De natuur opgemeten. Nationaal Park Drents-Friese Wold. Het wel en wee van planten en dieren in het Drents-Friese Wold

Nationaal Park Drents-Friese Wold

Dit informatiebulletin is een uitgave van Nationaal Park Drents-Friese Wold en verschijnt twee maal per jaar.

b l a d w ij z e r

Jaargang 11 nummer 2 - 2007

De natuur opgemeten

Het wel en wee van ­planten en dieren in het Drents-Friese Wold

Monitoring

1

Jeneverbes

4

Werk in uitvoering

5

Agenda

8

Als beheerder wil je natuurlijk weten wat het effect is van het beheer. Grazers zorgen voor andere effecten dan plaggen of maaien. En komt er een mooi heideveld van de grond als er een stuk bos verdwijnt? Dat zijn vragen waarop de natuur zelf het antwoord geeft. Door planten en dieren, maar ook de waterstand, steeds te inventariseren of op te meten, krijgen we het antwoord. Als dopheide toeneemt en pijpenstrootje afneemt gaat het goed met de strijd tegen het oprukkende gras in een heideveld. En als klokjesgentianen en het bijbehorende vlindertje – het gentiaanblauwtje – jaarlijks toenemen, dan weet je dat je het goed doet als beheerder. Dat tellen en meten noemen we monitoren. Door op gezette tijden volgens steeds dezelfde methode te tellen of te meten, krijg je een prachtige hoeveelheid gegevens over de toestand van de natuur. Onontbeerlijk voor de professionele beheerder. Bovendien weten we dan ook hoe het er met tal van zeldzame en ­bijzondere planten en dieren voor staat. In deze Bladwijzer staan een paar voorbeelden van monitoring. We beginnen met het Doldersummerveld.

1

2

1 Klokjesgentiaan 2 Gentiaanblauwtje 3 Tapuit (foto: Saxifraga Piet Munsterman)

3

Ten noorden van het dorp Doldersum ligt een groot, nat heideveld: het Doldersummerveld, sinds 1967 eigendom van Stichting Het Drentse Landschap. Aan de oostkant grenst het Doldersummerveld aan het Wapser­veld en samen vormen ze een meer dan 1000 ha groot heideveld. Grenzend aan de heide liggen de bloemrijke ak­kers van de Sophiahoe­ve. Voordat Het Drentse Landschap het Doldersummerveld in beheer kreeg, was het eigendom van de Maatschappij van Weldadigheid. Deze organisatie heeft een belangrijk stempel gedrukt op de landschappelijke ontwikkeling van het noorden en westen van het Doldersummerveld. Hier zijn grote oppervlakten heide bebost.

Tellingen bewijzen het

Doldersummerveld is een unieke heide Geluk bij een ongeluk Ook het Doldersummerveld stond op de nominatie om ontgonnen te worden. In 1964 moest de Maatschappij haar activiteiten stopzetten in verband met een Kroonbesluit. Vanaf het allereerste begin heeft Het Drentse Landschap getracht het bos op en rond het Doldersummerveld te laten verdwijnen. Een grote brand in 1980 vernietigde de laatste 44 ha bos. Deze toevallige gebeurtenis zorgde er echter wel voor dat de paarse heide terugkeerde... Na de brand startte Het Drentse Landschap met het regelmatig analyseren van de plantengroei (de vegetatie) en de broedvogelstand op het Doldersummerveld. Dit gebeurde onder meer door de samenstelling van de vegetatie elke 10 jaar op kaart vast te leggen. Wie deze vegetatiekaarten nu naast elkaar legt ziet dat er enorme veranderingen in het gebied zijn. Zo is er veel meer dop- en struikheide en zijn grassen in aantal teruggelopen. Ook beenbreek, moeraswolfsklauw en kleine zonnedauw zijn niet zeldzaam. Zelfs de gevlekte orchis doet het prima!

> >>

Ieder jaar 1400 broedvogels present Een ander onderdeel van het onderzoek richt zich op broedvogels. Dankzij jaarlijkse tellingen zijn de effecten van het beheer ook te zien aan het wel en wee van broedvogels. Al sinds 1976 verzamelen vogelaars gegevens over de broedvogels. Dit levert heel waardevolle informatie op die gebruikt wordt bij het plannen van het beheer. Dankzij de afwisseling in droge en natte plekken, korte en hogere begroeiing en natuurlijk de rust, doen vogels van de open heide het nog redelijk goed op het Doldersummerveld. Jaarlijks broeden er ongeveer 70 vogelsoorten op het Doldersummerveld. Samen zo’n 700 paren, dus 1400 vogels. Voor deze vogels zijn de omstandigheden op de rustige delen geschikt om een nest te bouwen, eieren uit te broeden en jongen groot te brengen. Ze vinden er voldoende voedsel, dekking en stilte. Zestien soorten van de Rode lijst (van met uitsterven bedreigde vogels) broeden er regelmatig.



Goed en slecht nieuws Op het open Doldersummerveld weten soorten als kievit, watersnip, veldleeuwerik en graspieper zich goed te hand­haven. Honderd paar veldleeuweriken is uniek. Hun gezang is niet van de lucht. Al met al steekt de ontwikkeling van de heidevogelstand op het Doldersummerveld gunstig af bij de ontwikkeling elders op heidevelden in ons land. Toch gaat het met sommige soorten op het Doldersummerveld slecht, zoals met de wulp en de tapuit. Bij de wulp spelen waarschijnlijk veranderingen in graslanden (verdroging, eenvormigheid) in de omgeving van de heide een rol. Wulpen zoeken daar voedsel. Bij de tapuit speelt het lokaal bijna uitsterven van het konijn een belangrijke rol, Beenbreek naast de achteruitgang van de insectenstand. Het konijn hield de vegetatie kort, waardoor de tapuit goed achter Gevlekte orchis zijn insectenprooi aan kon rennen. Dat rennen valt in hoge, ruige heide niet mee. Tapuiten gebruiken de talrijke konijnenpijpen graag om er hun nest te bouwen. Omdat er veel minder konijnen zijn, zijn er minder pijpen en dus is er ook minder nestelgelegenheid voor tapuiten. In deze veranderingen is e op de heid het Doldersummerveld niet uniek, het doet zich voor op alle Nederlandse heidevelden. Een kijkje 22 december ag m o Op zaterd p ndscha Open karakter behouden Drentse La het houdt Het ndeling op a Het Doldersummerveld is een van de parels van het Nationaal Park Drents-Friese Wold. n winterw e e t e r h u  u is 0 14.0 rtpunt erveld. Sta Meetresultaten laten zien dat de openheid en de vernatting gunstige gevolgen hebben m i m o u o rs sk e p ld a Do e scha ntrum bij d voor de plantengroei en de vogelstand. Bij de inrichting en het beheer houdt het Drentse . ce e m ti u a rs e rm info 1 in Dold Landschap blijvend rekening met het kenmerkende open karakter van het veld en met grote enderweg ren aan de Hu geveer 2 u n ling zal o delen natte heide. Te veel ­recreatie (mensen) kan funest zijn voor de vogels en de plantengroei. e d n a w e e D rt ent van ha Rust is een must! duren. U b ! d ig uit­genod

ursie

c Ga mee op ex

Aekingerzand

Doldersummerveld

Konijn >

Ook Staatsbosbeheer meet de voor- of achteruitgang van de natuur in haar terreinen. Eén van de belangrijkste gebieden in haar deel van het nationaal park is het Aekingerzand. In 2007 zijn professionele onderzoekers aan de slag gegaan om de vogelbevolking in kaart te brengen. Vooral boomleeuwerik, veldleeuwerik en tapuit stonden in de belangstelling omdat het met deze soorten landelijk slecht gaat. Zo verdwijnt de veldleeuwerik langzamerhand uit agrarische gebieden en gaat het slecht met de tapuit in heidegebieden (zie het stukje over het Doldersummerveld). Konijnen onmisbaar De telresultaten zijn niet slecht. In vergelijking met telgegevens uit 2004 lijkt het verschil met het afgelopen seizoen niet groot. Veld- en boomleeuwerik blijven ongeveer stabiel van 76 paar voor beide soorten in 2004 naar 65-75 paar in dit seizoen. Voor de tapuit is het beeld gunstiger. In 2004 telde men 20 paar en in 2007 meer dan 30 paar. De vooruitgang is volledig tegengesteld aan de rest van het land, waar de tapuit dramatisch achteruit gaat. De vooruitgang hangt waarschijnlijk samen met de plaatselijke toename van de konijnen, die met hun holen zorgen voor broedmogelijkheid voor de tapuiten. Maar ook het grazen door koeien en schapen helpt mee. Zij zorgen voor korte vegetaties waartussen de tapuit al rennend achter insecten aan kan jagen. Verder hebben met zekerheid een stuk of wat paartjes nachtzwaluwen met succes in de zandduinen van het Aekingerzand gebroed. Verheugend is ook dat de grauwe klauwier het gebied heeft ontdekt. Minimaal twee jongen vlogen uit. Verder is een dergelijk gebied met veel vrijstaande dennen en een grote lengte aan bosranden een uitstekend leefgebied voor de groene specht, een soort waar het elders slecht mee gaat. Meer bijzondere vogels Het Aekingerzand is ook een belangrijk gebied voor vogelsoorten die er niet broeden. Dat bewijst de waarneming van drie velduilen in het voorjaar. Verder was het dit voorjaar helemaal prijs met waarnemingen van kleine zilverreiger, zeearend, zwarte ooievaar en hop. Ook de raaf was regelmatig te zien, vaak met meerdere exemplaren tegelijk. Kortom, een magnifiek natuurgebied Wilt u de ru ige natuur waar het door het actieve in het Aeking erzand van beheer van Staatsbosbeheer dichtbij beleven, g a dan mee met de Wa de goede kant opgaat. Winterwan rme deling voo r doordou Een echt duwtje in de rug Datum: 5 ja w ers. nuari om 10 dus om met het gevoerde .00 uur. Informatie : Bezoekers centrum beheer door te gaan. Drents-Fri ese Wold (tel. 0516-4 64020)

Nachtzwaluw > foto: Joop Tiemens

v Watersnip

Tip

Hedie Meischke

Boomleeuwerik > foto: Saxifraga, Edwin Winkel

Tapuit

Tellingen tonen aan

Succesvol beheer in het Aekingerzand

Jeneverbessen in het Drents-Friese Wold Jeneverbessen spreken tot de verbeelding. Met hun grillige vorm zijn het opvallende ­verschijningen. De struiken horen thuis in stuifzand en hei. In het nationaal park is er genoeg potentieel leefgebied voor deze inlandse naaldhoutsoort en zouden er daarom veel moeten voorkomen. Helaas is dat echter niet het geval. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Dwingelderveld, waar duizenden struiken dicht opeen groeien, is de jeneverbes eerder zeldzaam dan algemeen in het Drents-Friese Wold. In het Aekingerzand zijn de aantallen jeneverbessen die hier (nog) staan op de vingers van twee handen te tellen. Een paar struiken zijn er slecht aan toe. Dit zie je ook elders in het land: aftakelende oude bomen met weinig jonge planten. Alle reden om daar iets aan te doen. Dat vond ook een groep enthousiaste liefhebbers, die zich het Jeneverbesgilde noemt. Zij heeft zich het lot van deze boomsoort aangetrokken en is actief met onderzoek en bijzondere acties. Op verzoek van het gilde heeft Staatsbosbeheer de jeneverbessen in haar terreinen geïnventariseerd. Goed nieuws is dat in het Aekingerzand enkele jonge plantjes zijn gevonden. De meest bedreigde jeneverbessen met de zaailingen in het Aekingerzand en de Hildenberg zijn van een beschermend schapenraster voorzien om ze de kans te geven zich ongestoord te ontwikkelen. Ook zijn omringende bomen en struiken rond jeneverbessen op de Bosberg, de Kraaiheidepollen en in Berkenheuvel gekapt. De eerste tekenen van herstel zijn al waar te nemen, zowel in het Aekingerzand als in de Hoekenbrink. Door meer licht en ruimte kunnen de struiken zich herstellen van de schade. Hopelijk krijgen de jonge struiken de kans op te groeien tot volwaardige en majestueuze struiken. Locatie met jeneverbessen

Jeneverbes Natuur en cultuurhistorie in verhalen, gedichten en beelden Jan van Ginkel schreef een schitterend boek over de oer-Drentse jeneverbes. Hij behandelt het wel en wee van de struik door de eeuwen heen, zijn plaats in het landschap en de vele mythen en verhalen die er over deze wonderlijke struik de ronde doen. Ook de culinaire aspecten (jenever!) komen uitgebreid aan de orde, inclusief heerlijke recepten. Maar wat het boek anders maakt dan vele andere zijn de gedichten, sprookjes en afbeeldingen die het tot een heel sfeervol boek maken. Het boek is voor € 14,95 te koop in de boekhandel en de bezoekerscentra van de ­nationale parken in Drenthe.

Werk in uitvoering Plaggen voor heidekartelblad Heidekartelblad is een zeldzame plantensoort van de vochtige heide, vooral op een wat lemige bodem. Deze bijzondere plant is het ene jaar meer te vinden dan het andere jaar. In 2007 werd Natuurmonumenten volkomen verrast door enige honderden exemplaren aan de rand van een ven in het Wapserveld. Daar waar koeienpoten een pad hadden uitgelopen was een diep spoor ontstaan. De weggelopen grond lag als het ware op een soort ril. Op die ril groeide een behoorlijke ­hoeveelheid heidekartelblad. Deze nieuwe zaadvoorraad wil Natuurmonumenten gebruiken om in de directe omgeving vergraste heide te plaggen, waardoor heidekartelblad ook op die plaatsen een kans krijgt. Heidekartelblad is gevoelig voor verzuring en ver­droging van de grond. De verzuring door neer­slag is de laatste jaren afgenomen. Bovendien zijn in het nationaal park anti-verdrogingsmaat­ regelen genomen, waardoor bijzondere soorten weer een kans krijgen.

Herinrichting entree Bezoekerscentrum Nieuwe informatiezuilen Plaggen voor heidekartelblad

Insectenwand (Grontmij)

Herinrichting entree Bezoekerscentrum Bij Terwisscha wordt de entree bij het bezoekerscentrum aangepast. Hierdoor ontstaat een duidelijke poort naar het nationale park. Bij het begin van de toegangsweg naar het bezoekerscentrum maakt de Grontmij een pleintje waarin de weg naar Elsloo in de bestratingsvorm wordt betrokken. Er komen ook een paar zitbanken en een speciale ‘insectenwand’. Deze wand is een meter hoog, waarin met gaas en andere materialen een leefomgeving wordt geschapen voor wilde bijen en andere insecten. Bordjes geven informatie over de boeiende leefwijze van deze dieren. Bij het plein verrijzen straks langs de weg twee unieke Drents-Friese Wold grenspalen, die de poort tot het park extra kracht bijzetten. Deze gietijzeren markeringszuilen zullen straks ook op een beperkt aantal andere entrees verschijnen.

Boswachter Tiemens met een nieuwe grenspaal.

Nieuwe Informatiezuilen Binnenkort verschijnen er nieuwe informatiezuilen in en om het nationaal park. Momenteel staan er zuilen in Doldersum (schaapskooi), de Hoekenbrink, Diever (informatiecentrum), Boijl (parkeerplaats), het bezoekerscentrum en de Walhof. Verder staat er al een zuil aan de Canadaweg met informatie over De Grenspoel. De overige nieuwe zuilen verschijnen in Vledder, Appelscha, Hoogersmilde, Zorgvlied en Wateren. De zuilen geven informatie over het park, wat je er kunt doen, zoals wandelroutes, en bijzonderheden over de plek waar de zuil staat. Inmiddels is het idee van de informatiezuilen, zoals we die in het Drents-Friese Wold hebben ontwikkeld, overgenomen door veel andere parken, zoals het Dwingelderveld, de Utrechtse Heuvelrug en de Biesbosch. Een deel van de zuilen is betaald door een combinatie van ANWB en het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit, als cadeau voor koningin Beatrix ter gelegenheid van haar jubileum vorig jaar. Deze zuilen zijn te herkennen aan een oranje lint rond de zuilen. Een vorstelijk cadeau!

Hier, rechts van de weg, ligt de landweer in het Aekingerzand. Die van Elsloo takt hier op aan.

Foto: Saxifraga, Mark Zekhuis

Dode dassen langs de weg Het gaat goed met de das. Helaas betekent dat ook dat we steeds vaker dode dassen langs de weg vinden. Medio oktober 2007 staat de teller voor dit jaar al op zes, tegen 1 in heel 2002. Het aantal burchten neemt toe en daarmee ook het aantal jongen. Op zoek naar voedsel kruisen de dassen wegen en paden. Het is jammer dat er nog volstrekt onvoldoende dasoversteekplaatsen met gaas en duikers onder de wegen liggen. Deze voorzieningen zijn nodig om de das een lang leven in het nationaal park te gunnen. Het gaat in ieder geval om de volgende wegen: Huenderweg (3 slachtoffers op exact dezelfde locatie); Ten Darperweg (3 slachtoffers op dezelfde lokatie); Storklaan/Solweg 2, Appelschaseweg 1, De Oude Willem 1 en de Friese Bosweg 1. Het zou ook helpen als u binnen het park niet harder rijdt dan 60 km per uur. Beschouw u als gast in een natuurgebied. Verder is het een kwestie van voorzichtig rijden, opletten en ontwijken. Dat is goed voor de das, maar ook voor reptielen, amfibieën, egels, marters en eekhoorns.

Dode dassen Herstel landweer

Herstel landweer Op 29 september was het de bedoeling om een oude landweer bij Esloo te herstellen. Deze vrijwilligers­ actie was onderdeel van de groene maand. Dit jaar had deze speciale maand cultuur en landschap als thema. Het was de bedoeling om ruim driehonderd meter op te schonen door struiken te verwijderen en zo de landweer weer zichtbaar te maken in het landschap. Het initiatief van Hans Salverda viel letterlijk in het water. Door de vele buien werd het opschonen afgelast. De landweer waar het om gaat ligt bij Elsloo en is nog goed in het landschap te herkennen. Tijdens de 80-jarige oorlog was het een verdedigingsbolwerk, bedoeld om de Spaanse troepen de doorgang naar Friesland te beletten. Wilt u de handen uit de mouwen te steken om de landweer samen met andere vrijwilligers op te knappen, stuur dan een mail naar [email protected]

Nieuwe wandelkaart bijna klaar In de vorige Bladwijzer stond een bericht over nieuwe wandelroutes in Zorgvlied en in het Elsloërveld. In en rond de Schaopedobbe – net buiten het park – is de bestaande wandelroute uitgebreid door een nieuw stuk natuurgebied. Bij Hoogersmilde is de Oude Smildiger wandelroute uit­gezet. Binnenkort verschijnt de ­nieuwste editie van de wandelkaart van Staatsbosbeheer, uitgegeven door Falkplan. Op de geheel geactualiseerde kaart staan alle oude en de nieuwe wandelroutes aangegeven. Deze prachtige en volledige kaart is o.a. te koop in het bezoekers­ centrum, het informatiecentrum, bij de VVV’s en bij de ANWB.

Nieuw: Digitale nieuwsbrief Dit jaar is gestart met een ­digitale nieuwsbrief voor mensen die zich betrokken voelen bij het nationaal park. Dat zijn b.v. medewerkers van de beheerders, onze natuurgidsen en de recreatieondernemers die de cursus gastheerschap hebben doorlopen. Omdat de nieuwsbrief allerlei actuele nieuwtjes biedt, kan de redactie zich voorstellen dat u deze nieuwsbrief ook graag per e-mail wilt ­ontvangen. Dat kan. Om deze nieuwe digikrant te ontvangen vanaf 2008 hoeft u alleen maar een mail te sturen naar [email protected] onder vermelding van Digitale nieuwsbrief 2008 en uw e-mailadres. De nieuwsbrief verschijnt circa 8 x per jaar. De diginieuwsbrief is overigens ook te vinden op de website van het Drents-Friese Wold, inclusief de oude exemplaren.

Leerlingen presenteren de resultaten van hun opdracht In augustus zijn 60 leerlingen van scholengemeenschap Stad en Esch in Meppel met opdrachten in het Nationaal Park Drents-Friese Wold aan het werk geweest. Partners van het park hadden de opdrachten ­speciaal voor de leerlingen van VWO-6 opgesteld. Op vrijdag 31 ­augustus presenteerden de leerlingen hun bevindingen aan de opdrachtgevers van het nationaal park.

Impressie van de fotografieworkshop op 28 april 2007. Niet het landschap, maar een cursist stond model voor deze foto. (foto: Meindert van Dijk)

Succes! De opdrachten zijn gebaseerd op de vragen die leven binnen het park. Natuurbeheerders, recreatieonder­

Foto: Monique Pan

Drents-Friese Wold in nieuwe Bosatlas In de nieuwe De Bosatlas van Nederland staan de ­prachtige tekeningen van Ulco Glimmerveen, die het toekomstbeeld van een groot deel van Nationaal Park Drents-Friese Wold laten zien. De nieuwe atlas biedt een schat aan gegevens voor iedereen die meer wil weten van ons land. In 19 hoofdstukken en op 2400 kaarten reist u heel Nederland door en maakt u kennis met facetten als klimaat, landschap, natuur en bevolking. Kortom een bijzondere aanwinst! Het lijvige en kleurrijke boek is te koop in de boekhandel en kost tot 1 januari 2008 € 99,95 (daarna € 129,99).

Wat er aan vooraf ging De school Stad en Esch uit Meppel had besloten een werkweek in het Nationaal Park Drents-Friese Wold, samen met het IVN, inhoud te geven. De werkweek paste in het project Scholen voor Duurzaamheid. Leraren kregen een training over de werkwijze van het project, het werken met een adviesbureau, opdrachten en opdrachtgevers. De docenten hebben de vragen vanuit het Drents-Friese Wold passend gemaakt voor de vier gekozen profielen van de leerlingen.

Paddenstoelennieuws Eind september was het ­bezoekerscentrum het toneel van een IVN-kadercursus Paddenstoelen. 23 Natuur­gidsen uit Friesland lieten zich bij­scholen over paddenstoelen. Na de theorie volgde natuurlijk de praktijk. In de nazomer was het vochtig en lekker warm, prima weer voor paddenstoelen. Onder leiding van Gosse Haga werden er vele tientallen paddenstoelen en zwammen op naam gebracht. In de onmiddellijke omgeving van het bezoekerscentrum vonden de cursisten 72 soorten in anderhalf uur. Hans Baron, de gids voor de paddenstoelenexcursies in de maand oktober, heeft nu al 301 soorten gevonden! Zijn lijst met soorten kunt u ­opvragen bij het bezoekers­centrum.

nemers, landbouwers en het secretariaat van het Nationaal Park formuleerden 9 opdrachten waar leerlingen in groepjes mee aan de slag gingen, zoals “Wat is de relatie tussen mensen en natuur”, en “Wat is het effect van verkeer op de natuur”? Tijdens de werkweek maakten de leerlingen de opdrachten allereerst concreter door gesprekken met hun opdrachtgevers. De leerlingen begrepen dat het om echte maatschappelijke vraag­ stukken ging. De opdrachtgevers waren verrast over de inzet van de leerlingen. Op vrijdag­middag presenteerden de leerlingen hun bevindingen tot ieders tevreden­heid. De leerlingen hadden er lol in. De opdrachtgevers vonden over het algemeen dat de leerlingen hard aan het werk waren geweest. Dankzij de inzet van organisaties en personen is het een geslaagde werkweek geworden. De kans dat u volgend jaar weer leerlingen van Stad en Esch tegenkomt is daarom groot! Wil je meer weten over paddenstoelen, lees “De grote Paddenstoelen Gids voor onderweg” van Uitgeverij Tirion (€ 27,95).

Brinken in beeld Langs esdorpen in Drenthe

Brink in Doldersum

Wie kent niet de brink van Dwingeloo met zijn ­ ajestueuze eiken en branddobbe? Of de brink van m Ruinen aan de voet van de 12e eeuwse kerk? En die van Diever in het hart van het dorp? Brinken zijn groene longen in de Drentse dorpen, met een ­historische functie. In dit boek belichten Edward Houting, Klaas Roelof de Poel en Hans Vrijer de geschiedenis van de brinken, het veranderende gebruik en de huidige situatie. Hoe zijn de brinken door de eeuwen heen ontwikkeld en wat is de waarde van brinken in onze tijd? De bijzondere kwaliteiten en de sfeer van de Drentse brinken staan centraal in de prachtige reeks foto’s die het boek sieren. Vijf brinkenroutes maken u wegwijs naar dorpen met brinken, per fiets of per auto. Zo is het mogelijk om zelf de grote kwaliteit van het Drentse landschap en van de esdorpen met de brinken te ervaren. Het boek is voor € 22,50 te koop in de boekhandel.

Hoogtepunten uit de agenda Voor meer informatie en opgave: Bezoekerscentrum Drents-Friese Wold (tel. 0516-464020) December – Januari

Adressen Bezoekerscentrum Appelscha Terwisscha 6a 8426 SJ Appelscha Telefoon: 0516-464020 E-mail: [email protected]

Keltische Bomen In de kerstvakantie zijn er diverse mogelijkheden om meer te weten te komen over de Keltische bomen. Er is een speciale expositie over dit onderwerp. Maar er is meer: donderdag 20 december Lezing over Keltische bomen: start 19.30 uur in het bezoekerscentrum Drents-Friese Wold zondag 23 december

Informatiecentrum / VVV Diever Bosweg 2a, 7981 LE Diever Telefoon: 0521-591748 E-mail: vvv-diever@vvvdrenthe­ plus.nl

Excursie langs Keltische bomen; start 14.00 uur vanaf het Bezoekerscentrum Drents-Friese Wold Lekker wandelen zaterdag 22 december start 14.00 uur. Speciale wandeling over het Doldersumerveld samen met een gids van de Stichting Het Drentse Landschap. Startpunt is de schaapskooi aan de Huenderweg 1 in Doldersum. Zie ook de ­uitnodiging voor deze speciale excursie bij het artikel over het Doldersummerveld donderdag 27 december, 10.00 uur. Midwinterwandeling (6 uur onderweg) met de Stichting Het Drentse Landschap. Startpunt is de schaapskooi aan de Huenderweg 1 in Doldersum zaterdag 5 januari; start 10.00 uur. Warme Winterwandeling voor doordouwers met een hartversterker. Startpunt is het Bezoekerscentrum Drents-Friese Wold

Voor de kinderen donderdag 27 december Alles over bomen (7 – 12 jaar). Start 14.00 uur in het bezoekerscentrum Drents-Friese Wold

Colofon Redactieadres Nationaal Park Drents-Friese Wold Redactie Bladwijzer A: Postbus 122, 9400 AC Assen T: 0592-365669 E: [email protected] T: www.nationaalpark-drentsfriese-wold.nl Redactie Jantsje Bijmholt Hans Dekker (eindredactie) André Donker Joke Hofsteenge (correctie) Sonja van der Meer Monique Pas Joop Tiemens Fotografie Hans Dekker (tenzij anders ­aangegeven)

Valkruid provinciale bloem van Drenthe

Lay-out Albert Rademaker BNO

Lezers van Grasduinen en vrijwilligers van FLORON hebben valkruid als provinciale plant van Drenthe gekozen. In het nationaal park is nog één locatie met valkruid, een klein open perceeltje op de grens van Friesland en Drenthe. Hier bloeien jaarlijks een flink stel planten. Maaien en plaggen zorgen voor nieuwe kansen, maar uitwisseling van zaden met planten op andere locaties is moeilijk door de ligging in het bos. Die uitwisseling is nodig om planten genetisch vitaal te houden. De dichtst­ bijzijnde plekken zijn de Schaopedobbe enerzijds en het Leggelderveld anderzijds. ­Wordt onge­twijfeld vervolgd.

Grafische verzorging en correctie Docucentrum, provincie Drenthe © Secretariaat Nationaal Park Drents-Friese Wold 2007