Impressie bijeenkomst schakelkring 27 mei 2009 De derde schakelkringbijeenkomst vond plaats op 27 mei 2009 in Utrecht. Deze middag is begeleid door Paul Kooiman, Karin Vaessen en Kees Broekhof van Sardes en werd bijgewoond door 22 leerkrachten en begeleiders van schakelklassen uit het hele land. Twee thema’s stonden deze keer centraal: “Resultaten van de schakelklas’’ en ‘’Taal in de Schakelklas’’. De thema’s zijn in de vorige schakelkring uitgekozen door de deelnemers. Paul Kooiman heet de aanwezigen welkom. De aanwezigen zijn deels nieuwe gezichten, deels al bekend uit eerdere bijeenkomsten. Paul adviseert deelnemers vooral ook na afloop van de bijeenkomst contact met elkaar op te nemen en gebruik te maken van elkaars ervaringen bij vragen of problemen. Het thema “Resultaten van de schakelklas” wordt ingeleid door Paul. Toetsen zijn op twee manier te gebruiken: 1) om na te gaan wat het aangeboden onderwijs opgeleverd heeft bij het kind (wat is het effect?) 2) om na te gaan wat wel en wat niet gerealiseerd is en welke consequenties dat heeft voor het vervolgonderwijs. Ook kunnen toetsen vergelijkingen geven tussen leerlingen (1), tussen verschillende vakken (2) , in tijd (3) en tussen scholen (4). Tot slot stipt Paul een interessante bevinding van Paul Jungbluth aan, namelijk dat toetsen ook een bevestigende functie kunnen hebben. Het zogenaamde “Zie je wel‐ effect”, waarbij je met een soort gedachte zoekt naar de bevestiging van datgene wat je al denkt. Het is daarbij wel belangrijk om kritisch te zijn naar je eigen verwachtingen over bepaalde kinderen. In subgroepen wordt vervolgens gewerkt aan het uitwisselen van kennis en ervaringen omtrent toetsen in de schakelklas. De subgroepen worden homogeen ingedeeld (kleuterbouw, onderbouw/middenbouw, bovenbouw en nieuwkomers). Opdracht is om ervaringen rondom toetsen te delen, na te gaan welke vragen dat oproept, en te benoemen welke plenaire vragen onbeantwoord zijn gebleven. Gesprekspunten uit de subgroep Schakelklassen Onderbouw (groep 1 en 2) In de groep: 2 leerkrachten van een schakelklas in de verlengde schooldag (vsd) uit Zwolle; twee leerkrachten van een deeltijd schakelklas (Apeldoorn en Enschede); één leerkracht van een voltijd schakelklas (Deventer). In de vsd‐schakelklas worden geen toetsen afgenomen. Voor zover wordt getoetst gebeurt dat in de klas waarin de leerling in de reguliere schooltijd zit. Er worden veel activiteiten gedaan (naar de tandarts, de markt, spelletjes). De leerlingen zijn vooraf wel getoetst door de eigen leerkracht. De overigen gebruiken de TAK –toets (2 x per jaar, Deventer 3x) en Ordenen van Cito, in Apeldoorn en Deventer ook Taal voor Kleuters (2x per jaar).
www.schakel-klassen.nl, Sardes Utrecht, Verslag bijeenkomst schakelkring op 27-5-09
1
Een probleem dat hierbij wordt gesignaleerd is, dat de leerlingen D en E scoren blijven houden en dat de groei binnen de niveaus niet zichtbaar is. Wat is hiervoor een alternatieve maat (bijv. aantal goed?) Opvallend is verder dat de scores op de toets Ordenen in het algemeen beter zijn dan die op Taal voor kleuters. Mogelijk omdat de verhaaltjes die er bij horen te uitgebreid zijn en toch een te groot appèl doen op de woordenschat. Conclusies subgroep kleuterbouw: • In groep 1 en 2 worden veel dezelfde toetsen gebruikt; • Hoewel de TAK het meest wordt gebruikt, zijn er nu scholen die overstappen op de Peabody in plaats van de TAK; • Ouders betrekken bij het leren is belangrijk. Thuis moet het leren van woorden en het praten ook doorgaan (spelletjes doen, tv kijken etc). Motiveren van ouders is heel belangrijk. Het kan goed zijn om ouders te stimuleren om de eigen moedertaal te gebruiken. Aandachtspunt daarbij is dat als ouders ervoor kiezen om hun kind tweetalig op te voeden, dat dan de beheersing van de eerste taal door de ouders ook van goed niveau moet zijn. Dat wordt lastiger met volgende generaties. Gesprekspunten uit de subgroep Schakelklassen Middenbouw (groep 3,4,5) Toetsen die in de middenbouw worden gebruikt: de TAK‐toets voor de onderbouw; Cito‐ toetsen (ordenen, taal voor kleuters, DMI en AVI); Leeswoordenschat; Begrijpend lezen; Spellingstoetsen. Uit het gesprek in de subgroep komt naar voren dat het nog al eens voorkomt dat toetsen vaker worden gebruikt dan de voorgeschreven twee keer per jaar. Redenen hiervoor zijn dat leerkrachten vinden dat je kinderen moet toetsen als ze er aan toe zijn, en ook dat je vaker toetst als je wilt weten of kinderen door hun deelname aan de schakelklas daadwerkelijk een inhaalslag maken. Het is een voordeel om per kind een handelingsplan te maken. Dat houdt de leerkracht scherp om goed te blijven waarnemen waar de leerling is en wat het kind nodig heeft om verder te komen. Conclusies middenbouw • Veel variatie in toetsen; • Er zijn diverse redenen om toetsen vaker en/of eerder af te nemen dan de ‘officiële voorschriften’ aangeven; • Bij een aantal deelnemers bestaat de indruk dat inspectie weinig af weet van schakelklassen. Gesprekspunten uit de subgroep Schakelklassen Eerste opvang / neveninstromers (tekstverslag: Maaike Dalhuisen – CED‐groep Rotterdam)
www.schakel-klassen.nl, Sardes Utrecht, Verslag bijeenkomst schakelkring op 27-5-09
2
In deze subgroep zitten: 2 leerkrachten van een ‘echte’ eerste opvang‐school (Enschede), 1 leerkracht van een schakelklas met zowel neveninstromers die rechtstreeks uit het buitenland komen als taalzwakke allochtone leerlingen die al wat langer (bijvoorbeeld 3 jaar) in Nederland zijn (Katwijk), twee leerkrachten die na de zomervakantie voor het eerst gaan starten met een nieuwkomersgroep (Purmerend) en 2 medewerkers van een schoolbegeleidingsdienst (Haarlemmermeer en Rotterdam). In Enschede wordt gewerkt met Mondeling Nederlands – nieuw (het vernieuwde programma Mondeling Nederlands van het Prisma‐project). De methodegebonden toetsen van Mondeling Nederlands worden gebruikt (woordenschat). Daarnaast is er in hun onderwijs veel aandacht voor lezen en het lezen met strategieën. Lezen in dienst van taal. Maar sociale vaardigheid en veiligheid is de basis. Vraag die naar voren komt: zijn de kinderen in de nieuwkomersklassen te toetsen? Als kinderen al wat Nederlands kennen wordt in Enschede soms de TAK‐passief afgenomen. In Enschede wordt de TAK‐passief (nieuwe versie) op meerdere momenten per jaar afgenomen: na cursus 1, na cursus 2 en na cursus 4 (van Mondeling Nederlands). Vanuit de uitkomsten van deze toets wordt verder handelingsgericht gewerkt met de kinderen. TAK‐actief: van deze toets wordt nog de oude versie gebruikt. De nieuwe versie bevalt niet: vaag qua normering en de vraagstelling is vooral gericht op het omschrijven van woorden. Enschede overweegt om over te stappen op de Peabody‐toets. Ze gaan bekijken of deze toets ingezet kan worden bij de kleutergroep met nieuwkomers en bij de ‘reguliere’ schakelklassen groep 2 in Enschede. Andere toetsen van het Cito‐LVS, zoals bijvoorbeeld de toets van rekenen, worden soms op verzoek van de reguliere school waar het kind naar uitstroomt afgenomen. Dit is zeker ook nodig bij verwijzing naar het speciaal onderwijs. Verder worden DMT en AVI‐toetsen afgenomen. Voor AVI wel de oude versie van de toetsen, omdat de nieuwe versie te moeilijk wordt gevonden voor de doelgroep: er wordt veel gevraagd op het gebied van woordenschat en leesbegrip. Door middel van een draaischijf worden de scores van de oude toets omgezet. SVR en SBR worden wel afgenomen. Katwijk neemt geen toetsen voor rekenen af, omdat in deze schakelklas alleen taal wordt gegeven. In incidentele gevallen, bijvoorbeeld bij uitstroom van een leerling naar het Voortgezet Onderwijs, wordt dit wel gedaan. Bij het kiezen van welke toets wordt afgenomen wordt wel gekeken naar het niveau van de leerling. Bij een twaalfjarige nieuwkomer worden dan niet de toetsen van groep 7 of 8 afgenomen, maar die van groep 4‐5, het niveau waarop de leerling zit, het niveau dat het kind aankan. Eventueel kan doorgetoetst worden met toetsen voor hogere leerjaren om frustratieniveau vast te stellen.
www.schakel-klassen.nl, Sardes Utrecht, Verslag bijeenkomst schakelkring op 27-5-09
3
Conclusies eerste opvang/nieuwkomers • De groep merkt op dat zij veelal methodegebonden toetsen gebruiken. Veel nieuwe toetsen uit het leerlingvolgsteem (bijvoorbeeld TAK actief en AVI technisch leestoets) worden als erg moeilijk ervaren. Soms wordt er dan maar vastgehouden aan de oude toetsen en worden deze omgeschaald naar de nieuwe toetsen. • Gemeld wordt dat de nieuwe versies van TAK‐actief en AVI erg moeilijk zijn voor nieuwkomers. • De meeste schakelklassen toetsen vooral op taal. Andere toetsen, zoals rekenen, worden in enkele gevallen afgenomen op verzoek van vervolgscholen. • Bij oudere leerlingen (bijvoorbeeld nieuwkomers 11‐12 jaar) wordt het toetsniveau aangepast aan het niveau van de leerling (bijvoorbeeld groep 4/5) en dan wordt doorgetoetst. • Suggestie voor een rekentoets bij binnenkomst in schakelklas is Niveau Test Rekenen (NTR). In het plenaire nagesprek kwamen de volgende zaken naar voren: • Hoe kun je voor nieuwkomers vaststellen wat hun ontwikkelingsperspectief is? Blijft dat een persoonlijke inschatting van de leerkracht als ervaringsdeskundige of is er ook een ‘hardere’ manier met toetsen? En welke dan? Zeker bij nieuwkomers spelen veel verschillende factoren een rol: leeftijd, intelligentie, hoe snel pikt het kind de Nederlandse taal op, onderwijservaring in het land van herkomst, ervaringen / trauma’s, ed. en of een kind het “in zich heeft”. Dit blijft een inschatting, maar de reken‐ en begrijpend leesscores kunnen wellicht indicaties voor het ontwikkelingsperspectief bieden. Tot slot wordt opgemerkt dat het wel goed is om als schakelklasleerkracht steeds kritisch per kind deze vraag te blijven stellen. • Gevraagd wordt of er al iets bekend is over het nieuwe onderzoek schakelklassen. Paul geeft aan dat de resultaten van het landelijke onderzoek naar schakelklassen (“Inrichtingen en effecten van de schakelklas “ van SCO/TTS) wel al concept bekend zijn, maar nog niet openbaar. Zodra dit beschikbaar is, zal het op de site worden geplaatst. Paul stipt een paar punten uit het onderzoek aan: ‐ de schakelklas in de verlengde schooldag heeft veel effect ‐ bij de schakelklassen in de jongste groepen is de plaatsing tussen groep 2 en 3 het meest effectief ‐ als de interventie stopt na groep 3 en geen follow‐up krijgt, verdwijnt het effect. ‐ van de ruim 1000 kinderen die meededen aan het onderzoek waren 85 % van allochtone afkomst en 15 % autochtoon. Deze laatste groep was vooral in de groepen 1 ‐4 te vinden. • Vraag is of er ervaring is met Nieuwkomers in beeld (NIB)? Een leerkracht geeft aan dat zij daar op haar vorige school mee heeft gewerkt. Het is een soort volgsysteem zonder toetsen, een lege database waar je uit kunt selecteren: een klein leerlingvolgsysteem. Voordeel is dat je de dle‐score kunt bepalen. Thema: Taal in de schakelklas Gespreksleider: Kees Broekhof, taalspecialist bij Sardes.
www.schakel-klassen.nl, Sardes Utrecht, Verslag bijeenkomst schakelkring op 27-5-09
4
Begonnen werd met een filmfragment waarin de kinderen actief bezig waren met woordenschat in de schakelklas. In de loop van het fragment werd duidelijk dat het hier een les was waarin de leerkracht controleerde of de kinderen de aangeboden woorden goed begrepen en konden gebruiken (controleren; viertakt van Verhallen). In het eerste deel van het fragment zagen we de kinderen elkaar opvallende stukjes voorlezen uit de Kidsweek. Opgemerkt werd dat het hierbij heel goed mogelijk is om de leerlingen met elkaar in gesprek te brengen over de onderwerpen die aan de orde komen. Aantallen woorden In een grafiek (zie bijlage) is te zien hoeveel woorden kinderen gemiddeld leren in een jaar tijd, op een bepaalde leeftijd. Hieruit blijkt dat leerlingen met een taalachterstand wel 2000 tot 3000 nieuwe woorden per jaar moeten leren, om hun achterstand langzaam in te lopen. Gesproken werd over aantallen woorden per week die in de schakelklassen van de aanwezigen worden aangeboden en welke strategieën daarbij kunnen worden gebruikt (bijv. opsplitsen van woorden; gebruik van voorvoegsels zoals on‐ en her‐). In een voltijds schakelklas moeten daarom wel 50 – 60 nieuwe woorden per week worden aangeboden. Manieren van consolideren Consolideren is een heel belangrijke stap. Manieren om dit te doen: gebruiken van thema‐ muur, individueel woordenschrift (wel of niet digitaal), woordweb (tip: eerst zelf een basis maken va de woorden die je wilt aanbieden, daarna de leerlingen laten aanvullen). Schooltaal Er zijn zo’n 600 woorden die als echte schooltaalwoorden kunnen worden bestempeld. Dit zijn woorden als: vervolgens, onmiddellijk, tegelijkertijd, effect, argument, eveneens, onder meer etc. Woorden die in opdrachten en leesteksten van schoolboeken gebruikt worden, maar die we in het dagelijks taalgebruik niet veel gebruiken. Deze woorden zijn heel belangrijk ook in het Voortgezet Onderwijs. Bijv. dmv het Posterproject, waarin deze woorden allemaal bij elkaar te vinden zijn, kunnen kinderen in de bovenbouw deze woorden systematisch leren. Zie website: http://www.ced‐groep.nl/ced‐webwinkel/basisonderwijs/posterproject‐basisonderwijs.aspx We sloten af met de belofte dat de dia’s die Kees Broekhof gebruikte meegestuurd worden met het verslag van deze bijeenkomst. Dit was de laatste schakelkring van dit schooljaar. Als OCW het mogelijk maakt zullen volgend jaar weer schakelkringbijeenkomsten worden georganiseerd. De voorlopige datum van de eerste bijeenkomst in 2009/2010 is op woensdag 7 oktober van 13.00 – 16.00 uur (onder voorbehoud van toestemming OCW). Karin Vaessen Paul Kooiman Mei 2009 Sardes Utrecht
www.schakel-klassen.nl, Sardes Utrecht, Verslag bijeenkomst schakelkring op 27-5-09
5
Bijlage 2: Suggesties voor thema’s van de schakelkring, op de website geplaatst door deelnemers aan de bijeenkomst van 27 mei jl. • Wat komt er allemaal kijken bij de opstart van schakelklassen (bijv inrichting, keuze materialen) • Waarmee moet je in elk geval rekening houden bij het starten van een klas voor nieuwkomers • Ouderbetrokkenheid vergroten: welke aanpakken worden gebruikt • Uitwisseling schakelklassen binnen de eigen gemeente • Hoe om te gaan met ouders die het Nederlands wel beheersen, terwijl hun kind nauwelijks aanspreekbaar is in het Nederlands • Wat te doen met de lessen die de leerlingen van een deeltijd schakelklas missen in hun eigen groep? • Tijdgebrek • Competenties van leerkrachten schakelklassen • Ervaringen met thematisch werken • Verhouding mondelinge taal en schoolse vaardigheden • Relatie groepsleerkracht / schakelklas/ buurtmoeder • Gebruik methode Ik en Ko; idem Ko heeft praatjes • Registratie in het leerlingvolgsysteem
www.schakel-klassen.nl, Sardes Utrecht, Verslag bijeenkomst schakelkring op 27-5-09
6
