1894-1904 Franciscus Xaverius Maria Aghina 1904-1905 Eustachius Petrus Jozef Savenije 1905-1916 Adrianus Johannes Maria Looijaard 1916-1940 Franciscus Martinus Megens 1940-1949 Louis Johan Maria van der Hoeven 1949-1958 Hendrikus Adrianus Staal 1958-1964 Adrianus Kornelis Groen 1964Hendrikus Willebrordus Baekers Geraadpleegde litteratuur: Fr. Van Scheijndel en Fr. Hesse: De parochie Woerden 1566-1928. Pater Sloots: Drie eeuwen Franciscaanse zielzorg te Woerden 1653-1953. Het klooster van de Paters Minderbroeders te Woerden. 1)
Pater Bohnen was op 6 januari 1836 te Rotterdam geboren. Hij kwam van de Mozes en Aäron kerk te Amsterdam naar Woerden. 2) - 9) Gemeente-archief Woerden. 10) Hij ontwierp ook het stadhuis van Woerden. 11) De beide grote klokken zijn door de bezetters in 1942 weggehaald. 12) Militair ziekenhuis. 13) Opgemaakt volgens het bevolkingsregister.
DE H E N N E P T E E L T VERBEELD, DOOR E . N . C H . F . K L I J N ( E N J.G.M. BOON).
Onder de i n v r o e g e r t i j d i n ons land g e t e e l d e gewassen neemt de hennep een b e l a n g r i j k e p l a a t s i n . H i j werd verbouwd t e r v e r k r i j g i n g van de v e z e l , d i e i n hoofdzaak voor de t o u w f u b r i c a g e g e b r u i k t w e r d . Het s p r e e k t v a n z e l f , d a t touw voor een z e e v a r e n d e n a t i e a l s N e d e r l a n d van h e t g r o o t s t e b e l a n g w a s . Henneptouw h e e f t h e t v o o r d e e l , d a t h e t p r a k t i s c h n i e t door w a t e r wordt a a n g e t a s t . Hennep werd o v e r i g e n s n i e t a l l e e n voor touwwerk v o o r de s c h e e p v a a r t g e b r u i k t , z o a l s de u i t d r u k k i n gen "Hennepen v e n s t e r " en "Het hennepen d a s j e " , b e i d e eufemismen v o o r h e t g a l g e k o o r d , ons l e r e n . In N e d e r l a n d waren v o o r a l de A l b l a s s e r w a a r d en de omgeving v a n Woerden s t r e k e n waar de h e n n e p t e e l t beoefend werd. De b i n n e n l a n d s e p r o d u c t i e i s e c h t e r n o o i t v o l d o e n d e geweest om de b e h o e f t e te d e k k e n , z o a l s de i m p o r t e i j f e r s a a n t o n e n . In h e t j a a r 1753 b i j v . werd i n h e t arr o n d i s s e m e n t Amsterdam i n g e v o e r d aan ruwe hennep 8 . 4 0 4 . 2 0 0 p o n d , aan gehekelde hennep 1.300 p o n d , en u i t g e v o e r d aan ruwe hennep 1 . 1 7 6 . 0 0 0 p o n d , aan gehekelde hennep 6 1 . 0 0 0 pond.
% m.
Dit artikel met afbeeldingen is met toestemming overgenome ti uit Bijdr. en Meded. van het Nederlands Openluchtmuseum, jrg. 30, 1967, no. 1, uitgave vereniging "Vrienden van het Nederl. Openluchtmuseum" . Men kan reeds voor ƒ 3,50 p. j. als lid tot deze vereniging toetreden, waarvoor men o.a. bovengenoemd orgaan ontvangt. Een nuttig lidmaatschap!
Afbeelding: Dorsen en schonen van de hennep.
De hennep werd dus in ruwe staat ingevoerd en in Nederland verwerkt, een klein gedeelte hiervan werd weer doorverkocht. 1) Het voor de teelt gebruikte landbouwareaal is in de loop van de tijd ook steeds kleiner geworden, zoals uit onderstaande cijfers blijkt: 1864 - 1737 HA, 1890 - 247 HA en in 1914 - 60 HA 2 ) . Voor de verbouw van hennep is een enigszins vette, vochtige grond nodig; op te schrale grond groeit de plant niet hoog genoeg op. Bij het oogsten dient men er rekening mee te houden, dat de hennep een tweehuizige plant is. De mannelijke planten kunnen eerder geplukt worden dan de vrouwelijke, waarvan het zaad nog moet rijpen, indien men tenminste op zaaizaad prijs stelt. Na de oogst moet de hennep geroot worden om de vezel van de steel vrij te maken. Na het roten wordt de massa op het land gedroogd. Alvorens met braken van de bundels te beginnen, droogt men ze op en rondom een stookplaats omdat de stelen kurkdroog moeten zijn. Van de oude teelt waren ons tot nu toe geen voorstellingen bekend. Het is dan ook alleen al om deze reden verheugend, dat het Openluchtmuseum er korte tijd geleden in slaagde, een zevental schilderingen, op de hennepteelt en de verwerking van deze plant betrekking hebbend, te verwerven. De schilderingen zijn afkomstig van een touwslagerij uit Gouda en oorspronkelijk toegepast als wandbekleding. Wij wijzen erop, dat in Gouda van oudsher veel touwslagerijen gevonden werden en dat het de marktplaats was voor de in de omgeving verbouwde hennep.
Het d r o g e n op h e t vuur en h e t b r a k e n van de h e n n e p . Het bewerken van h e t l a n d en h e t i n z a a i e n van de h e n n e p .
Van de zeven s c h i l d e r s t u k k e n z i j n e r h i e r v i j f a f g e b e e l d , d i e b e t r e k k i n g hebben op de h e n n e p t e e l t . De a f b e e l d i n g van h e t drogen op h e t vuur en h e t b r a k e n , v o l d o e t g e h e e l aan de b e s c h r i j v i n g , d i e Chomel 3 ) hiervan geeft: of men b e d i e n t z i g i n d i e l a n d s c h a p p e n d a a r v e e l h e n n i p g e bouwt word, van een z e k e r t e n d i e n einde o p z e t t e l i j k gemaakte d r o o g p l a a t s , g e w o o n l i j k Braakhut genoemt, d i e , om ongemak van b r a n d t e o n t w i j k e n , wat van h e t woonhuis afgemaakt, en rondom t e g e n de wind met r i e t m a t t e n , h o r d e n of z e i l e n , of wel met een m u u r t j e g e d e k t word, maar van boven open i s : In deze d r o o g - p l a a t s s t a a t een oven, waar i n een k l e i n v u u r , g e m e e n l i j k van de a f v a l l e n des h e n n i p s , g e s t o o k t word, en De s c h i l d e r i j e n z i j n v e r v a a r d i g d door de i n 1745 i n Amsterdam g e boren Haagse s c h i l d e r G. van den Heuvel. Een exemplaar i s g e s i g n e e r d G.V.D. Heuvel 1784, op een p a a r andere v i n d e n w i j a l l e e n de i n i t i a l e n GVDH 1784. Deze s c h i l d e r legde z i c h v o o r n a m e l i j k t o e op v o g e l s i n l a n d s c h a p p e n . In h e t a r c h i e f van de gemeente ' s - G r a v e n h a g e z i j n van z i j n hand nog twee g e k l e u r d e t e k e n i n g e n van t e m p e l s , v e r m o e d e l i j k o p g e r i c h t t e r e r e ^ v a n de v e r j a a r d a g van s t a d h o u d e r Willem V, g e s i g n e e r d G.V. den H e u v e l , 8 m a a r t 1788. 10
IJ ij Het roten en drogen op het land van de hennep. Het snijden en het binden van de hennep .
de hennep-bosjes worden boven, en rondom de oven op latten of stokken gelegt, en aldus beendroog gemaakt, tot dat de stengen in het broeken knappen". 1) Economisch historisch jaarboek 1 (1915) , p. 122. 2) Agrarische Winkler Prins, 2 (z.j.), p. 384. 3) M.N. Chôme 1, Algemeen huishoudelijk- enz. woordenboek, 11 (1778). ************* *****
De h e n n e p t e e l t was t o t in de v o r i g e eeuw z e e r v o o r d e l i g voor de b o e r e n s t a n d . De b e v o l k i n g in de s t r e e k , waar hennep werd verbouwd, moest e r e c h t e r wel wat voor over h e b b e n , g e t u i g e enige opmerkingen in een b e g i n - 1 9 e eeuws r e i s v e r h a a l * ) : " Op den weg van Schoonhoven n a a r U s s e l s t e i n , l a n g s con w a t e r , de V l i e t genaamd, d a t de haven van e e r s t g e n o e m d s t a d j e vormt en z i c h daarin den Lek u i t s t o r t , werd ik o n o p h o u d e l i j k geplaagd door den o n v e r d r a g e l i j k e n h e n n e p - s t a n k , d i e op v e l e p l a a t s e n van den weg, den g e h e e l e n a t m o s f e e r v e r p e s t t e . D i t n u t t i g e p r o d u k t , d a t op k l e i n e a k k e r s n a a s t de b o e r d e r i j e n in d i e s t r e k e n v e e l verbouwd w o r d t , lag g e d e e l t e l i j k nog in 11
de aan den weg g e l e g e n e s l o t e n t e r o t t e n ; g e d e e l t e l i j k was h e t ook l a n g s den weg aan de boomen gebonden, en mijn zakdoek v e r l i e t m i j n n e u s n i e t . D e s n i e t t e g e n s t a a n d e drong de s t a n k nog s t e r k d o o r , en z e l f s mijn voerman vond d i t zoo a f s c h u w e l i j k d a t h i j , i n w e e r w i l van z i j n t a b a k s p i j p , welke h i j v l i j t i g d a a r b i j r o o k t e , n i e t n a l a t e n konde , h e r h a a l d e l i j k een b l i k s e m s ! w a t s t i n k t d a t ! u i t te r o e p e n , t e r w i j l h i j om de p e s t l u c h t t e o n t w i j k e n , e r op l o s j o e g , a l s of de booze g e e s t hem op de h i e l e n z a t . " J . G . M . B. *) Herinneringen van den Baron Strick van Linschoten. Naar het Hoogduitsch bewerkt door Een Staatsman, 1855, deel I, p. 311. N.B. Mettertijd hoop ik een uittreksel uit deze zeer lezenswaardige Herinneringen via onze vereniging uit te geven. Met de voorbereiding is reeds een aanvang gemaakt.
WOERDENAREN VAN KONINKLIJKE
AFSTAMMING?
DOOR DS. K.H.D. VAN SELMS ( D O R D R E C H T ) .
Zijn er nog personen te Woerden, die op een koninklijke afkomst zouden willen bogen? Misschien dat een onderzoek in Schotland hun hierover nader zou kunnen informeren. Iedereen in onze dagen weet echter, dat dergelijke oude familietradities met een flinke korrel zout moeten worden genomen, maar twee eeuwen geleden waren sommigen van de juistheid hiervan zo vast overtuigd, dat zij het zelfs notarieel lieten vastleggen. Zo verschenen op verzoek van de gebroeders Nicolaas en Aart van Seyst, wonende te Utrecht, maar burgers van Woerden, voor notaris Evert van Asperen aldaar ^ , op 30 januari 1760 de navolgende getuigen: Aagje Keyser, weduwe van Frans van Meeden, meer dan 80 jaar oud, Cornells Odijk, 65 jaar, Huybert Verpompe, 41 jaar, en Aart Palingh, 40 jaar, allen burgers en inwoners van Woerden met de volgende verklaring: Zij hebben zeer goed gekend de ouders van de requiranten, wijlen Jacobus van Seyst, lakenkoopman, en Jacoba van Cralingen, zijn echtgenote; de grootouders van vaders kant waren geweest Klaas Ponsen van Seyst en Hendrika van Dijk; hun moeder had als broeders gehad: Jacobus van Cralingen, koopman in tabak, Martinus van Cralingen, apotheker te Woerden, en Aart van Cralingen, koopman, en als zuster: Adriana van Cralingen, echtgenote van Cornells Ockhuysen, stadsijker, zoon van de burgemeester Hendrik Ockhuysen. Deze broeders en zusters Van Cralingen waren kinderen geweest van'Aart van Cralingen, schepen te Woerden, en zijn echtgenote Johanna Stuard. Een broeder van hun vader was Johannis van Cralingen, burgemeester, wiens zoon Johannis van Cralingen, raad, vroedschap en regerend- schepen van Woerden, in 1760 nog in leven was. 12
