De Natuurvriend. [Geef tekst op] [Geef tekst op] [Geef tekst op] Mededelingenblad van de KNNV afd. Gouda en omstreken nummer

[Geef tekst op]

De Natuurvriend

[Geef tekst op]

Mededelingenblad van de KNNV afd. Gouda en omstreken nummer 2013-3

[Geef tekst op]

Blad en afdeling De Natuurvriend is het mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV), Vereniging voor Veldbiologie, afdeling Gouda en omstreken. Het blad verschijnt drie maal per jaar in januari, mei en september. De doelstellingen van de KNNV zijn natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming. Activiteiten zijn onder meer excursies, lezingen en cursussen. Er zijn zeven werkgroepen actief.

Ledenadministratie Sari Bestebreurtje, Lage Gouwe 112 2801 LK Gouda 0182-511736 [email protected] Penningmeester Emka Krösschell, Jan Campertlaan 24 2741 AB Waddinxveen 0182-616267 [email protected] Algemeen bestuurslid Ries van Vliet, Zoutmansweg 36 2811 ET Reeuwijk 0182-392154 [email protected]

Website: http;//www.knnv.nl/gouda e-mail adres: [email protected]

Redactie Natuurvriend Vacant

Contributie Gewone leden: 34.00 euro Huisgenootleden (zonder Natuurvriend en Natura) en jeugdleden 16.00 euro. Bankrekening 3980717 t.n.v. KNNV afd. Gouda e.o. te Gouda. Opzeggen lidmaatschap: voor 1 november bij de ledenadministratie.

Coördinatoren Werkgroepen Plantenwerkgroep Aafke ten Kate Vlinderwerkgroep Huig Bouter [email protected]

Kopij volgende nummer Per e-mail in Word (zonder opmaak) inzenden voor resp. 15 april, 15 augustus en 15 december.

Vogelwerkgroep Vacant

Bestuur

Weidevogelwerkgroep Ries van Vliet [email protected]

Voorzitter Frans Kingma, Deborah Hoeve 9 2894 HH Gouda 0182-531615 [email protected]

Natuurbeschermingswerkgroep Henk v.d. Weijden [email protected]

Secretaris Lourien van der Hoek, Palenstein 12 2804 GB Gouda 0182-532151 secretaris@gouda,knnv.nl

Zoetwaterbiologie Gerard Tijsseling [email protected] Gierzwaluwwerkgroep Rob Schröder [email protected] www.gierzwaluwengouda.nl

Natuurhistorisch secretaris Jan Uilenbroek, Klaverveld 17 2742 GH Waddinxveen [email protected]

2

Van de voorzitter Lekker buiten zittend in de zon in mijn enigszins ongecultiveerde en wat wilde tuin, kost het me weinig moeite om het beeld weer op te roepen van de fantastische publiekactiviteit, die we samen met de Kinderboerderij op zondagmiddag 7 juli j.l. hebben georganiseerd. Het betrof het jaarthema van het KNNV: “Haal meer Natuur in je eigen tuin ”Het was een prachtige zondagmiddag. De educatieve borders, de moestuin en de vlindertuin stonden er prachtig bij. Een perfecte locatie. Als KNNV hadden we twee grote tenten opgezet. Natuurlijk had Ries van Vliet zijn KNNV voorlichtingskraam. Jan Uilenbroek was present met een kraam, waar hij naast informatie over vogels in je tuin o.a. zelfgekweekte vlinderstruiken verkocht. Frits van der Laan en Josja Veraart concentreerden zich op het Thema “ Een tegel eruit, natuur erin”. Gerard Tijsseling had een “stand” over water in de tuin en een minivijver. Het publiek kreeg verder info over wilde planten in de tuin en natuurlijk kwamen bijen en vlinders aan bod. Verder werd een prachtige “Kleine Beestjestuin” geopend. Hiervoor hadden met name Frits van der Laan en personeel van de kinderboerderij zich ingespannen. De opening van zowel de totale publieksactiviteit en de opening van de “Kleine Beestjes tuin” werd gedaan door wethouder Wendy Ruwhof. Ik mocht daarbij een toespraakje houden. Natuurlijk was pers aanwezig en konden we ons als KNNV goed presenteren. Een heel geslaagde middag. Alleen het weer werkte niet mee. Het weer was te mooi, dus het aantal bezoekers viel wat tegen. Behalve met de organisatie van het jaarthema heb ik ook (n.a.v. een door Milieudefensie georganiseerd overleg) contact gehad met tal van verenigingen die zich in onze omgeving bezighouden met natuur en milieu en mogelijk-heden besproken voor samenwerking, ook met wijkverenigingen. Eventueel kunnen we elkaars nieuwsbrieven gebruiken om doeltreffender onze activiteiten te promoten. Het vormen van netwerken en samenwerken tussen diverse instanties is uitermate belangrijk. Met name de werkgroep Natuurbescherming is daar sterk in en dat levert aanmerkelijk 3

resultaat op. Verder zijn natuurlijk ook de andere werkgroepen actief geweest. Door omstandigheden heb ik me minder met ze bezig kunnen houden en weinig excursies kunnen meemaken. Hopelijk komt daar meer gelegenheid voor. Verder kijk ik al uit naar de viering van ons 35-jarig bestaan op 21 september en de vele activiteiten die onze Vereniging weer op stapel heeft staan. Frans Kingma

Afdelingsdag Ter gelegenheid van het feit dat de afdeling dit jaar 35 jaar bestaat is op zaterdag 21 september een afdelingsdag georganiseerd. Het programma ziet er als volgt uit: 15.00 - 16.30 uur 17.30 - 19.00 uur 19.00 - 20.00 uur

vaartocht op de Reeuwijkse Plassen borrel met buffet op de kinderboerderij presentatie van de werkgroepen

Boudewijn Ridder is bereid gevonden ons in de boot van het IVN over de Reeuwijkse Plassen te varen. Bedenk het is een open boot, dus bij regenachtig weer is het nodig regenkleding mee te nemen. Na de vaartocht wordt u op de Kinderboerderij “de Goudse Hofsteden" een borrel met buffet aangeboden. Onze “afdelingskok”, Gerard Tijsseling, zorgt voor het buffet. Na het eten wordt een kort overzicht van de geschiedenis van de afdeling gegeven. Daarna is er gelegenheid om de activiteiten van de verschillende werkgroepen op de flanelborden te bekijken. De boot biedt plaats aan 24 personen. Bij overtekening is er een extra vaartocht om 13.30 uur. U kunt zich opgeven voor a) vaartocht + buffet of b) alleen buffet. Opgeven vóór dinsdag 17 september bij Jan Uilenbroek ([email protected]) met vermelding a of b. Na aanmelding ontvangst u nadere informatie over plaats van vertrek. 4

Tuinreservaten In het kader van het jaar-thema van de KNNV “Haal meer natuur in je tuin” bezochten we op zaterdag 11 mei onder leiding van Frits van der Laan een zestal particuliere tuinen in Gouda. We bezochten achtereenvolgens: de tuin van de fam. Overbeek, een klein tuintje dat net werd ingericht, de tuin van Frits zelf, een grote tuin in de binnenstad met fruitbomen, een tuin gelegen aan de rand van de stad en de tuin van de fam. Tijsseling, Wat opviel was de bevlogenheid en de toewijding van de tuinliefhebbers. Tuinieren was voor iedereen - behalve gewoon wieden en water geven – een verbondenheid met de natuur, plannen maken, iets proberen, materiaal hergebruiken, ideeën opdoen, kortom een natuurbeleving. Zo hoorden we dat je van Paarden-bloemen heerlijke gelei kan maken: dan moet je wel een half pond bloemblaadjes plukken voor twee potjes gelei. Het bezoek aan de tuin van Frits van der Laan was gekoppeld aan twee aangrenzende Groen-moet-je-doen projecten. Hij en een buurman hadden de zorg van twee percelen grond van de gemeente overgenomen en daar - in overleg en met steun van de gemeente – leuke stukjes natuur van gemaakt. Het ging overigens niet uitsluitend om planten. Veel tuinen hadden vijvers voor kikkers en salamanders. Sommige mensen hielden kippen en konijnen. De meesten hadden nestkasten aangebracht en hielden bij de constructie van schuttingen rekening met egels. De grote tuin aan de rand van Gouda had een takkenwal waaronder ringslangen huisden. Tenslotte kwamen we behoorlijk verkleumd en verstijfd bij de tuin van de fam. Tijsseling, waar we hartelijk op koffie en zelf gebakken koekjes werden onthaald (Alle freone binne hjer wolkom).

Verslag van een excursie naar Thijsse’s Hof Thijsse’s Hof in Bloemendaal is de oudste heemtuin van Nederland. Het is een grote tuin met veel bomen en erg veel kruiden, vooral inheemse. De tuin is tegen of bijna in het Bloemendaalse bos op een braakliggend aardappellandje opgezet en in 1925 aan Jac. P. Thijsse ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag aangeboden als eerbetoon en erkenning voor zijn inzet voor natuurbehoud en verspreiding van natuurkennis. De tuin is vrij toegankelijk en bij veel soorten staan Nederlandse naambordjes. Thijsse wenste, dat de tuin planten en dieren van Kennemerland in hun natuurlijke 5

omgeving zou presenteren. De meeste planten staan daarom gerangschikt naar landschapstypen van Kennemerland, zoals een vijver, een rogge-akker met bijpassende onkruiden, een groot stuk droog duingrasland, een stuk duin, enkele percelen duinstruweel en hakhout en – rond de vijver – begroeiingen van natte duinvalleien. Binnen de landschappen – de kamers van de tuin – staan de planten min of meer door elkaar; het oogt daardoor erg natuurlijk en de soortenrijkdom is overweldigend. In een demonstratiestrook worden planten getoond waarvoor de Hof niet het meest geschikte natuurlijke milieu biedt. Er zijn daarvoor ook enkele perkjes met exemplaren van één bepaalde soort. Ofschoon Madeliefje en Brandnetel mij niet zijn opgevallen en soorten van andere biotopen minder gul bedeeld zijn, zal de lijst van aanwezige soorten maar weinig korter zijn dan de streeplijst van FlORON. En dat alles op een betrekkelijk klein oppervlak. Het aardige van de tuin is onder meer, dat je hier soorten ziet die je zelden of nooit in Nederland in het wild ziet Het totaalbeeld van een plantensoort beklijft beter als je de soort eerst met een naambordje in het echt hebt gezien, hoe fraai het plaatwerk tegenwoordig ook is. Hebt u wel eens Witte engbloem, Groot spiegelklokje in de natuur gezien ? Nou dan. Er stonden hele bossen Groot glaskruid (Brandnetelfamilie), een soort die zich thans in de grote steden heeft gevestigd. Wie de plant in de Hof bekeken heeft, zal haar voortaan overal herkennen. Andere planten: Roomse kervel (heeft anijsgeur); Gagel; Boekweit; Roggelelie (zeer zeldzaam geworden); Venkel; Genadekruid; Zeekool (die had ik hier niet verwacht); Waterdrieblad; diverse typische heemtuinplanten die we van Gouda ook kennen. Op den duur word je overvoerd met indrukken. In de tuin staat een bronzen standbeeld van Thijsse, in colbert en compleet met bril en gleufhoed. In de publieksruimte staat het bureau waaraan Thijsse vroeger gewerkt heeft. Er werd ook een aantekenboek van Thijsse bewaard met zijn handschrift (hij deed niet aan typemachines): keurig en buitengewoon regelmatig, ouderwets schuinschrift, zonder vlek of doorhaling. In overeenstemming met de 6

wensen van Thijsse wordt er ook aan voorlichting van het publiek gedaan, vooral aan scholieren. Er is daarvoor een publieksruimte met demonstratiemateriaal, wat stoeltjes en een beamer met scherm. Een experiment is een broeiberg, d.i. een grote hoop plantaardig materiaal, waarin een buis ligt waarin een lange ijzeren staaf zit. Die staaf kun je eruit trekken en dan kun je voelen hoe heet het binnenin wordt. Antoon van der Ark

Verslag cursus zoetwaterbiologie Evenals vorig jaar is dit voorjaar een cursus zoetwaterbiologie gegeven. Deze keer was de cursus georganiseerd in samenwerking met het IVN IJssel en Gouwe. Daardoor kon gebruik gemaakt worden van de filmzaal in het streekmuseum in Reeuwijk. De cursus bestond uit 4 theorieavonden en twee excursies. De eerste theorieavond werd gegeven door Boudewijn Ridder van het IVN. Hij ging uitgebreid in op de waterkwaliteit van de Reeuwijkse plassen. De tweede avond werd gegeven door Antoon van der Ark over zoetwatermollusken en de derde avond werd verzorgd door Gerard Tijsseling. Hij behandelde alle groepen in het water voorkomende dieren van eencelligen tot vissen. Tenslotte werd de vierde avond gegeven door Jan Uilenbroek over waterplanten. Tijdens de practica mollusken en waterplanten kon gebruik worden gemaakt van de zoekkaarten uit de handleiding. De beide excursies werden gehouden in het Reeuwijkse Hout onder gunstiger weersomstandigheden dan vorig jaar. Hoewel het aantal deelnemers maar klein was (8), was de motivatie van de deelnemers juist erg groot. Voor deze cursus waren sommige deelnemers van ver gekomen (Rotterdam, Hoekse Waard en Uithoorn). Kitty van Wijnbergen van het IVN voorzag ons alle avonden van koffie, thee en koekjes. De cursus zal volgend jaar niet opnieuw worden gegeven. Wel zullen er een aantal extra werkgroep 7

excursies worden georganiseerd, waar het geleerde in praktijk kan worden bekeken. Als u aan dit soort excursies wil deelnemen, neem dan contact op met de werkgroep coördinator Gerard Tijsseling ([email protected]. Jan Uilenbroek

Een midweek in Midden-Limburg Het gebied in Midden-Limburg is geologisch interessant. Het gebied wordt gekenmerkt door terrassen, die ontstaan zijn door de Maas en door breuken in de aardkorst. Tijdens de ijstijd meanderde hier de Maas over grote breedte, waardoor massa’s grind, zand en klei werden afgezet. Door insnijding werd het stroombed smaller. Door grote verschillen in waterafvoer verliep deze insnijding niet gelijkmatig, maar stapsgewijs waardoor rivierterrassen ontstonden met steile wanden. Tevens lopen door dit gebied breuken in de aardkorst, waarlangs delen ten opzichte van elkaar horizontaal en verticaal bewegen. Deze breuken lopen van zuidoost naar noordwest, De bekendste is de Peelrandbreuk. De hoge zijde van een breuk noemt men een horst, de lage een slenk. Meestal zijn de bewegingen geleidelijk, soms echter schoksgewijs, zoals de aardbeving in Roermond in 1992. Door het gebied loopt het riviertje de Roer. Deze volgt de Roerdal-slenk in noordwestelijke richting en stroomt uit in de Maas. De Maas was door zijn grotere waterafvoer krachtig genoeg om haaks hierop, dus in noordoostelijke richting, de slenk te doorkruisen en dwars door de Peelhorst rivierterrassen uit te slijten met hoogteverschillen van enkele meters tot zelfs tientallen meters. De verschillende terrassen overbruggen gezamenlijk 65 meter hoogteverschil (van 82 m. op de Meinweg naar 17 m aan de Maas bij Roermond). In de Roer komen de Rode beek en de Boschbeek uit. De Roer ontspringt aan de oostkant van de Hautes Fagnes (de Hoge venen) in België en heeft een lengte van 166 km, waarvan ruim 20 km in Nederland. De Rode beek is een kleinere beek van 12 km. De beek meandert over de hele lengte en stroomt vrijwel geheel door bebost gebied. Hij vormt aan de zuidzijde van het Nationaal Park de Meinweg de grens met Duitsland. De Boschbeek is nog 8

kleiner en vormt aan de noordzijde van het Nationaal Park de Meinweg de grens met Duitsland. Dit beekje heeft deels het karakter van een bron en is dan ook een belangrijk biotoop voor de bronlibel. Het Nationaal Park de Meinweg maakt deel uit van een groter geheel: het Grenspark Maas-SwalmNette. De kern van dit gebied omvat ruim 10 000 ha Natura-2000 gebieden, zowel in midden Limburg als het aangrenzende Duitse gebied. In dit gebied was dit jaar de midweek georganiseerd. Accommodatie was gevonden in het landgoed Aerwinkel van Landal GreenParks in Posterholt. Dertien personen hebben aan deze midweek deelgenomen. De groep was verdeeld in 2 onderkomens: één voor 10 personen en één voor 4 personen. De luxe 10-persoons bungalow bestond uit 2 grote ruimten en een labyrint van gangetjes en bad- en slaapkamertjes en was erg gehorig. De aankleding was hypermodern “passend bij een notariskantoor” volgens een van de deelnemers. Zowel op de heen- als de terugweg werd in de omgeving van Weert een tussenstop gemaakt in het natuurgebied De Krang, waar veel libellen werden gezien o.a. Weidebeekjuffer, Bruine korenbout en Platbuik. Tijdens de midweek zijn verschillende locaties bezocht zoals het Lüsenkamp, een heidegebied met vennen, het dal van de Boschbeek, het dal van de Roer en een vlonderpad langs en over de Rode beek. In totaal werden 113 verschillende soorten planten, 46 soorten vogels en 25 soorten libellen geteld. Wat de zoogdieren betreft: langs de het riviertje de Roer bij Sint Odiliënberg lagen door bevers afgeknaagde boomstronken en boomstammetjes. Onderweg werd een dassentunnel gezien. De andere waargenomen zoogdieren waren: een Eekhoorn, een Vos en een Ree. De Ree stond aan de rand van een van de Rolvennen. Het dier stond Waterlelies uit het ven te eten en werd niet in het minst gehinderd door de aanwezigheid van mensen. De meest besproken dier was echter de teek, die is diepgaand en uitvoerig behandeld. Antoon van der Ark, Kees Hendriks en Goof Overbeek 9

Eendjes voeren. De tijd van vaste koffiemomenten op het werk ligt ver achter ons. Lang heb ik gedacht dat ik dat koffiemoment rond tien uur in de ochtend miste. Dat moment samen met je collega’s waarin de dag, het weekend, relaties en andere wederwaardigheden werden gedeeld en besproken. Nu hebben we de koffieautomaat. Op elk moment van de dag kunnen we nu koffie tanken. Er is nog een vaag besef dat koffie drinken iets gezelligs heeft. Voor dat effect heb ik op mijn werk de beschikking over een tray waarop welgeteld 10 kopjes koffie meegenomen kunnen worden. Even koffie halen is er niet bij. Een rondgang over de afdeling kost de baas al snel een klein kwartiertje. En dit meermalen per dag. Wat ik zo leuk vind is dat ik, buiten mijn directe collega’s, ook andere collega’s bij de automaat tref die de klos zijn voor een rondje koffie. Vaak wordt beweerd dat de echte beslissingen buiten de vergaderingen worden genomen, buiten de formele momenten, bij de koffieautomaat dus. Maar ook andere irrationele krachten komen los om en rond de koffieautomaat. Het zal begin juni geweest zijn dat ik geduldig stond te wachten tot al mijn kopjes gevuld waren dat een collega doelbewust met grote stappen op mij af komt lopen. Ik kende haar wel maar had tot nu toe weinig woorden met haar gewisseld. “Jij houdt toch van vogels?” Ik beaamde dat ik mij wel degelijk aangetrokken voelde tot onze gevederde vrienden. “Er is op de vijver buiten een eend met jongen en er zit een reiger op de kleine eendjes te loeren. Gisteren waren er nog 8 en nu nog maar 4”. Ze was rood aangelopen en was zichtbaar ontdaan over deze bedreiging. Ik wist van dit voorval: een vrouwtje wilde eend dobberde rond in de vijver tussen een aantal gebouwen van mijn werk en moest het in haar eentje opnemen tegen alle belagers die het op haar kroost hadden voorzien. Collega’s namen hun lunch mee naar buiten en strooiden dat voor haar neer, of beter gezegd wierpen dat haar toe. De vijver staat bol van de algenbestrijdingsmiddel en van de weeromstuit is er in de hele vijver geen groen te bekennen. Eendracht maakt macht. Met de lunch van mijn collega’s kon de moeder met haar jongen overleven. Maar wat nu te doen, Er was een vijand gesignaleerd. De betrokkenheid om moeder eend was te groot om lijdzaam toe te kijken. “We hebben al steentjes gegooid naar 10

de reiger, maar dat helpt niet !”. ‘Oei, ‘maar je mag niet met steentjes gooien’, was mijn iets te zwakke weerwoord. Ik probeerde het beeld te nuanceren door te zeggen dat dat nu eenmaal de natuur was. De Reiger had waarschijnlijk ook jongen die eten wilde hebben. De collega liet het hier niet bij zitten. Hulptroepen moesten aanrukken en er was door haar besloten dat ik, met mijn affectie voor vogels, de stoottroepen zou voorgaan. Maar ik ben wat laf. Buiten dat ik niet zou weten wat ik zou moeten doen, heb ik mij aangeleerd, met hoeveel pijn in het hart ook, niet in de natuur in te grijpen. Ik draaide mij, oh hoe kleinburgerlijk, om en vervolgde mijn weg. Maar bij de koffieautomaat werd mij de weg versperd: “Ik dacht dat jij wel direct op zou springen en naar buiten zou gaan en iets doen”. Niet proberen recht praten wat krom is was hier de boodschap. Bovendien deelde ik de verontwaardiging dat een vrouwtje wilde eend werkelijk een hard leven heeft. Bij de dramatische groepsverkrachtingen, waarbij ze keer op keer kopje onder gaat, gaat het dan ook wel eens mis. En als het haar wel lukt het kopje boven water te houden, dan is er tijdens het nestelen geen man die haar lekkere hapjes voert of een man die haar helpt haar nest te verdedigen. Kinderen opvoeden, ze doet het allemaal alleen. De door mij bewonderde Kees Moeliker, bioloog en bekend columnist, vergoelijkt dit gedrag van de woerd door te zeggen dat de woerd niet voor zijn lol verkracht: hij wil nageslacht. De woerd heeft slechts drie maanden per jaar een penis en moet zich in deze periode actief met de voortplanting bezighouden. Bovendien stelt hij dat de vrouwtjes eend het heft in handen heeft doordat de anatomie van haar geslachtsorgaan zo geëvolueerd is dat zij ongewenst zaad op een zijspoor kan zetten en het zaad van de uitverkorene haar eieren laat bevruchten. Ik vind dit wel een heel schrale troost. En waar Moeliker enthousiast wordt als hij een woerd met zijn staart ziet schudden, wat wijst op een zaadlozing, denk ik aan de vrouwtjes eend die niet zal verzuchten hoe gelukkig ze is daar samen aan de waterkant. De volgende in rij meldt zich namelijk al. Hulde aan vrouw wilde eend. Ik pleit voor een vaste dag in het jaar 11

waarop we haar kunnen eren. Weet alleen niet of er nog een dag vrij is. Een standbeeld is ook goed. De collega doet nog steeds kattig. Moeder en 4 kinderen maken het goed. George de Vries.

Weidevogelbeheer “Het was een buitengewoon voorjaar” zei een van onze boeren aan de Parallelweg. De eerste nesten van verschillende weidevogels werden later gevonden dan andere jaren. Dit gaf een andere start van het weidevogelseizoen. In de tweede helft van maart was het Siberisch koud in Nederland. Door de bevroren bovenlaag konden grutto’s weinig voedsel vinden in de graslanden. In sommige gevallen moesten ze ’s nachts op het ijs slapen. Vanwege deze barre weersomstandigheden waren de kieviten weer naar het zuiden gevlogen. Het eerste kievitsei werd dit jaar pas op 21 maart gevonden, vorig jaar was dat op 10 maart. Het eerste grutto-ei werd op 13 april gevonden, in 2012 was dat op 26 maart. De eerste nesten van weidevogels waren dit jaar dus laat. In totaal zijn bij ons dit jaar minder nesten gevonden. Dit wordt echter grotendeels veroorzaakt door de achteruitgang van de Kievit. De Kievit is fel en duikt op predators. Grutto’s en tureluurs zijn minder agressief, die maken alleen maar veel lawaai. Hierdoor is de Kievit erg belangrijk voor deze twee vogelsoorten. Grutto en Tureluur maken dan ook bewust bij de Kievit een nest. Het is een landelijk verschijnsel dat het aantal weidevogels achteruit gaat (zie ook het artikel over het Natuurbeheerplan in dit nummer). Ook door onze werkgroep wordt dit geconstateerd. De Veldleeuwerik is al broedvogel in ons gebied nagenoeg verdwenen. Wij hebben nu nog de algemene soorten: Kievit, Grutto, Scholekster, Slobeend en Tureluur. Door Henk van der Weijden van Weidevogelberaad is op 21 april geteld in ons gebied (Abessinië). Hierbij werd vastgesteld dat 53 nesten aanwezig waren (op 100 ha). De voorgestelde 12

instapnorm van collectief weidevogelbeheer is voorlopig gesteld op 50 legsels per 100 ha. Dat betekent dat we in de polder waar wij tellen gelukkig nog elk voorjaar kunnen genieten van de baltsende en alarmeren weidevogels. Maar hoeveel weidevogels waren er geweest als we vanaf 1999 helemaal niets hadden gedaan? De boeren aan de Parallelweg zijn verenigd in de agrarische natuurvereniging “Lange Ruige Weide”. Er is dit jaar door de pers veel aandacht besteed aan deze agrarische natuurverenigingen. De Raad voor de leefomgeving en Infrastructuur heeft agrarisch natuurbeheer een groot fiasco genoemd. Staatssecretaris Dijksma van Landbouw en Natuur vindt deze regeling onacceptabel duur. Bij deze kritiek zijn de volgende opmerkingen te maken. 1) Er was bij de boeren steeds onvoldoende draagvlak voor de voorgestelde maatregelen. Dit werd veroorzaakt omdat daar geen langjarige financiering voor beschikbaar was. De vergoedingen werden steeds voor een tijdstip van slecht 6 jaren vastgesteld. 2) De uitvoering van maatregelen om weidevogels te beschermen wordt door de boeren op vrijwillige basis uitgevoerd. Veel aanbevelingen gaan in de richting van strengere maatregelen. Een nieuw stelsel zal in 2016 ingaan maar dat is misschien een moment dat verschillende boeren gaan stoppen. Dat zou jammer zijn omdat nog steeds veel weidevogels op het boerenland voorkomen. 3) De laatste regeling, die in 2010 is ingegaan, is o.a. mozaïek beheer. Dit heeft echter niet aan de hooggespannen verwachtingen voldaan. Wel is er meer aandacht gekomen voor kruidenrijke randen langs akkers en slootkanten. Dit is voor de weidevogels erg belangrijk gebleken. Ook voor het landschap zijn deze randen interessant. Er moet rekening worden gehouden dat als boeren gaan stoppen met weidevogelbescherming ook deze randen tot op de water zal worden gemaaid. Volgens staatssecretaris Dijksma moet de nieuwe regeling op 1 januari 2016 ingaan. Aandachtspunten voor onze werkgroep : De laatste jaren is naar voren gekomen dat enkele percelen aan de Parallelweg zijn aangekocht door de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. 13

Wellicht kunnen deze percelen gebruikt worden als kuikenland. In 2014 zal aan de Plantenwerkgroep worden gevraagd om deze percelen te gaan inventariseren. De aanwezige planten geven aan of dit land aantrekkelijk is voor weidevogels, vooral voor het opgroeien van de kuikens. In de afgelopen winter zijn aan de Parallelweg hoge bomen gekapt. Dit is belangrijk om maximale openheid in het landschap te creëren en om nestgelegenheid voor predators te voorkomen. Ries van Vliet

Natuurbeheerplan Een groot aantal natuurorganisaties maken zich zorgen over de weidevogels. De weidevogelstand is landelijk de afgelopen 10 jaar met 50% gedaald. De achteruitgang in onze eigen provincie is nog groter. Intensief bemest grasland en een lage grondwaterstand maakt het landschap ongeschikt voor weidevogels. Agrarisch natuurbeheer heeft deze achteruitgang niet kunnen stoppen. Het grootste probleem is de geringe overlevingskans van kuikens. Sinds 2010 is daarom van betaling per nest overgegaan op Collectief Weidevogelbeheer met vergoedingen voor uitgesteld maaibeheer en inrichting van stroken kruidenrijk grasland zogenaamd kuikenland. In het provinciaal Natuurbeheerplan worden de voorwaarden daarvoor vastgelegd. Ook deze methode heeft tot heden de achteruitgang niet kunnen stoppen. Het agrarisch beheer is te intensief, de grasmat de dicht en eentonig. Volgens vele vogelaars is het 5 minuten voor twaalf, wat betreft het voortbestaan van de karakteristieke weidevogels. Reeds in 2012 heeft onze werkgroep Natuurbescherming bij de provincie haar zorgen kenbaar gemaakt over het gebrek aan toezicht op de naleving van het toenmalige natuurbeheerplan. Interessant is dat zowel het Planbureau voor de Leefomgeving als Vogelbescherming voorstellen hebben gedaan voor de inrichting van kerngebieden met bloemrijk grasland, dus met automatisch late maaitijden. De Staatssecretaris Dijksma heeft hier positief op gereageerd. De Provincie ZuidHolland heeft ook voor 2014 een concept Natuurbeheerplan gemaakt. Hierin staan de voorwaarden en gebieden aangegeven waar subsidiëring van beheer, ontwikkeling van nieuwe natuur, agrarisch natuurbeheer en landschapsonderhoud kan plaats vinden. Tot 5 juli werden burgers en organisaties in de gelegenheid gesteld hierop hun zienswijze uit te brengen. Onze werkgroep Natuurbescherming heeft opnieuw gebruik gemaakt van 14

inspraak en een zienswijze ingediend. Hierin staan een groot aantal suggesties en aanbevelingen. De belangrijkste punten zijn: grotere oppervlakte aan kuikenland, betere selectie van weidevogelkerngebieden en controle op naleving van de contracten o.a. door inschakeling van een onafhankelijk provinciaal Weidevogelberaad, dat onlangs is opgericht. We wachten af hoe het definitieve Natuurbeheerplan 2014 eruit komt te zien. Als u de zienswijze wilt inzien stuur dan een email aan Henk van de Weijden. Hij stuurt het u graag toe. Jan Uilenbroek

Planten in Gouda In de omgeving van Gouda kwamen vroeger planten voor die thans zijn verdwenen. Een voorbeeld is Waternoot. Deze plant kwam vóór 1900 voor in de sloten van het veenweidegebied. De vruchten van deze soort werden vroeger wel gegeten. Ook groeiden in de sloten veel Kranswieren. Omdat deze planten relatief veel kalk uit het water halen en in hun weefsel concentreren, haalden de boeren de planten uit de sloten om het weiland met kalk te bemesten (de veenweiden zijn arm aan kalk). Deze soorten zijn in de omgeving van Gouda vrijwel uitgestorven. Praktisch verdwenen is ook de Kievitsbloem. Deze plant heb ik zelf ooit gezien op een weiland langs de Winterdijk bij Waddinxveen. Verder zijn een aantal soorten veel zeldzamer geworden zoals Kale jonker, Moeraswederik, Beekpunge, Watergras, Egelboterbloem, Pijptorkruid, Gewone waterbies, Wateraardbei, Waterdrieblad en Bosbies.

Waternoot (Trapa natans)

Muurvaren (Asplenia ruta-muraria) 15

Er is ook iets positiefs te melden. Er komen in de stad Gouda planten voor die in diverse andere steden weliswaar ook voor komen, maar die toch een beetje bijzonder zijn. Dat zijn vooral de muurplanten. Ze staan op kademuren, maar ook op muren van oude gebouwen. De dienst Beheer van de gemeente Gouda inventariseert sinds 1991 elk oneven jaar, de muurplanten in de Goudse binnenstad. In 2007 hebben twee leden van de plantenwerkgroep een groot deel van het stadcentrum geïnventariseerd. Zo staan er vele honderden exemplaren van de Muurvaren verspreid over de stad, veel achter de kerk en langs de Hoge Gouwe, enkele in de Peperstraat, een paar in de Jeruzalemstraat, op de muur van het archief, op een huis aan de Turfmarkt nr. 5, bij de Rabatbrug, maar ook net buiten de oude binnenstad, zoals op tuinmuurtjes in de Gravin Beatrixstraat. In 2005 heeft de gemeente 55 exemplaren van de Tongvaren in de hele binnenstad geteld. In 2007 hebben wij er tenminste 22 in ons blok gezien, vooral bij de grote kerk, in de Peperstraat en achter de kerk. In 2005 werd voor het eerst de Steenbreekvaren in Gouda gezien. De gemeente heeft verder in de afgelopen jaren Mannetjesvaren, Wijfjesvaren, Stekelvaren, Gewone eikvaren en Steenbreekvaren, van elk steeds slechts enkele exemplaren, waargenomen. Ook enkele bloeiende planten zijn als muurplant gevonden, met name Muurleeuwenbek (Achter de kerk, brug bij het Vroesenpark), Gele helmbloem (vooral bij Visbank aan de Hoge Gouwe), Gehoornde klaverzuring, Muurfijnstraal, e.a. Verder is te melden, dat er ook telkens nieuwe soorten in de steden en ook in Gouda gevonden worden, inwijkelingen die onbedoeld met de verkeersstromen meekomen en in zachte winters overleven. Antoon van der Ark

Stadsplanten Over planten in de stad bestaat een interessant boekje getiteld “Stadsplanten, veldgids voor de stad” van Ton Denters (Fontaine uitgevers). In deze veldgids worden 700 soorten beschreven. Van elke plant is weergegeven, een foto, biotoop, bloeitijd, mate van voorkomen, status (d.w.z. inheems/ingeburgerd vóór 1890, ingeburgerd tussen 1890 en 1990 of ingeburgerd na 1990) en een korte beschrijving. Van een 18-tal steden zijn stadswandelingen opgenomen.

16

Activiteiten andere organisaties Heemtuin Goudse Hout Zondag 13 okt. Herfstexcursie 14.00 uur op de heemtuin Zaterdag 2 nov. Natuurwerkdag vanaf 10.00 uur Zie ook de website: www.heemtuingoudsehout.nl

IVN IJssel en Gouwe Zaterdag 28 sept. Paddenstoelenexcursie in Meyendel Zondag 6 okt. Stiltewandeling polder Beneden-Haastrecht Zaterdag 26 okt. Paddenstoelenexcursie op de Groene Wal Zaterdag 15 febr. Boomknoppenexcursie Zie website: www.inv.nl/afdeling/ijssel-en-gouwe

Inhoud Van de voorzitter Afdelingsdag Tuinreservaten Verslag van een excursie naar Thijsse’s hof Verslag cursus zoetwaterbiologie Een midweek in Midden-Limburg Eendjes voeren Weidevogelbeheer Natuurbeheerplan Planten in Gouda Activiteiten van andere organisaties Activiteitenprogramma 17

3 4 5 5 7 8 10 12 14 15 17 18

Activiteitenprogramma najaar 2013/winter 2014 De excursies maken we meestal per auto. We maken auto’s dan ‘vol’, zodat er met zo weinig mogelijk auto’s wordt gereden. Van de mensen die meerijden wordt een “liftersgeld” gevraagd van 5 eurocent per gereden kilometer. Dit bedrag wordt met de bestuurder van de auto verrekend. Wilt u weten of er voldoende auto’s/meerijdplaatsen zijn, dan kunt u van tevoren contact opnemen met de natuurhistorisch secretaris. De KNNV is niet aansprakelijk voor ongevallen en beschadiging of verlies van eigendommen. Voor meer inlichtingen: Jan Uilenbroek, tel 0182-618037, [email protected]. Zaterdag 21 sept. Afdelingsdag Ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan van onze afdeling is een programma georganiseerd met een boottocht over de Reeuwijkse Plassen, een borrel en buffet op de Kinderboerderij en een posterpresentatie van de verschillende werkgroepen. Meer informatie vindt u in dit nummer. Zaterdag 5 okt. Vogelexcursie naar de pier van IJmuiden In deze tijd kunnen we trekvogels verwachten. Ook zullen we een bezoek brengen aan het Kennemermeer. We vertrekken om 9.00 uur van het NS station Gouda, Bloemendaalse zijde. De excursie duurt de hele dag. Zaterdag 19 okt. Excursie naar de Amst. Waterleidingduinen In de AWD hopen we het burlen van de damherten mee te maken. Misschien is er daarna tijd de vossen te bekijken, die gemakkelijk zijn te benaderen. We vertrekken vroeg (8.00 uur) vanaf het NS station Bloemendaalse zijde. We verwachten om 16.00 uur weer terug te zijn. Woensdag 30 okt. Paddenstoelenavond Als voorbereiding voor de paddenstoelenexcursie van zaterdag zal Lia van der Sandt een korte introductie over paddenstoelen gegeven. Daarna zullen we proberen zelf mee gebrachte paddenstoelen op naam te brengen. Vergeet dus niet paddenstoelen en een paddenstoelenboek mee te nemen. Locatie: Kinderboerderij, Bloemendaalse weg 34 in Gouda, aanvang 20.00 uur Zaterdag 2 nov. Paddenstoelenexcursie Deze excursie wordt geleid door Lia van der Sandt en Bregje Vellinga. We gaan deze keer naar de Haeck. We vertrekken om 9.00 uur vanaf het NS station in Gouda, Bloemendaalse zijde. De excursie duurt tot ongeveer 13.00 uur. Woensdag 13 nov. Natuur in de Rotterdamse haven Deze lezing wordt gegeven door Jan Putters van het havenbedrijf Rotterdam. Tussen de fabrieksterreinen liggen verrassende stukjes natuur, waar 18

nachtegalen zingen en orchideeën bloeien. De lezing wordt gegeven in de Kinderboerderij, Bloemendaalse weg 34 in Gouda, aanvang 20.00 uur. Woensdag 27 nov. Vogels en zeezoogdieren op Antarctica Deze lezing wordt gegeven door Paul van Drimmelen, die 2 jaar geleden een reis heeft gemaakt naar Antarctica. De lezing wordt gegeven in de Kinderboerderij, Bloemendaalse weg 34 in Gouda, aanvang 20.00 uur. Woensdag 4 dec. Lezing over de ecologie van de Delta Deze lezing wordt gegeven door Anton van Haperen van Staatsbosbeheer. Hij zal ingaan op de geologische en historische ontwikkeling van de Delta en de ecologische consequenties van het Deltaplan. De lezing wordt gegeven in de Kinderboerderij, Bloemendaalse weg 34 in Gouda, aanvang 20.00 uur. Zaterdag 21 dec. Ganzenexcursie naar de Delta Via de Brouwersdam (zeevogels) rijden we naar Schouwen-Duivenland. Daar bezoeken we de Plompe toren, de inlagen en plan Tureluur. We vertrekken om 9.00 uur vanaf het NS station in Gouda, Bloemendaalse zijde en verwachten om 17.00 uur weer terug te zijn. Zondag 5 jan. Strandwandeling We lopen de Zeeheldenroute van het Zuid-Hollands Landschap. Deze wandeling loopt van station Hoek van Holland door het bos en de duinen naar het strand, totale lengte ongeveer 5 km. We vertrekken om 10.00 uur per auto vanaf het NS station in Gouda, Bloemendaalse zijde. Woensdag 8 jan. Nieuwjaarsborrel Zoals elk jaar wordt de Nieuwjaars borrel met een hapje en een drankje in het infocentrum aan het Heempad gehouden. Wij horen graag uw natuurervaringen van het afgelopen jaar. Er is een laptop en beamer aanwezig. Aanvang 20.00 uur. Woensdag 22 jan. Onder water in Leiden Deze lezing wordt gegeven door Aafke Verkade. Zij is projectleider van het project vissenmonitoring van de KNNV Leiden. Zij telt als snorkelend de vissen in de Leidse grachten. De lezing wordt gegeven in de kantine van de kinderboerderij, Bloemendaalse weg 34 in Gouda. Aanvang 20.00 uur Zaterdag 1 febr. Vogelexcursie Surfplas We maken een rondje om de Sufplas. We verwachten duizenden overwinterende smienten, verder brilduikers, tafeleenden, slobeenden etc. We vertrekken om10.00 uur vanaf het parkeerterrein bij het restaurant. De excursie duurt tot ongeveer 12.00 uur. 19

De Natuurvriend is het orgaan van de afdeling Gouda en omstreken van de KNNV, Vereniging voor Veldbiologie. Het verschijnt drie maal per jaar.

Afzender/ledenadministratie Lage Gouwe 112 2801 LK Gouda 20

21