de montage van de hoofdaardrail *)

IE01 Impuls 36.qxd:IP Impuls

13-01-2010

09:43

Pagina 1

Katern voor scholing, her- en bijscholing

36 Een uitgave van Intech Elektro & ICT en OTIB januari 2010

inHoud 1 De hoofdverdeling in het TT-stelsel en de montage van de hoofdaardrail

Elektrische systemen installeren en testen (4)

De hoofdverdeling in het TT-stelsel en de montage van de hoofdaardrail *)

4 Otib-nieuws

5 Cursussen Fotowedstrijd ‘Zo moet het niet’

Elektricien Jan van Galen en zijn leerling Max Meier zetten hun werkzaamheden in het huis van de familie Brandts voort. Meier moet de aansluitklem van de aardelektrode met kruisprofiel, die hij een paar dagen geleden in de tuin heeft geslagen, weer uitgraven, de nieuwe hoofdaardrail monteren en met de aardelektrode verbinden. Allereerst moet Meier nog een keer de lusimpedantie ZS(e) via de aarding meten, om vast te stellen of de waarde ervan is veranderd ten opzichte van de laatst gemeten waarde. Verrast stelt hij vast, dat het meetapparaat nu ZS(e) = 51 Ω aangeeft in plaats van de eerder gemeten 62 Ω. Hij hoopt van zijn leermeester een gefundeerde verklaring te krijgen. Die geeft hem echter nauwelijks antwoord, maar belooft de volgende dag meer te vertellen. Tot dan moet hij zelf maar een plausibel antwoord vinden. Van Galen tekent de punten af voor de bevestiging van de nieuwe hoofdverdeelinrichting, die in de buurt van de huisaansluitkast moet worden geplaatst. Meier boort vervolgens de gaten voor de pluggen en plaatst de hoofdaardrail. Nu moet hij een groengele geïsoleerde geleider VD (H07V-U) 6 mm2 als beschermingsleiding leggen, vanaf de rail direct naast de oude kabel VMvK 4x6 mm2 tot aan de oude hoofdverdeler op de bovenverdieping. Een door Van Galen vooraf getekend schema toont details van de geplande voorlopige eindtoestand van de nieuwe hoofdverdeling, de direct aangesloten installatiedelen en van de aansluiting van de oude leiding (afbeelding 1). De leerling krijgt een kopie waardoor hij zoveel mogelijk zelfstandig kan werken. Meier: ‘Waarom leggen wij die groengele draad? De mantelleiding heeft vier aders. We *) Sommige uitvoeringsvormen van de installatie, zoals

hier beschreven zijn typisch voor Duitsland en zal men

hebben toch alleen een zwarte en de blauwe ader nodig, omdat we de benedenverdieping voorlopig alleen met wisselstroom en niet met draaistroom uitvoeren? De bruine en de tweede zwarte ader blijven toch ongebruikt? Een daarvan kan dan toch als PE worden gebruikt, of niet?’ Van Galen: ‘Dat is niet in overeenstemming met de norm. In meeraderige kabels en leidingen moet de beschermingsleiding over de gehele lengte groengeel zijn gemarkeerd. Dat geldt ook voor eenaderige kabels die een mantel hebben, leidingen en ook voor draad. Bij draad (VD) mag je echter bij uitzondering van dit voorschrift afwijken, wanneer groengele isolatie niet verkrijgbaar is, bijvoorbeeld bij doorsneden groter dan 16 mm2. Dan moet je de draad op de aansluitplaatsen echter groengeel markeren.’ Meier: ‘Dat zou je toch altijd kunnen doen?

Uitleg Huizen waarvan de kelder gedeeltelijk beneden de grondwaterspiegel ligt, hebben meestal een waterdichte bak. Waterondoorlatend beton beschermt de keldermuren (ten minste tot aan het aardoppervlak) en de keldervloer tegen binnendringen van grondwater. Omdat een dergelijke bak niet mag worden doorboord, wordt de aardleiding bijvoorbeeld boven de bak door de muur en langs de buitenmuur van het huis in de grond gebracht.

in Nederland niet vaak tegenkomen. 36 1


13-01-2010

09:43

Pagina 2

elektrische systemen installeren en testen (4)

aansluiting eengezinswoning met hoofdverdeling TT-stelsel

aardlekschakelaar 40/0,03 A

selectieve hoofdautomaat 40A

oude verdeling in bovenverdieping

2 X (YMvK 3x1,5 mm2)

kinderkamer 2

2 X aardlekautomaat 16/0,03 A

kinderkamer 1

kWh

VD (H07V-U) (groengeel) 6 mm2 (voor oude verdeling in verdieping)

4 x 10 mm2 zo nodig VD (H07V-U) (beschermd gelegd) VMvK

oude leiding VMvK 4 x 6 mm2 slechts één zwarte ader en de blauwe ader aansluiten

potentiaalvereffeningsleiding VD (H07V-U) 6 mm2 (verbonden met metalen hoofdleidingen voor water, afvoerwater, gas en dergelijke)

VD (H07V-U) (groengeel) 10 mm2

hoofdaardrail aardleiding (bijvoorbeeld 1x16 mm2)

NYY-J

huisaansluiting

1. Aansluiting eengezinswoning met hoofdverdeling

Waarom is die groengele markering voor de gehele lengte vereist?’ Van Galen: ‘Ik ben de schrijver van de norm niet, je vindt voor zoveel bepalingen geen duidelijke reden. In dit geval denk ik dat de reden voor de hand ligt. Een aanwezige kabel of leiding kun je voor een extra aftakking op elke willekeurige plaats onderbreken. In dat geval moet met zekerheid kunnen worden vastgesteld wat de beschermingsleiding is en dat kan met een isolatie die over de hele lengte groengeel is.’

Aansluitingen hoofdaardrail Nadat de beschermingsleiding is aangelegd en aangesloten op de hoofdaardrail, moet deze met aarde worden verbonden. Meier moet daarvoor de aardleiding door de buitenmuur van de kelder voeren. Van Galen heeft hiervoor een kabelinvoering met krimpkousafdichting meegebracht. De krimpkous verhindert dat langs de doorvoering vocht kan binnendringen. Voor de aardleiding NYY-J 1x16 mm2, met circa 12 mm buitendiameter, is een krimpkousdoorvoering met de kleinste maat voldoende. Er moet een gat van 40 mm worden geboord. De leerling moet een beetje schuin van binnen naar buiten boren, het boorstof grondig uit het metselwerk verwijderen, de kabelinvoering met twee spiraalvormige schuimplastic ringen in het boorgat centre36 2

ren (afbeelding 2) en met een speciale afdichtmassa – en zo nodig met mortel of gelijkwaardig snelhardend materiaal – het boorgat in de binnen- en buitenzijde van de muur afdichten. Pas na uitharding van de afdichtmassa mag de kabel door de kabelinvoering worden getrokken. Nadat de kabel is ingevoerd en vastgezet laat de elektricien de slangvormige einden van de kabelinvoering krimpen, door ze met een heteluchtventilator bij een temperatuur van circa 130 °C aan de binnen- en -buitenzijde van het gebouw te verwarmen, tot zij strak om de kabelmantel heen zitten. In de tuin sluit Meier de kabel aan op de aansluitklem van de aardelektrode en omwikkelt de plaats van de verbinding met een corrosiewerende tape (Densoband). De aardleiding tussen de gevel en de elektrode-aansluiting beschermt hij met behulp van een geelzwart waarschuwingslint, dat hij ongeveer 10 – 20 cm boven de kabel in het grond legt. Nu legt en bevestigt Meier vereffeningsleidingen tussen de hoofdaardrail en de hoofdleidingsystemen. Voor de aansluiting op de buizen heeft hij aardingsklemmen met verschillende diameter. Van Galen verbindt ondertussen de PE-rail in de nieuwe verdelerkast met de hoofdaardrail en maakt vervolgens de oude

mantelleiding VMvK 4x6 mm2 op de huisaansluitkast (HAK) los, om deze in de nieuwe hoofdverdeling in te voeren en op de aardlekschakelaar 40 A/0,03 A aan te sluiten. Daarmee onderbreekt hij tijdelijk de stroomvoorziening in het gehele huis. Renate Brands was daar al op voorbereid. Het binnenwerk van de verdelerkast levert weinig problemen op, want de belangrijkste onderdelen (meterbord, montagerails voor bevestiging van schakelaars, installatieautomaten en aardlekschakelaars) zijn al ingebouwd en/of voorgemonteerd, respectievelijk voorbedraad. Van Galen verbindt nu de aansluitklemmen van de selectieve hoofdautomaat in de verdelerkast met de huisaansluitkast, haalt de kWh-meter uit de oude hoofdverdeler op de bovenverdieping en monteert deze op de nieuwe plaats. In de oude verdeler vervangt hij de nu niet meer aanwezige meter door draadbruggen met VD 6 mm2. Bovendien monteert hij daar nog een klemmenstrook, waardoor de door Meier geïnstalleerde beschermingsleiding 6 mm2 wordt verbonden met de al geïnstalleerde beschermingsleidingen voor de benedenverdieping.

Selectieve automaat Meier: ‘Waarom heet de hoofdautomaat een selectieve automaat?’ Van Galen: ‘De automaat biedt de mogelijkheid de installatie van de gebruiker voor de voedingsmeter te scheiden, dus spanningsloos te maken. Dit is het hoofddoel. Als installatieautomaat zorgt hij bovendien voor de beveiliging tegen overbelasting en kortsluiting. Daarbij moet hij selectief reageren. Het betekent dat de automaat niet mag schakelen wanneer bijvoorbeeld een kortsluiting optreedt in een stroomafwaarts gelegen eindgroep die is beveiligd door een type B-automaat. Treedt een kortsluiting op in de hoofdvoeding voor de eindgroep, dan moet hij onderbreken voordat één van de NH00-mespatronen van het type gL in de huisaansluitkast wordt aangesproken. De uitschakelkarakteristiek type E van de hoofdautomaat onderscheidt zich van de type B karakteristiek van gebruikelijke installatieautomaten. De hoofdautomaat die wij hier installeren, is selectief met type B installatieautomaten 16 A en 25 A en met de voorgeschakelde NH00-mespatro-


13-01-2010

09:43

Pagina 3


nen vanaf 63 A, wanneer de kortsluitstroom op de plaats van de fout de 10 kA niet overschrijdt.’ Meier: ‘En waarom is onze hoofdautomaat vierpolig? Anders was hij altijd driepolig.’ Van Galen: ‘Je weet dat het hier gaat om een TT-stelsel. Daarbij geldt ook de nul als actieve geleider, die een hoge spanning ten opzichte van aarde kan aannemen. Wanneer in een dergelijk net een schakelaar met het oog op de veiligheid een installatiedeel van zijn voedingspunt moet scheiden, dan moet hij ook de nul onderbreken.’ Als Van Galen de kabel VMvK 4x6 mm2 in de nieuwe hoofdverdeling aansluit, besluit hij, gebruikmakend van de spanningsloze installatie, om de overgangsweerstanden van de nieuwe beschermingsleidingen en de isolatieweerstand van de oude installatie over de kabel te meten. Even later zien ze dat de overgangsweerstanden tussen de zojuist geaarde hoofdaardrail en de beschermingscontacten van de contactdozen op de benedenverdieping, de verwachte lage weerstandswaarden hebben. Vandaar dat de meting van de isolatieweerstand daarna kan worden uitgevoerd.

Meting isolatieweerstand Van Galen: Via de kabel VMvK 4x6 mm2 bereiken we met een meting alle eindgroepen op de begane grond. Ik zou de isolatieweerstand na elkaar willen meten, en wel tussen de zwarte en de blauwe ader, tussen de zwarte ader en de hoofdaardrail en tussen de blauwe ader en de hoofdaardrail (afbeelding 3). Meier: ‘In de armaturen zitten nog gloeilampen.’ Van Galen: ‘Let op. Ik draai direct in de

benedenverdieping alle gloeilampen uit de fittingen, schakel de lichtschakelaars aan en trek de apparaatstekers uit de wandcontactdozen, inclusief die van koel- en vrieskast, magnetron en telefoon. En jij haalt boven de voordeur de beltransformator van het net. De aansluiting is spanningsloos, maar controleer het eerst nog een keer.’ Meier: ‘En wat doen we met de elektrische kachel?’ Van Galen: ‘Het is een oud model zonder schakelklok en elektronische besturing. Dus controleer ik alleen of alle schakelaars in de nulpositie staan. Daarmee is hopelijk alles in orde. Anders moeten wij hem in de aansluitdoos losmaken.’ Meier: ‘Dat geeft nogal wat werk.’ Van Galen: ‘Gewoonlijk is het voldoende de installatie spanningloos te maken, binnen de stroomketens alle schakelaars te sluiten, de actieve geleiders met elkaar te verbinden en de isolatieweerstand van deze leidingbundel ten opzichte van de geaarde beschermingsleiding, respectievelijk de hoofdaardrail te meten. Omdat wij echter nieuwe beschermingsleidingen in de installatiebuizen hebben getrokken, waarin oude leidingen zaten, zou ik voor de veiligheid deze keer de isolatieweerstand wat uitgebreider willen meten.’ Meier: ‘De installatie van de kinderkamer op de bovenverdieping zit nog op de oude verdeling.’ Van Galen: ‘Nee, de voeding daarvan heb ik bij de meteromzetting onderbroken. Wij moeten er alleen aan denken deze weer aan te sluiten, omdat wij de nieuwe installatie daarvan vermoedelijk niet meer gereed krijgen vandaag. Zo Max, ga nu maar meten. Weet jij de minimale waarde voor de isolatieweerstand?’

metselwerk

buiten

binnen

nieuwe beschermingsleiding VDvk 6 mm2

oude mantelleiding VMvk 4 x 6 mm2

hoofdaardrail

centrering

kabelinvoering

60 mm

2. Kabelinvoer met krimpkous.

60 mm

isolatiemeter

3. Meting isolatieweerstand via

VMvK

4x6 mm2.

Meier: ‘0,5 MΩ?’ Van Galen: ‘Nee, deze waarde is onlangs opnieuw vastgelegd. Vanaf 1 september 2009 geldt RISO ≥ 1,0 MΩ in installaties met een meetspanning tot 500 V. Op zich is het geen probleem, want bij een isolatie volgens de voorschriften bereikt de isolatieweerstand in huisinstallaties vaak meerdere 10 MΩ’s of zelfs nog veel meer.’

Vereffeningsleiding Meier: ‘Hoe bereken je de doorsnede van de vereffeningsleiding voor de verbinding met de hoofdaardrail?’ Van Galen: ‘Daaraan is in de regel niets te berekenen. De minimale doorsnede daarvan voor kopergeleiders is in de norm op 6 mm2 vastgelegd. Gebruik je bij uitzondering een aluminiumgeleider, dan moet deze minimaal 16 mm2 bedragen en bij een stalen geleider 50 mm2.’ Meier: ‘Waarom gelden er verschillende waarden?’ Van Galen: ‘De metalen onderscheiden zich onder ander in hun elektrische geleidbaarheid. Hoe kleiner de geleidbaarheid, des te groter de benodigde doorsnede. Bovendien spelen bij dergelijke normafspraken de beschikbare genormaliseerde doorsneden een rol. Bij aanleg boven de grond komen aardleidingen van staal, bijvoorbeeld bandstaal 20x2,5 mm of rondstaal met 8 mm diameter in aanmerking.’ Meier: ‘De vereffeningsleiding tussen de hoofdaardrail en de nieuwe verdeler hebben we echter met 10 mm2 Cu gelegd (afbeelding 1).’ Van Galen: ‘De verbinding is geen vereffeningsleiding, maar de hoofdbeschermingsleiding (PE) van de installatie. Die moet ten minste met de doorsnede van de betreffende faseleidingen overeenkomen, in elk geval bij faseleidingen tot 16 mm2. Meier: Waarom voldoet voor de oude hoofdverdeling op de bovenverdieping 6 mm2 Cu? Is dat omdat het om een hoofdvereffeningsleiding gaat?’ Van Galen: ‘Nee, ook deze geleider is een beschermingsleiding. Omdat de voedingskabel naar de oude hoofdverdeling bestaat uit 4x6 mm2 Cu, hoeft ook de bijbehorende beschermingsleiding slechts een Cudoorsnede van 6 mm2 te hebben.’ Meier: ‘Op de een of andere manier is het behoorlijk gecompliceerd; beschermings36 3


13-01-2010

09:43

Pagina 4


leiding, vereffeningsleiding enzovoort. Maar nu zie ik toch een fout in de tekening. De verbinding tussen de huisaansluitkast en de hoofdaardrail is niet aanwezig.’ Van Galen: ‘Weer mis: omdat we hier met een TT-stelsel te maken hebben, mag je de nul – net als alle andere spanningsvoerende geleiders – niet met de hoofdaardrail verbinden. Alleen in een TN-stelsel bestaat deze verbinding, omdat de geleider naar het sterpunt ter plaatse van de huisaansluitkast in de regel een Pen-geleider is. Deze heeft in een TN-stelsel een dubbele functie. Hij is N- en PE-geleider tegelijkertijd en mag daarom geen spanning ten opzichte van aarde hebben.’ Meier: ‘Waarom hebben wij de aardleiding met 16 mm2 Cu geïnstalleerd?’ Van Galen: ‘Ik heb gekozen voor 16 mm2 Cu, omdat ik ervan uitga, dat met de uitvoering als aardkabel NYY voldoende bescherming tegen corrosie en/of mechanische beschadiging biedt. Verder zou bij ongeïsoleerd koper hiervoor zelfs een minimale doorsnede van 25 mm2 nodig zijn.’ Bron: Folkerts/Cellpack

Geheimen van de kerstversiering Kerst is het feest van het licht, maar achter het vrolijke decemberlicht gaan allerlei vormen van techniek schuil: de lampjes in de bomen, de straten, huizen en tuinen die extra verlicht zijn, kerststallen die mooi worden uitgelicht. In de boekenreeks 'Geheimen van…' laat Otib kinderen uit het basisonderwijs kennismaken met de technische achtergronden van schijnbaar alledaagse dingen. De techniek van het installeren van kerstlampjes binnen en buiten, veilig gebruik van kaarsjes en elektriciteit,

blusmiddelen en brandveiligheid. Dit wordt allemaal op een voor kinderen toegankelijke en aantrekkelijke manier gepresenteerd. Andere titels uit de serie zijn: 'Geheimen van de dierentuin', 'Geheimen van het zwembad' en 'Geheimen van de schoolbel'. Het boekje is, net als de andere titels, gratis en aan te vragen via www.otib.nl.

Cluebie opnieuw op de buis Cluebie, het tv-programma waarin de digitale leefwereld van kinderen en jongeren tussen acht en vijftien jaar centraal staat, wordt opnieuw uitgezonden. Het programma is mede mogelijk gemaakt door Otib. Presentator Koert-Jan de Bruijn verkent samen met kinderen onder andere de installatietechniek in vliegtuigen, maar speelt ook Pool Paradise, het spel van de technische installatiebranche die de gamer

Sharkworld wint Japan Prize 2009

36 4

otib-nieuws

uitdaagt hét ultieme zwemparadijs te realiseren. De invalshoek van Cluebie is altijd plezier, waarbij kinderen daarnaast nog de nodige kennis opsteken en op de hoogte worden gehouden van allerlei digitale nieuwtjes, weetjes en feitjes. Meer informatie: www.cluebie.nl

De online trainingsgame Sharkworld, speciaal ontworpen voor de technische installatiebranche, heeft de Japan Prize 2009 gewonnen. Otib is erg trots op deze internationale prijs en ziet het als een aanmoediging om de game nog actiever in de branche in te zetten. Met Sharkworld, ontwikkeld door Ranj, realiseert Otib een interactieve online trainingsomgeving voor technische projectleiders. Sharkworld laat de speler halverwege de rit een uitdagend project in China overnemen. Het spel bevat een combinatie van projectmanagementtools, computergraphics en videomateriaal uit Shanghai met Chinese acteurs en het communiceert met de speler via internet, e-mail, sms en voicemail. Met dit baanbrekende project wil Otib ambitieuze (aankomende) werknemers uitdagen zich verder te ontwikkelen tot technisch projectleider. Al eerder won Sharkworld de Dutch Game Award. Meer informatie: www.sharkworld.nl


13-01-2010

09:43

Pagina 5

cursussen

fotowedstrijd

Cursussen Panelenbouw NEN-EN 60439-1 ontwerpers

Monteur elektrotechnische panelen (MEP)

Monteur elektrotechnische industriële producten en systemen

Wie? Monteurs paneelbouw. Waar? www.cursusloket.nl en www.sbkadvies.nl

Wie? Monteurs en assistent monteurs. Waar? www.roc.nl

Wie? Monteurs en assistent monteurs Waar? www.roc.nl

Eerste monteur elektrotechnische panelen (EMEP)

Eerste monteur elektrotechnische industriële producten en systemen

Wie? Technisch leidinggevenden, eerste monteurs en monteurs. Waar? www.roc.nl

Wie? Technisch leidinggevenden, eerste monteurs en monteurs. Waar? www.roc.nl

Panelenbouw NEN-EN 60439-1 inspecteurs Wie? Onderhoudsmonteurs en servicemonteurs. Waar? www.cursusloket.nl, www.sbkadvies.nl en www.cursussen.nen.nl

Fotowedstrijd ‘Zo moet het niet’ Onder het motto ‘Zo moet het niet’ gaat Intech Elektro en ICT op zoek naar foto’s van slecht of foutief uitgevoerde installaties. Inzenders van wie de foto’s worden geplaatst, kunnen rekenen op een technisch handboek van Isso ter waarde van maar liefst 245 euro. Het handboek bestaat uit twee delen en bevat ruim 1.400 pagina’s aan technische kennis. Wilt u alstublieft kort en bondig aangeven welke fouten te zien zijn op de foto en uiteraard ook uw naam en adres.

Mail of stuur uw foto’s naar: Redactie Intech Elektro en ICT ‘Zo moet het niet’ [email protected] Postbus 188 2700 AD Zoetermeer

Prijswinnaar van deze maand Fokke van Houten van ACI Drachten is deze maand de winnar van het Isso-handboek. Hij nam deze foto’s tijdens een inspectie in een kozijnenfabriek in Friesland. Op de eerste twee foto´s is nog een steeksleutel te zien achter een binnenkomende voeding op een hoofdschakelaar van 400 A. De installatie is al enige jaren in gebruik en de installateur gaf aan dat hij de uitvoerende monteur wellicht nog wel kan traceren aan

de hand van de initialen die in de steeksleutel zijn geslagen … De derde foto laat een railveld zien waarop rechts de voedende zijde van een lichtkast is aangesloten. De beschermingsleiding naar de lichtkast is keurig van het railveld afgetakt, maar de beschermingsleiding vanuit de voedingskabel loopt achter het railveld langs naar boven?! Overigens was de achterliggende lichtinstallatie wel geaard, waarschijnlijk door de cv-installatie. Het handboek is onderweg naar Van Houten. Namens de redactie: van harte gefeliciteerd.

Kijk voor meer foto’s van slecht uitgevoerde installaties op www.intechei.nl, Zo moet het niet.

36 5

de montage van de hoofdaardrail *)

Recommend Documents