De Kruusbèze is het ledenblad van IVN en KNNV afdelingen Assen
De Kruusbèze Jaargang 3, nummer 2, juni 2014
De Kruusbèze is het contactblad van de KNNV afdeling Assen en IVN afdeling Assen en verschijnt vier maal per jaar in digitale vorm en wordt per e-mail verspreid. Zij die niet over een e-mailadres beschikken krijgen het blad in vereenvoudigde vorm per post toegestuurd. KNNV De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging is de landelijke vereniging voor veldbiologie en richt zich op natuurstudie en natuurbescherming. De belangrijkste activiteiten van de KNNV afdeling Assen zijn inventarisatieprojecten, excursies, lezingen en cursussen, zie www5.knnv.nl/assen IVN Het IVN is de vereniging voor natuur- en milieueducatie. Het IVN draagt bij aan een duurzame samenleving door mensen te betrekken bij natuur, landschap en milieu, zie www.ivnassen.nl
Werkgroepen Plantenwerkgroep KNNV, contact Cees van Roozendaal,
[email protected] Insectenwerkgroep KNNV, contact: Henk Pijpers,
[email protected] Mossenwerkgroep KNNV, contact: Evert Rietsema,
[email protected] Vogelwerkgroep KNNV, Contact: Hans Dankbaar,
[email protected] Natuurwerkgroep KNNV, Contact: Nico Rommes,
[email protected], Werkgroep Natuurfotografie KNNV, contact Ton van de Vis,
[email protected] Bestemmingsplan/buitengebied IVN, Gerrit Tangerman Natuurgidsen IVN, Einbert van Rees Landschapsbeheer IVN, Luit Mulder Nestkasten IVN, familie Huisman Bestuur KNNV afdeling Assen voorzitter: vacant secretaris: Heleen Medema, tel: 0592268911, E:
[email protected] penningmeester: Jan Klever, A. van der Leeuwln 7, 9405 AW Assen, tel: 0592 356343, E
[email protected] leden: Henk Pijpers, Kai Waterreus, Cees van Roozendaal, Ton van de Vis. Bestuur IVN Afdeling Assen voorzitter: Jenny Koppert, tel: 0592 265055, E:
[email protected] secretaris: Jaap van Roon, Kymmelhof 20, 9403 PP Assen, tel. 0592 345242, E:
[email protected] penningmeester: Geke Kooistra, Venestraat 219, 9403 EE Assen, tel: 0592 371901, E:
[email protected] leden: Theo van der Made, tel: 0592 331700,
[email protected] Jaarbijdragen KNNV: € 26 per jaar (jeugdlid € 16), rekening NL21INGB0001021731 tnv KNNV afdeling Assen IVN: € 20 per jaar, rekening NL64TRIO0390468797 tnv IVN Assen Redactie Heleen Medema Redactieadres: Stedewaarts 69, 9401 HK Assen,
[email protected]/ivn-assen@hotmail. com Inleverdata voor kopij 15 februari, 15 mei, 15 augustus en 15 november.
2
Inhoud Algemeen - Excursie naar De Grondelooze Kuil op dinsdag 6 mei 2014 pag 4 - Een avondwandeling in het gebied rond “ Amerbrugje” pag 7 - Voorjaarswandeling op Landgoed Valkenstijn in Assen-oost pag 8 - Krokuswandelingen op Landgoed Overcingel 2014. pag 9 - Mieren pag 10 - Verslag Werkgroep Nestkasten 2013 pag 11 - Spinnen pag 12 - Excursie natuurfotografie pag 13 - Scharrelkids ‘de Zevenster’ pag 15 - Project Tuinambassadeurs pag 16 - Beste KNNV’er, pag 18 - Lezing wilde bijen pag 19 - Vogelen in de Onlanden op 30 mei 2014 pag 21
Activiteiten Activiteiten op datum pag 24 3 Boeken pag 25
Excursie naar De Grondelooze Kuil op dinsdag 6 mei 2014 ‘Een bijzonder veentje in Assen’ Een mens kan al decennialang in Assen wonen en tientallen malen langs Graswijk zijn gefietst of gereden en dan toch nog steeds niet hebben kennis gemaakt met het meest mysterieuze natuurplekje van Assen met die onpeilbare naam ‘de Grondelooze Kuil’. Je hebt er wel weet van en het hekje aan het begin van het dichtbeboste pad langs Graswijk is je vaak genoeg foto Wytse Wijbenga opgevallen maar om daar nu zo maar in te lopen om eens te zien wat daarachter verborgen ligt in het groen, dat doe je niet. En dan eindelijk is de gelegenheid daar. Een excursie exclusief voor de leden van IVN Assen door dat idyllische stukje natuurschoon dat ingeklemd ligt tussen Graswijk (de oude weg van Assen naar Hooghalen), het verkeersknooppunt Assen-Zuid en het Anreeperdiepje. Die kleine enclave wordt omringd door wegen en is inmiddels danig bekneld geraakt. De eekhoorns, reeën en marters zijn er bijna verdwenen, er is nauwelijks een groene zone voor uitwisseling met andere natuurgebieden. Eigenaar Ger van Bochove, een bevlogen natuurliefhebber, vertelt de acht deelnemers aan de excursie met veel passie over zijn terrein dat hij zestien jaar geleden verwierf. De Grondelooze Kuil, nu een diep dichtgegroeid veenmeertje, was oorspronkelijk open water en onderdeel van een groot heidegebied. De plek stond vroeger ook bekend als het ’Hilligenmeer’ en er gaan veel verhalen over rond. Er zou zijn geofferd door boeren en door de nonnen van het klooster, er zouden griezelige ongelukken zijn gebeurd. Kleurrijke en sterke verhalen die bijdragen aan het geheimzinnige karakter van deze plek. De werkelijkheid is anders. Het natuurgebied wordt biologisch beheerd met zo min mogelijk onderhoud. Alleen dat wat nodig is om veel variatie in de begroeiing te verkrijgen. Ger heeft hulp van een onderhoudsploegje vrijwilligers via Landschapsbeheer Drenthe. Na een storm ( de laatste was eind oktober 2013) blijven omgewaaide bomen liggen. Met subsidie worden sparren opgeruimd. Helaas watert het aangrenzende landbouwgebied meststoffen af zodat het milieu rijker wordt en er soortenvermindering kan ontstaan. Ger geeft een aantal excursies per jaar en ontvangt studenten en stagiaires. Voor alle bezoekers geldt: de smalle paadjes aanhouden en het groen niet betreden en platlopen. Lopend over het toegangspad wijst Ger ons op de enorme verscheidenheid aan inheemse planten die in mei bloeien: Schijnaardbei, Bosveldkers, Dolle kervel, Bosklaverzuring, Dalkruid en Lelietjes van dalen, Look-zonder-look, Geel nagelkruid en Wilde hy-
4
acinth. Veel bomen en struiken en opslag van Zoete kers en Hazelaar. Rododendrons, hier ooit aangeplant, staan her en der verspreid. Aangekomen in het hart van het ca. 2,3 hectare grote terrein bij de niet meer bewoonde bungalow, vertelt Ger wat er verder te zien is. Het terrein is zeer gevarieerd en bestaat uit oud bos, een beek en een pingoruïne. Er ligt nog een veenpakket langs de rand van de petgaten waar vroeger turf werd gestoken. Het water wordt nu opengehouden. Er is veel hoogteverschil en er is een duidelijke overgang van kalkrijk naar zuur gebied. In het oude bos bloeien Dalkruid en Lelietjes-van-dalen, Salomonszegel en de Zevenster. Er is een restant boomgaard en het fraaie felle groen van de Struisvaren en de Brede stekelvaren licht sterk op tussen donkergroene tinten. Langs de rand van de vijver komt de Koningsvaren tot ontwikkeling (het zaad verspreid zich via water) en in het water bloeit de Waterviolier. De vijver is ontstaan door handmatig een aantal petgaten te verbinden. Ger vist larven van de Alpenwatersalamander op, die in een grote trog huizen. Een vervallen vervenershuisje doemt op vanuit het struweel. Eens woonde Zuster Meerding hier. Daar tegenover bloeien de Gele en de Bonte gele dovenetel. Er verblijven geen adders en ringslangen in het gebied, er is geen voedsel voor deze reptielen: de omgeving is te zuur voor kikkers. Toch zien we later bij het trilveen twee kleine kikkertjes springen! Welke soort het is kan niet zo gauw worden vastgesteld, ze zijn te snel. Aangekomen bij het dichtbegroeide veenmeertje met de sponzige en zacht deinende bodem van trilveen, moet iedereen opletten om niet al soppend weg te zakken in het moerasje. Piepkleine mugjes vallen het gezelschap lastig en beginnen te prikken. Het trilveen is een open plek waar de berkjes zijn weggehaald en waar de omgeving schraal moet blijven om de veenmosvegetatie in stand te houden. Er groeien hier vijf verschillende soorten veenmos. In totaal zijn er 63 soorten mos geïnventariseerd, waaronder heel bijzondere, en 220 paddenstoelsoorten.
5
Even verderop staat de bloeiende Appelbes uit Noord-Amerika als een stralend witte verschijning aan de rand van het water. Vogels zijn dol op de rijpe bessen. Spechten, zangvogels en de sperwer laten zich regelmatig horen en zien. Ger nam een ijsvogel waar maar die werd helaas door een roofvogel geslagen. Vraatsporen laag aan een boomstam en een bergje houtsnippers doen heel even de aanwezigheid van een bever vermoeden maar dat blijkt toch niet zo te zijn. Dat zou erg leuk zijn maar welk dier is het dan wel geweest? Een vraagteken. De struiken Wilde gagel zijn uitgebloeid, de blaadjes geven nog een zwakke geur af. We zien hoge Bosbesstruiken op droge grond en een andere, zeer natte biotoop met petgaten waar het veen uit werd gehaald. Vroeger groeven de boeren ‘daggaten’ voor directe turfwinning en dagelijks gebruik. Tot slot leidt Ger ons naar de ‘Nieuwe Wildernis’ die ontstaan is na de storm van 28 oktober afgelopen jaar. Zeker 15 bomen zijn toen omgewaaid en zijn blijven liggen. Aan de grens van het natuurterrein met het Twijfelveld loopt de beek. Langs het beekdal liggen wat hogere bosterreintjes. Deze zijn gesitueerd op oude zandruggen, zogenaamde ‘haren’ en hebben een andere vegetatie dan de omgeving. Op de weg terug zien we de Sachalinse duizendknoop die oprukt langs de rand van het talud van de inmiddels verdwenen afrit van de N33 die het terrein begrenst. Op het terras bij de bungalow bekijken we na afloop van de excursie oude kaarten en foto’s van de Grondelooze Kuil. We hebben 3 uur lang intens genoten en zijn diep onder de indruk van onze tocht door dit betoverend mooie plekje natuurschoon onder de bezielende leiding van Ger van Bochove. Ger van Bochove is lid van IVN Zuidlaren. Een enkele keer organiseert hij een excursie op zijn natuurterrein. In een van de tijdschriften van IVN Zuidlaren is een achtergrondverhaal te lezen over zijn bijzondere veentje in Assen. Om het te lezen, klik hier.
Joke Klosters, die ook de foto’s maakte
6
Een avondwandeling in het gebied rond “ Amerbrugje”. De Vogelwerkgroep gaat in het broedseizoen – van half maart tot half juli- al voor zonsopgang het veld in om vogels te inventariseren. Maar in de eerste week van mei staat een avondtelling gepland en gaan Aleid Nijhoff, Jan Boerhof, Peter Klomp en ik op pad. Het is alleen al een heel andere sfeer in het veld als de dag begint of eindigt. Wanneer de dag eindigt wordt het buiten steeds stiller, de wind gaat liggen, de schemering zet in en de natuur verstomt. We worden die avond verwelkomd om een uur of acht door de Koekoek die rondvliegt in zijn ruime territorium zodat je het geluid van alle kanten kunt waarnemen , soms wordt hij achterna gezeten door een graspieper die de bui kennelijk ziet hangen om straks een koekoeksjong te moeten grootbrengen. En terecht want het Koekoeksvrouwtje geeft antwoord : een wat bubbelend puuhuuhuuhuu geluid. Zo’n dialoog tussen Koekoeken is echt genieten voor de vogelaar! Ondertussen zingt de Zanglijster in de top van een boom zijn lied met tal van variaties, daarmee is hij ’s morgens vroeg al gestart en blijft dat doen tot het helemaal donker is. Ook de “gewone “ vogels als Koolmees, Pimpel, Zwartkop , Vink en Merel laten van zich horen. In de buurt van hun nest is een paartje Torenvalken te zien. Een ree loopt weg. Uit de wei komt plotseling een tik-tak geluid: op een paaltje zit een Watersnip karakteristiek te “kloktikken”. Een poosje later maakt hij zijn baltsvlucht en laat als hij naar beneden vliegt de lucht door de staartpennen van zijn gespreide staart vibreren en dat geeft een mekkerend geluid. Het geeft hem ook de bijnaam Hemelgeit. Wanneer we verder lopen horen we het geluid van een Sprinkhaanzanger: het is net alsof er een naaimachientje in de sloot staat: een snorrend rrrrrrrrr geluid. Ondertussen wordt het donkerder , kleurt de zon het veld rood en gaan we naar het heideveld om te wachten op de “hoofdprijs” de broer van de Watersnip: de Houtsnip. Normaal vliegt hij, als je geluk hebt ’s morgens , als je hem bijna genaderd bent op, terwijl hij eigenlijk onopgemerkt door zijn schutkleur in de lage begroeiing van o.a. heide zou kunnen blijven zitten. Maar in het broedseizoen maakt hij balts vluchten in de schemering boven de boomtoppen en dus zijn onze ogen gericht op de bosrand. De toppen van de naalbomen vormen een scherp contrast met de avondlucht.
7
De Houtsnip, een mooie vogel met lange snavel en roodbruine stuit maakt zowel een hoog geluid Psiep,een schreeuw, en een laag knorrend orr orr geluid. We turen, drinken koffie, en spitsen de oren. Een Watersnip doet wel zijn best achter ons, hij kloktikt er lustig op los. Helaas moeten we na ruim een uur het opgeven, sterren komen tevoorschijn maar de Houtsnip laat zich niet zien. Inmiddels is het donker maar onze ogen zijn gewend geraakt aan het duister en kunnen toch het pad ontdekken, de maan glinstert in de plassen. En dan ineens vlak voordat we het heideveld verlaten, boven ons de Psiep ! en een zichtbare vleugelslag en weg is hij. Yes! De Houtsnip! En terwijl we in een verstilde wereld met alleen een Zanglijster – en zelfs die houdt uiteindelijk de snavel- terugwandelen naar de auto bekruipt ons een gevoel van rust en grote tevredenheid: wat een mooie avond was dat. Heleen Medema
Voorjaarswandeling op Landgoed Valkenstijn in Assen-oost Zondagmiddag 27 april. Bijna dertig mensen hebben zich verzameld op het parkeerterrein van winkelcentrum Vredeveld in Assen-Oost. Het weer is betrokken, het regent nog net niet, maar het is duidelijk: elk moment kunnen de druppels gaan vallen. Men wacht op het begin van de IVN-wandeling over landgoed Valkenstijn. Twee gidsen staan klaar. De één zal de ‘natuur’ en in het bijzonder de flora van het landgoed voor z’n rekening nemen, de ander, naast IVN-er ook actief lid van de ‘Werkgroep Valkenstijn’, zal de opbouw van het landgoed en de cultuurhistorie belichten. Zo wordt het een afwisselende middag. Na een welkom om klokslag halftwee vertrekt het gezelschap voor een wandeling van ruim anderhalf uur. Het effect van mineralenrijkdom van de bodem op flora wordt geïllustreerd aan de hand van de grote brandnetel (veel stikstof in de bodem) en de blauwe bosbes (schrale bodem). Geconstateerd wordt dat de natuur dit jaar erg vroeg is. Lievevrouwebedstro staat al volop in bloei, de vingerhelmbloem (een voorbeeld van een stinsenplant) is al uitgebloeid, de planten zijn aan het verwelken.
8
Daslook (ook een stinsenplant) is eveneens erg vroeg, de planten zijn op het eind van de bloei. De bosanemoontapijten vertonen nauwelijks nog bloemen. Verteld wordt over de in beginsel strakke (barokke) plattegrond van het landgoed, met min of meer vierkante weiden, weiden die van belang waren voor de voedselvoorziening (koeien!) van de vroegere bewoners. Duidelijk wordt gemaakt dat het landgoed bepaald niet alleen een lustoord was voor de bewoners. Het oorspronkelijke landhuis Vredeveld (in de 19-de eeuw werd het Valkenstijn met de nieuwe eigenaar Augustinus van Valkenstijn) was óók boerderij: er werd vee gehouden. En er waren twee boomgaarden, één daarvan bestaat nog steeds, de vruchtbomen hier zullen echter niet dezelfde bomen zijn als twee- driehonderd jaar geleden. Een hele dikke zomereik (de dikste eik van Assen?) vlak bij de huisplek (waar het landhuis was) heeft waarschijnlijk het bouwen van het landhuis (rond 1650) nog meegemaakt. De boom is de trots van de werkgroep Valkenstijn. Dit en nog veel meer kwam men te weten terwijl het gezelschap steeds natter werd. Vanaf het moment dat het landgoed via het monumentale toegangshek bij de kinderboerderij betreden werd vielen er druppels. Ook hier veel afwisseling: van miezerregen tot plensbui. Maar ondanks al die nattigheid bleef het gezelschap tot op het eind compleet! Theo van der Made, met foto’s van Joke Klosters
Krokuswandelingen op Landgoed Overcingel 2014. Dankzij het schitterende voorjaarsweer en de ruime publiciteit in de media kunnen we terugkijken op geslaagde krokuswandelingen. Tijdens de drie zaterdagen ( 22 februari, 1 en 8 maart) namen ongeveer 200 mensen deel aan de rondleidingen op het landgoed. In vergelijking met vorig jaar was het in alle opzichten genieten geblazen. Soms waren we bijna anderhalf uur onderweg. In principe waren we met drie gidsen aanwezig, maar de tweede zaterdag met vier en de laatste zaterdag zelfs met vijf. Hierdoor konden we de groepen klein en beheersbaar houden. Dat werd van beide kanten als heel plezierig ervaren.
9
Het landgoed lag er werkelijk prachtig bij, naast de krokussen bloeiden ook de sneeuwklokjes nog volop. Daarbij stonden ook het Wit (Japans) hoefblad en op de laatste dag zelfs de Holwortel in bloei. En ook de Gunnera en het Groot hoefblad staken hun kop al boven het bladerdek uit. Er werd dan ook driftig gefotografeerd. Naast de krokuswandelingen was het trouwens de afgelopen weken ook op de andere dagen erg druk in de tuin van Overcingel. RTV Drenthe zond op 5 maart uit vanaf de locatie Overcingel met het programma Roeg! Namens de gidsen Diliana, Wytze, Johannes, Alex en Frits, Bert Broekman, met foto’s van Joke Klosters
Mieren Aansluitend op de ledenvergadering van het IVN mocht ik wat vertellen over mieren. De vergadering liep uit, dus veel tijd had ik niet. En dan wilde ik in die tijd ook nog graag de mensen zelf door de microscoop naar mieren laten kijken! In hoog tempo heb ik dus kort de hoogtepunten van een mierenleven aangestipt: paring, nestbouw, jongen verzorgen en voedsel zoeken. Ik kwam helaas weinig toe aan de variatie tussen soorten - die vind ik juist zo leuk! Zo zijn er mieren die met z’n 10-en in een holle eikel wonen en mieren die met 10.000-en een voetbalveld bevolken - kijk maar achter op het Groote Zand (vanaf het kamp Westerbork gerekend). Sommige soorten hebben 1 koningin, anderen wel 100-en! Na een heel korte toelichting op de verschillende groepen mieren, mocht men zelf aan de slag. Mijn eerste blik op een mier door een microscoop staat me nog steeds helder voor de geest: wat had ze een boel haren! En dat terwijl ze met het blote oog zo hard, glanzend en kaal lijkt. Zo’n moment gunde ik het aanwezige publiek ook. Ik had op een aantal schoteltjes vier verschillende mierensoorten neergelegd. Deze werden direct door de microscopen en loupjes bekeken. “Wat een griezels!”, “Wat kun je dat goed zien!”, “Wat mooi!”. Unaniem enthousiast - leuk! Ik heb afgesloten met een paar prachtige macro foto’s op het scherm, om nog even laten zien wat ze net zelf hadden kunnen zien. Het was een goede warming up voor de determinatiecursus die we eind mei organiseren. Diliana Welink
10
Verslag Werkgroep Nestkasten 2013 Hierbij het verslag van de werkgroep Nestkasten, gevormd door mijn vader Arie Huisman en ikzelf. In maart van het vorige jaar hebben we zoals gebruikelijk de herstel- en schoonmaakronde gedaan. We hebben hierbij zes kastjes moeten vervangen. Vervangen doen we als het kastje is verdwenen door kap, uiteen dreigt te vallen of niet herstelbare schade heeft opgelopen door houtrot of toedoen van spechten. Vernieling komen we gelukkig haast niet tegen. Mijn vader en ik hebben vorig jaar op 9 mei de 81 nestkastjes die in het Asser bos hangen geïnspecteerd. Op sommige gebieden waren er grote verschillen met de resultaten van 2012. De pimpelmees was in 2013 weliswaar met 40% even goed vertegenwoordigd als in 2012, maar zowel de koolmees als de boomklever kenden een forse daling met respectievelijk 24 en 36%. Dit ten faveure van het aandeel van de Bonte vliegenvanger, wat met 50% toenam van 11 4 naar 6 bewoonde nestkastjes. De ringmus en de spreeuw namen tenslotte zowel in 2012 als in 2013 1 kast voor hun rekening. Een groot verschil was er te zien in de leegstand, van 4 naar 11 kastjes, dat is een toename van bijna 14%.
Nestresultaat We hebben in 2013 in totaal 481 eieren geteld tegen 333 in 2012. We kwamen echter maar 12 jongen tegen 281 het jaar ervoor. De vogels zijn vorig jaar duidelijk later gaan broeden.
Resumé Zowel de grotere leegstand als de daling in het nestresultaat wijten wij aan het lange en koude voorjaar van 2013. Over ruim twee weken zullen we zien of dat klopt. Een interessant vergelijk is mogelijk omdat we dit jaar met een warm voorjaar te maken hebben. Frank Huisman, die ook de foto’s maakte
Spinnen Het nadeel van schrijven voor de Kruusbèze is dat de inleverdatum minstens een maand voor de publicatie-datum ligt. Dat maakt het behoorlijk lastig om actueel te zijn. Ik wou me daar deze keer maar niet door laten tegenhouden en u iets vertellen over de spinnen die op het moment van schrijven in grote getale buiten te zien zijn. Ik heb geen idee of ze nog goed zichtbaar zijn als u deze Kruusbèze leest, maar u kunt eens naar ze zoeken. En anders bewaart u deze Kruusbèze tot volgend voorjaar. Ik volg dit voorjaar een korte spinnencursus bij Eunice Mollema. Heerlijk hoe iemand je de ogen kan openen terwijl ik toch al aardig wakker de wereld in kijk, dacht ik. Er lopen echt veel spinnen rond! Eunice praat met enige droge zelfspot zeer liefdevol over de spinnen. Wat er toe leidt dat ik toch ook wat minder hard over ze oordeel. Hoewel we vaak denken dat spinnen vooral in het najaar in grote getale rondlopen, is dat niet waar. Ook in het voorjaar is het een drukte van belang. Als eerste vallen vooral de wolfspinnen op, die in grote aantallen over de bodem lopen. Men dacht dat ze in 12 groepen jaagden - net als wolven. Vandaar de naam. Dat blijkt niet zo te zijn - ook niet bij wolven, trouwens. Van de wolfspinnen schuimen vooral de piraatjes het water af (zo makkelijk kan naamgeving zijn!). Iets hoger in de vegetatie, in de pollen pijpestrootje, lopen de kraamwebspinnen. En ja, die maken een kraamweb. Ik vind de oude naam ‘prachtspin’ meer op z’n plaats eigenlijk. De soort komt in allerlei kleurtinten voor. Helemaal bovenin de pijpestrootjes, maar ook bijvoorbeeld in de bosbes, kun je feeënlampjes vinden. Die zijn, jawel, van de lantaarnspin. Deze spin zie je overdag niet vaak, zit verscholen in de pijpestro-pollen. ‘s Nachts maakt ze een eicocon die aan een hanglamp doen denken. Prachtig wit. Maar niet lang. De volgende nacht plakt ze zand of anders stukjes vegetatie op het nestje, om het te camflouren. Als je er eenmaal op let, zie je op veel meer plaatsen de grijze bolletjes aan de grashalmen. Overigens zijn we aan het nadenken over de inhoud en verschijningsvorm van de Kruusbèze. Mocht u daar tips, ideeën, wensen, energie, tijd en/of inspiratie voor hebben, dan zou ik het fijn vinden als u zich bij mij of het bestuur meldt. Diliana Welink
Excursie natuurfotografie Hallo Allen, Tijdens de eerste bijeenkomst bij Ton van de Vlis is besloten om ook gezamenlijk het veld in te gaan. Ton is nog een tijdje op vakantie. Het is een prachtige tijd in het jaar. En daarom hebben een aantal van ons nu al hieraan een begin gegeven. Op 4 mei hebben Coby, Heleen, Rieks, Erik en ondergetekende het Noorderveld bij Hijken bezocht. Om 07:00 uur zijn we begonnen met een wandeling vanaf het Infocentrum. Het was gelukkig droog, het zonnetje liet zich niet zien. Niet perfect, maar niet getreurd, we gingen op pad en zouden wel zien wat op ons pad kwam. Na 20 meter stonden we al weer stil. Een tapuit nam plaats bovenop één van de zwerfkeien op ons pad. Omdat we bleven staan, bleef de vogel rustig zitten en kon gefotografeerd worden. Onze wandeling begon al goed.
13
Tapuit Foto Heleen Medema
Genietend van het zingen van de veldleeuwerik en pratend over fotograferen en over natuurbeleving in het algemeen kwamen we in de buurt van enkele vennen. Een stel bergeenden (wat zijn die wit als ze vliegen..), zomertalingen en een vrouwtje bruine kiekendief werden bekeken, Een rustig weglopende ree in de verte. Fotograferen was niet mogelijk ivm de afstand. Heleen zag even later een vos de bergeenden besluipen. We kregen enige tijd om het mooie dier te observeren. Op de grond zagen we een aantal hele mooie rupsen (waar dan later opmerkelijk eenvoudige (nacht)vlinders uit verpoppen). Op dat moment kwam er een koekoek op een niet al te grote afstand boven in een vliegden rups kleine hageheld, foto Erik van den Ham te zitten.
koekoek, foto Rieks Koornwinder Een kwartiertje later was het de meest gefotografeerde koekoek in het Noordenveld van die dag. Ondertussen bleek dat Rieks koffie had meegenomen, Coby vond een nest jonge spinnetjes (ik denk kruisspinnen), de rupsen werd gefotografeerd. Kortom, we zaten niet stil. De tijd ging snel voorbij en om ongeveer 09:30 uur besloten om langzaam aan terug te lopen naar het Infocentrum. Het bleek dat iedereen genoot van de ochtend. Het maken van foto’s in de natuur inspireerde ons. Je praat over alles wat je tegenkomt in de natuur, praat over elkaars instellingen van de fotoapparatuur. Aldoende motiveer je elkaar en leer je van elkaar. Een vervolg zal er zeker komen, vriendelijke groet van Heleen Medema, Coby Koops, Rieks Koornwinder, Erik van den Ham en Roelof Manting 14 rups Hageheld (niet de kleine), Roelof Manting
Tormentil, Roelof Manting
foto Rieks Koornwinder
Scharrelkids ‘de Zevenster’
Door Maurice Hummel en Yvonne van de Leur Binnen IVN Assen werd de behoefte gevoeld om activiteiten voor kinderen te organiseren. Landelijk wordt daar al op ingespeeld met het programma scharrelkids. Aangezien de gemiddelde leeftijd van het ledenbestand van IVN Assen steeds hoger wordt, is er behoefte aan jongere leden. Tegelijkertijd wilden enkele leerkrachten uit het basisonderwijs ook buiten het reguliere onderwijs meer bezig zijn met natuurbeleving. Om een jeugdwerkgroep leven in te blazen komen daarom vanaf november 2013 deze enthousiaste leerkrachten (die tevens lid van IVN Assen zijn) maandelijks bij elkaar. De eerste paar bijeenkomsten gebeurde dit onder leiding van Jenny Koppert, voorzitter van IVN Assen.
Even voorstellen: Maurice Hummel (34): Leerkracht basisonderwijs, volgt IVN watergidsencursus. Ina Hummel (30): Leerkracht basisonderwijs, betrokken bij KNNV vogelwerkgroep, diploma IVN jeugdbegeleiderscursus, volgt IVN watergidsencursus. Yvonne van de Leur (48): Leerkracht basisonderwijs, NME coördinator basisonderwijs en kindertrainer mindfulness. Ronald van der Zwan (38): Leerkracht basisonderwijs, geïnteresseerd in de historie van Drenthe, gespecialiseerd in levende geschiedenis, diploma IVN jeugdbegeleiderscursus, volgt KNNV/IVN plantencursus voor beginners. We gaan verder onder de naam scharrelkids ‘de Zevenster’. Deze naam is gekozen omdat de zevenster een kenmerkend plantje is van het Asserbos. Er is ook nog een symboliek te zien in de stervorm die terug te vinden is in de wandelpaden van het Asserbos. De nieuwe jeugdafdeling van IVN Assen wil activiteiten voor jongens en meisjes van 6 tot 12 jaar organiseren, waarbij aandacht is voor natuur en cultuur in en rond Assen. Op zondag 8 juni presenteert de nieuwe jeugdafdeling scharrelkids ‘de Zevenster’ zich op het zomerfeest bij kinderboerderij de Hofstede. Kinderen kunnen meedoen met een activiteit bij de kraam én in het Asserbos! Als ze meedoen met de prijsvraag maken ze kans op het winnen van het eerste (gratis) jaarlidmaatschap van de nieuwe jeugdafdeling! Ook organiseren we een jeugdactiviteit tijdens de Slootjesdagen op zondag 22 juni. Na de zomervakantie starten we met onze structurele jeugdactiviteiten. De activiteiten zullen in of om Assen plaatsvinden en krijgen allemaal een relatie met natuur, duurzaamheid en/of cultuur.
15
Er wordt een verzoek ingediend bij het scharrelkidsfonds van IVN om financiële ondersteuning te krijgen voor het opzetten en verder uitwerken van de jeugdactiviteiten. Hiervoor hebben we een visie geformuleerd en tien structurele activiteiten bedacht. We roepen IVN leden die geïnteresseerd zijn in jeugdactiviteiten op om de jeugdwerkgroep te ondersteunen bij het uitvoeren van de activiteiten. Wanneer u geïnteresseerd bent, kunt u contact opnemen met de werkgroep. Dit kan door een e-mail naar
[email protected] te sturen.
Project Tuinambassadeurs De landelijke KNNV houdt zich bezig van 2013-2016 met de campagne: “Natuur in je omgeving”. Op afdelingsniveau doen we daar aan ook mee, bijvoorbeeld door “natuur in je buurt” als thema te kiezen van onze fotowedstrijd van vorig jaar en de lezing en excursie van Wilde Bijen van Anne Jan Loonstra dit jaar. 16 Maar groen in je buurt, tuin of balcon is niet zo vanzefsprekend, de stad versteent, het platteland verschraalt en de overheid trekt zich terug. Dat betekent dat we zelf verantwoordelijk worden cq zijn voor natuur en natuurbeheer. De KNNV gaf vorig jaar het boekje “Tuinieren voor (wilde) dieren” uit met als ondertitel “Maak van je tuin een beestenboel!” Met een paar aanpassingen wordt je tuin een paradijs voor dieren en insecten. Dan valt er veel te zien en te beleven vlakbij huis. Met een beetje inspanning huizen in iedere tuin meer dan 100 plant- en diersoorten! Als 1 miljoen tuinbezitters van hun tuin een natuurlijke tuin gaan maken, wat een geweldige aanwas van leefgebied voor vogels en insecten zou dat betekenen. Om over biodiversiteit maar niet te spreken! Op de site van de KNNV kun je een streeplijst onder het motto “Heb jij al 100 soorten?” downloaden/ uitprinten van dieren en planten in je tuin. (Bij de KNNV uitgeverij verschijnt een bijbehorende herkenningskaart waarop de genoemde soorten en diverse planten zijn afgebeeld). De KNNV zoekt om natuurlijk tuinieren – kan ook moestuin zijn- te promoten, Tuinambassadeurs. Dat zijn mensen die zelf plezier en ervaring hebben met het natuurlijk tuinieren en die hun kennis willen overbrengen. Een tuinambassadeur is bereid vragen te beantwoorden van mensen op het gebied van natuurlijk tuinieren.
Het ambassadeurschap is op vele manieren in te vullen: je mail adres in een buurtblaadje, op posters, op buurt en verenigingsmarkten bij de KNNV kraam staan. Doel is om tuin- en balkoneigenaren meer te laten weten over het verbeteren van de leefomstandigheden van inheemse planten en dieren in de tuin en evt te helpen met de toepassing daarvan. Een tegel uit de tuin verwijderen kan al ruimte genoeg zijn voor een kruidenplantje en hoe leuk is dat? In mei is in Assen een eerste bijeenkomst geweest voor de noordelijke provincies. Het zou mooi zijn als we ook in onze afdeling een lokaal netwerkje kunnen maken van tuinambassadeurs. In het najaar staat een landelijke tuinambassadeurs dag gepland met o.a. workshops en trainingen Wanneer je Tuinambassadeur wilt worden, kijk dan op de website www.knnv.nl Je kunt je ook melden bij de
[email protected] De KNNV werkt in dit project samen met de KNNV uitgeverij en Vara’s Vroege Vogels Tuinreservaten. Heleen Medema
17
Beste KNNV’er, 99% kans dat u het leuk vindt om te kijken naar insecten, vogels of wilde planten… Als lid van de KNNV, vereniging voor veldbiologie, weet u maar al te goed dat de KNNV het velen mogelijk maakt om vele uren bezig te zijn met natuurstudie en natuurbeleving. Je kunt je hele leven met deze boeiende zinvolle liefhebberij bezig zijn en ook steeds weer verrassende waarnemingen of nieuwe ontdekkingen doen. Nog onvoldoende mensen zijn zich bewust van de waarde van de natuur. En die natuur is -zeker in deze tijden van bezuinigingen- erg kwetsbaar. Met kerndoelen als natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming speelt de KNNV dus een belangrijke rol in het leren waarderen en veiligstellen van die natuur. Toen de KNNV begin 2013 koos voor het project “Haal de natuur in de tuin” hebben veel afdelingen daar enthousiast op gereageerd met diverse workshops, lezingen, cursussen, wandelroutes en excursies op dat gebied. Ook de komende jaren zullen veel KNNV’ers actief zijn met dit project en vele andere nuttige activiteiten. Prachtig dat dit gebeurt! De Stichting Fondsen van de KNNV wil dergelijke activiteiten dan ook graag promoten door deze financieel te steunen. Maar… de middelen van de Stichting zijn beperkt. Graag zien wij ons vermogen groeien om nog meer KNNV-werk dankzij onze financiële steun mogelijk te maken. Vriendelijk verzoeken wij u eens te overwegen of u de Stichting Fondsen kunt helpen met een eenmalige gift of misschien wel een periodieke bijdrage. Met uw gift steunt u ook de natuurbescherming! En omdat Stichting Fondsen van de KNNV de ANBI-status heeft is uw gift fiscaal aftrekbaar. Wilt u meer weten dan is het stichtingsbestuur graag bereid u te informeren.
Bestuur Stichting Fondsen KNNV: Voorzitter: Hein van Bohemen, tel: (015) 3809 940 of
[email protected] Secretaris: Ina Marbus - Hotho, tel: (0229)230 419 of
[email protected] Penningmeester: Jelle Schuurmans, tel: (0499)399 429 of penningmeester@fond sen.knnv.nl Lid: Anton van Weelderen, tel: (030)6918 886 of
[email protected] Lid namens LB: Herman ten Grotenhuis, tel: (0575)471 995 of penningmeester@ knnv.nl Stichting Fondsen KNNV rekeningnr. 498 328 988 t.n.v. Stichting Fondsen van de KNNV te Best. Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel als ANBI nummer 30210090 Zie ook http://www5.knnv.nl/knnv-portaal/stichting-fondsen
18
Wilde Bijen, een lezing en excursie door en met Anne Jan Loonstra en Ilse Sibrandi. Op een stralende 24 mei kwam een groep van 13 mensen bijeen in de Kroezehof. Anne Jan Loonstra, een enthousiaste jonge man die met partner Ilse vanuit Spijkerboor naar Assen reisde om voor belangstellenden een lezing te houden over wilde bijen. “Bijen zijn vliesvleugelige, angeldragende insecten “ begon hij zijn verhaal dat goed in elkaar stak en de groep ruim 2 uur boeide. Zijn foto’s en schema’s maakten zijn verhaal ook visueel interessant.
In Nederland zijn ruim 350 soorten bijen! Bijen hebben vertakte haren en afgeplatte voet, de larven groeien op in een aangelegde kamer, hun voedsel : stuifmeel en nectar. Op het scherm liet Anne Jan zien hoe een metselbij in een bamboestengel voor elk eitje dat ze legt een kamertje maakt met een balletje stuifmeel, voldoende voor de larve om van ei tot bij te groeien. Of zandbijen die onder de grond een gang graven met een 19 knik er in. Die knik kan bij regenval snel dichtgemaakt worden zodat het nest niet volloopt. Bijen moeten stuifmeel naar de nestplaats brengen, dat vervoeren ze dan òf op de poten òf elders op het lichaam, òf ze drinken de nectar en scheiden dat weer af. Aan de kleur stuifmeel kun je zien welke bloem bezocht is! Over bijenhotels vertelt hij dat de achterkant dicht moet zijn en de rietstengels aan de voorkant en binnenin glad omdat anders de vleugels van de bij beschadigen. Hoe nauw het steekt laat Anne Jan zien als hij vertelt over bijen die alleen op een bepaalde plantensoort hun nectar en stuifmeel halen en alleen dan vliegen wanneer de plant/struik in bloei staat. Het moet dan allemaal kloppen. Op een schema in de vorm van een puzzel laat hij vervolgens zien wat bijen nodig hebben: voedsel, nestmateriaal, nestgelegenheid , zon en beschutting. Ontbreekt de voeding door bijvoorbeeld gemaaide plekken dan moet de bij veel meer moeite doen
en wordt ze bedreigd. Alle puzzelstukjes zijn nodig. Graag zou Anne Jan zien dat met beleid gemaaid wordt qua tijd maar ook hoe: een deel van de berm maaien en een deel laten staan. Maaien is overigens wel nodig. Na de lunch gaat de groep het veld in. Het eerste deel rond de Kroezehof is niet bloemrijk veel gras en boterbloem. Maar insecten genoeg. Zowel Ilse als Anne Jan hebben een enorme kennis van insecten en planten. In een aantal gidsen laat Anne Jan onmiddellijk de familie en soort zien: zweefvliegen, kevers, honingbijen, de akker – en steenhommels, zandbijen. Zowel de Latijnse benaming als de Nederlandse, het rolt er allemaal bij ze uit. Gevangen in grote witte netten en dan in een potje rond laten gaan. “Wel het potje in je eigen schaduw houden, de temperatuur loopt anders teveel op”, de groep gehoorzaamt. In een ander deel van het park is een kruidig hoekje te vinden en zijn er ook meerdere soorten. We vangen ook twee koninginnen. Deze zijn te herkennen aan hun formaat, groter dan 22 mm. Iedereen geniet van de excursie en aan het enthousiasme van de beide experts. Een aanrader!! Om 15.00 uur zijn we weer terug bij de Kroezehof. Anne Jan en Ilse worden van harte bedankt. Heleen Medema
20
Vogelen in de Onlanden op 30 mei 2014 Het was spannend de laatste dagen van mei 2014. Hevige regen veroorzaakte wateroverlast in Drenthe en het was de koudste 29e mei in tijden. Welnu, de 30e mei was het stralend weer, een prettige temperatuur en niet te veel wind. Uitgelezen weer voor een mooie tocht door het gebied onder de rook van “Stad”: “De Onlanden”. Dankzij de wateroverlast in 1998 in de stad Groningen is er ten zuiden van de stad een prachtig waterbergingsgebied van ca 1800 ha gecreëerd(de Oostvaardersplassen zijn 6000 21 ha). Ruim een derde van het Drentse oppervlaktewater wordt door dit gebied door de stad afgevoerd naar de Waddenzee. Zo komt het schone (zomin mogelijk meststoffen) water van het Fochteloerveen via de Slokkert ook door dit gebied en stroomt door de stad via onder andere het Reitdiep naar de Waddenzee. Dit van oorsprong moerasgebied is voor een belangrijk deel in oude staat hersteld. Het Eelder- en Peizerdiepje hebben hun oude loop weer terug en vormen het hart van het gebied dat ligt ingeklemd tussen het Leekstermeer en het Paterswoldse meer. Ca 1500 ha wordt verpacht Sytze en Alma van der Goot van de zoogkoeienboerderij “ ’t Hoogeveld” gelegen bij Eelde aan de rand van het gebied. Zij laten het gebied begrazen door ca 400 Limousin runderen. Die houden het gras kort waar dat kan. Omdat het natuurgebied is, hebben zij een goed contact met de eigenaar Natuurmonumenten over het beheer van het gebied. Het laten grazen van runderen geeft de broodnodige variatie en het is een mooi gezicht. Het gebied is nu al beroemd is door de waarneming van bijzondere vogelsoorten. Wat dacht u van het Porseleinhoen met zijn zweepslaggeluid?
Porseleinhoen
Ook het rateltje van het Kleinst Waterhoen is daar in meervoud gesignaleerd. Vorig jaar zaten er maar liefst 10 Kleinst Waterhoentjes in d’ Onlanden, de achtertuin van stad. Wij hadden geluk en hoorden een Waterral krijsen en ook het hoempen van de Roerdomp. Dit zware misthoorngeluid maakt hij met zijn slokdarm een niet al te bescheiden boer. Er broeden meerdere Roerdompen in dit gebied. Bij pensionado’s is de fietsdrager een onmisbaar bestanddeel geworden van de gemotoriseerde uitrusting. Het bezit van deze uitrusting geeft ongekende en nog te weinig benutte mogelijk heden om in een veel groter gebied dan wij gewend zijn te vogelen. Het gaat dan wel om het vogelen. Vogelen is vergelijkbaar met winkelen. Je staat vaak stil omdat je iets ziet/hoort en gaat dan weer verder. Heb je genoeg aan een creditcard bij het winkelen,voor het vogelen kan je volstaan met een niet al te slechte kijker en een redelijk tot goed gehoor. Uiteraard kan deze uitrusting, en dat is vaak ook zo, uitgebreid worden met een nog betere kijker, een telescoop en niet te vergeten de benodigde fotoapparatuur. Ik had de hele dag mijn telescoop bij me maar heb die niet gebruikt. Op 30 mei van 10.00 tot 15.30 hebben wij, een groepje van 21 personen, langs met fluitekruid en riet omboorde fietspaden door de Onlanden gezworven. Wij zwierven door de Peizer- en Eeldermaden, in de buurt van het Leekstermeer, het Elsburgeronland en de Schelfhorst. Op de heenweg bij de rotonde van Vries ontdekte een van ons een Russische Kauw. Deze soort kende ik nog niet maar hij is niet al te moeilijk te herkennen. 22 Aan de boorden van het Leekstermeer hebben wij na onze eerste 35 soorten, de koffie genuttigd en later genoten wij van een eenvoudige lunch bij Alma van der Goot. De ouderwetse weilanden met veel bloeiende boterbloemen, het rood van de zuring, de prachtige bloeiende orchideeën en de vele vogels maken het tot een feest voor oog en oor. Overdag is de kans op Kwartelkoning gekras (afgelopen wekend was de eerste simultaantelling) vrijwel nihil,slechts als hij zeer opgewonden is dan hoor je hem overdag . De Kwartel liet zijn kwik-me-dit wel horen en ook het gewone Waterhoen liet zich zien De uitgestrektheid van de rietvelden heeft een kalmerende invloed. Men wandelt er wat, rent wiel en een enkeling vogelt. Dit alles in een relaxt tempo. De stilte was vervuld met vogelzang van vooral Rietgors en Kleine Karekiet en gelukkig wat later op de dag opvallend veel Veldleeuweriken. Direct na het parkeren liet de Sprinkhaanzanger zijn trillertje horen. Dat werd aangevuld met een van de Grasmussen en dat is een mooie start van de dag. Wat verder op liet de Snor horen dat zijn geluid toch wel anders is dan dat van de sprinkhaanzanger. Omdat er ook bosschages tot het gebied behoren zijn ook de Gekraagde Roodstaart, de Winterkoning en de Fitis en de Grote Bonte Specht vaste gasten. Wederom vond ik de afwezigheid van de Grutto opvallend, we hebben er geen gehoord, dat wordt dus weer niks dit jaar. Slechts de Tureluur, de Kievit , de Wulp vertegenwoordigen samen met de Scholekster het weidevogelbestand.
De ganzen waren met de Canadees, de Nijl, de Brand en de Grauwe Gans goed vertegenwoordigd. De Buizerd, de Torenvalken en veel Bruine Kiekendieven vlogen rond. De Rietzanger vloog op en liet zich met oogstreep en gedrag goed onderscheiden van de Bosrietzanger. Ook de Roodborsttapuit liet zich mooi zien. De Bergeenden en Krakeenden zijn niet zo goed vertegenwoordigd als de Wilde eenden, daar struikel je over. De Wintertalingen,Zomertalingen en Slobeenden zwommen rond bij de Matsloot. De Visdief met zijn karakteristieke houding in de vlucht spiedend naar een visje,heeft hier geen vlotjes nodig, het is een prachtig gezicht om die van zo nabij te zien jagen. Er waren behoorlijk wat Witte Kwikstaarten, zij nestelen onder een van de fraaie bruggen. De Blauwborst is bij uitstek een vogel voor dit gebied. Hij liet zich van zeer nabij bewonderen door een grote schare enthousiaste vogelaars die er maar geen genoeg van konden krijgen. De Roerdomp boerde inderdaad luid hoorbaar als een tevreden Chinees na een voedzaam maal. Men was tevreden na een mooie dag fiets/vogelen in dit bijzondere gebied. Het is zeker voor herhaling vatbaar en sommigen stelden voor om hier een jaarlijks uitstapje van te maken. Volgend jaar weer of dan toch naar het Lauwersmeer. Aan het eind van de dag gaf de exit-poll meer dan 80 soorten aan. De echte telling komt,zoals dat hoort, op een lager aantal. De stand vandaag is 79 soorten (in 2013 84 soorten) en wel de volgende: Fu, Aal, RD, BlR, Ooi, Lep, KnZ, GGa, BGa, Nga, BE, KrE, WT, We, ZT, SoeE, SE, KE, BrK, Bui, TV, Kw, Fa, WR, WH, MK, SC, Ki, Wu, Tu, KoM, ZiM, StM, VD, HD, Koe, GZ, GBS, VL, BZ, HZ, BP, GP, WKw, W, HM, R, BB, GRS, RTA, M, Z, SZ, Sn, RZ, B, KK, BS, GM, T, Zk, Tj, F, K, P, Bkr, E, Ro, Ka, (Rus Ka,) ZKr, S, H, RM, V, G, Pu, Gg, RG. Nico Rommes
23
Zomerfeest Wanneer Waar Wat Wie Info Kosten Opgeven
Maandag 9 juni, 10.00 - 16.00 uur. Kinderboerderij Asserbos Natuuractiviteiten en natuurmarkt Gemeente Assen, KNNV-Assen, IVN-Assen Website: gemeente Assen geen nee
Slootjesdag Wanneer: zondag 22 juni, 14.00 uur Waar: Asserbos Wat: natuuractiviteit Wie Scharrelkids IVN Info website IVN Kosten geen Opgeven ja, Slootjesdag
Wandelen met boswachter Pauline Arends Wanneer: zondag 22 juni, 14.00 uur Waar: werkschuur SBB, Ieberen 1, Elp Wat: excursie Wie KNNV en IVN website KNNV Info Kosten geen Opgeven nee
24
Libellenexcursie Kiersche Wijde Wanneer Zondg 6 juli, 09.00 uur Waar Lozedijk bij Doosje Wat excursie Wie Hero Moorlag Info website KNNV Assen Kosten geen Opgeven Ja, bij secretaris KNNV Assen, ivm samenrijden
Excursie Arboretum Wanneer: dinsdag 2 september, 19.00 uur Waar: Tenoeverstraat, Zeyerveen Wat: excursie Wie IVN Info website IVN Kosten geen En alvast voor de agenda: Opgeven nee Paddenstoelencursus met Geert de Vries Vanaf 2 oktober 2014
Boeken van de KNNV Uitgeverij Hét standaardwerk voor de moestuin! Een complete gids met de zaai- en oogstmomenten van 90 groentesoorten en 1100 groenterassen. Bevat veel nuttige tips en wetenswaardigheden, met extra aandacht voor biologische en historische zaden, de beste teeltmomenten, vergeten groenten, kleine moestuinen, pot en bak. Ledenprijs: € 27,--
Op een toegankelijke manier geeft het boek actuele kennis van honingbijen en baanbrekende inzichten in hun leven en gedrag. De vele unieke foto’s geven een fascinerend beeld van deze evolutionair gezien zo succesvolle insecten. Ledenprijs: € 27,--
25 Wat is er leuker dan eten uit de natuur? Natuurgerijpt, vers geplukt en onbespoten. Wat is er leuker dan eten uit de natuur? Appels, noten, bessen en nog veel meer. Wildplukken geeft je de inspiratie om al deze delicatessen te vinden, plukken en bereiden. Ledenprijs: 15,95
Op deze ‘Wildplukkaart’ vind je in één oogopslag allerlei lekkernijen met bijbehorende oogsttijd, vindplaats en toepassing. Pluk, proef en geniet! Ledenprijs: 4,50
