De stad, de mensen en het theater

Notitie

De stad, de mensen en het theater Bepalende aspecten nieuw theater- enfllmcomplex Stadswerven Sector Cultuur Gemeente Dordrecht 28 november 2003

3114 RP 01

LAgroup Leisure <% Arts Consulting Sarphatistraat 650 T +31 (0)20

- i o i 8 A V Amsterdam

550 20 20 • F +31 (0)20

550 20 22

[email protected] -www.LAgroup.nl

LAgrOUp

Leisure # Arts Consulting

De stad, de mensen en het theater

Inhoud 1

Inleiding

3

2

De stad, de mensen en hun behoeften

4

2.1

Karakteristiek van de stad

4

2.2

De bevolking

5

2.3

Cultuur in de stad en op de Stadswerven

6

2.4

Theater, film en zakelijke bijeenkomsten in stad en regio

8

2.5

Conclusies potenties en behoeftes

9

3

Theater, film en overige activiteiten

n

3.1

Visie op de mentale positie van het theateren filmcomplex

3.2

Aansluiting op het cultuurbeleid van de stad

12

3.3

Trends en ontwikkelingen in het culturele aanbod

13

3.4

Theater, film en evenementen in het nieuwe theater

15

3.5

Sociaal-culturele en commerciële bijeenkomsten

17

3.6

Conclusies activiteiten

18

4

Een nieuw gebouw, een nieuw concept

19

n

4.1

Een logische combinatie

19

4.2

Twee theaterzalen met verschillende gebruiksmogelijkheden

19

4.3

Ruimte voor productie, educatie en lokale cultuur: de studio

20

4.4

Een volwaardig filmtheater

21

4.5

Gastvrij gebouw voor publiek, artiesten en personeel

21

4.6

Conclusies nieuw theater-en filmcomplex

22

bi

Personen en informatie

23

bz

Gegevens stad en regio

24

b2.i

Theater

24

b2.2

Film

25

b2.3

Zakelijke verhuringen

27

b3

Gegevens activiteiten

29

LA g r OU p

Leisure <% Arts Consulting


l

Inleiding Eén van de bouwstenen in de planontwikkeling In opdracht van de Gemeente Dordrecht heeft LAgroup Leisure cf Arts Consulting samen met de directie en medewerkers van Schouwburg Kunstmin en Filmhuis Cinode gewerkt aan de voorliggende notitie. Het document vormt één van de bouwstenen binnen het onderzoek naar de huisvesting van de podiumkunsten in Dordrecht. Op basis van een analyse van de stad en de positie daarbinnen van Schouwburg Kunstmin en Filmhuis Cinode, als professionele instellingen voor podiumkunsten en kwaliteitsfilm, is een vernieuwend concept bedacht voor de nieuwe huisvesting.

De stad, de mensen en het aanbod stellen hoge eisen aan een nieuw gebouw In deze notitie wordt in drie hoofdstukken achtereenvolgens ingegaan op de volgende onderwerpen en vragen:

1.

De stad, de mensen en hun behoeften Wat is de karakteristiek van de stad en hoe ontwikkelt deze zich? Wat is de marktruimte voor theater, film en commerciële activiteiten binnen Dordrecht voor een mogelijk nieuw theateren filmcomplex?

2.

Theater, film en overige activiteiten Wat is de visie op de activiteiten en de positie van het nieuwe theater en hoe past dit binnen het beleid van de stad? Welke inhoudelijke (programmatische) ontwikkelingen zijn van belang en hoe vertalen die zich naar het activiteitenaanbod van een mogelijk nieuw theateren filmcomplex?

3.

Bepalende factoren voor het programma van eisen Wat is het beoogde gebouwconcept, wat zijn daarbinnen de bepalende factoren en hoe sluit dit aan bij de hiervoor geschetste kwesties?

Leeswijzer Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een paragraaf waarin de belangrijkste conclusies zijn samengevat. Deze paragrafen laten zich relatiefsnel en zelfstandig lezen. Lezers met weinig tijd kunnen derhalve snel zicht krijgen op de inhoud door deze paragrafen te lezen.

LAgrOUp

Leisure cf Arts Consulting


2

De stad, de mensen en hun behoeften Dordrecht neemt als historische provinciestad met 120.000 inwoners een bijzondere positie in tussen de Randstad en West-Brabant. De opbouw en de ontwikkeling van de stad vragen om een professionele instelling met een breed aanbod van theater en film. Dit hoofdstuk schetst de huidige rol van theater en film in de stad en de regio, waarbij uitspraken worden gedaan over de behoeften aan deze activiteiten in de toekomst.

2.1

Karakteristiek van de stad Stad met een veelbelovende toekomst Dordrecht heeft als oudste stad van Holland een lange geschiedenis die is terug te vinden in een relatief grote historische kern en in meer dan i.ooo monumenten. Naast de oude stad zijn er na de Tweede Wereldoorlog relatief grote woonwijken verrezen. De toekomst van Dordrecht kan niet los worden gezien van haar omgeving. De groeiende samenwerking tussen de Drechtsteden (Dordrecht, Zwijndrecht, Papendrecht, Sliedrecht, Hendrik-ldoAmbacht, Alblasserdam, 's-Gravendeel) kan leiden tot een agglomeratie die het inwoneraantal van Utrecht (de vierde stad van het land) overstijgt. Los van de vraag of er sprake zal zijn van één of van zes gemeenten, Dordrecht zal in de regio een spil- en trekkersfunctie blijven vervullen, met name ook op het gebied van kunst en cultuur. Centrumgemeente met een beperkt

voorzieningenaanbod

Dordrecht functioneert nu, maar ook in de toekomst, als centrumgemeente voor een agglomeratie met meer dan 260.000 inwoners. Het voorzieningenaanbod (detailhandel, cultuur, onderwijs en vrijetijdsbesteding) is vooralsnog gericht op de gemeente zelf, terwijl de centrumfunctie een niveau rechtvaardigt dat verder reikt. Dordrecht heeft geen universiteit en een zeer beperkt aanbod aan HBO-opleidingen (Pabo). Het streven van de gemeente is er dan ook op gericht om in de toekomst in de genoemde voorzieningen te investeren. Noodzaak tot versterking van de woon- en verblijfskwaliteit Het imago van de stad is historisch bepaald door vervoersstromen. Allereerst natuurlijk het water, maar ook de snelwegen en het spoor karakteriseren de stad als een punt waar velen langskomen, maar waar vaak niet wordt uitgestapt. In recent beleid wordt dan ook ingezet op het versterken van de woon- en verblijfskwaliteit van Dordrecht. De Stadswerven en het Hofkwartier zijn in de realisatie van dat beleid van essentieel belang.

LA g r OUp

Leisure G[ Arts Consulting


2.2

De bevolking De inwoners van de Drechtsteden zijn deels gericht op Rotterdam en West-Brabant De inwoners van Dordrecht en de andere Drechtsteden zijn voor een groot deel werkzaam in de regio Rotterdam en in West-Brabant. De werkgelegenheid in Dordrecht zelf, waarin vroeger de scheepsbouw een belangrijke rol vervulde, kenmerkt zich door (watergebonden) handel en dienstverlening (veelal midden- en kleinbedrijf). De inwoners zijn ook voor detailhandel, onderwijs en vrijetijdsbesteding veelal gericht op die regio. Er is dagelijks sprake van een relatief grote uitstroom. Dordrecht functioneert in zekere zin als forenzenstad. Vergrijzing en nauwelijks groei van het aantal inwoners Uit de bevolkingsprognoses van de gemeente Dordrecht blijkt dat het aantal inwoners van de stad in de komende 15 jaar nauwelijks zal stijgen (van 120.000 nu naar 122.000 in 2015). De leeftijdsopbouw van de bevolking zal wel iets veranderen. Het relatief hoge aantal kinderen zal straks leiden tot meer jongeren, het aantal jong-volwassenen neemt af, terwijl het aantal mensen van middelbare en hogere leeftijd juist weer toeneemt. Voor het aanbod van een schouwburg en filmtheater zal dit vooral implicaties hebben voor de aard van de programmering, niet zozeer voor het verwachte aantal bezoekers. Een grote groep mensen met een lage of middelbare opleiding De opbouw van de bevolking is niet heel anders dan die van vergelijkbare (provincie)steden. Opvallend in Dordrecht is het relatief lage percentage hoog opgeleiden. Dat wil zeggen dat een vrij grote groep inwoners een lagere of middelbare opleiding heeft. Jongeren die willen studeren verdwijnen naar hogescholen en universiteiten buiten de regio. Er is een correlatie tussen opleidingsniveau en cultuurparticipatie. Met name de laagst opgeleiden maken niet of nauwelijks gebruik van de culturele voorzieningen. Dit stelt eisen aan de educatie- en marketinginspanningen van de culturele voorzieningen, maar ook aan de aard van het aanbod dat zij bieden. Veel brave burgers, weinig cosmopolieten Leeftijd en opleidingsniveau zijn indicatoren voorde behoeften van de bevolking, het begrip 'levensstijl' is een andere indicator. Dordrecht kenmerkt zich door relatief veel gezinnen en een iets hoger percentage kinderen dan andere steden. Aan de andere kant ontbreekt het aan inwoners met een typisch grootstedelijke levensstijl. In Dordrecht zijn bijvoorbeeld relatief weinig lunchrooms, espressobars en traiteurs: horecavoorzieningen die met name zijn gericht op die doelgroep. Voor een voorziening als de schouwburg betekent dit bijvoorbeeld dat het moeilijker zal zijn mensen te verleiden vooraf en achterafin de horecagelegenheden te verblijven, de oppas moet immers ook op tijd naar huis.

LA g r OUp

Leisure ef Arts Consulting


Levendige amateurkunsten? Een ander aspect van de Dordtse cultuur is het levendige amateurkunstenleven. Op het terrein van de podiumkunsten kenmerkt zich dat door het grote aantal mensen dat is verenigd in koren. Net als in andere steden kampen amateurverenigingen met een beperkte aanwas van jongeren en vergrijst het ledenbestand. Dat wil niet zeggen dat de amateurkunsten uitsterven. Mensen hebben echter steeds minder behoefte om zich te verenigen en kiezen voor bijvoorbeeld cursussen of meer incidentele vormen van kunstbeoefening. Het succes van kunsteducatieve instellingen zoals ToBe laat zien dat er bij de Dordtse bevolking behoefte bestaat om zich cultureel te ontwikkelen. Behoefte aan een breed cultuuraanbod Het streven van de gemeente is er mede op gericht om meer kapitaalkrachtigen (met vaak een iets hoger opleidingsniveau) in de stad vast te houden. Dat zal zich op termijn vertalen in een ander stedelijk behoeftenpatroon en dus in een ander voorzieningenniveau. Om voldoende bezoekers aan te kunnen trekken, zal - gelet op de eerder geschetste huidige bevolkingsopbouw van de stad - een belangrijk deel van het cultuuraanbod moeten bestaan uit het non-complexe, conventionele deel van het aanbod. Om de hoger opgeleiden aan de stad te binden, is het bovendien van belang voldoende ruimte te bieden aan het meer onconventionele en complexe aanbod. In het streven een breed publiek te bereiken, bieden de amateurkunsten (podium, festivals) daarbij interessante perspectieven. Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat het merendeel van de bezoekers aan amateurkunsten geen reguliere theaterbezoekers zijn. Amateurkunsten verwerven dus nieuw publiek.

2.3

Cultuur in de stad en op de Stadswerven Kernvoorzieningen bevinden zich nu nog in de binnenstad Instellingen zoals Bibelot, ToBe, het Dordrechts Museum, Museum van Gijn, het Stadsarchief en de bibliotheek bevinden zich in de historische binnenstad. Schouwburg Kunstmin en Filmhuis Cinode bevinden zich min of meer aan de rand, omgeven door woningen. Een aantal van die instellingen ondervindt steeds meer beperkingen vanuit de huisvesting en de relatieve kleinschaligheid van de binnenstad. Op dit moment wordt de verplaatsing van Bibelot, ToBe, Schouwburg Kunstmin en Filmhuis Cinode naar een nieuw deel van de stad overwogen. Schouwburg Kunstmin: meer spin-qffin een andere omgeving? Specifiek voor Schouwburg Kunstmin geldt dat deze voorziening een belangrijke bijdrage kan leveren aan een nieuw gebied. Het groeiend aantal culturele en zakelijke bezoekers vraagt om een aanvullend voorzieningenaanbod dat in de directe omgeving van Schouwburg Kunstmin ontbreekt. Die economische spin-off lijkt op dit moment vrij beperkt, maar zou in een andere omgeving van grotere betekenis kunnen zijn. Vanwege de typische kenmerken van de Dordtse bevolking, mogen de verwachtingen hiervan echter ook

LA g r OUp



weer niet te groot zijn. De hardwerkende Dordtenaren veranderen immers niet van de ene op de andere dag in mediterrane cosmopolieten die elke middag en avond in restaurants en culturele voorzieningen verblijven. Stadswerven: historie van scheepsbouw, elektriciteitscentrales en handel Het gebied ten noorden van het Wantij, nu de Stadswerven genoemd, kenmerkte zich eeuwenlang door watergebonden bedrijvigheid; werven, schepen, handel en overslag. Die bedrijvigheid heeft haar sporen nagelaten in de werven, de kades, de havens en de pakhuizen. In de historie van de Stadswerven lag de nadruk op functionaliteit en arbeid, niet op esthetiek en wonen. De omslag die nu wordt voorbereid, zal een enorm effect hebben op de betekenis en het imago van dit deel van de stad. Stadswerven: een nieuw deel van de Dordtse binnenstad De Stadswerven zullen zich gaan ontwikkelen tot een nieuw deel van de Dordtse binnenstad. Een binnenstedelijk gebied waar mensen kunnen wonen, werken, recreëren en van cultuur genieten. De nagestreefde identiteit van de Stadswerven kan worden gekenmerkt door de woorden: stedelijk, levendig, jong, vernieuwend, dynamisch, eigentijds en educatief. Voor de nagestreefde stedelijke ontwikkeling zijn door de gemeente de volgende uitgangspunten geformuleerd: •

een binnenstedelijke mix van functies die zowel het woon- en werkmilieu als het culturele en recreatieve aanbod van het centrale stedelijk gebied versterkt;

•

de openbare ruimte en in het bijzonder de oevers en kades worden vormgegeven als plaatsen van ontmoeting en communicatie met een duidelijk stedelijk karakter;

•

de Stadswerven moeten op een doordachte wijze met de historische binnenstad worden verbonden zodat synergie kan ontstaan;

•

bestaande bebouwing (energiehuis, watertoren) en rudimenten (reinwaterkelders, insteekhaven, kraanbanen) dienen in de nieuwe plannen te worden ingepast.

Cultuur als een van de belangrijke elementen van de herontwikkeling In een van de eerste stedenbouwkundige studies voor de Stadswerven is een onderverdeling gemaakt in de volgende deelgebieden: 1.

Wantijkade (stedelijke woongebouwen);

2.

Energiehuis (een vrije vloer voor beeldende kunst en podiumkunsten);

3.

Eneco-terrei n (stedelijke woongebouwen);

4.

Watertorenpark (recreatie zoals een watermuseum en een evenemententerrein);

5.

Cultuurwerven (horeca en kleinschalige culturele/nautische bedrijvigheid);

6.

Kop van de Staart (theater, congres en hotel);

7.

Biesboschhaven (luxe appartementen);

8.

Merwedekwartier (grondgebonden stadswoningen).

LA g r OU p



Cultuur kan derhalve een plek vinden in verschillende deelgebieden. Voor het Energiehuis wordt nagedacht over de vestiging van de Popcentrale samen met Bibelot en ToBe, voor het Watertorenpark wordt gesproken met museumontwikkelaars, de Cultuurwerven moeten met name inspelen op het particulier initiatiefin de creatieve sector terwijl de Kop van de Staart de beoogde locatie is voor het nieuwe theater, mogelijk in combinatie met een hotel en congrescentrum. In de voorliggende notitie wordt uiteraard ingezoomd op de Kop van de Staart.

2.4

Theater, film en zakelijke bijeenkomsten in stad en regio /s er markt voor de beoogde ontwikkeling? De plannen voor de Kop van de Staart focussen zich op theater, congres en een hotel. Aangezien deze notitie is gericht op de mogelijke realisatie van een nieuw theateren filmcomplex wordt de aandacht gericht op die onderdelen die logischerwijze tot de verantwoordelijkheid van dit complex kunnen behoren: theater, film en zakelijke verhuringen. De inschatting van de kansen voor de ontwikkeling van een hotel wordt buiten beschouwing gelaten. Niet direct extra stoelen, vooral extra theatervoorstellingen In bijlage 2.1 is een tabel opgenomen waarin de kwantitatieve relatie wordt aangegeven tussen de inwoners in de stad en het theater (aantal zalen, stoelen, voorstellingen en bezoekers). Daarbij is een vergelijking gemaakt met een aantal provinciesteden van vergelijkbare omvang. Uit de analyse op basis van de 'Benchmark cultuur grote steden' blijkt dat het aantal voorstellingen van professionele podiumkunsten veel lager is dan in andere steden en dat daarmee ook het bezoek behoorlijk achterblijft. Voor een stad als Dordrecht zouden op stadsniveau meer dan no.ooo bezoeken per jaar mogen worden verwacht, terwijl op dit moment maar zo'n 75% van dit aantal wordt gerealiseerd. Als gekeken wordt naar de beschikbare zaalcapaciteit in professionele accommodaties, dan blijkt Dordrecht aardig mee te komen met de andere steden. Er is weliswaar wat ruimte om de stoelcapaciteit te verhogen, verbetering van de culturele situatie zit echter in de eerste plaats in de verhoging van het aantal voorstellingen. Ruimte voor een volwaardig filmtheater In bijlage 2.2 is, vergelijkbaar met de voorgaande analyse, tevens een set tabellen opgenomen die de filmsituatie weergeeft. Uit die cijfers kan de conclusie worden getrokken dat zowel het aanbod, de zaalcapaciteit als het bezoek aan film in Dordrecht achterblijven bij vergelijkbare steden. Uit de cijfers blijkt dat er ruimte is voor zowel commerciële bioscopen als het gesubsidieerde filmaanbod. Als Dordrecht vergelijkbaar is met andere steden, is er potentie om het filmbezoek fors te laten stijgen. Er lijkt ruimte te zijn voor een volwaardig filmtheater met twee zalen in Dordrecht. Om in aanmerking te komen voor premières en om populaire films langer te kunnen laten staan, zijn minimaal twee zalen vereist. Om tot acceptabele bezoekersaantallen te kunnen komen, zullen de getoonde films

LA g r OUp

Leisure c£ Arts Consulting


zich echter eerder in het arthouse circuit en de kwalitatief hoogwaardige publieksfilm moeten bevinden dan in het circuit van documentaires en kwetsbare kwaliteitsfilm. Zodra er in Dordrecht een grotere commerciële bioscoop, een megaplex, wordt geopend (zoals destijds het plan voor Kinepolis nabij de Papendrechtse brug), zal dit onmiskenbaar effect hebben op de bezoekersaantallen van het filmtheater. Positie kiezen ten opzichte van Breda en Rotterdam Zoals eerder aangegeven, is de bevolking van de Drechtsteden traditioneel gericht op de Rotterdamse regio en West-Brabant. Dat wil zeggen dat ze gebruik maken van het theateren filmaanbod in die steden (denk aan het Chassétheater, Luxor, Rotterdamse Schouwburg, De Doelen, Lantaren-Venster). Er valt voor Dordrecht veel te winnen als er lokaal een meer omvangrijk en breed theateren filmaanbod wordt geboden. Het publiek vraagt immers, net als bij supermarkten, om een breed basisassortiment op korte afstand. Voor een deel van het aanbod (klassieke concerten, opera, dans, kwetsbare kwaliteitsfilms) zal een relatief klein deel van de inwoners blijven uitwijken naar de grote steden. Mogelijkheden op de markt voor zakelijke verhuringen Tenslotte is in bijlage 2.3 een analyse opgenomen van het zalenaanbod in Dordrecht in vergelijking met de rest van de provincie, met Nederland en met andere provincies. Uit die analyse blijkt dat Dordrecht relatief weinig zalen beschikbaar heeft voor zakelijke bijeenkomsten (cursussen, seminars, vergaderingen en congressen). Het aantal bedrijven per zaal is hoger dan het Nederlands gemiddelde. Dit is een signaal dat er kansen zijn op de markt voor zakelijke verhuringen. Gelet op het karaktervan de bedrijvigheid in de Dordtse regio (veel midden- en kleinbedrijf, weinig koepelorganisaties, beperkte kennisindustrie) zal de vraag zich eerder richten op vergader- dan op congresaccommodaties.

2.5

Conclusies potenties en behoeftes Er is voldoende publiek voor een uitbreiding van het theateraanbod Het aantal bezoekers aan Schouwburg Kunstmin zou, gelet op de omvang van de stad, in de loop der jaren fors kunnen stijgen. Gegeven de huidige bezettingsgraad van de zalen, is de voorwaarde wel dat een groter aanbod van theatervoorstellingen wordt gerealiseerd. Deze constatering is al eerder door de gemeente Dordrecht onderschreven. In de planvorming is ervan uitgegaan dat het aantal voorstellingen toeneemt van 175 naar 250 voorstellingen per jaar. De zaalcapaciteit is daarbij niet direct een issue, Dordrecht beschikt in vergelijking met andere steden over voldoende zaalcapaciteit voor de professionele podiumkunsten. Dat zegt uiteraard nog niets over de kwaliteit van die zalen. Een stad als Dordt vraagt om een verbetering van hetflmaanbod Net als geldt voor theater, zou ook het filmbezoek aanmerkelijk kunnen toenemen. Daarvoor dient dan wel capaciteit en aanbod te worden gerealiseerd. Voor Dordrecht alleen

LA g r OU p



al zou het filmbezoek statistisch gezien kunnen worden verdubbeld, voor de gehele regio ligt dat nog een factor hoger. Afhankelijk van de aard en de omvang van de plannen voor een megaplex, kan een sterke positie worden ingenomen op de markt van het gesubsidieerde fllmaanbod. Hoe groter en diverser het filmaanbod van een commerciële aanbieder, hoe meer het filmtheater zal gaan functioneren als voorziening met een culturele kerntaak. Uiteraard heeft dit wel implicaties voor het aantal bezoekers in het filmtheater. Er zijn mogelijkheden om een positie te verwerven op de markt voor zakelijke verhuringen In verhouding tot het aantal beschikbare zalen voor zakelijke verhuringen is er in Dordrecht een relatief hoog aantal bedrijven, verenigingen en stichtingen. Gelet op de aard van de bedrijvigheid zullen die bijeenkomsten veelal kleinschalig van aard zijn of een feestelijk karakter hebben. Dordrecht zal, gelet op haar imago en haar positie ten opzichte van Breda en Rotterdam, zich niet zo snel kunnen ontplooien als congresbestemming. Ofwel, er zal eerder behoefte zijn aan een zalencentrum met hoogwaardige vergaderruimten dan aan een congrescentrum. Een theater kan, vanuit haar kerncompetenties, met name inspelen op bijeenkomsten met een feestelijk of cultureel karakter.

LA g r OUp

Leisure e[ Arts Consulting


Theater, film en overige activiteiten Het denken over theater en film begint bij datgene wat op het podium of het witte doek verschijnt. Een nieuw theater op de Stadswerven is echter meer dan dat, het is de motor achter de culturele ontwikkeling van de Drechtsteden. In dit hoofdstuk wordt aangegeven wat het beoogde activiteitenaanbod is van het nieuwe theater en hoe dit aansluit op zowel het beleid van de stad, als op de ontwikkelingen binnen het aanbod.

3.1

Visie op de mentale positie van het theateren filmcomplex Een plek in de stad, maar vooral 'm het hoofd en in het hart Door de directie van Schouwburg Kunstmin is in de afgelopen maanden hard nagedacht over de functie en de plaats van de podiumkunsten in de stad. De aandacht ging daarbij uiteraard uit naar de praktische mogelijkheden en beperkingen van het huidige gebouw. Daarnaast werd, los van deze fysieke beperkingen, gedroomd over het ideale theater voor Dordrecht en de regio. Daarbij ging het met name om de plek die het theater kan veroveren in de hoofden en harten van de Dordtenaren, want alleen als het theater daarin slaagt zal het invulling kunnen geven aan haar culturele ambities.

Het cultureel episch centrum van de Drechtsteden Dordrecht heeft als enige gemeente in de regio de beschikking over een professionele podiumkunstenorganisatie met een culturele taakstelling van betekenis. De andere gemeenten beschikken over culturele centra met een bescheiden taakstelling en budget. Het nieuwe theater dient uit te groeien tot dé plek voor de professionele podiumkunsten in de Dordtse regio. Uiteraard is het niet de enige plek, maar vanwege het professionele, hoogwaardige en structurele karakter van de instelling, wél het kloppende hart voor de levende kunsten. Dordrecht streeft niet langer naar een regiotheater, maar realiseert we! een theater dat van onmiskenbare betekenis is voor de regio. Een theater waar niet alleen de Dordtenaren, maar ook hun overburen met recht trots aan kunnen ontlenen.

De drijvende kracht achter culturele ontwikkelingen in stad en regio Aangezien het theater een professionele organisatie is voor de podiumkunsten, is het een logische partner voor initiatieven op dat gebied. Ofwel, belangrijke ontwikkelingen rondom festivals, theaterproducties en particuliere culturele initiatieven vinden in de theaterorganisatie een partij die initieert en faciliteert. In de eerste plaats op stadsniveau, maar uiteraard van regionale of zelfs landelijke betekenis.

Het culturele hart van de Stadswerven Binnen de ontwikkelingvan de Stadswerven neemt het theater een prominente positie in. Naast de vrije vloer in de Energiehal, de culturele bedrijvigheid op de Cultuurwerven en het

LA g r OUp



eventuele museum in het Watertorenpark kan het theater worden gezien als het culturele hart van het gebied. Een icoon in de hoofden van de Dordtenaren die van wezenlijke waarde is voor de kwaliteit van het stedelijke leven en daarmee een factor van betekenis in het vestigingsklimaat voor inwoners en bedrijven. Het complex is de aangewezen plek voor amusement en reflectie, voor cultureel debat en ontmoeting. Een theater- enfilmcomplex, doch geen concertzaal Binnen de nieuwe accommodatie ligt het primaat bij cultuur in de meest brede zin van het woord. Het nieuwe theater wordt een plek waar theatermakers graag komen en waar ook hun publiek zich thuis zal voelen. De focus is gericht op de professionele podiumkunsten, doch met uitzondering van de klassieke muziek en popmuziek. Concerten vragen om een specifieke zaal (omvang, inrichting en akoestiek) die moeilijk valt te rijmen met de andere podiumkunsten. Combinaties van deze podiumkunsten binnen één zaal vereisen compromissen die ertoe leiden dat de zaal nooit echt goed functioneert. In de verdere ontwikkeling is de bewuste keuze gemaakt om popmuziek over te laten aan de vrije vloer in het Energiehuis en Bibelot. Dordrecht ambieert daarnaast (vooralsnog) geen grootschalig klassiek muziekaanbod en laat deze markt over aan andere steden (Rotterdam en Utrecht). Een levendige plek overdag en in de avond Het nieuwe complex kan haar pretenties alleen waarmaken als de lampen er het grootste deel van de week branden. Dat betekent dat er bijna elke avond wat te doen zal zijn en dat het overdag een levendige plek is op de Stadswerven. Om te kunnen uitgroeien tot een ontmoetingsplek zal er ruimte moeten zijn voor een terras en een café, een restaurant en een buitenlocatie voor muziek, film en theater.

3.2

Aansluiting op het cultuurbeleid van de stad Cultuurbeleid is nog niet vastgesteld, maar biedt wel een eerste toetsingskader Het afgelopen jaar is binnen de Sector Cultuur gewerkt aan de contouren voor het cultuurbeleid van de stad voor de komende jaren. Dat beleid is nog niet vastgesteld door de gemeente en er zijn nog geen directe financiële en praktische consequenties aan verbonden. Toch biedt het al een heel goed kader om te toetsen of de visie van de directie van Schouwburg Kunstmin op de positie van het nieuwe theater aansluit op dit gemeentelijk beleid. Hierna wordt puntsgewijs op de belangrijkste aspecten ingegaan. •

Gepaste concurrentie om de schaarse vrije tijd Mensen willen steeds meer doen in steeds minder tijd. Dat stelt ze voor lastige keuzes. Vanuit het cultuurbeleid wil de gemeente die individuele keuze graag laten vallen op zaken die bijdragen aan de culturele ontwikkeling van de inwoners en daarmee aan de mogelijkheden om te reflecteren op de waan van alledag. Alleen als ze daarin slaagt, kan de gemeente voor zichzelf verantwoorden dat ze functioneert als aanbieder op de vrijetijdsmarkt.

LA g r OU p



•

Ontmoeting, ontspanning en reflectie Het beoogde aanbod van het nieuwe theater speelt in op de behoefte van de Dordtse bevolking aan een breed spectrum van toegankelijke theateren filmvoorstellingen. Dat aanbod bestaat uit zowel traditionele als vernieuwende kunstuitingen en is zowel eenvoudig als meer complex.

•

Keer het tij! Zoals eerder aangegeven, maakt de bevolking van de Drechtsteden veel gebruik van culturele en vrijetijdsvoorzieningen in de Rotterdamse regio en in West-Brabant. De gemeente wil deze uitstroom keren door een dusdanig aanbod te creëren dat de inwoners in de eigen stad cultureel uitgaan.

•

Ruimte voor ontwikkeling en productie Dordrecht ontbeert ruimte voor het culturele experiment, een laboratorium voor de culturele ontwikkeling van lokale muziek- en theatermakers. Het is de ambitie van de gemeente om aan deze essentiële voedingsbodem invulling te geven. Dat zal naar alle waarschijnlijkheid gebeuren door de nieuwe invulling van het Energiehuis, maar ook het theater zal hierin een rol vervullen.

•

Binnen, maar ook buiten Met 'De Stad als Podium' en het predikaat 'Dordrecht Evenementenstad' in het achterhoofd wil de gemeente cultureel aanbod realiseren met een lage drempel. Film, theater en muziek in de openlucht spelen in op de behoefte om de bevolking deelgenoot te maken van wat de stad hen cultureel heeft te bieden.

3.3

Trends en ontwikkelingen in het culturele aanbod De eisen van de tijd Het gebouw dat Verheul in 1891 ontwierp en dat door Van Ravensteyn in 1940 ingrijpend is verbouwd, is een afspiegeling van het (esthetisch) denken van hun tijd hoe de podiumkunsten te huisvesten. Inmiddels zijn we al aardig wat jaren verderen hebben de ontwikkelingen bij het publiek en binnen het theater en filmaanbod niet stilgestaan. Een nieuw theater kan alleen de positie verwerven die hiervoor is geschetst, als het een passend antwoord biedt op de eisen van deze tijd.

De consument is veeleisend, ongrijpbaar en niet alleen lokaal georiënteerd Consumenten hebben vrijwel allemaal de beschikking over comfort, luxe en hoogwaardige technieken. Dat zie je in de inrichting van huizen en de uitrusting van auto's, maar ook bijvoorbeeld in de hedendaagse bioscopen. Een nieuwe accommodatie dient dus te voldoen aan hoge eisen ten aanzien van bereikbaarheid, parkeren, zitgemak, akoestiek, zichtlijnen en horecavoorzieningen. Bezoekersgroepen weren al moeilijk in te delen in eenduidige hokjes, tegenwoordig is dat bijna onmogelijk geworden. De hedendaagse consument blijkt een culturele veelvraat die zowel de nieuwste Walt Disney film bekijkt in de kerstvakantie, als de laatste voorstelling van het ro theater bezoekt. Tenslotte zijn consumenten goed op de hoogte van het landelijk aanbod en zijn ze bereid ver te reizen en

LA g TO U p


13


veel geld te spenderen aan unieke theaterbelevenissen (Dogtroep in Twente, Opera in Spangen, Sound of Music in het Circustheater). Voorstellingen die overal te zien zijn, worden bij voorkeur lokaal bezocht, tenzij niet aan de hoge bezoekerseisen wordt voldaan. Theatermakers stellen hogere technische eisen en zijn selectiever Door strengere naleving van ARBOwet- en regelgeving is de afgelopen jaren fors geïnvesteerd in de theaterinfrastructuur in Nederland. De standaard waar theatermakers zich op baseren, is derhalve hoger geworden (computergestuurde trekkenwanden, ruime afmetingen van speelvlak en toneeltoren). Een goed geoutilleerd theater is een belangrijke voorwaarde in het kunnen sluiten van allianties met gezelschappen. Deze laatste worden steeds selectiever in hun keuze waar ze hun voorstellingen gaan spelen, nu er al een aantal jaren van rijkswege minder druk wordt uitgeoefend om overal in Nederland te spelen. De fel bevochte cultuurspreiding die tot doel had cultuur onder handbereik van iedere Nederlander te brengen, is geherdefinieerd: een gezelschap voldoet aan de subsidiecriteria als zij in alle regio's in Nederland haar voorstellingen speelt (zogenaamde geconcentreerde spreiding). Het theateraanbod ontwikkelt zich divers en stelt tegengestelde eisen aan de ruimte Voorstellingen zijn steeds lastiger eenduidig in te delen in de verschillende genres. Dans, beeldende kunst, multimediale kunst, toneel en muziek verworden tot nieuwe theatrale uitingsvormen die moeilijk passen binnen de traditionele ambiance van het lijsttoneel. Er is een groeiend aanbod van (en een behoefte van het publiek aan) voorstellingen dat niet voor de traditionele schouwburg (met lijst, orkestbak en groot aantal stoelen in de zaal) is gemaakt. Voorstellingen worden geproduceerd voor een locatie, een festival, de buitenlucht of voor een zaal met een vlakke vloer, tribunes en toneeltechniek over het volledige zaaloppervlak. Met name het toenemende aanbod voor de vlakke vloer wordt gezien als een gemis voor Dordrecht. Daarnaast zien we, onder invloed van de televisie, de opkomst van sterren die met hun voorstelling door heel Nederland reizen en overal uitverkochte zalen realiseren. Vanwege de beperkte beschikbaarheid van die voorstellingen, is er vanuit de aanbieders en het publiek een roep om grotere zalen. Die ontwikkelingen dwingen een theater wel haast in een spagaat. Enerzijds blijft de behoefte aan een klassieke schouwburg met zoveel mogelijk stoelen, anderzijds is een zaal nodig waarin technisch complexe voorstellingen kunnen worden gespeeld in een niet-traditionele ambiance voor een beperkter publiek. Van filmhuis tot filmtheater: positie kiezen tegenover de populaire publieksfilm De toegenomen eisen van het publiek hebben geleid tot een omwenteling binnen de bioscoopsector in Nederland. Nieuwe bioscoopzalen worden uitgerust met hoogwaardige geluid- en beeldtechnieken en met steeds meer comfort voor de bezoeker. Filmhuizen kunnen in deze ontwikkeling niet achterblijven. De jaren zijn definitief voorbij dat met een oude projector een stoffige kopie van een Afghaanse film kon worden vertoond voor een publiek dat zich nestelde op te kleine en stugge stoeltjes. Een filmtheater kan alleen een positie verwerven als aan hedendaagse eisen wordt voldaan (denk aan de opkomst van de

LA g r OUp


14


digitale film), maar ook alleen wanneer het een positie kan verwerven ten opzichte van de distributeurs van de betere films. Om premières te kunnen krijgen, dient een filmtheater over voldoende stoelen en zalen te kunnen beschikken. Daarnaast zullen ook private partijen het niet nalaten kwaliteitsfilms te vertonen die commercieel interessant zijn. Binnen een stad moet een filmtheater positie te kiezen. Als er weinig aanbod is (zoals nu in Dordrecht), is er ruimte voor een breder spectrum van het filmaanbod; als er een grote aanbieder is (megaplex), kan een meer cultureel profiel worden aangemeten. Méér dan voorstellingen en vertoningen: educatieve activiteiten en evenementen Theaters en filmtheaters vervullen een culturele kerntaak voor de gemeente waarin zij werken. Dat betekent dat ze niet kunnen volstaan met het brengen van voorstellingen en het vertonen van films. Ook van Schouwburg Kunstmin en Filmhuis Cinode wordt verwacht dat ze bijdragen aan de culturele ontwikkeling van haar bezoekers (door inleidingen en nevenactiviteiten) en aan de scholing van kinderen (CKV-pakketten en schoolvoorstellingen) en dat ze evenementen initiëren en ondersteunen (amateurtheaterfestival) en samenwerken met andere culturele partijen (zoals ToBe, Bibelot en de bibliotheek). Dit vereist een organisatie die niet alleen gericht is op het zo goed mogelijk exploiteren van de accommodatie, maar die tevens aandacht heeft voor de genoemde aanvullende culturele opgave.

3.4

Theater, film en evenementen in het nieuwe theater Hetzelfde programmaprofiel als nu, maar dan anders De huidige theaterprogrammering vormt de basis van het toekomstige programmeringsprofiel: een divers en kwalitatief interessant aanbod van toneel, dans, opera, musical, cabaret, muzikaal amusement en jeugdtheater. In Schouwburg Kunstmin is nu veel mogelijk, tegelijkertijd is er ook veel niet mogelijk. Door de beperkte technische mogelijkheden van het toneel en het ontbreken van een voldoende grote zaal voor het aanbod voor de vlakke vloer, gaan de nodige voorstellingen aan Dordrecht voorbij of komen niet goed uit de verf. In de nieuwe programmering wordt er uiteraard naar gestreefd om ook dat aanbod in Dordrecht te realiseren. Meer bezoekers voor een toenemend aantal theatervoorstellingen Zoals eerder aangegeven, wordt voor het nieuwe theater uitgegaan van een stijging van het aantal voorstellingen van 175 naar 250 per jaar. Het groeitempo van het aantal voorstellingen wordt afgestemd op de publieke belangstelling. Gestreefd wordt naar een stijging van 60.000 naar ongeveer 90.000 bezoekers per jaar. De aanloop in de eerste jaren Verwacht wordt dat het even duurt voor de genoemde bezoekersaantallen kunnen worden gerealiseerd. De vraag is alleen hoe lang. Om dit te kunnen inschatten, is een analyse gemaakt van de ontwikkeling van het bezoek aan professionele podiumkunsten in steden

LAg r OUp

Leisure <£ Arts Consulting

15


die in de afgelopen jaren een nieuwe schouwburg hebben geopend. Onderstaand figuur toont het relatieve aantal bezoeken, waarbij het gemiddelde in de drie jaar voor opening van de accommodatie als basis is genomen. Hierbij kan een onderscheid worden gemaakt tussen gemeenten die voorheen geen schouwburg hadden (de dikke gestippelde lijn) en gemeenten waar een vernieuwing of vergroting van de schouwburg heeft plaatsgevonden (de dikke doorgetrokken lijn). Figuur i

Het bezoek aan professionele podiumkunsten voor en na de opening van een nieuwe schouwburg

S.

l-

O

l

jaren voor en na opening

Bron: CBS, statistiek professionele podiumkunsten per gemeente over een reeks van jaren Bewerking: LAgroup Leisure ifArts Consulting Opmerkingen: 1. Het betreft de ontwikkeling van het bezoek aan professionele podiumkunsten in Delft, Deventer, Gouda, Maastricht en Purmerend (voorheen wel een schouwburg) en Zoetermeer en Hoofddorp (die voorheen niet over een schouwburg beschikten). 2. Voor elk van die steden is het gemiddelde van de drie jaar voor opening als basis genomen voor de index. 3. Grijze stippellijnen betreffen de afzonderlijke steden, de zwarte doorgetrokken lijn betreft het gemiddelde van steden waar het een vernieuwing van de schouwburg betreft, de zwarte gestippelde lijn betreft steden die voorheen geen schouwburg hadden.

Uit de analyse blijkt dat het totaal aantal bezoeken in steden die hun schouwburg hebben vernieuwd (zoals Delft, Gouda, Maastricht en Purmerend) binnen drie jaar na opening bijna is verdubbeld. Deze ontwikkeling gaat dus vrij snel. Voor Dordrecht wordt een soortgelijke ontwikkeling verwacht. Ruimte voor theaterproductie en samenwerking Conform de culturele ambities van de stad wil het theater ruimte bieden aan theatermakers om een voorstelling te maken voor de stad en de regio. Daarbij gaat het vooralsnog niet om een eigen theater- of dansgezelschap maar wel om bestaande gezelschappen die in de loop der jaren allianties zijn aangegaan met Schouwburg Kunstmin (de zogenaamde 'kerngezelschappen'). Denk daarbij bijvoorbeeld aan ZT-Hollandia, dat vanuit het theater een voorstelling produceert voor de grote of kleine zaal, of voor een locatie op de Stadswerven of elders in de stad. Daarnaast wil het theater ruimte bieden aan lokale

LAgrOUp



theatermakers die, eventueel met amateurs en in samenwerking met bijvoorbeeld ToBe of de Popcentrale werken aan aansprekende culturele projecten voor Dordrecht. Premières en prolongatie in het filmtheater Filmhuis Cinode realiseert nu met ongeveer 500 vertoningen per jaar zo'n 17.500 bezoekers. Met dat aantal vertoningen en het relatief kleine aantal stoelen is het vrijwel onmogelijk premières te verkrijgen en kunnen films pas enkele weken na de eerste reeks vertoningen in Dordrecht geprogrammeerd worden. Cinode was de afgelopen jaren in staat hoge bezoekersaantallen te realiseren voor het arthouse-aanbod (De Tweeling, Etre et Avoir, Amélie Poulain) en wist door het organiseren van speciale activiteiten ook de belangstelling voor de kwetsbare kwaliteitsfilms te laten stijgen. In het nieuwe filmtheater ontstaat, uitgaande van twee zalen, ruimte om films langer te draaien en wordt een sterkere positie ingenomen ten opzichte van de distributeurs. Op termijn moet het mogelijk zijn door te groeien naar anderhalf keer zoveel vertoningen per jaar en meer dan 25.000 bezoekers. Binnen, maar ook buiten De locatie op de Stadswerven, de kerncompetenties van de theaterorganisatie en het cultuurbeleid van de stad vragen om een structurele buitenprogrammering. Er is hiervoor voldoende aanbod beschikbaar (muziek, theater, muziektheater, straattheater) dat, eventueel in samenwerking met de Popcentrale en Bibelot, op een podium nabij het theater kan worden geprogrammeerd. Vooralsnog wordt uitgegaan van zo'n 26 voorstellingen en concerten (grootschalig en kleinschalig) per jaar.

3.5

Sociaal-culturele en commerciële bijeenkomsten Ruimte voor lokale culturele initiatieven Traditioneel richt Schouwburg Kunstmin zich voor de sociaal-culturele functie op verenigingen, (ballet)scholen en instellingen die een cultureel programma met amateurs presenteren. In het nieuwe theater zal dat ook het geval zijn. Gelet op de ontwikkelingen binnen de amateurkunsten (vergrijzing, individualisering, verwerven van eigen accommodaties door verenigingen) zal het theater zich daarnaast meer richten op het anders georganiseerde deel van de amateurkunsten. Samen met bijvoorbeeld de jeugdtheaterschool kan ruimte worden geboden aan producties van jongeren. Commercie in aansluiting op de kerncompetenties van het nieuwe theater De zalen van het nieuwe theater zullen voor een groot deel worden gebruikt voor de invulling van de culturele kerntaken. Toch zullen de zalen nog een deel van de week ongebruikt blijven, als niet ook een commerciële gebruiksfunctie wordt toegevoegd. Vanuit de kerncompetenties van de organisatie en het nieuwe gebouw wordt ingezet op zakelijke verhuringen. Dat wil zeggen dat zalen en foyers worden gebruikt voor recepties, presentaties en jaarvergaderingen, eventueel in combinatie met een (besloten) voorstelling. Gelet op de specifieke positie van Dordrecht op de congresmarkt wordt niet op dit deel van

LA g r OUp

Leisure et Arts Consulting

17


de markt voor zakelijke bijeenkomsten ingezet. Naast het nieuwe theater resteert waarschijnlijk meer dan voldoende ruimte in de markt voor de realisatie van een hoogwaardig zalencentrum (mogelijk in combinatie met een hotel). Het theater kan met een dergelijke partij samenwerken om haar positie op de zakelijke marktte versterken en de inkomsten uit verhuur te verhogen.

3.6

Conclusies activiteiten Meer culturele kansen op de Stadswerven Voor Schouwburg Kunstmin, Filmhuis Cinode en haar publiek bieden de Stadswerven meer kansen dan de huidige locatie. Op de Stadswerven kunnen theater en kwaliteitsfilm binnen één gebouw worden gecombineerd, kan een programma worden geboden dat voorheen onmogelijk bleek en kan inhoudelijk worden samengewerkt met bijvoorbeeld het Energiehuis en private culturele ondernemers. Belangrijker nog is dat de directie ervan overtuigd is dat met de realisatie van het nieuwe theater een bijdrage kan worden geleverd aan de verdere ontwikkeling van Dordrecht als centrum van de Drechtsteden, doordat een wezenlijke bijdrage wordt geleverd aan de kwaliteit van het stedelijk leven. Daarmee kan een prominente plek worden verworven in de hoofden en harten van de Dordtenaren (en hun buren), beter dan nu het geval is. Meer publiek voor een groter en kwalitatief hoogwaardiger aanbod Het theateren filmcomplex, zoals de directie van Schouwburg Kunstmin dat nu voor ogen staat, biedt meer kansen voor een groter en diverser programma van theater en kwaliteitsfilm en vooral meer kansen op het bereiken van een groter publiek. Daarmee kan het nieuwe theater een factor van betekenis zijn in het vestigingsklimaat voor bewoners en bedrijven in Dordrecht. Zakelijke verhuringen in lijn met de krachten van het gebouw en de organisatie Binnen het theater wordt een heldere keuze gemaakt voor theater en film. Klassieke muziek en popconcerten kunnen, vanwege de specifieke akoestische eisen, niet goed in het theater worden ondergebracht. Het culturele primaat van het theater betekent niet dat er geen ruimte is voor zakelijke activiteiten. Commerciële verhuringen zullen vooral plaatsvinden in het verlengde van de kwaliteiten van de organisatie en het gebouw. Waar mogelijk zal worden samengewerkt met commerciële partners (hotel, zalenaccommodatie) ter versterking van de positie op deze markt.

LA g r OU p


18


4

Een nieuw gebouw, een nieuw concept Om op de juiste wijze te kunnen inspelen op de behoeften van het publiek in Dordrecht en in de regio wordt een divers aanbod geboden dat vraagt om niet zo maar een theater. Het vereist een flexibel en functioneel gebouw dat volop ruimte biedt aan de ontwikkelingen binnen het theater- enfilmaanbod. De analyses in de vorige hoofdstukken hebben geleid tot een nieuw en sterk concept.

4.1

Een logische combinatie Theater en filmtheater op één locatie Het denken over het nieuwe theater begint bij de combinatie van film en theater, vanuit de overtuiging dat op deze wijze een wederzijdse versterking kan worden gerealiseerd tussen programmering en publiek. Door meer markten te bedienen, kan een betere positie worden verworven in de vrijetijdsbesteding van de inwoners. Er is immers een gedragsverandering nodig om de uitstroom van inwoners naar voorzieningen buiten de stad om te keren. Beter benutten van ruimten, faciliteiten en personeel Door op een intelligente manier zalen ten opzichte van elkaar te plaatsen, kan efficiënt gebruik worden gemaakt van publieksruimten, faciliteiten en personele inspanningen. Huisvestingen personeel zijn de grootste kostenposten van een theaterorganisatie. Deze middelen kunnen doelmatig worden ingezet als bijvoorbeeld technisch personeel en theatertechniek voor zoveel mogelijk verschillende kunstuitingen worden benut. Een vernieuwend concept op een prominente plek De beoogde locatie op de Kop van de Staart vraagt om meer dan een traditioneel theater. Ook de ontwikkelingen binnen het theateraanbod en de behoeften van het publiek vragen om een vernieuwende opzet van het gebouw. Omdat het theater (net als het museum, het gemeentehuis en de kerk) één van de iconen is binnen de stad, is een ambitieuze uitwerking van die opzet gerechtvaardigd.

4.2

Twee theaterzalen met verschillende gebruiksmogelijkheden Een klassiek lijsttoneel en een hedendaagse vlakke vloer in één ruimte Het aanbod van bijvoorbeeld cabaret en musical vraagt om een grote theaterzaal met zoveel mogelijk stoelen. De huidige zaal van Schouwburg Kunstmin heeft een passende omvang als wordt gekeken naar bijvoorbeeld de zalen in vergelijkbare gemeenten. Als echter wordt ingezoomd op de zalen die de afgelopen tien jaar zijn gerealiseerd, dan valt op dat er sprake is van een zekere schaalvergroting binnen schouwburgen. Gelet op het aantal voorstellingen dat nu reeds wordt uitverkocht (bijna de helft), kan met hetzelfde aanbod

LA g r OU p

Leisure of Arts Consulting


een groter publiek worden bereikt als de grote zaal iets meer stoelen telt dan in het huidige complex. Voor de planontwikkeling is uitgegaan van 850 stoelen. Zoals hiervoor beschreven, is die zaalopzet geschikt voor een belangrijk deel van het aanbod, maar passen andere voorstellingen veel minder of helemaal niet binnen een dergelijke context. Gelet op de omvang van Dordrecht rechtvaardigt dit echter niet direct een tweede grote zaal met een andere technische opzet (een zogenaamde middenzaal zonder lijsttoneel). De investeringen in techniek en toneeltoren zijn relatief hoog. Vandaar dat een concept is bedacht waarbij de 'toneel-optoneel'-situatie (zoals nu wel eens gehanteerd voor voorstellingen waarbij tribunes in het toneelhuis worden geplaatst), verder is geprofessionaliseerd en uitgedacht. Dit leidt tot een concept waarbij het achtertoneel is vergroot en waar, recht tegenover de klassieke zaalopzet, een uitschuifbare tribune plaats biedt aan 350 tot 450 bezoekers. Dit concept is naar tevredenheid uitgevoerd in de Minard Schouwburg in Gent (zie figuur).

Een kleine zaal met een flexibele vlakke vloer Net als in Schouwburg Kunstmin zal een kleine zaal in het complex worden gerealiseerd. In de planontwikkeling wordt uitgegaan van een multifunctionele zaal met een vlakke vloer en uitschuifbare tribunes. Een kenmerk is dat delen van de vloer variabel in hoogte instelbaar zijn. Daarmee kunnen op relatief eenvoudige wijze verschillende zaalopstellingen worden gerealiseerd. De zaal is daarmee geschikt voor vlakke vloer voorstellingen maar ook snel aan te passen voor bijeenkomsten met sprekers of muzikanten op een verhoging. Dit concept is beproefd in de Schaubühne in Berlijn en wordt in Nederland voor het eerste toegepast in de nieuwe schouwburg in Hoorn (zie figuur).

4.3

Ruimte voor productie, educatie en lokale cultuur: de studio De plek voor theaterproducties, educatie, projecten en evenementen Voor het produceren van voorstellingen is in het nieuwe complex een studio voorzien. De omvang van de ruimte moet tenminste overeenkomen met het speelvlak van het toneel in de grote zaal. Relatief eenvoudige geluids- en lichttechniek is aanwezig ten behoeve van het productieproces. Omdat de productie van voorstellingen niet altijd gelijk oploopt met de openingstijden van een theater, is een separate toegang van de studio van buitenaf vereist.

LAg r OUp



Daarnaast zal de ruimte worden ingezet voor educatieve activiteiten (inleidingen bij voorstellingen, cursussen) tijdens festivals en ten behoeve van zakelijke verhuringen.

4.4

Een volwaardig filmtheater Niet één maar twee zalen In deze notitie is aangegeven waarom in Dordrecht ruimte bestaat voor een volwaardig filmtheater met twee zalen. Net als in Haarlem (Toneelschuur), Nijmegen (Lux) en Den Bosch (Verkadefabriek) wordt ervan uitgegaan dat met het huisvesten van film en theater onder één dak, een synergie tussen programmering en publiek tot stand komt. Het filmpubliek maakt gebruik van dezelfde entree en publieksvoorzieningen als het theaterpubliek. In de planontwikkeling wordt uitgegaan van een zaal met 120 en een zaal met 80 zitplaatsen. Slim benutten van mensen en faciliteiten Ook bij een filmtheater vormt het personeel één van de belangrijkste kostenposten. Zalen en publieksruimten dienen derhalve logistiek op een dusdanige wijze ten opzichte van elkaar te worden geplaatst, dat doelmatig van personeelskrachten en apparatuur gebruik kan worden gemaakt. Dat betekent bijvoorbeeld één operateur die de films in beide zalen verzorgt.

4.5

Gastvrij gebouw voor publiek, artiesten en personeel Café, terras en restaurant: the place to be Hedendaags publiek vraagt om hoogwaardige publieksvoorzieningen. In het complex zullen in het verlengde van de foyers derhalve een theaterrestaurant (met eérreeffvöudige kaart) en eventueel een luxe restaurant (a la carte) worden gerealiseerd. Om de ontmoetingsfunctie mogelijk te maken, dienen deze functies onafhankelijk van elkaar en van buitenaf zichtbaar en toegankelijk te zijn en dient het theatercafé te worden gecombineerd met een terras. In aansluiting op dat terras zal een buitenpodium worden gerealiseerd. Ruime foyers: kijken naar elkaar en naar de omgeving Binnen de publieksruimten dienen sfeer, authenticiteit en comfort de trefwoorden te zijn. Gelet op de bijzondere plek van het complex binnen Dordrecht dienen foyers zicht te bieden op het Wantij en/of de Merwede. Naast een indrukwekkend uitzicht dienen foyers zo te worden ontworpen dat publiek ook zicht heeft op elkaar. Ontmoeting is immers een belangrijk sociaal aspect van theater en filmbezoek. Hoogwaardig aanbod vraagt om hoogwaardige artiestenvoorzieningen Zoals eerder is gesteld, kan een theater alleen succesvol zijn als theatermakers zich er thuis voelen. Niet alleen de bezoekers, vooral ook de artiesten moet comfort en relatieve luxe

LA g r OU p

Leisure d[ Arts Consulting


worden geboden. Dat uit zich in de omvang en inrichting van de kleedruimtes, de sanitaire voorzieningen en de artiestenfoyer. Net als de publieksfoyer dient hierbij met daglicht en uitzicht rekening te worden gehouden. De kracht van de organisatie schuilt in de mensen Het personeel vormt binnen het theater een niet onbelangrijke groep. Bij het ontwerp zijn ARBO-eisen (hijsen, tillen, kantoorwerk, veiligheid en daglicht) uiteraard leidend. Daar komt bij dat het theater beschikt over een relatief compacte organisatie. Dit uit zich in het zoveel mogelijk bij elkaar plaatsen van werkplekken en het creëren van een juiste ambiance, waarin communicatie en teamwork vanzelfsprekend worden.

4.6

Conclusies nieuw theateren filmcomplex Synergie: publiek, programma en personeel Binnen het beoogde complex wordt gestreefd naar wederzijdse versterking van het publiek, programma (theater én film) en personeel. Die synergie kan worden bereikt door een complex te realiseren waarin deze elementen op een intelligente manier in relatie tot elkaar worden gerealiseerd. Flexibiliteit: slim gebruik van zalen en techniek Er is een concept bedacht waarbij de grote zaal kan worden gebruikt voor zowel grootschalige voorstellingen in een klassiek lijsttoneel (850 zitplaatsen), als middelgrote voorstellingen die een vlakke vloer en hoogwaardige techniek vereisen (400 zitplaatsen). Daarnaast is er een kleine zaal (200 zitplaatsen) en een studio voorzien en een volwaardig filmtheater met twee zalen (respectievelijk 120 en 80 zitplaatsen). Het theater wordt vanuit logistiek oogpunt zo ontworpen dat ruimten en techniek zo doelmatig mogelijk worden ingezet. Er zal sprake zijn van één hoofdentree, hoewel sommige delen van het gebouw (studio, theatercafé en restaurant) ook separaat toegankelijk zullen zijn. Ambiance: gastvrij en kwalitatief hoogwaardig Met het theater wordt niet alleen een voorziening gehuisvest, maar wordt een icoon gecreëerd voor de Dordtenaren. Er wordt uitgegaan van een gastvrije ambiance voor publiek, artiesten en personeel in een kwalitatief hoogwaardig gebouw (interieur en exterieur). Een goed theatercafé met terras en een a la carte restaurant restaurant mogen daarin niet ontbreken.

LA g r OUp

Leisure of Arts Consulting

bijlagen


Personen en informatie Begeleidingscommissie onderzoek theater Stadswerven •

De heer H. Spigt, wethouder gemeente Dordrecht

•

De heer D. Verheijen, directeur Sector Cultuur gemeente Dordrecht

•

Mevrouw L. Claus, directeur Schouwburg Kunstmin

•

De heer A. de Lat, projectmanager Stadswerven gemeente Dordrecht

•

De heer B. van Meggelen, adviseur Stadswerven gemeente Dordrecht

Adviesteam onderzoek theater Stadswerven •

De heer P. Marcus, hoofd financiën Schouwburg Kunstmin

•

De heer H. Veenker, hoofd techniek Schouwburg Kunstmin

•

De heer M. Schwab, adjunct-directeur Schouwburg Kunstmin

•

De heer E. Knippers, Architectenforum

•

De heer R. van der Wal, BBN

•

Mevrouw J. van der Horst, BBN

•

De heer J. Idema, LAgroup

•

De heer R. van Steen, LAgroup

Geraadpleegde informatie •

Van Werf tot Stad, visies op de Stadswerven, Gemeente Dordrecht, oktober 2002

•

Een nieuwe bijdrage aan de oude stad, uitgangspunten planvorming Stadswerven, Gemeente Dordrecht, april 2003

•

Stadswerven Dordrecht, spiegelbeeld van de Dordtse binnenstad, AWG/LMA

•

Cultuurbeleid in Dordrecht 2004-2010, Sector Cultuur gemeente Dordrecht, augustus 2003, onder embargo

•

Klaar voor de volgende eeuw, beleidsplan Schouwburg Kunstmin, februari 1999

•

Beleidsplan 2002-2004, Filmhuis Cinode, oktober 2002

•

Een huis voor de podiumkunsten in Dordrecht, in gesprek over het mentale programma van eisen, Schouwburg Kunstmin, november 2003

•

Cultureel scenario Stadswerven, Sector Cultuur gemeente Dordrecht, september 2003, concept

LAgroup


23


Gegevens stad en regio

b2.i

Theater Aanbod en vraag in Dordrecht en vergelijkbare steden

i

f ~s 8 If

"a

5

1 209 264 693 910 837

Apeldoorn Nijmegen Enschede Haarlem

152 151 148 148

Arnhem Zaanstad Almere s Hertogenbosch

137 135 130 127

Amersfoort Maastricht Leiden

12O

304 889

117

254

Haarlemmermeer Zoete rmeer Emmen Zwolle Ede Delft Alkmaar Leeuwarden

Schiedam Gouda Niewegein

121

5°7

132

525

Theaters c

_a jö S

~3

J f

3.

90 169 156 219

1.025 2.848 3.809 2.310

162

3.050 1475 750 1455

150 37 176 109 134 95

1.857 2.528 1.980

105

354 229 184

103

505

36 104

624 924 1.333 2.080

101

95 93 89

63 145 332 196

n 40 92 182

1.040 900 1.033 2.490

75 71 63

3°3 105

148 29

806 1.230 425

109 108

95 101

i°l8 1§ 1,38 1,75 4,68 6,'5 6,11 3,76

1,02 4,13 2,51 7,41 2,17 3,25 2,12 1,75

J£ § oi m .E

592 1.119 1.054 1.480

io,93 5,77 1146

872

5,72

935 343

8,56

1,67

25,74 15,61

15,35 21,07 16,92

109 421 989 2.045

4,27

6,74

18,86

901 1.117 812

0,62

2,20

II

22,26

1.O1O

3,57

B

vC U c

1.182 i.m 285 1.386

4,90

1,53

S.

2.085 460 2

12,70 20,19 10,30 947 11,11

27,98 10,75 17,32 6,75

Gemiddeld

114

378

111

1.635

3>°4

93

Mi'6

Dordrecht

119

266

83

1.383

2,24

697

11,62

Projectie gemiddelde Potentie

119

362 96

110 27

1.685 302

3,04

923,04

I4,i&

Bron: SGB Benchmark cultuur grote steden, februari 2001 Gegevens per l januari 1999, jaar 1999 of seizoen 'gS/'gg Correcties door LAgroup op stoelenaantal Dordrecht, Nijmegen en voorsteilingenaantal Haarlem

Bovenstaande tabel toont de resultaten van de inventarisatie van het SGB. Het betreft het totale aanbod en de afname van professionele podiumkunsten in een stad. Vervolgens is het gemiddelde van deze steden (stoelen, uitvoeringen en bezoeker per i.ooo inwoners) geprojecteerd op Dordrecht. Deze projectie toont een potentieel, ervan uitgaande dat de Dordtse situatie zich conform dit gemiddelde zou gedragen. Een vergelijking op regioniveau (COROP-gebieden) bleek niet mogelijk vanwege het ontbreken van de culturele prestatiegegevens van de betreffende gemeenten in die regio's.

LAgrOUp



b2.2

Film Aanbod en vraag in Dordrecht en vergelijkbare steden 2 § c

i§ Sr Apeldoorn Nijmegen Enschede Haarlem Arnhem Zaanstad Almere s Hertogenbosch

152 151 Ms M8 137 135 130 127

c .& V

J f

1

2

I

1 m

1 1

&

Bioscopen

i§ =f 30

1

S.

1 1r

§ L 1s J .S

7 8

1649

337

19

273 91 90

6

1321

395

25

112

2.669

10

2325

476

'4

59

3

491

90

45

3-474 667

4 8

606

227

33

275 215

2442

359

76

52

5

556 1652

151 403

22

993 2.669

2.277

1.746 2.827

Amersfoort

121

7

1221

361

17

99

2.983

Maastricht

12O

9

225O

409

13

53

3.408

Leiden

117

7

2492

304

17

47

2.598

35°

250

109

311

2.294

234

H

113 268

21

87 170

1.076

15

53

2.602

Haarlemmermeer

log

1

Zoetermeer

108

8

Emmen

105

5

Zwolle

103

7

1247 616 1947

Ede

101

4

1399

Delft

95

7

Alkmaar Leeuwarden

93 89

Schiedam

75

963

25

72

181

H

99

1.905

5

929

3.366

1284

19 10

100

9

313 238

24 32

197

1.817

168

1.762

25

128

2.299

40

264

765

Gouda

71

3

361

129

Niewegein

63

2

374

m

Gemiddeld

114

Dordrecht

1 19

Projectie gemiddelde

119

Potentie

1.261

5.95 3

267

450

91

4,71

928

274

1,71

478

183

Bron: SGB Benchmark cultuur grote steden, februari 2001 Gegevens per l januari 1999, jaar 1999 of seizoen 'g

LAg r OUp

2.167


69

2.674

26


Filmtheaters

Aanbod en vraag in Dordrecht en vergelijkbare steden 8 c 1

Apeldoorn Nijmegen Enschede Haarlem

a §

JE

If

o

152 151 148 148

Almere

137 135 130

s Hertogenbosch

127

Arnhem Zaanstad

=

0)

•3»

1

70

2 1

1

S. s

1 £

e

1

j

•B"

f§ = JT

l l

J

S.

5

1ï

° § S *~

U

"i 1

'3

86

2.17

86

142

il 25

74 169

1,04

93

',59

74 169

2

173

0,79

285

1

63 180

39 6

285

1

0,8

44 6

2,14 0,72

44 6

1

76

15

118

1,67

118

124

1,64

124

0,70 1,56

433 lll

Amersfoort

121

1

74

Maastricht

120

3 i

171

'5 52

75

13

433 m

i

75

22

214

1,37

214

2

169

23

242

0,56

242

1

13

140

15

169

1,69 0,87

140

2

55 102

2

102

15

200

78

10

141

0,74 0,91

2OO

1

160

1,26

160

119

M9

118

Leiden

"7

Haarlemmermeer

109

Zoetermeer

108

Emmen

105

Zwolle

103

Ede

101 95 93 89

Delft Alkmaar Leeuwarden Schiedam Niewegein

75 7' 63

Gemiddeld

114

Dordrecht

119

Projectie gemiddelde

179

Gouda

Potentie

Ir44

l

lg

106

80

14

7,34

94

19

0,34

14,3*

5,oi

Bron: SGB Benchmark cultuur grote steden, februari 2001 Gegevens per i januari 1999, jaar 1999 of seizoen 'gS/'gg Correcties door LAgroup op stoelenaantal Dordrecht, Nijmegen en voorstellingenaantal Haarlem

LAgroup

Leisure <£ Arts Consulting

169

141


Zakelijke verhuringen Zalenaanbod in Dordrecht

Bedrijven met zalen Mercure Postiljon Dordrecht

l

Conferentie-oord Kasteel Crabbehof

l

Schouwburg Kunstmin

l

Hag-studio

l

Merwehal (bowling)

l

Totaal

5

Aantal zalen per bedrijf Mercure Postiljon Dordrecht

13


6

Schouwburg Kunstmin

3

Hag-studio

4

Merwehal (bowling)

4

Totaal

30

Capaciteit grootste zaal per bedrijf (in aantal personen) (2) Mercure Postiljon Dordrecht

130

Conferentie-oord Kasteel Crabbehof Schouwburg Kunstmin

45 750

Hag-studio

1000

Merwehal (bowling)

300

Maximaal gelijktijdige capaciteit zalen per bedrijf (in aantal personen) Mercure Postiljon Dordrecht

900


165

Schouwburg Kunstmin

1.010

Hag-studio

1.200

Merwehal (bowling)

500

Totaal

3.775

Bronnen : Databestand VNC-onderzoek, diverse accommodatiegidsen en telefonische informatie Bewerking: LAgroup Leisure a[Arts Consulting, Amsterdam

LAgrOUp

Leisure cf Arts Consulting

28


Zalenaanbod en aantal bedrijven, verenigingen en stichtingen Dordrecht, Zuid-Holland en Nederland 2OO1

ZALENAANBOD (1) Aantal bedrijven met zalen Nederland Zuid-Holland Aandeel Zuid-Holland (van Nederland) Dordrecht Aandeel Dordrecht (van Zuid-Holland) Totaal aantal zalen Nederland Zuid-Holland Aandeel Zuid-Holland (van Nederland) Dordrecht Aandeel Dordrecht (van Zuid-Holland)

1.116 167 15,0% 5 3,0%

8.020 1.240 15,5% 30 2,4%

Cem. aantal zalen per bedrijf Nederland Zuid-Holland Dordrecht

7,2 7,4 6,0

Cem. gelijktijdige maximale capaciteit zalen per bedrijf (in aantal personen) Nederland Zuid-Holland Dordrecht

661 741 755

AANTAL BEDRIJVEN, VERENIGINGEN EN STICHTINGEN (2) Nederland Zuid-Holland Aandeel Zuid-Holland (van Nederland) Dordrecht Aandeel Dordrecht (van Zuid-Holland)

GEM. AANTAL BEDRIJVEN, VERENIGINGEN EN STICHTINGEN PER ZALENVERHUURDER Nederland Zuid-Holland Dordrecht

GEM. AANTAL ZALEN PER 1.000 BEDRIJVEN, VERENIGINGEN EN STICHTINGEN Nederland Zuid-Holland Dordrecht (1) : Die zich richten op externe zakelijke bijeenkomsten en vermeld staan in relevante gidsen (2) : Hoofdvestigingen, ontdubbeld en economisch actief (Handels-, Verenigingen- en Sti chti n ge n register) Bronnen : Databestand VNC-onderzoek door LAgroup, diverse accommodatiegidsen en telefonische informatie NV Databank Kamers van Koophandel en Fabrieken (september 2000) Bewerking: LAgroup Leisure c£ Arts Consuking, Amsterdam

LAgroup


655.127 136.823 20,9% 4.119 3,0%

587 819 824

12,2

9,1 7,3


Gegevens activiteiten Programmaprofiel nieuw theater per zaal Genre

Grote Zaal

Grote Zaal

Kleine

Buiten

lijsttoneel

vlakke

Zaal

podium

Studio

vloer Toneel

(20)

15

25

(29) 30

n

(5)3

5

(1)5

(28) 33

25

(20) 15

(8)8

10

(26)

Dans

(6)3

Opera

(4)7

Musical

(9)13

Muzikaal

(21)

20

26

amusement Cabaret Jeugd

22

Diversen

134

Totaal

99

76

75

26

134

Cijfers tussen haakjes duiden op het aantal voorstellingen in het seizoen 2003/2004

Grote zaal lijsttoneel Traditioneel lijsttoneel, klassiek ballet en modern ballet met orkest, opera, musical, grote theatrale concerten, bekende cabaretiers en familievoorstellingen. Grote zaal vlakke vloer Groot gemonteerde hedendaagse toneelvoorstellingen, moderne dans, intiemere concerten, doorbrekende cabaretiers en groot gemonteerde jeugdvoorstellingen. Kleine zaal Intiem, hedendaags toneel- en dansaanbod, staconcerten, aanstormend cabarettalent en cabaretiers met intiem programma, jeugdtheater. Buitenpodium Muziek, muziektheater en variété. Studio Repetitieruimte voor "eigen" productie (56 dagen per jaar), inleidingen (30 keer per jaar), cursussen (8 keer per jaar), workshops (10 keer per jaar), werkbeurten en amateurtheaterfestival (30 keer per jaar).

3114 RP 01128 november 2003 / Rob van Steen

LA g r OUp

Leisure ei Arts Consulting

De stad, de mensen en het theater

Recommend Documents