De Vrijplaats. Van voormalig militaire mobilisatiecomplex tot vrijplaats in het grensland. Ferhat Topuz Afstudeerverslag

De Vrijplaats Van voormalig militaire mobilisatiecomplex tot vrijplaats in het grensland

Ferhat Topuz Afstudeerverslag

De Vrijplaats Van voormalig militaire mobilisatiecomplex tot vrijplaats in het grensland

Afstudeer Atelier Border (e)scape TU Eindhoven Department of Architecture, Building and Planning

Naam Studentnummer

Ferhat Topuz 0746950

Datum

Augustus 2014

Atelier

Border (e)scape

Afstudeercommissie

Dr. Ir. G.W. de Vries Ir. Mark Eker Ir. Tom Veeger

II

Voorwoord Ik wil deze gelegenheid aangrijpen om mijn dankbaarheid te tonen aan de mensen die dit project mogelijk hebben gemaakt. Allereerst wil ik Dr. Ir. G.W. De Vries en Ir. Mark Eker bedanken voor hun bijdragen aan het realiseren van dit project. Tevens wil ik mijn derde begeleider Ir. Tom Veeger bedanken voor zijn advies, hulp, kritiek en aanmoediging. In het gehele proces heb ik mijn grenzen proberen op te zoeken, wat heeft geresulteerd in een proces met vallen en opstaan, wat ik nodig had om tot dit resultaat te komen. Ik wil daarom mijn diepste dank en waardering aan mijn geliefde familie en vrienden uitspreken, wiens aanwezigheid mij heeft aangemoedigd en bij wie ik in moeilijke perioden, maar ook in de tijden dat het goed ging terecht kon. Mijn succes en geloof in heb ik aan hen te danken. Ik ben mijn moeder, Gulseren TOPUZ, mijn zusje, Melisa TOPUZ en mijn vader, Ayhan TOPUZ, dankbaar voor hun constante bron van steun bij elke stap die ik in mijn leven heb genomen. Het afstuderen was zonder hen niet mogelijk geweest. Ferhat Topuz

III

IV

Summary The main motivation behind this project is to design a contemporary buitenplaats - a summer residence, in the 17th and 18th centuries, which served as a place outside the city for rich townspeople who could afford to escape from the hectic city life and their daily routine in search for the other- only a few meters from the border with Belgium, in the most southern part of the Netherlands. A theoretical framework prior to the design brief has given insight into our ‘desire for the other’ within the sexual sphere - and escape from our daily sex life. In this respect this project is aimed at introducing a sanctuary in the border region which facilitates activities of sexual pleasure, lust, desire and imagination in a localizable place – a heterotopia that we can define as a contemporary buitenplaats. The involvement of the borderland within this project has resulted in a search for a location that contributes to the feeling of escaping from everyday life – where the border between decency and indecency, visibility and invisibility is strengthened. Among a few options this project is located on a former military mobilization complex of BaarleNassau, between one of the world’s most fragmented and ambiguous border landscapes. More specifically, the idea is to create a vrijplaats where surrounding landscape and program complement each other. For this, the most necessary and so the important criteria in the design for me was to design new conditions within the borders of the former military mobilization complex. The complex is transformed into a sanctuary that trough interventions in the existing landscape and the addition of a wide sex-oriented program provides perfect conditions for a wide spectrum of sexual desires.

The design tried to answer the research question: can architecture contribute to our sexual experience? Eventually there is no conclusive answer available. The vrijplaats is a new concept which does not exist in this world - a place where many people would like to go as an escape from their everyday life and explore their own sexual boundaries- in which the cross-border program provides new insights our daily sex life’s and contributes to a new sexual experience.

V

Inleiding De traditionele buitenplaats was een residentie, in de 17e en 18e eeuw, wat diende als een plaats buiten de stad voor de rijkere stadsmensen die het zich kon veroorloven om te ontsnappen aan het hectische stadsleven en hun dagelijkse routine, op zoek naar het andere – the other. In onze huidige samenleving heeft het traditionele buitenplaats concept in zijn fysieke vorm geen of weinig betekenis meer. Toch verlangen wij als samenleving naar plaatsen of situaties waarbij we onze dagelijkse sleur of routine doorbreken. In een theoretisch en filosofisch vooronderzoek ben ik op zoek gegaan naar het antwoord op wat kan worden verstaan onder the other en onze verlangens hiernaar, waarbij het thema buitenplaats en het grenslandschap een duidelijke rol hebben gespeeld. Dit onderzoek heeft geresulteerd in een essay. De conclusies van het essay zullen worden besproken in het eerste deel van verslag en zal een theoretisch framework gaan bieden voor de ontwerpopdracht. Het thema seks zal binnen het theoretische framework een belangrijke rol gaan spelen. Ik zal het dagelijkse seksleven ter discussie stellen en trachten naar een ontwerp in het grenslandschap waar ons dagelijks seksleven, oftewel routine, onderbroken kan worden en het spectrum aan seksuele verlangens een plek kunnen krijgen, in onze zoektocht naar the other. Wat aanvankelijk is begonnen met een onderzoek naar het grensfenomeen Love Hotel is geëindigd met een vrijplaats op een voormalige militaire mobilisatie complex in Baarle-Nassau in de provincie Noord-Brabant, waarbij we het woord vrij als dubbelzinnig kan worden beschouwd.

VI

Vrij Vrij (bijvoeglijk naamwoord, bijwoord) 1 onafhankelijk van de macht of wil van een ander 2 niet beperkt 3 los, ongedwongen Vrij•en (vrijde of vree, heeft gevrijd of gevreeën) 1 elkaar aanhalen, zoenen 2 geslachtelijke gemeenschap hebben

VII

VIII

Inhoud Verlangen naar het andere

Part I Theoretisch framework 5.

Algemeen

6.

Desire for otherness

12.

Het dagelijkse

16.

Conclusie

Seks: zijn evolutie en het love hotel 21.

Algemeen

22.

De evolutie van seksualiteit

25.

Het Love Hotel

27.

Het love hotel als grensfenomeen

36

Conclusie

Part II Onderzoek, analyse en ontwerp

Onderzoek, analyse en ontwerp 47.

Locatie

64.

Ontstaan, ontwikkeling en de huidige situatie

Het ontwerp 79.

Het masterplan

82.

De vrijplaats als grensoverschrijdend landschap

IX

83.

Inzetten van het aangetroffen landschap

92.

Impressies van de vrijplaats

107.

Intermezzo: Museum Insel Hombroich als inspiratiebron voor de architectuur

De architectuur 119.

Algemeen

121.

De Lustbunker

124.

Materialisatie en detail

124.

Licht en orientatie

141.

De BDSM-kelder

144.


144,

Licht en orientatie

161.

Het Badhuis

164.


164.

Licht en orientatie

181.

Conclusie

185.

Bibliografie

X

Part I

Theoretisch framework

Verlangen naar het andere

5 Om een theoretisch kader te vormen heb ik in aanloop naar de uiteindelijke ontwerpopdracht, filosofisch onderzoek gedaan naar ons ‘verlangen naar het andere’. Dit onderzoek heeft mede door de grote hoeveelheden Engelstalige literatuur over het onderwerp geresulteerd in een Engelstalig essay met de titel ‘The Desire For Otherness; from buitenplaats to vrijplaats’. Ik zal deze talenkloof tussen het Engelstalige vooronderzoek en dit Nederlandstalige verslag proberen te overbruggen door belangrijke stukken uit het essay te vertalen in het Nederlands. In de rechterkolom vind u de Engelstalige stukken tekst uit het essay, en in de linker kolom de vertaling welke is verwerkt in de tekst.

6

Desire for otherness In het essay heb ik Doel[afb. 1], een dorp in de Belgische provincie Oost Vlaanderen, gelegen aan de linkeroever van de Schelde rivier vlakbij de grens met Nederland en in nabijheid van de Stad Antwerpen, als voorbeeld genomen voor een stad wat we kunnen beschouwen als ‘het buiten’ waar we ons verlangen naar ‘the other’ op kunnen projecteren en werd Doel een voertuig om antwoord te kunnen geven op de vraag: “Zijn anomalieën in het productieve alledaagse systeem een nieuwe broedplaats voor hedendaagse buitenplaatsen?”

“Are anomalies in the urban system a new breeding ground for contemporary buitenplaatsen?”1

Om op dit antwoord te kunnen komen heb ik de in 1967 geschreven lezing van Michel Foucault[afb. 2] genaamd “Des Espace Autres” over ‘other spaces’ geraadpleegd. Foucault introduceert in deze tekst zijn ‘other space’ concept, wat hij definieert als ‘heterotopia’. Een ‘heterotopia’ is een contractie van ‘utopia’, maar in tegenstelling tot ‘utopia’, wat wordt gedefinieerd als ‘onwerkelijke ruimte’ waar een perfecte denkbeeldige samenleving wordt geprojecteerd is een ‘heterotopia’ een tastbare ruimte dat een lokaliseerbare plaats in de samenleving heeft. Foucault omschrijft de karakteristieken van ‘other spaces’ op basis van voorbeelden en zijn zes principes: 1. Heterotopia bestaan in elke cultuur.

1. Heterotopia exist in every culture

2. Heterotopia zijn in staat zich aan te passen op basis van de verandering van de samenleving.

2. Heterotopias are able to modify according to the change of society.

3. Heterotopia bevatten verschillende tegenstrijdige ruimten in een.

3. Heterotopias contain several contradictory spaces in one.

4. Heterotopia functioneren volledig als je een onderbreking van de traditionele tijd ervaart.

4. Heterotopias fully function when you are in a break of traditional time.

5. Heterotopia zijn niet vrij toegankelijk en gaan gepaard met een entree ritueel.

5. Heterotopias are not freely accessible and involve a form of entrance ritual.

6. Heterotopia hebben een functie.

6. Heterotopias have a function.

7 De tekst van Foucault riep veel onzekerheid en speculatie op in het kader van de architectuur- en urban theorie. Vragen over het concept ‘heterotopia’ bleven onbeantwoord, omdat Foucault tot zijn dood dit nooit duidelijk heeft uitgelegd. Om het concept ‘heterotopia’, of in andere woorden ‘other spaces’, te verduidelijken, heb ik in het essay ‘The Desire for Otherness’ Doel als case studie gebruikt om de zes principes van Foucault op te kunnen testen. Mijn focus gedurende de vorming van dit theoretisch framework ligt niet op het volledig herhalen van het essay. Voor het essay verwijs ik u naar het boek ‘Border (e)scape’; een collectie van essays samengesteld door de deelnemers van het afstudeeratelier ‘Border (e)scape’. De focus ligt vooral op de conclusies van het essay die het resultaat zijn van langdurig theoretisch en filosofisch onderzoek, en aanleiding hebben gegeven tot het vormen van een ontwerpopdracht. Het onderzoek heet geleidt tot conclusies die verder gaan dan alleen het antwoord op de onderzoeksvraag: Zijn anomalieën in het productieve alledaagse systeem een nieuwe broedplaats voor hedendaagse buitenplaatsen? Het heeft geleid tot nieuwe inzichten waarmee ik tijdens dit afstudeerproject te werk moest gaan. In het vooronderzoek is een belangrijke vraag naar voren gekomen. “De belangrijkste vraag die we onszelf zouden moeten stellen is: wanneer wij binnen dit terrein ontwerpen, kunnen wij als architecten de karakteristieken van deze anomalieën koesteren, zonder het verliezen van zijn rijke potentieel om verlangens te realiseren en te stimuleren, en zonder in het banale te vallen– het alledaagse waar wij als hedendaagse samenleving uit proberen te ontsnappen?”

“The main question we need to ask ourselves is: While designing within this space, can we as architects cherish the characteristics of an anomaly without losing its rich potential of stimulating and realizing desires, and without falling into the banal – the everyday life that we as contemporary society are trying to escape from?”2

8 Het is belangrijk opheldering te geven wat de betekenis is van ‘dit terrein’ binnen deze vraag. Met dit terrein wordt een ‘leegstaand gebied’ of in het kader van het essay ‘terrain vagues’ bedoeld. Een term dat Ignasio de Sola-Morales in een essay gepubliceerd in het boek ‘Any Space’ in 1995 naar voren heeft gebracht. Sola-Morales beschrijft deze term als volgt: “De relatie tussen de afwezigheid van gebruik, van activiteit, en het gevoel van vrijheid, van verwachting, is van fundamenteel belang voor het begrijpen van de potentiele mogelijkheden van de stad zijn ‘terrain vagues’. Leegte, afwezigheid, belooft ruimte van het mogelijke, van verwachting.”

“The relationship between the absence of use, of activity, and the sense of freedom, of expectancy, is fundamental to the understanding the evocative potential of the city’s terrain vague. Void, absence, yet also promise, the space of the possible, of expectation.”3

Het antwoord op de bovenstaande vraag heeft uiteindelijk geleid tot nieuwe inzichten en heeft een kritieke rol gespeeld bij de vorming van de ontwerpopdracht. “Zoals eerder vermeld, architecten zijn niet in staat om ‘terrain vague’ of ‘anomalieën’ te ontwerpen, om dat deze zijn ontstaan door ‘het systeem’ Ik denk echter dat ik als architect in theorie in staat zou kunnen zijn de karakteristieken van een anomalie te koesteren door het ontwerpen van ruimten die de perfecte condities biedt voor verschillende verlangens die binnen deze ruimte gerealiseerd zouden kunnen worden door vele, diverse mensen. We kunnen georganiseerde ruimtes ontwerpen die de potentie hebben om het verlangen voor ‘het andere’ te stimuleren en te faciliteren – in de vorm van een heterotopia. Foucault noemt zes principes en geeft meerdere voorbeelden van heterotopia zoals, begraafplaatsen, musea, vakantieparken, kolonies, bordelen etc. Deze heterotopia zijn allemaal ‘lokaliseerbare ruimten’ die architecten in staat zijn te ontwerpen. Van de zes principes die Foucault vermeldt, lijkt de vierde het sterkste voorbeeld van hoe een heterotopia kan dienen als de ‘hedendaagse buitenplaats’, omdat het een beroep doet op ons gevoel van tijd dat in duidelijke samenhang is met het concept van de voormalige buitenplaats. Verder vind ik dat de context minder belangrijk is, maar het meer gaat over het creëren van een specifiek type heterotopia. We kunnen een heterotopia

“As previously stated, architects are not able to design terrains vague or anomalies because these are created by the system itself. However, I think that as an architect, we should in theory, be able to cherish the characteristics of anomaly and design a space that would create perfect conditions for the various desires that could be realized within it later by many, and diverse people. We can design organized spaces that can have the potential to stimulate and facilitate our desire for ‘the other’ – in the form of heterotopia. Foucault listed six principles and gives many examples of heterotopian spaces such as cemeteries, museums, vacation villages, colonies, brothels, etc. These heterotopias are all ‘localizable spaces’ that architects are able to design. Out of the six principles Foucault listed, the fourth one seems to be the strongest example of exactly how a heterotopia could serve as the new buitenplaats, since it is relying on our feeling of time which is in clear relation with the concept of the former buitenplaats. Furthermore, I think it is less about the context of the ‘other space’, and more about creating a specific type of heterotopia. We can design heterotopia

9 ontwerpen binnen een anomalie of binnen het productieve stedelijke systeem en zal niet vallen binnen het banale of het alledaagse leven waaruit wij proberen te ontsnappen, omdat een heterotopia functioneert als een ‘hedendaags toevluchtsoord’ voor onze samenleving. In de hedendaagse samenleving komt en gaat het gebruik van ruimten erg snel door de koers die de geglobaliseerde wereld heeft gecreëerd, en daarom zal het ontwerp van een buitenplaats in de vorm van een heterotopia, die de capaciteiten heeft om met de tijd te evolueren, duurzamer zijn (niet per se ecologisch, maar het levensduur aspect ervan) in de context van het nu en de toekomst.”

within an anomaly or within the productive urban system, and still will not fall into the banal or the everyday life that we are trying to escape from because the heterotopia functions as a “contemporary sanctuary” for our society. In this contemporary world, the usage of spaces come and go very quickly with the rate that globalization has created, and therefore the notion of designing a buitenplaats in the form of a heterotopic space that has the capacity to evolve over time means that the space will be more sustainable (not necessarily environmentally, but just the longevity aspect of it) within the context of now and the future.”4

10

11

Afbeelding 1: Een foto van het verlaten dorp Doel in Belgie.

Afbeelding 2: Michel Foucault, auteur van de geschreven lezing ‘Des Espace Autres’

12

Het dagelijkse De term ‘verlangen’, oftewel ‘desire’, kan een rol spelen binnen verschillende thema’s. Mijn vervolg onderzoek is gebaseerd op het thema ‘seks’ - onze seksuele verlangens. Ik stel ons dagelijks seksleven ter discussie. Om antwoord te krijgen op wat ons dagelijks seksleven inhoudt heb ik literatuur geraadpleegd die een poging waagt om het maatschappelijke en architectonische belang van seks te omschrijven. In het boek ‘Sex and Buildings’ geschreven door Richard J. Williams wordt het ‘dagelijkse’, wat ik meermaals binnen dit onderzoek naar voren heb gebracht op maatschappelijk herkenbare manier verwoord: “Familie werd een monsterlijke set van regels en voorschriften, waarvan de meeste pas bekend werden nadat ze waren overtreden. De stad waarin ik woon, Edinburgh, begon op een gevangenis te lijken. Wandelen in de straat, in mijn buurt, Morningside[afb. 3], een Victoriaanse voorstad aan de zuidkant van de stad, voelde niet veel anders als een wandeling rond het erf van een gevangenis, en ik had het gevoel alsof zijn grote negentiende-eeuwse villa’s was doelbewust waren ontworpen om gezag te uiten en te waken over hun inwoners. Het eenentwintigste-eeuwse Morningside was net zo repressief als het Wenen van Freud. Ik voelde me boos en gefrustreerd, en bracht een groot deel van mijn tijd door te proberen – met enig succes- om andere mensen ook zo te laten voelen. Zoals generaties mannen uit de middenklasse voor me, besloot ik snel dat het probleem seks was. Met twee kleine kinderen, een fulltime carrière en een vrouw met een andere fulltime carrière, was het leven grotendeels een kwestie van mentale overleving van dag tot dag. Er was een acuut tekort aan tijd voor iets anders dan het voldoen aan de meest elementaire behoeften zoals voedsel, onderdak, slapen.”

“Family became a monstrous set of rules and regulations, most of which were apparent only after they had been transgressed. The city in which I was living, Edinburgh, came to resemble a prison. Walking out into the street, in my neighbourhood, Morningside, a Victorian suburb on the south side of the city, felt like nothing much as a walk around the jail yard, and I felt as if its grand nineteenth-century villas had been purposely designed to express authority and keep watch on their inhabitants. Twenty-first-century Morningside was every bit as repressive as Freud’s Vienna. I felt angry and frustrated a lot of the time, and spent a lot of time trying – with some success – to make other people the same way. Like generations of middle-class men before me, I quickly decided the problem was sex. With two small children, a full-time career and a wife with another full-time career, life was largely a matter of psychological survival from day to day. There was an acute shortage of time for anything other than meeting the most basic needs of food, shelter, sleep.”5

Afbeelding 3: Morningside, Edinburg. Midden-klasse huurwoningen gebouwd in circa 1878.

14 Ook Foucault heeft in ‘History and Sexuality’ geschreven over het ‘dagelijkse’ - de routine die we hebben in ons seksleven. “Seksualiteit werd zorgvuldig beperkt; het bewoog in het huis ... een enkele locus van de seksualiteit werd erkend in de sociale ruimte en het hart van elk huishouden, maar het was een utilitair en vruchtbare een: de slaapkamer van de ouders “.

“Sexuality was carefully confined; it moved into the home… a single locus of sexuality was acknowledged in social space as well as the heart of every household, but it was a utilitarian and fertile one: the parents’ bedroom.”6

Foucault heeft het hier over het ruimtelijke aspect, de locus van het dagelijkse seksleven, namelijk de slaapkamer. Voor groot deel van onze samenleving en misschien u als lezer, is seks in hokjes geplaats; de slaapkamer, hotelkamer etc. Het is onderdeel van ons dagelijks leven – de routine. Met behulp van de teksten van Foucault, heb ik antwoord kunnen geven op de vraag of een heterotopia of ‘other space’ kan dienen als de hedendaagse buitenplaats. “Als architecten zijn we in staat om verlangen en fantasieën te faciliteren binnen een heterotopia – ‘other space’ die de potentie heeft om het te kunnen definiëren als de hedendaagse buitenplaats. Terwijl een utopie een ‘onwerkelijke ruimte’ is waar een perfecte denkbeeldige samenleving wordt geprojecteerd, kan een heterotopia functioneren om activiteiten zoals plezier, lust, verlangen en fantasie in een ‘lokaliseerbare plaats’ te faciliteren, misschien wel te net zoals de buitenplaats deed in de 17e en 18e eeuw. “

“As architects, we are able to facilitate desires and imaginations within a heterotopia – ‘other space’ that we can potentially define as the contemporary buitenplaats. While utopia is an ‘unreal space’ where a perfect imaginary society is constructed, a heterotopia can have the function to facilitate activities of pleasure, lust, desire, and imagination in a ‘localizable place’, perhaps as much as the buitenplaats did in the 17th and 18th centuries.”7

15

16

Conclusie Het concept van de buitenplaats was onderbreken van routine in een bepaald tijdsinterval. Ik wil het buitenplaats concept, niet enkel in fysieke vorm maar ook als fenomeen, gebruiken om de routine van ons seksleven te onderbreken door ruimtelijke condities voor seksuele ervaringen te bieden. Ik wil onze seksuele verlangens een plaats geven, laten ervaren op een andere manier en op een andere plek waar seks centraal staat en het anders kan dan waar je vandaan komt. Ik stel het dagelijkse seksleven ter discussie en ben op zoek geweest naar het antwoord op de vraag: Kan architectuur bijdragen aan de seksuele beleving?

17 1

Topuz, F., 2014. ‘The Desire for Otherness’ in: Border Escape; collection of research essays. TU Eindhoven, pp.178

2


3

De Sola-Morales Rubio, I., 1995. ‘Terrain Vague’ in: Cynthia C. Davidson (red.), Anyplace. Cambridge, MA: MIT Press, pp. 120

4


5

Williams, J.R., 2013. Sex and Buildings. London, Reaktion Books Ltd, pp. 7

6

Foucault, M., 1976, ‘The History of Sexuality. Volume 1: an introduction’, translated by Hurley, R., 1978. New York, Pantheon Books, pp. 3

7

De Sola-Morales Rubio, I., 1995. ‘Terrain Vague’ in: Cynthia C. Davidson (red.), Anyplace. Cambridge, MA: MIT Press, pp. 198

Afb. 1

Deze foto is genomen in Doel op 28 november 2013 door Ferhat Topuz

Afb. 2

Foucault, M. [photograph] Available at: [Accessed 17 May 2014].

Afb. 3

Morningside,Edinburgh, Middleclass tenement housing built c. 1878 [photograph] Available at: [Accesed 7 June 2014].

“I fantasized about the existence of a libidinal paradise elsewhere, far from Morningside (there wasn’t one, of course).” Richard J. Williams

Seks: zijn evolutie en het Love Hotel

Seks (de; m) 1 gegevens, verhalen, afbeeldingen over het geslachtsleven; erotiek 2 seksuele gemeenschap: seks hebben met iem. Sek•sen (sekste, heeft gesekst) 1 het geslacht bepalen van 2 seks hebben; vrijen

21 Heeft ‘seks’ voor iedereen dezelfde betekenis? En wat verstaat men onder ‘seks’? Waarschijnlijk zullen deze vragen uiteenlopend worden beantwoord. Hierom is het belangrijk om te weten wat ik eigenlijk versta onder ‘seks’? Aanvankelijk lijk ik deze vraag erg eenvoudig te kunnen beantwoorden: een soort van handeling waarbij het geslachtsdeel betrokken is en uiteindelijk leidt tot een orgasme – of misschien ook niet – waarschijnlijk met een ander persoon, in mijn geval met een ander geslacht. Volgens Foucault zijn heterotopia in staat zich aan te passen aan de verandering van de maatschappij –ze veranderen mee met de veranderende behoeften van de maatschappij. Belangrijk is daarom om te weten wat voor veranderingen wij op seksueel gebied hebben meegemaakt en hoe wij als maatschappij staan tegenover ‘seks’? Het is belangrijk om deze vraag beantwoorden door het inzetten van theorie waardoor we een beeld kunnen krijgen over hoe onze maatschappij in dit onderwerp staat en uiteindelijk een antwoord krijg op wat de doelgroep binnen dit project is en voor wat voor samenleving de verschillende condities binnen de vrijplaats worden geboden.

22

De evolutie van seksualiteit Het maatschappelijk belang van ‘seks’ en zijn evolutie wordt in de architectuurtheorie niet of weinig besproken. Om deze vragen te beantwoorden heb ik gebruik gemaakt van literatuur beschikbaar binnen de Faculteit Sociale Wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dit onderzoek heeft geresulteerd in een tijdlijn [afb.1] waarin de evolutie bondig is samengevat en een duidelijke beeldvorming van onze maatschappij en zijn positie met betrekking tot het onderwerp seks. 15.000 BC Veenhoven omschrijft in een onderzoek naar de seksuele revolutie dat de mens zich aanvankelijk in leven hield met jagen en verzamelen. Volgens hem leefden onze voorouders daarom in kleine groepen en hadden meestal geen vaste verblijfsplaats. Ze waren onderling in grote mate onafhankelijk van elkaar en er was weinig machtsverschil wat resulteerde in een maatschappij dat zich kenmerkte door relaties die op vrijwilligheid was gebaseerd. Men maakte zijn eigen keuzes en het individu was in behoorlijke mate vrij waardoor een huwelijk plaatsvond op basis persoonlijke voorkeur en het beëindigen ervan ook een eigen keuze was. Deze periode van de Jager-Verzamelaar had volgens Veenhoven veel gelijkenis met onze huidige, westelijke maatschappij; persoonlijke voorkeur met vrijheid als basis.1

Hierdoor ontwikkelde zich een feodale samenleving; de Middeleeuwen.2 500-1500 AD Middeleeuwen Veenhoven constateert dat in de Middeleeuwen de vrijheid van de samenleving werd beperkt. De onderlinge machtsverschillen werden groter en regels binnen de samenleving werden steeds belangrijker. De mens moest zich aanpassen aan de maatschappij. Volgens Veenhoven omschrijven Maryanski en Turner in het boek ‘Human nature and the evolution of society’3 deze periode als de periode van de ‘sociale kooi’ voor de mensheid.4 Volgens Veenhoven had de afhankelijkheid van bezit en familie had een duidelijke impact op de relatie tussen man en vrouw. Partnerkeuze ging een grote rol spelen waardoor er verstandshuwelijken plaatsvonden die resulteerde in drama’s als die van Romeo and Julia5 – een tragedie van William Shakespeare over de onmogelijke liefde door de vijandige families van Juliet Capulet en Romeo Montague. Seks was volgens Veenhoven een gevaarlijke handeling, vooral als er kinderen uit voortkwamen. Er was in die tijd geen anticonceptiepil en er heerste een hongersnood waardoor geboortebeperking een vereiste was, wat resulteerde in een samenleving waarin seks onzichtbaar en onbespreekbaar werd.6 1700-1900 AD

10.000 BC Neolithische revolutie: de ‘sociale kooi’

De bevrijding door de industriële revolutie.

Volgens Veenhoven werd de overgang van Jager-Verzamelaar, een samenleving zonder vaste plaats, naar een samenleving waarbij men zich ging vestigen op een bepaalde plek mogelijk gemaakt door de uitvinding van ploeg en bemesting – een agrarische samenleving waardoor men in nederzettingen gingen wonen. Door deze overgang begon de samenleving zich meer te hechten aan grond en bezit. Volgens Veenhoven werd erfopvolging en bescherming van het land, het vee en de voorraden van wat men in bezit had, niets minder dan een kwestie van levensbelang.

Tussen 1700 en 1900 vond de industriële revolutie plaats en verving de agrarische bestaanswijze. Volgens Veenhoven werd men minder afhankelijk van familiebedrijf en erfgoed en de welvaart nam toe waardoor de vrijheid van het individu toenam. Veenhoven vergelijkt de vrijheid van deze samenleving met die van de oorspronkelijke Jagers-Verzamelaars – men kreeg het besef van zijn eigen persoonlijke voorkeuren. Volgens hem kwamen de deuren van de ‘sociale kooi’ open te staan en had men weer uitzicht op echte ‘liefde’. Dit resulteerde volgens

23

onderzoeker Shorter in een verschuiving van jongeren van platteland naar de stad7 waarin volgens Veenhoven seksuele attractie opeens een belangrijk punt werd in partnerkeuze en een bevredigend seksleven essentieel was om huwelijk bij elkaar te houden. Seksuele activiteiten namen toe.8 1900-1960 De ‘religieuze kooi’. Volgens Veenhoven vond er in het begin van de 20ste eeuw een stagnatie van de seksuele opkomst plaats. Seksuele hervormers hadden weinig succes door de sterke positie van de kerk en de blijvende behoefte van geboortebeperking in ons land.9 Volgens Ketting was in het kader van de kerk alleen bedoeld voor voortplanting en alleen toegestaan binnen het huwelijk.10 “Seksualiteit, lust en zonde hoorden onafscheidelijk bij elkaar” . Monogamie en het beheersen van seksualiteit binnen de muren van het huis was essentieel- de ‘sociale kooi’ werd vervangen door zoals ik het omschrijf, de ‘religieuze kooi’. 1960 Bevrijding uit de ‘religieuze kooi’ Volgens Ketting vond bevrijding van seksualiteit uit haar traditionele religieuze kader plaats in het begin jaren 60’.11 Dit was tevens de periode van de ontzuiling was en op zijn beurt onlosmakelijk verbonden was met democratie en emancipatie wat gepaard ging met de invloed van massamedia. Volgens Veenhoven doorbrak van de seksuele revolutie kwam op gang door de komst van de anticonceptiepil.12 Volgens Ketting zorgde de pil ervoor dat men zich niet meer hoefde te ‘beheersen’. Hij beweerd dat men seksualiteit ging benaderen als iets dat op zich zelfs stond en niet meer onder controle gehouden hoefde te worden. Volgens hem was deze doorbraak verbonden met de opkomst van de verzorgingsstaat. Familie was volgens Ketting niet meer het ordenend principe en door de komst van de pil en de verzorgingsstaat ontstond

er een ‘nieuwe werkelijkheid’ waardoor de religieuze driehoek van huwelijkseksualiteit-voortplanting uit elkaar viel. Volgens Ketting werd seks in dienst van de voortplanting in eind jaren 60’ begin jaren 70’ volledig genegeerd. Buitenechtelijke seks, homoseksualiteit en zelfbevrediging – wat voorheen taboe was- bevinden zich in een fase geaccepteerd te raken.13 Deze fase van acceptatie resulteerde uiteindelijk in een wet waarbij sinds april 2011 het huwelijk tussen twee mannen of vrouwen officieel werd geaccepteerd. België kwam hier twee jaar later, in juni 2003, mee.

Het Love Hotel

Oorsprong van het Love Hotel en zijn positie in het grensland.

27 Terwijl seks in de samenleving van de Middeleeuwen onzichtbaar en onbespreekbaar was [zie afb. 1], gingen de Japanners in Japan hier anders mee om. Volgens Chaplin creëerde men in de Edo–periode, een gedeelte van de Japanse geschiedenis tussen 1600 en 1868, ruimten voor het bedrijven seks. Dit was het begin van het concept van het Love Hotel wat voortkomt uit het concept van ‘het bordeel’. De oorsprong hiervan komt voort uit de Japanse thee cultuur en hun theehuizen waar men thee serveerde aan koppels, waarna ze alleen werden gelaten om te vrijen.14 Net zoals in de Middeleeuwen was het maatschappelijk belang van seks in Japan anders dan in Nederland. Tussen de jaren 1900 en 1930 vond er in Japan een opkomst plaats van ruimten specifiek bedoeld voor seks. Deze ruimten waren de opvolgers van de theehuizen waar men seks bedreef uit de Edo-periode. Een voorbeeld van een dergelijke ruimte speciaal voor seks was een maichai die seks faciliteerde in een vorm van een kamer en een tatami mat. Een ander voorbeeld was de sobaya: kamers in noodle-huizen die per uur gehuurd konden worden.15 Caballero en Tsukamoto beschrijven hoe in de periode tot de Tweede Wereldoorlog (1939) Japanse koppels vooral gebruikt maakten van parken en badhuizen om seks te hebben. Een teken hiervan was de opkomst van moderne voorgangen van het Love Hotel vanaf de jaren 30’ genaamd; enshuku. Dit waren gemeubileerde kamers die per uur konden worden gehuurd voor toen der tijd een yen en werd voornamelijk gebruikt door koppel die geen ruimte hadden voor seks in hun woning. De steden waren dichtbevolkt en de woonoppervlakten waren te klein.16 Seks werd ten opzichte van de Westerse wereld geaccepteerd en openblijk bedreven. In de periode dat seksualiteit binnen Nederlandse samenleving bevrijdt werd uit de ‘religieuze kooi’, werd in Japan het eerste Love Hotel in een totaal nieuwe verschijningsvorm geïntroduceerd.[afb. 2] In Japan werden deze hotels als normaal beschouwd en hadden een centraal punt binnen de seksuele cultuur van de Japanners. De geografische ligging van deze gebouwen zijn normaliter de secundaire gebieden van de stad, zoals de stadsrand, in plaats van publieke gebieden en hebben allemaal

dezelfde functie: een hotel kamer die op uur basis kan worden gehuurd, op elk moment van de dag dat ruimte biedt voor seksuele activiteiten. De doelgroep van deze hotels zijn koppels, getrouwd of niet, die niet de ruimte of tijd hebben om samen en alleen te zijn. Dit ruimte tekort heeft te maken met de dichtbevolkte en krappe leefomstandigheden van Japanse steden. Ze bestaan om het tekort aan intimiteit een plek te geven en worden gekenmerkt door thema kamers en seksueel georiënteerde faciliteiten.17 De bevrijding uit de ‘religieuze kooi’ en de introductie van het eerste Love Hotel was het begin van een belangrijke periode; de doorbraak van de seksuele revolutie.

Het love hotel als grensfenomeen Het Love Hotel wat we in Europa vooral kennen als ‘rende-vous hotel’ of ‘day-use hotel’ is een fenomeen in het grensgebied van Nederland en België. Villa’s en woningen langs drukke doorgaande wegen in het Belgische grensgebied worden getransformeerd in Love Hotels. In de aanwezigheid van Love Hotels in het grensgebied is er een duidelijk contrast. Waar op Belgisch grondgebied langs de grens een groot aantal Love Hotels zijn gepositioneerd, is er een totale afwezigheid van Love Hotels op Nederlands grondgebied.[afb. 3] Een concrete verklaring is er niet, maar het grote aantal in België zou verklaard kunnen worden door het verbod op zichtbare positie in dit land. Het Love Hotel in Europa is vooral gericht op het faciliteren van buitenechtelijke relaties en vraagt om een vorm van anonimiteit of verborgenheid. Dit uit zich in het straatbeeld. De vormgeving van een love hotel gesitueerd in een woning langs de openbare weg sluit niet aan bij zijn functie. Gesloten rolluiken of gordijnen en het door bomen en struiken onttrokken erf zorgt voor een grens tussen openbaar en privé waardoor de activiteiten die zich erachter afspelen kunnen worden verborgen. Deze eigenschappen zorgen voor een verlaten en donker straatbeeld.[afb. 4]

‘Sociale kooi’

Jager-verzamelaar

Middeleeuwen

Vrijheid van de jager-verzamelaar (onze verre voorouders) leefden in kleine groepen, zonder vaste verblijfplaats. Onderlinge afhankelijkheid blijft beperkt. Machtsongelijkheid is beperkt. De samenleving van jager-verzamelaar kenmerkt zich daarom door relaties op basis van vrijwilligheid. Vrijheid van jager-verzamelaar manifesteert zich onder meer in de man-vrouw relaties. Huwelijken op persoonlijke voorkeur en kunnen worden verbroken als het niet meer gaat. Gelijkenis met moderne patroon van liefdeshuwelijk.

Religieuze kooi

Edoperiode

Het begin van het Love Hotel

Seksualiteit binnen de kader van de kerk: huwelijkse plicht (hetero), uitsluitend bedoeld voor voorplanting, alleen toegestaan binnen het huwelijk en als in essentie nodig. Monogamie en het beheersen van seksualiteit binnen de muren van het huis was essentieel.

Het concept ‘Love hotel’ is onderscheiden van het concept ‘bordeel’. De oorsprong ligt in Edo Periode (Japanse cultuur) gebaseerd op de theehuizen waar accomodatie en thee werd geserveerd aan koppels waarna ze alleen werden voor het bedrijven van de liefde.

Opkomst van ruimten interactie

Bevrijding door industrialisatie

Industriele revolutie

Vrijheid werd beperkt. Machtsverschillen werden groter en regels belangrijker. De mens moest zich aanpassen aan de maatschappij. Maryanski en Turner (1992) noemen het de periode van de ‘sociale kooi’ voor de mensheid. Toegenomen afhankelijkheid van bezit en familie had grote gevolgen op man-vrouw verhouding. Erfopvolging partnerkeuze ging grote rol spelen bij partnerkeuze met als gevolg verstandshuwelijk. Dit leverde regelmatig drama’s a la Romeo and Juliet.

1700-1900 AD

In die context werd seks een gevaarlijke zak, vooral als er kinderen komen. Voortdurend dreigende hongernood vereiste geboorteperking en bij afwezigheid van anticonceptiepil was dat een kwestie van onthouding. Gedwongen beperking van het seksueel verkeer tot een selecte groep gehuwden. Seks werd onzichtbaar en onbespreekbaar!

Agrarische bestaanswijze afgelost door industriele. Gekenmerkt door mechanisering van productie. Industriele samenleving heeft speelruimte voor het individu verruimd. Minder afhakelijk van familiebedrijf en erfgoed. De samenleving als geheel kan zich nu makkelijker veroorloven om het individu enige ruimte te laten, vooral in prive-sfeer. Industriele samenleving biedt vergelijkbare bewegingsruimte net als bij de oorspronkelijke jagers-verzamelaars samenleving, en schept besef eigen voorkeuren, onder meer door rijkdom aan informatie en door dat de lange leertijd ook meer gelegenheid biedt om te experimenteren (Sanderson, 1995: 345). ‘Sociale Kooi’ is open komen te staan. Partnerkeuze is persoonlijke voorkeur. Verstandshuwelijk maakt plaats voor liefdeshuwelijk. Uitzicht op liefde is wat mens van platteland naar de stad lokte (Shorter 1975). Huwelijk werd vrijer, je kon er makkelijker vanaf en er ontstonden alternatieve relatievormen. Seksuele attractie werd een belangrijk punt in partnerkeuze en een bevredigend seksleven essentieler om huwelijk bij elkaar te houden. Seksuele activiteit nam toe.

1900-1930

Vrijheid van de jager-verzamelaar

1600-1868 AD

Neolitische revolutie De eerste landbouwrevolutie. Van jager verzamelaar naar met rondtrekkend bestaan naar een agrarische samenleving waar mensen in nederzettingen woonden. Het ontstaan van de ‘landbouwcultuur’. Door de overgang raakten mensen meer gebonden aan grond en bezit. Erfopvolging werd daardoor een kwestie van levensbelang evenals verdediging van land, vee en voorraden. Hierdoor ontwikkelde zich een feodale samenleving (middeleeuwen).

Start ‘Seksuele revolutie’

De onderdrukking van seksualiteit was niet meer functioneel. Seksuele hervormers traden voor het voetlicht maar had weinig succes. Dit had de maken met sterke positie van de kerk en met de blijvende behoefte aan geboortbeperking.

Onderdrukking in de agrarische fase: sociale kooi

500-1500 AD

150.000 BC

10.000 BC

1900

Afbeelding 1: Een tijdlijn van de seksuele evolutie en de opkomst van het Japanse Love Hotel

Vroeger werdt prostitutie g thee huizen. De opvolgers kwamen in de vroege 20st door de opkomst van bijvo met minimale dienstverlen een kamer en een tatami m kamers in noodle huizen d konden worden. In de periode tot de Tweed maakten Japanse koppels van het bedrijven van de li badhuizen.

Veenhoven, R. (2005), “Wat bracht de seksue Couwenberg (red.) ‘Seksuele revolutie ter disc Sex and the City’, Civis Mundi. pp. 93-105 Chaplin, S. (2007), Japanese Love Hotels: A C Routledge, London, UK. Caballero, J.A., Tsukamoto, Y. (2006), “Tokyo at intersections of the commercial and the do on individual space.” in: Journal of Asian Arch Engineering 5 (2), pp. 301-308 Matthew Alexander, Chien Chuan, Andrew Ma O’Gorman, University of Strathclyde, Glasgow Journey of Contemporary Hospitatlity Manage 2010. pp. 194-208 Ketting, E. (1983), “De nieuwe seksuele behe Tijdschrift voor Seksuologie, jrg. 7, 1983, 3. p

Introductie anticonceptiepil en opkomst verzorgingsstaat.

2014

Enshuku: “one yen dwelling”

De moderne voorganger van het ‘love hotel’ Vanaf de jaren 30’ verschenen de directe voorgangers van de moderne ‘love hotels’: enshuku. Deze waren voorzien van gemeubileerde kamers en konden per uur gehuurd worden voor toendertijd een yen en werden voornamelijk gebruikt door koppels.

n voor seksuele

Niet alleen introductie anticonceptiva heeft collectieve beheersingsnoodzaak doen verminderen of doen wegvallen. Het is ook verbonden met de opkomst van de verzorgingstaat. De betekenis van de familie als ordenend principe nam af.

Bevrijding uit ‘Religieuze kooi’

1960

geassocieerd met van deze theehuizen te eeuw aan het licht, oorbeeld, de maichiai ning in de vorm van mat, en de sobaya; die per uur gehuurt

de Wereld Oorlog vooral gebruik efde in parken en

Door introductie betrouwenbare anticonteptie kon seksualiteit nu voor het eerst worden benaderd als iets dat op zichzelf staat, als iets dat niet om buiten de seksualiteit liggende redenen gereguleerd, onder controle gehouden, of kortweg ‘beheerst’ moesten worden.

Failliet oude beheersingsmoreel

Tevens ook de periode van de ontzuiling die ofﬁcieel werd in 1917

- ongetrouwde stellen - losbondige heterosexuals - masturbatie - homosexuele relaties We zitten nu in een fase waar de grenzen weer worden verlegd en in een fase van acceptatie van het volgende zitten: - travestiet - transexueel - fetisjist - sodomie - leeftijdsverschil

De toekomst van seksualiteit

Sinds 1 April 2001 kunnen twee mannen twee vrouwen in Nederland burgerlijk huwen. In Belgie sinds 1 Juni 2003

Nieuwe werkelijkheid

Het zijn de ﬁlms waar de sexuele connotatie van het ‘hotel’ het meest krachtig worden gepresenteerd.

1970

1960 Cultural History.

Waar in het begin van de 20ste eeuw het hetero zijn, getrouwd zijn, en monogaam zijn normaal was en de grens was hebben we nu een toendertijd betwist gebied geaccepteerd:

Bevrijding van seksualiteit van haar traditionele religieuze kader. Element van repressie: niet durven, mogen of willen accepteren van seksuele gevoelens, van lustgevoelens.

Het eerste ‘love hotel’ in Japan werd geintroduceerd in een totaal nieuwe style, gekenmerkt door elegante interieurs en seksueel georienteerde faciliteiten.

ele revolutie”, in: S.W. cussie. Van Phil Bloom tot

Vanaf het begin van de seksuele revolutie tot nu, hebben we de ‘seksuele grenzen’ verplaats en geaccepteerd.

Homohuwelijk 2001

t

1930-1940

De echte doorbraak van de seksuele revolutie kwam pas toen de pil effectieve anticonceptie mogelijk maakte in de jaren 1960.

Het heden

2030?

1960

Doorbraak revolutie

Naarmate de jaren verstrijken, verlegt onze maatschappij zijn seksuele grenzen. Wat zal er veranderen in bijv. 2030? Waar zal onze grens liggen en zal deze weer verschoven zijn ten opzichte van nu? Zullen we het volgende gaan accepteren: - Sex met dieren (beastiality) - Sadisme - etc.

Uiteenvallen driehoek huwelijk-seksualiteit-voortplanting Eind jaren 60’ begin jaren 70’ is seks uitsluitend in dienst van voortplanting volledig gegenereerd. Buitenechtelijke seks, homoseksualiteit en zelfbevrediging bevinden zich in een fase geaccepteerd te raken.

public space networks omestic realms study hitecture and Building

aclaren and Kevin D. w, UK, in: International ement. Vol 22, No. 2,

ersingsmoraal”, in: pp. 93 - 109.

SEXUAL EVOLUTION AND THE INTRODUCTION OF THE LOVE HOTEL

Afbeelding 2: Queen Elizabeth Sekitei Love Hotel in een buitwijk van Tokyo, Japan.

Afbeelding 3: Love Hotels in het grensgebied. Groot aantal in Belgie ten opzichte van afwezigheid in Nederland.

Afbeelding 4: Overzicht van een aantal Love Hotels in Belgie.

36

Conclusie Jaren verstrijken en ook onze maatschappij verlegt zijn grenzen op seksueel gebied. Tot de 20ste eeuw evolueerde de seksualiteit erg langzaam, maar vanaf het begin van de seksuele revolutie in 1900 tot op heden heeft onze samenleving haar seksuele grenzen verlegd en zijn in een hoog tempo meer gaan accepteren. Waar in het begin van de 20ste eeuw heteroseksualiteit en monogaam zijn normaal was en een duidelijke grens vormde, hebben we een nu een toen der tijd betwist gebied geaccepteerd: ongetrouwde stellen, losbondige heteroseksualiteit, masturbatie en homoseksuele relaties is niet meer iets waar iedereen van opkijkt. We zitten nu in een fase waar onze grenzen weer worden verlegd en worden geconfronteerd met de acceptatie van bijvoorbeeld travestieten, transseksuelen, fetisjisme, sodomie en grote leeftijdsverschillen. Wat zullen we gaan accepteren in de toekomst? Zullen we onze grenzen alsmaar blijven verleggen of zal er een stagnatie plaatsvinden?[afb. 5] Het tweede principe van Foucault zijn zes principes van heterotopia speelt hier op in: “Heterotopia zijn in staat zich aan te passen op basis van verandering van de maatschappij.” Het heeft dus de capaciteit om met de tijd, en dus de veranderende maatschappij, te evolueren en zich daaraan aan te passen. Het Japanse Love Hotel heeft zich aan de veranderende samenleving heeft aangepast en wordt cultureel geaccepteerd. Love Hotels in het grensgebied van Nederland en België zijn onaantrekkelijk en faciliteren een beperkte doelgroep. Het antwoord hierop is een vrijplaats in grensgebied die ruimtelijke condities biedt voor verschillende scenario’s in de seksuele sfeer waarbinnen we het heden en de toekomst een plek kunnen geven.[afb. 6]

year

1900

1970

accepted

heterosexual marriage monogamous focused on reproduction sex at home

homosexuality masturbation unmarried couples riotous homosexual

shadow zone

Afbeelding 5: Een schematische weergave van de met de tijd verlegde seksuele grenzen


tranvestite transexual fetijist sodomatic big age difference

2014

tranvestite transexual fetijist sodomatic big age difference

20..?

unknown

unknown

SHIFTING SEXUAL BORDERS

Afbeelding 6: De conclusie in een schematische weergave: faciliteren van het heden en de toekomst

1900

heterosexual marriage monogamous focused on reproduction sex at home

1970


2014 tranvestite transexual fetijist sodomatic big age difference

Changing of sexual border

2030 ?

t

THE HOUSING OF SEXUAL LIBERATION

42 1

Veenhoven R., 2005. ‘Wat bracht de seksuele revolutie’ in: Crouwenburg. S.W. (red.), ‘Seksuele revolutie ter discussie. Van Phil Bloom tot Sex and the City’. Civis Mundi, Jaarboek 2005, pp 93105

2

idem

3

Turner, J.H. & Maryanski, A., 1992. Human nature and the evolution of society. Stanford University Press, California.

4


5

idem

6

idem

7

Shorter, E., 1975. De wording van het moderne gezin. AMBO, Baarn.

8


9

idem

10

Ketting, E., 1983. “De nieuwe seksuele beheersingsmoraal” in: Tijdschrift voor Seksuologie, jrg. 7, 1983, 3. pp. 93 109

11

Ketting, E., 1983. “De nieuwe seksuele beheersingsmoraal” in: Tijdschrift voor Seksuologie, jrg. 7, 1983, 3. pp. 94

12


13

Ketting, E., 1983. “De nieuwe seksuele beheersingsmoraal” in: Tijdschrift voor Seksuologie, jrg. 7, 1983, 3. pp. 94-97

14

Chaplin, S., 2007. Japanese Love Hotels: A Cultural History. Routlegde, London

15

idem

43 16

Caballero, J.A. & Tsukamoto, Y., 2006. ‘Tokyo public space networks at intersections of the commercial and the domestic realms study on individual space.’ in: Journal of Asian Architecture and Building Engineering 5 (2). pp. 301308

17

West, M.D., 2005. ‘Tourism and hospitality marketing: fantasy, feeling and fun’ in: Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol. 18 (6), pp 482-95

Afb. 1

eigen productie

Afb. 2

Love Hotel, Tokyo [photograph] Available at: [Accessed 1 June 2014].

Afb. 3

eigen productie

Afb. 4

Deze reeks screenshots is genomen met behulp van Google Earth Streetview op 14 januari 2014 door Ferhat Topuz

Afb. 5

eigen productie

Afb. 6

eigen productie

Part II

Onderzoek, analyse en ontwerp

Locatie

Voormalig mobilisatie complex Baarle-Nassau

49 Volgens Foucault is een heterotopia niet vrij toegankelijk en gaat gepaard met een entree-ritueel waarbij de grens tussen ‘het dagelijkse’ en ‘het andere’ wordt doorbroken. Ook seksueel georiënteerde plaatsen of ruimten hebben van historie een duidelijke grens tussen het openbare leven en het leven binnen de gecreëerde ‘seksuele wereld’– een harde grens tussen ‘twee werelden’ en de overgang naar ´the other´. Een goed voorbeeld van een duidelijke grens tussen ‘twee werelden’ is de grens van het Yoshiwara Pleasure District uit de Edo-periode, vandaag der dag Tokyo, Yapan, uit 1846.1 Yoshiwara was een gebied waar prostituees waren gehuisvest en seksueel georiënteerde handelingen plaatsvonden. Het gebied werd omsloten door meters hoge muren en had een duidelijk, gecentreerde in enuitgang tussen ‘het dagelijkse’ en ‘het andere’.[afb. 1] De hedendaagse buitenplaats - in mijn geval een heterotopia in de vorm van een vrijplaats - en het betrekken van het grenslandschap heeft geresulteerd in een zoektocht naar de perfecte locatie voor de realisatie van een gebied waar seksueel genot centraal staat. Ik ben op zoek gegaan naar een locatie die bijdraagt aan het gevoel van ‘het ontsnappen aan het dagelijks leven’ en waarbij de grens tussen betamelijkheid en onbetamelijkheid, zichtbaarheid en onzichtbaarheid wordt versterkt. De locatie moest voldoen aan een aantal eisen: 1.

Relatie met de landsgrens

2.

Relatie met het landschap

3.

Duidelijke omsluiting en harde grens van het gebied

4.

Op afstand van stedelijk-weefsel

5.

Goede bereikbaarheid met de auto

6.

Wegenstructuur binnen de grenzen van het gebied

Veel van de voormalig militaire complexen voldoen aan deze eisen. De meeste militaire complexen zijn tot ver in de jaren ’90 in gebruik geweest en zijn daarna door Defensie afgestoten of geamoveerd en dus bruikbaar zijn voor een nieuwe invulling.

Het voormalige mobilisatiecomplex in Baarle-Nassau, gelegen in Noord-Brabant, voldoet aan een belangrijke eis wat betrekking heeft op het afstudeeratelier: het bevindt zich in het grenslandschap, wat in het boek ‘Grenslandschap: atlas, essays en ontwerp’ als volgt wordt beschreven: “Grenslandschap: Het studiegebied van Grenslandschap beslaat een zone van twintig kilometer aan weerszijden van de Nederlandse grens met Duitsland en België. Verondersteld wordt dat binnen deze zone de grens ‘voelbaar’ is en dat ruimtelijke invloed ervan aannemelijk is. Dit is de grenstreek, de landsperiferie – dit is de rand van het land, het ‘randland.”1 Dit voormalige mobilisatiecomplex ligt westelijk van de Nederlands-Belgische grensovergang N268 en ten zuiden van de stad Baarle-Nassau. Ten oosten van het terrein bevindt het Bels Lijntje; een voormalige spoorlijn, geopend in 1867, die Tilburg (NL) en Turnhout (BE) met elkaar verbond en nu wordt gebruikt als fietsroute door grenstoeristen.[afb. 2-7] Het MOB-complex van Baarle-Nassau heeft een strategische positionering ten opzichte van de huidige Love Hotels in het grensland van België[afb.2] en is een antwoord op haar afwezigheid in Nederland, welke in alle opzichten grensoverschrijdend zal gaan werken.

Afbeelding 1: Kaart van het Yoshiwara Pleasure District (1846)

Afbeelding 2: Strategische positionering van de locatie ten opzichte van de huidige Love Hotels in BE

Afbeelding 3: Het versplinterde landschap van BaarleNassau

Afbeelding 4: Het voormalige mobilisatie complex van Baarle Nassau ten opzichte van de landsgrens

BaarleNassau

Turnhout

Afbeelding 5: Bels-Lijntje tussen Tilburg en Turnhout ten Oosten van het MOB-complex

TILBURG

TURNHOUT

Afbeelding 6: Het MOB-complex ten opzichte van de omliggende bebouwing en de wegenstructuur

Afbeelding 7: Bos-structuur van het MOB-complex en haar omgeving

64

Ontstaan, ontwikkeling en de huidige situatie Na de Tweede Wereldoorlog werd er een nieuw bondgenootschap afgesloten. Hierdoor veranderde de verplichtingen van de Koninklijke Landmacht en besloot parate en mobiele infanteriedivisies op te richten. Deze divisies moesten snel bevoorraad en uitgerust kunnen worden. Er werd besloten om magazijnencomplexen te bouwen: “de mobilisatiecomplexen”. Door permanente bevoorrading van deze complexen werd ervoor gezorgd dat bij een eventuele oorlog voldoende munitie, medicijnen en voedsel was. Uiteindelijk werden er in Nederland ongeveer honderd mobilisatiecomplexen gebouwd. Deze dateren uit de periode tussen 1951-1961.3 Het mobilisatiecomplex van BaarleNassau dateert uit 1957. De vorm van de plattegrond van het complex werd bepaald door de vorm van het in 1957 hiervoor beschikbare terrein. Het complex werd op een strategische manier opgezet. In de huidige situatie is deze strategische opzet erg goed zichtbaar. Na de Tweede Wereldoorlog hield men rekening met eventuele luchtaanvallen door de Sovjetstrijdkrachten, die hierdoor de mobilisatie en concentratie van de NAVOstrijdkrachten zouden kunnen verstoren. Het is duidelijk te zien dat de plaatsen waar militaire loodsen hebben gestaan strategisch verspreid zijn volgens een patroon van schutkringen. Ze zijn onderling op veilige afstand van elkaar gebouwd, net buiten de actieradius van mogelijke ontploffingen, zodat de ontploffing van een loods niet op de andere loodsen kon overslaan.4 In de plattegrond van de huidige situatie en de axonometrie van de voormalige opzet is duidelijk te zien met welke precisie de loodsen op veilige afstand van elkaar werden opgesteld op het terrein.[afb. 8] De opzet van een standaardcomplex bestond uit meerdere gebouwen, loodsen en opslagplaatsen voor bijvoorbeeld benzine, olie en smeermiddelen. Deze gebouwen lagen met hun lange zijde aan één of meerdere rondwegen, zodat deze onbelemmerd bereikbaar waren en men gemakkelijk in- en uit kon laden. Het mobilisatiecomplex van Baarle-Nassau heeft de eigenschappen van een dergelijk standaardcomplex en ook dit is in de analysekaarten te zien. Het bestaat uit

vier langgerekte lussen die evenwijdig aan elkaar gelegen zijn waarlangs aan weerszijden en om en om loodsen zijn geplaatst. In 1984 en in 1986 zijn er enkele grotere loodsen tussen de bestaande loodsen geplaatst, waardoor het ritme van de strategische opzet wordt verstoord. Om deze mobilisatiecomplexen liep een afrastering waarin een nooduitgang werd opgenomen. Buiten deze afrastering bouwde men een woning voor de beheerder en zijn gezin.5 In het complex van Baarle-Nassau is dit duidelijk zichtbaar.[afb. 9] In de winter van 2009-2010 vond de sanering van het mobilisatiecomplex plaats. De loodsen en magazijnen zijn ontmanteld en gesloopt, de funderingen en verhardingen verwijderd. Wat overblijft, is een leeg casco van bos met open, lager gelegen boskamers en een duidelijk herkenbare blusvijver gelegen in een centraal punt binnen het gebied. Tevens is de omheining van niet aangetast. Deze omheining loopt om heel het terrein en zorgt ervoor dat de in- en uitgang van het gebied op twee plaatsen wordt geconcentreerd. De landschappelijke eigenschappen van het terrein zijn wel intact gebleven. Het gemengde bos van loofhout en dennen binnen het terrein hebben de belangrijke eigenschappen van beschutting en camouflage niet verloren.[afb. 9-11] Het beboste voormalige MOB-complex biedt de kans om een libidineuze wereld aan het grenslandschap toe te voegen.

Libidineuz Wel·lus·tig (bijvoeglijk naamwoord, bijwoord) 1 naar lichamelijk genot strevend 2 genot opwekkend

Patroon van schutkringen militaire loodsen tegen eventuele luchtaanvallen van Sovjetstrijdkrachten na Tweede Wereldoorlog.

Het complex bestond uit 14 loodsen met lange zijde geplaats aan meerdere rondwegen, zodat deze onbelemmerd bereikbaar waren en men gemakkelijk in- en uit kon laden.

Strategische plaatsing van loodsen. Onderling veilige afstand van elkaar, net buiten actieradius van mogelijke ontploffing.

Aan weerszijden om en om geplaatste loodsen zorgden voor een strikt patroon binnen het terrein.

Afbeelding 8: Axonemtrie historische opbouw en uitleg

Afbeelding 9: MOB-complex met omringende bebouwing, verharding, bos -en weidestructuur

Afbeelding 10: Google Earth Satelietfoto MOB-complex en omgeving

Afbeelding 11: De huidige toestand van het MOBcomplex

74

75 1

Seigle, S.C., 1993. Yoshiwara: The Glittering World of the Japanese Courtesan. University of Hawaii Press, Hawaii.

2

Eker, M. & van Houtem, H., 2013. Grensland: Atlas, essays en ontwerp. Geschiedenis en de toekomst van het grenslandschap. Blauwdruk, Wageningen. pp. 24

3

Kruidenier, M., 2007. Militair erfgoed Categoriaal onderzoek wederopbouw 19401965. Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, Zeist. pp

4

idem

5

idem

Afb. 1

Yoshiwara Pleasure District Map 1845 [drawing] Available at: [Accessed 2 July 2014].

Afb. 2

eigen productie

Afb. 3

eigen productie

Afb. 4

eigen productie

Afb. 5

eigen productie

Afb. 6

eigen productie

Afb. 7

eigen productie

Afb. 8

eigen productie

Afb. 9

eigen productie

Afb. 10

Google Earth geraadpleegd op 17 Februari 2014 (ingezoomd op MOB-complex BaareNassau)

Afb. 11

Deze reeks fotos’s is genomen op 25 april 2014 door Ferhat Topuz

“De grens weerspiegelt ook vrijheid, het verlangen je zelf te ontgrenzen, vreemd te gaan. De wens om het vertrouwde te verlaten en de deur achter je dicht te trekken, de sleutel om te draaien en weg te gaan - de wereld in, of in de woorden van de Vlaamse filosoof Rudi Visker ‘vreem te gaan en vreemd te blijven’.” Henk van Houtum

Het ontwerp

Het masterplan

Landschapsconcept en ingrepen

82

De vrijplaats als grensoverschrijdend landschap Wat aanvankelijk is begonnen met een onderzoek naar het grensfenomeen Love Hotel is geëindigd met het concept van een vrijplaats in het grenslandschap. De beperkte doelgroep van het Love Hotel zoals wij deze kennen, de potentie van het gebied om een grotere doelgroep te omvatten en het landschap in te zetten om verschillende condities te bieden heeft geleid tot het concept van de vrijplaats. Het voormalige mobilisatiecomplex zal worden getransformeerd in een vrijplaats dat door ingrepen in het bestaande landschap en toevoeging van volledige en facilitaire programma’s verschillende condities zal bieden voor een spectrum van seksuele verlangens. Dit spectrum wordt gefaciliteerd door ontworpen ruimtes voor; -

orgies tot (BD)SM

-

liefde en romantiek

-

landschapscondities zoals vrijweiden, lovenests, ontmoetingsplaatsen, naaktstrand en een openlucht sekscinema.

Het ontwerp is gebaseerd op de identiteit en de kwaliteiten van het MOB-complex: -

de bijzondere geologische positie nabij de grens

-

het boslandschap

-

de natuurwaarden

-

het historische gebruik

Het gebruik van het gebied tussen 1940 en het jaar 2000 blijft op een subtiele en positieve manier bewaard en wordt op diverse manieren ingezet in het ontwerp.

83

Inzetten van het aangetroffen landschap Het bos op het voormalige MOB-complex is gevormd door zijn geschiedenis. Tot de tweede wereldoorlog was er heide, de Leege Heide.[afb. 1] Na de oorlog werd de heide ingericht als mobilisatiecomplex, met loodsen voor groot materieel, magazijnen voor opslag van wapens, munitie, een werkplaats, een wachtgebouw en verbonden door een verharde weg. Tussen de gebouwen kwam het bos op. Wat rest is een leeg casco van bos met open, lager gelegen braakliggende boskamers van droge schrale grond die tot heide kunnen worden omgevormd. De heideontwikkeling kan worden bevorderd door het aanbrengen van heidestrooisel en plaggen, wat resulteert in een aantrekkelijk heideveld. De structuur van lus vormige wegen en paden en boskamers wordt in stand gehouden, versterkt en benut voor de routing. De wegen en paden worden in tegenstelling tot het grijskleurige asfalt op het voormalige terrein vervangen door half verharding van natuurlijk gesteente die het parkachtige gevoel versterken. De voormalige in- en uitgangen tot het gebied worden hergebruikt en versterkt. Om een sterke, duidelijke scheiding te maken tussen de normale wereld en ‘the other’, en het ‘escape’ gevoel te krijgen bij benadering van de vrijplaats is de nieuwe ingang voorzien van een tunnel die moet worden gebruikt om het gebied te kunnen betreden. In tegenstelling tot een poort, wat uitnodigend is, een poort met deur dat een harde barrière vormt, is een tunnel een duidelijke grens tussen twee werelden. Deze tunnel heeft de volgende functies: -

organisator van de entree

-

twee landschappen met elkaar verbinden;

-

twee werelden met elkaar verbinden; de normale wereld achter je laten naar ‘the other’

-

overschrijden van het ritueel

De voorheen bebouwde boskamers op het voormalige mobilisatie complex worden als uitgangspunt genomen voor de positionering van het grensoverschrijdende programma. Dit programma wordt vanaf de ingang van de vrijplaats ingedeeld van gesloten programma (lustbunkers) tot open programma (open air seks-cinema). Dit alles leidt tot een ontwerp met: -

verschillende landschapstypes

-

natuurlijke gradiënten

-

gemeenschappelijke open heideplekken

-

gemeenschappelijke bosplekken

-

gemeenschappelijke ligweiden

-

programma voor lust en seksuele verlangens

De vrijplaats wordt met behulp van een kaart, axonometrie van de verschillende lagen[afb. 2] en landschapsimpressies, in beeld gebracht.

1899

1949

1916

1959

1938

1967

1980

2014

1988

1995 Afbeelding 1: Gebiedsontwikkeling tussen 1899-2014

Afbeelding 2: Kaart en axonometrie met uitleg van het masterplan

12. 1.

11. 9. 7. 5. 6. 10. 4. 8.

1.

ingang vrijplaats

2.

lustbunkers

3.

parking

4.

lovenests

5.

vrijweide

6.

naakstrand

7.

open-air sex cinema

8.

bdsm kelders

9. / 10.

badhuis

11.

facilitaire dienst

12.

uitgang vrijplaats

3.

2.

TUNNEL NATURIST

programma het gebied bestaat uit volledig geprogrammeerde, facilitair geprogrammeerde bebouwing en een landschap die condities bieden voor een spectrum aan seksuele verlangens

FACILITAIR

ORGIE

VOYEURIST WANDELEN BOS ROMANTIEK

VRIJWEIDE SWINGER

DOUCHE OPENLUCHTLOCKERS NAAKTSTRAND LIEFDE SEX CINEMA WATER ONTMOETING HEIDE PARKING LOVENEST EXHIBITIONIST

TENTOONSTELLEN NUDIST GLUREN

SM

bebouwing volledig geprogrammeerde bebouwing ligt verspreid over het gebied en zijn gisitueerd in de boskamers

landschapcontrasten voormalige bebouwing verstoorde deel van het complex wordt teruggebracht naar de heide die hier oorspronkelijk was en op sommige plaatsen worden ligweiden gerealiseerd. zo onstaat er een contrast tussen ‘lege, lage kamers’ en de dichte bebossing waardoor het functioneel gebruik bevorderd

casco in 2009-2010 vond de sanering van het mobilisatiecomplex plaats. wat overblijft is een leeg casco van bos en open, lager gelegen boskamers

infrastructuur voormalige infrastructuur wordt op een subtiele manier teruggebracht: halfverharding moet zorgen voor een parkachtig gevoel, wegen zijn verbonden met verschillende parkeer/ontmoetingsplaatsen. een nieuwe in- en uitgang en een duidelijk perimeter van het terrein versterkt de nieuwe identiteit

aangetroffen landschap het uitgangspunt is het aangetroffen landschap de kamer- en infrastructuur van het voormalige militaire mobilisatiecomplex duidelijk zichtbaar zijn

88

89 Afb. 1

Watwaswaar.nl geraadpleegd op 20 februari 2014 (ingezoomd op MOB-complex BaarleNassau)

Afb. 2

eigen productie

Impressies van de vrijplaats

De verschillende landschapsimpressies

Avondimpressie: tunnel als overgang

Avondimpressie: ontmoetingsplaats

Morgenlichtimpressie: lovenests

Nachtimpressie: de vrijweide

Dagimpressie: het naaktstrand

Nachtimpressie: open-air sex cinema

Intermezzo

Museum Insel Hombroich als inspiratiebron voor de architectuur

108 Ongeveer op 20 km afstand van Düsseldorf in Duitsland ligt het Museum Insel Hombroich. Het museum is verspreid over twee gebieden: een park met tentoonstellingsgebouwen voor moderne kunst verspreid over het terrein en een voormalige NAVO-raketbasis die tot net zoals het voormalige mobilisatiecomplex in Baarle-Nassau tot in de jaren 90’ nog in gebruik was, wat is omgevormd tot een gebied met gebouwen ten behoeve van hedendaagse kunst en architectuur. Het museum is opgericht door KarlHeinrich Muller. Muller was een rijke makelaar die erg geïnteresseerd was in kunst en in 1955 begon met het verzamelen van kunst. Na 25 jaar verzamelen koopt hij in 1982 het historische Insel Hombroich van 30.000 m2 en breidt dit uit met de aankoop van extra stukken land waar hij zijn collectie tentoonstelt in verschillende paviljoens. Verschillende architecten en kunstenaars hebben gewerkt aan dit project waaronder, beeldhouwer Erwin Heerich, landschapsarchitect Bernard Korte, architect H. Hermann Muller en architect Alvaro Siza. De Japanse architect Tadao Ando ontwierp een tentoonstellingsgebouw op de voormalige NAVO-raketbasis en later werden er ateliers, werkplaatsen en vergaderruimtes en overnachtingsmogelijkheden gebouwd.1

Insel Hombroich en zijn architectuur Alle elf paviljoens binnen Insel Hombroich worden verbonden door smalle wandelpaden en delen een kenmerkende eigenschap: het gebruik van gerecycled baksteen, glas en natuurstenen tegels op een bescheiden manier. Dit zorgt voor een homogeen en een speelse herhaling van de architectuur binnen het gebied die dankzij het materiaalgebruik zichzelf integreert in zijn natuurlijke omgeving. De geometrische en primaire vorm van de paviljoens dragen bij aan deze homogeniteit en speelsheid en plaatsen zich als een sculptuur in het landschap. Het interieur van de paviljoens bestaat uit strak wit gestukte wanden en marmeren vloertegels. In de paviljoens wordt geen gebruik gemaakt van kunstlicht en speelt natuurlijk licht een grote rol. De eenvoud van het materiaalgebruik van de architectuur, licht en vorm, bieden de perfecte condities voor het

tentoonstellen van kunst en is een inspiratiebron geweest tijdens het ontwerp voor het volledig gefaciliteerde programma binnen de vrijplaats die de perfecte condities voor een ander soort kunst moet bieden, namelijk seks.

109

Afb. 1

Afb. 2

114

115 1

Afb. 1-2

Unknown author, Museum Insel Hombroich. Internet, visited 10 March 2014 Gebouwen Museum Insel Hombroich [photo’s/ drawings] Available at: [Accessed 10 March 2014].

De architectuur

Het ontwerp van het programma

119 Naast de verschillende landschapscondities bestaat de vrijplaats ook uit verschillende volledig gefaciliteerde programma’s welke zich uiten in het ontwerp van drie (3) verschillende paviljoens. 1.

de Lustbunker

2.

de BDSM-kelder

3.

het Badhuis

De paviljoens hebben gemeenschappelijke kenmerken welke terug is te vinden in het gebruik van materiaal, licht en vorm, de verschillende details en de plattegronden waarbij ‘het lichaam’ en ‘seksueel genot’ centraal staan. De belangrijke eigenschap van plattegronden is de verhaallijn / de sequentie in de routing die kan worden opgedeeld in; 1.

De voorbereiding: hal met basisbehoeften, zoals wc’s en kleedruimten.

2.

Het voorspel: centrale ruimte in de vorm van een bad of douche.

3.

Het hoogtepunt: de hoofdruimte waarbij de sex hoofdzaak is.

De volgende pagina’s zullen het ontwerp van de verschillende paviljoens toelichten.

De lustbunker

Het ontwerp van de lustbunker

123 De lustbunkers zijn de eerste gebouwen die men benaderd wanneer men door de tunnel rijdt en zich binnen de grenzen van de vrijplaats bevindt. Het is ontworpen om verschillende seksuele fantasieën, zoals orgies en seks tussen twee personen, te kunnen faciliteren en is het meest gesloten programma binnen de grenzen van de vrijplaats. Deze geslotenheid uit zich in het volume, de massa, het materiaalgebruik en heeft ook zijn naam hieraan te danken. De volumes zijn evenwijdig langs de weg gepositioneerd, zodat het een perspectief creëert en nadruk legt op de routing binnen het gebied. Het volume is te benaderen met de auto. De auto kan achter de lustbunker worden geparkeerd en wordt afgeschermd door het volume en betonnen wanden evenwijdig geplaats aan de weg, om anonimiteit en verborgenheid te waarborgen.[afb. 1] Wanneer men de lustbunker betreedt komt men in de hal waarin ‘het verhaal’ begint.

De voorbereiding In de hal bevindt zich een ingebouwde sextoys- en condoom vendingmachine. Hier kunnen de gebruikers attributen met betrekking tot het onderwerp seks krijgen welke ze later kunnen gebruiken. Achter een lange wand, bekleed met hout, bevinden zich de wc en opberg- en omkleedruimten.[afb. 2]

Het voorspel Na de hal loopt men een hoek om waar een centrale ruimte is gesitueerd. Deze ruimte bestaat uit een bad, een zitbankje over de gehele lengte van de wand en een nis waar handdoeken en andere bad/doucheattributen klaarliggen voor gebruik.[afb. 3]

Het hoogtepunt De hoofdruimte is het eindpunt van de verhaallijn. Deze ruimte biedt plek voor seks op verschillende manieren en plaatsen. Een ‘bedstee-achtige’ nis biedt plaats om intiem te kunnen schuilen in een hoek waarbij de hoogte van de ‘bedstee’ gebruikt kan worden

voor verschillende seksuele standjes. Daarnaast bevindt zich er een lange bank over de lengte van de centrale ruimte, bekleed met zacht materiaal en een zachte vulling, die op zijn beurt weer mogelijkheden biedt voor verschillende standjes. Centraal in de hoofdruimte staat een rechthoekig op maat gemaakte en in het werk gestort bed.[afb. 4]


Licht en orientatie

Het gesloten karakter van de lustbunker wordt versterkt door zijn materiaalgebruik. De gevels zijn opgebouwd uit thermisch isolerend beton en dienen als de thermische schil tussen binnen en buiten. In de gevel is de structuur van de houten balken gebruikt tijdens het stortproces, zichtbaar. Aan de binnenzijde worden deze wanden gepolijst, wat zorgt voor een minder robuuste uitstraling ten opzichte van het exterieur.

Hoewel de lustbunker een gesloten karakter heeft is er goed nagedacht over het licht en de oriëntatie. Tactisch gepositioneerde daklichten zorgen voor de lichttoetreding en accentueren belangrijke aspecten van het gebouw.[afb.6]

De vloer van de hal en de hoofdruimte bestaan uit een gepolijste gietvloer voorzien van een ingestorte vloerverwarming. De vloer de centrale badruimte wordt in tegenstelling tot de hal en hoofdruimte van een ander materiaal voorzien, namelijk diepzwarte Portugese leisteen. Het verschil in materiaalgebruik accentueert het verschil in ruimtegebruik. Het verschil in hoogte draagt hieraan bij. Deze ruimten zullen vooral gebruikt worden wanneer men naakt is waarbij de vloerverwarming zorgt dat alle ruimte ten alle tijden worden verwarmt. Een belangrijk detail van de lustbunker is de relatie tussen de badruimte en de hoofdruimte. Een doorkijk tussen deze twee ruimten zorgt voor een relatie waarbij vanuit het bad kan men rechtstreeks de hoofdruimte in kan kijken en andersom.[afb.5]

De langgerekte met hout beklede wand bij binnenkomst in de hal, waarachter de wc en opberg -en omkleedruimte zich bevinden, wordt belicht door daklicht, dat zich strekt over de gehele lengte van de wand. De Noord-Zuid oriëntatie van de lustbunker en het daklicht wat taps toeloopt zorgt voor een perfecte belichting op de wand, waarbij het licht richting geeft aan de routing binnen het gebouw. De centrale badruimte wordt op dezelfde manier belicht. Een daklicht dat zich over de gehele lengte van het bad strekt zorgt voor een interessante reflectie van het daglicht, via het water op de betonnen wanden in deze ruimte. In de hoofdruimte worden de nis, waarin zich een bed bevindt, en het bed centraal via het daklicht belicht. Door daklichten toe te passen ligt de focus in de lustbunker alleen op het lichaam.

Afbeelding 1: De situatie van de lustbunkers in het landschap

Plattegrond

1.

overgang buiten-binnen / treshold

2.

hal

3.

opberg- en omkleedruimten

4.

centrale badruimte

5.

hoofdruimte

A

1

2

3 B

B

4 5

A

Doorsnede A-A

Doorsnede B-B

Afbeelding 1: De hal

Afbeelding 2: De centrale badruimte

Afbeelding 3: De hoofdruimte en de relatie met de badruimte

Detail

1.

misapor thermisch isolerend beton

2.

misapor thermisch isolerend beton prefabelement

3.

gietvloer beton gepolijst en ingestorte vloerverwarming

4.

afwerking prefab element zacht vulling afgewerkt met textiel

5.

rvs U-profiel frameless glas tbv optimaliseren van de doorkijk

6.

glas 12 mm geplaats in rvs U-profiel

7.

leisteen gezaagde diepzwarte Portugese leisteen 20 mm

8.

walnotenhout balken verdiept in voorbereid misapor prefab element

9.

rvs U-profiel 40*20 tbv waterafvoer bankje douche/bad ruimte

1:10 doorkijk tussen bad -en hoofdruimte

8

9

5 7

4

2

1

3

De BDSM-kelder

Het ontwerp van de BDSM-kelder

143 BDSM staat voor Bondage and Discipline (BD), Dominance en Submission (DS) en Sadism en Masochism (SM). BDSM is een seksuele voorkeur en een vorm van seksuele expressie die met wederzijdse toestemming gebruik maakt van fysiek opgelegde beperkingen, intense zenuwprikkels en het fantaseren van een machtsrollenspel. [google] BDSM is niet iets alledaags en is daarom onderdeel voor het programma van de vrijplaats. De BDSM-kelder biedt ruimte voor ‘het andere’. Wanneer we denken aan BDSMkelders zal menig mens denken aan donkere, ondergrondse ruimten en seksuele attributen, zoals zwepen, bondagemateriaal, handboeien, leer etc. Het ontwerp is hierop gebaseerd, maar heeft nog een toevoeging gekregen, omdat het zich in het ‘vrije’ deel van de vrijplaats bevindt; een ruimte voor voyeurs die de activiteiten in de kelder kunnen bekijken wanneer de gebruiker hier in toestemt. Net zoals de lustbunker is het grotendeels ondergrondse volume van de BDSM-kelder langs de weg gepositioneerd. Boven het maaiveld bevindt zich de entree voor de voyeur die door betonnen muren word geaccentueerd. Door middel van een trap tussen deze muren kan het platform voor de voyeur worden betreed. De entree voor de gebruiker is een hellingbaan voor een auto die eindigt onder de grond. Ook deze entree wordt door een betonnen muur geaccentueerd. De verschillende muren boven het maaiveld zorgen voor een schouwspel van betonnen schijven in het landschap.[afb.1] Wanneer de gebruiker van ‘bdsm-kelder’ zijn auto heeft geparkeerd in de ondergrondse parking, begint het verhaal.

De voorbereiding Vanuit de parkeerplaats voor de auto van de gebruiker komt men binnen in de hal. De gemeenschappelijke eigenschappen van de verschillende paviljoens komen hierin terug. De hal bestaat uit een nis waar zich, net zoals bij de lustbunker, een sextoys- en condoomvendingmachine bevinden. Achter de houten beklede wand bevinden zich de wc en de opberg- en omkleedruimten.[afb.2]

Het voorspel Wanneer de hoek wordt gepasseerd kom men in een lange ruimte, die een ‘coulisse’ vormt voor de hoofdruimte. Centraal in deze ‘coulisse’ bevindt zich een ruimte die bestaat uit een douche, een zitbankje en een kapstok.[afb.3]

Het hoogtepunt Aan het eind van de ‘coulisse’ komt men in de hoofdruimte welke de ruimte biedt voor BDSM. Deze ruimte is voorzien van objecten die bedoeld zijn voor dit type van seksuele expressie, zoals kettingen aan de muur waaraan men kan worden vastgebonden, zwepen en andere attributen.[afb.4] Het is een donkere ruimte waar geen natuurlijk binnenkomt. Achter deze ruimte bevindt zich een platform die door een andere ingang boven het maaiveld kan worden betreden.

Ruimte voor de voyeur De vrijplaats moet het wijde spectrum aan seksuele verlangens omvatten wat terug komt in de architectuur. In de bdsmkelder is een ruimte ontwikkeld speciaal voor mensen die anderen willen bekijken tijdens hun seksuele activiteiten; de voyeur. Kijkgaten in de muur tussen de hoofdruimte en het platform zorgen ervoor dat dit mogelijk is. De gebruiker van de hoofdruimte heeft de keuze om te beslissen of hij bekeken wil worden of niet. In de volgende pagina wordt uitgelegd hoe dit door middel van een ingenieus detail wordt gerealiseerd.

144


Licht en orientatie

De BDSM-kelder is net zoals de lustbunker opgebouwd uit thermisch isolerend beton. De houten balken structuur van het stortproces is ook in de schijven die boven het maaiveld uitsteken zichtbaar.

Tijdens het ontwerp van de BDSM-kelder is er bewust gekozen voor minimale daglichttoetreding.

Ook in dit gebouw is de vloer van de hal, de ‘coulisse’ en de hoofdruimte voorzien van een gepolijste gietvloer met ingestorte vloerverwarming. Het verschil in hoogte tussen de verschillende ruimtes accentueert verschil in functie. Aan het eind de ‘coulisse’ zorgt een trap voor overgang van de hal en ‘coulisse’ hoofdruimte.

het van de naar de

Een belangrijk detail van de BDSM-kelder is de relatie tussen de voyeur en de gebruiker van de kelder. Kijkgaten op ooghoogte van de voyeur zorgen ervoor dat de voyeur zicht heeft op de activiteiten in de hoofdruimte[detail]. De gebruiker van de kelder heeft het heft in handen, doordat deze zelf kan beslissen of hij toeschouwers toestaat. Door een lichtschakelaar in de hoofdruimte kan de gebruiker een lichtbron bedienen, welke is verwerkt in de verschillende kijkgaten. Wanneer deze lichtbron wordt geactiveerd wordt de voyeur/toeschouwer die zich op het platform bevindt en zijn oog tegen het kijkgat aanhoudt, verblind door het felle licht.[detail]

De houten wand in de hal, wordt net als in de lustbunker belicht door een daklicht om de routing binnen het gebouw te accentueren en nadruk te leggen op de materialisatie van deze wand. Het licht begeleidt de gebruiker richting de ‘coulisse’. De douche centraal in de kelder word wederom belicht door een daklicht. Wanneer men in de douche staat worden de wanden belicht en zorgt het daglicht voor een reflectie van het water op de betonnen wanden. In de hoofdruimte van de BDSM-kelder vind geen daglicht plaats. Hier licht de focus op BDSM; bondage, dominance, submission, sadism en masochism.

145

Afbeelding 1: De situatie van de bdsm-kelder in het landschap

Plattegrond

1.

entree voyeurs

2.

voyeur platform

3.

ondergrondse parking

4.

hal

5.

opberg- en kleedruimten

6.

douche

7.

hoofdruimte

B

2

3

1 7 A

A

5

4

6

B

Doorsnede A-A

Doorsnede B-B

Afbeelding 2: De hal

Afbeelding 3: De coulisse en de ingang naar de centrale douche

Afbeelding 4: De overgang naar de hoofdruimte en de kijkgaten in de wand.

Detail -

substraat

-

filtervlies

-

waterretentielaag

-

filter en drainage

-

dubbele laag worteldoek

-

verkleefde EPDF (ecoban) groendakfolie

-

glijdingslaag

-

misapor thermisch isolerend beton 600 mm

1.


2.


3.

gietvloer beton ingestorte gepolijst en ingestorte vloerverwarming

4.

rvs LED-profiel LED-verlichting in profiel tbv zichtbeperking voyeur

4

2

1:20 relatie voyeur platform en hoofdruimte

3

1

Het Badhuis

Het ontwerp van het Badhuis

163 De twee (2) badhuizen, identiek aan elkaar, bevinden zich centraal in de vrijplaats en zijn gepositioneerd aan de looppaden, welke alleen ter voet kunnen worden benaderd. Het bevindt zich in nabijheid van het niet volledig gefaciliteerde programma, zoals de vrijweiden, de lovenests, het naaktstrand en de open-air seks cinema en is ten opzichte van de lustbunker en bdsmkelder open van karakter. Dit open karakter komt terug in de gevel. Waar de lustbunker en bdsm-kelder geen directe relatie hebben met het landschap, zorgen de gevelopeningen in het badhuis en een ‘buitenprogramma’ voor de directe relatie met het omringende landschap. Het ‘buitenprogramma’ bestaat uit verschillende douches die de gebruikers van de vrijplaats kunnen gebruiken. De douches bevinden zich aan de verschillende zijden van het badhuis en zijn enkel van buitenaf te betreden.[afb. 1] Eenmaal binnen staat een uitgebreid programma te wachten, gebaseerd op voormalige badhuizen en hedendaagse wellness centra.

De voorbereiding Vanuit de verschillende looppaden kan men het badhuis betreden en komt men binnen in een gemeenschappelijke hal. Aan deze hal bevinden zich een gemeenschappelijke kleedruimte, een gemeenschappelijke wc-ruimte, een facilitaire ruimte voor het gebruik van het personeel en twee privé kleedruimten met lockers. De gemeenschappelijke wc-ruimte die zich in de hal bevindt wordt bekleed met houten planken en belicht vanuit een daklicht, zodat ook deze ruimte de routing accentueert.[afb.2]

Het voorspel Centraal in het badhuis bevindt zich een groot gezamenlijk bad. Dit centrale bad wordt omringd door meerdere douche -en ontspanningsruimten.[afb.3] Privé douche -en ontspanningsruimten wisselen af met gezamenlijke ruimten.

Het hoogtepunt Een gezamenlijke douche zorgt in het badhuis voor het hoogtepunt. Deze douche staat in open relatie met het centrale bad welke op zijn beurt een relatie heeft met buiten.[afb.4]

164


Licht en orientatie

Ook het badhuis maakt gebruik van dezelfde materialen, zoals de lustbunker en bdsm-kelder. De schil is opgebouwd uit thermisch isolerend beton en ook in de gevel is de houtstructuur zichtbaar. Gepolijste betonnen wanden aan de binnenzijde en een robuuste uitstraling aan de buitenzijde.

In tegenstelling tot de lustbunker en de bdsm-kelder, gebruikt het badhuis naast daglichttoetreding via verschillende daklichten, ook daglichttoetreding vanuit gevelopeningen. Deze gevelopeningen bevinden zich aan alle vier (4) de zijden van het badhuis.

Wederom wordt de gehele vloer van het interieur voorzien van een gietvloer met ingestorte vloerverwarming. Met uitzondering van de gezamenlijke doucheruimte die wordt voorzien van het diepzwarte Portugese leisteen, welke ook in de lustbunker is terug te vinden. Een belangrijk detail van het badhuis is de relatie tussen de bad, de gezamenlijke douche en buiten. Wanneer men in het bad zit en richting de gezamenlijke douche kijkt, is er op ooghoogte een doorkijk die voor de relatie binnen-buiten zorgt. Boven doorkijk wordt geaccentueerd door een zitbank bekleed met hout die zich over de gehele breedte van de gezamenlijke douche strekt. [detail]

De houten beklede wand in de hal word net als in de lustbunker en bdsm-kelder belicht door het daklicht. Ze delen dezelfde eigenschappen. Naast het daklicht is er een gevelopening aan het einde van elke hal, welke zich over de gehele hoogte en breedte strekt voor maximale lichttoetreding. Door deze gevelopeningen aan de verschillende zijden van het badhuis wordt ook een relatie gelegd tussen binnen en buiten interieur en landschap.[afb.1] Het gezamenlijke bad centraal in het badhuis wordt belicht door zes (6) daklichten. Deze daklichten zorgen voor reflectie van het licht via het water op de omringende wanden.[afb.2]

165

Afbeelding 1: De situatie van het badhuis in het landschap

Plattegrond

1.

entree

2.

kleedruimte

3.

facilitaire ruimte

4.

wc

5.

kleedruimte (prive)

6.

centraal bad

7.

gezamenlijke douche

8.

douche + ontspanningsruime (prive)

9.

douche (prive)

10.

ontspanningsruimte

11-14

douche (buiten)

11 14

9

10

A

A 8

6

7

13

12 4 5

3

1

2

Doorsnede A-A

Afbeelding 2: de gemeenschappelijke hal en de relatie buiten-binnen

Afbeelding 3: het zicht vanuit de gezamenlijke hal op de rand van centrale bad en de relatie binnen-buiten

Afbeelding 4: zicht vanuit bad richting de gezamenlijke douche en de relatie met buiten

Detail 1.


2.


3.

gietvloer beton gepolijst en ingestorte vloerverwarming

4.

betonnen zitelement in bad

5.

rvs U-profiel frameless glas tbv optimaliseren van de doorkijk

6.

glas 12 mm geplaats in rvs U-profiel

7.

leisteen gezaagde diepzwarte Portugese leisteen 20 mm

8.

walnotenhout balken verdiept in voorbereid misapor prefab element

9.

rvs U-profiel 40*20 tbv waterafvoer bankje douche/bad ruimte

2

9

8

6 BU

BI 5

7

relatie binnen-buiten glas op ooghoogte voor doorkijk

3

4 1

1:20 relatie binnen-buiten vanuit centrale zwembad en gezamenlijke douche

Conclusie

183 Uit de conclusie van het essay, The Desire for Otherness, wat onderdeel is van het theoretisch framework binnen dit afstudeerverslag is gebleken dat wij als architecten in staat zijn om seksuele verlangens en fantasieën, die wij thuis niet kunnen waarmaken, te faciliteren. Vervolgens ben ik op zoek gegaan naar een onderzoeksvraag welke de ontwerpopdracht is gaan vormen en ben op zoek gegaan naar het antwoord op de vraag: Kan architectuur bijdragen aan de seksuele beleving? In eerste instantie ben ik op zoek gegaan naar een functie welke te definiëren is als een hedendaagse buitenplaats -heterotopia- en condities biedt voor een seksuele beleving anders dan thuis, waarbij ik uitkwam op het Love Hotel. Uiteindelijk heeft onderzoek geleid tot nieuwe inzichten en ontdekkingen welke hebben geresulteerd in het ontwerp van een Vrijplaats. Het doel van het ontwerp is om een wijd spectrum aan seksuele verlangens een plaats te geven binnen de grenzen van een voormalig militaire mobilisatiecomplex te Baarle-Nassau, in het grensgebied tussen Nederland en België. Het ontwerp probeert antwoord te geven op de onderzoeksvraag waarbij het complex wordt omgevormd in vrijplaats waar seksueel genot centraal staat en gevarieerde condities voor de beleving van seks te vinden zijn. Tijdens het ontwerpproces ben ik op zoek gegaan naar manieren om het wijde spectrum van seksuele verlangens in een uitgebreid seks georiënteerd programma te integreren in zijn natuurlijke omgeving. De uitdaging zat hem vooral in het inzetten van het landschap waarbinnen verschillende condities binnen de seksuele sfeer gecreëerd moesten worden en de onderlinge positionering, eenvoud en duidelijke structuur van de gebouwen binnen de grenzen van het voormalige MOB-complex - een complex wat van oudsher ook uit eenvoudige heldere structuren en functies is opgebouwd. Wanneer gekeken wordt naar het eindresultaat kan worden geconcludeerd dat deze punten terugkomen in het

ontwerp waarin landschap en programma elkaar aanvullen. Het ontwerp probeert een antwoord te geven op de onderzoeksvraag, maar er is uiteindelijk geen sluitend antwoord beschikbaar. Ik ben van mening dat de Vrijplaats iets nieuws is: een nieuw concept wat nog niet op deze wereld bestaat - een plaats waar veel mensen zich naar zouden willen begeven als ontsnapping uit het dagelijkse leven en onze routine - waarbij het grensoverschrijdende programma nieuwe inzichten biedt op ons dagelijks seksleven en bijdraagt aan een nieuwe seksuele beleving.

Het afgelopen afstudeerjaar is een jaar geweest waarin ik mezelf op persoonlijk vlak en als ontwerper heb kunnen ontwikkelen. De reis was niet altijd even makkelijk maar kennis en inzichten die ik afgelopen afstudeerjaar heb verkregen zullen helpen bij mijn ontwikkeling als architect van het heden en de toekomst... Ferhat Topuz

Bibliografie

187 Topuz, F., 2014. ‘The Desire for Otherness’ in: Border Escape; collection of research essays. TU Eindhoven. De Sola-Morales Rubio, I., 1995. ‘Terrain Vague’ in: Cynthia C. Davidson (red.), Anyplace. Cambridge, MA: MIT Press. Williams, J.R., 2013. Sex and Buildings. London, Reaktion Books Ltd. Foucault, M., 1976, ‘The History of Sexuality. Volume 1: an introduction’, translated by Hurley, R., 1978. New York, Pantheon Books. Veenhoven R., 2005. ‘Wat bracht de seksuele revolutie’ in: Crouwenburg. S.W. (red.), ‘Seksuele revolutie ter discussie. Van Phil Bloom tot Sex and the City’. Civis Mundi, Jaarboek 2005. Turner, J.H. & Maryanski, A., 1992. Human nature and the evolution of society. Stanford University Press, California. Shorter, E., 1975. De wording van het moderne gezin. AMBO, Baarn. Ketting, E., 1983. “De nieuwe seksuele beheersingsmoraal” in: Tijdschrift voor Seksuologie, jrg. 7, 1983, 3. Chaplin, S., 2007. Japanese Love Hotels: A Cultural History. Routlegde, London. Caballero, J.A. & Tsukamoto, Y., 2006. ‘Tokyo public space networks at intersections of the commercial and the domestic realms study on individual space.’ in: Journal of Asian Architecture and Building Engineering 5 (2). West, M.D., 2005. ‘Tourism and hospitality marketing: fantasy, feeling and fun’ in: Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol. 18 (6). Seigle, S.C., 1993. Yoshiwara: The Glittering World of the Japanese Courtesan. University of Hawaii Press, Hawaii. Eker, M. & van Houtem, H., 2013. Grensland: Atlas, essays en ontwerp. Geschiedenis en de toekomst van het grenslandschap. Blauwdruk, Wageningen.

Kruidenier, M., 2007. Militair erfgoed Categoriaal onderzoek wederopbouw 19401965. Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, Zeist.

Media Foucault, M. [photograph] Available at: [Accessed 17 May 2014]. Morningside,Edinburgh, Middleclass tenement housing built c. 1878 [photograph] Available at: [Accesed 7 June 2014]. Love Hotel, Tokyo [photograph] Available at: [Accessed 1 June 2014]. Yoshiwara Pleasure District Map 1845 [drawing] Available at: [Accessed 2 July 2014].

De Vrijplaats. Van voormalig militaire mobilisatiecomplex tot vrijplaats in het grensland. Ferhat Topuz Afstudeerverslag

Recommend Documents