delta

200

Roer en Overmaas

Peel en Maasvallei

In de volgende figuur is de boekwaarde per inwoner van de geactiveerde investeringen van de 23 waterschappen ultimo 2014 opgenomen.

Materiële vaste activa per inwoner waterschappen 2014 (Bedragen X €) 1.000

792

662

5.8 Nog met burgers te verrekenen kapitaallasten Als de boekwaarde van de materiële vaste activa wordt verlaagd met het eigen vermogen van de waterschappen ultimo 2013 resteert een saldo van € 6,8 miljard (2013: € 6,7 miljard). Dit is het bedrag dat de waterschappen gezamenlijk nog moeten terugverdienen wanneer de materiële vaste activa in één keer ten laste van het eigen vermogen zouden worden gebracht. Anders geformuleerd: de waterschappen hebben gezamenlijk ultimo 2014 een bedrag van € 6,8 miljard aan lasten naar de toekomst doorgeschoven. In onderstaande figuur is de ontwikkeling van de kapitaallasten die de waterschappen gemiddeld nog met de burgers moeten verrekenen weergegeven. Kapitaallasten doorgeschoven naar de toekomst per inwoner waterschappen 2010 – 2014 (Bedragen X € 1,0)

600 500 400 300

360

368

388

396

401

2010

2011

2012

2013

2014

200 100 0

Landelijk bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de waterschappen voor wat betreft de mate waarin kapitaallasten zijn doorgeschoven naar de toekomst. Delfland heeft ultimo 2014 het hoogste bedrag per inwoner aan kapitaallasten nog met de burgers te verrekenen (€ 734) en Pees en Maasvallei het laagste bedrag (€ 94). Het gemiddelde bedraagt € 396 per inwoner.


139

In de volgende figuur zijn de nog met burgers te verrekenen kapitaallasten per inwoner in de ultimo 2014 van de waterschappen opgenomen. Kapitaallasten nog met burgers te verrekenen waterschappen per 31 december 2014 (Bedragen X € per inwoner) 1.000 800

734

600 377 386 398 351 352 367

400 217

200

94

258

438

464 468

508 509 512 528

571

608

281 284 295

121


140

Delfland

Scheldestromen

Wetterskip Fryslân

Noorderzijlvest

Reest en Wieden

Rijn en Ijssel


Hunze en Aa's

Vechtstromen

Rivierenland

Aa en Maas

Brabantse Delta


Groot Salland

Rijnland

De Dommel

Vallei en Veluwe


Schieland

Hollandse Delta

Zuiderzeeland

Roer en Overmaas

Peel en Maasvallei

0

5.9 EMU-saldo Het werkelijke EMU-saldo voor de waterschappen berekend op basis van de balansmutaties in 2014 is circa -/- € 128 miljoen. Op basis van deze benaderingswijze zijn de waterschappen in 2014 binnen de referentiewaarde van -/- € 429 miljoen gebleven. Het werkelijke EMU-saldo 2014 is substantieel beter dan het verwachte EMU-saldo voor 2014. Benadering EMU-saldo 2014 waterschappen (Bedragen X € 1 miljoen) Benadering EMU-saldo 2014 Resultaat voor bestemming 0 Mutatie voorraden 1 Mutatie (im)materiele vaste activa -/- 134 Mutatie voorzieningen 6 EMU-saldo 2014 -/- 128 Referentiewaarde -/- 429 Onderschrijding 301 Voor 2015 verwachten de waterschappen een EMU-saldo van circa -/- € 472 miljoen. De referentiewaarde 2015 voor de gezamenlijke waterschappen is -/- € 400 miljoen, een verschil van € 72 miljoen (= overschrijding).


141

In onderstaande tabel is het verschil per waterschap tussen het verwachte EMU-saldo voor 2015 opgenomen en de referentiewaarde opgenomen. Elf waterschappen verwachten voor 2015 een onderschrijding van het EMU-saldo en twaalf waterschappen verwachten voor 2015 een overschrijding van het EMU-saldo. EMU-saldo 2015 (Bedragen X € 1.000) Vergelijking individuele waterschappen Waterschap Opgegeven EMU-saldo Referentiewaarde Verschil 2015 Aa en Maas -17.922 -17.255 -667 Amstel, Gooi en Vecht -39.600 -26.276 -13.324 Brabantse Delta -20.917 -17.717 -3.200 De Dommel -26.098 -16.049 -10.049 De Stichtse Rijnlanden -14.300 -16.661 +2.361 Delfland -12.210 -33.583 +21.373 Fryslân -42.248 -18.000 -24.248 Groot Salland -26.780 -10.042 -16.738 Hollands Noorderkwartier -16.157 -32.758 -16.601 Hollandse Delta -19.800 -21.178 +16.601 Hunze en Aa’s -81 -13.507 +13.426 Nooderzijlvest -11.613 -9.020 -2.593 Peel en Maasvallei -5.358 -8.118 +2.760 Reest en Wieden -16.821 -7.417 -9.404 Rijn en IJssel -14.712 -13.068 -1.644 Rijnland -81.394 -26.860 -54.534 Rivierenland -15.654 -24.109 +8.455 Roer en Overmaas -17.346 -12.144 -5.202 Scheldestroom -12.320 -13.826 +1.506 Schieland an de Krimpenerwaard -2.148 -13.031 +10.883 Vallei & Veluwe -17.400 -20.042 +2.642 Vechtstromen -29.854 -18.823 -11.031 Zuiderzeeland -10.862 -10.896 +34 EMU- enquête 2015 (bron: CBS)

142


143

Wilhelminakade 1 3072 AP Rotterdam Postbus 2031 3000 CA Rotterdam Nederland Tel: 088 288 2888 Fax: 088 288 9830 www.deloitte.nl

Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee (“DTTL”), its network of member firms, and their related entities. DTTL and each of its member firms are legally separate and independent entities. DTTL (also referred to as “Deloitte Global”) does not provide services to clients. Please see www.deloitte.nl/about for a more detailed description of DTTL and its member firms. Deloitte provides audit, consulting, financial advisory, risk management, tax, and related services to public and private clients spanning multiple industries. With a globally connected network of member firms in more than 150 countries and territories, Deloitte brings worldclass capabilities and high-quality service to clients, delivering the insights they need to address their most complex business challenges. Deloitte’s more than 225,000 professionals are committed to making an impact that matters. This communication contains general information only, and none of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, its member firms, or their related entities (collectively, the “Deloitte network”) is, by means of this communication, rendering professional advice or services. Before making any decision or taking any action that may affect your finances or your business, you should consult a qualified professional adviser. No entity in the Deloitte network shall be responsible for any loss whatsoever sustained by any person who relies on this communication. © 2016 Deloitte The Netherlands

Deloitte Insight Financiële trendanalyse Gemeenten, Provincies en Waterschappen

Recommend Documents