DE KHAT CONTROVERSE: Onschuldig cultureel gebruik of gevaarlijke drug?

Vakgroep Strafrecht en criminologie

DE KHAT CONTROVERSE: Onschuldig cultureel gebruik of gevaarlijke “drug”?

Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door (20050618) Dekeyser Sarah Academiejaar 2009- 2010

Promotor : Prof. dr. Tom Decorte

Commissarissen : Prof. dr. Jan Van Bocxlaer Lic. Julie Tieberghien

Verklaring inzake toegankelijkheid van de masterproef criminologische wetenschappen

Ondergetekende, Dekeyser Sarah (20050618) geeft hierbij aan derden, zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen, [de toelating] [geen toelating] (schrappen wat niet past) om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden. Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad.

Datum: 10/05/2010

Handtekening: ……………………………

Trefwoorden: drugs, khat, khatcultuur, Oost-Afrika, regelgeving mbt. drugs

2

“Should there be acceptance of the habit as generally harmless with no important danger to the population as a whole, or should there be a restrictive attitude, the habit being deemed harmful to the individual and detrimental to the country because of its economic, social and medical consequences?”1

1

KALIX, P. Khat: scientific knowledge and policy issues, British journal of addiction, n°82, 1987, p. 50.

3

INHOUDSTAFEL Dankwoord................................................................................................................................7 Inleiding……………………………………………………………………………………….8 HOOFDSTUK I: WAT IS KHAT? Inleiding………………………………………………………………………………10 1.1.

Historische context : Waar vindt khat zijn oorsprong ?....................................11

1.2.

De botanische structuur…………………………………………………….…14

1.3.

De chemische samenstelling en farmacologie van khat………………………15

1.4.

De consumptiewijze van khat…………………………………………………17

1.5.

De effecten van khat………………………………………………..…………18 1.5.1. De verschillende stadia van de khatintoxicatie………………………..….19 1.5.2. De lichamelijke effecten………………………………………………….20 1.5.3. De Psychische effecten…………………………………………………...23 1.5.4. De Neurofysiologische gevolgen van khat………………………….……24 1.5.5. Heeft khat een verslavend effect?...............................................................26

1.5.6. Onenigheid over de effecten van khat…………………………….………28 Besluit……………………………………………………………………………..….29 HOOFDSTUK II: KHAT IN DE LANDEN VAN OORSPRONG Inleiding………………………………………………………………………………30 2.1. Bespreking van de khatcultuur in een aantal landen van oorsprong……………..31 2.1.1 Jemen……………………………………………………………………32 2.1.1.1. Geschiedenis………………………………………………….32 2.1.1.2. Sociale regels, gebruikersgroepen en setting…………………33 2.1.1.3. Productie, distributie en economie…………………………...35 2.1.1.4. Prevalentie van het gebruik…………………………………..36 2.1.2. Ethiopië…………………………………………………………………36 2.1.2.1. Geschiedenis………………………………………………….37 2.1.2.2. Sociale regels, gebruikersgroepen en setting…………………37 2.1.2.3. Productie, distributie en economie…………………………...38 2.1.2.4. Prevalentie van het gebruik…………………………………..40 2.1.3. Somalië…………………………………………………………………40 2.1.3.1. Geschiedenis………………………………………………….41 2.1.3.2. Sociale regels, gebruikersgroepen en setting…………………41 4

2.1.3.3. Productie, distributie en economie…………………………...42 2.1.3.4. Prevalentie van het gebruik…………………………………..43 2.1.4. Kenia……………………………………………………………………43 2.1.4.1. Geschiedenis………………………………………………….43 2.1.4.2. Sociale regels, gebruikersgroepen en setting…………………44 2.1.4.3. Productie, distributie en economie…………………………...47 2.1.4.4. Prevalentie van het gebruik…………………………………..48 2.1.5. Oeganda………………………………………………………………...49 2.1.5.1. Geschiedenis………………………………………………….49 2.1.5.2. Sociale regels, gebruikersgroepen en setting…………………50 2.1.5.3. Productie, distributie en economie…………………………...53 2.1.5.4. Prevalentie van het gebruik…………………………………..53 Besluit………………………………………………………………………………...54 HOOFDSTUK III: DE MONDIALE VERSPREIDING VAN KHAT Inleiding………………………………………………………………………………56 3.1. Migratiestromen als belangrijkste oorzaak van internationale khatverkoop……..57 3.2. Het belang van snelheid bij de verkoop van khat………………………………...59 3.3. Nieuwe technologieën……………………………………………………………60 3.3.1. Vliegtuigtransport als belangrijkste medium van de internationale khatmarkt……………………………………………………………...60 3.3.2. Vernieuwde verpakkingswijzen………………………………………..60 3.4. De internationale handel…………………………………………………………61 3.4.1. Heathrow als belangrijkste schakel in de khatverkoop………………...61 3.4.2. Criminele handel……………………………………………………….62 Besluit………………………………………………………………………………...65 HOOFDSTUK IV: MAATSCHAPPELIJKE REACTIE TEN AANZIEN VAN KHAT: REGELGEVING EN ANTI-KHATLOBBY Inleiding………………………………………………………………………………66 4.1. Historisch: de eerste khat”bans”…………………………………………………67 4.2. De anti-khatlobby in de landen van oorsprong…………………………………..68 4.2.1. Jemen…………………………………………………………………...69 4.2.2. Kenia……………………………………………………………………70 5

4.2.3. Oeganda………………………………………………………………...72 4.3. De rol van de Verenigde Naties in de wetgeving omtrent khat………………….73 4.4. De Verenigde Staten……………………………………………………………...74 4.4.1. Regelgeving…………………………………………………………….74 4.4.2. Mogelijke oorzaken van de Amerikaanse “war on khat”………………75 4.5. Onduidelijkheid over de VN (en daaruit afgeleide Amerikaanse) –regelgeving...76 4.6. Khat in Canada…………………………………………………………………...76 4.7. Khat in Australië…………………………………………………………………78 4.8. Khat in Europa…………………………………………………………………...78 4.8.1. Zweden…………………………………………………………………79 4.8.2. Twee aparte gevallen: en Nederland en het Verenigd Koninkrijk……..79 4.8.2.1. Nederland……………………………………………………..80 4.8.2.2. Verenigd Koninkrijk………………………………………….81 Besluit………………………………………………………………………………....83

Besluit…………………………………………………………………………………...........84 Bibliografie…………………………………………………………………………..............92

6

Dankwoord

Graag zou ik mijn promotor, Prof. Dr. Tom Decorte bedanken voor de verbeteringen, opmerkingen en hulp die hij mij gegeven heeft. Mede door zijn goede raad heeft hij me op het goede spoor gezet.

Tenslotte nog een dankwoord aan mijn familie en vrienden voor hun steun en zeker niet te vergeten aan mijn vader, voor het nalezen en verbeteren van de tekst.

7

Inleiding ___________________________________________________________________________

Khat is afkomstig van een struikgewas dat groeit in grote delen van Afrika en Azië. De bladeren van de struik worden dagelijks door 6 miljoen mensen geconsumeerd omwille van hun psychoactieve werking.2 De substantie veroorzaakt een ware controverse en debat bij diegenen die ermee in contact komen3. Sinds enkele jaren is immers door betere transportmogelijkheden het oorspronkelijke Oost-Afrikaanse en Midden-Oostelijke gebruik overgewaaid naar de rest van de wereld. Desondanks het feit dat khat niet echt bekend is buiten de landen van gebruik ontstaan er toch sterk uiteenlopende meningen omtrent dit product. Waar er in de oorspronkelijke landen van gebruik een ware khat”cultuur” bestaat en het product aanzien wordt als een onschuldig cultureel gebruik wordt het in de meeste andere landen van de wereld anders ontvangen en gecriminaliseerd. Heden ten dage zijn drugs alomtegenwoordig in onze maatschappij. Er bestaan verschillende beleidsinitiatieven en regelgevingen waardoor het voor de bevolking vaak moeilijk is het bos door de bomen te zien. In deze masterproef tracht ik een analyse te maken van het huidige wetenschappelijke discours omtrent de drug khat. Het onderwerp heeft mijn interesse opgewekt daar er zoveel verschillende meningen worden gepubliceerd omtrent khat. Het levert schijnbaar een ware tweestrijd op tussen enerzijds diegenen die khat en khatgebruik bagatelliseren en anderen die een kruistocht tegen khat begonnen zijn. Deze controverse speelt zich ook af op vlak van internationale regelgeving. Ik poog in mijn zoektocht de voornaamste pro‟s en contra‟s te benaderen en te analyseren, om tot een genuanceerde conclusie te komen of men deze substantie wel degelijk moet veroordelen als bron van alle kwaad, of mag categoriseren als onschuldig cultureel gebruik… Het onderzoeksontwerp van mijn masterproef is met andere woorden het in kaart brengen en inzicht krijgen in

het

discours

van wetenschappelijke meningen aangaande de

“gevaarlijkheid” van khat, khatcultuur en zijn gebruik.

2

ARMSTRONG, E., Research note: crime, chemicals and culture: on the complexity of khat, Journal of Drug Issues, n°38/2, 2008, p. 631.

3

ANDERSON D., BECKERLEG S., HAILU D. and KLEIN A., The Khat Controversy: Stimulating the Debate on Drugs, Oxford, New York, Berg, 2006, p.1.

8

Deze thesis beschrijft de complexiteit van khat, beginnend met een overzicht van wat khat inhoudt aan de hand van een beschrijving van de historische context, botanische structuur, farmacologische en chemische samenstelling en de effecten van het gebruik. In een 2e hoofdstuk ga ik dieper in op het gebruik in de landen van oorsprong en poog ik een analyse te geven van de ware khat”cultuur” en economie en vergelijk ik hierbij een aantal landen. Per land bespreek ik de geschiedenis, de sociale regels, gebruikersgroepen, setting, productie, distributie en de economie omtrent khat. De mondiale verspreiding van khat wordt in een 3e hoofdstuk besproken, om daarna de maatschappelijke reacties, regelgevingen en de anti-khatlobby in de landen van oorsprong en een aantal westerse landen aan bod te laten komen. Ten slotte sluit ik af met een genuanceerd beeld over hoe khat nu gecategoriseerd dient te worden, waarbij de verschillende meningen, voor- en nadelen grondig met elkaar vergeleken worden, om tot bepaalde bedenkingen en een algemene conclusie te komen.

9

HOOFDSTUK I: WAT IS KHAT? ___________________________________________________________________________

Inleiding:

Khat is bij ons nog redelijk onbekend. Het is een exotische drug die voornamelijk in een andere cultuur gebruikt wordt, en verdient dus meer uitleg dan vb. alcohol of cannabisgebruik.4Khat is een donkergroene struik die over de meeste delen van Afrika en Azië groeit, maar voornamelijk in Ethiopië, Kenia, Jemen, Somalië, Oeganda en op hoge hoogtes in Zuid-Afrika en Madagaskar.5 De bladeren van de struik worden als alledaags en legaal tijdverdrijf geconsumeerd in de landen van de hoorn van Afrika6 (Ethiopië, Somalië, Kenia, Eritrea, Djibouti en Oeganda) en over de Arabische zee in Jemen, Oman en Saudi Arabië.7

4

BECKERLEG, S., Special issue on khat: use, users and unresolved issues – Khat special edition introduction, Substance Use & Misuse, n° 43/6, 2008, p.749.

5

ALEM, A., KEBEDE, D. en KULLGREN, G., The prevalence and socio-demographic correlates of khat chewing in Butajira, Ethiopia, Acta Psychiatrica Scandinavica, n°100/397, 1999, p.84.

6

KALIX, P. Khat: scientific knowledge and policy issues, British Journal of Addiction, n°82, 1987, p. 47.

7


10

Khat heeft verschillende benamingen, o.a. tschat of Hereri8 (Ethiopië), Qat of Taizi (Jemen), Mirraa of Murungi (Kenia), Qaad/Jaad (Somalië), Mairungi of musitate (Oeganda), Kus-essalahin (Arabische landen), muholo (Tanzania)9, Abyssian tea of Arabian tea10, tohai, tschat… In dit hoofdstuk bespreek ik achtereenvolgens de historische context en de botanische en chemische structuur. Na de bespreking van de farmacologie van de plant ga ik dieper in op de verschillende effecten van het gebruik van khat, de verschillende stadia van de khatintoxicatie en de consumptiewijze ervan. Ik beschrijf zowel de “voordelige” effecten als de nadelige effecten van khat op lichaam en geest. Hierbij wil ik reeds op voorhand vermelden dat deze mogelijke medische gevolgen met enig scepticisme moeten benaderd worden aangezien de wetenschappelijke artikels van waaruit ik deze informatie haalde steeds uitgaan van “mogelijke” gevolgen, en deze met andere woorden niet sowieso altijd voorkomen na inname van khat.

1.1.

Historische context: Waar vindt khat zijn oorsprong ?

Wanneer khat voor het eerst gebruikt werd kan niet met zekerheid gezegd worden. Vele wetenschappelijke artikelen spreken elkaar hierin tegen. Wel kunnen we met zekerheid zeggen dat de khat”boom” voor het eerst officieel werd beschreven door Peter Forskal11, een Zweedse botanicus die met Karsten Niebuhr, een geograficus, op expeditie trok naar Jemen en Egypte. Deze expeditie werd georganiseerd door Friederick V van Denemarken.

8


9

BENTUR, Y., BLOOM-KRASIK, A. en RAIKHLIN-EISENKRAFT, B., Illicit cathinone ("Hagigat") poisoning, Clinical Toxicology, n°46/3, 2008, p.206.

10

PENNINGS, E., OPPERHUIZEN, A. en VAN AMSTERDAM, J., Risk assessment of khat use in the Netherlands: A review based on adverse health effects, prevalence, criminal involvement and public order, Regulatory Toxicology and Pharmacology, n°52/3, 2008, p. 200.

11


11

Een van de vele dingen die men ontdekte was khat, waarna Forskal het beschreef als “Catha edulis”, behorende tot de familie van de “Celastraceae” (ook wel de kardinaalmutsfamilie12 genoemd). Niebuhr was de enige overlevende van de vijfkoppige expeditie, en als herinnering aan zijn vriend benoemde hij khat tot “Catha edulis Forskal”. Deze benaming werd voor het eerst gepubliceerd in de botanische boeken omstreeks 1775.13 Het hedendaags gebruikte Arabische woord khat is met andere woorden een afkorting van catha edulis (het Griekse woord edulis betekent eetbaar)14. Doordat de plant speciaal gekweekt wordt om de bladeren is het een cultuurgewas geworden. De bladeren van de struik worden gebruikt als de gelijknamige drug khat. Het wordt al eeuwen gebruikt als recreationele en religieuze drug door Oost-Afrikanen, en de bevolking van het MiddenOosten.15 De bladeren en takken van de struik hebben reeds vroeger al bewezen dat ze ook nuttig waren voor andere doeleinden. Zo werden ze in het tijdperk van Alexander de Grote reeds gebruikt voor medicinale doeleinden om de soldaten te “genezen” van melancholie en depressie.

16

In

de geschiedenis vindt men terug dat ook de Arabieren het gebruikten rond 1000 na christus al als antidepressiva en tegen gastro-intestinale symptomen.17

Khat kan gebruikt worden als stimulant of geneesmiddel maar ook nog voor andere doeleinden. Zo kan het hout van de struik gebruikt worden als brandstof en door zijn resistentie tegen termieten wordt het regelmatig gebruikt bij de constructie van huizen en hekken. Van het stevige hout wordt handig gebruik gemaakt bij het vervaardigen van handvaten bij landbouwgereedschap en huishoudartikelen zoals potten, pannen, bestek…

12

Familie van tweezaadlobbige struiken, bomen en lianen.

13

AL-MOTARREB, A., BAKER, K. en BROADLEY, K., Khat: pharmacological and medical aspects and its social use in Yemen, Phytotherapy Research, n°16/5, 2002, p.403.

14


15

MANGHI, R., BROERS, B. en KHAN, R., Khat use: lifestyle or addiction?, Journal of Psychoactive Drugs, n° 41/1, 2009, p. 1.

16


17


12

De verwerkte bladeren en takken van de khatplant worden nog steeds vaak gebruikt bij behandeling van griep, hoest, gonorroe, astma en andere longaandoeningen in de landen van oorsprong. De wortel wordt voornamelijk gebruikt bij maagpijn.18 Om khat in zijn historische context te plaatsen kunnen we terugvallen op de verscheidene verhalen die erover worden verteld. Als verklaring voor de oorsprong van khatgebruik wordt vaak het “blije geit” verhaal verteld. Volgens dit verhaal ontdekte een herder in Jemen/Ethiopië/Kenia/Somalië (hangt af van in welk land het verhaal verteld wordt) dat zijn geiten enorm levendig waren geworden, en na onderzoek vond hij de oorzaak hiervan, namelijk de nabij groeiende khatstruiken waarvan de geiten aten.19 Een andere legende die bestaat onder de Ethiopische moslims is die van een engel die khat onthulde aan 2 moslimheiligen om hen toe te laten ‟s nachts te mediteren zonder in slaap te vallen of moe te worden. Men gelooft dat een “khat heilige” onder de naam Abadir heeft bestaan, en dat zijn tombe ergens in het oosten van Ethiopië gelokaliseerd is.20 Naast de 2 reeds vernoemde legendes bestaat er nog het verhaal van alle planten die bogen naar God toen deze naar de aarde kwam, met uitzondering van khat. Toen God dit aanzag als onrespectvol sprak hij een vloek uit over de plant: “voor altijd zult gij gekauwd worden door mensen”. Door dit verhaal is khat traditioneel verboden geweest door de Ethiopische orthodoxe kerk. Dit in schril contrast met de Islamitische clerus21, die khat en zijn stimulerende effecten aanzagen als een geschenk dat hen hielp bij studies en meditaties.22 Zoals men kan lezen kan khat aanzien worden als een typisch moslimgebruik23, maar hier kom ik later op terug in hoofdstuk twee bij de bespreking van de khatcultuur in de landen van oorsprong.

18


19


20


21

GEBISSA, E., Scourge of life or an economic lifeline? Public discourses on khat (Catha edulis) in Ethiopia, Substance Use & Misuse, n°43/6, 2008, p. 784-802.

22


23


13

Er bestaat een blijvende discussie over het feit of de cultivatie van khat van oorsprong uit Jemen of Ethiopië komt, met geen sluitend bewijs.

1.2.

De botanische structuur:

Khat is een groene boom (of struik) die gemiddeld een hoogte heeft van 6 à 7 meter. In optimale omstandigheden kan hij zelfs een hoogte bereiken van 15 tot 25 meter.24 In sommige plaatsen waar de weersomstandigheden niet optimaal zijn, en ze bijvoorbeeld strenge winters ervaren, worden de khatplanten niet groter dan anderhalve meter. Het is aanbevolen khat eerst 3 of 4 jaar te laten groeien alvorens te bladeren te oogsten. De boomstam is recht en rank, de boomschors is dun en glad en heeft een grijsbruine kleur. De plant heeft een hoofdwortel (of hartwortel genaamd) die tot een diepte van drie meter of meer groeit. De struiken hebben ofwel tegenover elkaar staande of afwisselende bladeren.25 De bladeren zijn 2-5 cm breed en 5-10 cm lang en de vorm varieert van ovaal, lancetvormig tot ellipsvormig.26 Ze hebben wel steeds getande randen. De verse bladeren zijn ietwat lederachtig qua textuur, zijn glanzend en hebben een bruingroene kleur.

27

Naarmate de

bladeren verouderen worden ze wel bleker en harder. De bladgeur is licht aromatisch en de smaak ervan is scherp en lichtjes zoet 28. Khat verkiest hoogtes tussen 1500 en 2000 meter boven het zeeniveau. Dit is eveneens een goede hoogte voor koffie- en theeproductie.29 Het wordt voornamelijk geplant op terrassen aan de zonnige zijde van de bergflanken. 24

FEYISA, T. en AUNE, J., Khat expansion in the Ethiopian highlands – effects on the farming system in Habro district, Mountain Research and Development, n°23/2, 2003, p.185.

25

AL-MOTARREB, A., BAKER, K. en BROADLEY, K., Khat: pharmacological and medical aspects and its social use in Yemen, Psychotherapy Research, n°16/5, 2002, p.404.

26

AL-MUGAHED, L., Khat chewing in Yemen: turning over a new leaf, Bulletin of the World Health Organization, n°86/10, 2008, p. 741-742.

27


28


29


14

1.3.

De chemische samenstelling en farmacologie van khat:

In 1887 vonden Flückinger en Gerok30 het eerste alkaloïde in de khatplant dat ze “katin” noemden. In 1891 demonstreerde Mosso dat katin een stimulerend effect had op het hart van een kikker en pupildilatatie veroorzaakte. In 1930 wordt cathine (nieuwe naam voor “katin”) geïdentificeerd als een norpseudoefedrine (en wordt de link gelegd tussen khat en amfetamines). 31 Tot een aantal jaren geleden werd er van uitgegaan dat cathine het enige actieve bestandsdeel was in de plant. Terwijl de wetenschappelijke wereld tevreden was over de reeds gevonden chemische vondsten ging Brücke ervan uit dat cathine niet het enige actieve bestandsdeel was in khat, door het „eerder kleine effect‟ van cathine in mens en muis. In 1968 word door Karawya een aantal alkaloïde fracties geïsoleerd uit de plant: cathine, cathidine, cathinone, eduline en efedrine.32

30

FLÜCKINGER, F., en GEROK, J., Pharm. J., 18, 1887, p.221.

31


32

HALBACH, H., Medical aspects of the chewing of khat leaves, Bull. WHO, n°47, 1972, p.22.

15

Bijna honderd jaar na de ontdekking van “katin” door Flückinger en Gerok specifiëren de United Nations narcotic laboratory de 3 belangrijkste alkaloïden in khat namelijk cathinone, norpseudoefedrine (cathine) en norefedrine.33 Zowel de bodem al de klimatologische condities bepalen zijn amfetamineachtige chemische inhoud. Dit verklaart de verscheidene variëteiten die er bestaan van khat.34 Cathinone (β-ketoamfetamine) is het werkzame bestanddeel in de drug khat.35 Het is een amfetamineachtig stimulerend middel dat mild psychologisch verslavend is. Resultaten van de verscheidene in vivo en in vitro experimenten wijzen erop dat de substantie aanzien mag worden als een “natuurlijke amfetamine”.36 Cathinone is erg onstabiel in de nabijheid van zuurstof. De bladeren dienen vers verkocht te worden, anders verliezen ze hun actieve werking reeds na 3-5 dagen. Onderzoek heeft ook uitgewezen dat de bladeren en takken van de plant aanzienlijke hoeveelheden tannine en magnesium bevatten, wat niet ongewoon is aangezien het alom geweten is dat magnesium leidt tot “extra energie”. De instabiliteit van het actieve bestandsdeel leidt vaak tot verwarrende literatuur over de chemische samenstelling ervan, en heeft ook gevolgen voor de regelgeving omtrent khat 37, maar hier kom ik in hoofdstuk 4 op terug. Gezien de verscheidene substanties die men in khat kan terugvinden, lijkt het evident dat de amfetamineachtige verbindingen en tannine relevant zijn voor de effecten bij de mens tijdens consumptie. De hoeveelheden aminozuren, choline, mineralen en vitamine C kunnen geen zichtbare effecten opleveren. Door de (beperkte) hoeveelheden waarin khat meestal wordt gebruikt is de voedingswaarde ervan miniem.38

33


34


35

BECKERLEG, S., Khat in East Africa: taking women into or out of sex work?, Substance Use & Misuse, n° 43/8-9, 2008, p. 1170-1185.

36

KALIX, P., Scientific knowledge and policy issues, British journal of addiction, n°82, 1987, p. 47-53.

37


38

HALBACH, H., Medical aspects of the chewing of khat leaves, Bull. WHO, n°47, 1972, p.23-24.

16

1.4.

De consumptiewijze van khat:

Khat wordt over het algemeen gekauwd39, occasioneel verwerkt in thee, en zelden gerookt. Regelmatige khatgebruikers prefereren de bladeren van de toppen van de struiken en deze van de jonge scheuten. Ze worden voornamelijk geoogst in de vroege uren en verkocht op de markten dezelfde dag. (Somalië, Ethiopië…) De verse takken, twijgen en scheuten van de khatstruik worden één voor één genomen en grondig gekauwd.40 Door het geregeld toevoegen van bladeren in de mond wordt de kaak vol en kan men de resterende bolus duidelijk zien zitten. (Khat wordt voornamelijk aan de linkerkant gekauwd). Het sap wordt ingeslikt en het resterende blijft nog een tijd in de mond om later uitgespuugd te worden.41 Aangezien het belangrijkste actieve bestandsdeel “cathinone” vrij onstabiel is en reeds na 3-5 dagen afbreekt, wordt de droge khatplant zelden gebruikt, tenzij voor thee of als rookwaar. De grootte van een verse portie khat varieert tussen de 100 en 200 gram. Om de versheid te bewaren worden de bladeren bij aankoop in bananenbladeren gewikkeld. Bij khat wordt vaak thee en tabak geconsumeerd, alsook pindanoten42, gesuikerde menthol, suiker en snoepjes om de bittere smaak van khat te verbeteren.43 In streken waar khat vaak wordt gebruikt verzamelen groepen van mensen zich elke dag om khat te kauwen. (voornamelijk mannen die deelnemen aan deze khatsessies). De khatsessies worden in speciaal voorziene kamers gehouden.44 Zo‟n sessie duurt gemiddeld tussen de 2 à 10 uur, afhankelijk van de gelegenheid. 45 Khat bijeenkomsten in vb. Jemen worden beschouwd als sociale interactie en status competitie. Het 39

GRIFFITHS, P., GOSSOP, M. en WICKENDEN, S., A transcultural pattern of drug use: Qat (khat) in the UK, British Journal of Psychiatry, n°170, 1997, p.281.

40

KIMANI, S. en NYONGESA, A., Effects of single daily khat (Catha edulis) extract on spatial learning and memory in CBA mice, Behavioral Brain Research, n° 195 / 1, 2008, p.192.

41


42

BECKERLEG, S., Khat chewing as a new Ugandan leisure activity, Journal of Eastern African Studies, n°3/1, 2009, p. 42-54.

43

GOLDSMITH, P., Symbiosis and transformation in Kenya’s Meru District, PhD diss., University of Florida and Gainesville, 1994.

44

MANGHI, R., BROERS, B. en KHAN, R., Khat use: lifestyle or addiction?, Journal of Psychoactive Drugs, n° 41/1, 2009, p. 4-5.

17

gebruik

wordt

voornamelijk

gehouden

bij

grote

feesten,

huwelijken,

geboortes,

besnijdenissen,…46 Maar hier komen we in het volgende hoofdstuk grondig op terug bij de bespreking van de khatcultuur.

1.5.

De effecten van khat:

In dit deel poog ik de voornaamste medische gevolgen, lichamelijke en psychologische, te bespreken. De intensiteit van de effecten worden bepaald door de hoeveelheid ingenomen drugs, de versheid van het product, de hoeveelheid actieve bestanddelen en de efficiëntie van het rijpingsproces. Pesticiden en schimmels op de gewassen spelen ook een rol bij de medische effecten van khat.47 Wanneer men spreekt over de effecten van khat is het belangrijk een algemeen beeld op te roepen bij wat de khatintoxicatie nu juist inhoudt. Dit doe ik aan de hand van het beschrijven van een aantal specifieke stadia.

1.5.1. De verschillende stadia van de khat intoxicatie.48

De effecten van khat kauwen variëren naargelang het type khat en naargelang de persoon. Zoals bij de meeste drugs die genomen worden omwille van het plezierig effect, is het effect afhankelijk van de individu. Over het algemeen kunnen de effecten van khat onderverdeeld worden in de volgende stadia:

45

FEYISSA, A. en KELLY, J., A review of the neuropharmacological properties of khat, Progress in Neuropsychopharmacology & Biological Psychiatry, n°32/5, 2008, p.1150.

46


47


48


18

1. Een euforisch, opgewekt en goedgeluimde sensatie49 en een 1 à 2 uur durende opgewondenheid. Dit stadium is zeer duidelijk onder de jonge kauwers, en herhaald zich bij elke sessie. 2. De khatgebruikers starten een discussie omtrent serieuze kwesties. Dit gaat soms gepaard met emotionele irritatie en groot besef van het probleem. Bij aanvang van de sessie starten ze een algemene discussie waarna bepaalde personen zich groeperen en rustig verder praten over persoonlijke kwesties. 3. Het “sulaimania uur”: dit stadium start meestal bij het vallen van het duister, wanneer de gebruiker niet graag lichten aanschakelt maar stil blijft zitten, genietend van het uitzicht, of van de omringende geluiden. Bij dit stadium is de verbeelding zeer actief waardoor men in een zeer opgewonden gemoedstoestand terechtkomt.50 Het is genoemd naar de koning en profeet Sulaiman (Jemen). Bij het begin van dit stadium luisteren sommige gebruikers graag naar lokale muziek, of nodigt men muzikanten uit die voor hen komen spelen. 4. Het depressieve stadium51 begint meestal aan het einde van de khatsessie, net voor men de restanten uitspuugt. Dit stadium wordt gekarakteriseerd door het overdrijven van persoonlijke problemen met grote bezorgdheid en pessimistische standpunten. De “depressie” hangt voornamelijk af van de sterkte van de ingenomen khat. Sommige gebruikers beloven zichzelf in dit stadium te stoppen met deze sessies en geven khat de schuld van hun depressieve gemoedstoestand.

5. Irritatie, anorexia en slapeloosheid. Dit stadium behelst een toenemende imaginaire sensatie en zelfvertrouwen, men wordt overspoeld door verschillende ideeën en het is onmogelijk zich te concentreren op één kwestie. De volgende morgen ervaart men een doffe onverschilligheid, een slaperige toestand en een soort van geheugenverlies over

49


50


51

GEBISSA, E., Scourge of life or an economic lifeline? Public discourses on khat (Catha edulis) in Ethiopia, Substance Use & Misuse, n°43/6, 2008, p. 787.

19

de meeste van de besproken thema‟s van de nacht ervoor.52 Rond 10 à 11uur in de voormiddag begint de gebruiker reeds uit te kijken naar de volgende sessie. De tijdsfactor in deze stadia is flexibel en hangt af van de sessie zelf en de personen die erbij betrokken zijn. Er zijn grote verschillen tussen bijvoorbeeld een verkiezingscampagne, een bruiloft, een begrafenis of een normale khatsessie.

1.5.2. De lichamelijke effecten:

Om een beeld te schetsen van de voornaamste effecten van khat op het lichaam bespreek ik de effecten die het vaakste voorkomen in de wetenschappelijke literatuur. Eén van de voornaamste lichamelijke effecten van khat is het verhogen van de energie, het tegengaan van vermoeidheid. Men wordt alerter, kan gemakkelijker zware arbeid aan en de concentratie verhoogt.53 Al deze effecten zijn vergelijkbaar met cafeïne of amfetamines.54 Deze plezierige effecten van het kauwen worden in grote lijnen door gebruikers over de ganse wereld hetzelfde ervaren, ongeacht hun woonplaats of cultuur.55 Hoewel bepaalde van de effecten van khat enorm aangenaam kunnen zijn, is er ook een keerzijde aan de medaille. Verscheidene cardiovasculaire effecten treden op na de absorptie van cathinone door het lichaam en leiden tot verhoogde bloeddruk (= hypertensie) verhoogde hartslag of ongewoon lage hartslag, hartkloppingen, aritmie of ontijdige samentrekkingen van het hart.56 Deze symptomen hangen af van de hoeveelheid opgenomen cathinone.

52

KALIX, P. Khat: scientific knowledge and policy issues, British Journal of Addiction, n°82, 1987, p.48.

53


54

KALIX, P. Khat: a plant with amphetamine effects, Journal of Substance Abuse Treatment, n°5, 1988, p.165.

55


56

AL-MUGAHED, L., Khat chewing in Yemen: turning over a new leaf, Bulletin of the World Health Organization, n°86/10, 2008, p. 741.

20

Al deze symptomen kunnen in sommige gevallen de oorzaak zijn van hersenbloedingen, falen van de hartspier en infarct. Dit is in meeste van de gevallen te wijten aan de te hoge bloeddruk die optreed. (wat in minder ernstige mate vaak ook leid tot hoofdpijn of migraine) Een verhoogde ademhaling na de inname van khat kan verklaard worden door de directe stimulatie van het ademhalingscentrum met een verwijding van de longen als gevolg57. Dit zien we ook terug bij amfetamines. (waardoor khat een uitstekend middel zou kunnen zijn tegen astma…). Een verhoogde lichaamstemperatuur58 komt gewoonlijk vrij snel voor na de inname. Zweten is hier uiteraard een logisch gevolg van en wordt vaak nog versterkt door de hoge klimaattemperaturen waarin khat wordt geconsumeerd in de landen van oorsprong. Staren en pupilverwijding (= mydriasis) zijn veelvoorkomend na de sessie. De oorzaak hiervan wordt gelegd bij een daling van de druk in het oog. Dit effect van pupilverwijding zien we eveneens ook terug bij amfetaminegebruik. Khat word gekoppeld aan allerhande maagen darmproblemen.59 De voornaamste effecten zijn constipatie en brandend maagzuur. Beide kunnen geassocieerd worden met de hoeveelheid tannine in de bladeren. Khat stelt het leegmaken van de maag uit. Constipatie is hiervan een welbekend gevolg en het causale verband tussen khat en constipatie kan aangetoond worden door de observatie in Aden in ‟57 waarbij na een ban de verkoop van laxeermiddelen met 90% daalde. Wanneer men kijkt naar onderzoek over khatgebruik bij zwangere vrouwen vind men dat baby‟s gemiddeld een lager geboortegewicht hebben wanneer de moeders gewoonlijk of occasioneel khat kauwen. Alsook word nor-pseudoefedrine gevonden in de borstvoeding en konden in bepaalde gevallen ook teruggevonden worden bij de baby.60 Levercirrose wordt ook gekoppeld aan hevig khatgebruik maar hier is nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs over. 57


58

GRAZIANI, M., MILELLA, M. en NENCINI, P., Khat chewing from the pharmacological point of view: An update, Substance Use and Misuse, n°43/6, 2008, p.769.

59


60


21

Een belangrijk verschijnsel bij khatgebruik is het verlies van hongergevoel, wat in vele gevallen kan leiden tot anorexia en ondervoeding. Als oorzaken hiervan worden het directe effect van khat op het “honger centrum” in de hersenen of het psychologische proces waarbij men wordt afgeleid van het feit dat men honger heeft gegeven. Maar, het verlies van hongergevoel is niet het enige wat aanleiding geeft tot anorexia, ook de verscheidene maagen darmproblemen kunnen hier aanleiding toe geven. Met andere woorden anorexia is enkel één factor in de vicieuze cirkel van khat – armoede – honger – anorexia – ondervoeding – maag en darmproblemen – etc. 61 Optreden van allerhande periodontale problemen zoals bruine vlekken op de tanden kunnen ook voorkomen. Aantasting van het gebit, voornamelijk aan de zijde waar men de bladeren gewoonlijk kauwt. 62 Zoals we zien wordt khat aan vele mogelijke kwalen gekoppeld (o.a. ook aan orale, hoofd en nekkankers). De vraag is uiteraard in hoeverre deze onderzoeken betrouwbaar zijn en in hoeverre we deze bevindingen mogen veralgemenen naar de ganse bevolking. Eén van de mogelijke ondervindingen hierbij is het feit dat veel van dit wetenschappelijk onderzoek wordt getest op dieren

63

(muizen, konijnen, ratten,…). Maar is het wel gegrond om ervan uit

te gaan dat dit in se dezelfde uitwerkingen heeft op de mens?

1.5.3. De psychische effecten:

De algemene effecten bij khatgebruikers zijn voornamelijk psychisch van aard en kunnen verklaard worden door centrale stimulatie in de hersenen. De effecten van khat gelijken, alleszins voor de observator, enorm op de effecten voortkomend uit het gebruik van amfetamines of cafeïne.64 De inname van khat veroorzaakt over het algemeen een toestand van euforie en excitatie.

61


62


63

KIMANI, S. en NYONGESA, A., Effects of single daily khat (Catha edulis) extract on spatial learning and memory in CBA mice, Behavioral Brain Research, n° 195 / 1, 2008, p.192.

64


22

De spraakzaamheid, de creativiteit en de imaginaire verbeelding verhogen.65 De centrale stimulatie door de actieve bestanddelen in de plant kunnen ook leiden tot een verhoogde alertheid, gemakkelijker sociale relaties aangaan en het creëren van meer zelfvertrouwen, hyperactiviteit, etc.66 Maar ook deze psychische “positieve” effecten kunnen negatief uitdraaien. Een khatpsychose67 kan vergeleken worden met een amfetaminepsychose die reeds in de jare‟50 beschreven werd door Bonhoff en Lewrenz. Men beschreef een amfetaminepsychose als gevolg van intoxicatie als een paranoïde reactie met illusies en zelfbedrog, auditieve en visuele hallucinaties, acute angstaanvallen en ideeën van superioriteit of vervolgingswaan als voornaamste karakteristieken.68 Vooraleer deze amfetamine etiologie bekend was werden (en worden nog steeds) deze psychotische episodes als schizofreen gediagnosticeerd. Hoewel dit type toxische intoxicatie veelvoorkomend is bij amfetaminegebruik komt ze veel minder vaak voor bij khatgebruik (zelfs wanneer er sprake is van hevig en overmatig gebruik). Een khat geïnduceerde psychose69 verdwijnt vaak na enkele dagen bij khatonthouding en/of antipsychotische behandeling. Een khatpsychose is vrij zeldzaam en indien ze toch voorkomt is ze vaak het gevolg van een reeds bestaande mentale aandoening.

70

Veel van deze studies

beschrijven patiënten die na emigratie in Europa of Noord-Amerika terechtkwamen. (vaak oorlogstrauma‟s, geen of weinig inburgering, slechte woon/werkomstandigheden etc.) In onderzoek naar de relatie tussen khatgebruik en angstaanvallen 71 of depressie worden heel wat conflicterende resultaten gegeven.72 Het feit dat een khatpsychose zelden voorkomt kan 65


66


67

KIMANI, S., PATEL, N. en KIOY, P., Effect of single and daily khat (Catha edulis) extract on locomotor behaviour in CBA mice, Scientific Research and Essays, n°3/5, 2008, p.193.

68

WARFA, N., KLEIN, A. en BHUI, K., Khat use and mental illness: a critical review, Social Science & Medicine, n°65/2, 2007, p. 314.

69

CRITCHLOW, S. en SELFERT, R., Khat-induced paranoid psychosis, British Journal of Psychiatry, n°150, 1987, p.247.

70


71

STEFAN, J. en MATHEW, B., Khat chewing: an emerging drug concern in Australia?, Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, n°39/9, September 2005, p.842.

72


23

verklaard worden doordat de manier waarop khat geconsumeerd wordt niet toelaat dat het plasmaniveau in het bloed enorm snel stijgt of zeer hoge waarden aanneemt. Met andere woorden, we kunnen spreken van een fysieke limiet, een maximum inname van cathinone in het lichaam. Agressie, hypomanie, manisch gedrag… kunnen gevolgen zijn van de veelvoorkomende insomnia (= slapeloosheid) die optreed na een khatsessie.73

1.5.4. De neurofysiologische gevolgen van khatgebruik:74

Na jarenlang onderzoek kan men nu met zekerheid zeggen dat de chemische structuur van cathinone erg gelijk op deze van amfetamines. Ze beïnvloeden het centrale en perifere zenuwstelsel op dezelfde manier. Dierenproeven hebben uitgewezen dat cathine op soortgelijke wijze “beloont” als amfetamines of cocaïne. Het effectieve mechanisme van alle drie de substanties (khat, cocaïne en amfetamine) werken door middel van een verhoogde concentratie van dopamine.75 Dopamine is een bepaalde neurotransmitter in specifieke delen van de hersenen die een grote rol speelt in het ervaren van genot, blijdschap en welzijn. De plotse vrijlating van dopamine in het presynaptisch gebied remt de heropname ervan af en kan uiteindelijk leiden tot een tekort of verstoring van het dopaminegehalte in de hersenen, wat op zijn beurt mogelijks kan leiden tot depressie en agressief gedrag. Ander onderzoek toont aan dat cathinone het “mesocortolimbisch beloningssysteem 76” beïnvloedt, wat gezien wordt als de neutrale basis voor alle verslavingen. Drugs stimuleren dit systeem, wat normaal gezien meestal geactiveerd word bij natuurlijke impulsen zoals voedsel of seks.

73


74


75

NUTT, D., KING, L. en SAULSBURY, W., Development of a rational scale to assess the harm of drugs of potential misuse, The Lancet, n°369 /9566, 2007, p. 1048.

76

Systeem in een bepaald deel van de hersenen waarbij via noradrenalinevrijlating prikkels worden gegeven aan de hersenen. Dit zorgt voor het « prettige gevoel ». Khat werkt in op de vrijlating van deze bepaalde neurotransmitter die onder andere ook vrijkomt bij sport, eten, seks etc. Cocaïne werkt bijvoorbeeld in op een andere neurotransmitter, namelijk dopamine.

24

Waar drugs slagen in het ontwijken van het negatieve reactiesysteem binnen dit mesocortolimbisch systeem, kan dit deels dienen als verklaring voor “craving” en het mogelijke verslavende potentieel van de substantie.77 Cathinone en cathine hebben beide sympaticomimetische effecten78, via de vrijlating van noradrenaline bij de presynaptische opslaglocaties. De

korte

termijneffecten

sympathicomimetische

en

van

khat

centrale

zijn

derhalve

een

dopamineactiviteit

weerspiegeling in

de

van

hersenen,

de met

hartslagverhogingen, verhoogde bloeddruk, bloedvatvernauwing, verhoogde lipolyse (= vetafbraak), verhoogde zuurstofopname en een versneld metabolisme.79

1.5.5. Heeft khat een verslavend effect ?

Sommigen onderzoekers categoriseren khat als amfetamineachtige substantie, waarbij ze er van uit gaan dat er een afhankelijkheid optreedt die als “verslaving” kan worden bestempeld.80 Er ontstaat een soort van “Rebound phenomena”. Hieronder kunnen we verstaan: mentale depressie (een ziektebeeld dat zich kenmerkt door verlies van levenslust), sedatie (verlaagde staat van bewustzijn) en hypotensie (abnormaal lage bloeddruk waarbij de kans op flauwvallen aanzienlijk toeneemt). Deze leiden tot psychische afhankelijkheid en „craving‟.81 De plezierige effecten van het kauwen worden niet door alle onderzoekers beschouwd als oorzaken van fysieke afhankelijkheid.

77

NUTT, D., KING, L. en SAULSBURY, W., Development of a rational scale to assess the harm of drugs of potential misuse, The Lancet, n°369 /9566, 2007, p. 1048.

78

Sympathicomimetisch effect verwijst naar de creatie van meer noradrenaline in de hersenen, waardoor men meer de hersenen extra gestimuleerd worden door het overmatig aantal prikkels.

79

PATEL, S., Attitudes to khat use within the Somali community in England, Drugs-education Prevention and Policy, n°15/1, 2008, p. 37-53.

80


81


25

Maar twijfel en onzekerheid blijft bestaan over het al dan niet verslavende effect. 82 Er is geen akkoord of wetenschappelijk consensus over het feit of khat verslavend is of niet. De farmacologische, chemische en medische bevindingen zijn niet overtuigend en contradictorisch. Desalniettemin wordt er wel van uitgegaan dat cathine en cathinone tijdelijke euforie veroorzaken, alertheid verbeteren, honger onderdrukken en de fysieke energie en concentratie verhogen.83 In het verleden gingen sommige wetenschappers en gezondheidsdeskundigen ervan uit dat de actieve substanties verslavende drugs waren die, indien men ze gedurende lange periode gebruikte, konden leiden tot massale degeneratie en verbastering van de gezondheid van de gebruiker, krankzinnigheid en zelfs sterfte. Recent erkennen onderzoekers wel het feit dat khatgebruikers psychologisch afhankelijk kunnen geraken, maar argumenteren dat het gepaster is te spreken van “gewenning” of “habituatie” in plaats van verslaving. Over het algemeen hebben drugs met een snelle actieve werking een hoog verslavend potentieel. Bij het gebruik van khat duurt het ongeveer 2 à 3 uur om tot het maximale plasmaniveau84 te geraken wat tot de beschreven effecten leidt. Hierdoor is de verslavende werking van khat zeker lager dan andere stimulerende middelen zoals amfetamines of cocaïne.85 Tolerantie jegens khat komt zelden voor. Indien het wel voorkomt worden de dosissen zeer miniem verhoogt (en niet zoals bij amfetamines waar tolerantie veel sneller ontstaat).86

82

GRAZIANI, M., MILELLA, M. en NENCINI, P., Khat chewing from the pharmacological point of view: An update, Substance Use and Misuse, n°43/6, 2008, p.776.

83


84

Er dient een bepaalde hoeveelheid van de actieve bestanddelen in het bloed te zitten vooraleer men tot het “gewenste” effect komt

85


86


26

Onderzoeker Kennedy87 reikt in ‟87 een mogelijk bewijs aan voor de relatie tussen khatgebruik en de problemen typisch geassocieerd met drugverslaving en fysieke afhankelijkheid. De milde depressieve gevoelens (futloosheid en machteloosheid) ontstaan waarschijnlijk door de psychische condities, die een deel psychische afhankelijkheid verklaren. Maar, de algemene ongesteldheid, malaise, het beven en de nachtmerries88 lijken pure fysieke gevolgen te zijn van de drugdeprivatie. Met andere woorden, deze gegevens ondersteunen de hypothese dat een milde vorm van fysieke afhankelijkheid kan ontstaan bij extreem en zwaar khatgebruik. Vele dagelijkse gebruikers in Kenia en Oeganda gaan ermee akkoord dat hevig en regelmatig khatgebruik leidt tot afhankelijkheid, zowel psychologisch als lichamelijk, meestal in termen van hoofdpijn en prikkelbaarheid.89

1.5.6. Onenigheid over de effecten van khat:

Over de effecten van khat bestaan heel wat contradicties in de wetenschappelijke literatuur. Zo bepaalt Kerr in 2001 dat khat gezien kan worden als oorzaak van onvruchtbaarheid, terwijl Ainsworth in ‟04 net het omgekeerde beweert, en het beschrijft als een “boost” voor vruchtbaarheid. Bepaald onderzoek wijst op een initieel verhoogd libido90, maar bij veelvuldig gebruik een verlaagd spermagehalte of impotentie tot gevolg. Een belangrijkere contradictie bestaat er in de relatie tussen khat en productiviteit, waarbij o.a. Beckerleg91 bepaalt dat het productiviteit doet toenemen, en UNODC meent dat khat afbraak doet aan motivatie om te werken.

87

KENNEDY, J., The flower of paradise: The institutionalized use of the drug qat in north Yemen, Dordrecht, Kluwer/Reidel, 1987, p.31.

88

FEYISSA, A. en KELLY, J., A review of the neuropharmacological properties of khat, Progress in Neuropsychopharmacology & Biological Psychiatry, n°32/5, 2008, p.1153.

89


90

BECKERLEG, S., Khat in East Africa: taking women into or out of sex work?, Substance Use & Misuse, n° 43/8-9, 2008, p. 1172.

91

BECKERLEG, S., What harm ? Kenyan and Ugandan perspectives on khat, African Affairs, 105 (419), 229.

27

Een mogelijke verklaring voor deze verschillende opinies is een set van gedeelde vooroordelen, waarbij men ervan uitgaat dat khat iedereen op dezelfde manier beïnvloed en daardoor determineert hoe mensen zich gedragen. Nog een belangrijk vooroordeel hierbij kan zijn dat” alle khat hetzelfde is”, hoewel er bijvoorbeeld enorme verschillen bestaan in cathinonegehalte tussen verschillende soorten khat.92

92


28

Besluit:

In dit hoofdstuk schetste ik een algemeen beeld van wat khat inhoudt aan de hand van zijn botanische en chemische structuur, zijn consumptiewijze en al zijn mogelijke effecten. Belangrijk hierbij te onthouden is dat khat een struikgewas is dat over grote delen van de Afrika en Azië groeit. Het wordt reeds sinds eeuwen gebruikt voor allerhande doeleinden, maar de voornaamste is zijn psycho-stimulerende werking door de actieve bestanddelen in de bladeren. Het kreeg pas in 1775 zijn officiële botanische naam namelijk Catha edulis Forsskall (genaamd naar de Zweedse botanicus). Deze bladeren dienen vers geconsumeerd (gekauwd) te worden, want na enkele dagen verliezen ze hun werking. Het belangrijkste actieve bestandsdeel in de bladeren is cathinone, dat zorgt voor bepaalde effecten bij opname in het lichaam. Het verslavende effect van khat is volgens de wetenschap erg moeilijk te bepalen. Wel kan men met zekerheid hierover zeggen dat khat aanleiding kan geven tot psychische verslaving en mentale “craving”, en kunnen een aantal fysieke afkickverschijnselen optreden na langdurig gebruik die wijzen op een mogelijke lichamelijke verslaving. Over deze medische effecten en negatieve gevolgen van khat is heel wat geschreven, maar door de vele inconsistenties en contradicties is het moeilijk enkel op basis van deze medische gegevens conclusies te trekken. Daarom bespreek ik in het volgende hoofdstuk de economische en sociale aspecten en gevolgen van de khatcultuur in de landen van oorsprong.

29

HOOFDSTUK II: KHAT IN DE LANDEN VAN OORSPRONG ___________________________________________________________________________

Inleiding:

Khatgebruik wordt reeds sinds lange tijd geassocieerd met verschillende sociale praktijken. In Jemen, Ethiopië… bestaat er een ware “khatcultuur”, waar het gebruik van khat tijdens de ramadan of het studeren van de Koran, tijdens sociale ceremonies, door studenten en langeafstandschauffeurs…93 al eeuwen als traditie aanzien wordt. In deze traditionele context wordt het vaak gegeven als indicatie van gastvrijheid, als geschenk etc. Hoewel khat reeds zo‟n lange voorgeschiedenis kent, wordt het de laatste jaren door verscheidene gebruikers eerder gekauwd omwille van het genot, waarbij men vaak gebruik maakt van alcohol om de neven en na-effecten van khat te verminderen.94 Vandaag overstijgt khatconsumptie alle klasse, etniciteit, sekse, leeftijd, religieuze grenzen… In het Rode zeegebied gebruikt letterlijk elke sociale klasse khat, van arm tot rijk. 95 In dit hoofdstuk plaats ik khat in zijn bredere sociale context. Wat houdt deze specifieke khatcultuur nu exact in? Belangrijke aspecten hierbij zijn de invloed van khat op zowel sociaal, economisch als cultureel vlak. Zoals alcoholgebruik in verscheidene landen, kan ook khatgebruik gezien worden als een deel van de levensstijl in bepaalde specifieke landen, waarbij het alle stadia van gunstig en nietproblematische gebruik tot problematisch gebruik en afhankelijkheid beslaat. 96 Aansluitend bij de bespreking van enkele van deze Oost-Afrikaanse en Midden-Oostelijke landen staaf ik de prevalentie van het gebruik met enkele cijfergegevens.

93


94

BECKERLEG, S., Khat chewing as a new Ugandan leisure activity, Journal of Eastern African Studies, n°3/1, 2009, p. 49.

95


96


30

In Islamitische landen zoals Jemen en Somalië, en bij de Moslimgemeenschappen in Ethiopië en Kenia is khat de “drug” bij voorkeur daar het gebruik ervan legaal is en door de Koran niet omschreven wordt als “haram”. (“Haram is wat de Koran verbiedt, antoniem van “Halal”)97 Er zijn heel wat studies uitgevoerd die zich focussen op het gebruik van khat in deze landen. Belangrijk hierbij is wel dat de hieronder beschreven studies zich toespitsen op de frequentie van het gebruik en niet zo zeer op de hoeveelheid khat die geconsumeerd wordt. Met andere woorden, data over al dan niet problematisch gebruik of afhankelijkheid ontbreken hier.98

2.1.

Bespreking van de khatcultuur in een aantal landen van oorsprong:

Khat is legaal in Jemen, Somalië, Kenia99, Ethiopië, Oeganda en Djibouti. Het blijft wel illegaal in aangrenzende Oost-Afrikaanse landen zoals Eritrea, Rwanda, Tanzania en Madagaskar. Ook in Saudi-Arabië dat gelegen is naast Jemen is khat illegaal. In de gebieden waar khatgebruik is ontstaan, groeperen mensen (voornamelijk mannen) zich dagelijks om khat te kauwen. Deze sessies100 (genaamd “Barch‟a” in Ethiopië of “Majlis alqat” in Jemen, wat letterlijk de khatraad betekent) zijn informele evenementen. De traditionele sessies worden in speciaal hiervoor voorziene ruimtes (“Muf raj” of “diwan”) gehouden. 101 Sommige huizen hebben zelfs een diwan groot genoeg voor 200 gebruikers. Dergelijke ruimtes

worden

voornamelijk

gebruikt

voor

huwelijken,

begrafenissen

of

verkiezingscampagnes, waarbij men in groten getale aan khatconsumptie doet.102

97

DHAIFALAH, I. en SANTAVY, J., Khat habit and its health effects. A natural amphetamine. Biomedical Papers of the Medical Faculty of the University of Palack, y Olomouc, Czech Republic, 148/1, 2004, p.13.

98

MANGHI, R., BROERS, B. en KHAN, R., Khat use: lifestyle or addiction?, Journal of Psychoactive Drugs, n° 41/1, 2009, p.3.

99

CARRIER, N., Is miraa a drug?: Categorizing Kenyan khat, Substance Use & Misuse, n°43/6, 2008, p.804.

100


101

ELMI, A., The chewing of khat in Somalia, Journal of Ethnopharmacology 8, n°2, 1983, p. 164.

102


31

Khatgebruik is een eeuwenoude traditie in landen als Ethiopië en Jemen. Om een beter beeld te krijgen van hoe deze khatcultuur in elkaar zit bespreek ik een aantal van deze landen afzonderlijk.

2.1.1. Jemen:

2.1.1.1.

Geschiedenis:

De geschiedkundige Ibn Fadl Allah Al Amri (1301-1348) beschreef khat in de gebeurtenissen tijdens de oorlog tussen Sabr Al-Deen en de koning van Ethiopië. Bij de overwinning van Sabr Al-Deen zwoer hij de residentie van de Ethiopische koning te verwoesten en vol khat te planten. In het licht van deze bovenstaande overwegingen bestaat de consensus dat khat als sociale gewoonte hoogstwaarschijnlijk geïntroduceerd is in Jemen rond de 13e eeuw.103

103


32

Khatgebruik is al eeuwen een traditie in zowel noord als zuid Jemen.104 De huidige republiek Jemen ontstond in 1990 wanneer het socialistische zuiden zich herenigde met het conservatieve noorden.

2.1.1.2.

Sociale regels, gebruikersgroepen en setting:

In Jemen is khat een legaal, sociaal geaccepteerd product en is het gebruik alomtegenwoordig in de maatschappij.105 De khat “high” wordt hier in tegenstelling tot in andere landen zoals Kenia, Somalië en Oeganda niet “handas” genoemd maar “kayf”. 106 In Jemen wordt khat aanzien als een waar teken van identiteit en ligt hier de bakermat van de khatcultuur die er al eeuwen heerst. In Jemen kauwt de meerderheid van de populatie en is het ganse ritme van het sociale en economische leven volledig aangepast aan de namiddaagse khatsessie.107 Khatsessies in Jemen worden gezien als een sociale interactie en er ontstaat een soort van statuscompetitie die geleid word door subtiele regels. Eén van de belangrijkste functies is het gebruik van de khatsessie voor informatie-uitwisseling. Participanten kunnen vrienden ontmoeten, nieuws uitwisselen, deelnemen aan discussies of debatten, plannen en beslissingen maken. De informatie-uitwisseling108 is vaak strikt persoonlijk en kan relevant zijn voor iemands plaats in de maatschappij. De functie van khat in deze context is dus voornamelijk het aanreiken van een soort platform voor het bespreken van allerhande sociaal belangrijke zaken, en in mindere mate voor het bereiken van de natuurlijke khat”high”. 109 Bij het geven van georganiseerde khatsessies worden de genodigden zorgvuldig gescreend en krijgen ze een persoonlijke uitnodiging van de gastheer. De gastheer zorgt voor khat. 104


105


106


107

MENELEY, A., Tournaments of value: Sociability and hierarchy in a Yemeni town, London, University of Toronto press, 1996.

108


109

KALIX, P. Khat: a plant with amphetamine effects, Journal of Substance Abuse Treatment, n°5, 1988, p.164.

33

De hoeveelheid en kwaliteit van de khat en de soort genodigden bepalen de sociale status van de gastheer. Met andere woorden, hoe kwaliteitsvoller de khat, en hoe belangrijker de gasten, des te meer aanzien krijgt de gastheer. Van de genodigden wordt op hun beurt verwacht dat ze na beloop van tijd zelf ook een khatsessie organiseren. Belangrijk om te weten is dus dat in Jemen het type sessie veel zegt over de sociale verschillen, zowel in klasse als in status. Dit reflecteert zich voornamelijk in welke plaats een persoon inneemt gedurende een sessie en welke soort en hoeveelheid khat er wordt aangeboden tijdens de sessie. De georganiseerde sessies kunnen gaan van een specifieke festiviteit tot feesten en rituelen met betrekking tot geboortes, besnijdenissen, huwelijken… Een typische sessie in Jemen neemt plaats tussen 14u en 19u en kan tot laat in de avond duren, afhankelijk van de gelegenheid.110 Participatie van vrouwen tijdens sessies was niet echt alledaags, tot een aantal jaren geleden deze gewoonte onder vrouwen snel toenam. Khatgebruik bij vrouwen leidde tot heel wat ernstige problemen voor de familie en hun socio-economische status. Vrouwen houden hun eigen khatsessies, maar veel minder frequent dan Jemenitische mannen. Khatsessies voor vrouwen kunnen onderverdeeld worden in twee categorieën namelijk:111

- Een eerste type wordt geassocieerd met sociale gebeurtenissen zoals huwelijksfeesten of begrafenissen. Deze sessies zijn voor oude en getrouwde vrouwen. Meisjes en ongetrouwde vrouwen mogen niet deelnemen aan deze sessies, met uitzondering van huwelijksfeesten. Bij zulke sessies komen gemiddeld meer dan 200 vrouwen samen. (steeds gescheiden van de mannen)

- Een tweede type is de op reguliere basis gehouden sessie met als enige doel het kauwen van de bladeren en het bereiken van een “high”. Dit type sessie is slechts de laatste jaren opgekomen. Meisjes en ongetrouwde vrouwen nemen hier in kleine groepjes aan deel en zijn vaak uit dezelfde sociale klasse of goede vriendinnen. 110

DHAIFALAH, I. en SANTAVY, J., Khat habit and its health effects. A natural amphetamine. Biomedical Papers of the Medical Faculty of the University of Palack, y Olomouc, Czech Republic, 148/1, 2004, p.12.

111

AL-MOTTARREB, A., BAKER, K. en BROADLEY, K., Khat: pharmacological and medical aspects and its social use in Yemen, Psychotherapy Research, 16/5, 2002, 405.

34

Sommige kinderen in Jemen starten al vanaf acht jaar met khatgebruik. Vaak zijn het de vaders die hen aanmoedigen om op speciale gelegenheden mee khat te consumeren. Vaders geven hun schoolgaande kinderen vaak khat om hen energieker en alerter te maken. Ze gaan er namelijk van uit dat khat hun kinderen helpt bij het studeren. Jonge adolescenten starten hun eigen sessies en sluiten daarbij zelf vriendschapsbanden.112 Een van de belangrijke sociale aspecten bij khatgebruik in Jemen is dat het dagelijkse gebruik een groot deel van het familiebudget bedraagt113, wat sociaaleconomische gevolgen met zich meebrengt. Volgens een studie van Al-Motarreb, Baker en Broadley in 2002 spendeert een gezin in Jemen gemiddeld 15% van het familie inkomen aan khat.114 Concluderend hieruit is dat khatconsumptie in Jemen een integraal, sociaal geaccepteerd gegeven is en gezien wordt als een algemene non-problematische gewoonte. (vergelijkbaar met hoe niet-moslimlanden naar alcoholconsumptie kijken).115

2.1.1.3.

Productie, distributie en economie:

De cultivatie en het gebruik van khat hebben diepgaande socio-economische gevolgen. Khat is een belangrijk deel van de economie in vele van de producerende landen, voornamelijk Ethiopië en Jemen. De teelt ervan heeft veel minder water nodig dan de teelt van gierst of koffie. In Jemen heeft de productie van khat het merendeel van de koffie cultivatie vervangen. Vandaag behelst de productie 1/3e van het bruto nationaal product, waarbij we kunnen spreken van een ware khat economie.116

112


113


114


115


116


35

2.1.1.4.

Prevalentie van het gebruik:

In een eerste onderzoek van Ali et. al. in 2004117 in Jemen werden 2500 personen ondervraagd. 61% van de ondervraagden waren huidige gebruikers. In datzelfde jaar voerde Numan ook een onderzoek uit bij 800 Jemenieten waaruit bleek dat 82% van de mannelijke onderzochte populatie en 43% van de vrouwelijke onderzochte populatie levenslang gebruikte.118

2.1.2. Ethiopië:

2.1.2.1.

Geschiedenis:

De eerste referentie naar khatconsumptie in Ethiopië dateert van de 14e eeuw, waar een Ethiopische keizer “Amde Zion” in zijn kronieken verwijst naar khat.119 Traditioneel werd khat gebruikt door Islamitische leiders die de bladeren consumeerden om wakker te blijven 117

ALI, A. et. al., A study of 342 oral keratotic white lesions induced by qat chewing among 2500 Yemeni, Journal of Oral Pathology and Medicine, 33 n°6, 2004, p.369.

118

NUMAN, N., exploration of adverse psychological symptoms in Yemeni khat users by the symptoms checklist-90 (SCL-90), Addiction 99, n°1, 2004, p.63.

119

HUNTINGFORD, G., The glorious victories of Amda Syon, King of Ethiopia. Oxford, Clarendon Press, 1965, p.55-56.

36

tijdens het bidden en andere religieuze activiteiten zoals het lezen van de Koran of tijdens de Ramadan. Verkopers kauwden tijdens lange reizen en boeren kauwden om meer energie te hebben. Christenen verachtten khat over het algemeen en vermeden het bewust. Moslimvrouwen kauwden ook zelden. Omdat het actieve bestandsdeel na enkele dagen verdwijnt uit de geoogste khatbladeren beperkte de khatcultuur zich lange tijd tot de plaatsen waar khat groeide. 120 (Voornamelijk de Islamitisch ommuurde stad Harerge in Oost-Ethiopië).121 Tot de 19e eeuw werd khat enkel gekauwd door de politieke elite, religieuzen en welgestelde stedelingen. Later heeft de khatcultuur zich verspreid over gans Ethiopië.122

2.1.2.2.


Vandaag is het beeld van ambtenaren, dagloners, boeren, studenten, chauffeurs, winkeliers, handelaars… met een bolle wang gevuld met khat een alledaags fenomeen in de grote steden van Ethiopië. Khatgebruik is nu een populair tijdverdrijf bij de Ethiopische jeugd, zowel bij christenen als bij moslims.123 Ook in Ethiopië wordt khat duidelijk gebruikt door leerlingen in Middelbare scholen (zoals in Jemen). In sommige streken gaat men er wel van uit dat khatgebruik de werklust negatief beïnvloedt. Zo worden khatgebruikers in bepaalde stedelijke gebieden 7 birr (nationale munteenheid) betaald, en niet-gebruikers 10 birr per dag. Zoals koffie en andere dranken speelt khat een belangrijke rol in het sociale leven in grote delen van Ethiopië, voornamelijk in de regio‟s waar zich veel Somaliërs gevestigd hebben. 124

120


121


122

LEMESSA, D., Migrants cause potential social and environmental crisis in bale. A Joint Mission by the UN Emergencies Unit for Ethiopia with the Ethiopian Evangelical Church Mekane Yesus and the Oromiya Regional Government Field Assessment Mission, 2002.

123

GEBISSA, E. Leaf of Allah: Khat & Agricultural transformation in Harerge, Ethiopia, 1875-1991, Athens, Ohio University press, p.183.

124


37

Een studie van Selassie en Gebre125 in ‟96 wees uit dat khat heden ten dage enorm populair is binnen alle segmenten van de samenleving en in alle delen van Ethiopië, en zich met andere woorden niet beperkt tot bepaalde gebieden zoals we duidelijk kunnen zien in Kenia. Khat speelt een belangrijke rol bij feesten, vieringen, bruiloften, zakelijke en politieke bijeenkomsten.126 De voornaamste redenen voor het gebruiken van khat zijn betere prestaties, gevolgd door aangenaam tijdverdrijf, amusement, gezelligheid en socialisatie. Studies over de socio-demografische correlaties tussen khat en inkomen in Ethiopië tonen aan dat de meerderheid van de bevolking die khat gebruikt economisch beter af is dan diegenen die niet gebruiken.127 Wel wordt vaak geargumenteerd dat gebruikers een enorm groot deel van hun inkomen aan khat besteden ten koste van familiale behoeften. Daardoor wordt khat in Ethiopië ook vaak gekoppeld aan echtscheidingen en familiale onenigheden.128

2.1.2.3.


Sinds de komst van een spoorweg tussen Addis Ababa (de hoofdstad van Ethiopië) en Djibouti in 1902 werd het transport van verse khat veel gemakkelijker. De eerste echte khatplantages in Ethiopië dateren van 1920. De cultivatie van khat als echt opbrengstgewas startte in de jaren ‟70, voordien werd khat gekweekt ter bevoorrading van de locale markt.129 Khat is Ethiopië‟s tweede grootste exportproduct geworden. Ethiopië zelf is ‟s werelds grootste producerende land geworden. 1/3 wordt geëxporteerd naar Somalië en Djibouti, de rest naar Europa en de rest van de wereld. De prijs van khat fluctueert seizoensgebonden naargelang de kwaliteit en voorraad khat die beschikbaar is. In het district Harerge (in het Oosten van Ethiopië) is khat bijna alle graanproductie aan het vervangen en in grote mate ook de koffieproductie. Bijna 70% van de boeren hun inkomen uit 125

SELLASSIE, S. en GEBRE, A., Rapid assessment of Drug www.odccp.org:80/bulletin/bulletin_1996-01-01_1_page005.html, 1996.

126


127

GELAW, Y. en HAILE-AMLAK, A., Khat chewing and its socio-demographic correlates among the staff of Jimma University. Ethiopian Journal of Health Development 18:3., 2004, p.12.

128

GREEN, R., Khatt and the realities of Somalis: Historic, social, household, political&economic, Review of African Political Economy 79, 1999, p.41.

129


abuse

in

Ethiopia,

38

deze streek komt voort uit khat. Ook hier geven de boeren als redenen aan dat khat 2,7 maal meer rendement geeft dan een ander gewas, en dat het risico bij khatteelt minder groot is daar het minder gevoelig is voor droogte. Khatplantages nemen ongeveer 95.000 hectare in beslag over het ganse land. De toenemende khatproductie heeft ook enorme gevolgen voor de veehouder, aangezien de khattelers veel minder ossen nodig hebben om het land te ploegen. Khat wordt vaak samen gecultiveerd met maïs of gierst.130 De economische waarde van khat in Ethiopië stijgt zienderogen. Het levert werk aan velen, de overheid ontvangt grote sommen door taksen die geheven worden op de khatverkoop naar het buitenland en gebruikt dit geld voor publieke doeleinden.131 Indien deze khatproducerende trend zich voortzet, waarbij het alle andere teelt van gewassen stilaan overneemt, kan dit resulteren in een daling van teelt van voedingsgewassen, wat op zijn beurt dan weer kan leiden tot ondervoeding, ziektes en voedselonzekerheid…132

2.1.2.4.


Huis-aan-huis surveys in landelijke gemeenschappen in Ethiopië waarbij 10.468 volwassenen ondervraagd werden leverden gegevens op waarbij 56% ervan reeds levenslang gebruikte. Van deze 56% gebruikte 17% dagelijks. Bij dit onderzoek vond men ook duidelijke correlaties tussen moslim zijn, het roken van tabak, hoge educatie/opvoeding en khatgebruik.133 Een andere studie uit 2000 van Belew et. Al.134 observeerde 1200 personen in een landelijke gemeenschap en vond dat: 31,7% khat gebruikte, moslims meer kauwden dan christenen, mannen meer dan vrouwen en dat de leeftijdsklasse 15-34 jaar meer kans had om “habitueel 130


131


132


133

ALEM, A., KEBEDE, D. en KULLGREN, G., The prevalence and socio-demographic correlates of khat chewing in Butajira, Ethiopia, Acta Psychiatrica Scandinavica, n° 397, 1999, p.84.

134

BELEW, M. et. Al., the magnitude of khat use and its association with health, nutrition and socioeconomic status, Ethiopian Medical Journal, n°38/1, 2000, p.18.

39

gebruiker” te zijn. Een derde belangrijke studie uit ‟94 wees op het feit dat 65% van de middelbare scholieren khat gebruikt.135

2.1.3. Somalië:

2.1.3.1.

Geschiedenis:

Hoewel Somaliërs recentelijk begonnen zijn met khat te aanzien als een belangrijk deel van hun cultuur,136 is khatgebruik in de meeste delen van Somalië eerder decennia terug ontstaan in plaats van eeuwen terug. (bijvoorbeeld in Jemen).137 De geschiedenis van khat in Somalië wordt gekenmerkt door talloze beperkingen die uitgingen van politieke overwegingen. Zo werd khat in ‟83 verboden door Siyaad Bare‟s regering omdat er antigouvernementele gesprekken plaatsvonden tijdens de sessies en werd in ‟64 naar aanleiding van een

135

136

137

ADUGNA, F., JIRA, C. en MOLLA, T., Khat chewing among Agaro secondary school students, Agaro, Southwestern Ethiopia, Ethiopian Medical Journal, n°32/3, 1994, p.164. PATEL, S., Attitudes to khat use within the Somali community in England, Drugs-education Prevention and Policy, n°15/1, 2008, p. 38. BECKERLEG, S., Khat chewing as a new Ugandan leisure activity, Journal of Eastern African Studies, n°3/1, 2009, p. 44.

40

grensconflict met Ethiopië alle export van Ethiopië naar Somalië gedurende een bepaalde periode stilgelegd.138 Volgens een onderzoek van de “Somali national well doing organization”139 werd khat voor het eerst gebruikt in Somalië in 1910, nadat het geïmporteerd was vanuit Ethiopië en Jemen.

2.1.3.2.

Sociale regels, gebruikersgroepen en settings:

De studie van Sovoredo toont aan dat khatgebruik significant is gestegen tussen ‟91 en ‟03. In Somalië is er geen sprake van khatkauwen omwille van zijn traditionele waarden zoals in Jemen of Ethiopië. Van alle gebruikers consumeert 69% om „de tijd te doden‟. In Somalië is het gebruik van khat enorm moeilijk te plaatsen door de destabilisatie van het land naar aanleiding van de verscheidene oorlogen in het gekend heeft.140 In Somalië gebruikt men af en toe kleine hoeveelheden pindanoten om de bolus te verzachten, maar veelal kauwt men zonder enig toevoegsel.141 Voor de meeste Somalische mannen is vrouwelijk khatgebruik sociaal inacceptabel en riskeren de vrouwen te worden bestempeld als prostituees in zowel Oost-Afrika als de diaspora.142 Recentelijk onderzoek wijst echter uit dat het percentage vrouwelijke gebruikers en kinderen gestegen is de afgelopen jaren. Ook het aantal mannelijke gebruikers stijgt zichtbaar door de recente introductie van “ijabane” en “qarjin” (ochtend- en avondsessies).143 Zoals ook in Jemen is de khatsessie ingeburgerd in de dagelijkse gewoonten van de bevolking.

138


139

SOVOREDO, „Qaadka Ma Quud Baa Mise waa Khasaare‟ (in Somali), Somaliland volunteers for relief and development organization, 2002.

140


141


142

BECKERLEG, S., Khat in East Africa: taking women into or out of sex work?, Substance Use & Misuse, n° 43/8-9, 2008, p. 1174.

143


41

2.1.3.3.


Khat wordt dagelijks geïmporteerd in Somalië, een land zonder stabiele overheid sinds begin jaren ‟90.144 De productie van khat in Somalië zelf is relatief klein in vergelijking tot khatproducerende landen zoals Jemen en Ethiopië. Wel heeft Somalië de laatste tientallen jaren een enorme macht gekregen op de internationale markt. Zo beheersen ze een groot deel van de export in Kenia

145

(zoals hierboven reeds

vermeld) en spelen ze een belangrijke rol in internationale export, onder andere naar Londen,146 maar dit wordt in het volgende hoofdstuk besproken.

2.1.3.4.


Een onderzoek van Elmi in 1988 in Somalië wees uit dat khatgebruik zich resulteert binnen alle sociale groepen van de bevolking. Volgens Odenwald in 2005 147 is 31% van de mannelijke bevolking een huidige gebruiker van khat. (Belangrijk hierbij is te wijzen op het feit dat 60% van deze huidige khatgebruikerspopulatie een verleden heeft als militair).

144


145

CARRIER, N., Kenyan Khat : The social life of a stimulant, Leiden, Brill, 2007, p.15.

146

PATEL, S., Attitudes to khat use within the Somali community in England, Drugs-education Prevention and Policy, n°15/1, 2008, p. 38.

147

ODENWALD, M. et. Al., Khat use as risk factor for psychotic disorders : a cross-sectional and casecontrol study in Somalia, BioMedCentral Medicine, 3 n°1, 2005, p.5.

42

2.1.4. Kenia:

2.1.4.1.Geschiedenis: In Kenia groeien khatbomen wild in de bossen, maar worden ze ook gecultiveerd op verscheidene locaties. Gedurende eeuwen beperkte khatproductie zich tot enkele hooglandgebieden, in het bijzonder in Ethiopië en Jemen, maar ook in de “Nyambene Hills”, een bergketen ten Noord-Oosten van Mount Kenia, in Kenia.148 Naarmate het weg-, spoor- en luchtverkeer zich verder ontwikkelde in de loop van de 20e eeuw, startten de inwoners van de Nyambene Hills met khat te verkopen buiten hun district. De Nyambenes is de thuishaven van 2 subgroepen van de “Meru”, namelijk de Tigania en de Igembe149 die reeds eeuwen khat gebruikten.

148


149

BERNARD, F., East of mount Kenya : Meru agriculture in transition, Munich, Weltforum Verlag, 1972, p. 15.

43

De vraag voor khat kwam er van Jemenitische immigranten150 die zich vestigden in steden langs de kust. Deze immigranten, vaak trouwend met de inheemse locale bevolking, speelden een pioniersrol in de expansie van de khathandel in Kenia. Vanaf 1950 konden Jemenieten khat kopen in Keniaanse steden. Langzaamaan begon de omwonende bevolking, de Swahili‟s aan de kust (een bepaalde Keniaanse stam) en personen van verscheidene etnische groepen in de hooglanden ook khat te kauwen. Een khatsubcultuur ontstond met lokale namen voor khat zoals “murungi”, “veve” en “gomba”, alsook verscheidene termen voor het beschrijven van de verscheidene effecten en khat”high‟s”.151

2.1.4.2.


In Kenia bestaan er verschillende meningen betreffende khat. Zo bestaat er een sterke goedkeuring in de Nyambene Hills regio waar het wordt gecultiveerd, maar vinden we ook afkeurende stemmen in verscheidene segmenten van de Keniaanse samenleving. Percepties met betrekking tot khat worden gekleurd door verscheidene locale en globale vertogen. In de regio‟s waar men khat goedkeurt wordt het aanzien als “traditioneel”, “weinig schade berokkenend aan de consument”, “cool” (door de jeugd) en “een economisch mirakel”. Voor de Tigania en Igembe is khat meer dan een succesvolle handelswaar. Het is een tastbare link met hun voorouders die het als eersten cultiveerden in de Nyambene Hills. Mirraa wordt onder andere gebruikt op belangrijke momenten zoals onderhandeling over bruidsprijs en wordt gezien als een bron van grote trots.152 De stimulerende werking van de bladeren valt ook in dit land enorm in de smaak bij professionele chauffeurs, nachtwakers, studenten… zowel voor recreationeel gebruik als voor hulpmiddel om wakker te blijven. Mirraa wordt met andere woorden zowel in werk- als ontspanningscontext gezien en gewaardeerd.153

150


151


152

GOLDSMITH, P., The political economy of mirraa, East African Alternatives, 1999, p.17.

153

KENNEDY, J., The flower of paradise, Dordrecht, Reidel, 1987, p.12.

44

In Kenia wordt bijvoorbeeld in Nyambene Hills khat veel opener gebruikt dan in andere landen van oorsprong en wordt vaak aanzien als “poa” (= cool) door de jeugd. 154 De plaatsen waar men khat gebruikt worden in Kenia “Majlis” genoemd.155 Keniaanse khat wordt gewoonlijk gekauwd met BigG kauwgom, een nieuwigheid die opkwam in de jaren ‟70. 156 Oegandese en Jemenietische kauwers hebben dit gebruik van kauwgom overgenomen. De kauwgom wordt geïmporteerd van Kenia en verkocht door de meeste khatverkopers. In Nairobi, de hoofdstad van Kenia, neemt volgens Somalische informanten veel khatgebruik plaats in locale accommodaties waar mannen khat naartoe brengen om samen te consumeren met locale sekswerkers.157 Men kan zich onderscheiden van de rest aan de hand van de kwaliteit en soort mirraa die men consumeert. Zo is “alele” bijvoorbeeld een enorm dure variëteit waardoor de kauwers ervan meer autoriteit en aanzien krijgen dan iemand die “makata” kauwt, een goedkope variëteit. Mirraa wordt door mensen van alle sociale klassen gekauwd maar aanzien en prestige wordt grotendeels gecreëerd door consumptie van bepaalde “elite-variëteiten”, zoals bijvoorbeeld khat afkomstig van de “mbaine”.158 Khat wordt heden ten dage over gans Kenia geconsumeerd door zowel moslims als christenen en door alle etnische groepen.159 Khat kauwen wordt door de meeste Kenianen niet beschouwd als een respectabel of begeerlijk tijdverdrijf en vele Kenianen hebben volgens onderzoek van Carrier 160 zelfs weinig besef van wat khat is. Omdat Noord-Kenia niet echt tot het moderne Kenia behoort, is khat in het Zuiden door velen niet gekend waardoor khatconsumptie er significant lager ligt.

154

CARRIER, N., Mirraa is cool : The cultural importance of Mirraa Khat for Tigania and Igembe Youth in Kenya, Journal of African Cultural Studies, 17, n° 2, 2005, 204.

155


156

GOLDSMITH, P., Symbiosis and transformation in Kenya’s Meru District, PhD diss., University of Florida and Gainesville, 1994.

157

BECKERLEG, S. en SHEEKH, N., A view from the refugee camps: New Somali khat use in Kenya, Drugs and Alcohol Today 5, n°3, 2005, p.25.

158


159

ANDERSON, D. en CARRIER, N., Flowers of paradise or polluting the nation ? Contested narratives of khat consumption, in BREWER, J. en TRENTMANN, F., Consuming cultures, global perspectives: Historical trajectories, transnational exchanges, Oxford, Berg, 2006, p.4.

160

CARRIER, N., The need for speed: Contrasting timeframes in the social life of Kenyan Mirraa, Africa, n° 75/4, 2005, p.553.

45

In het zuiden vindt men vaak cafés en nachtclubs terug die uithangsborden hebben waarop men het cliënteel verzoekt binnen geen khat te kauwen.161 Volgens de Meru clan helpt khat kinderen door het onderwijs, zorg het voor eten op de Nyambene tafels en financiert het de medische zorg in de streek.162 Hoewel mirraa over het algemeen aanvaard wordt, betekent dit niet dat het geconsumeerd mag worden door iedereen.

Bepaalde factoren spelen hierbij een rol, namelijk: - Gender: Hoewel men soms vrouwen in de Igembe regio al kauwend in het openbaar ziet, kan men van mirraa zeggen dat het voornamelijk een mannelijke activiteit is. Frequente vrouwelijke khatgebruikers krijgen een slecht aanzien.163 - Leeftijd: jonge jongetjes (vaak hulpjes tijdens de oogst) worden al kauwend gezien. Velen zien dit khatgebruik op jonge leeftijd als onaanvaardbaar. De meeste Nyambene jonge mannen starten met het kauwen van mirraa rond 18 jaar. (sommigen starten na hun besnijdenis).164

2.1.4.3.


De khatproductie in Kenia concentreert zich voornamelijk in de “Nyambene Hills”, waar khat door de Meru clan oorspronkelijk gecultiveerd werd. Over de laatste 40 jaar is Nyambene khat van een locaal ritueel, voornamelijk door ouderen gebruikt, veranderd naar een commercieel product met groeiende export en binnenlandse markt. Beide groepen binnen deze Meru clan (Igembe en Tigania) cultiveren mirraa, maar van de Igembe wordt gezegd dat men het intensiefst telen.165 De cultivatie, handel en consumptie van mirraa zijn verweven met de Nyambene geschiedenis en cultureel erfgoed. De oudste khatbomen noemt men “Mbaine”, naar de naam van een oude Meru clan. 161

CARRIER, N., Bundles of choice : Variety and the creation and manipulation of Kenyan khat‟s value, Ethnos, 71 n°3, 2006, p.426.

162


163


164

CARRIER, N., Mirraa is cool : the cultural importance of mirraa (khat) for Tigania and Igembe youth in Kenya, Journal of African Cultural Studies, 17 n°2, 2005, p.211.

165


46

Deze bomen worden gezien als enorm kostbaar. Khat die van deze bomen wordt gehaald worden anders verpakt dan andere khat en, omwille van zijn hoge kwaliteit, “ncoolo” genoemd.166 Mirraa wordt gezien als “het groene goud” in Nyambenes. Het is een vitale bron van inkomen in dit gebied, waarbij geschat wordt dat het jaarlijks miljarden Keniaanse Shillings (nationale munteenheid) oplevert voor boeren en verkopers in dit district. Vooral de Meru clan wordt over gans Kenia geassocieerd met khat en Tigania en Igembe khatverkopers kan men over het ganse land terugvinden.167 Mirraa wordt in Kenia voornamelijk gecultiveerd op kleinschalige percelen en levert de boeren een betere winst op in vergelijking met thee of koffie. Bijvoorbeeld elke shilling die geïnvesteerd wordt in thee heeft een rendement van 2 shilling. Bij khat is er sprake van een rendement van 4 shilling. Een belangrijke factor voor het kiezen voor khatcultivatie is bovendien dat men deze veel frequenter kan oogsten, waardoor men de inkomsten meer gespreid binnen krijgt (in plaats van één maal per jaar bij koffie of theeplantages).168 De khathandel evolueerde enorm de laatste eeuw. Het inheemse gewas werd gecommercialiseerd in tijden dat andere boeren koffie plantten. Khat wordt door de plaatselijke boeren aanzien als progressief doordat het hen in contact brengt met grote moderne bedrijven en hen daardoor het gevoel geeft bij te dragen aan de economie van hun land.169 De meeste controle over de internationale khathandel is in handen van etnische Somaliërs. Sommige van deze Somaliërs hebben zich specifiek gevestigd in de streek rond Nyambene Hills. Zij zorgen voor de export van khat naar Somalië en de diaspora in Europa en verder.170

166

CARRIER, N., The need for speed : contrasting timeframes in the social life of Kenyan mirraa, Africa, 75 n°4, 2005, p. 539.

167

CARRIER, N., Mirraa is cool : the cultural importance of mirraa (khat) for Tigania and Igembe youth in Kenya, Journal of African Cultural Studies, 17 n°2, 2005, p.216.

168


169


170

AHMED, A. en SALIB, E., The khat users : A study of khat chewing in Liverpool‟s Somali men, Medicine, Science and the Law 38, n°2, 1998, p.167.

47

De Somalische controle over de markt heeft spanning gecreëerd, waardoor sommigen van de Meru zich uitgebuit voelen. In 2002 hield men bijvoorbeeld demonstaties in de Nyambenes uit protest tegen de Somalische overheersing op deze internationale markt. In de loop van de jaren is deze spanning wat verminderd, maar is ze nog steeds voelbaar. 171 Desondanks wordt Nyambene mirraa gekauwd door mensen van verschillende etnische achtergronden in Kenia en daarbuiten.172

2.1.4.4.


Exacte cijfergegevens over de prevalentie van het gebruik zijn niet aanwezig, hoewel men uit verscheidene kwalitatieve studies kan afleiden dat khatgebruik een wijdverspreid fenomeen is in Kenia, dat zich voornamelijk concentreert bij de Meru clan, Jemenitische bevolking en de jeugd. Zoals hierboven al aangegeven beperkt het gebruik zich voornamelijk tot Noord-Kenia, en wordt khat bijna enkel gebruikt door mannen. (met uitzondering van enkele meruvrouwen).173

171


172

CARRIER, N. Bundles of choice: variety and the creation and manipulation of Kenyan khat‟s value, Ethnos, n° 71, September 2006, p.420.

173


48

2.1.5. Oeganda:

2.1.5.1.

Geschiedenis:

In de studie van Rockel174 gebruiken de Oegandese koeriers, die ivoor transporteerden naar de kust, cannabis en alcohol, maar is er geen sprake van khatgebruik. Khat is pas eind 19e / begin 20e eeuw opgedoken toen grote groepen Jemenitische, Somalische en Hadhremische migranten het product introduceerden.175 De immigranten uit Noord-Jemen kwamen uit regio‟s die reeds eeuwen khat produceerden en waar het gebruik van khat reeds een eeuwenoude traditie was. De Hadrahmi‟s adopteerden vrij snel dit Jemenitische tijdverdrijf. De Jemenitische immigranten arriveerden in een land waar khatstruiken en bomen in het wild groeiden en gedurende de 20e eeuw vroeg men locale inwoners khat te zoeken en naar hen te brengen. Andere Jemenieten gingen een stap verder en startten de cultivatie van khat. 176

174

ROCKEL, S., Carriers of culture : Labor on the Road in Nineteenth-Century East-Africa, Portsmouth, NH: Heinemann, 2006.

175


176


49

Hoewel alcoholconsumptie een diepgeworteld gebruik is in de Oegandese cultuur 177, bleef khat tot de jaren ‟30 een nieuw en vreemd gebruik. Het verhaal van Somalische migranten naar Oeganda vertoont een ander patroon dan het Jemenitische. De eerste Somaliërs kwamen van Somaliland, een Britse kolonie in het noorden van Somalië dat dichtbij één van ‟s werelds grootste khatproducerende regio‟s van Ethiopië ligt, namelijk Harar (of Harerge). 178 Het merendeel van de Somaliërs in Oeganda hadden het Britse leger gediend waarna ze vrij waren zich eender waar te settelen in Brits Oost-Afrika. Ze startten transport- en cateringbedrijven en leerden vele Oegandezen hoe ze khat moesten cultiveren. De inheemse bevolking en de immigranten geraakten verbonden met elkaar door middel van huwelijken, of zakelijke relaties.

2.1.5.2.


In het verleden werd khatconsumptie dus vaak enkel geassocieerd met Somalische of Jemenitische migranten. Maar de dag van vandaag is er in de meeste delen van Oeganda een cultuur van hedonisme ontstaan die enorm veel waarde hecht aan ontspanning en vrije tijd en waarbij khat zich verspreid heeft onder alle etnische groepen.179 Khat kan gekauwd worden tijdens ceremoniële gelegenheden, om wakker te blijven tijdens het werk of als een vorm van ontspanning.180 In Oeganda beperkt het ceremoniële gebruik van khat, zoals op bruiloften, zich enkel tot de Jemenitische gemeenschappen. Vele Oegandese langeafstandschauffeurs kauwen graag khat om wakker te blijven tijdens lange ritten, terwijl het laatste decennium ook studenten tijdens de examens en nachtwakers de gewoonte hebben overgenomen.

177

WILLIS, J., Potent brews : A social history of Alcohol in East Africa 1850-1999, Oxford, James Curry, 2002, p.84.

178


179


180

KLEIN, A. en BECKERLEG, S., “Building castles of spit – The role of khat chewing in worship, work and leisure”. In Consuming Habits, London, Routledge, 2007, p.11.

50

De grootste stijging in khatgebruik zien we wel bij het

gebruik ervan als

ontspanningsactiviteit. De traditionele gebruikers kauwen discreet, meestal in groepjes, en hun activiteiten zijn niet statusverhogend of modaal. Khat is geen sociaal geaccepteerde vrijetijdsbesteding zoals op café gaan drinken en naar voetbal kijken. Een khatsessie duurt gemiddeld 6 uur, tijd waarin de jonge mannen nonproductief zijn. Veel khat wordt gekauwd in informele khatclubs zoals khatverkooppunten, in videohallen of thuis. De semi-publieke setting van khatwinkels, clubs en videohallen bevinden zich over het algemeen in arme, beruchte stedelijke gebieden. Deze gebruikersplaatsen zijn een mannelijke omgeving. In Oeganda is khat kauwen praktisch even sociaal acceptabel voor mannen als voor vrouwen, hoewel vrouwen meestal iemand sturen om khat voor hen te gaan kopen, waarna ze het in private setting consumeren (meestal thuis). Niets verbiedt hen khat te gebruiken in semipublieke plaatsen, maar hier lopen ze dan wel het gevaar bestempeld te worden als onzedelijk.181 Er ontstaan overal videoclubs in hutten waar men films kan gaan kijken, en de khatverkopers opereren vaak bij de ingang van deze zaken. In Oeganda praten vele gebruikers over “het getto” om aan te geven waar de gebruikersplaatsen zich bevinden. Hiermee geeft men nog maar eens aan dat khatgebruik gekoppeld word aan de sloppenwijken en een negatieve connotatie aan khat geeft. De plaats van consumptie heeft zich verplaatst van de woonkamer naar videohallen, steegjes en de getto‟s van zowel stedelijke als landelijke gebieden.182 Khatgebruik wordt door de heersende maatschappelijke klasse aanzien als stationair en als product dat de traditionele Oegandese waarden van hard werk en opvoeding oneer aandoet. Ze bestempelt de gebruikers als leeglopers, werkloos en brutaal, en khat als een soort gatewaydrug naar andere drugs, criminaliteit en verslaving. 183 Hoewel khat elke morgen snel van de boerderijen naar de verkooppunten wordt gebracht, is het gewoonlijk niet te verkrijgen voor de middag. Het is geweten dat de khatgebruikers in de videohallen ook cannabis en alcohol consumeren. 181


182


183


51

De gebruikersruimtes zijn even verschillend als de verschillende soorten consumenten. Aan de hand van het consumptiepatroon maakt men volgens het onderzoek van Beckerleg184 in Oeganda twee onderscheiden, namelijk: - De traditionele gebruikers die khat kauwen vergezeld van soft drinks. Deze groep consumenten gebruiken enkel khat, zonder gebruik van psychotrope stoffen. Men noemt ze “Maqatna”, een woord dat door de kauwers van Jemense afkomst wordt gebruikt om khatliefhebbers aan te duiden. Volgens deze gebruikers is khat niet modieus of statusverhogend, en mag het niet openlijk gebruikt worden op straat of op andere publieke plaatsen. De Maqatna kauwen discreet en met discipline. Hun manier van kauwen is gericht op het bereiken van de natuurlijke high (= “handas”) zonder hulp van psychotrope stoffen, weg van het publiek. - De mixers die de sessies combineren met alcohol en/of cannabisgebruik. De mixers, voornamelijk stedelijke mannelijke jeugd, hebben de traditionele regels en consumptierituelen achter zich gelaten en gebruiken om „de tijd te doden‟. Volgens de maqatna ruïneren ze de reputatie van khat, waarbij khat en alcohol/cannabisgebruik vaak wordt gekoppeld aan criminaliteit.185 De “high” die ze bereiken is totaal verschillend van de gewoonlijke high die bereikt wordt door khat alleen. Het gebruik van cannabis is niet nieuw of ongewoon in Oeganda of OostAfrika. Cannabisgebruik dateert van de 19e eeuw en, doordat het een illegaal product is, word het niet aanzien als sociaal acceptabel zoals dit bij alcohol wel het geval is.186 Men kan concluderen dat khatgebruik in Oeganda een vrij recent gegeven is. Bovendien is de consumptiewijze waarbij khat wordt gecombineerd met alcohol en cannabis een nieuw verschijnsel dat zich niet enkel in Oeganda voortzet maar ook internationaal.187

184


185


186

WILLIS, J., Potent brews : A social history of Alcohol in East Africa 1850-1999, Oxford, James Curry, 2002, p.24.

187


52

2.1.5.3.


In Oeganda wordt de markt bevoorraad door khat afkomstig van inheemse boerenteelt. (Deze boeren leerden de cultivatietechnieken van Somaliërs en Jemenieten). Qua export van khat is Oeganda geen belangrijke speler op de internationale markt. Oeganda‟s export is louter regionaal en op kleine schaal.188 Khat wordt vanuit Oeganda wel Tanzania binnengesmokkeld (waar het nog steeds illegaal is) en sinds de jaren ‟90 is er een legale handel tussen Oeganda, Kongo en Rwanda. De distributie van khat doorheen Oeganda gebeurt op basis van persoonlijke contacten en vertrouwen. 189

2.1.5.4.


In Oeganda voerden Ihunwo et. Al. in 2004 een cross-sectionele survey uit in drie steden in het Zuidwesten. 32% van de ondervraagden vertoonden een levenslang gebruik, waarvan 20% huidige gebruikers. De meerderheid van de gebruikers bevond zich tussen 16 en 25 jaar, en er bestond een correlatie tussen khat en alcohol- en tabakgebruik.190 Het merendeel van de eerste Oegandese kauwers waren zoals hun Jemenitische en Somalische kennissen moslim en mannelijk. Hoewel tegen 2004 volgens een survey reeds 1/3e van de Oegandese khatgebruikers uit vrouwen bestond.191

188

BECKERLEG, S., What harm? Kenyan and Ugandan Perspectives on Khat, African Affairs, 105 n°419, 2006, p.231.

189


190

IHUNWO, A., KAYANJA, F. en AMADI-IHUNWO, U., Use and perception of the psychostimulant, khat (catha edulis) among three occupational groups in south western Uganda, East African Medical Journal, n°81/9, 2004, p.470.

191


53

Besluit:

Op historisch gebied zien we dat de voornaamste grondleggers van de khatcultuur zich bevinden in Jemen en Ethiopië. Het gebruik heeft zich voornamelijk verspreid binnen deze Oost-Afrikaanse

en

Midden-Oostelijke

landen

door

emigratie,

en

door

betere

transportmogelijkheden (aanleg van spoorwegen en betere wegen). Op sociaal vlak kunnen we besluiten dat het gebruik van khat in vele van deze landen verweven is in de cultuur van het land. Het wordt gebruikt bij ceremoniële gelegenheden, gegeven als geschenk etc. Khat wordt aanzien als een deel van hun culturele identiteit. Wel bestaan er onderlinge verschillen tussen de landen over de status die khatgebruik met zich meebrengt, en verschillen in een open of redelijk verdoken setting waarin men khat gebruikt. De gewoonte heeft ook enkele belangrijke negatieve gevolgen op sociaal vlak. Eén van deze negatieve factoren is het besteden van huishoudgeld aan het aankopen van khat, waardoor bepaalde noden van de familie worden genegeerd. Deze negatieve impact van khat op de familiale situatie leidt vaak tot scheidingen. 192 We kunnen in vele landen spreken van een verschuiving van gebruik door enkel moslims en bepaalde klassen naar een gebruik bij quasi alle etnische groepen en sociale klassen. Wel zien we nog steeds dat khat voornamelijk een product is dat geconsumeerd word door mannen. De belangrijkste bedenking die gemaakt werd was dat het “nieuwe” soort gebruiker, namelijk de mixers in Oeganda een nieuw patroon van gebruik voorstellen dat zich niet enkel daar manifesteert maar ook terug te vinden is in landen buiten de diaspora.193 Op economisch vlak zien we dat in landen waar khat een belangrijk product is, het een grote impact heeft op de nationale economie. Deze belangrijkste khat economieën bevinden zich in de quasi armste landen ter wereld. Een groot deel van de populatie verdient zijn brood aan khat, niet enkel van de transport- of verkoopsindustrie, maar voornamelijk van de cultivatie.

192

BAASHER, T. en SADOUN, R., The epidemiology of khat chewing in the Republic of Djibouti [unpublished WHO Document EM/MENT/102], 1983.

193


54

In bepaalde gebieden word het meeste van de bebouwbare grond gebruikt voor khatcultivatie en een beperking of ban ten aanzien van khat en khatgebruik zou desastreus zijn voor het inkomen van de landelijke bevolking. Maar, aan de andere kant kan khat ook een belangrijke bron van inkomsten zijn voor de overheid. Zo worden er bijvoorbeeld in Djibouti taksen geheven op khat. Initieel waren zij bedoeld om de consumptie ervan te ontmoedigen, maar de dag van vandaag tellen deze taksen mee voor meer dan 10% van het bruto nationaal product van Djibouti.194 (Djibouti is niet besproken, maar kan wel gerekend worden tot een van de landen waar khat zijn oorsprong vindt.) Wanneer men naar de prevalentie kijkt kan eruit afgeleidt worden dat khat in de landen van oorsprong door een enorm groot percentage van de bevolking geconsumeerd wordt, met kleine verschillen tussen de landen onderling. Over het algemeen zie we dat khat een belangrijke plaats inneemt in deze landen van oorsprong zowel op economisch, sociaal als cultureel vlak. Door de vraag naar khat in landen buiten de diaspora werd de impact ervan op de economie enorm vergroot. In het volgende hoofdstuk bespreek ik daarom de prevalentie, beschikbaarheid en verspreiding van khat in de rest van de wereld.

194


55

HOOFDSTUK III: DE MONDIALE VERSPREIDING VAN KHAT ___________________________________________________________________________

Inleiding:

Gedurende eeuwen bestond khatconsumptie enkel in de landen waar men het cultiveerde en in hun omringende gebieden. De consumptie verspreidde zich niet omwille van de vluchtige aard van het actieve ingrediënt.195 Zoals ik reeds eerder aanhaalde breekt het actieve bestandsdeel cathinone enorm snel af eens de bladeren en takken geknipt worden.196 Deze instabiliteit is gekend door de producenten en consumenten en bepaalt mee de ontwikkeling van de handel, waarin alles afhangt van snel transport. De recente ontwikkelingen in de transporttechnologie (vliegtuigtransport) hebben de deuren geopend naar een nieuwe markt over gans de wereld. Khat word dezer dagen grootschalig verkocht in Nederland en Engeland, van waaruit het verscheept wordt naar Scandinavië, Noord-Amerika en de rest van de wereld, en waarbij het al dan niet in een crimineel circuit terechtkomt.197 Achtereenvolgens bespreek ik hier migratiestromen als belangrijkste oorzaak van de internationale khatmarkt198, het belang van de snelheid bij de verkoop, vliegtuigtransport als belangrijkste medium, nieuwe verpakkingstechnieken waarmee men de khat langer vers houdt, , de internationale handel met de luchthaven Heathrow als belangrijke schakel en de criminele handel verbonden aan de khatverkoop.

195


196

AL-MOTARREB, A., BAKER, K. en BROADLEY, K., Khat: pharmacological and medical aspects and its social use in Yemen, Phytotherapy Research, n°16/5, 2002, p.403-413.

197


198

GRIFFITHS, P., GOSSOP, M. en WICKENDEN, S., A transcultural pattern of drug use: Qat (khat) in the UK, British Journal of Psychiatry, n°170, 1997, p.283.

56

3.1.

Migratiestromen als belangrijkste oorzaak van internationale khatverkoop:

De laatste 20 jaar, met de snel uitbreidende Somalische, Ethiopische, Jemenitische en Keniaanse gemeenschappen in de diaspora (Europa, Noord-Amerika…) is de verkoop van khat over de continenten heen een lucratieve en groeiende markt geworden.199 De eerste khat in het Europa werd geleverd door individuele arbeiders die terugkeerden van hun werk in de oliesector in de Perzische golf, en die via Jemen of Ethiopië passeerden.200 Een belangrijk voorbeeld dat ik hierbij wil geven is de komst van khat in het Verenigd koninkrijk dankzij migratiestromen. Khatgebruik in Engeland is verweven met de geschiedenis van Somalische en Jemenitische immigratie naar het Verenigd Koninkrijk. Deze immigratie gebeurde in een aantal golven.201

De eerste golf: In de late 19e eeuw was Aden aan de Jemense kust het Welshe depot voor kolen die gebruikt werden door stoomboten op hun route naar India en het verre Oosten. Zeemannen die gerekruteerd werden in Aden settelden zich in Britse havens en velen onder hen huwden met locale vrouwen. Het merendeel van deze zeemannen, “Lascars” genoemd, waren Jemenieten, maar ook vele Somaliërs en enkele Ethiopiërs emigreerden naar deze havens. Niet enkel de immigranten verschenen, maar ook hun traditionele khatgebruik dook op in deze steden.202 Voor de komst van cargovluchten en de technologie om verse khat snel te transporteren lieten deze migranten slechts een kleine voetafdruk203 na van hun gebruik.

199


200

CASSANELLI, L., Qat : changes in the production and consumption of a quasi-legal commodity in North-East Africa, The Social Life of Things : Commodities in Cultural Perspective, Cambridge, Cambridge university press, 1986, p.249.

201


202

BENTUR, Y., BLOOM-KRASIK, A. en RAIKHLIN-EISENKRAFT, B., Illicit cathinone ("Hagigat") poisoning, Clinical Toxicology, n°46/3, 2008, p.206-210.

203

Concept ontworpen door Howard Parker waarin hij refereert naar heroïnegebruik. Het suggereert dat de substanties gebruikt worden in cycli die « voetafdrukken » nalaten die toelaten dat een nieuwe soort epidemie van het gebruik uitbreekt.

57

De 2e golf: Bij de 2e golf van migranten in de jaren ‟50 startte de echte khatconsumptie in het Verenigd Koninkrijk. Rond deze tijd arriveerden kleine getallen Jemenieten en Somaliërs om te werken als industriële arbeiders in Sheffield, Birmingham en Manchester. Deze migranten waren vergezeld van hun vrouwen en vormden al snel families en gemeenschappen in de industriële steden in Noord-Engeland.

De 3e golf: Sinds de jaren ‟80 kwam er een andere soort migratie,204 namelijk de vluchtelingen van de oorlogen in de Hoorn van Afrika en het Rode Zeegebied. Bijvoorbeeld de oorlog in Somalië die in ‟93 twee miljoen Somaliërs op de vlucht heeft doen slaan naar andere delen van Afrika, Europa en Noord-Amerika. Deze migranten kwamen terecht in de gemeenschappen die reeds ontstaan waren tijdens de tweede golf. De aanwezigheid van deze grote getallen migranten leidde tot een verhoogde vraag en een uiteindelijke markt voor khat. De consumptie en verkoop van khat werd in die tijd gezien als symbool van een culturele heropleving bij de gemeenschappen van het Rode Zeegebied en Oost-Afrika in Engeland, als een soort herwonnen trots in hun originele cultuur.205 Vanaf de jaren ‟80 zien we ook een verschuiving van thuis kauwen naar het gebruik van khat in “mafrishes”206, speciale café‟s in Engeland waar men khat verkoopt en kauwt.207 Deze speciaal daarvoor ingerichte café‟s zijn een nieuw fenomeen dat de 3e golf met zich meebracht.

204


205


206


207


58

Het Engelse khatverhaal is sterk vergelijkbaar met andere landen in de wereld (vb. Scandinavische landen, de Verenigde Staten,…) waar de laatste jaren khat opduikt. Landen met aanzienlijk veel Somalische of Oost-Afrikaanse inwoners hebben verschillend gereageerd op de import van khat.208

3.2.

Het belang van snelheid bij de verkoop van khat:

De alkaloïden in khat verdwijnen snel nadat de bladeren geplukt zijn, waardoor het essentieel is ze zo snel mogelijk bij de consument te krijgen. Geoogste khat kan slechts 72 uur gehouden worden. Na 48 uur ziet men de potentie en kwaliteit van de bladeren reeds dalen.209 Besprenkelen met water of vochtig verpakken kan de potentie van de bladeren gedeeltelijk behouden, maar het belangrijkste aspect bij de verkoop ervan blijft snelheid. 210 Het houden van khat in koelkasten kan de versheid verlengen tot 4 à 5 dagen, maar slechts weinige verkopers in de landen van oorsprong maken gebruik van deze techniek omwille van het feit dat koelkasten vaak niet binnen hun budget passen211. Deze snelheid waarmee de handel dient te gebeuren heeft een impact op de locale, regionale en internationale markt.

208


209


210


211

CARRIER, N., The need for speed: Contrasting timeframes in the social life of Kenyan Mirraa, Africa, n° 75/4, 2005, p.539.

59

3.3.

Nieuwe technologieën:

3.3.1. Vliegtuigtransport als belangrijkste medium van de internationale khatmarkt:

Transporttechnologie is de sleutel van de internationale khatmarkt. 212 Vooreerst zagen we de komst van de spoorwegen die een belangrijke rol speelden bij het transport van khat tussen de landen waar het oorspronkelijk geteeld werd. Sinds de jaren ‟30 startte het gebruik van kleine transportvliegtuigen waarmee men khat verscheepte in Oost-Afrika en de Hoorn.213 De eerste cargovluchten naar het Europa214 werden georganiseerd door Jemenitische importeurs, die de khat distribueerden via een klein netwerk van winkels waarbij ook enkele Somalische vrouwen betrokken waren die de khat verkochten van thuis uit.

3.3.2. Vernieuwde verpakkingswijzen:

Tot de jaren ‟90 werd khat geïmporteerd in zakken, waarvan sommige geïnfecteerd waren met de pest. Deze slechte manier van verpakken had tot gevolg dat vaak slechte en geïnfecteerde khat verscheept werd, of delen van de teelt dienden weggegooid te worden. Nadien werd het gebruik van speciale dozen ingevoerd. Elke box bevat 40 khatbundels, en elke bundel bevat 30-40 twijgen die verpakt zijn in bananenbladeren. Elke bundel weegt circa 150-200gram. Het verpakken van khat in deze boxen was een enorme innovatie, daar men nu veel meer controle kreeg over de met pest geïnfecteerde khat, eenvoudiger taks systeem en gemakkelijkere administratie bij importatie. De taks die geheven wordt op khat bedraagt ongeveer 0,05 pond per bundel in Engeland.215

212


213


214


215


60

3.4.

De internationale handel:

De internationale khatmarkt is erg goed georganiseerd om de efficiënte verplaatsing ervan te verzekeren en onder controle te houden. Maar, in vergelijking met andere teelten en gewassen is deze markt onder de controle gebleven van specifieke groepen uit de producerende landen. Deze markt wordt voor het grootste deel gecontroleerd en gerund door Ethiopiërs, Somaliërs, Jemenieten en Kenianen. Slechts een klein deel van de “outsiders” is het gelukt om in deze cirkel van exporteurs en verkopers te geraken. Ze baseren hun handel op vertrouwen, kennis en wederzijds respect, waardoor ze hun eigen volk sneller betrekken in deze verkoop. Met andere woorden de markt is in autochtone handen gebleven.216

3.4.1. Heathrow als belangrijke schakel in de khatverkoop:

In de late jaren ‟80 importeerde Engeland reeds 7 tot 10 ton khat per week. (5000 ton per jaar). De kwantiteit khat die geïmporteerd wordt via de Londense vlieghaven Heathrow is dramatisch gestegen sinds de jaren ‟90.217 Imports to London (2004) Country of

Daily imports

Number of

origin

(kg)

flights

Kenya

5,000

4x a week

Street name

Price per bundle (£)

Mirraa or

3-4

murungi

Ethiopia

500

2x a week

Hereri

5

Yemen

175

2x a week

Taizi

7

216


217

CARRIER, N., Under any other name : the trade and use of khat in the UK, Drugs and Alcohol Today, 5 n°3, 2005, p. 14.

61

Accurate cijfers hieromtrent zijn moeilijk te bemachtigen daar khat vaak omschreven wordt als “groente”, en men geen speciale licentie nodig heeft om het te verschepen. Er wordt geschat dat wekelijks zo acht cargovluchten met verse khat landen op Heathrow. Vier uit Kenia, twee uit Ethiopië en twee uit Jemen. Tegen 2005 was de jaarlijkse import van khat zelfs vermoedelijk verdubbeld.218 Een ander onderzoek schat de wekelijkse import van khat in Heathrow op zo‟n 7000kg. De geïmporteerde khat komt vanuit Heathrow het Verenigd Koninkrijk binnen en wordt zo naar andere Europese landen geëxporteerd (of gesmokkeld).219

3.4.2. Criminele handel:

Binnen de landen van oorsprong zagen we reeds het ontstaan van criminele handel en smokkel over de grens naar landen toe waar khat illegaal was (vb. de smokkel van khat van Kenia, waar khat legaal is, naar Tanzania, waar khat sinds jaar en dag illegaal is, de tijdelijke intreding van een wet waarbij geen khat mocht vervoerd worden van Ethiopië naar Somalië in ‟64 waarbij plots allerhande criminele organisaties ontstonden die de smokkel van khat over de grens in handen hadden etc.).220 Criminele organisaties gaan zich specialiseren in de illegale smokkel van khat naar landen khat gecriminaliseerd wordt. Heathrow is niet alleen een belangrijke schakel in de legale khatverkoop221, ook in de illegale handel speelt het een belangrijke rol. In het Verenigd Koninkrijk wordt de winst op khat geschat op 10 pond per kilo. In de VS stijgt deze winst tot 200 pond per kilo, wat meteen de belangrijkste reden aangeeft van smokkelaars om khat te verschepen naar landen waar het illegaal is.

218


219


220


221

EL-WAJEH,Y. en THORNHILL, M., Qat and its health effects, British Dental Journal, n°206/1, 2009, p. 17.

62

Khat is momenteel illegaal in de Verenigde Staten, Canada en elders, wat leidt tot vele smokkeloperaties vanuit Londen, waar khat wel legaal blijft.222 Het is een substantie die vaak verandert van status eens ze vervoerd wordt, waardoor Cassanelli223 het begrip omschreef als “quasi-legale handelswaar”. Wanneer de khat arriveert in Londen wordt deze gespoeld met water en ijs om zijn versheid te behouden, en herpakt. De bladeren worden herpakt in kleinere bundels vooraleer men ze in een andere container plaatst. Er zijn drie principiële methoden bij illegale khathandel:224

De “suitcase trade”: Deze methode komt het vaakst voor. De khat wordt verscheept in de persoonlijke bagage van een koerier. De koerier is een passagier op een reguliere vlucht. De verscheepte khat kan tot 40kg wegen. De smokkelaars vermijden het gebruik van koeriers uit de landen van oorsprong, uit angst dat deze de aandacht zouden trekken van de douane. De koeriers zijn praktisch altijd blanke burgers uit het land waar men de khat naartoe wil verschepen of uit het Verenigd Koninkrijk. De koeriers weten vaak niet exact wat ze vervoeren, enkel dat ze het pakket dienen af te leveren aan het einde van de vlucht. Ze worden contant betaald, of hun vlucht wordt betaald door de smokkelaar die hen in dienst nam.

“The parcel trade”: Pakketjes khat van 5-40 kg worden gemaakt en opgestuurd naar fictieve namen in het buitenland. Bij de douane komen ze binnen onder het mom van boeken, kruiden, of als onschuldig geschenk. De grote internationale koeriersbedrijven zoals FedEx, UPS, DHL en Royal Mail hebben systemen om pakketjes te controleren, maar toch geraken er nog steeds wekelijks pakketjes door deze beveiliging.

222


223

CASSANELLI, L., Qat: changes in the production and consumption of a quasilegal commodity in northeast Africa, The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 1986, p.230.

224


63

Een belangrijk probleem voor o.a. de VS is dat khat in het Verenigd Koninkrijk legaal is, met als gevolg dat de douane er minder aandacht aan geeft. Wel kunnen de koerierbedrijven bestraft worden in de VS indien ze met voorbedachte rade meewerken aan het verschepen van khat.

Illegale khat verscheping: De 3e methode is het verschepen van grote vrachten khat waarbij men gebruik maakt van specifieke transportbedrijven met schepen of vliegtuigen. Deze methode wordt het minst vaak gebruikt daar de kans om ontdekt te worden relatief groot is. Het Verenigd Koninkrijk wil niet de naam krijgen van “transit land” voor khat, met als gevolg dat het vaak informatie doorspeelt aan de autoriteiten in de VS225, Canada en Scandinavië indien men weet heeft van een grote verschepingsactie.

225


64

Besluit:

Uit dit hoofdstuk kan men afleiden dat snelheid de belangrijkste factor is in de verkoop van khat, want wanneer khat zijn potentie verliest wordt hij zo goed als waardeloos. Betere transportmogelijkheden en verpakkingstechnieken waren met andere woorden een geschenk uit de hemel voor de khathandelaars en dit opende voor hen de deuren naar de internationale markt. De vraagzijde op de internationale markt werd groter door de vele migratiestromen vanuit Oost-Afrika en het Rode Zeegebied naar de rest van de wereld. De internationale handel is nog steeds in handen van deze producerende landen. De voornaamste exportlanden zijn Engeland en Nederland. De laatste jaren is vanuit deze landen een enorme illegale handel ontstaan waarbij khat op allerhande wijzen gesmokkeld wordt naar landen die khat criminaliseren. In de lucht boven de Atlantische oceaan verandert de rechtstoestand van khat van een onschadelijke groente naar een Klasse 1 narcotica226, en die van de handelaar van groenteboer naar internationale drugtrafieker227. Om verder te gaan op deze thematiek bespreek ik in het volgende hoofdstuk de maatschappelijke reacties ten aanzien van khat. Wat rechtvaardigt een samenleving om khat strafbaar te stellen en voldoet khat aan deze criteria? Ook maak ik een vergelijk tussen landen waar khat al dan niet strafbaar gesteld wordt.

226


227


65

HOOFDSTUK IV: MAATSCHAPPELIJKE REACTIE TEN AANZIEN VAN KHAT: REGELGEVING EN ANTI-KHAT LOBBY ___________________________________________________________________________

Inleiding:

Hoewel khat in Nederland en Engeland geïmporteerd word als legale groente, word khat in andere landen van de wereld aanzien als gevaarlijke drug. 228 Zoals ik reeds in het vorige hoofdstuk aanhaalde had deze verspreiding van khat gedurende de jaren ‟90 voornamelijk te maken met de migratiepatronen van Somalische en andere Oost-Afrikaanse asielzoekers, die hun gewoonte met zich meebrachten. Door de plotse opkomst van khat over de ganse wereld is er de laatste jaren heel wat heisa omtrent de huidige internationale regelgeving. In dit hoofdstuk bespreek ik de maatschappelijke reacties ten aanzien van khat, zowel de reacties van de staat als van de bevolking. Vooraleer een beeld te schetsen van de huidige regelgeving in landen zoals Amerika en Nederland bespreek ik eerst de anti-khatlobby in de landen van oorsprong. Hierop volgend bespreek ik hoe de internationale regelgeving is ontstaan, de eerste restricties ten aanzien van khat en de rol van de Verenigde Naties en de Verenigde staten in de totstandkoming van wetten omtrent khat. Ik reik bepaalde mogelijkheden voor de Amerikaanse “war on khat” aan, en bespreek de onduidelijkheden in de VN (en daaruit afgeleide Amerikaanse) – regelgeving. Ten laatste bespreek ik hoe khat ontvangen wordt in Canada, Australië en Europa.

228


66

4.1.

Historisch: de eerste khat “ban’s”.

Wanneer men naar de geschiedenis van restricties op khat kijkt waren het verbazend genoeg de Britten die de eerste pogingen ondernamen om khat te controleren. In 1921 probeerden de kolonisten van het Britse Somaliland khat te controleren via taxatie. Enkel verkopers met een licentie mochten khat verkopen en enkel geregistreerde gebruikers mochten khat kopen. Maar de Britten trokken hun maatregel al snel in omwille van de registratiemoeilijkheden die zich hierbij voordeden.229 In 1939 ontstond een wet waarbij men onbeperkte zoekopdrachten naar khat toeliet en het Britse leger en politiediensten het recht gaf khattelers gevangen te nemen. Men sloot verscheidene smokkelaars op en enkelen werden zelfs geëxecuteerd.230 Deze maatregelen leidde uiteindelijk tot een situatie waarbij khat een symbolische betekenis kreeg door de gekoloniseerde populatie. Deze symbolische betekenis was er een van solidariteit en verzet in een periode van verhoogde ambities voor zelfbestuur en onafhankelijkheid.231 In 1934-1935 probeerden de Britten nogmaals het khatgebruik van een onderdrukte bevolking te reglementeren. Deze keer werd de focus gelegd op Soedan. In dit land werd de controle vooral gevoerd opdat men voornamelijk de koffie en thee export wilde behouden in plaats van de opkomende en snel groeiende khatmarkt.232 Destijds domineerden de Britten de wereld in hun lopende onderdrukking van deze inheemse populaties. De Britten zetten alsook de eerste stappen in wetenschappelijke studies omtrent khat. In 1935 schreven de leden van de Britse “League of nation‟s advisory committee on traffic in opium and other dangerous drugs” 2 verslagen over de problemen in het Britse Somaliland

229

UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Khat, Bulletin on Narcotics, issue 4, 1956, p.6-12.

230

GEBISSA, E. Leaf of Allah: Khat & Agricultural transformation in Harerge, Ethiopia, 1875-1991, Athens, Ohio University press, 2004, p.81.

231

GEBISSA, E. Leaf of Allah: Khat & Agricultural transformation in Harerge, Ethiopia, 1875-1991, Athens, Ohio University press, 2004, p.82.

232


67

veroorzaakt door khat.233 Internationale interventie kwam in geen van beide documenten voor, het was met andere woorden enkel een vaststelling van de problematiek rond khat, zonder enig voorstel tot verbetering.

4.2.

De anti-khat lobby in de landen van oorsprong:

Vooraleer te spreken over de hedendaagse anti-khatlobby‟s in de landen buiten de diaspora wil ik eerst en vooral de aandacht vestigen op de verscheidene campagnes in de landen van oorsprong. De maatschappelijke reacties ten aanzien van khat komen met andere woorden niet enkel uit Europa en Amerika, ook in de producerende landen zoals Kenia en Oeganda krijgt khat heel wat tegenstanders. In de producerende landen worden locale anti-khatcampagnes ontwikkeld in steden waar burgerlijke leiders of sociale groeperingen khat geïdentificeerd hebben als een van de oorzaken van werkeloosheid en andere sociale kwalen. Dit heeft zich reeds voorgedaan in steden in Oeganda en Kenia.234 Uit Studies in Somalië

235

en Djibouti236 kwam voort dat het vaak de inheemse vrouwelijke

bevolking was die kritiek levert op khat en khatgebruik. Khatgebruik in Jemen en Ethiopië door vrouwen is verboden en wordt sociaal bestraft. Alsook de Somaliërs, die gedurende de 20e eeuw khat als deel van hun cultuur omarmden, claimen khat nu ook als deel van hun nationale Somalische identiteit.237

233

UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Khat, Bulletin on Narcotics, issue 4, 1956, p.6-12.

234


235

GREEN, R., Khat and the realities of the Somalis : historic, social, household, political and economic, Review of African Political Economy, n°79, 1999, p.35.

236

BORELLI, S. en PERALI, F., Drug consumption and intra-household distribution of resources, in DAGUM, C. en FERRARI, G., Household behaviour, equivalence scales, welfare and poverty, Heidelberg, Physica-verlag, 2004, p .53.

237

BECKERLEG, S., en SHEEKH, N, A view from the refugee camps : New Somali khat use in Kenya, Drugs and Alcohol Today, 5 (3), p.26.

68

Ook hier ziet men weer dat khatgebruik enkel bij mannen toegelaten wordt, en indien vrouwen het gebruiken ze riskeren bestempeld te worden als prostituees zowel in de diaspora als in Oost-Afrika.238 Het zijn voornamelijk vrouwen die zich gaan groeperen in de strijd tegen khat, waarbij ze wijzen op het verhoogde aantal scheidingen omwille van khat, het grote deel van het huishoudelijke budget dat wordt uitgegeven aan khat etc. Locale ambtenaren met weinig kennis van khatgebruik of van de farmacologische effecten categoriseren khat als een gevaarlijk middel, waarbij men tezelfdertijd het grotere alcohol- en cannabisprobleem bij jonge mannen negeert.239 Khat wordt door hen beschimpt als een poort tot agressieve criminaliteit en verslaving, een soort van “gatewaydrug”. 240 Zowel de ambtenaren als de anti-khatgroeperingen baseren zich vaak op vooroordelen of “mogelijke” gevolgen van khat.

4.2.1. Jemen:

Hoewel khatgebruik in Jemen diep geworteld zit in de cultuur van het land en het dagelijks door velen gekauwd wordt, is er de laatste jaren een verhoogde aandacht voor de gewoonte en zijn mogelijk schadelijke effecten voor de samenleving. In ‟72 probeerde de eerste minister een anti-khatcampagne te starten, maar deze faalde en leidde tot zijn aftreding. Het zuidelijke Jemen (met als hoofdstad Aden) probeerde khat te reguleren door de consumptie te limiteren tot donderdagen, maar sinds de samenkomst van de twee delen zijn alle restricties met betrekking tot khat opgeheven en is khatgebruik een quasi dagelijkse activiteit en een teken van nationale identiteit voor het merendeel van de bevolking.241

238

BECKERLEG, S., Khat in East Africa: taking women into or out of sex work?, Substance Use & Misuse, n° 43/8-9, 2008, p. 1170-1185.

239


240


241

MILICH, L. en AL-SABBRY,M., the rational peasant vs. sustainable livelihoods: the case of qat in Yemen, 1995, p.2.

69

Velen willen het gebruik van khat tegengaan. Op 16 januari 1992 ontstond een eerste antikhatvereniging bestaande uit 70 burgers uit de hogere sociale klasse. Uit deze beweging is de uiteindelijke “National Anti-khat Association” ontstaan. De belangrijkste doelen van deze vereniging zijn het vestigen van de aandacht bij de bevolking op de sociale, economische en medische effecten van khatgebruik. Men doet dit aan de hand van televisiespotjes, tijdschriften, boekjes en posters. Hun doel is een sociaal klimaat creëren waarin men jongeren ontmoedigd om khat te gebruiken, en waarbij men streeft naar een khat-vrije samenleving.242

4.2.2. Kenia:

Hoewel khat over het algemeen aanvaardt wordt in Kenia, heeft er zich de laatste jaren toch ook heel wat weerstand ontwikkeld tegen dit khatgebruik. De voornaamste tegenstanders zijn vrouwen, die khat als oorzaak zien van echtscheidingen, mannelijke werkloosheid en mannelijke impotentie. De Keniaanse middenklasse die vaak westerse opvattingen heeft over de maatschappij ziet khat als een gebruik dat onmogelijk kan bijdragen aan een modern, vooruitstrevend Kenia.243 Een campagne om mirraa te bannen in Lamu (een stad gesitueerd op een eiland net voor de kust in Noord-Kenia) startte in 2001. De groepering bestond uit vertegenwoordigers van de Islamitische groepen, jeugd- en vrouwenorganisaties, lerarenvakbond, gemeenschapsgerichte organisaties etc.244 De belangrijkste doelstelling van de campagne bestond uit het introduceren van een plaatselijke verordening waarbij de verkoop van khat gecriminaliseerd werd. De groepering kreeg geen steun van de ambtenaren daar zij khat zelf vaak als geschenk hadden uitgedeeld en ze geen substantie wilden bannen die in de rest van het land wel legaal is.

242


243

HJORT, A., The production and trade of Khat in Northern Kenya , paper presented at the international conference on Khat : The health and socio-economic aspects of Khat use, Antananarivo, Madagascar, january 1983.

244

ANDERSON D., BECKERLEG S., HAILU D. and KLEIN A., The Khat Controversy: Stimulating the Debate on Drugs, Oxford, New York, Berg, 2006, p.101-104.

70

Alsook kregen ze geen steun van de kerkgroepen aangezien zij khatconsumptie beschouwden als een exclusief Moslim probleem. De campagneleiders associeerden de stijgende khatconsumptie met het stijgende scheidingsaantal in de gemeenschap, de verminderde seksuele moraal, de dalende aanwezigheid op school van jonge khatgebruikers, werkloosheid en economische achteruitgang, stijging van medische ziektes (o.a. AIDS), stijgende criminaliteit (diefstal, prostitutie en andere seksuele misdrijven),… Mirraa werd door deze “anti-drug lobby” aanzien als oorzaak van het verlies van traditionele waarden binnen de Keniaanse cultuur. Het kauwen van mirraa leidt volgens hen tot de consumptie van andere drugs en alcohol, wat op hun beurt leidt tot criminaliteit en sociale problemen. Op nationaal vlak in Kenia ziet men dezelfde aandachtspunten terugkomen. Het “Nairobi office of the United Nations Office on Drugs and Crime” (UNODC)245 publiceren informatiefolders waarin ze hun bekommernissen omtrent khat aankaarten. Met Kenia te midden van de HIV-plaag leggen gezondheidswerkers vaak het verband tussen khat en verhoogd seksueel risicogedrag. In 2001 ontstond NACADA, het nationale agentschap voor campagne tegen drugsmisbruik, die aan de hand van verscheidene campagnes de bevolking proberen te wijzen op de schadelijke effecten van khat.246 Keniaanse organisaties brengen vaak als belangrijk punt de schade van khat aan de (psychische) gezondheid aan. Hoewel recent internationaal onderzoek steeds genuanceerd is gebleven omtrent de effecten van khat247 baseren zij zich vooral op onderzoek ten tijde van de kolonisatie248 dat wel het verband legt tussen khat en psychoses.249

245

UNITED NATIONS INTERNATIONAL DRUG CONTROL PROGRAMME, World Drug Report, Oxford, Oxford University Press, 1997, p.144.

246


247

KENNEDY, J., The flower of paradise : the institutionalized use of the drug Qat in North Yemen, D. Reidel Publishing company, Dordrecht, 1987, p.221.

248

CAROTHERS, J., Mirraa as a cause of insanity, East African Medical Journal, 12, 1945, p.4.

249

DHADPHALE, M., MENGECH, A., en CHEGE, S., Mirraa (catha edulis) as a cause of psychosis, East African Medical Journal , n° 58 (2), 1981, p.131.

71

4.2.3. Oeganda:

Een ander belangrijk voorbeeld van een hedendaagse anti-khatlobby vindt men terug in Oeganda. Hier eisen de Oegandese overheid en bepaalde bevolkingsgroepen een khat “ban” met als redenen:250 -

Khat is een gevaarlijke drug gebruikt door criminelen die ‟s nachts willen wakker blijven om misdaden te plegen.

-

Khatgebruikers zijn geneigd verkrachtingen en bezoedelingen te plegen omwille van de effecten van het kauwen.

-

Khatgebruik maken mensen agressief

-

Het maakt mensen non-productief

-

Khat word vaak gemixt met andere drugs, met gevaarlijke resultaten als gevolg (in termen van agressie, criminaliteit en onveilige seks)

De autoriteiten van het “Bushenyi district” in Oeganda kondigden in 2006 een plaatselijke verordening af. Het “trade and consumption control ordinance” verbiedt de cultivatie, consumptie of verkoop van khat binnen het dit Bushenyi district. Diegenen die betrapt worden met khat riskeren een boete van 40,000/- (ongeveer US $20) en/of tot 6 maanden gevangenisstraf. Ondanks het feit dat khat illegaal is in dit district, opereren de khatverkooppunten nog steeds.251

250


251


72

4.3.

De rol van de Verenigde Naties in de wetgeving omtrent khat:

Op vlak van internationale regelgeving met betrekking tot khat hebben de Verenigde Naties een belangrijke rol gespeeld. In 1956 heronderzocht de “UN commission on narcotic drugs” het door de Britse “League of nation‟s advisory committee on traffic in opium and other dangerous drugs” reeds aangetoonde khatprobleem. Volgens het “Bulletin of Narcotics”252 van de Verenigde Naties maakte khat de Somalische populatie onbekwaam en verminderde het ernstig hun intellectuele vermogen. Erger zelfs, khat veroorzaakte volgens de VN de degeneratie van het (Somalische) ras in meerdere opzichten (o.a. op vlak van werk). De Verenigde naties stelden hun besluit uit tot de “World Health Organisation” (WHO) hun onderzoeksresultaten bekendmaakte. In 1968 uiteindelijk gaf deze “commission on narcotic drugs” de uiteindelijke aanbeveling om de psychotrope chemicaliën van khat op de lijst van gecontroleerde substanties te plaatsen. De Commissie plaatste cathinone in klasse 1 en cathine in klasse 3 tijdens de “Convention on psychotropic substances” in 1971.253 Sinds deze conventie benadrukt de “United Nations office for drug control and crime prevention” het belang van de medewerking van gemeenschapsgerichte organisaties bij het mobiliseren van de locale bevolking in de landen van oorsprong in de strijd tegen khatproductie en consumptie. Men reikt bepaalde mogelijkheden aan zoals het verhogen van taksen op khat, ontwikkelen van alternatieve inkomstenbronnen voor de boeren, etc. Alsook voor de westerse landen ontwikkelen zij mee verscheidene tactieken in de strijd tegen khat.254

252

TRELLU, M., The pharmacodynamics of khat, Bulletin on Narcotics, issue 2, 1959, p.43.

253

ELMI, A., AHMED, Y., en SAMATAR, M., Experience in the control of khat-chewing in Somalia, Bulletin on Narcotics, 36/2, 1987, p.54.

254


73

4.4.

De Verenigde Staten:

4.4.1. Regelgeving:

De “United Nations convention on psychotropic substances” in ‟73 had cathinone reeds als klasse I drug gecategoriseerd. „De controlled substances act‟ van de VN verplichtte het departement van volksgezondheid in Amerika het eens te zijn met hun beslissingen, en men diende daarom hun beslissingen na te leven. Dit leidde ertoe dat in januari ‟93 de DEA (Drug Enforcement Administration) een finale regel uitsprak waarbij het actieve ingrediënt cathinone gecategoriseerd werd als klasse 1 drug, waardoor de substantie gelijkgesteld werd met heroïne, LSD en extasy. De DEA in Amerika beschrijft khat als een van de “drugs of abuse” (misbruikte, “gevaarlijke” drug) en categoriseert de plant onder de rubriek van illegale stimulantia.255 Volgens de DEA bevat khat een aantal chemicaliën, waaronder sinds ‟93 de twee gecontroleerde substanties: cathinone (schedule I) en cathine (schedule IV).256 Heden ten dage hebben de Verenigde Staten de rol van het Verenigd Koninkrijk overgenomen in de “war on khat(users)”. (oorlog tegen khat en zijn gebruikers) Een voorbeeld bij deze war on khat is een specifieke anti-khatoperatie in Somalië. Op 26 juli 2006 kondigde het OCDETF (Organised Crime Drug enforcement Task force) het succesvol beëindigen aan van de 18 maanden durende “Operation Somalia Express”. Deze operatie onderzocht illegale khathandel. Het resulteerde in de veroordeling van 44 vermeende leden van een internationale Somalische smokkelorganisatie. Men nam 5 ton (straatwaarde van twee miljoen dollar) in beslag.257

255

DEA, Drugs of abuse, 2005, http://www.usdoj.gov.dea/pubs/abuse/, p.36.

256

BROOKS, M., Trade in Africa, TED gurukul.ucc.american.edu/ted/QAT.HTM.

257


Case

studies,

Qat

trade

in

Africa,

1997,

74

4.4.2. Mogelijke oorzaken van de Amerikaanse “War on khat”:

Hoewel de veroordelingen van het OCDETF tegen de Somalische leden niet sprak van terrorisme, verklaarde de FBI (Federal Bureau of Investigation) dat de winst van de khatverkoop richting landen ging die een broeinest zijn voor Soennitisch extremisme. De winst werd ook gezien als een bron voor terroristen geassocieerd met Al-Qaida. Momenteel zijn er nog geen bewijzen voor deze link tussen terrorisme en illegale khatsmokkel.258 Khat werd reeds vaker gebruikt door vijanden van de Verenigde Staten. In 1993 toen khat tijdelijk gecriminaliseerd was in Somalië, kauwden de Somalische troepen khat in hun oorlog tegen de VS.259 Met andere woorden, deze ban kan een oorzaak zijn van de nare ervaringen die het Amerikaanse leger had tijdens de oorlog in Somalië, waar ze verdreven werden door Somalische militairen onder invloed van khat. Hierdoor ontstond een globale bezorgdheid over de substantie die “tot agressie leidt en de oorlog in Somalië had aangewakkerd”. Of het kan een mogelijk gevolg zijn van de Al-Qaida aanslagen waarbij de VS er alles aan doet om deze groepering te kunnen bestraffen. Volgens Holschuh260 is er absoluut geen bewijs dat de khatplant een significant probleem vormde naar de Amerikaanse populatie toen ten tijde van de afkondiging van de khat”ban”. Integendeel, de “war on khat” lijkt gericht tegen Moslim immigranten van Somalië, Ethiopië, Jemen en Eritrea. Hierbij kan men zich de vraag stellen of drugwetten een manier zijn om gemarginaliseerde groepen onder controle te houden. Khat wordt door Amerika vaak de schuld gegeven van de economische problemen die men ondervindt bij Somalische immigranten.261 Deze vaststelling kan ook als mogelijke oorzaak naar voor geschoven worden in gans het verhaal omtrent de Amerikaanse khat”ban”. Dit zijn uiteraard slechts enkele theorieën die ik hierbij wil aanreiken om aan te tonen dat khat niet mogelijks enkel omwille van zijn “schadelijk” effect wordt geband.

258

VON STERNBERG, B., Where the qat is out of the bag, Guardian Unlimited, 2001, p.1.

259

ALCOHOLISM AND DRUG ABUSE WEEKLY, DEA lists khat as controlled, Alcoholism and Drug Abuse Weekly, 5, 1993, p.6.

260


261

SCHLOSSER, E., Fast food nation, New York, HarperCollins, 2002, p.149.

75

4.5.

Onduidelijkheid over de VN (en daaruit afgeleide Amerikaanse) - regelgeving:

De Verenigde Staten beschouwt dit natuurlijke narcoticum als gevaarlijk en classificeert het als een gecontroleerde substantie.262 Maar de echte criminalisering van khat is nog niet begonnen. Het document geeft aan dat, indien khat cathinone bevat, ze geklasseerd dient te worden als klasse 1 substantie. Met andere woorden, khat op zichzelf is niet illegaal, het zijn enkel de actieve bestanddelen die gecriminaliseerd zijn.263 Alsook het UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) is expliciet over het khat-cathinone verschil. De khatplant zelf wordt gecategoriseerd als “geen onderwerp van internationale controle”.264 De “Food and Drug Administration” van de verenigde staten (FDA) maakt duidelijk dat cathine een gecontroleerde substantie is, maar maakt geen enkele referentie naar khat. De botanische bronnen van andere chemicaliën die geclassificeerd staan als gecontroleerde substantie worden wel in de lijsten opgenomen. (vb. cannabis, coca bladeren, papaver bij opiumteelt, peyote…) Deze botanische bronnen zijn illegaal, maar daar khat niet omschreven wordt, heerst hierover enorme onduidelijkheid. 265

4.6.

Khat in Canada:

Tot de verkiezingen van 2006 was het Canadese drugbeleid duidelijk verschillend van dat van de Verenigde staten, die een ware “war on drugs” voeren. In contrast met de Amerikaanse aanpak begon Canada met de implementatie van een aantal beleidsmaatregelen gebundeld onder de naam “Harm reduction”.

262

CRENSHAW, M. en BURKE, T., Focus on illegal drugs : khat, FBI LawEnforcement Bulletin, 2004, p.10.

263

BURES, F., From civil war tot drug war, Mother Jones, 26(6), 2001, p.24.

264

UNODC, Amphetamine-type stimulants : A global view, United nations drug control program, n°3, 1996, p.5.

265

FOOD AND DRUG ADMINISTRATION, Code of federal regulations, Title 21, vol. 9, § 1308, 2006, p.11-12.

76

Hieronder kan men verstaan: de decriminalisatie van kleine drugsdelicten, spuitenruil, methadonverstrekking en een gebruikersruimte in Vancouver. Het onderliggende ethos van het Canadese drugbeleid was de bevordering van de volksgezondheid.266 Door deze geschiedenis van versoepelde beleidsmaatregelen ontstond een semi-clandestiene drugseconomie die werd geleid door de zogenaamde “head shops” waar men allerhande gebruikersspullen kon kopen. Alsook was er sprake van een exponentiële groei in de extensieve marihuanateelt. Na al deze maatregelen in het kader van harm reduction verbaasde Canada iedereen bij het volgen van Amerika in hun regelgeving omtrent khat.267 Khat was voordien een legale substantie onder de “Food and drugs act” en mocht geïmporteerd worden met een vergunning. Sinds 1990 startten enkele Moslimgeestelijken met hun anti-khatcampagne in de Canadese media. Dit trok de aandacht van de politie die reeds lang tijd een verstrenging van het drugsbeleid wilde.268 In ‟95 tijdens onderhandelingen met de VS (onder leiding van o.a. Clinton) begon een proces van openbare raadpleging waarbij zowel voor- als tegenstanders aan bod kwamen. Enkele tegenstanders uit de wetenschappelijke wereld gaven als argumenten dat men het risico liep op grotere problemen indien men khat zou criminaliseren, en de negatieve impact van de khatban op de relaties tussen de Somalische gemeenschap en de politie. Ondanks deze bezwaren trad op 14 mei 1997 de “controlled drugs and substances act” in werking die het bezit en import van khat illegaal maakte. De geïmporteerde khat, die voornamelijk vanuit Londen Canada wordt binnengesmokkeld geeft de Canadese douane enorm veel werk en er wordt vanuit gegaan dat khat nog steeds de illegale markt bereikt. (o.a. aan de hand van de “suitcase trades” zoals in hoofdstuk drie besproken).

266


267


268

ANDERSON, D., en CARRIER, N., Flowers of paradise, or polluting the nation ? contested narratives of khat consumption, in BREWER, J., en TRENTMANN, F., Consuming cultures, global perspectives : historical trajectories, transnational exchanges, Oxford, Berg, 2006, p.164.

77

4.7.

Khat in Australië:

De import van khat valt onder de “customs (prohibited imports) regulations”. (=douaneregelingen). Enkel personen met een vergunning mogen khat in Australië invoeren.269 De ingevoerde hoeveelheid khat mag niet hoger zijn dan 5kg en dient voor eigen gebruik te zijn. Khat op zich is met andere woorden niet verboden indien het met een correcte vergunning en in beperkte mate het land wordt binnengevoerd. De licentie kan men via de “Therapeutic Goods Administration” verkrijgen.270

4.7.

Khat in Europa:

Ondanks expert commissies sinds 1936 tot nu, waarbij weinig harde bewijzen gevonden zijn over de schade van khat aan regelmatige gebruikers en hun families, blijven steeds meer landen de khat”ban” invoeren.271 De rechtstoestand van khat verschilt enorm binnen de Europese landen. Zo wordt khat als legaal aanzien in Cyprus, Griekenland, Malta, Portugal, Tsjechië, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Zoals ik reeds in het vorige hoofdstuk aanhaalde zijn de 2 belangrijkste importlanden van khat in Europa Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Denemarken, Zweden, Finland, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Italië, België, Slovenië en Zweden hebben khat gecategoriseerd als illegale substantie.272

269


270

STEFAN, J. en MATHEW, B., Khat chewing: an emerging drug concern in Australia?, Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, n°39/9, September 2005, p.842.

271


272


78

In westerse landen waar Somaliërs en andere Oost-Afrikanen naartoe getrokken zijn en waar khat legaal is, worden deze anti-khat campagnes vaak door Somaliërs zelf aangevoerd.273

4.7.1. Zweden:

Zweden is één van de eerste Europese landen die startte met strikte controles op deze grootscheepse import van khat. Ondanks deze controles blijft khat blijft nog steeds in ruime mate beschikbaar in Zweden. De Zweedse autoriteiten wijzen met de vinger naar Engeland en Nederland274, van waaruit de khat wordt verscheept. Gedurende jaren was de belangrijkste techniek om khat binnen te brengen in Zweden die van de kofferkoeriers, maar sinds de ingebruikname van de brug tussen Kopenhagen, Denemarken en Zweden komt khat er met grote vrachten binnen. Het merendeel van de khat die vandaag in beslag wordt genomen wordt getransporteerd vanuit Nederland met auto‟s en bestelwagens.275

4.7.2. Twee aparte gevallen: Nederland en het Verenigd Koninkrijk:

In Nederland (2004) en het Verenigd Koninkrijk (2005) zijn recente onderzoeken gebeurd met betrekking tot de potentiële criminalisering van khat. In beide landen concludeerde een panel van experts dat khat geen significante problemen met zich meebracht en dat het met andere woorden legaal mocht blijven.

273


274


275


79

4.7.2.1.

Nederland:

De Nederlandse Minister Klink verbiedt het gebruik van en de handel in khat niet. Klink volgt hiermee de aanbeveling van het Coördinatiepunt Risicobeoordeling (nieuwe) drugs (CAM), dat in 2004 (en opnieuw in 2007) onderzoek heeft gedaan naar de risico‟s van khat. Het CAM constateerde dat het risico bij khatgebruik klein is, zowel voor de gezondheid van de gebruiker als voor de volksgezondheid. Khat wordt vooral gebruikt door Somaliërs, een kleine bevolkingsgroep in Nederland. Bovendien veroorzaakt gebruik of handel in khat volgens het Nederlandse onderzoek nauwelijks overlast en er is geen betrokkenheid bij georganiseerde misdaad. 276 De enkele gemeenten die wel overlast ondervinden als gevolg van handel, staan volgens Klink genoeg wettelijke instrumenten ter beschikking. Het CAM vindt wel dat khatgebruik door voorlichting moet worden ontmoedigd, omdat het op langere termijn wel schadelijk zou kunnen zijn voor gebruikers. De minister ziet hierin een taak voor GGD‟s ( gemeentelijke gezondheidsdiensten) en instellingen voor verslavingszorg. In de Nederlandse Opiumwet komt khat niet voor en is het gebruik en de verkoop ervan legaal. Wel zijn cathinone en cathine in pure vorm op de lijst geplaatst en zijn zij wel gecontroleerde substanties.277

276


277


80

4.7.2.2.

Verenigd Koninkrijk:

Zuivere cathinone wordt in Engeland wel aanzien als een “klasse C” drug en wordt gecontroleerd door de “Misuse of drugs act” uit 1971. Maar wanneer cathinone zich bevindt in de khatplant, verandert cathinone van een klasse C drug naar een legale substantie.278 Khat op zich is geen gecontroleerde substantie en het bezit of gebruik ervan zijn niet strafbaar. 279 In 2005 werd de “Advisory Council on the Misuse of Drugs” (ACMD) door de overheid gevraagd een onderzoek te voeren naar het al dan niet plaatsen van khat onder deze VN-wet van ‟71. Deze werkgroep concludeerde dat het bewijs van directe medische schade tijdens khatgebruik niet voldoende was om khat onder deze wet te plaatsen, waardoor khat tot op heden dus legaal blijft.280 Het rapport van de werkgroep gaf aan dat de ervaren problemen eerder het gevolg zijn van de ongunstige sociale omstandigheden die Somaliërs en andere immigranten ervaren in het Verenigd Koninkrijk dan van de khatconsumptie.281 Sommige bevindingen die als basis dienden voor de Britse beslissing waren: 282 -

“er is geen link tussen khat en georganiseerde criminaliteit”

-

“er is geen link tussen khat en hebzuchtige criminaliteit”

-

“khatgebruikers hebben een erg lage gewelddadige dader ratio”

-

“er is geen correlatie tussen khatgebruik en verminderd rijvermogen”

-

“khatgebruikers gebruiken geen andere drugs. Er word verondersteld dat dit veroorzaakt wordt door de legale status ervan.”

-

“er is enorm weinig bewijs van khatafhankelijkheid bij mensen.”

-

“khatgebruik wordt zelden gezien als een probleem en zelden als drug.”

278


279


280


281


282

ARMSTRONG, E., Research note: crime, chemicals and culture: on the complexity of khat, Journal of Drug Issues, n°38/2, 2008, p. 632-634.

81

Hoewel khat legaal is in Engeland komen er de laatste jaren heel wat negatieve meningen omtrent khat naar boven, onder andere van de bevolking. Ook de wetenschappelijke wereld uit zijn kritiek. Zo wijst een recent onderzoek van El Wajeh en Tornhill283 op de medische gevaren verbonden aan khatgebruik en keurt het de wijze waarop Engeland met de huidige regelgeving omgaat af. In de huidige situatie in het Verenigd Koninkrijk worden volgens het onderzoek grove fouten gemaakt zoals het niet aanbrengen van waarschuwingsetiketten op de khatbundels waarop de schadelijkheid van khat wordt aangegeven, geen gereguleerde verkoop en geen restricties ten aanzien van de verkoop aan minderjarigen. Dit onderzoek pleit onder andere voor een beter volksgezondheidsprogramma. In het Verenigd Koninkrijk komt de vraag om khat te criminaliseren vaak van Somalische vrouwen. Ze argumenteren dat hun mannen ganse dagen zitten en khat kauwen in plaats van te zoeken naar werk of mee bij te dragen aan het huishouden.284

283


284


82

Besluit:

Khat wordt zowel in de landen van oorsprong als daarbuiten op verscheidene manieren ontvangen. Zo ontstonden in Jemen, Kenia, en Oeganda allerlei organisaties die antikhatcampagnes op touw zetten. Wanneer men kijkt naar de hedendaagse internationale regelgeving omtrent khat is de rol van de Verenigde Naties onmiskenbaar. De internationale trend lijkt te verschuiven naar een prohibitie. De conventie van de VN over drugs van ‟61 en de conventie over psychotrope substanties in ‟71 hadden cathine en cathinone al geklasseerd en maken de extractie ervan illegaal. 285 Na deze conventies volgden vele landen, onder andere de Verenigde Staten, hun voorbeeld. Een belangrijk gegeven bij deze regelgeving is de onduidelijkheid die ontstaan is over wanneer khat nu juist als illegaal moet beschouwd worden. Khat zelf is niet terug te vinden in de Amerikaanse regelgeving, wel de actieve bestanddelen die na een aantal dagen uit de bladeren verdwijnen… Over de ganse wereld zien we een duidelijk verschil in de criminalisering van khat. Zoals men kan zien waren het historisch gezien de Britten die als eersten het “gevaar” van khat op de internationale agenda plaatsten, terwijl zij nu één van de grootste importlanden ter wereld zijn waar khat vrij te verkrijgen is op de markt. De hedendaagse anti-khatcampagnes in de diaspora worden vaak aangevoerd door Somalische vrouwen. Khat is een soort van zondebok geworden voor de sociale kwalen en werkloosheid in vele delen van Oost-Afrika en de rest van de wereld.286

285


286


83

Besluit ___________________________________________________________________________

Inleiding

Wat is een drug? “Drugs” is een verzamelnaam voor “geneesmiddelen en genotsmiddelen die een meer of minder drogerende (verdovende en/of opwekkende) werking hebben, en die tot verslaving kunnen leiden.” Khat kan, wanneer men zich enkel baseert op de lichamelijke en psychische gevolgen, onder deze categorie geplaatst worden. Maar wanneer wordt een drug “gevaarlijk”? Na de bespreking van wat khat nu juist inhoudt, de oorsprong van khat en de khateconomie in de landen van oorsprong, de mondiale verspreiding van khat door onder andere migratiestromen en betere transportmogelijkheden en de maatschappelijke reacties ten aanzien van khat, ga ik nu over tot de categorisering van khat. Dient men khat nu werkelijk te zien als bron van alle kwaad, en dient het over de ganse wereld gecriminaliseerd te worden? Of kan men spreken van een onschuldig cultureel gebruik? Welke factoren bepalen of een bepaald gebruik “onschuldig” blijft? Men dient te kijken naar de traditionele context, de setting, etc. Hierbij verwijs ik naar de theorie van Zinberg. Vooraleer tot een besluit te komen en een vergelijk te maken tussen de pro en contra‟s kaart ik de mogelijke voor- en nadelen van een khatban aan, waarbij ik zowel de internationale gevolgen als de gevolgen in de landen van oorsprong bespreek.

84

Wat gebeurt er wanneer khat wordt geband?

De internationale stijging van illegaal druggebruik geeft aan dat het verbieden van khat niets zal doen aan de consumptie maar eerder producenten, handelaars en gebruikers over gans de wereld zou criminaliseren. Indien een wereldwijde ban zou worden afgedwongen zou de ganse khat economie in elkaar stuiken, en een illegaal circuit ontstaan.287 Handel wordt smokkel, handelaar wordt zwendelaar…In de 20e eeuw leidde een ban reeds tot politieke instabiliteit en sociale onrust in verscheidene landen onder Britse of Franse koloniale regering. Westerse pogingen om een verbod in te voeren dateren al van de jaren ‟30-‟40, waarin, gedurende korte periodes, de Franse en Britse overheid khat trachtte te bannen in Djibouti, Somaliland en Aden. In Djibouti en Aden leidde deze prohibitie toen tot sociale onrust, straatprotesten en stakingen, waardoor de ban weer verdween.288

Gevolgen van een khatban in de landen van oorsprong:

Maatschappelijke gevolgen: Khat bannen in landen met een geschiedenis van protesten hieromtrent zou nog steeds niet werkbaar zijn. De wetten zouden onafdwingbaar zijn, en dit door het (te) grote aantal belanghebbenden in de khat productie. Een van de grootste problemen is het feit dat khat in deze landen van oorsprong aanzien word als een teken van nationale identiteit, een nationaal “symbool”, wat de regulering ervan enorm moeilijk maakt.289

287


288


289


85

Economische en sociale gevolgen: Naast de maatschappelijke en politieke gevolgen zou het de grootste impact hebben op de boeren zelf, die momenteel khat als belangrijkste gewas oogsten. 290 De productie ervan is veelal kleinschalig, waarbij de familie instaat voor bomen op een boerderij waar men verschillende gewassen kan telen. Hun agricultureel systeem laat hen toe zowel geld- als voedselgewassen te kweken, en het intensieve werk laat hen toe meer mensen op het land te laten werken. Men kan meteen zien dat een ban grote gevolgen kan hebben voor de plaatselijke bevolking en leiden tot meer armoede, migratie en degradatie van de reeds nu enorm arme landen.291 Maar, is het algemene welzijn van miljoenen gezinnen in arme landen een voldoende argument om een psychotrope substantie legaal te houden?

Gevolgen van een khatban in de diaspora:

Sociale gevolgen voor de khatgebruikers: Heden ten dage worden gebruikers in de diaspora het illegale milieu in geduwd, waarbij ze verplicht worden hun khat op de criminele markt te kopen. In Europa en Noord-Amerika vertegenwoordigt khat “de andere”. Khat kauwen wordt als “exotisch” of erger, als vreemd en gevaarlijk aanzien, waardoor van hun gebruikers vaak hetzelfde beeld wordt opgehangen. Meeste van deze gebruikers zijn van Somalische origine en worden gecriminaliseerd omwille van de khatban en nog verder de marginaliteit in geduwd.292

290


291


292

KLEIN, A., en BECKERLEG, S., Building castles of spit : The role of khat chewing in worship, work and leisure, in GOODMAN, J., LOVEJOY, P. en SHERRAT, A., Consuming Habits, London, Routledge, 2007, p.238-254.

86

Een van de resultaten van de khatban is de criminalisering van consumenten en importeurs en een verslechterd beeld van de etnische Somaliërs in de ogen van de leiders van landen waar de migranten naartoe zijn gevlucht.293

Gevolgen op vlak van volksgezondheid: Er is bewijs dat in landen zoals de Verenigde staten, Canada en Zweden khatsmokkelaars ook gestart zijn met het illegaal verschepen van andere illegale substanties zoals heroïne, waardoor de kopers van khat gemakkelijker in aanraking komen met andere drugs. 294 Door khat te regulariseren zouden de kopers uit het illegale circuit blijven en kan men de aangekochte khat beter controleren op zijn kwaliteit.

Opleving van de criminele khathandel: Het ACMD rapport uit 2005295 van het Verenigd Koninkrijk vermeldt dat sinds de Verenigde Staten khat illegaal gemaakt heeft er bewijs is dat de georganiseerde criminaliteit mee instaat voor het verschepen van khat naar de VS. Met andere woorden, door de criminalisering van khat heeft de criminele markt haar ogen gericht op het illegaal verschepen van khat.

5.2.

Khatgebruik bekeken vanuit de theorie van Zinberg:

De mate waarin khat een duidelijk effect heeft op de maatschappij dient men te kaderen in de traditionele context van het gebruik. Indien khatgebruik geleidt wordt door strikte sociale regels en het maatschappelijke leven zich hier volledig aan heeft aangepast (zoals in Jemen) zijn de maatschappelijke problemen verbonden aan khatgebruik beduidend lager dan wanneer men het gebruik buiten deze traditionele context gaat plaatsen. 293


294


295

ADVISORY COUNCIL ON THE MISUSE OF DRUGS, Assessment of risk to individual and community in the UK, Home Office, UK Government, London, 2005, ¶ 8.6.

87

Door immigratie ontstaan allerlei praktische problemen. De immigranten komen in de diaspora terecht en spreken de taal niet, vinden moeilijk werk, leven vaak gescheiden van hun familie etc. waardoor khat gemakkelijk als oplossing gebruikt kan worden om te ontsnappen aan de dagelijkse beslommering. Het probleem ligt hem niet zo zeer in het gebruik zelf, wel de manier waarop en om welke reden het gebruikt wordt. Zo kan khatgebruik in traditionele context, zoals bij bruiloften, begrafenissen…296 niet aanzien worden als “schadelijk” of “gevaarlijk”. Norman Zinberg heeft ten overvloede aangetoond dat elke gegronde theorie over druggebruik met drie variabelen rekening moet houden: de drug, de 'set' van de gebruiker en de setting. Volgens hem staat de sociale setting, met haar vermogen om nieuwe informele sociale sancties en rituelen (zgn. informele controlemechanismen) te ontwikkelen en informatie over te dragen langs talloze informele kanalen, centraal in elk proces van gecontroleerd drugsgebruik. Dat gebruik van eender welke drug gaat immers gepaard met waarden en gedragsregels omtrent hoe en waar een drug mag worden gebruikt (sociale sancties) én met gestileerde, voorgeschreven gedragspatronen (sociale rituelen).297 Zinberg herinnert ons eraan dat, ondanks het feit dat druggebruik vaak wordt gedemoniseerd, intoxicerende middelen vaak vele mensen ontspanning en sociale verademing aanbieden. Maar wie bepaalt welke drugs sociaal geaccepteerd worden?298

296


297

ZINBERG, N., Drug, set and setting : The basis for controlled intoxicant use, New Haven, Yale university press, 1984, p.70.

298

BECKERLEG, S., Khat chewing as a new Ugandan leisure activity, Journal of Eastern African Studies, n°3/1, 2009, p.51.

88

Besluit

Ondanks het gebrek aan bewijs dat khat echt schadelijk is, lijkt er een internationale trend op te komen die leidt naar het verbieden ervan. De plant heeft een enorme symbolische betekenis gekregen, als teken van identiteit (zoals bij de Jemenieten299 en Somaliërs300) of als vreemde en gevaarlijke gewoonte bij problematische minderheidsgroepen.301 Waar een khatban leidt tot het criminaliseren van het gebruik, en zijn gebruikers bestempelt als druggebruikers, kan men de vraag stellen in welke mate khat werkelijk zoveel schade aanricht aan de bevolking opdat het genoodzaakt is een ban in te voeren. Waar het ene onderzoek wijst op de onschadelijkheid van khat, wijst ander onderzoek op de sociale en economische schade die, naast de gevolgen op vlak van volksgezondheid voor de mens, chronisch khatgebruik kan aanrichten aan de individu en de maatschappij, zoals werkloosheid, ondervoeding, verhoogde kans op ziektes etc.302 Een mogelijke reden bij de eis voor een khatban zou kunnen zijn dat khat door migratiestromen zich mogelijks zou verspreiden onder de inheemse bevolking. Een van de conclusies van het AMCD rapport wijst op het feit dat khat wijdverspreid is in het Verenigd Koninkrijk onder de gemeenschappen uit de Hoorn van Afrika en het Arabische schiereiland, maar dat er geen bewijs is dat het gebruik zich verder verspreid onder de inheemse gemeenschap.303 Heden ten dage blijft de internationale regelgeving betreffende khat onduidelijk, en dient er meer onderzoek te gebeuren naar de maatschappelijke, economische en sociale gevolgen van khat, en de mogelijke gevolgen van een khatban op de bevolking.

299

VARSICO, D., The elexir of life or the devil‟s cud ? The debate over qat (Catha Edulis) in Yemeni culture, in COOMBER, R. en SOUTH, N., Drug use and cultural contexts : « Beyond the West. », London, Free Association Books, 2004, p.53.

300


301


302


303

ADVISORY COUNCIL ON THE MISUSE OF DRUGS, Assessment of risk to individual and community in the UK, Home Office, UK Government, London, 2005, ¶ 9.1.

89

Ik sluit hierbij niet uit dat khat volledig onschadelijk is, maar, de wetenschappelijke wereld dient verder te kijken dan enkel de medische gevolgen van khatgebruik. Wat ooit aanzien werd als een traditioneel cultureel gebruik in de landen van oorsprong, wordt nu afgeschilderd als oorzaak van alle kwaad bij de immigranten in de diaspora, wanneer het probleem zich eerder bevindt in het verdwijnen van deze sociale context en de moeilijkheden die immigratie met zich meebrengt. Waarom dient khat gebant te worden? Waar alcoholgebruik en tabakgebruik door de Westerse maatschappij reeds eeuwen gebruikt wordt, vrij te verkrijgen is in de winkels en niet gecriminaliseerd is, wordt een traditioneel cultureel maar voor de westerse mens “vreemd” gebruik wel gebant. Het khatprobleem bevindt zich niet zozeer in de traditionele context van gebruik, wel dient men te kijken naar de problemen die khatgebruikers ervaren indien men immigreert, waardoor men khat gaat gebruiken als soort van ontsnapping aan hun dagelijkse problemen. Het bannen van khat is hierbij de verkeerde keuze geweest van de overheden, waarbij men de immigranten nog dieper in de marginaliteit gaat duwen. Duidelijk maken van de mogelijke medische gevaren van khat aan de gebruikers en de regulering van khat waardoor men de gevolgen op vlak van volksgezondheid beperkt zijn hier op zijn plaats. In de landen van oorsprong ziet men een ware khateconomie, die, indien khat toch gecriminaliseerd wordt, gedeeltelijk opgelost kan worden door het gebruik van khat voor medicinale doeleinden. Zo werden de bladeren in het tijdperk van Alexander de Grote al gebruikt voor medicinale doeleinden om de soldaten te “genezen” van melancholie en depressie.

304

Alsook de Arabieren gebruikten het reeds rond 1000 na christus als

antidepressiva en tegen gastro-intestinale symptomen.305 Men dient khat als gebruik te plaatsen in zijn traditionele context, een onschuldig gebruik dat reeds eeuwen bestaat. Indien het toch buiten deze context valt dient men andere oplossingen te voorzien dan enkel de criminalisering ervan, wat, naar mijn oordeel, leidt tot enkel grotere sociale, economische en culturele problemen.

304


305


90

“It is a substance that an initiate can quite calmly sit and chew while calling for it to be banned. Qat sits on the fence of our preconceived ideas and on either side of it too, challenging our conception of what a drug is, of what addiction is, of what an addicted society should be like. It questions where we draw the limits and makes those limits look as ridiculous as those straight-line colonial borders on maps of Africa.”306

306


91

Bibliografie: ___________________________________________________________________________

ADUGNA, F., JIRA, C. en MOLLA, T., Khat chewing among Agaro secondary school students, Agaro, Southwestern Ethiopia, Ethiopian Medical Journal, n°32/3, 1994, p.161-166. ADVISORY COUNCIL ON THE MISUSE OF DRUGS, Assessment of risk to individual and community in the UK, Home Office, UK Government, London, 2005, ¶ 8.6, 56p. AHMED, A. en SALIB, E., The khat users : A study of khat chewing in Liverpool‟s Somali men, Medicine, Science and the Law 38, n°2, 1998, p.164-171. ALCOHOLISM AND DRUG ABUSE WEEKLY, DEA lists khat as controlled, Alcoholism and Drug Abuse Weekly, 5, 1993, p.6-8. ALEM, A., KEBEDE, D. en KULLGREN, G., The prevalence and socio-demographic correlates of khat chewing in Butajira, Ethiopia, Acta Psychiatrica Scandinavica, n°100/397, 1999, p.84-91. ALI, A. et. al., A study of 342 oral keratotic white lesions induced by qat chewing among 2500 Yemeni, Journal of Oral Pathology and Medicine, 33 n°6, 2004, p.352-373. AL-MOTARREB, A., BAKER, K. en BROADLEY, K., Khat: pharmacological and medical aspects and its social use in Yemen, Phytotherapy Research, n°16/5, 2002, p.403-413. AL-MUGAHED, L., Khat chewing in Yemen: turning over a new leaf, Bulletin of the World Health Organization, n°86/10, 2008, p. 741-742. ANDERSON, D., en CARRIER, N., Flowers of paradise, or polluting the nation ? contested narratives of khat consumption, in BREWER, J., en TRENTMANN, F., Consuming cultures, global perspectives : historical trajectories, transnational exchanges, Oxford, Berg, 2006, p. 145-166. ANDERSON D., BECKERLEG S., HAILU D. and KLEIN A., The Khat Controversy: Stimulating the Debate on Drugs, Oxford, New York, Berg, 2006, 254p. ARMSTRONG, E., Research note: crime, chemicals and culture: on the complexity of khat, Journal of Drug Issues, n°38/2, 2008, p. 631-648. BAASHER, T. en SADOUN, R., The epidemiology of khat chewing in the Republic of Djibouti [unpublished WHO Document EM/MENT/102], 1983.

92

BECKERLEG, S., Khat chewing as a new Ugandan leisure activity, Journal of Eastern African Studies, n°3/1, 2009, p. 42-54. BECKERLEG, S., Khat in East Africa: taking women into or out of sex work?, Substance Use & Misuse, n° 43/8-9, 2008, p. 1170-1185. BECKERLEG, S., Special issue on khat: use, users and unresolved issues – Khat special edition introduction, Substance Use & Misuse, n° 43/6, 2008, p.749-761. BECKERLG, S., What harm? Kenyan and Ugandan Perspectives on Khat, African Affairs, 105 n°419, 2006, 219-241. BECKERLEG, S. en SHEEKH, N., A view from the refugee camps: New Somali khat use in Kenya, Drugs and Alcohol Today 5, n°3, 2005, p.24-31. BELEW, M., KEBEDE, D. en KASSAYE, M., The magnitude of khat use and its association with health, nutrition and socio-economic status , Ethiopian Medical Journal, n°38/1, 2000, 11-26. BENTUR, Y., BLOOM-KRASIK, A. en RAIKHLIN-EISENKRAFT, B., Illicit cathinone ("Hagigat") poisoning, Clinical Toxicology, n°46/3, 2008, p.206-210. BERNARD, F., East of mount Kenya : Meru agriculture in transition, Munich, Weltforum Verlag, 1972, 176p. BERRIDGE, V., The khat controversy: stimulating the debate on drugs, Social History of Medicine, n° 21/1, 2008, p. 189-190. BREWER, J., en TRENTMANN, F., Consuming cultures, global perspectives : historical trajectories, transnational exchanges, Oxford, Berg, 2006, 317p. BURES, F., From civil war tot drug war, Mother Jones, 26(6), 2001, 24-25. CAROTHERS, J., Mirraa as a cause of insanity, East African Medical Journal, 12, 1945, p.46. CARRIER, N. Bundles of choice: variety and the creation and manipulation of Kenyan khat‟s value, Ethnos, n° 71, September 2006, p.415-437. CARRIER, N., Is miraa a drug?: Categorizing Kenyan khat, Substance Use & Misuse, n°43/6, 2008, p.803-818. CARRIER, N., Kenyan Khat : The social life of a stimulant, Leiden, Brill, 2007, 270p.

93

CARRIER, N., The need for speed: Contrasting timeframes in the social life of Kenyan Mirraa, Africa, n° 75/4, 2005, p.539-558. CARRIER, N., Under any other name : the trade and use of khat in the UK, Drugs and Alcohol Today, 5 n°3, 2005, p. 14-16. CARVALHO, F., The toxicological potential of khat, Journal of Ethnopharmacology, n°87/1, 2003, p.1-2. CASSANELLI, L., Qat : changes in the production and consumption of a quasi-legal commodity in North-East Africa in The social life of things : Commodities in Cultural Perspective, Cambridge, Cambridge university press, 1986, p.236-257. CASSANELLI, L., Qat: changes in the production and consumption of a quasilegal commodity in northeast Africa, The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 1986, 303p. COOMBER, R. en SOUTH, N., Drug use and cultural contexts : « Beyond the West. », London, Free Association Books, 2004, 219p. COURTWRIGHT, D., Forces of habit :drugs and the making of the modern world, Cambridge, Harvard university press, 2001, 277p. CRENSHAW, M. en BURKE, T., Focus on illegal drugs : khat, FBI LawEnforcement Bulletin, 2004, 10-14. CRITCHLOW, S. en SELFERT, R., Khat-induced paranoid psychosis, British Journal of Psychiatry, n°150, 1987, p.247-249. DAGUM, C. en FERRARI, G., Household behaviour, equivalence scales, welfare and poverty, Heidelberg, Physica-verlag, 2004, 296p. DEA, Drugs of abuse, 2005, http://www.usdoj.gov.dea/pubs/abuse/. DHADPHALE, M., MENGECH, A., en CHEGE, S., Mirraa (catha edulis) as a cause of psychosis, East African Medical Journal , n° 58 (2), 1981, p.130-135. DHAIFALAH, I. en SANTAVY, J., Khat habit and its health effects. A natural amphetamine. Biomedical Papers of the Medical Faculty of the University of Palack, y Olomouc, Czech Republic, 148/1, 2004, 82p.

94

DUPONT, H., KAPLAN, C. en VERBREAECK, H., Killing time: drug and alcohol problems among asylum seekers in the Netherlands, International Journal of Drug Policy, n°16/1, 2005, p.27-36. EDDY, N., HALBACH, H. en ISBELL, H., Drug dependence: its significance and characteristics, Bulletin of World Health Organization, n°32, 1965, p.721-733. ELMI, A., AHMED, Y., en SAMATAR, M., Experience in the control of khat-chewing in Somalia, Bulletin on Narcotics, 36/2, 1987, p.51-57. ELMI, A., The chewing of khat in Somalia, Journal of Ethnopharmacology 8, n°2, 1983, p. 163-167. EL-WAJEH,Y. en THORNHILL, M., Qat and its health effects, British Dental Journal, n°206/1, 2009, p. 17-21. FEYISA, T. en AUNE, J., Khat expansion in the Ethiopian highlands – effects on the farming system in Habro district, Mountain Research and Development, n°23/2, 2003, p.185-189. FEYISSA, A. en KELLY, J., A review of the neuropharmacological properties of khat, Progress in Neuropsychopharmacology & Biological Psychiatry, n°32/5, 2008, p.1147-1166. FLÜCKINGER, F., en GEROK, J., Pharm. J., 18, 1887, 221. FOOD AND DRUG ADMINISTRATION, Code of federal regulations, Title 21, vol. 9, § 1308, 2006, 1149p. FREUND-MICHEL, V., BIRRELL, M. en PATEL, H., Modulation of cholinergic contractions of airway smooth muscle by cathinone: potential beneficial effects in airway diseases, European Respiratory Journal, n°32/3, 2008, p. 579-584. GEBISSA, E. Leaf of Allah: Khat & Agricultural transformation in Harerge, Ethiopia, 18751991, Athens, Ohio University press, 210p. GEBISSA, E., Scourge of life or an economic lifeline? Public discourses on khat (Catha edulis) in Ethiopia, Substance Use & Misuse, n°43/6, 2008, p. 784-802. GELAW, Y. en HAILE-AMLAK, A., Khat chewing and its socio-demographic correlates among the staff of Jimma University. Ethiopian Journal of Health Development 18:3., 2004, p.11-35. GIANNINI, A., BURGE, H. en SHAHEEN, J.M., Khat: another drug of abuse?, Journal of Psychoactive Drugs, n°18, 1986, p.155-158.

95

GOLDSMITH, P., Symbiosis and transformation in Kenya’s Meru District, PhD diss., University of Florida and Gainesville, 1994. GOLDSMITH, P., The political economy of mirraa, East African Alternatives, 1999, p.17-21. GRAZIANI, M., MILELLA, M. en NENCINI, P., Khat chewing from the pharmacological point of view: An update, Substance Use and Misuse, n°43/6, 2008, 762-776. GREEN, R., Khat and the realities of the Somalis : historic, social, household, political and economic, Review of African Political Economy, n°79, 1999, 33-49. GRIFFITHS, P., GOSSOP, M. en WICKENDEN, S., A transcultural pattern of drug use: Qat (khat) in the UK, British Journal of Psychiatry, n°170, 1997, p.281-284. HALBACH, H., Medical aspects of the chewing of khat leaves, Bull. WHO, n°47, 1972, p.2129. HILL, W., Psychoactive drugs of misuse: rationalising the irrational, The Lancet, n°369/9566, 2007, p.972. HUNTINGFORD, G., The glorious victories of Amda Syon, King of Ethiopia. Oxford, Clarendon Press, 1965, 309p. IHUNWO, A., KAYANJA, F. en AMADI-IHUNWO, U., Use and perception of the psychostimulant, khat (catha edulis) among three occupational groups in south western Uganda, East African Medical Journal, n°81/9, 2004, p.469-476. JAYAKODY, A., VINER, R. en HAINES, M., Illicit and traditional drug use among ethnic minority adolescents in East London , Public Health, n°120/4, 2006, p. 329-338. KALIX, P. Khat: a plant with amphetamine effects, Journal of Substance Abuse Treatment, n°5, 1988, p.163-169. KALIX, P. Khat: scientific knowledge and policy issues, British Journal of Addiction, n°82, 1987, p. 47-53. KENNEDY, J., The flower of paradise : the institutionalized use of the drug Qat in North Yemen, D. Reidel Publishing company, Dordrecht, 1987, 268p. KHAWAJA, M., AL-NSOUR, M. en SAAD, G., Khat (Catha edulis) chewing during pregnancy in Yemen: Findings from a national population survey, Maternal and Child Health Journal, n°12/3, 2008, p. 351-364.

96

KIMANI, S. en NYONGESA, A., Effects of single daily khat (Catha edulis) extract on spatial learning and memory in CBA mice, Behavioral Brain Research, n° 195 / 1, 2008, p.192-197. KIMANI, S., PATEL, N. en KIOY, P., Effect of single and daily khat (Catha edulis) extract on locomotor behaviour in CBA mice, Scientific Research and Essays, n°3/5, 2008, p.187196. KLEIN, A., Caribbean drugs : from criminalization to harm reduction, London : Zed books, 2004, 255p. KLEIN, A., Khat in the neighbourhood – Local government responses to khat use in a londen community, Substance Use & Misuse, n°43/6, 2008, p. 819-831. LEMESSA, D., Migrants cause potential social and environmental crisis in bale. A Joint Mission by the UN Emergencies Unit for Ethiopia with the Ethiopian Evangelical Church Mekane Yesus and the Oromiya Regional Government Field Assessment Mission, 2002. MANGHI, R., BROERS, B. en KHAN, R., Khat use: lifestyle or addiction?, Journal of Psychoactive Drugs, n° 41/1, 2009, p. 1-10. MCCUNE, C., MOORGHEN, M. en GORDON, F., Liver disease and khat chewing in Young Somalian men, Gut, n°56/398, p.A129. MENELEY, A., Tournaments of value: Sociability and hierarchy in a Yemeni town, London, University of Toronto press, 1996, 216p. NEWELL, S., Kenyan Khat: the social life of a stimulant, International Journal of African Historical Studies, n°41/2, 2008, p. 348-350. NUMAN, N., exploration of adverse psychological symptoms in Yemeni khat users by the symptoms checklist-90 (SCL-90), Addiction 99, n°1, 2004, p.61-65. NUTT, D., KING, L. en SAULSBURY, W., Development of a rational scale to assess the harm of drugs of potential misuse, The Lancet, n°369 /9566, 2007, p. 1047-1053. ODENWALD, M. et. Al., Khat use as risk factor for psychotic disorders : a cross-sectional and case-control study in Somalia, BioMedCentral Medicine, 3 n°1, 2005, p. 4-16. ODENWALD, M., HINKEL, H. EN SCHAUER, E., The consumption of khat and other drugs in Somali combatants: a cross-sectional study, Plos Medicine, n°4/12, 2007, p. 19591972.

97

OYUNGU, E., KIOY, P. en PATEL, N., Proconvulsant effect of khat (Catha edulis) in Sprague dawley rats, Journal of Ethnopharmacology, n°121/3, 2009, p. 476-478. PATEL, S., Attitudes to khat use within the Somali community in England, Drugs-education Prevention and Policy, n°15/1, 2008, p. 37-53. PENNINGS, E., OPPERHUIZEN, A. en VAN AMSTERDAM, J., Risk assessment of khat use in the Netherlands: A review based on adverse health effects, prevalence, criminal involvement and public order, Regulatory Toxicology and Pharmacology, n°52/3, 2008, p. 199-207. QUIRIN, J., Leaf of Allah: khat and agricultural transformation in Harerge, Ethiopia, 18751991, Journal of African History, n°46/1, 2005, p.172-173. ROCKEL, S., Carriers of culture : Labor on the Road in Nineteenth-Century East-Africa, Portsmouth, NH: Heinemann, 2006, 345p. SAMATAR, A., 'Leaf of Allah': Khat and agricultural transformation in Harerge, Ethiopia 1875-1991., International Journal of African Historical Studies, n° 38 /1, 2005, p.177-180. SCHLOSSER, E., Fast food nation, New York, HarperCollins, 2002, p.197p. SELLASSIE, S. en GEBRE, A., Rapid assessment of Drug abuse in Ethiopia, www.odccp.org:80/bulletin/bulletin_1996-01-01_1_page005.html, 1996. SOVOREDO, „Qaadka Ma Quud Baa Mise waa Khasaare‟ (in Somali), Somaliland volunteers for relief and development organization, 2002. STEFAN, J. en MATHEW, B., Khat chewing: an emerging drug concern in Australia?, Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, n°39/9, September 2005, p.842-843. TITECA, K., The 'Masai' and miraa: public authority, vigilance and criminality in a Ugandan border town, Journal of Modern African Studies, n° 47 / 2, 2009, p. 291-317. TRELLU, M., The pharmacodynamics of khat, Bulletin on Narcotics, issue 2, 1959, p.43-44. UNODC, Amphetamine-type stimulants : A global view, United nations drug control program, n°3, 1996, 139p. UNITED NATIONS INTERNATIONAL DRUG CONTROL PROGRAMME, World Drug Report, Oxford, Oxford University Press, 1997, 175p. UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Khat, Bulletin on Narcotics, issue 4, 1956. 98

VON STERNBERG, B., Where the qat is out of the bag, Guardian Unlimited, 2001, p.1-4. WARFA, N., KLEIN, A. en BHUI, K., Khat use and mental illness: a critical review, Social Science & Medicine, n°65/2, 2007, p. 309-318. WILLIS, J., Potent brews : A social history of alcohol in East Africa 1850-1999, Oxford, James Curry, 2002, p.304p. ZINBERG, N., Drug, set and setting : The basis for controlled intoxicant use, New Haven, Yale university press, 1984, 277p.

99

DE KHAT CONTROVERSE: Onschuldig cultureel gebruik of gevaarlijke drug?

Recommend Documents