DE VIRTUELE KLAS Deeltijd volwassenonderwijs met behulp van
Het verhaal van een succesvolle audit in het kader van accreditatie in het Hoger Onderwijs
1
INHOUD “Te hard voor de troepen uithollen werkt niet. Maar af en toe een beetje prikkelen is prima” aldus Randi Vat, blz 14
Inleiding 4 Lucia Buijs – deeltijd volwassenonderwijs en de virtuele klas
Opleiding en markt 6 Dirk Stobbe – opleidingscoördinator
De virtuele klas 10
Tamara Koehler – docent en promovendus
Kwaliteitsmanagement 14 Randi Vat – leerlijncoördinator
Een leven lang leren 18 Bernadette Lohuis – directeur Saxion Next
Ontwikkeling in de beroepspraktijk
22
Chantal Raaijmakers en Hester de Kock – student Opleiding Farmaceutisch Consulent
Vakmanschap
26
Henk de Jong – docent en apotheker
Digitale vaardigheden 30 Francisca Frenks – extern adviseur
2
3
Bij de opleiding Farmaceutisch Consulent van Saxion Next is in november een audit uitgevoerd die moet leiden tot de formele accreditatie in 2015. De opleiding onderscheidt zich in de markt onder meer doordat 80% van de opleiding plaats vindt op afstand: lessen worden verzorgd in de virtuele klas. Studenten kunnen thuis of op het werk de les volgen. Zonder reistijd. Dat maakt dat de opleiding goed toegankelijk is voor mensen die willen studeren naast hun werk. Zowel de opleiding als het beroep Farmaceutisch Consulent zijn relatief jong en in ontwikkeling. Er is maar één opleiding in Nederland. Studenten zijn apothekersassistenten die zich verder willen ontwikkelen en de ambitie hebben om in hun werk door te groeien. Studenten studeren in deeltijd met gemiddeld 65 contacturen per jaar. In november 2014 vond een audit plaats in het kader van de 6-jaarlijkse accreditatie door de NVAO (zie hoofdstuk 2). De audit was succesvol. Een virtuele les was onderdeel van de audit. Het enthousiasme van de auditcommissie over de virtuele les inspireerde mede tot deze interviews.
DEELTIJD VOLWASSENONDERWIJS EN DE VIRTUELE KLAS
4
INLEIDING
Het belang van deeltijd volwassenonderwijs neemt alleen maar toe. Onze maatschappij verandert langzaam van een industriële maatschappij naar een kennissamenleving. Nederland heeft de ambitie om tot de top 5 van meest vooraanstaande kenniseconomieën te behoren. Om dat te bereiken moeten we met z’n allen investeren in productiviteit, innovatie en concurrentiekracht. Opleiding en scholing zijn daarvoor een voorwaarde. Er is een toenemende vraag naar hoog opgeleiden. De volwassen beroepsbevolking zal zich moeten blijven ontwikkelen, om inzetbaar te blijven en om een bijdrage te leveren aan de noodzakelijke innovatie en versterking van productiviteit. Studeren naast je werk is niet altijd makkelijk en vanzelfsprekend. De commissie Rinnooy Kan* (zie ook hoofdstuk 5) heeft recent een adviesrapport aangeboden aan de minister. Hierin staan adviezen die het deeltijd volwassenonderwijs kunnen stimuleren. Bernadette Lohuis (algemeen directeur Saxion
Next) vertelt in hoofdstuk 5 over haar drijfveer een ‘leven lang leren’ voor iedereen mogelijk te maken. Eén van de adviezen van de commissie Rinnooy Kan gaat over de positieve rol die ‘blended leren’ kan spelen in het deeltijd volwassenonderwijs. De virtuele klas is een krachtig instrument bij ‘blended leren’. Tamara Koehler (apotheker en docent) licht in hoofdstuk 3 toe hoe werkvormen in de virtuele klas passen bij een moderne visie op didactiek. De virtuele klas biedt de mogelijkheid van afstandsonderwijs op hoog niveau. In hoofdstuk 1 en hoofdstuk 4 doen Dirk Stobbe (apotheker en docent) en Randi Vat (extern adviseur) verslag van de tocht naar hoogstaande kwaliteit van de virtuele klas. De opleiding tot Farmaceutisch Consulent is op meerdere manieren een goed voorbeeld van vernieuwend deeltijd volwassen onderwijs. Dichtbij de praktijk en toegankelijk door de mogelijkheid van afstandsonderwijs. Henk de Jong geeft in hoofdstuk 7 zijn visie op de aansluiting op de praktijk vanuit het apothekersvak. Chantal Raaijmakers en Hester de Kock vertellen in hoofdstuk 6 over hun ervaringen als student. Francisca Frenks (extern adviseur) geeft in hoofdstuk 8 haar visie op de implementatie en ontwikkeling van de virtuele klas bij Saxion Next. Als een rode draad zijn ervaringen met de virtuele klas en uiteenlopende visies over afstandsonderwijs opgenomen in de interviews. Voor u ligt een verzameling ervaringen. Wij delen die graag met u omdat het inspiratie kan bieden en een beeld geeft van de praktijk. Wij hopen dat wij bij kunnen dragen aan uw beeld- en meningsvorming over afstandsonderwijs en dat de drempel lager wordt om aan de slag te gaan. De virtuele klas kan mogelijk een welkome aanvulling zijn op uw scholings- of trainingen aanbod. Veel leesplezier!
Lucia Buijs 2015
5
OPLEIDING EN MARKT “DE NIEUWE MANIER VAN WERKEN IS MEER GERICHT OP DE PATIËNT DAN OP HET PRODUCT ” DIRK STOBBE
Dirk Stobbe is apotheker en afgestudeerd aan de universiteit Groningen. Dirk heeft 12 jaar in de openbare apotheek gewerkt in verschillende functies. In 2012 is hij gestart als hoofddocent en opleidingsmanager bij de opleiding voor Farmaceutisch Consulent.
mooie is dat mensen worden aangestoken door de inhoud van de opleiding zelf en elkaars enthousiasme. Dan ben je op de goede weg.
“Toen ik in 2012 bij de opleiding Farmaceutisch Consulent startte was de organisatie rond de opleiding rommelig en onaf. Numerando Farmacie had de opleiding voor Farmaceutisch Consulent ontwikkeld. Numerando was actief op het gebied van detachering voor pensioenfondsen, verzekeraars en farmacie maar Numerando is in 2011 failliet
Het is afstandsonderwijs dus de docenten zitten (letterlijk) ver van je vandaan. Dat vraagt veel investering om mensen dichter naar je toe te trekken. Je kunt niet volstaan met berichtjes te sturen over wanneer er les gegeven moet worden, met welke materialen, en succes ermee! Dat werkt niet. Dat is voor mij ook geen beeld waarnaar ik een opleiding kan vormgeven. Er is
gegaan. De opleiding is door Saxion Next overgenomen.
inspanning nodig om mensen actief en enthousiast te krijgen.
Ik wist niet precies waar ik aan begon maar wist wel dat er onderhoud nodig was op alle punten. We hebben al snel een stip op de horizon gezet: in oktober 2014 moest alles op orde zijn. De inhoud van de opleiding moet goed zijn en op niveau. Dat is de basis. Maar we zijn ook een particuliere opleiding dus moet je zelf je broek kunnen ophouden. Dat werkt naar twee kanten: je moet zorgen dat je voldoende studenten hebt en dat de opleiding in het beroepenveld goed in het vizier staat. Het beroep moest weer op de kaart gezet worden in de farmacie.
Ik ben gestart met een kerngroep docenten. De volgende actie was het verbeteren van de backoffice waardoor je ook beter kunt communiceren. Daarna verzamel je de groep docenten om het kernteam. Mensen bezoeken, elkaar ontmoeten. Veel via Skype overleggen, kleine overleggen organiseren. We onderscheiden vijf leerlijnen waarvoor ik leerlijncoördinatoren heb aangesteld. De leerlijnen omvatten de inhoud van de opleiding en waarborgen de kwaliteit en de rode draad. De leerlijncoördinatoren sturen de docenten binnen de leerlijnen aan maar ik span me ook in om regelmatig zelf docenten te ontmoeten. Ik trek erop uit of ontmoet hen bij mij. Ik wil hen meekrijgen om de kwaliteitsslag te maken door hen te voeden met informatie.
Deze accreditatie was een prima stip op de horizon. Het niveau, de kwaliteit en organisatie van de opleiding moeten in orde zijn. De recente visitatie is een laatste voorbereiding op de definitieve accreditatie in 2015. Het is een hele klus om zo’n audit te organiseren. De administratie en het papierwerk is overweldigend. Je werkt toe naar een ideaal plaatje. De praktijk is altijd weerbarstig. Maar we zijn er glansrijk doorheen gekomen en daar zijn we trots op! In het hele traject was een aantal speerpunten. De juiste mensen binnen de opleiding krijgen was hoofdzaak. Er moest veel gebeuren aan de kwaliteit van de docenten. Het begint allemaal met goede mensen in huis. Rond de visitatie bleek wel wat een fantastische groep mensen het is: het enthousiasme spatte ervan af! Het
Bij afstandsonderwijs zitten ook docenten ver weg
De meeste docenten hebben niet alleen Saxion Next als werkgever maar ook andere Hogescholen, of werken mede in hun eigen bedrijf. Mensen zitten er verschillend in. De ene docent vindt zich nog steeds een docent op afstand en voor anderen is het helemaal geen issue. Wat ik mooi vind is dat iedereen aangeeft waar de grens ligt in wat men wel en niet kan. Er zijn bijvoorbeeld docenten die zeggen: woensdag is de dag dat ik kan overleggen en op andere dagen niet en kan ik ook geen bijeenkomsten bezoeken. Ik wil graag lesgeven en meedoen maar dit zijn de beperkingen. Kijk als ik zo’n gesprek heb en het is in te passen dan vind ik dat prima.
NVAO EN ACCREDITATIE De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) is als onafhankelijke, binationale accreditatieorganisatie bij Verdrag opgericht door de Nederlandse en Vlaamse overheid om een deskundig en objectief oordeel te geven over de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen. Elke hogere onderwijsopleiding in Nederland wordt, voordat er onderwijs kan worden gegeven, getoetst door de NVAO. Wanneer die een accreditatie afgeeft, zegt het NVAO daarmee dat het getoetste onderwijs de kwaliteit van het hoger onderwijs waarborgt. Bron: http://www.nvao.net
7
“We zijn een particuliere opleiding dus moet je zelf je broek ophouden. Je moet zorgen dat je voldoende studenten hebt en het beroep moest weer op de kaart gezet worden.” Oudere docenten hebben soms moeite met de virtuele klas De virtuele klas is een belangrijk instrument in de opleiding. Een aantal oudere docenten heeft duidelijk moeite om die stap te nemen. Ik probeer te achterhalen waar het probleem zit. Vaak heeft het te maken met vrees voor de computer. Het is belangrijk docenten de veiligheid te geven dat er fouten gemaakt mogen worden. Je moet daarin leren, je kunt terecht bij een collega die dit al veel langer doet. Alle docenten beginnen met een introductie voor de virtuele klas maar het scholingsplan moet nog verder worden uitgewerkt. We willen dat docenten meer van elkaar gaan leren, ‘peer to peer’. We gaan dat organiseren. Sommigen kijken eerst liever mee. De aanpak is divers: jongeren stappen er zó in en gaan op een energieke manier zelf uitproberen. Leeftijd heeft er wel degelijk mee te maken, ouderen
8
leren het nu eenmaal langzamer en op een andere manier dan jongeren. Het is voor alle docenten belangrijk dat ze zicht hebben op het didactisch concept, dat is het DNA van elke les. Daar staan de gezamelijke uitgangspunten voor het leren in, bijvoorbeeld dat we ‘blended leren’ en de ‘flipped classroom’ toepassen.
Eenvoudig beginnen In het begin was ik al lang blij dat we alle lessen konden verzorgen. Hoe docenten dat precies deden had ik niet zo’n zicht op. Gaandeweg werd interactiviteit bij de les belangrijker. We vinden dat interactiviteit moet toenemen zowel klassikaal op locatie als in de virtuele klas, omdat dat de studenten betrokken houdt. Het opstellen van een didactisch concept geeft samenhang. We zijn misschien roependen in de woestijn maar als je kijkt naar onze virtuele lessen en je ziet dan die MOOC’s.. Een MOOC is níet de trend voor
de komende jaren maar slechts weggelegd voor een elite groep studenten die het aan kunnen om op die manier te studeren.
WAT IS PEER TO PEER?
‘Peer to peer (P2P)’ onderwijswerkvormen zijn werkvormen waarbij studenten samen leren en elkaar onderwijzen. In het Engels betekent ‘peer’ gelijke. Door te discussiëren met elkaar, elkaar lesstof uit te leggen en feedback te geven leren studenten effectiever. De lesstof wordt beter onthouden en vaardigheden en skills worden beter aangeleerd en toegepast. P2P werkvormen zijn goed toe te passen in de virtuele klas (VK) en in de flipped classroom. Bron: DYHMe Academy
We zijn nog lang niet op de top van ons kunnen met de virtuele klas! We zijn op een kantelpunt van daadwerkelijk optimaliseren van de virtuele klas en zo goed mogelijk gebruik maken van de virtuele klas in het concept van de opleiding. We hebben toegewerkt naar een blauwdruk hoe je virtueel les kunt geven. Nu moeten we dat in de volle breedte gaan integreren. Iedereen moet voor zijn eigen modules een eigen draaiboek maken met een eigen aanpak. Daar zijn we nog zeker anderhalf jaar mee bezig.
Extase bij de publieke les voor de accreditatiecommissie Wat leuk is was de enorme extase van positieve ervaringen op de avond dat de visitatiecommissie de virtuele les meegemaakt heeft. De commissieleden die eerst sceptisch waren werden na een uur enthousiast. Dat was geweldig om mee te maken! Het was een hoogtepunt van de audit. Het was ook onverwacht, immers online onderwijs ligt onder een vergrootglas. In het onderwijs zijn de conservatieve stromingen heel kenmerkend en frontaal onderwijs is de norm. Klassikaal lesgeven
is de standaard maar men is wel heel erg geïnteresseerd in andere lesvormen.
Tips: scholing voor docenten is essentieel Mijn advies aan collega-schoolleiders is: scholen, heel erg scholen! Docenten moeten alle tools kennen, alle ins en outs weten. Je moet als school je eigen didactisch concept opstellen: hoe ga je een virtuele klas gebruiken en hoe ga je dat integreren. Je kunt bij wijze van spreken een kopie krijgen maar je moet er zelf mee aan de slag. Je eigen verhaal maken, wat past bij ons. Dan heb je een goede opmaat voor afstandsonderwijs. In de nabije toekomst gaan we ons onderzoek uitbreiden. Er gaat iemand (Tamara Koehler, zie hfdstk 3, noot red.) promoveren op deze opleiding. We willen weten wat farmaceutisch consulenten in de praktijk doen en wat hun meerwaarde is. Het aantal studenten loopt terug dus we zijn hard bezig de instroom te verbeteren. Bovenal ben ik zelf bezig met wat ik belangrijk vind: realiseren dat we in de farmaceutische zorg meer met de patiënt en zorg voor de patiënt bezig zijn dan met het product. Een nieuwe manier van werken. Dat is mijn drijfveer en dat probeer ik over te brengen op anderen.”
“Mooc’s zijn slechts weggelegd voor een elite groep studenten die op die manier kunnen studeren”
9
DE VIRTUELE KLAS “WAAR IK HEEL ERG VAN HOUD IN HET ONDERWIJS IS NIET DAT ÉÉNRICHTINGSVERKEER” TAMARA KOEHLER
Tamara Koehler is apotheker en als docent en onderzoeker verbonden aan Saxion Next. “Na mijn opleiding ben ik per ongeluk het onderwijs ingerold. Dat had ik nooit gedacht maar ik ben er echt heel erg blij mee. Onderwijs geven is zo onwijs leuk! Ik vind het heerlijk om me te verdiepen in didactiek want er is nog zoveel over te leren over goed onderwijs geven. Dat is echt helemaal cool!”
elkaar. Skype sessies waar studenten gewoon anderhalf uur een verhaal over zich krijgen uitgestort.. brrr. Tja.. het heeft wel te maken met je visie op leren. Ik vind interactie heel erg belangrijk om iets te kunnen leren. Ik vind persoonlijk alleen maar kennisoverdracht, als je bijvoorbeeld 2 x drie kwartier naar iemand moet luisteren, al verschrikkelijk. En als je dan thuis achter je computer zit.. dat
“Voor mij was het concept van de virtuele klas nieuw. Er zijn allerlei dingen gaande in onderwijsland: ‘blended learning’, ‘digital learning’, Moocs. Ik hoorde dat Saxion Next gebruik maakt van de virtuele klas dus ik was erg benieuwd. Ik kende het systeem niet. We gebruiken de software van ILinc (zie inzet, noot red.). Ik ben heel tevreden over deze vorm van een digitaal klaslokaal. In het digitaal onderwijs wordt op veel plaatsen nog gebruik gemaakt van Skype sessies, dat kan echt niet meer vind ik.
heb ik zelf ook ervaren met een aantal webinars.. ik ben echt binnen 10 minuten weg.., afgehaakt. Bij afstandsonderwijs is interactie éxtra belangrijk.
Onze tool benadert het meest de situatie van frontaal lesgeven, het traditionele klaslokaal. Het was echt wennen maar ik vind het een goeie manier van onderwijs geven. Voorwaarde is wel dat de techniek op orde is. Waar ik heel erg van houd in onderwijs is niet dat eenrichtingsverkeer. Ik wil van studenten horen waar zij mee bezig zijn of tegen aan lopen. Ik wil overleggen en interactie hebben met mijn studenten en aan de hand daarvan mijn les aanpassen. Ik wil niet met een vooropgezet plan het leslokaal binnenkomen en mijn les afdraaien! We moeten juist reageren op wat er gebeurt bij studenten die je iets aan het leren of meegeven bent. En dat kan. Dat zoek ik in onderwijs en dat kan ook in deze manier van virtueel lesgeven.
Bij afstandsonderwijs is interactie éxtra belangrijk Maar let op! Als het in discussies in onderwijsland gaat over virtueel lesgeven gooien we alle tools rijp en groen door
10
De virtuele klas vraagt wel meer van jou als docent, qua voorbereiding, vaardigheden en techniek. Je moet zorgen dat je spullen in orde zijn, computer, headset, webcam. Je moet het systeem goed begrijpen en weten wat je kan en niet kan. Ik vind dat juist heel leuk, maar zie wel dat het bij mijn oudere collega’s meer moeite kost. Ik kan opdrachten geven, dingen vertellen, filmpjes gebruiken, dingen laten zien, de studenten kunnen dingen laten zien, met elkaar overleggen. Ik kan ze in subgroepen uiteen laten gaan en samen aan een opdracht laten werken. Ik kan mondelinge toelichting vragen.
WAT IS ILINC ? iLinc is -in de cloudsoftware; te vergelijken met een virtuele school en virtuele leslokalen. Docenten kunnen hun klassen online voorbereiden door verschillende soorten inhoud toe te voegen aan hun lesmateriaal. Er is een bibliotheek met lesmateriaal. Er is een uitgebreid administratief systeem dat deelname aan virtuele klassen en resultaten weergeeft. Meer informatie? www.XWebinar.nl
Studenten moeten er even aan wennen dat ik veel van ze vraag in de virtuele klas, ik verwacht actie. Als we een opdracht hebben gedaan krijgt één van de studenten de beurt en die vertelt wat hij of zij ervan vond. Of ik laat ze in groepjes uiteen gaan om een presentatie voor te bereiden over de lesstof die ze ter voorbereiding van de les hebben moeten lezen. Sommige studenten moeten daar heel erg wennen maar de meesten voelen zich daardoor net wat meer uitgedaagd. Ik leg de lat hoog voor wat ik van studenten verwacht. Het is niet zitten en achteroverleunen en ik lepel het wel allemaal op, je moet er zelf ermee aan de slag!
11
Nadeel: Ik zie niet altijd hoe ze erbij zitten
“Je werkt toe naar zo’n dag.. Je wilt laten zien waar je in gelooft.. En dat je dan in anderhalf uur een virtuele les neerzet waar iedereen gelukkig van wordt.. We reden terug naar het hotel en bestelden alle toetjes van het toetjesbuffet”
Voor deze opleiding is de virtuele klas onontbeerlijk: er is maar één opleiding in Nederland en de studenten komen overal vandaan. Natuurlijk zijn er ook nadelen. Als ik echt eerlijk ben zou ik een live klas verkiezen boven een virtuele klas. Ik moet goed op ze letten want ik zie niet altijd hoe ze erbij zitten. Dat zie je live toch beter aan de lichaamshouding. Als er ineens een hoofd omhoog gaat zie je dat er iets aan de hand is en ben je sneller geneigd op die student te reageren. Tegelijkertijd biedt de virtuele klas daarin ook weer een voordeel: de aandacht over studenten wordt heel gelijk verdeeld. Ik kijk op mijn lijstje, wie heb ik nog niet gehoord? Oh, Charlotte, dan stel ik de vraag aan Charlotte. De audit was een hoogtepunt in het afgelopen jaar. De virtuele klas speelt niet de hoofdrol bij de toekomstige accreditatie, uiteindelijk gaat het over het eindniveau van de HBO-opleiding. Maar de virtuele klas was wel belangrijk in deze voorbereidende audit. Er zijn veel mensen die sceptisch staan ten opzichte van de virtuele klas, ook in de auditcommissie.
Eerst sceptisch, later enthousiast Een live virtuele les was onderdeel van de audit. Ik voelde wel de druk dat het goed moest want het is iets nieuws. In de aanloop naar de audit is door Saxion Next heel erg gezocht naar tenminste één lid in die accreditatiecommissie die kennis heeft van virtueel lesgeven. In eerste instantie zouden slechts twee leden van de commissie de virtuele les bijwonen. Maar uiteindelijk heeft de hele commissie de les gevolgd op een groot scherm en iedereen was enthousiast! De dag was uiteindelijk een feestje. Eén van die commissieleden was een hoog aangeschreven apotheker die ik nog ken
12
vanuit mijn opleiding. Hij was vooraf heel sceptisch over de digitale les. Dus toen hij aan het eind helemaal onder de indruk was, was dat wel een hele dikke pluim!
Verder met het grensvlak van onderwijs en praktijk We hebben het goed gevierd! Op onze terugreis naar het hotel zei ik tegen mijn collega dat we het moesten gaan vieren. Laten we iets lekkers gaan halen in de supermarkt! Mijn collega had een beter idee: we rijden terug naar het hotel en we bestellen alle toetjes van het toetjesbuffet! Je werkt toe naar zo’n dag.. je wilt de mooie dingen laten zien. Je wilt de goede aspecten van de opleiding waar jij in gelooft laten zien. Die commissie is toch een beetje op zoek naar de wat mindere punten en daar gaat het dan op zo’n dag veel over. En dat je dan in anderhalf uur zo’n virtuele les neerzet en dat iedereen daar gelukkig van wordt.. is een echte apotheose.. ja hoor, helemaal blij mee! Nu ga ik mij richten op mijn proefschrift. Mijn proefschrift gaat over de beroepsontwikkeling van farmaceutisch consulenten op het grensvlak van het onderwijs en de praktijk. Wat doen wij binnen het onderwijs waarmee we onze studenten goed voorbereid die arbeidsmarkt op laten gaan. En aan de andere kant: wat zijn de ontwikkelingen in de farmaceutische wereld waar wij als onderwijs op in moeten springen. Een belangrijk thema is de professionele identiteit van de farmaceutisch consulenten. De consulenten moeten niet alleen de kennis hebben maar het beroep ook ‘echt zijn’. Het is een nieuwe HBO functie in een zorgomgeving dus hij moet zijn plek nog vinden. Net zoals destijds bij de mondhygiënist en de nurse practitioner. Het is een beroep in opkomst. De veren moeten even opgeschud worden en dan moet iedereen weer zijn eigen plek vinden.”
WAT IS EEN VIRTUELE KLAS? De virtuele klas is een online lesomgeving. De les gaat via internet. De deelnemers zijn niet fysiek bij elkaar maar bevinden zich in een virtuele ruimte op een afgesproken tijdstip. Virtuele klassen zijn de klassikale variant van e-learning. De virtuele klas biedt de voordelen van leren in een groep en leren op afstand. Je kunt de deelnemers meer of minder intensief bij de sessie betrekken. Het geven van een les kan bijvoorbeeld via het PowerBoard of PowerPoint of door een Prezipresentatie op te starten met applicatiedelen. Een gesprek kun je initiëren door iemand het woord te geven, handen te laten opsteken of gebruik te maken van de feedbackoptie of de chat. Door je programma’s op je computer te delen zijn de mogelijkheden om te oefenen en toetsen eigenlijk eindeloos. Alle documenten en programma’s die op je computer staan -en dus ook op het internet- zijn in te zetten als lesmateriaal. Bron: DYHMe Academy
13
KWALITEIT EN VERBINDEN “WE HEBBEN HEEL VEEL LIEFDE VOOR DE OPLEIDING LATEN ZIEN MAAR OOK TROTS EN REBELSHEID. ZO VAN: ‘JE KRIJGT ONS NIET GEK, KIJK NOU EENS HOE GAAF HET IS WAAR WIJ MEE BEZIG ZIJN!” RANDI VAT
Randi Vat werkt als zelfstandig communicatie-adviseur voor Saxion Next. Ze heeft haar achtergrond in de PR, uitzendbranche en outplacement. Randi heeft een sterke band met Bolivia, ze heeft daar 5 jaar gewoond. Randi is nog steeds druk met verschillende lokale projecten voor onder meer gehandicapte kinderen. “Hoe maak je een homogeen geheel van alle mensen, systemen, structuren en processen die samen deze deeltijdopleiding (opleiding Farmaceutisch Consulent, noot red.) vormen?
Deze vraag heeft me van begin af aan bezig gehouden. Het was een enorme uitdaging om toe te werken naar de visitatie. Want dan wil je het allemaal op orde hebben.
Een heidense administratieve klus Als eerste moet je zorgen dat je een klein groepje mensen om je heen hebt die de kern vormen. Zij moeten het geheel dragen. Maar ze moeten ook niet te beroerd zijn om de rotklusjes op te pakken: er moet gewoon staan wat er moet staan. Het lijken soms hele suffe dingen: de studiegids moet kloppen met de modulebeschrijvingen en
15
“Met onze virtuele klas zijn we uniek in opleidingsland. Dat is niet overdreven, echt niet!” de modulebeschrijvingen moeten weer kloppen met de beoordelingsformulieren, die op hun beurt weer moeten kloppen met de toets matrijzen. De leerdoelen moeten passen bij de HBO competenties die zijn geformuleerd. Dat is een heidense administratieve klus!
die mevrouw aan de balie komt en daar een vraag over heeft? Dat is communicatie. En hoe manage je nou binnen de apotheek dat je tijd hebt om goed te communiceren met klanten? Dat is weer zorgmanagement. Die dwarsverbanden maken dat het écht klopt wat we aan het doen zijn.
Op een gegeven moment bijvoorbeeld waren er allemaal verschillende module beschrijvinkjes. We hebben een nieuw ontwerp en nieuw format gemaakt. Maar dan moeten alle docenten het nog gaan gebruiken! We hebben heel veel docenten die maar voor een één vak of een beperkt aantal uur aan Saxion Next verbonden zijn. En je moet wel iedereen meekrijgen.
Kwaliteitsmanagement is ook de samenhang bewaken tussen alle perspectieven en de vinger op de plek leggen wanneer iets achterloopt, wanneer het moet veranderen. We hebben veel overleg en stemmen veel af. Dat doen we zo efficiënt mogelijk: veel per Skype in veel in kleine groepjes. Maar dan moet je wel het overzicht kunnen bewaren. Met de kerngroep moet je kunnen lezen en schrijven. Korte lijntjes hebben met elkaar, zodat als het nodig is je snel kunt schakelen.
Communiceren en verbindingen leggen.. dat is wat ik eigenlijk doe. Dat leidt naar dat homogene geheel dat je wilt, naar kwaliteit. Dwarsverbanden moeten worden gelegd en dat is niet altijd eenvoudig. Nog een voorbeeld. We hebben vijf leerlijnen: medisch-farmaceutisch, zorgmanagement, mens en communicatie, onderzoek en de praktijk. Je kunt je voorstellen dat als je binnen medisch-farmaceutisch bezig bent met farmacokinetiek en dynamiek je eigenlijk nooit aan communiceren denkt. Dan kun je uitrekenen hoeveel van een bepaald stofje in een pilletje moet. En je weet wat dat dan ook doet met een lichaam van bijvoorbeeld een negroïde vrouw die in verwachting is. Maar wat doe je nou als
16
Interactie is de kern van ons virtuele onderwijs Met de virtuele klas zijn we uniek in opleidingsland. Dat is niet overdreven, op geen enkel HR-event of beurs over het ‘Leren van Nu’ kom je tegen wat wij doen! Virtueel lesgeven betekent nog bijna overal dat studenten een opgenomen gastcollege volgen. Bij ons is interactie de kern van het virtuele onderwijs. We kennen veel verschillende werkvormen, laten ze in groepjes uiteen gaan, passen peer-to-peer (zie inzet, noot red.) leren toe.. mensen geloven het vaak niet! Je kunt heel mooi
inspelen op de verschillende leerstijlen die iedereen heeft. We hebben met de virtuele klas af en toe nog wel last van weerstand bij docenten. Angst voor techniek. Anderen hebben een sterke overtuiging dat virtueel lesgeven onderkoeld is en er onvoldoende sprake is van persoonlijk contact. Sommigen vinden ook dat je een stukje domein afpakt: de klas is van mij en daar moet je niet aan komen. Docenten oude stijl moeten er ontzettend aan wennen. Natuurlijk kun je een aantal dingen niet virtueel doen maar ik vind het een fantastisch hulpmiddel in de hele mix die de opleiding kan aanbieden. De beste manier om mensen met weerstand mee te krijgen is te laten zien hoe leuk het is!
“Te hard voor de troepen uit hollen werkt niet. Maar af en toe een beetje prikkelen is prima”
We moeten nu weer aan de slag met visievorming en de ontwikkeling van het curriculum. De nadruk heeft nu gelegen op de visitatie. We willen dat de opleiding nóg meer aanspreekt, aansluit op de praktijk van de apotheek en meegroeit met de ontwikkelingen binnen de Farmacie en de zorg. Maar ik heb ook geleerd om niet hard voor de troepen uit te hollen. De mens is een zelflerend systeem dus ik geloof niet dat het werkt om hard te trekken of te duwen. En toch.. af en toe een beetje prikkelen is prima!”
17
“Het traditionele onderwijs is aanbod gestuurd. We moeten naar meer vraaggestuurd onderwijs. Ik vind dat de virtuele klas daar een hele mooie rol in speelt”
Bernadette Lohuis is algemeen directeur van Saxion Next. Zij stuurt zeven opleidingsmanagers aan waarvan er nu twee ervaring hebben met de virtuele klas.
EEN LEVEN LANG LEREN “DEELTIJDONDERWIJS MOET DICHTER BIJ DE MENSEN LIGGEN” BERNADETTE LOHUIS
“Wij zijn van meet af aan enthousiast geweest over de mogelijkheden die de virtuele klas biedt en waardoor je op afstand kwalitatief goed onderwijs kunt bieden. Eén van onze belangrijkste speerpunten is een ‘leven lang leren’. De opleidingen ‘Banken en Verzekeringen’ en ‘Farmaceutisch Consulent’ hebben als product een plek in het ‘leven lang leren’. De opleidingen zijn tijds- en plaats onafhankelijk, in deeltijd te volgen en leiden tot een hogere participatie van werkenden aan het hoger onderwijs. In de toekomst zullen we ons deeltijdonderwijs steeds sterker vormgeven naar het concept van een ’leven lang leren’.
Onderwijs moet dichterbij de mensen liggen en het moet op de werkplek kunnen. Het moet in kortere tijd en mensen moeten hun eerder verworven competenties kunnen inbrengen. We hebben bijvoorbeeld een tweedegraads lerarenopleiding voor mensen met HBO of universitaire vooropleiding. Zij kunnen in anderhalf jaar tijd hun onderwijsbevoegdheid halen. Dat sluit goed aan.
Van aanbod gestuurd naar vraag gestuurd onderwijs Deeltijdonderwijs moet veranderen van aanbod gestuurd naar vraag gestuurd. Dat is mijn stokpaardje, het is ook een geweldige en noodzakelijke omslag! We moeten verkorte programma’s ontwikkelen door goed te kijken naar wat mensen al hebben gedaan. We moeten analyseren wat mensen op de werkvloer al weten en kunnen en op basis daarvan bezien wat ze nog moeten
19
EVC STAAT VOOR ERKENNING VAN VERWORVEN COMPETENTIES De essentie van EVC is de erkenning dat leren niet alleen gebeurt via het formele onderwijs. Tijdens uw werk leert u, als het goed is, iedere dag weer bij. Een EVC-procedure maakt zichtbaar over welke kennis en vaardigheden mensen, door opleiding en werkervaring bij elkaar op te tellen, beschikken. Hun ervaring wordt daarmee omgezet naar een Ervaringscertificaat. Dit certificaat geeft mensen de waarde die zij verdienen. Voor zichzelf en voor de organisatie waarbinnen zij werkzaam zijn. Na de procedure kan het Ervaringscertificaat gebruikt worden bij sollicitatieprocedures. Maar het kan ook worden ingezet bij het volgen van MBO- of HBO deelopleidingen, waardoor een officieel diploma vaak verrassend dichtbij ligt! Bron: evc-centrum-nederland.nl (jan 2015)
SUCCESFACTOREN PRIVAAT HOGER ONDERWIJS ‘..Het aanbod is veelal modulair van aard en wordt (binnen opleidingskaders) waar mogelijk en gewenst inhoudelijk afgestemd op de vraag van de opdrachtgever. Een aantal private aanbieders maakt gebruik van afstandsonderwijs, wat deelnemers mogelijkheden biedt tot tijd- en plaatsonafhankelijk leren. Eén van de voordelen van het niet-bekostigd onderwijs is gelegen in de mogelijkheid om maatwerk te leveren...’ Uit: Adviesrapport ‘Flexibel hoger onderwijs voor volwassenen’ | Adviescommissie ‘Flexibel hoger onderwijs voor werkenden’ | 12 maart 2014
20
weten of doen om voor een bepaalde HBO opleiding een getuigschrift te kunnen halen. Dat is ook waar de examencommissie een steeds belangrijker rol krijgt: het toetsen van eerder verworven competenties (zie inzet, noot red.). Wij zijn bij Saxion Next heel erg bezig om mee te denken met bedrijven: wat voor medewerkers hebb en zij? Wat hebben die medewerkers al gedaan? Vervolgens kunnen medewerkers aantonen dat ze bijv. al NIMA hebben gedaan, cursussen bij trainingsbureaus etc. Ze kunnen een portfolio aandragen en dan gaan wij kijken wat zij nog meer moeten doen. De examencommissie heeft hierin een sterk beoordelende rol.
De virtuele klas als middel tot flexibilisering van onderwijs Flexibilisering is een succesfactor als je vanuit een visie op ‘leven lang leren’ wilt vormgeven aan het deeltijdonderwijs. Gespecialiseerde opleidingen kun je nu eenmaal niet op heel veel plaatsen tegelijk in Nederland aanbieden. En de meeste mensen zitten er niet op te wachten één of twee keer in de week in de file naar de campus of een andere studielocatie te komen. Daar zijn we ons sterk van bewust. De virtuele klas is een uitstekend hulpmiddel bij flexibilisering en wordt door onze studenten zeer gewaardeerd. Wij zijn als Saxion Next heel actief betrokken geweest bij het voortraject van de commissie Rinnooy Kan. De taak van de commissie was, kortgezegd, om te onderzoeken hoe het hoger onderwijs voor volwassenen versterkt kan worden. Naast financiering gaat dat vooral over
aansluiting op de vraag van de arbeidsmarkt en ontwikkeling van de flexibiliteit en vraaggerichtheid. Dat is precies waar wij mee bezig zijn. De kennis die we nodig hebben voor ons werk wordt in onze maatschappij immers steeds intensiever. Tegelijkertijd zien we al jarenlang een dalende trend in de instroom in het volwassenonderwijs. Dat is zorgelijk. Nederland blijft ook ac hter in vergelijking met veel landen om ons heen. Een belangrijk advies van de commissie is het advies om opleidingen modulair aan te bieden waarbij studiepunten verzameld worden die uiteindelijk leiden tot getuigschriften en diploma’s. Stapelen dus! Toets wat mensen al kennen kunnen en sluit de opleiding op maat aan. Dat is precies waar we bij Saxion next mee bezig zijn. Die ontwikkeling, die praktijk verbeteren, dat is precies wat mij drijft in mijn werk! Dat is geweldig om te doen. Gelukkig heeft het kabinet het adviesrapport goed bestudeerd en afgelopen oktober is het eerste pakket maatregelen bekend gemaakt. Het kabinet investeert tussen 2015 en 2019 onder meer een bedrag oplopend tot € 65 miljoen in deeltijd hoger onderwijs.
Auditors zijn zelf niet bekend met de virtuele klas Om dan te kunnen groeien is het belangrijk dat je je zaakjes op orde hebt. Dat alle processen en de inhoud van het onderwijs kwalitatief gegarandeerd zijn en dat mensen daarop kunnen vertrouwen. Daarom was de recente visitatie door Hobeon (accreditatiebureau, noot red.) ook zo belangrijk. Een postief
advies leidt tot de gewenste accreditatie door de NVAO (De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie, noot red.) en dat is een noodzakelijk stempel. We hebben veel zorg besteed aan de voorbereiding van deze audit, onder meer vanwege de virtuele klas. We maken immers gebruik van een innovatief concept, er zijn nog maar weinig auditors die hiermee bekend zijn. In eerdere audits hebben we daar ook last van gehad. Auditors die afstandsonderwijs zien als les per Skype. Of juist auditors die op zoek zijn naar grootse en zware ICT-systemen terwijl wij juist gekozen hebben voor een flexibel systeem, dat dichtbij de docenten en studenten staat voor wat betreft gebruik en beheer. We wilden een gedegen inhoudelijk oordeel van de commissie over de virtuele klas. De virtuele klas staat immers centraal in dit concept. De techniek moet het natuurlijk goed doen. Daarin ben je dan wel kwetsbaar. Een audit is een momentopname, dat is en blijft spannend. Maar we hebben een goede les gehad, de voltallige commissie heeft de virtuele klas bijgewoond en was laaiend enthousiast! Naast de virtuele klas komen er natuurlijk heel veel andere onderwerpen aan bod in een accreditatie. We hebben gelukkig het hele programma van deze visitatie goed doorlopen.
KABINET GRIJPT IN BIJ LEVEN LANG LEREN Nieuwsbericht | 31-10-2014
Met een uitgebreid en samenhangend pakket aan maatregelen gaat het kabinet volwassenen stimuleren om te blijven leren, ook als ze al een baan hebben. Hbo-deeltijdstudenten in zorg, welzijn en techniek krijgen vouchers waarmee ze een (deel van een) studie kunnen inkopen, opleidingen gaan meer maatwerk leveren voor hun deeltijdstudenten, het wordt makkelijker om kennis en vaardigheden die een werknemer al heeft officieel te erkennen en in het mbo wordt het mogelijk gemaakt om certificaten te halen voor een deel van de opleiding. De ministerraad heeft hiermee ingestemd op voorstel van de ministers Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid..’ ‘..Het huidige model van Leven Lang Leren voldoet niet meer. Volwassenen volgen vooral trainingen die gericht zijn op de huidige functie en werkzaamheden of ze worden in het keurslijf van een voltijdstudent gedwongen. Met de maatregelen in de kabinetsbrief Leven Lang Leren, die nauw aansluiten bij het advies van de commissie-Rinnooy Kan, gaat dit veranderen..’ Bron: Rijksoverheid.nl zie ook adviesrapport: ‘Werk maken van een leven lang leren’, uitgebracht aan de staatssecretaris van Onderwijs,
In de toekomst willen wij nog meer opleidingen flexibel aanbieden met gebruik van de virtuele klas. Ik hecht er veel belang aan dat wij als Saxion Next ons hiermee kunnen onderscheiden binnen Saxion en in de gehele markt van het deeltijd hoger onderwijs!”
21
OPLEIDING EN PRAKTIJK “IK DENK DAT ER VRAAG IS NAAR ANDERS GESCHOOLD PERSONEEL IN DE ZORG. DE ZORG IS HEEL ERG AAN HET VERANDEREN EN PATIËNTEN WORDEN STEEDS MONDIGER.” CHANTAL RAAIJMAKERS EN HESTER DE KOCK
Chantal Raaijmakers en Hester de Kock zijn beide student aan de opleiding Farmaceutisch Consulent. Chantal werkt inmiddels 22 jaar in een openbare apotheek en wilde graag verdieping in haar vak. Ze miste uitdaging in haar werk. De opleiding tot Farmaceutisch Consulent was een logische keuze. Hester werkt 19 jaar als apothekersassistent. Op dit moment werkt zij in een poliklinische apotheek. Daar was behoefte aan meer farmaceutisch consulenten. Hester wilde de opleiding graag doen en greep de kans met beide handen aan. Chantal: “De opleiding voldoet aan mijn verwachtingen. Het eerste jaar was leuk en interessant. Ik heb met grote stappen veel geleerd. Het tweede jaar wordt iets lastiger omdat wij dan meer vakken krijgen waar we nog nooit iets mee te maken hebben gehad zoals marketing. De overgang naar HBO is pittig in combinatie met werk en huishouden. Het grote verschil is dat je bij deze opleiding eigenlijk alles zelf moet uitzoeken. De begeleiding is veel minder specifiek. Ons vak zorgt dat wij vrij perfectionist zijn van aard . We willen weten wat we gaan doen en dan willen we dat ook goed doen. Dat staat soms op gespannen voet met elkaar.”
Heerlijk om met mijn sloffen aan achter de laptop te zitten Hester: “Ja de opleiding is wel heel erg veel uitzoeken. Dat vraagt veel plannen. Dat is in relatie tot je werk ook belangrijk omdat je in de praktijk steeds meer taken van de farmaceutisch consulent gaat doen. Dat vraagt veel plannen en vooruit denken.” Hester: “Voor mij zou het volgen van de opleiding veel moeilijker zijn geweest wanneer de opleiding niet voor 80% virtueel was. De voordelen wegen zeker op tegen de nadelen. De reistijd is voor mij en veel anderen belangrijk. Het is een nieuw medium waar we aan moeten wennen. Ik vind het leuk om up-to-date te zijn. Ik vind het belangrijk om met de tijd mee te gaan. Op de universiteit zit je in een collegezaal, of je er nu bent of niet, de docent geeft een
lezing. Bij de virtuele klas werkt dat niet zo. En ik vind het heerlijk om met mijn sloffen achter de laptop te zitten. Ik zou nooit meer over willen stappen naar een gewone opleiding.” Chantal: “Ik had nog nooit van de virtuele klas gehoord. Er zijn gelukkig inlooplessen geweest om te oefenen. Want in het begin is het best eng. Als je ineens iets moet presenteren, tekenen of je bureaublad moet delen tijdens de les is dat heel spannend. Maar als je er eenmaal mee vertrouwd bent is het heel makkelijk. Aan anderen leg ik uit dat de les gedaan wordt via een webcam. Wij zijn als leerlingen links in de klas aanwezig en de docent is rechts groot in beeld. In het midden van het scherm is de les, bijvoorbeeld een powerpoint. Als je iets wilt zeggen klik je op een icoontje, hiermee steek je virtueel je hand op. De docent geeft jou het woord en kan jou ook groter in beeld brengen. Na een tijdje gaat het vanzelf. Als ik in het begin had kunnen kiezen tussen een gewone opleiding en deze deels virtuele opleiding had ik waarschijnlijk de gewone opleiding gekozen. Maar nu ik de ervaring heb vind ik het zo relaxed! Ik zou nu nooit meer willen overstappen! Ik zou mensen het best kunnen overtuigen door eens met een les mee te kijken zodat je live ziet hoe het werkt. Dan weet je pas echt hoe het is.”
Hester: “De virtuele klas is een nieuw medium waar we aan moeten wennen. Ik vind het leuk om upto-date te zijn..”
Ik had wel wat meer willen leren-leren les gewild Hester: “ Een goed voorbeeld van hoe het werkt is het vak managementrollen. We moesten veel zelfstudie doen: lezen, filmpje kijken en opdrachten maken. Als opdracht moesten we bijvoorbeeld een zelfassessment doen en een beschrijving maken van de verdeling van de managementrollen in onze apotheek. Daarnaast nog een opdracht van vorig jaar opnieuw bekijken en toepassen op de eigen apotheek. Dat moesten we allemaal doen ter voorbereiding op de les. De voorbereiding duurde zeker 6 tot 8 uur, de les zelf maar 1 ½ uur. Je weet niet wat de opdracht in de les wordt en moet je dus wel heel goed voorbereiden.
23
Chantal: “Als ik in het begin had kunnen kiezen tussen een gewone opleiding en virtuele opleiding had ik waarschijnlijk de gewone opleiding gekozen. Maar nu ik de ervaring heb vind ik het zo relaxed! Ik zou nooit meer willen overstappen!”
Bij het lezen ter voorbereiding moeten we zelf schiften welke informatie belangrijk is en welke informatie minder belangrijk. Dat is erg moeilijk en zo heel anders dan op een MBO opleiding. Ik had wel wat meer hulp willen hebben bij het ‘leren leren’, de overgang is wel erg groot!”
betekent dat onze apotheek onderdeel is van een grote organisatie, het ziekenhuis. Dat heeft bijvoorbeeld consequenties voor het schrijven van werkinstructies. Je gaat verder kijken dan je neus lang is.
Chantal: “We hebben als studenten veel contact met elkaar. We hebben een groeps-app er wordt heel wat heen-en weer ge-appt. Dat is waar we het meest contact houden. En met bepaalde mensen heb je meer contact, ook privé. De app is de ‘korte’ communicatie. Soms bellen we om uitgebreider te praten.”
Ik denk dat er veel meer vraag is naar anders geschoold personeel in de zorg. De zorg is heel erg aan het veranderen en patiënten worden steeds mondiger. Wij hebben bijvoorbeeld te maken met ‘ziekenhuis verplaatste zorg’ en die wordt steeds complexer. De minister heeft bijvoorbeeld bepaald dat per 1 januari 2015 er bepaalde middelen alleen door het ziekenhuis geleverd mogen worden. Wij zijn de schakel daarin. Als farmaceutisch consulent ben je opgeleid hier pro-actief op in te spelen door bijvoorbeeld protocollen te schrijven. Door mijn opleiding kan ik beter inspelen op de veranderingen in de zorg, daar ben ik van overtuigd. Ik denk dat het belangrijk is om bij te blijven leren. En de virtuele klas maakt dat zo’n opleiding makkelijk toegankelijk is.”
Ik mis het fysieke contact niet Hester: ”Het fysieke contact met elkaar mis ik ook niet. Je hebt je eigen werk al, je eigen collega’s. Iedereen heeft zijn werk en daardoor toch weinig tijd om contact te hebben met elkaar. Dat is toch anders dan met collega’s op het werk. En als je echt wilt heb je toch wel persoonlijk contact met medestudenten.” Chantal: “We zien wel dagelijks wat de winst van onze opleiding is in de praktijk. Het sterkste punt is dat je een helicopterview ontwikkelt. Je kijkt probleemgerichter en je ziet dingen beter. Je leert, zoals ze op de opleiding zeggen, om er boven te gaan zweven en te ontdekken waar de knelpunten zitten. Er wordt meer commentaar van je verwacht en naar je geluisterd.” Hester: ”Ja, dat is zeker zo. Je gaat op een andere manier naar de organisatie kijken. Ik had me nooit zo gerealiseerd wat het
24
De virtuele klas maakt de opleiding toegankelijker
Chantal: ”Ik ben elke dag met dingen bezig die ik zonder de opleiding niet zou hebben opgepakt. Samen met de apotheker heb ik bijvoorbeeld een ‘smartfill lijn’ in het leven geroepen omdat we elke dag tegen een stagnatie aanliepen bij het uitvullen van de medicijnen. Nu staat de chronische medicatie in het computersysteem en komt automatisch geëtiketteerd binnen. Ik was voorheen misschien wel in staat om zoiets te bedenken maar nu kan en mag ik het ook uitvoeren. Daar ben ik wel trots op!”
25
“Het zal wel zo zijn dat oudere docenten meer moeite hebben met de virtuele klas. Maar je moet het gewoon leren. Iedereen kan het leren.”
Henk de Jong is apotheker. Na een kleine 25 jaar in het apothekersvak werkzaam te zijn geweest koos hij in 2003 voor het onderwijs. Henk geeft les op de Universiteit Utrecht en aan de opleiding Farmaceutisch Consulent. Henk geeft les in de vakken farmacotherapie, farmacokinetiek en -dynamiek en medicatiebegeleiding. Daarnaast is Henk afstudeerbegeleider.
VAKMANSCHAP “STUDENTEN DE THEORIE ZELF VOOR LATEN BEREIDEN EN IN DE LES LATEN PRESENTEREN. JE MERKT DAT ZO’N WERKWIJZE VEEL MEER STIMULEERT DAN FEITJES AANHOREN” HENK DE JONG
“De lesmodules die ik geef zijn de basis van het vak. Het ene vak ligt wat dichter bij de werkvloer dan het andere. Farmacotherapie bijvoorbeeld gaat over ‘hoe werkt een bepaald geneesmiddel’, dat ligt dus dichtbij de praktijk van een apothekersassistent. Nog dichterbij ligt het vak medicatiebegeleiding. Dat is het geven van voorlichting over medicijnen en de wisselwerking met andere medicijnen. ‘Waar moeten mensen rekening mee houden bij het gebruik van medicijnen en wat kunnen ze daaraan doen?’ Andere vakken, zoals farmacokinetiek en -dynamiek zijn veel theoretischer. Deze vakken gaan over hoe een geneesmiddel
zich gedraagt in een lichaam en hoe je ervoor kunt zorgen dat een geneesmiddel op de juiste plek in het lichaam aankomt. Hierbij moeten studenten veel meer de theorie in duiken. Ze hebben eerst les nodig voordat ze met de literatuur en handboeken aan de slag kunnen. Als je nog niet precies weet wat de halfwaardetijd van een geneesmiddel is dan kun je er ook niet mee rekenen. Ik probeer over te brengen wat mij zo boeit aan het vak: hoe kan ik nou zo goed mogelijk geneesmiddelen inzetten om mensen beter te maken? Dat is de essentie van mijn vak.
Ik leg graag dingen uit aan andere mensen Na mijn studie ben ik in een openbare apotheek gaan werken. Tot ik op een gegeven ogenblik merkte dat ik meer bezig was met het managen van een bedrijf dan met mijn vak. Ik was de inhoud van mijn vak een beetje kwijt aan het raken! Ik heb bewust gekozen om weer met de inhoud bezig te gaan en ben gaan lesgeven op Universiteit Utrecht en later op de opleiding
27
“Het ideaalbeeld is dat de mens leert door kennis te absorberen en die vervolgens te onthouden. Zo werkt het niet.” voor Farmaceutisch Consulent. Ik vind het geweldig om mijn kennis over te dragen. Ik ben iemand die heel graag dingen uitlegt aan mensen. En uiteindelijk wil ik dat door middel van mijn bijdrage consulenten in de praktijk met overtuiging goed zijn in hun eigen vak. De apotheker is universitair geschoold en apothekersassistenten hebben een MBO opleiding. De assistenten zijn meestal doeners. Dat verschil is in de praktijk best groot. Deze opleiding levert consulenten die in een apotheek de brugfunctie vervullen tussen apotheker en assistenten. Sommige assistenten vinden vooral de doe-kant leuk en die moeten dat ook blijven doen. Maar er zijn er genoeg die willen doorgroeien. Deze groep gaat in de praktijk het gat opvangen tussen apotheker en MBO assistenten. Een goed voorbeeld van het functioneren op de werkvloer iws het opzetten van voorlichtingsprojecten. Daar is theoretische bagage voor nodig. Wanneer je een lezing hebt voorbereid en je geeft die voor een speciale groep kun je allerlei vragen verwachten. Je moet meer weten dan het verhaal dat je vertelt. Ook al is het prima op een bepaald moment door te verwijzen naar de apotheker. Je hebt achtergrond nodig. En dat is precies wat deze HBOopleiding geeft. In de patiëntenvoorlichting heeft de farmaceutisch consulent een grote toegevoegde waarde!
28
Absorberen van kennis werkt niet meer De virtuele klas heeft zonder meer een belangrijke functie in het bereiken van studenten. Je kunt studenten ‘ophalen’ door het hele land. En er kan ook een stimulerende werking van uit gaan. In de les wordt gewerkt aan opdrachten of presentaties. Vooraf bestuderen studenten opgenomen lessen, theorie en maken huiswerk. In de les zelf moeten ze er flink tegenaan, aan de slag met die kennis. Je merkt dat dat veel meer stimuleert bij studenten. Je kunt heel veel winnen door van studenten te eisen dat zij zich actiever opstellen tijdens de les. Het traditionele beeld van onderwijs is kennisoverdracht van expert naar student. Ik was als docent gewend alle stof klassikaal te behandelen. Eenrichtingsverkeer. Het heeft ook te maken met het ideale beeld dat de mens leert door kennis te absorberen en die vervolgens te onthouden. Zo werkt het niet. Als docent merk je vaak genoeg dat studenten niks meer weten van een afgelopen blok, al is dat nog maar een half jaar geleden. In die zin is er geen verschil tussen HBO of universiteit. Blok af? Hup skippen die handel en op naar het volgende blok. Wie denkt dat bij virtueel onderwijs de lesstof minder beklijft dan bij traditioneel
onderwijs heeft het mis. Virtueel onderwijs legt meer de vinger op de zere plek. Stimuleren actief mee te doen, daar leren ze meer van. Dat gaat op de universiteit met zo’n grote groep studenten lastig. Maar hier met de virtuele klas gaat dat heel goed. In de virtuele klas kun je bijvoorbeeld ‘random’ vragen stellen. Dat alleen al zorgt ervoor dat studenten niet wegdutten. Natuurlijk zijn er ook nadelen. Ik zou bij presenteren bijvoorbeeld meer willen zien van de houding van de student en de reactie hierop van de mede-studenten. Dat is een soort peer-review: hoe kom ik over. Dat mis je in de virtuele klas. Wanneer je begint met lesgeven voor de virtuele klas moet je je als docent goed voorbereiden. Het is niet iets wat je zomaar even doet. Vertellen voor een camera wat je anders voor de collegezaal doet. Dat werkt niet. Je moet je verdiepen in de techniek en in het programma. Dat moet je oefenen. Het zal wel zo zijn dat oudere docenten wat meer moeite hebben om om te schakelen dan jongere docenten. Maar iedereen kan het leren. Iedereen die met virtueel onderwijs bezig is ziet de mogelijkheden en kent de bezwaren en valkuilen. Uiteindelijk willen we allemaal dat het onderwijs zo goed mogelijk gegeven wordt, dat kennis beklijft en dat we voor de meest optimale vorm moeten gaan.”
29
Francisca Frenks is adviseur webinars, virtuele klassen en online didactiek. Ze is eigenaar van XWebinar.nl. Francisca heeft Saxion Next begeleid bij de opstart van de virtuele klas op het gebied van techniek en het aanleren van vaardigheden, didactiek voor online leren, visievorming en implementatie.
DIGITALE VAARDIGHEDEN “DE VIRTUELE KLAS VEREIST NIEUWE VAARDIGHEDEN. EN DAT VRAAGT OEFENEN, OEFENEN EN NOG EENS OEFENEN” FRANCISCA FRENKS
“Ik heb onder meer gewerkt in bij overheidsprojecten waarbij het onderwijs beter aan moest sluiten op de arbeidsmarkt en projecten die zich richtten op het terugdringen van onderwijsachterstanden, daarnaast ben ik ondernemer. In 2005 werd ik door een ziekte meer aan huis gebonden. Toen ik van huis uit op zoek was naar mogelijkheden voor werk en ontwikkeling kwam ik al gauw terecht in de wereld van afstandscommunicatie. Dat is het startmoment van XWebinar.nl geweest. XWebinar.nl ondersteunt en faciliteert het organiseren en uitvoeren van webinars, online trainingen en online events. Webinars en virtuele klassen waar een hoge interactiviteit leidt tot een hoog rendement en duurzaam effect zijn onze specialiteit. Saxion Next is voor ons een belangrijke samenwerkingspartner. We hebben
30
samen de virtuele klas tot het succes gemaakt dat het nu is. Het bezoek van de visitatiecommissie was een enorm hoogtepunt! Het resultaat inspireerde ons om het proces met anderen te delen. We hebben gekozen het project te documenteren door middel van interviews. We hopen dat de verhalen en de successtory andere mensen inspireert op hun eigen manier met virtuele klassen te beginnen.
Een proces dat moet groeien Er stroomt heel wat water door de Rijn voordat je alles zo op de rit hebt zoals bij Saxion Next. Het is een proces dat moet groeien. Dit is niet een project dat je van te voren kunt bedenken in één projectplan. Je moet klein beginnen, met een paar mensen die weten waar ze naar toe willen en enthousiast zijn. We hebben steeds kleine plannen gemaakt, uitgevoerd en vervolgens goed geëvalueerd. Dat werkte. Als je een stapje hebt geleerd moet je daarmee gaan k ijken wat je er in de praktijk mee kunt. Hoe werkt dat in jouw manier van lesgeven? Kun je nieuwe uitgangspunten voor didactiek zelf vertalen naar je lesplan? Kun je zelf een ‘flipped classroom’ inrichten? Hoe is het om het leren in de klas te evalueren, wat doet dat met studenten? Hoe is het met de
“Je moet klein beginnen, met een paar enthousiastelingen. Mensen kunnen ook niet alles in één stap leren.”
31
“Een ‘leven lang leren’ voor studenten, betekent ook een ‘leven lang ontwikkelen’ voor docenten.”
belasting voor de studenten, trekken ze het nog? Dit proces valt niet in een paar trainingen te leren. Een ‘leven lang leren’ voor studenten, betekent ook een ‘leven lang ontwikkelen’ voor docenten. Steeds evalueren met collega’s, studenten en mensen uit het werkveld, is essentieel. Ik vervulde vooral de rol van aanjager, stimulator, initiator en ontwikkelde proefprojecten. Daarbij werkte ik nauw samen met de opleidingscoördinator en de voorhoededocenten. Alle docenten en studenten heb ik wel eens in een online spreekuur of training gehad.
Next geholpen met het maken en versturen van een videomail aan alle studenten. Dat zet iedereen gelijk op het juiste spoor. In de videomail ziet de student letterlijk het gezicht van de opleiding. Dat is verrassend, in lijn met de manier van onderwijs geven en de boodschap heeft meer effect.
Naar aanleiding van de leerervaringen bij Saxion Next hebben wij een draaiboek ontwikkeld. Dat is gebaseerd op de doelstellingen en leeruitgangspunten van de opleiding. We hebben de Customer Journey beschreven met alle activiteiten voor docenten en (nieuwe) studenten.
Bij de aanvang van het schooljaar verzorgen wij steeds trainingen voor nieuwe docenten en alle studenten. Daarna zijn er regelmatig virtuele inloopspreekuren waar veel gebruik van wordt gemaakt. De toegang tot hulp moet laagdrempelig zijn.
Voorbeeld Als je wilt dat alle studenten al enthousiast worden vanaf de eerste les, dan moet iedereen tenminste moet kunnen horen wat er gezegd wordt in de klas en niet meer bang zijn voor de techniek. Iedereen moet dus een goede internetverbinding en headset hebben. Dat vraagt nogal wat van de communicatie vooraf naar de studenten. We hebben bijvoorbeeld Saxion
32
Nu zijn we een bijscholingssysteem aan het ontwikkelen waarbij docenten elkaar helpen groeien (peer-to-peer). Ik lever daarbij de inspiratie in de vorm van Masterclasses. Het ondersteunen van technische problemen door middel van de online spreekuren loopt het hele jaar door.
Er is één voorwaarde die als een rode draad steeds terug komt in elke fase van het project: de techniek moet op orde zijn. Falende techniek kost tijd, levert irritatie op en demotiveert. Als in een traditionele klas de overheadprojector of het smartboard uitvalt gaan leerlingen al snel op hun telefoon kijken. Laat staan als je thuis alleen achter je scherm zit: als je even niks meer hoort of ziet is het enthousiasme gauw weg en dwalen de gedachten van de studenten
TECHNIEK OP ORDE Onderschat het niet! Van belang zijn: de internetbandbreedte, zowel up- als download snelheid. Voor iedereen geldt dat een bekabelde verbinding sneller en meer betrouwbaar is dan wifi. Mensen moeten leren hoe ze zelf hun verbinding kunnen testen. De juiste randapparatuur is belangrijk: zonder goede headset kunnen anderen jou niet horen of andersom. Iedere student moet een webcam hebben. Instellingen op de computer waar je op werkt moeten goed staan, soms maakt het bijvoorbeeld uit welke browser je gebruikt. Dat is allemaal heel technisch maar je kunt er niet om heen. Maar weinig mensen hebben een systeembeheerder in de familie.. als organisatie moet je mensen leren hoe ze een probleem kunnen oppakken of wanneer ze juist om hulp moeten vragen.
snel. Iedereen kan worden afgeleid door de eigen gedachten: zorgen over het tentamen of de auto die nog naar de garage moet. Voordat ik met virtuele klassen en webinars begon heb ik onderschat hoe belangrijk het is dat iedereen grip heeft op de techniek; begrijpt hoe bandbreedte werkt, hoe je je computer schoon en gezond houdt en hoe je je audio instelt. Ook ik dacht dat dat niet het echte werk was. Maar na enkele jaren met de virtuele klas blijkt dat juist dat begin essentieel is. Als je het gevoel hebt dat jij die computer en de techniek beheerst hoef je niet bang te zijn als het een keertje mis loopt. Ik ben altijd heel goed ondersteund door de importeur van de software van iLinc, die naast zijn kennis van de software een enorme kennis heeft van internettechniek en veel geduld heeft! Hij werkt vanaf het begin al met virtuele klassen en dat is al meer dan 25 jaar! Voor iedereen die niet genoeg heeft aan onze vaardighedentrainingen hebben we e-learningmodulen gemaakt waarop teruggegrepen kan worden. Het is leuk om te zien dat de eerstejaars studenten steeds makkelijker met de techniek en de vaardigheden voor de virtuele klas omgaan. Daarnaast hebben studenten een groeps-app en helpen ze elkaar in de klas. Bij de docenten zien we ook verschillen. Jonge docenten pikken de techniek heel snel op en kunnen snel hun lesplan vertalen naar online didactiek. Bij ouderen gaat dat trager. Wanneer het lukt dan is de kick erg groot en dat motiveert enorm om verder te gaan. Het is dan ook erg belangrijk dat er binnen de opleiding een cultuur is waarbij oudere docenten graag geholpen worden door
de jongeren. Dat het geen kwestie is van ‘ouder dus trager’ dat je niet zo soepel met de techniek omgaat, maar dat de oorzaak vooral ligt in de manier waarop je bent groot geworden. Het is vooral begrijpelijk dat ‘digital natives’ de mensen die jonger zijn dan 35 anders zijn gaan denken door het altijd omringd zijn met computers, smartphones en dergelijke. De ‘digital immigrants’ - de mensen boven de 35kunnen juist weer zorgen voor een andere waardevolle input; de processen, de effecten op de studenten, de ervaringen in het werkveld e.d. Van elkaar leren is het meest effectief. De periode voorafgaand aan de audit was spannend. Er moest nog een boel voor elkaar komen om een goede les te laten zien aan de commissie. De samenhang moet kloppen met alles wat je verder laat zien. Maar wat zat de spirit erin zeg! Juist omdat we een hele sterke ‘crew’ hadden is het gelukt. Het is geweldig om dat mee te maken. Volgens mij loopt Saxion Next in opleidingsland absoluut voorop met deze prestatie, dat hoorden we ook van de accreditatiecommissie. En voor ons is zo’n succes natuurlijk ook leuk, daar doe je het voor.’ De erkenning dat een virtuele klas - of online training- een effectieve en waardevolle plaats heeft in een blended leertraject, ook in Nederland, raakte me enorm in positieve zin, omdat zo het leren voor veel meer mensen toegankelijk kan worden. Voor mij persoonlijk is dat de drive. Na de accreditatie-les met positieve afloop kreeg ik vanuit Finland felicitaties via Facebook; zij werken al jaren met de virtuele klas; zij moeten wel; vooral in de winter kunnen zoveel studenten gewoon niet naar school! Dat was erg leuk!”
NOOT RED: Dit document is door meerdere lezers op inhoud, taal en grammatica gereviewd. Eén van onze (55+) reviewers gaf ons onderstaand commentaar:
“In het document wordt zo vaak herhaald dat oudere docenten meer moeite hebben met de virtuele klas dan jongere docenten dat het mij tegen ging staan. Het zal ongetwijfeld waar zijn, en ik realiseer me dat het interviews zijn en mensen dit dus waargenomen en gezegd hebben. Ik geloof in motivatie: als het voor jou belangrijk is en het gaat je wat opleveren lukt het ons als oudere ook. Technologie is geen doel opzich, een goed resultaat wel. Pas op dat je ouderen niet bij voorbaat demotiveert voor zo’n belangrijk project!”
33
Deze publicatie ‘Deeltijd volwassenonderwijs met behulp van de virtuele klas’ is een productie van
de DYHMe Academy, waarin e-learning modulen, gecombineerd met webinars en online trainingen aangeboden worden.
XWebinar.nl en tot stand gekomen in samenwerking met de Hogeschool Saxion Next.
De cursussen gaan over het leren werken met webinars, virtuele klassen en online trainingen. Later komen er meer cursussen over “21st century skills” bij. De cursussen zijn bestemd voor mensen in organisaties of opleidingen, individuele trainers en docenten of studenten. De cursussen kunnen allemaal als e-learningmodule gevolgd worden of als groepscursus waarbij een live & online gedeelte de cursus effectiever maakt.
Speciale dank gaat uit naar die medewerkers van Saxion Next die enthousiast en betrokken hun ervaringen gedeeld hebben in de interviews en naar Myrthe van den Elshout, zij verzorgde de vormgeving van deze publicatie. XWebinar.nl heeft jarenlange ervaring in het adviseren en begeleiden van organisaties die virtuele klassen of webinars op een professionele manier inzetten. Die ervaringen heeft XWebinar. nl vertaald in cursussen. In 2015 start
DYHMe Academy is ook op zoek naar docenten of trainers die cursussen kunnen ontwerpen op het gebied van 21st century skills”.
Nieuwsgierig? Zelf aan de slag? Kijk op www.dyhme.com bij de cursus: ‘Starten met online trainen’: alle kennis en ervaring uit het project met Hogeschool Saxion Next zijn verwerkt in deze cursus. 34
35
“Flexibilisering in het onderwijs is een voorwaarde voor ‘een leven lang leren’. De virtuele klas is een onmisbaar hulpmiddel bij de flexibilisering en wordt door studenten hoog gewaardeerd.”
