DE053LEUKSTEPLEKKENVAN
ENSCHEDE HET LEUKSTE STANDAARDWERK VOOR DE HOOFDSTAD VAN HET OOSTEN
ROBIN PATER
DE053LEUKSTEPLEKKENVAN
ENSCHEDE ROBIN PATER
u itg everij
DE walvisch
Opgedragen aan al die mensen die een meer dan economische waarde aan hun omgeving bijdragen © Robin Pater, 2012
Nums verdeent meer andach as de dinge dee gewoon lingt twentse wijsheid
Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Hoewel de grootst mogelijke zorg is besteed aan de samenstelling van dit boek kan de uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden voor schade die het gevolg is van fouten, onvolledigheid, nalatigheid of verandering in details in deze uitgaven, en voor de gevolgen van het afgaan op de verstrekte informatie. Aan de informatie in deze uitgave kunnen derhalve geen rechten worden ontleend. De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden te traceren. Mocht u desondanks menen rechten uit te kunnen oefenen, dan kunt u contact opnemen met de uitgever.
ISBN 978-90-817884-0-3 NUR 520
Niets verdient meer aandacht dan de dingen die gewoon lijken Nichts verdient mehr Aufmerksamkeit, als die Dinge, die ganz gewöhnlich sind Nothing deserves more attention than those things that appear to be ordinary
VORWORT ENSCHEDE
Viele, die die Stadt Enschede zum ersten Mal besuchen sind von ihrem Charme zugleich überrascht und begeistert. Den Besucher erwarten prachtvolle Parks, gemütliche Terrassen, bahnbrechende Architektur und ein vielfältiges, kulturelles Angebot. Enschede besticht aber nicht zuletzt mit seinen freundlichen Einwohnern und seiner gemütlichen Mentalität. Die einst so graue Textilstadt hat eine wahre Metamorphose durchlebt. Dieses Buch soll Ihnen helfen, die pulsierende Hauptstadt des Ostens und deren schönsten Plätze zu entdecken.
PREFACE ENSCHEDE
DE AUTEUR OP HET meest gefotografeerde plekje van enschede, HET markante HARTENBANKJE VAN GUUSJE BEVERDAM
First-time visitors of Enschede are often surprised by its charm. The city offers splendid parks, cosy terraces, insurgent architecture, and a very versatile cultural palette. Most of all, the inhabitants of Enschede are uncomplicated, modest people. To think that this was once a cheerless textile industry town. Well, that has truly changed. This book honours the sparkling capitol of the east, and helps to discover its best places.
INLEIDING ENSCHEDE?! Het is het eindpunt van de trein, bijna geen mens hoeft er te zijn, bijna geen hond gaat zover mee: Enschede.
Willem Wilmink (1936 - 2003)
Enschede?! Je wordt meewarig aangekeken als je er gaat wonen, studeren of er als toerist naartoe gaat. Is dat niet die grauwe textielstad in het Verre Oosten? Onbekend maakt onbemind, want eenmaal in de stad, vallen veel bezoekers voor de charme van Enschede. Een onverwacht gezellige stad, een stad die groter is dan je denkt, die alles heeft wat je nodig hebt en toch precies de goede schaal heeft. Ook een stad die een beetje rommelig is en gewoon. Een stad die niet genoeg van zichzelf houdt, maar die je gaat missen als je er weg bent. Een stad waar voor iedereen plek is en die met z’n ongedwongen Twentse mentaliteit de charme van een dorp heeft. Alles is écht in Enschede, de stad waar je jezelf kunt zijn. De Enschedeër zal het trouwens niet erg vinden dat dat nog niet door iedereen ontdekt is. Laat ons maar rustig genieten in dit goed bewaarde geheim. Tukkers lopen sowieso niet te koop met zichzelf en
hun charmante hoofdstad. Maar hoewel Enschede snel salonfähig wordt, mag ze zich best beter voor het voetlicht brengen. Want ze heeft haar grauwe industrieverleden ver achter zich gelaten en zich in rap tempo ontwikkeld tot een van de leukere steden. De stad heeft de afgelopen jaren een ware metamorfose ondergaan. Het motto is niet voor niets: stad van nu. Deze stad verdient een gids die haar schoonheid aan de oppervlakte haalt. Daarom dit boek met de 053 (het Enschedese netnummer) leukste plekken, verkozen door de Enschedeërs zelf. Meer dan 3000 stemmers en hun liefdesverklaringen resulteerden in deze 53 unieke, bekende, mooie, geheime of gezellige plekken binnen de Enschedese gemeentegrenzen. Daarmee onthult dit boek de ware aard van de enige echte hoofdstad van het oosten. Wilmink zelf beschreef later in een -veel minder bekend- gedicht al de ontwikkeling die Enschede heeft doorgemaakt: Oma beseft opeens hoe mooi de stad is, waarin zij al weer zoveel jaren woont: die stad is het beginpunt van de trein! Robin Pater auteur en stadsgids
inhoudsopgave
ENSCHEDE
9
Altijd op het randje Niet klein te krijgen Met textiel verweven Ik Enschede Hoofdstad der vrijstaat Altied wat te doon Van nul tot nu
11 13 15 17 19 21 23
de 053 leukste plekken De 053 leukste plekken in kaart
27
Oude Markt
29
De Grolsch Veste
33
Het Paradijs Buurserzand
35
TwentseWelle
39
Abraham Ledeboerpark Roombeek
Theater Concordia De markt Jouw favoriet Er steeds dichter bij Volgens de Enschedeërs Een leuke stad Bedankt
133 135 136 139 141
colofon #053 Uitgesproken
143 144
31
Synagoge
37 41
43
45 47
Nationaal Muziekkwartier 49 Volkspark Grote Kerk
51
53
Hof Espelo
55
Het Rutbeek
59
Pathmos
Café Het Bolwerk
57 61
25
Aamsveen De Campus
Rijksmuseum Twenthe Jacobuskerk
Antiquariaat Kruimeltje Wooldrikspark Janninkcomplex
Museum Buurtspoorweg Lonneker
IJsbaan Twente
63
Ei van Ko
67
IJssalon Van der Poel
65
69 71
77
Stadshaard
75
79
81
Zuiderspoor
87
85
Ecoboerderij De Viermarken 89
91
Bioscoop Wolff Cinestar
93
G.J. van Heekpark
97
Brandmonument
Stadhuis
Twekkelo
83
Lonnekermeer
Boerenkerkhof
73
Zouthuisjes
Dragonheart
Jazzpodium De Tor
95
Hooge Boekel Villa Van Heek
Automatiek De Muur
99
101
103
105 107
109
111 113
115 117
H.J. van Heekplein
119
Galerie Beeld & Aambeeld
123
Vestzaktheater
121
Theehuis Sprakel in het bos 125 Sterrenwacht C. ter Kuile
127
De Wonne
129
Jouw eigen leukste plek
133
Elderinkshuis
131
IMMER AN DER GRENZE
Obwohl Enschede schon seit 1325 Stadtrechte besitzt, war es lange ein unbedeutendes Dorf. Mit der Textilindustrie Anfang 1900 wuchs Enschede und wurde mit seinen heutigen 160.000 Einwohnern eine der größten Städte der Niederlande. Den Namen, der übersetzt ‘an der Grenze’ bedeutet, trägt Enschede bis heute mit Stolz, da die Enscheder schon immer stark mit ihren deutschen Nachbarn verbunden waren.
ALWAYS ON THE EDGE
oudst bekende kaart van enschede (ca. 1560) met typische eivorm, grachten en de grote kerk
Although the city of Enschede was granted the privilege of city rights in 1325, it has long remained a small town. Booming textile industry in the beginning of the 20th century caused a giant growth of the population, turning Enschede into one of the major cities in the Netherlands. These days the city has 160.000 inhabitants. The meaning of the word - on the edge - fits the city well, as it has always maintained a close relationship with its German neighbours.
ENSCHEDE ALTIJD OP HET RANDJE Enschede mag dan niet de officiële hoofdstad van de provincie zijn, het is wel het stedelijk hart van Oost-Nederland en de grootste stad van Twente en Overijssel, groter dan roemruchte steden als Deventer en Zwolle. Met ruim 135.000 inwoners is het ook de grootste Nederlandse grensstad. Samen met de dorpen Lonneker, Boekelo en Glanerbrug en buurtschappen Twekkelo en Usselo heeft de gemeente Enschede - die overigens pas in 1934 fuseerde met de naburige en grotere gemeente Lonneker - zo’n 160.000 inwoners en is daarmee volgens gegevens van het CBS de elfde gemeente van Nederland. Enschede is als industriële textielstad een typische laatbloeier. Want hoewel al ze al in 1325 stadsrechten heeft, is ze nooit als een centrale stad van betekenis beschouwd. Enschede lag altijd op het randje. De eerste vermelding van de naam Enschede (1119) is Anneschethe. Die naam komt volgens de meest gangbare verklaring van het Oudsaksische An die scethia, wat ‘aan de scheiding (grens) of es’ betekent.
Vroeger hield hier namelijk de bewoonde wereld op. Ten oosten van Enschede lag slechts het gevaarlijke moeras met enkel een verdwaalde struikrover. Later, in de middeleeuwen, twistten de bisschoppen van Münster en Utrecht om grensplaats Enscede, later strategisch Eindscheiding genoemd. Ook het Enschedese stadswapen uit de 17e eeuw symboliseert waarschijnlijk een slaghek dat een gebied afgrenst. Enschede maakte handig gebruik van haar ligging tussen twee werelden en vormde een lucratieve schakel tussen de Hanzesteden in Westfalen en die aan de IJssel. Vandaag de dag ligt Enschede op de grens van Nederland en Duitsland, hoewel die grens praktisch geen rol meer speelt. Niet voor niets is een groot deel van de Enschedese studenten afkomstig uit Duitsland en stroomt de markt iedere zaterdag vol met bezoekers van ‘oawer de poal’. Sowieso hebben Enschedeërs meer op met hun oosterburen dan met die uit het westen. Tot op de dag van vandaag doet Enschede haar naam dus eer aan. Een grensgeval.
11
unzerstÖrbar
Die Geschichte Enschedes ist durchzogen von vielen Katastrophen. Die verheerenden Stadtbrände 1517, 1750 und 1862 gaben den Enschedern sogar den Spitznamen `Brandstifter`. Ein ungewolltes Bombardement der Alliierten im Zweiten Weltkrieg, der Untergang der Textilindustrie in den ‘70er Jahren und die große Feuerwerksexplosion im Jahre 2000, erschütterte die Stadt und ihre Bewohner immer wieder. Mit vereinten Kräften bauten die Enscheder ihre Stadt nach jeder Zerstörung wieder auf - und jedes Mal fast besser als zuvor!
indestructable
enschede in puin. blik OP de verwoeste langestraat met rechts de jacobuskerk (mei 1862)
The history of Enschede is a sequence of disasters. The devastating city fires of 1517, 1750 and 1862, gave its inhabitants the nickname of ‘arsonists’. In World War II, the city was accidentally bombarded by the allied forces. In the ‘70s, the textile industry - an important economic factordisappeared. More recently, the fireworks explosion of 2000 has had a severe impact on the city and its inhabitants. However, every catastrophe gave occasion for the city to be rebuilt and improved with united strength.
ENSCHEDE niet klein te krijgen Er zijn weinig steden die zo’n rampzalige geschiedenis hebben als Enschede. Het lijkt wel alsof de stad iedere keer als zij weer op de been is, opnieuw te gronde wordt gericht. Die verwoesting is volgens een gezegde te wijten aan drie B’s: brand, bombardementen en burgemeesters, duidend op de beruchte sloopwoede van het stadsbestuur. Maar steeds herrijst de stad sterker uit haar as. In 1517, 1750 en 1862 brandt Enschede af. Die laatste keer gaat de hele stad eraan. Enschede is voorpaginanieuws, de London Illustrated News bericht met indrukwekkende prenten ‘Enorme vuurzee in Holland!’ Het zou de laatste grote stadsbrand van Europa zijn. Binnen twee jaar na ‘de grote ramp’ is de stad herbouwd. Door de nieuwgebouwde moderne textielfabrieken groeit Enschede binnen korte tijd uit tot de belangrijkste stad van de regio. De nooit opgehelderde stadsbranden geven de Enschedeërs de bijnaam Braandstichters. Ook de bombardementen in de Tweede Wereldoorlog laten hun sporen na en eisen
honderden slachtoffers. De meeste verwoesting wordt cru genoeg aangericht door de geallieerden die Enschede vanuit de lucht aanzien voor een Duitse stad. Na de oorlog wordt voortvarend gestart met de wederopbouw en uitbreiding van de stad, zowel in de breedte als in de hoogte. Dan stort in de jaren ‘70 in korte tijd de onverwoestbaar geachte textielindustrie in. Een drama voor de stad en de meer dan dertienduizend inwoners die er nog werkzaam zijn. Het was de kurk waarop Enschede dreef. De stad is failliet en staat een tijd lang onder curatele. De omslag naar een meer innovatieve kennisindustrie wordt - noodgedwongen - gemaakt. Meer recent slaat de vuurwerkramp diepe wonden in de Enschedese gemeenschap. Wederom besluiten bestuur en bewoners dat ook deze catastrofe de stad er niet onder krijgt. Veerkracht blijkt sterker dan verwoesting en ook deze rampzalige gebeurtenis zal het begin zijn van een nieuw tijdperk. Dat dat gelukt is, bewijst dit boek.
13
AUS TEXTIL GEWOBEN
Enschede und Textil sind untrennbar miteinander verwoben. Die etwa fünfzehn steinreichen Textilfamilien wie die ‘Van Heeks’ kultivierten die Stadt über 100 Jahre mit ihren Fabriken, Parks, Villen, Arbeitersiedlungen, Fußballklubs und Infrastruktur. Gleichzeitig beuteten sie aber auch die Arbeiter aus. In den ’70er Jahren stürzte der ganze Industriezweig ein. Das Erbe der Textilbarone und ihren Imperien ist aber bis heute noch überall in der Stadt zu finden.
WOVEN WITH TEXTILE
schoorstenen zover het oog reikt, ‘De Fabrieksstad enschede’ op een schoolwandplaat (1916)
Enschede and fabrics have always been interwoven. In more than a century’s time, the city was cultivated by fifteen immensely rich families, like the Van Heeks. They built factories, parks, villas, and working-class houses, and set up football clubs and infrastructure. However, they also exploited the labourers, who were extremely poor. In the ‘70s, the industry collapsed completely, but the heritage of the textile barons is still there.
ENSCHEDE MET TEXTIEL VERWEVEN Enschede en textiel zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bijna alles in de stad is te herleiden tot de vijftien invloedrijke textielfamilies die het leven er naar hun hand zetten; de Van Heeks, Janninks, Scholtens, Blijdensteins, Ter Kuiles, Menko’s en Ten Cates. De prachtige parken, landgoederen met rijke buitenhuizen, stadsvilla’s, banken, scholen, voetbalclubs, een vliegveld, bierbrouwerij, spoorlijnen, het Rijksmuseum Twenthe; de ‘Hooge Heeren’ cultiveerden Enschede en omstreken een eeuw lang. Haar groei en bekendheid is aan hen te danken. Ze brachten de bevolking veel goeds, maar buitten de arbeiders tegelijkertijd uit. Ze waren ‘hard als het staal van hun brandkast’, wat tot een slecht imago en grote stakingen leidde. De oorsprong van de Twentse textielindustrie ligt in de 18e eeuw. Het door boeren tot linnen verwerkte vlas wordt opgekocht door reizende handelslieden in stoffen, de fabriceurs. Door de afsplitsing van de Zuidelijke Nederlanden met haar textielsteden Brugge en Gent en de komst van de stoommachine ontstaat vanaf 1850 een nieuwe industrietak in Twente, die tot grote
bloei komt. Fabriceurs worden fabrikanten en Twente exporteert wereldwijd. In haar hoogtijdagen, begin 20e eeuw, is ‘de Twentse textiel’ Nederlands grootste industriële werkgever. Eenderde van het nationaal inkomen wordt in Twente verdiend. De textielmagnaten varen er wel bij. Zij behoren tot de rijkste Nederlanders. In 1920 verdient een fabrikant als Jan Bernard van Heek ruim 1,2 miljoen gulden! De industrietak lijkt een eeuwig leven te hebben, tot vanaf de jaren ‘60 de conservatief geleide familiebedrijven stuk voor stuk sneuvelen. De oorzaak: overproductie in Europa, concurrentie van lagelonenlanden, het wegvallen van de koloniën als gegarandeerde afzetmarkt en gebrek aan innovatie. De teloorgang is een grote klap voor Enschede, 13.500 arbeidsplaatsen gaan verloren, de stad stad ligt er verlaten bij. Slechts een handjevol bedrijven overleeft, de textiel is niet meer. Wel heeft Enschede nog steeds opleidingen fashion design & management, gevestigd in De Maere, de oude Hogere Textielschool waar ooit fabrikantskinderen het vak leerden. Textiel zal altijd met Enschede verweven blijven.
15
hauptstadt des freistaates Enschede ist die Hauptstadt einer stolzen Region: Twente. Eine wunderschöne grüne Gegend, die sich heute auch durch eine innovative High Tech Industrie auszeichnet. Eine Kombination aus Technik und Natur, die die ‘Tukker’ (wie die Einwohner der Region Twente auch genannt werden) übrigens prima zusammenbringen. Aber wohl auf ihre eigene Art und mit wenig Worten. Sie sind nämlich dafür bekannt, dass sie zum einen nicht gerne angeben und zum anderen sich erst recht nichts erzählen lassen wollen!
capital of a republic
enschede vanaf het hoogste punt van de stad, de 101 meter hoge alphatoren uit 2008
Enschede is the capital of Twente, a proud, wonderfully green and rural region. At the same time, Twente is known for high-tech innovation and industry. This appears to be somewhat contradictory. However, the uncomplicated ‘Tukkers’, as the people are called, manage to combine these two aspects, be it on their own conditions. Tukkers are known to be humble, somewhat reserved and are often regarded as being stubborn.
ENSCHEDE hoofdstad der vrijstaat Trots. Trots op de FC en Grolsch, het glooiende landschap, de rust en natuur, het noaberschap, de tradities en de gemoedelijkheid. Twente is het mooiste stukje Nederland. Maar de Twentse trots wordt in stilte beleefd. Want de Tukker houdt niet van dikdoenerij. Alles wat zich groot voordoet of van beuv’m kump is verdacht. Niet verwonderlijk dat de Twentenaren zich van nature niet graag de les laten lezen. Niet voor niets kent Twente de ludieke afscheidingsbeweging ‘De Vrije Republiek Twente’ met een serieuze ondertoon: Tukkers laten zich door niemand de wet voorschrijven. Tot 1983 lag er zelfs een serieus plan in Den Haag om een zelfstandige provincie van Twente te maken. Naar buiten toe sluiten de Twentse gelederen zich, maar onderling wordt er regelmatig gebakkeleid. De moeizame verhouding tussen buurgemeenten Hengelo en Enschede is algemeen bekend. De houding van de twaalf andere Twentse gemeenten tegenover het ‘stadse’ Eanske wat dubbelzinnig. Zolang En-
schede niet te hoog van de toren blaast, wordt zij geduld als hoofdstad van de republiek, ja in stilte zelfs gekoesterd door de half miljoen Tukkers uit de omliggende, veelal landelijke gemeenten. Enschede is immers het bewijs dat Twente telt. ‘We’ hebben immers de Universiteit, een Bijenkorf en een heuse wolkenkrabber. En die zijn niet zoals elders ten koste gegaan van de prachtige natuur. Twente is één van de innovatieve high techregio’s van Nederland, met grote bedrijven als Thales, Stork en Ten Cate en sterke merken als Johma (‘oet Twente’), Bolletje, Arke, Grolsch, OAD, Vredestein en FC Twente. Maar Twente is ook het ‘Landgoed van Nederland’ met haar afwisselende en intieme coulissenlandschap met kabbelende beekjes, oude watermolens, Mariakapelletjes, bossen en heidevelden, glooiende essen en idyllische buurtschappen. Tegenstrijdig? Het lukt de Tukkers prima dit met elkaar te verenigen. Nee, laat de Twentenaren maar gaan, dan komt het vanzelf goed.
19
DE 053 leukste plekken
25
de 053 leukste plekken Oude Markt
De Campus
Jazzpodium De Tor
De Grolsch Veste
Jacobuskerk
Boerenkerkhof
Het Paradijs
Buurserzand
Abraham Ledeboerpark TwentseWelle Roombeek
Theater Concordia De markt Synagoge
Nationaal Muziekkwartier Volkspark
Grote Kerk
Hof Espelo Pathmos
Het Rutbeek
Café Het Bolwerk Aamsveen
Rijksmuseum Twenthe Antiquariaat Kruimeltje Wooldrikspark
Janninkcomplex
Museum Buurtspoorweg Lonneker
IJsbaan Twente Zouthuisjes
Dragonheart Zuiderspoor
Ecoboerderij De Viermarken Lonnekermeer
Bioscoop Wolff Cinestar Brandmonument G.J. van Heekpark Ei van Ko
THEMATISCH TOEREN
Actief Enschede
Architectonisch Enschede
Museaal Enschede
Shopping Enschede
Groen Enschede
Textielstad Enschede
Uit in Enschede
Monumentaal Enschede
Rustiek Enschede
Spiritueel Enschede
Highlights binnenstad
Culinair Enschede
Enschede voor kids
IJssalon Van der Poel Stadhuis
Twekkelo
Hooge Boekel Stadshaard
Villa Van Heek
Automatiek De Muur H.J. van Heekplein Vestzaktheater
Galerie Beeld & Aambeeld
Theehuis Sprakel in het bos Sterrenwacht C. ter Kuile De Wonne
Elderinkshuis
Jouw eigen leukste plek
27
locatie nicolaas beetsstraat 48
IM PARADIES
Das Paradies liegt in Enschede! Adriaan Schalken, ein lokaler Künstler hat, ohne vorgefertigten Plan, eine ehemalige Lagerhalle zusammen mit Freiwilligen, Arbeitslosen und Ex-Drogenabhängigen zu einem Naturkunstwerk transformiert. Seit einigen Jahren ist das farbenreiche Kunstwerk aus Gebrauchsmaterialien ein einzigartiges Bio Restaurant.
IN PARADISE
CATEGORIE
WINNAAR
HORECA
Tip
geniet van het paradijselijke uitzicht vanaf de houten loopbrug
Tip
opletten bij het aaien, de schildpadden in de vijver kunnen bijten
Paradise is found in Enschede! Local artist Adriaan Schalken has transformed this former storage shed into a natural work of art. He did so with the help of volunteers, unemployed people and former addicts, and without any detailed plan. Building materials consisted of second-hand goods and natural materials. Over the years, this colourful artefact evolved into an eccentric, ecological restaurant.
KORT
uitzonderlijk ecorestaurant in creatief verbouwde loods
2
centrum
HET PARADIJS (H)eerlijk natuurkunstwerk In den beginne was er Adriaan Schalken. In een oude textielloods - woest en ledig - wilde hij een aards paradijs scheppen. Met spullen en mensen die uitgerangeerd werden, maar het niet waren. Een bonte club van vrijwilligers, ex-verslaafden, werklozen en kunstenaars, die de aangeleverde tweedehands spullen, wastafels, stoeptegels, servies en planten in vijf jaar tijd zonder plan samensmeedde tot een organisch natuurkunstwerk. Steeds meer nieuwsgierige buurtbewoners kwamen een kijkje nemen en ontdekten het wonderlijke paradijsje dat was ontstaan in hun eigen straat, met een kleurrijke mozaïekvloer, een trap van wastafels, glas-in-lood, heiligenbeelden, weelderige plantengroei, watervalletjes en intieme hoekjes. Na een eerste kinderfeestje groeide het natuurkunstwerk - wederom ongepland - uit tot vegetarisch restaurant. Wat bleef was de open deur voor alles en iedereen die letterlijk of figuurlijk een steentje wilde bijdragen. In 2000 nam vrijwilliger Prashanti Janssens met haar geliefde Ronald Heukels Het Paradijs over van zijn eigenzinnige creator, die uitvloog naar Brazilië.
Zonder horeca-ervaring, diploma’s of vastomlijnd plan, maar met hart voor de zaak en een open mind transformeerden zij Het Paradijs langzaam tot een professioneel horecabedrijf. Maar wel één dat trouw blijft aan zijn eigen oorsprong: goed en verantwoord (vegetarisch, biologisch en fairtrade) eten met ruimte voor mensen en aandacht voor hergebruik, harmonie en spiritualiteit. Het Paradijs biedt ruimte aan vogels van allerlei pluimage. Van rotary tot meditatieclub of bruidspaar, voor iedereen is er een plekje en anders wordt er een plekje gemaakt. Voor bijzondere wensen van gasten en voor personeel met een beperking, want in Het Paradijs is geld niet het enige dat waarde heeft. Inmiddels staan er twee nieuwe paradijsvogels klaar: Lisa en Thijs, een jong stel dat verknocht is aan deze uitzonderlijke plek. Lisa leerde er na haar hotelschoolopleiding dat je ook kunt ondernemen met je hart, Thijs begon er ooit als derde afwasser. Als hoeders van Het Paradijs koesteren ze deze bijzondere plek. En ook zij brengen hun eigenheid in, zodat de oase nog verder tot bloei komt. Zonder uitgestippeld plan, maar mét hart en ziel.
31
locatie colosseum 65 JAAR 1998 KORT Trotse tukkers en sympathieke successtory in sfeervolle veste
DER STOLZ VON TWENTE
Als Textilfabrikant Jan Bernard von Heek 1885 einen Fußball aus England nach Enschede brachte, konnte er nicht ahnen, dass heute jede Woche etwa 30.000 begeisterte Fans im Stadion De Grolsch Veste ihre Fußballmannschaft FC Twente zum Sieg anfeuern. Die erfolgreiche Mannschaft wurde 2010 zum ersten Mal in ihrer Geschichte Nationalmeister und spielt seit einigen Jahren in der Europaliga mit.
THE PRIDE OF TWENTE
CATEGORIE
WINNAAR SPORTIEF
Tip
voor de wedstrijd MAssaal meebrullen met you’ll never walk alone
Tip
proud to be tukker: koop en draag de rode 100% tukker-sjaal
When Jan Bernard van Heek, an Enschede textile manufacturer, took a football with him on his return from one of his business trips to England in 1885, he couldn’t have anticipated that today some 30.000 FC Twente supporters would assemble in the Grolsch Veste stadium every week to scream their team towards victory. In 2010, this highly successful soccer team won the national cup for the first time in history. FC Twente is also playing in the European competition.
3
west
DE GROLSCH VESTE ONneembare voetbalveste Het is 1885. Textielfabrikant Jan Bernard van Heek brengt van een zakenreis uit Engeland een merkwaardig voorwerp mee. Een opgeblazen gummibal omhuld met aan elkaar genaaide lederen lappen, bijeengehouden door een veter. Het is de eerste voetbal in Twente. Tijdens het eerste wedstrijdje wint de ploeg van Van Heek met 15-0. Hij is de enige die de regels kent en maakt alle goals. Maar iedereen is gefascineerd en het nieuwe spel wordt gespeeld totdat het donker wordt. Enkele maanden later wordt de Enschedesche Football Club opgericht. Van een volkssport is dan nog geen sprake, de gewone man heeft geen tijd voor vertier, die staat van vroeg tot laat in de fabriek. Het zijn in de begintijd vooral de rijke textieltelgen die in clubverband voetbal spelen. De verbondenheid van de textielfamilies met voetbal blijft. Ze leggen sportvelden aan in het Volkspark en Van Heekpark en introduceren ook het betaald voetbal in Twente. De legendarische Abe Lenstra wordt zelfs als sterspeler naar Enschede gehaald. In 1956 wordt het roemruchte Diekmanstadion in gebruik genomen, dat in 1965 de thuisbasis wordt van het
net opgerichte FC Twente, een fusieclub van De Enschedese Boys (de groenen) en Sportclub Enschede (de zwarten), twee aartsrivalen die door financiële problemen tot elkaar zijn veroordeeld. In 1998 verhuist FC Twente naar het nieuwe Arkestadion, dat later tot De Grolsch Veste wordt gedoopt. Onder voorzitterschap van Joop Munsterman transformeert FC Twente van een subtopper tot een topclub met als sterk wapen de Twentse nuchterheid. De capaciteit van het stadion groeit van 13.000 plaatsen naar de huidige 30.000 en dat moeten er 44.000 worden. Het eerste landskampioenschap in 2010 is de bekroning voor de club die alle Tukkers verenigt en op veel sympathie in het land kan rekenen. Tot over de landsgrenzen staat men verbaasd over het enorme volksfeest dat losbarst. De beelden van duizenden uitzinnige fans op de snelweg A1 en de spelersbus die uren doet over de intocht werden legendarisch. Maar FC Twente wil meer: permanent meedraaien in de Nederlandse top en Europees voetbal. Voetbal is niet meer weg te denken uit Enschede. Jan Bernard van Heek kan tevreden zijn.
“FC Twente-supporters zijn uniek. Als je in De Grolsch Veste speelt voel je de steun van de twaalfde man” Wout Brama, speler FC Twente
33
locatie hagmolenweg
EINE STEPPE AM STADTRAND
Unberührt, weit und wüst. Das sind Merkmale des 455 Hektar großen Buursersand. Ein abwechslungsreiches Naturschutzgebiet mit Heideflächen, Sandverwehungen und spiegelglatten Moorseen. Stille, Weitblick und die Abwesenheit von menschlichen Einflüssen erzeugen eine Zeitlosigkeit, die das Gebiet bei naturverbundenen Wanderern sehr beliebt macht.
A steppe near the city
CATEGORIE
WINNAAR
NATUUR
Tip
in natte periodes DE laarzen aan, HET KAN ER erg drassig ZIJN
Tip
picknickmand mee en per fiets door het mooie buurserzand
Untouched, vast and wild, that is a way to characterize the 455 hectares of Buurserzand. It is a varied nature reserve, consisting of heath land, sand drifts and pools like sheets of glass. Hikers and romantic couples are attracted by the silence, the wonderful views and the absence of human traffic. It provokes feelings of timelessness, and offers opportunities for endless strolling.
KORT
uitgestrekte twentse steppe en eindeloos wandelgebied
4
zuid
Buurserzand steppe aan de stadsrand Het Buurserzand ligt dan wel grotendeels in de buurgemeente Haaksbergen, een stukje ervan ligt in Enschede en dat is genoeg om het uitgestrekte gebied een plekje in dit boek te geven. Gewoon omdat de Enschedeërs er veel komen en het één van de mooiste gebieden van Twente is. Niet verwonderlijk dat het werd verkozen tot leukste natuurgebied.
Het Buurserzand is woest en ledig. Al lopend waan je je terug in de prehistorie, toen de mens op zichzelf was teruggeworpen en het leven hard maar eenvoudig was. Zo relativeert het Buurserszand alles waar een modern mens zich druk om maakt. Het helpt het hoofd leegmaken. Alleen een langsrennende hond brengt je terug in het nu.
Ooit was het Buurserzand bedoeld als openluchtmuseum. De markante Wissinks Möl - nu weer op z’n oorspronkelijke plek in het vlakbijgelegen Usselo was door eigenaar Jan Bernard van Heek al in het gebied gezet, net als een oude markepaal en het boerderijtje De Bommelas. Maar het is er nooit van gekomen. Gelukkig maar, want wat blijft is een ongerept, afwisselend en ruig natuurgebied met grote open heidevelden, stukken bos, stuifzandvlaktes, jeneverbesvelden en vennetjes; een Nederlandse steppe. De ongewone weidsheid (455 hectare) en de afwezigheid van menselijke invloeden maken dat het gebied onaangetast voelt. Tijdloos. En stil. Een stilte die slechts wordt onderbroken door een langstrekkende groep ganzen tegen de ijle winterlucht op weg naar andere oorden, of door de kudde wilde runderen die het gebied begraast.
Naast de gebruikelijke joggers en luchtje-scheppers trekt het gebied ook veel echte wandelaars, die met enkelhoge wandelschoenen, outdoorkleding en rugzak het avontuurgevoel in eigen streek zoeken. En daarvoor leent het Buurserzand zich uitstekend: slenteren over zandvlaktes, stevig ploeteren over heidevelden en rustend genieten van een picknick bij een spiegelglad meertje dat de wereld op zijn kop zet. De Vereniging Natuurmonumenten -beheerder en eigenaar sinds 1929- ziet erop toe dat dat zo blijft. Ook jongeren trekken naar het stukje niemandsland. Wie er wandelt ziet er regelmatig (bijna) verliefde stelletjes. Geen wonder: als koppeltje kun je er onbeperkt slenteren, ongestoord ook. Op de vele paden kun je ellenlange gesprekken voeren, in elkaar opgaan en eindeloos dwalen zonder te verdwalen.
35
locatie PRINSESTRAAT 18 JAAR 1928 open wo/zo KORT BEELDSCHOON RIJKSMONUMENT EN OPEN LEERHUIS
DIE SCHÖNSTE SYNAGOGE
Laut Kenner zählt die Enscheder Synagoge (1928) zu den schönsten West-Europas. Das beeindruckende Gebäude mit seiner riesigen Kuppel und seiner atemberaubenden Innenausstattung spiegelt den Reichtum der jüdischen Gemeinschaft in Enschede vor dem 2. Weltkrieg wieder. Das prachtvolle Gesamtkunstwerk des Architekten De Bazel wird bis heute als Synagoge genutzt. Mittwochs und sonntags ist sie für das Publikum geöffnet.
A STRIKING SYNAGOGUE
CATEGORIE
WINNAAR MONUMENTEN
Tip
NEEM DEEL AAN EEN VAN DE BOEIENDE INSTAPRONDLEIDINGEN
Tip
KOOP EEN ORIGINEEL CADEAUTJE IN DE SYNAGOGEWINKEL
Experts consider the Enschede synagogue to be among the most beautiful synagogues of Western-Europe. The impressive building with the giant dome and the stunning interior, reflects the wealth of the Jewish community of Enschede, before the second World War. This magnificent Gesamtkunstwerk, designed by De Bazel, a famous architect, is still being used as a house of prayer and a Jewish community centre. It is open for the public on Wednesdays and Sundays.
10
centrum
Synagoge WEST EUROPA’s MOOISTE Volgens kenners is het de mooiste van West-Europa. En bijna was de majestueuze Enschedese synagoge er niet meer geweest. Dat we nog kunnen genieten van de ‘sjoel’ aan de Prinsestraat is vreemd genoeg te danken aan de Nazi’s. Hun Sicherheitsdienst nam de in 1928 ingewijde synagoge in de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog in gebruik en bouwde er onder meer cellen. Daardoor werd zij niet als zo veel synagoges werd verwoest. Van buiten is het synagogecomplex met de 80 meter brede gevel en enorme koepel al indrukwekkend. Van binnen is het gebedshuis met de fenomenale grote sjoel, een kleine sjoel, twee woningen, een ritueel bad, kerkenraadskamer, klaslokalen en een feestzaal met podium een juweel. Oude thorarollen, glas-inloodramen en een rijkversierd interieur; architect De Bazel ontwierp de synagoge in oriëntaalse stijl als Gesamtkunstwerk. Het hele gebouw tot op de lichtschakelaars is van zijn hand, hoewel hij vóór de bouw ervan overleed. De prachtige synagoge weerspiegelt ook het rijke Joodse leven in Enschede voor de Tweede Wereldoorlog. De gemeenschap telde op z’n hoogtepunt zo’n 1300 zielen, die veelal rondom de synagoge woonden. Men mocht op sjabbat
namelijk niet autorijden of fietsen. Velen werkten in textielfabrieken van de Joodse families Rozendaal, Van Dam en Menko, de grootste geldschieter van de synagoge. Iets verderop aan de Nieuwstraat ligt een ander unicum: matzefabriek Hollandia uit 1933, die nog ieder jaar 40 miljoen stuks Enschedees paasbrood over de hele wereld exporteert. Ook de schaduwzijde van de Joodse geschiedenis heeft een plek in de stad. De 500.000 Nederlandse Jodensterren werden in Enschede gemaakt, in de bezette stoomweverij ‘Nijverheid’ van de (Joodse!) familie Van Gelderen. Verspreid door Enschede liggen Stolpersteine, gouden struikelsteentjes in het trottoir die herinneren aan de weggevoerden en bij de ingang van de synagoge gedenkt het Mauthausenmonument van Appie Drielsma de razzia van september 1941. Zevenhonderd Joodse burgers uit Enschede overleefden de oorlog niet. Nu bestaat de gemeenschap nog uit zo’n 80 personen met een eigen rabbijn, een gevarieerd cultureel aanbod en een prachtig gerestaureerde synagoge. Een bezoek daaraan is een absolute must voor iedere bewoner en bezoeker van de stad.
47
locatie haaksbergerstraat 147 JAAR 1900 KORT VAN ENGELS ICOON TOT HERGEBRUIKT INDUSTRIEEL ERFGOED
ZEUGE EINES ZEITALTERS
Was wäre Enschede ohne Textilindustrie? Über ein Jahrhundert war der Horizont schwarz vom Rauch der unzähligen Schornsteine. Viele Fabriken wurden nach dem Einsturz des Industriezweigs in den 70ern vernichtet. Zum Glück blieben aber einige erhalten. Zu den schönsten Zeugen des Textilzeitalters gehört die Janninkspinnerei, erbaut nach englischem Vorbild im Jahre 1900. Heute wird sie als Wohngebäude genutzt.
ICON OF AN ERA
Tip
de westgevel bevat een stenen portret van directeur en verzetsstrijder Hendrik Jannink
Tip
alles over de twentse textielhistorie hoor en zie je in museum twentsewelle
It is hard to imagine Enschede without its domineering textile industry. For more than a century, the skies were blackened by smoke, coming from the factory chimneys. After the collapse of the industry in the ‘70s, many factories were demolished, but luckily some survived, e.g., the well preserved Jannink spinning mill. This mill was built after British example in 1900, and today serves as a residential building.
24
centrum
JANNINKCOMPLEX ICOON VAN EEN IMPERIUM Wat zou Enschede zijn zonder textiel? In de hoogtijdagen zag de horizon letterlijk zwart van de schoorstenen van de tientallen textielfabrieken. De meeste van die fabriekscomplexen zijn na het instorten van de bedrijfstak in de jaren ‘70 en ‘80 gesloopt. Men wilde verpaupering voorkomen en afrekenen met de verrijking van de baronnen en het trauma dat de desastreuze teloorgang van de eens zo prestigieuze textielindustrie voor de stad betekende. Een pijnlijke periode die zo snel mogelijk vergeten moest worden. Die sloopwoede sloeg enorme gaten in de stad, die helemaal opnieuw ingericht moest worden. Met steun van het Rijk kreeg Enschede, dat praktisch bankroet was, er nieuwe functies voor terug, zoals een ziekenhuis, het Muziekcentrum en grote bedrijven als Polaroid. Op een paar plekken in de stad zijn gelukkig nog enkele oude fabriekspanden bewaard gebleven. Het mooiste exemplaar is de voormalige katoenspinnerij van Jannink en Zonen aan de Haaksbergerstraat, gebouwd in 1900 naar Engels voorbeeld. De vele ramen in de grote spinzalen moesten voor voldoende daglicht zorgen. Die spinzalen lagen aan weerszijden van een robuuste en rijk gedecoreerde
toren, die diende als trappenhuis, machinekamer en watertoren voor de brandblusinstallatie. Maar ook als uithangbord en visitekaartje, want fabrieksbouw was anno 1900 nog een ambacht dat verder ging dan functionaliteit alleen. Bovendien konden de textielfabrikanten hun overtollige kapitaal goed kwijt in het hoogwaardige fabrieksvastgoed. De firma Jannink sloot in 1969 de deuren. In 1982 werd de spinnerij verbouwd tot museum en appartementen. Het textielmuseum Jannink was er tot 2008 gevestigd. Daarmee was het Janninkcomplex een voorloper voor de herbestemming van industrieel erfgoed, want inmiddels krijgen overal in de stad oude fabriekscomplexen als stenen getuigen van een roemrucht verleden, een nieuwe bestemming. Soms resteert alleen een stuk fabrieksmuur, zoals op de Meubelboulevard Schuttersveld, soms worden complete fabriekhallen getransformeerd tot museum of galerie (Rozendaal), basisschool (Menko), kunstacademie (Tetem) of appartementen (Nieuw Engeland). Sloop heeft plaatsgemaakt voor behoud en de nog bestaande fabriekspanden worden gekoesterd. Gelukkig maar, want wie zijn verleden niet kent, zal geen toekomst hebben.
“De hoge maisonette-ruimtes, de geschiedenis en de historische architectuur maken het wonen hier heel bijzonder” Uwe Theissing, creatieveling, geniet van zijn loft in het Janninkcomplex
75
locatie boekelo open apr-okt zo
zugfahrt in die vergangenheit Laut presst sich der Dampf aus dem Schornstein der Lok, man riecht Öl und Kohle und hört ein scharfes Pfeifen. Abfahrt! Eine nostalgische Szene, die sich noch jedes Wochenende auf der sieben Kilometer langen Museumskleinbahn zwischen Boekelo und Haaksbergen abspielt. Sowohl die glänzende Lokomotive mit ihren prachtvollen Waggons, als auch die unberührte Landschaft erinnern an die gute alte Zeit.
A TRAIN TO THE GOOD OLD times
Tip
RIJDEND DINEREN IN HET chique RESTAURATIERIJTUIG
Tip
HET RIJ-HET-ZELF-ARRANGEMENT IN EEN STOOM- OF DIESELLOC
There is a smell of oil and cokes. A cloud of steam pours through massive black wheels. All of a sudden, a sharp whistle fills the air. Departure time! These nostalgic scenes can be witnessed every weekend along the seven kilometre local museum railway between the villages of Boekelo and Haaksbergen. The shiny old locomotives bring back the good old days, while carrying splendid railway coaches through an untouched landscape.
KORT nostalgie troef bij deze treinrit door ‘t twentse land
25 zuid
museum buurtspoorweg treinreis terug in de tijd Sissend komt een dikke wolk witte stoom door de massieve gietijzeren wielen. Kolenlucht vermengt zich met de doordringende geur van oliesmeer. Een kort fluitsignaal. In allerijl worden de laatste koffers ingeladen! Mensen hangen uit de ramen, terwijl het deurgat een laatste been opslokt. De conducteur, piekfijn gekleed, steekt zijn bordje fier omhoog. De machinist, in smerige werkoverall en met een peuk nonchalant op de onderlip, zet ‘t zwartijzeren gevaarte luidruchtig in beweging. De schelle stoomfluit snerpt lang door de lucht. Het hele dorp heeft het gehoord. We gaan! Sinds jaar en dag speelt dit nostalgische tafereel zich ieder weekend tussen april en oktober af op de zeven kilometer lange museumspoorlijn tussen Haaksbergen en het Enschedese dorp Boekelo. Vanaf eind 19e eeuw was deze lokaalspoorweg onderdeel van een belangrijke goederenlijn die het zwarte goud (kolen) van het Ruhrgebied via Winterswijk naar textielregio Twente transporteerde. Toen de lijn in de jaren ‘70 opgeheven dreigde te worden, waren een paar treingekken al begonnen treinen op te kopen. De basis voor de Stichting Museum Buurtspoorweg was gelegd. Inmiddels is ‘de MBS’ een
professioneel bedrijf. Dat moet ook wel, want het valt gewoon onder de spoorwegwetten. Vier vaste krachten en meer dan honderd vrijwilligers (van schilders tot sleutelaars, van kaartjesknippers tot kolenstokers) bedienen enkele tienduizenden passagiers die jaarlijks een treinreis door het prachtige Twentse landschap maken. Een rit die start bij het stijlvolle station Haaksbergen uit 1884. Halverwege is er de halte Zoutindustrie en dan een langere stop in Boekelo. Hier is tijd om de chique houten rijtuigen, prachtig gerestaureerde goederenwagons en glimmende locs (met bijnamen als de Oer-sik, de kikker en de hippel) in het museumdepot te bekijken. Maar de MBS is veel meer dan oude treinen. Alles herinnert aan de tijd toen geluk nog heel gewoon was en niemand nog een agenda had. “Toen de trein nog op de mensen wachtte, in plaats van de mensen op de trein”, zoals MBS-ers zeggen. Originele emaillen borden van Van Nelle en Sunlight zeep, handbediende hekspoorbomen en kartonnen treinkaartjes (gedrukt op een speciale handpers in Engeland en echt geknipt met een perforatortang), het zijn originele details die je terugbrengen naar die goeie ouwe tijd. Hoewel, ook toen al gold: ‘Niet rooken’ en ‘verboden te spuwen’!
“Een aanrader: rijdend dineren in ons chique restauratierijtuig tijdens een sfeervolle stoomtreinrit” Livius Kooy, een van de ruim honderd vrijwilligers bij de MBS
77
locatie lonneker
AUTHENTISCHES DORF
Das nette, ehemalige Bauerndorf Lonneker ist noch immer eine starke Gemeinschaft mit eigenen Traditionen. Bis heute ist es geprägt von einem blühendem Vereinsleben und vielen Festen. Obwohl die Stadt Enschede immer näher rückt, tun die Lonneker, die bis 1934 eine eigene Gemeinde waren, alles dafür, dass sie so viel wie möglich von ihrer Eigenständigkeit behalten können.
remaining true to itself
The cosy, and formerly rural village of Lonneker still breathes a strong sense of community and tradition. Voluntary work is flourishing, and many celebrations are held in Lonneker. Although the city of Enschede is creeping closer every year, the 1.800 residents of this village - which used to be a large independent community until 1934 - are trying hard to maintain their independence. Tip
BEZOEK DE POASBOAK AAN DE VLIEGVELDWEG OP EERSTE PAASDAG
Tip
BAK PANNENKOEKEN VAN ALLE SOORTEN LONNEKERMOLENMEEL
KORT oorspronkelijk dorp met tradities, brink, buitengebied en lonnekermolen
26
noord
Lonneker Altijd apart gebleven De uitkomst van 30 april 1934 hebben de inwoners van Lonneker nooit helemaal geaccepteerd. Op die dag werd hun veel grotere landelijke gemeente geannexeerd door de explosief groeiende stad Enschede. Ondanks fel (vooral belastingstechnisch gemotiveerd) verzet bleek volledige inlijving bij Enschede onvermijdelijk. Maar het dorp Lonneker is altijd apart gebleven. Niet voor niets strijdt de dorpsraad nog steeds voor behoud van de groene buffer tussen stad en dorp. Lonneker is immers geen buitenwijk van Enschede. De 1800 inwoners van het voormalige vrome roomse bolwerk vormen nog altijd een hechte dorpsgemeenschap waar tradities in ere worden gehouden. Pasen luidt met palmpoasen, eiergaddern en de poasboak het seizoen in, waarin drie maanden lang vrijwel ieder weekend iets te doen is in het dorp. Braderie, kermis of blaaskapellenfestival, het grote aantal evenementen en verenigingen met actieve vrijwilligers tekent de gemeenschapszin. Het dorpsleven speelt zich af op de intieme brink, rondom muziekkoepel, kerk, café Sprakel en hotel Savenije waar de laatste nieuwtjes worden uitgewisseld. De kleine vrijdagmarkt op het dorpsplein
is de pittoreske tegenhanger van de Enschedese markt en een geliefd trefpunt voor bewoners en bezoekers. ‘s Zondags is Lonneker het ontmoetingspunt voor wandelaars, fietsers en mountainbikers die komen voor het prachtige buitengebied met de Lonnekerberg, de glooiende essen en de monumentale Lonnekermolen uit 1851. De twee terrasjes op het lommerrijke dorpsplein stromen bij de eerste zonnestralen snel vol, de ‘Heilige Jacobus de Meerdere’ uiteraard fier in ‘t midden. En het aloude noaberschap neemt nieuwe vormen aan. Naast de dorpskrant ‘Op en um’n Bölt’ is er de officiële(!) website lonneker.nl als virtuele ontmoetingsplek voor alle Droadneagel (‘spijkers’), de bijnaam van de Lonnekenaren die zou verwijzen naar de vele timmerlieden uit de bosrijke omgeving en hun vermeende zuinigheid. Net als de andere Enschedese dorpen heeft Lonneker geen eigen postcode en plaatsnaam. Het is dus geen officiële woonplaats, maar heeft wel eigen plaatsnaamborden met de hartelijke toevoeging ‘Welkom op ‘n bölt’ en ‘Goodgoan en wierkomm’n’. Kleinschaligheid en eigenzinnigheid zijn nog steeds troeven van het karakteristieke dorp dat altijd apart is gebleven.
79
locatie stroinksweg 90
EIN MODERNES MÄRCHEN
Wer mit dem Fahrrad Richtung Enschede-Süd fährt und zufällig falsch abbiegt, fühlt sich wie in eine Zeitmaschine versetzt. Die grüne Enklave ‘Erve ’t Stroink’ mit dem monumentalen Bauernhof aus dem Jahre 1776 ist die beste Kulisse für wilde Wikinger, tapfere Ritter und mysteriöse Eulen. Dragonheart, idyllisch im Wald gelegen, ist der größte mittelalterliche Ritterladen Europas, in dem wöchentlich die Wikingerzeit ein Neuerwachen erlebt und Eulenflugschauen stattfinden.
a modern fairytale
Tip
BIJ NAT WEER ZIJN ER GEEN DeMO’S, DOORWEEKTE UILEN KUNNEN NAMELIJK NIET VLIEGEN
Tip
GROTE DAG? LAAT DE TROUWRINGEN, SPEECH OF SLEUTEL sPECTACULAIR AANVLIEGEN
Anyone who is cycling through the south of Enschede and accidentally takes a wrong turn, is bound to think he or she entered some sort of time machine. Erve ‘t Stroink is a green enclave with a monumental farm, that was built in 1776. It is a perfect décor for fierce Vikings, brave knights and mysterious owls. Located in a fairytale-like forest, Dragonheart is the largest medieval shop in Europe, with Viking role plays and owl shows every week.
open
za/zo mi demo: mrt-okt wo 15.00
KORT
uilen, vikingen en ridders
29 zuid
dragonheart sprookje in stroinkslanden Wie door Enschede-Zuid fietst en toevallig een verkeerde afslag neemt, zal wel even met zijn ogen knipperen. Een dichtbegroeid klinkerpaadje brengt je bij een monumentale boerderij uit 1776. Op het erf een zwartgeteerde schuur met typische knik in het dak. Vikingen in vol ornaat heten je welkom, terwijl argwanende uilen op de achtergrond je geen moment uit het oog verliezen. Welkom in de middeleeuwen! Aan de zuidelijke stadsrand, ingeklemd tussen de zieltogende hoogbouwwijk Wesselerbrink en stadsjungle Stroinkslanden ligt de verstilde groene enclave Erve ‘t Stroink. Een plek zo verscholen, dat hij je Tomtom tot wanhoop drijft (tip: voer Buurserstraat 376 in!). Eenmaal op de parkeerplaats laat je je auto noodgedwongen achter. Vaarwel moderne tijd: treed binnen in de sprookjesachtige wereld van Dragonheart. Het verhaal begon twaalf jaar geleden toen Martin Kuyer -toen vrachtwagenchauffeur- voor de aankleding van zijn huis wat middeleeuwse spullen zocht. Die bleken alleen verkrijgbaar via speurwerk door heel Europa. Een foto op internet van zijn trotse stekkie trok geïnteresseerden. “De eerste mensen kwamen uit België en trokken het spul bijna van de muren. Ze wilden mijn hele woonkamer wel
opkopen.” Zo ontstond een winkel-in-woonhuis die steeds verder groeide. Inmiddels tot de grootste ridderwinkel van Europa, vol harnassen, zwaarden en gebruiksvoorwerpen. “We leveren aan de Efteling, theatergroepen en de liefhebber. Die komen zelfs naar Nederland gevlogen om hier inkopen te doen. Sommigen plannen speciaal hun vakantie hier in de buurt.” Een speciaal publiek, net als de leden van het Gjallar Vikinggenootschap, die iedere zondagmiddag met kleding, tenten, ambachten en zwaardvechten de vikingtijd laten herleven. De gemiddelde Enschedeër kent Dragonheart vooral van de andere uit de hand gelopen hobby van Martin: uilen. Iedere woensdagmiddag zijn er demonstraties met de twintig roofvogels die allemaal een naam uit Lord of the Rings dragen. Maar Dragonheart is ook de plek voor trouwen in stijl, een keltisch huwelijksritueel, een fotoshoot in middeleeuwse kledij of uilenwandeling. Want rondom Erve ‘t Stroink ligt een eeuwenoud landgoed dat het oprukkende moderne stadsleven altijd op afstand heeft weten te houden. In Het Smalenbroek en het tijdloze Bronnetjesbos kun je je levendig voorstellen hoe brandhoutduivel en wit wief hier rondstruin(d?)en. Een mystieke plek als ideaal decor voor een stadssprookje.
“Onze uilendemo zit vol leuke weetjes. Het is bijvoorbeeld een fabeltje dat alle uilen nachtdieren zijn!” Martin Kuyer, uilenier bij Dragonheart
85
locatie deurningerstraat
ERHITZTE GEMÜTER
Kein Gebäude löst so viele Reaktionen aus, wie das Enscheder Stadtheizungsgebäude (2010), das schon zum hässlichsten Gebäude der Niederlande gewählt wurde. Aber es gibt auch andere Stimmen - viele sind gerade von der spannenden Architektur der Wärmeinstallation begeistert. Das umstrittene Bauwerk in typischen Delfter Fayence wurde vom Künstler Hugo Kaagman mit arabischen Motiven und Bildern der Stadt Enschede verziert.
HEATING THINGS UP
Tip
SPOT ENSCHEDESE ICONEN IN DELFTS BLAUW
Tip
HET IS GEEN MOSKEE DIE IN BRAND STAAT
Few buildings provoke as much discussion as Enschede’s heating station, built in 2010. It was immediately elected to be the ugliest building in the country. However, its admirers praise the daring architecture of the city heater. This controversial building in typical Dutch delftware, was covered with Arabic motifs and images of Enschede and of energy. It was created by Hugo Kaagman.
JAAR 2010 KORT OMSTREDEN BLIKVANGER IN ENSCHEDEES DELFTS BLAUW
43
NOORD
STADSHAARD DELFTS BLAUW DISCUSSIEPUNT Het is waarschijnlijk het beste voorbeeld dat mooi en lelijk dichtbij elkaar liggen, want weinig gebouwen presteren het om in hetzelfde jaar uitgeroepen te worden tot lelijkste gebouw van Nederland (NCR Handelsblad) als in de top 10 van nieuwe Nederlandse bouwwerken te eindigen (Volkskrant). De spraakmakende stadshaard van architect Branimir Medic van de Architecten Cie. werd in 2009 gebouwd op het voormalige Grolschterrein in Roombeek. De kunstzinnige kachel, die vaak voor een moskee wordt aangezien, is het grootste Delfts blauwe kunstwerk ter wereld. Kunstenaar Hugo Kaagman bekleedde de stadshaard met 1300 tegels van één bij één meter, voorzien van afbeeldingen van personen, gebouwen en voorwerpen die met Enschede en energie te maken hebben. Hij koos voor het Delfts blauw van de oude schouwen in boerderijen, omdat dit de warmte en gezelligheid uitstraalt die past bij een Hollandse haard. Fantastisch of foeilelijk, op internet wordt heftig gediscussieerd over de blauw-witte blikvanger. Dat de stadshaard dit boek heeft gehaald zal voor sommigen dan ook onbegrijpelijk zijn. Zij vragen
zich af ‘wanneer het inpakpapier eraf gaat’ en ‘wie hier ooit toestemming voor heeft gegeven’. Anderen noemen het een klap in het gezicht van omwonenden, een toiletgebouw, crematorium en een onbeschoft gebouw zonder respect voor de omgeving. Dat de veertig meter hoge schoorsteen het zicht op de naastgelegen Mariakerk beneemt, draagt niet bij aan de acceptatie. Iemand stelt voor het door Christo te laten inpakken, een ander geeft aan de brandweer niet te bellen als het gebouw in brand staat. Overigens is de brandweer al wel een paar keer gebeld, omdat er rook uit de minaret van de moskee aan de Deurningerstraat zou komen. De liefhebbers roemen juist de spannende architectuur van het anders zo technisch-functionele uiterlijk van een warmte-installatie met termen als ‘avontuurlijk’ en ‘on-Nederlands’. Zij vinden de blikvanger een gedurfde aanwinst die de stad op de kaart zet. Een uitgesproken gebouw dat van lef en ambitie getuigt. En een beetje knus ook wel. Het opvallende gevaarte verwarmt vanaf 2010 de huizen in Enschede-Noord. Maar naast de stad blijft de stadshaard ook de gemoederen verhitten.
“Voor deze rook uit de schoorsteen hoeft u ons niet te bellen, maar bij brand zijn we altijd bereikbaar” Max Krisman, clustercommandant Enschede-Haaksbergen van Brandweer Twente
113
locatie stadsgravenstraat JAAR 1994 KORT VEEL CAloriËn voor weinig, WERELDBEROEMD IN ENSCHEDE
SNACKS AUS DER MAUER
Ein sehr beliebtes und typisch niederländisches Phänomen ist der ‘Automatiek’. Ein Selbstbedienungsimbiss, in dem die Snacks in kleinen Glasfenstern liegen, die für ein oder zwei Euro geöffnet werden können. Der bekannteste Automat in Enschede ist De Muur (die Mauer), der bis spätnachts geöffnet hat und deshalb bei vielen Nachtschwärmern sehr beliebt ist.
FOOD FROM THE WALL
Tip
eet jezelf helemaal tonrond voor vijf euro
Tip
probeer de befaamde hotwings, het succesproduct van de muur
The ‘automatiek’ (automat) is a typically Dutch cultural phenomenon. It is a self-service cafeteria with hot snacks being displayed in small show cases that open automatically when money is inserted. The most famous automatiek in Enschede is De Muur (the wall). It is open till late at night, and therefore also a favourite place to be for people who are going out, and need a calorie refill.
45
centrum
AUTOMATIEK DE MUUR HOT-SPOT VOOR IEDEREEN Berlijn heeft een muur, China heeft een muur en Enschede heeft De Muur.
Nederland is namelijk het enige land ter wereld waar eten uit de muur populair is.
De automatiek in de opvallende glazen wand is een begrip onder Enschedeërs. De Muur werd in 1994 ontworpen door de Enschedese architect Paul van der Jeugd en is gevestigd op de hoek van de Stadsgravenstraat en de Oude Markt, hét uitgaanscentrum van Enschede. De reden van een ongelooflijk hoge omzet van friet met mayo, kroketten en andere vette hap. Vooral de gefrituurde kipvleugels zijn ‘good binnen te hold’n’ volgens de gemiddelde Enschedeër, de hotwings zijn namelijk het succesproduct van De Muur. Minimaal 20.000 gaan er per jaar over de toonbank. Dit is de plek waar corpsbal, boer, zwerver en oma gebroederlijk een kroketje happen en een goed gesprek voeren. Van burgemeester tot bouwvakker; elke rechtgeaarde Enschedeër bezoekt De Muur. Er is trouwens nog een tweede vestiging met dezelfde naam aan De Heurne, maar die is veel minder bekend.
Grappig detail is dat het rolluik van De Muur ruim voor sluitingstijd (op zaterdag om 5.00 uur!) heel langzaam steeds een stukje naar beneden gaat. Dit nodigt late stappers uit de laatste overgebleven snacks alsnog meester te maken en voor het bedrag van anderhalve euro in drie gloeiend hete happen de caloriereserves van een hele week aan te vullen. Ondanks de ruime openingstijden moet de eigenaar rond sluitingstijd toch nog onverbiddelijk zijn voor het uitgaanspubliek. Zelfs na vijven zou er voldoende klandizie zijn, maar de politie handhaaft de sluitingstijd resoluut. De smalle doorgang bij De Muur is namelijk een goeie plek om ‘s nachts op de vuist te gaan: het is in de Enschedese politiestatistieken al jaren de locatie in de binnenstad waar de meeste vechtpartijen plaatsvinden. Niet voor niets kent Enschede het spreekwoord: “Heb je ruzie met je buur, ga dan samen naar De Muur” en “Bij De Muur krijg je het bestek in je rug.” In het verleden was het hier echt gevaarlijk, maar sinds er cameratoezicht is, is de situatie sterk verbeterd. Toch blijft De Muur een echte hot-spot in Enschede.
Buitenlanders staan bij de eerste aanblik van de automatiek als aan de grond genageld. Een mengeling van afkeer en verwondering overvalt hen.
“Bij de Muur stil ik mijn late trek. En het is een handig herkenningspunt als ik iemand de weg moet uitleggen” De Muur was het eerste Enschedese begrip dat student Rijk van Voskuilen leerde
117
DE SMAAK TE PAKKEN?
BESTEL VANDAAG NOG www.leuksteplekvanenschede.nl
