De initiatieles in het zwembad Voorwoord Dit protocol is een leidraad dat kan dienen voor zowel een uitgebreid initiatie‐evenement voor meerdere geïnteresseerden, als voor een kleinschalig initiatie‐evenement met slechts een paar geïnteresseerden. Vanzelfsprekend past men de logistieke voorzieningen aan evenals de kaderinzet aan de grootte van de doelgroep. Dit document heeft als doel een aantal “tips and tricks” aan te reiken aan de duikclub. Dit document is tevens geïnspireerd door de CMAS‐Standard Touristic Diver. Bij dit document past wel de kanttekening dat betreffend document eerder bedoeld is voor een initiatieduik in open water in plaats van in een zwembad. De input van Roland Wantens met zijn uitgeschreven initiatieoefeningen is een hele hulp gebleken bij het opstellen van dit document.
1. Wat is het doel van een initiatieles ? De belangrijkste doelstelling is om niet‐duikers te laten kennismaken met de duiksport en dit ter algemene promotie van de duiksport. Een tweede doelstelling is de promotie van NELOS in het algemeen en de lokale duikclub in het bijzonder met hopelijk enkele nieuwe leden tot gevolg. Dit document beschrijft een aantal “best practices”, “do’s & don’ts”, “tips and tricks” om deze doelstellingen te behalen. Je hebt maar één kans in je leven om een goede eerste indruk te maken. Verkwansel je die goede indruk, is de schade onherroepelijk. De Aspirant Duiker (AD) besluit om niet te duiken of hij gaat zijn opleiding volgen bij een andere federatie (al dan niet van commerciële inslag). Ik zal verder in de tekst ook de term begeleider gebruiken. Een initiatie dient te gebeuren onder supervisie van een 1* Instructeur. In het zwembad kunnen de AD’s begeleid worden door zowel Instructeurs, Assistent Instructeurs als door ervaren 3*duikers die door de lokale duikschoolleiders (DSL) zijn aangeduid.
2. Wat zijn de verwachtingen van de AD ? Het is belangrijk om even stil te staan bij de verwachtingen van de AD. Voor de lesgever is de duikinitiatie een gewone les gegeven aan mensen die hij nog niet goed kent. Het risico bestaat dat de lesgever zich – nog – niet betrokken voelt bij de groep AD’s die hij voorgeschoteld krijgt. Hij doet zijn ding zoals hij dat al jaren doet. Voor de AD liggen de zaken anders. De initiatie is voor hem een unieke gebeurtenis. Misschien de vervulling van een kinderdroom na het overmatig bekijken van films van Cousteau of National Geographic. In het beste geval komt hij naar de initiatie met veel enthousiasme, misschien met een lichte zenuwachtigheid voor het onbekende, in het slechtste geval met enige stress, in extreme gevallen zelfs faalangst. Het is de taak van de begeleider om deze gevoelens te managen tot enthousiasme voor de onderwatersport, om de AD het gevoel te geven dat het sportduiken ook iets voor hem is, waar hij plezier in gaat scheppen. De structuur en de veiligheid die de begeleider hem biedt, de warmte bij de ontvangst, zijn onmiskenbare elementen voor het positieve gevoel dat de AD moet overhouden na de initiatie.
3. Fases van een initiatie. Een initiatie doorloopt een aantal fases. Dit zijn de volgende : 1. De promotie
2. 3. 4. 5. 6. 7.
De ontvangst De voorstelling van de duiksport De afspraken Het passen van het materiaal De eigenlijke initiatie De debriefing We gaan deze fases nu meer in detail toelichten.
3.1.
De promotie
Indien men voldoende kandidaten wenst aan te trekken, is een kleine lokale promotiecampagne aangewezen. NELOS zal de clubs ondersteunen met een volledig pakket promotiemateriaal. Daarin zijn er affiches die opgehangen kunnen worden in het eigen zwembad, in lokale duikwinkels of op andere plaatsen die aangewezen zijn (jaarmarkten, dorpsfeesten, …). Op deze affiches vermeld je uiteraard de plaats, de datum en het uur van de initiatie. Andere praktische informatie is eveneens welkom: vereiste minimum leeftijd (voornamelijk voor clubs die geen jeugdwerking (8‐14jaar) hebben), het mee te nemen materiaal (zwemkledij en handdoek in de meeste gevallen) en de contactgegevens (naam, telefoon en /of e‐mail ) van de persoon waar men moet inschrijven. Een vermelding van de website van de duikclub is aangewezen. Een alternatief kan zijn dat de mensen zich niet dienen in te schrijven maar dan toch is het aangewezen dat je naam vermeldt op de affiche bij wie de mensen zich moeten aanmelden. Niets is zo vervelend als dat nieuwe mensen verlopen lopen in de cafetaria van het zwembad in de hoop iemand van de lokale duikclub aan te treffen. Ook zal NELOS op haar website een kalender voorzien waar de ‘google‐ende’ AD kan terugvinden waar en wanneer er duikinitiaties worden georganiseerd.
3.2.
De ontvangst
Zoals reeds vermeld is de eerste indruk van primordiaal belang. Leden van de duikclub stellen zich duidelijk herkenbaar op in de ontvangstruimte ( clubhuis, cafetaria). Het dragen van een club‐T‐shirt of kledij uit de NELOS‐boetiek kan deze herkenbaarheid versterken. Het is vanzelfsprekend dat deze mensen tijdig aanwezig zijn. Eén iemand die zich louter met de ontvangst bezig houdt, is aangewezen. De AD’s mogen zich nooit verloren of onwelkom voelen. Deze taak hoeft niet door een (assistent) Instructeur te gebeuren. Een bestuurslid of een gemotiveerd clublid kunnen deze taak evengoed uitvoeren. Het verdient een aanbeveling om een lijstje te maken met de naam en e‐mailadres van de AD’s. Dit voor de latere opvolging.
Bij de ontvangst schetst men het algemene verloop van de initiatie. Het tijdsverloop, de verschillende verplaatsingen en de toegewezen monitors worden voorgesteld. Andere clubleden zorgen ervoor dat het materiaal in het zwembad geraakt. Dit is geen taak voor de AD. Hij kent de juiste behandeling van het duikmateriaal nog niet. Als alle AD’s aanwezig zijn , worden ze in groep begeleid naar het leslokaal voor de volgende fase.
3.3.
De voorstelling van de duiksport
AD’s hebben talloze vragen over de duiksport. De belangrijkste is ‘ Is duiken wel iets voor mij of enkel voor de lokale Paracommando’s ?’ Een korte uiteenzetting ( maximaal 15 minuten) in een theorielokaal verdient een aanbeveling. Bij voorkeur neemt de persoon die deze voorstelling voor zijn rekening neemt ook deel aan de eigenlijke initiatie. Dit geeft een zekere vorm van vertrouwen. Je stelt jezelf best voor met je naam , je brevet of je titel en een korte schets van je duikervaring (aantal jaar, aantal duiken, …). Dit geeft vertrouwen. “Deze man weet waarover hij praat.” 1 De schets van de eigen duikcarrière mag evenwel niet vervallen in opsomming van heldenverhalen. De meeste AD’s zitten met de cliché vragen en misvattingen : ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
Is duiken gevaarlijk ? Is duiken duur ? Kan men duiken in België ? Hoe zwaar zijn die zuurstofflessen (sic) ? Kan ik wel duiken want mijn oren doen pijn in het zwembad op diepte ? ….
NELOS zal een kleine downloadbare powerpoint ter beschikking stellen die het duiken attractief voorstelt (bijvoorbeeld opgesmukt met enkele mooie foto’s van de Oosterschelde, een duiker in standaard uitrusting, …). Het is zeker niet de bedoeling om van deze ontvangstsessie een theorieles fysica of duikgeneeskunde te maken. Verhalen over PFO’s, decompressieongevallen en longoverdrukken zijn helemaal uit den boze. Wat komt hier best nog niet : de NELOS‐structuuur, CMAS, brevettenstructuur, …. Laat de mensen eerst genieten van hun initiatie
1
Uiteraard geldt voor deze gehele tekst de opmerking dat het woord man/hij/zijn evengoed kan gelezen worden als vrouw/zij/haar. Om de leesbaarheid van de tekst te vereenvoudigen is ervoor gekozen om enkel de mannelijke schrijfvorm aan te houden zonder hier afbreuk te willen doen aan de inzet van de vrouwelijke NELOS‐duiksters.
Elke sport kent zijn specifiek jargon. Zo ook de duiksport. Termen die voor ons als duiker zo evident in de oren klinken, zijn voor de leek totaal onbegrijpelijk. Hier volgt een korte lijst van frequent duikjargon die eerst even verklaard dienen te worden : ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
Fles Ontspanner of ademautomaat Manometer Trimvest of jacket Masker Tuba Palmen ABC‐uitrusting Apneu
Eén set basisuitrusting meenemen naar het theorie lokaal is nuttig om alles aanschouwelijk te maken.
3.4.
De afspraken
Tijdens de initiatie gelden, zoals bij elke zwembadles, enige afspraken. Die worden op voorhand gemaakt met de AD, zeker wetende dat hij van deze afspraken nog nooit gehoord heeft. ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
Pas te water op het teken van de begeleider Niet alleen onder water gaan Hoe te klaren als je druk voelt op de oren OK‐teken Niet OK‐teken Einde oefening teken Naar boven teken Wat als je een oefening niet kunt : gewoon rustig naar boven Nadruk op uitademen (zonder Boyle&Mariotte en longoverdruk in detail uit te leggen)
Hou er rekening mee dat de initiatie in chloorwater gebeurt en dat irritatie van ogen en slijmvliezen mogelijk is. Een sproeiflesje met steriel zoutwater ( cfr Stérimar) bij de hand hebben kan nuttig zijn. Vraag eveneens na of iemand contactlenzen draagt Waarom geven we deze uitleg liever op voorhand en niet in het zwembad ? ‐ Dit beperkt het aantal minuten dat de AD werkelijk kunnen duiken. ‐ Onbekende mensen staan niet graag in zwemkledij ‘ten toon ‘ voor de rest ‐ De koude in sommige zwembaden (zowel boven water, als onderwater) is een hinder ‐ De AD’s zijn in het zwembad afgeleid door de omstandigheden.
Dus na het intakegesprek trekken we onder begeleiding naar de kleedkamers. Vervolgens gaat heel de groep(AD’s en begeleiders) samen naar de ondiepe kant van het zwembad. Andere clubleden hebben alle materiaal (ABC en duikflessen) ondertussen klaargelegd.
3.5.
Het passen van het materiaal
De meest efficiënte manier – zeker bij grotere groepen AD’s – is een kettingsysteem waarbij één clublid de duikmaskers (even ademen door de neus zonder de bril band rond het hoofd om de fit te zien) en tuba’s uitkiest en fit. De volgende de palmen en de laatste de loodgordel. Bij het laatste station passen we dan de trimvest . Deze hoeft nog niet aan een fles gemonteerd te zijn. Het louter passen van de trimvest volstaat. Tijdens het ABC‐gedeelte van de initiatie kunnen de droge helpers dan de trimvest monteren op een fles samen met de ontspanners. Uiteraard heeft de club het materiaal op voorhand gecheckt. Zijn de flessen voldoende gevuld ? Werken de ontspanners naar behoren? Zijn er geen beschadigde mondstukken ? Etcera, etcera, … Het minste gehaper aan het basismateriaal kan de initiatie van een droom in een nachtmerrie doen belanden. NELOS zal een materiaalset specifiek voor initiatie ( palmen in frequente maten, masker/tuba’s en loodgordel) ter beschikking stellen van de duikclubs. (TO BE DISCUSSED, GO/NOGO, uitleenmodaliteiten, navragen hoe dit werkt bij het jeugdduiken).
3.6.
De eigenlijke initiatie
Tijdens heel de initiatie gelden de volgende richtlijnen : ‐ ‐ ‐ ‐
Zorg dat de AD plezier hebben aan de initiatie Dwing de AD niet over zijn limieten Knip de klassieke duikvaardigheden in zeer kleine stukjes en laat de AD hier zeer geleidelijk van proeven Geef positieve feedback
Plaats : We spreken af aan de ondiepe kant van het zwembad. Dit heeft verschillende redenen. Bij de meeste clubs start de training steeds aan de diepe kant met alle geroezemoes en verstrooiing vandien. Ten tweede gaan we tijdens de initiatie de AD zeer geleidelijk een traject laten opbouwen. Complexe en voor de AD gevaarlijk lijkende oefeningen zoals voorwaartse instap, achterwaartse val, laat staan de rolsprong zijn helemaal nog niet aan de orde.
De initiatie wordt bij voorkeur afgenomen door een instructeur of assistent instructeur. Zij hebben in hun opleiding de nodige didactische en pedagogische principes opgedaan die hier zeker van pas gaan komen. Het staat de Duikschoolleider vrij om nog enige ervaren 3*D in te schakelen als begeleider. Verloop : Na het passen van het materiaal laat de groep AD’s zich samen met de begeleiders in ABC uitrusting langzaam in het water glijden aan de ondiepe kant waar iedereen nog kan staan. In het zwembad dat de faciliteiten heeft, verdient het een strenge aanbeveling om enkele banen ( al naargelang het aantal AD’s) af te zetten met de klassieke vlottertouwen die men kent uit het competitiezwemmen. Zo is een veilige zone afgebakend waar de initiatie kan doorgaan waar ze niet gestoord kunnen worden door andere trainende groepen. De AD kan in het diepte gedeelte van het zwembad zich steeds aan deze touwen of aan de kant vasthouden. Qua veiligheid is het ook steeds aan te raden om een baan te reserveren voor de initiatie aan de ‘lange kant’ van het zwembad. Ook dit geeft een vertrouwd gevoel aan de AD en de begeleiders aan de kant kunnen zo steeds makkelijk interveniëren bij problemen met het duikmateriaal. Het geleidelijkheidsprincipe is het leidmotief bij de initiatie. Elke duikvaardigheid wordt maximaal in stukjes gekapt en geleidelijk aangeleerd. Het is zeer motiverend voor de AD dat hij stelselmatig van de verschillende duiktechnieken kan proeven en door het – redelijk – correct uitvoeren van deze vaardigheden een zekere voldoening krijgt,aangemoedigd door de positieve feedback die de begeleider hem geeft. De afwerking – en de bijhorende feedback ‐ die men eist bij zwembadprotocols is op dit moment totaal misplaatst. De volgende lijst oefeningen is een leidraad waar de begeleider uit kan putten zonder dat dit een strikt protocol wil zijn dat verplicht moet doorlopen worden. Het doel blijft dat de AD straks het zwembad verlaat met een prettig gevoel. Zelfs al zou blijken dat duiken niks voor hem is en dat hij zich beter zou verdiepen in de edele pétanque‐sport. Als de begeleider die avond is gezegend met een stel waterratten, echte natuurtalenten staat het hem vrij om vlugger over de eenvoudige oefeningen te gaan en over te stappen naar al wat complexere vaardigheden. Dit blijft een inschatting ad hoc van de begeleider waar hij kan putten uit zijn jarenlange ervaring als lesgever binnen de duiksport.
3.7.1. De initiatie zonder fles ( maximaal één kwartier) De bedoeling van de eerste fase is om de mensen te laten wennen aan de nieuwe duikuitrusting : masker, tuba, loodgordel en tuba. De begeleider checkt of het masker goed op het gelaat van de AD aansluit. Hij demonstreert de klassieke antidamp maatregelen en “droog” de oren klaren masker op het gelaat.
De eerste eenvoudige oefening is het ademen boven water met masker op. Het klink gek maar wat voor ons een reflex is om via de mond in en uit te ademen is voor veel mensen zeer vreemd omdat ze gewoon zijn om door de neus te ademen. Deze reflex geeft met een duikmasker op direct een gevoel van luchttekort. Als dit lukt, laten we de AD ademen met zijn masker op maar door de tuba. Zo ervaart hij het gevoel van de ademen met beperkte luchttoevoer. De volgende oefening is zich laten zakken en ademen op tuba. De AD houdt zich gewoon vast aan de kant. Op die manier controleert de begeleider of de lippen goed gesloten zijn rond de tuba. Vervolgens oefenen we eerst nog even de onderwatercommunicatie. De kandidaat laat de kant los en ademt hij een tiental seconden op tuba. De begeleider vraagt hij OK‐ teken en de AD antwoordt eveneens met het OK‐teken. Hou bij het uitwisselen van deze tekens met elke kandidaat oogcontact. Het houden van oogcontact is één van de meest geruststellende non‐verbale communicatie die voor ons duikers ter beschikking is. Denk maar aan alle reële stresssituaties waar je ooit als duiker in verzeild bent geraakt. Deze oefening eindigt met het aangeven van het teken einde oefening (armen gekruist) en het stijgteken (duim omhoog). Deze eenvoudige duiktekens blijven heel de initiatie de communicatie met de AD. De begeleider moet zich ervan vergewissen dat dit begrepen is en dat de AD er mee om kan. De begeleider kan deze oefening nog even herhalen in een korte apneu ( ongeveer 10 seconde) zodat de AD zich geleidelijk goed voelt onder water. Een volgende al wat complexere oefening is het leegblazen van de tuba. De AD laten zich onderdompelen zodat de tuba volloopt. Na het OK‐teken stijgen en blazen ze de tuba leeg aan de oppervlakte. Opletten dat de AD’s zich niet verslikken. Nu het masker, de tuba en de communicatie al wat onder de knie zijn, laten we de AD wat wennen aan die onhandige palmen. Een mooie startoefening is om gewoon te palmen met de armen gestrekt tegen de kant. Het is normaal dat sommige AD’s beginnen fietsen. Een vriendelijke opmerking is dan op zijn plaats. Als de AD lid wordt , kan deze techniek later bijgeschaafd worden. Nu de AD zowel vertrouwd is met het masker, de tuba en de palmen kunnen we hem een korte afstand laten palmen bijvoorbeeld van de rand tot aan de knik met het diepte gedeelte. Al naargelang de sterkte van de groep laat je ze gewoon terugpalmen , hetzij in een korte zwemmende apneu.
3.7.2. De initiatie met fles ( minimaal een half uur)
Hier stopt dan het ABC‐gedeelte. Uiteindelijk komen de AD’s om dat uitzonderlijk gevoel van te ademen onder water te ervaren. Dit geeft de kick. Ondertussen heeft een helper evenveel flessen als er AD’s zijn in het water gelegd met de jacket lichtjes opgeblazen. Ook de begeleider is demonstratief uitgerust met zijn ABC en een complete persluchtcombinatie set. Op die manier kan hij alle oefeningen live demonstreren. De begeleiders helpen de AD’s in hun jacket en zorgen dat alles goed fit. De volgende oefening is het eenvoudig ademen van een ontspanner boven water. Op zich is dat voor de AD al een sensatie. De AD gaat ook zeker aangenaam verrast zijn dat die ontspanner zoveel lucht geeft. Spreek nu een duidelijk teken af om de AD’s te laten uitademen zodat ze straks veilig de stijging uit het diepe gedeelte kunnen. Na de geruststelling van het makkelijke ademen laat de groep zich zakken en ademen de AD ‘s voor de eerste maal in hun leven onder water. Meer moet dat niet zijn en kijk maar hoe aangenaam ze dit vinden. Voor de meeste is de initiatie nu reeds geslaagd. Nu laten we de AD’s uitgetrimd zwemmen aan de oppervlakte op ontspanner. Een kort stukje van de korte kant tot aan de knik met het diepe gedeelte volstaat. Vervolgens kan men de AD’s hun jacket laten leegblazen al staande. Op die manier ervaren zij negatief getrimd te zijn en kunnen ze onderwater terugzwemmen naar de korte kant. Het is leuk om deze oefening nogmaals te herhalen naar de knik. Daar komen we allemaal samen boven. Nu begint het moeilijkste technische gedeelte van de initiatie : de AD’s leren klaren. De begeleider legt deze techniek rustig uit en demonstreert dit ostentatief. Op dit moment wordt het belang van het uitademen bij het stijgen – al dan niet ondersteund door een specifiek teken onder water ‐ benadrukt. De AD’s laten zich nu onder individuele begeleiding één voor één zakken naar het diepe gedeelte ( best met de voeten eerst en het hoofd bovenaan). Indien het zwembad de mogelijkheid biedt, is het verstandig om de AD’s te laten afdalen langs de trap aan de zijkant. Zo kunnen zij zich vasthouden tijdens de afdaling. Als de AD goed kan klaren blijft hij op de bodem zitten samen met een begeleider terwijl een andere begeleider de volgende AD onder zijn hoede neemt. Al naargelang het niveau van de AD kan men besluiten om nog enkele oefeningen in te lassen. Ook hier blijft het credo om de AD niet voorbij hun niveau te pushen. Expert oefeningen ‐ ‐ ‐ ‐
Eigen ontspanner uit de mond nemen en terug uit ademen Vragen van een octopus bij een andere duiker Wisselademhaling Trimmen in het diepe gedeelte
‐ ‐
Demo bril leegblazen Zelf bril leegblazen Het is ook leuk de AD’s even onderwater te laten kijken naar wat de overige trainende clubleden als oefeningen afleggen. Met de aanmoediging “ binnenkort kunnen jullie dit ook” tijdens de debriefing , krijgen ze misschien zin om lid te worden van de club. Het verdient eveneens een aanbeveling om enkele digitale foto’s te nemen van de AD’s te nemen zowel onderwater als bovenwater. Het opsturen via e‐mail van deze foto’s zal de AD’s steeds plezier doen. Zo hebben ze een tastbare herinnering aan hun fantastische avond. Na al deze oefeningen wordt de initiatie afgerond met het begeleid demonteren van de flessen. Vervolgens spreek je samen af om na het douchen naar een rustig lokaal of in de cafetaria te gaan.
3.8. De debriefing De debriefing is misschien de belangrijkste fase in de initiatie. Het is belangrijk om te luisteren naar de feedback van de AD’s. Hoe was hun ervaring ? Vonden ze de initiatie leuk ? Luister naar de opmerkingen om de volgende initiatie nog te optimaliseren. Nu kan de DSL of de voorzitter de AD wegwijs maken in de procedure die te volgen is om lid te worden van de duikschool. Volgende info dient versterkt te worden : ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
Zijn er nog gratis proeflessen 1*D ? Wat is het jaarlijkse lidgeld ? Is er een reductie als men tijdens de loop van het jaar lid wordt ? Wat is de trainingsavond en de uren ? Wat dient men aan te kopen om te starten als kandidaat 1*D (ABC) ? Waar kan men dit doen ? Wat is de kostprijs van zo’n setje ? Heeft de club huurmodaliteiten (bijvoorbeeld fles, ontspanner, jacket, …) ? Benadruk de voordelen van lid te worden bij een NELOS‐club ( verzekering, Hippocampus, wereldwijde erkenning van de duikbrevetten, CMAS, EN‐normen)
Het is ook belangrijk om de mensen niet met lege handen te laten vertrekken. Als de initiatie succesvol is geweest, zullen de AD indirect de beste mond‐aan‐mondreclame maken die denkbaar is. Volgende zaken kunnen aan de AD overhandigd worden : ‐ ‐ ‐ ‐
het NELOS‐initiatie‐bewijs op naam, ondertekend en gestempeld door de begeleiders adresgegevens van de club een clubboekje een oud exemplaar van Hippocampus ( te bevragen bij NELOS)
Nakeuvelen bij een glas in de cafetaria achteraf, toont de AD direct de warme clubgeest waar NELOS het patent op heeft. Als de mensen die hebben aangegeven om te willen leren duiken, na enkele weken niet komen opdagen is een vriendelijke herverwelkomingsmail misschien het middel om ze over de drempel te krijgen. 4.
De financiële vergoeding voor de duikclub die een initiatie afneemt :
Uit te werken door de werkgroep NELOS 2010. 5.
Do & don’ts : • Wees tiidig en herkenbaar aanwezig • Zorg voor een persoonlijke ontvangst • Zorg dat de AD steeds persoonlijk begeleid worden • Vermijd stoere verhalen • Heb oog voor de unieke ervaring van de AD • Kleed de duikvaardigheden tot het maximale uit en bouw deze geleidelijk op • Zorg voor een duidelijke debriefing met relevante informatie
6.
Scenario
In ABC • • • • • • • •
Laten ademen met masker op aan de oppervlakte Laten ademen door een tuba aan de oppervlakte Laten ademen door tuba onderwater Inoefenen onderwatercommunicatie Korte apneu Leegblazen tuba Palmen tegen de kant Korte afstand laten palmen Met fles • Laten ademen aan een ontspanner boven water • Laten ademen aan een ontspanner onderwater • Uitgetrimd zwemmen op ontspanner aan de oppervlakte • Laten zwemmen onderwater op ontspanner in het ondiepe stuk • Klaren van de oren • Laten zakken op ontspanner in het diepe gedeelte Expert oefeningen
• • • • •
Ontspanner uit de mond en terug in de mond Vragen octopus aan andere duiker Wisselademhaling Trimmen in het diepe gedeelte Bril leegblazen
