De geur en kleur van je urine. Franca van Dalen schreef er twee artikelen over op gezondheidsnet.
De kleur van urine Bloed in je urine of schuimt het? We produceren per dag zo'n twee liter urine. Normaal gesproken is deze helder en lichtgeel tot felgeel van kleur. Veranderingen in je eetpatroon, medicijngebruik en schommelingen in de hormoonhuishouding hebben echter allemaal invloed op de kleur en geur van de urine. Werp eens een blik in de toiletpot om te zien hoe het met je gezondheid gaat. Een volwassene plast normaliter drie tot acht keer per dag, afhankelijk van de vochtinname. Die urine is meestal lichtgeel tot goudgeel van kleur. Dit wordt veroorzaakt door de kleurstof urochroom. Deze wordt continu en in dezelfde hoeveelheid geproduceerd. Bij minder geconcentreerde urine is de kleur lichter dan bij sterk geconcentreerde urine. Maar je urine kan ook kleurloos, bruin, zwart of zelfs paars zijn. Lichtgele urine Wanneer er in korte tijd veel water wordt gedronken, kan de urine lichtgeel tot vrijwel kleurloos worden. Dit betekent dat er een lage concentratie nierkleurstoffen (urochroom) in de plas aanwezig is, maar zegt niets over je gezondheid. Je urine is gewoon sterk verdund door het vele vocht. Bij slecht ingestelde diabetes of slecht werkende nieren kan de urine ook lichter zijn. Donkergele urine Urine is donkergeel wanneer iemand te weinig heeft gedronken of in korte tijd veel vocht verloren is; bijvoorbeeld door intensief te sporten of veel transpireren. Het vochtpercentage in de urine wordt kleiner en de concentratie urochroom groter. Ochtendurine is vaak geconcentreerder en dus donkerder van kleur, omdat je 's nachts veel transpireert.
Troebele, schuimende urine Troebele of schuimende urine kan worden veroorzaakt door zoutkristallen van urinezuur of fosforzuur en is dan onschuldig. Het kan echter ook een minder goed teken zijn: wanneer het komt door de aanwezigheid van witte bloedcellen en pus in de urine; oftewel pyurie. Jeuk, branderigheid, pijn bij het plassen en en bloed in de urine kunnen andere symptomen zijn. Het kan duiden op een infectie van de urinewegen of een blaasontsteking en gaat vaak gepaard met pijn bij het plassen, vaak kleine beetjes plassen en buikpijn. Glomerulonefritis Bij schuimende of troebele urine kan er ook sprake zijn van glomerulonefritis. Glomerulonefritis is een ongewone aandoening waarbij de filters van de nieren, de glomeruli, ontstoken raken. Als gevolg daarvan kunnen de nieren hun functie, het verwijderen van afvalstoffen en overtollig water, niet meer goed uitoefenen. Bovendien lekken er bloedcellen en eiwitmoleculen via de glomeruli naar de urine. Andere verschijnselen van deze aandoening zijn bloed in de urine, frequent urineren, opgezwollen gezicht met dikke ogen, opgezwollen voeten en benen, kortademigheid en verlies van eetlust. Wanneer troebele urine langer aanhoudt of je een van de andere klachten hebt, is het verstandig de huisarts in te schakelen. Witte urine Een hoog gehalte aan fosfaatzouten in de urine kan deze witter maken. Dit noemen we fosfaturie en is vaak pas aan het einde van de urinestraal zichtbaar omdat de fosfaten dan neerslaan. Fosfaturie is in principe niet gevaarlijk, maar het kan wel irriteren en in sommige gevallen nierstenen veroorzaken. Witte urine kan ook duiden op een lekkage van het lymfestelsel naar de urinewegen of de nieren (chylurie). In beide gevallen is het verstandig even langs de huisarts te gaan. Bruine urine Wanneer onze urine hemoglobine, spiereiwitten of andere afgebroken eiwitten bevat, kan deze een bruinige kleur krijgen. Ook de uitstoot van bilirubine - een stof die vrijkomt bij de afbraak van rode bloedcellen - kan een lichtbruine kleur tot gevolg hebben. Dit is soms bij leveraandoeningen
het geval. Is de urine bierbruin, dan kan dat duiden op geblokkeerde galwegen of hepatitis. Donkerbruine urine die naar ontlasting ruikt, kan een teken van een fistel zijn. Neem bij bruine urine die langere tijd aanhoudt uit voorzorg even contact op met de huisarts. Zwarte urine Zwarte urine betekent meestal dat er melanine wordt uitgescheiden via de urine en komt bijvoorbeeld voor wanneer iemand huidkanker (melanomen) heeft. Ook een bepaalde stofwisselingsziekte, ochronose, kan voor zwarte urine zorgen door uitscheiding van de kleurstof alkapton. Deze kan overigens ook huid, kraakbeen en bindweefsel zwart kleuren. Grijze urine Grijsachtige urine kan wijzen op beginnende nierstenen. Deze stenen beginnen vaak als microscopisch klein gruis dat in de urine terug te vinden is. Is de urine grijs en heb je pijn of een branderig gevoel bij het plassen? Ga dan even naar de huisarts. Ook voldoende drinken is in dit geval belangrijk; eventueel kan het water aangezuurd worden met een beetje citroensap; dit remt de steenvorming. Rode urine Rode bietjes of rode kool kunnen de urine rood kleuren. Rode urine is dus niet altijd iets om je zorgen over te maken. Ook de menstruatie kan soms voor wat bloed in de plas zorgen. Wanneer de urine langere tijd rood is, wijst dit echter op bloed in de urine, oftewel hematurie. Zichtbaar bloed in de urine kan wijzen op een blaas- of nieraandoening zoals nierstenen, een blaas- of niertumor of een cyste. De meest voorkomende oorzaak van rode urine is echter een blaasontsteking of nierbekkenontsteking. Ook bij sikkelcelziekte of hydronefrose kan de urine rood kleuren. Het feit dat er bloed in de urine aanwezig is, is niet altijd zorgwekkend. Maar omdat de oorzaken ervan zo gevarieerd kunnen zijn (van minder ernstig tot zeer ernstig) is het altijd verstandig contact met de huisarts op te nemen.
Paarse urine Wanneer de urine paarsig of purper (paars-rood) van kleur is, kan dit duiden op de stofwisselingsziekte porfyrie. Dit is een verzamelnaam voor een aantal ziektes die te maken hebben met stoornissen in de aanmaak van rode bloedcellen. Mag het een beetje meer (of minder) zijn? Zoals gezegd produceert de gemiddelde mens twee liter urine per dag. Wanneer je veel meer urineert noemen we dit polyurie. Bij een veel kleinere urineproductie (minder dan 500 ml per dag) spreken we van oligurie of anurie (minder dan 50 ml per dag). Oorzaken hoge urineproductie • • • • • •
Veel water drinken Alcoholgebruik Veel caffeïnehoudende dranken (cola, koffie) Diabetes Afwezigheid van het hormoon ADH (anti-diuretisch hormoon) waardoor de nieren geen water vasthouden Sommige nieraandoeningen
Oorzaken lage urineproductie • • •
Uitdroging Shock Nierfalen
Wanneer naar de huisarts? Naast bovenstaande oorzaken, kan de urine ook verkleuren door schommelingen in je bloedsuikerspiegel, bijvoorbeeld bij diabetes melitus, of bij schommelingen in je hormoonhuishouding (zwangerschap, overgang). Daarnaast heeft voeding en vochtinname invloed op de kleur. Bovendien kunnen bepaalde geneesmiddelen je urine vreemde kleuren geven; van oranje tot blauw tot groen. Vaak staat dit in de bijsluiter.
Ga in ieder geval even voor controle langs de huisarts bij: • • • •
Pijn of een branderig gevoel bij het plassen Bloed in de urine (aanhoudend) Witte, troebele urine (aanhoudend) Twijfel en bezorgdheid
De huisarts kan verder onderzoek doen en je indien nodig doorverwijzen naar een specialist.
Urine: wat zegt de geur? Van asperge tot ammoniak Vrijwel iedereen is bekend met de geur die urine verspreid na het eten van asperges. Maar ook op andere momenten kan de urine van geur veranderen. Door sommige medicatie bijvoorbeeld, of wanneer je bloedsuikerspiegel aan de hoge kant is. Wat zegt de geur van je urine? Ons lichaam heeft een zelfreinigende functie die in de nieren begint. Daar wordt namelijk het bloed dat door het lichaam pompt gefilterd. De afvalstoffen die dat oplevert worden – samen met vocht – uitgescheiden. Dit kennen we als urine. Hoe lichter je plas, hoe beter. Bij veel vochtverlies of te weinig vochtopname is de urine veel geconcentreerder en zal deze een sterkere geur afgeven. Niet alleen de geur is dus belangrijk, maar ook de kleur van je urine. Zwavelgeur De bekendste afwijkende urinegeur is de aspergegeur; een beetje zwavelachtige lucht. Asperges geven je urine een sterke geur door de manier waarop je lichaam ze verteert. Bepaalde stoffen in de asperge (asparagusinezuur) worden in het lichaam omgezet in vluchtige zwavelhoudende verbindingen. Deze geven je plas de typische aspergegeur.
Niet iedereen heeft hier overigens last van, al is het niet helemaal duidelijk waarom. Waarschijnlijk beschikken sommige mensen niet over de enzymen om het asparagusinezuur om te zetten. Daarnaast heeft de één betere reukreceptoren dan de ander en ruikt de geur dus beter. Dit laatste wordt specifieke anosmie genoemd en is ook bekend van andere geurstoffen, zoals truffelaroma. Metaalgeur B-vitaminen zijn goed voor huid, haar en nagels en helpen het zuurstoftransport in je bloed. Hoewel het in vrij veel voedingsmiddelen voorkomt (denk aan bruin brood, graanproducten, aardappelen, groente, vis, vlees en vleeswaren, melk en melkproducten en noten) zijn er redelijk wat mensen die ter aanvulling een B-complex slikken. Wat je te veel binnenkrijgt aan vitamine B plas je uit. Dit kun je zelfs zien. De urine is dan donkergeel van kleur en ruikt sterker: een beetje metaalachtig. Ammoniakgeur Ons lichaam breekt aminozuren uit eiwitten af wanneer er te veel van zijn. De ammoniak die hierbij vrijkomt wordt door de lever omgezet in ureum, ook wel urea genoemd. Dit wordt daarna met de urine uitgescheiden. Door onze hogevleesconsumptie komt dit in westerse landen veel voor, want vlees zit boordevol eiwitten. Veel sporters nemen extra eiwitten voor de opbouw van de spieren. Ook zij kampen regelmatig met een ammoniakgeur in zweet en urine. Acetongeur Wanneer de urine (en adem) een typische acetongeur heeft, betekent dit dat de bloedsuikerspiegel hoog is. Het lichaam kan geen suikers meer uit het bloed halen en krijgt daardoor een tekort aan energie. Als alternatief gaat het vetten verbranden, waarbij afvalproducten vrijkomen. Die ruiken naar aceton. Dit komt voor bij bepaalde crashdiëten, maar kan ook een symptoom van diabetes zijn. Vaak is dit het geval bij mensen met diabetes die nog niet gediagnosticeerd zijn, omdat ze dan voor een langere periode een hele hoge bloedsuiker hebben. Mensen die weten dat ze diabetes type 1 of type 2 hebben en dus ook insuline spuiten hebben ook met enige regelmaat een hoge bloedsuiker, maar zelden zo extreem dat er sprake is van een acetongeur. Bij een lage bloedsuiker zijn er overigens ook te weinig suikers in het bloed. Maar dan treedt er een ander proces op in het lichaam. Het lichaam gaat zelf nog proberen glucose vrij te maken uit glycogeen (dit is de
opgeslagen vorm van glucose) en als dat niet lukt, valt deze persoon flauw. Zoete of fruitige geur Een zoete, fruitige urinegeur wijst op een overschot aan glucose. Vaak wordt het als 'appelgeur' omschreven. Ook dit kan een teken van diabetes zijn. Niet alleen de zoete geur (en smaak) van de urine is een kenmerk, maar ook veel drinken en plassen wijzen op diabetes. De gang naar de huisarts is dan de enige optie. Vislucht Voor urine met een visgeur zijn een drietal oorzaken. Allereerst ruiken sommige mensen het als ze vis gegeten hebben. Dit is - net als de aspergegeur - tijdelijk en heeft te maken met de manier waarop de voeding verteerd wordt. Een andere mogelijkheid is besmetting met trichomoniasis. Dit is een soa die veroorzaakt wordt door de parasiet Trichomonas vaginalis. Je kunt het oplopen door onbeschermde seks, maar ook door het delen van bijvoorbeeld handdoeken of washandjes. Trichomoniasis komt vrij veel voor, vaak in combinatie met gonorroe en chlamydia. De symptomen zijn hevige jeuk, een schuimende groengele urine en urine met een vieze geur. Trichomoniasis kan tot onvruchtbaarheid leiden en wordt behandeld met een eenmalige dosis antibiotica. Visgeursyndroom Een derde en mogelijke veroorzaker is het zogenoemde 'visgeursyndroom' oftewel trimethylaminurie (TMAU). Dit is een zeldzame genetische ziekte waarbij het lichaam de stof trimethylamine niet meer (goed) afbreekt. De overtollige trimethylamine wordt uiteindelijk via zweet, urine en de adem afgegeven en heeft een karakteristieke lucht. Deze geur wordt omschreven als oude sigarettenrooklucht of de geur van afval, ontlasting, urine, rotte eieren en vis. Voor de aandoening is (nog) geen behandeling. Zwangerschap Je urine kan ook tijdens een zwangerschap anders gaan ruiken. En dat komt dan meestal ook nog eens omdat je reuk verandert en niet je plas. Let erop dat je voldoende drinkt en houd de kleur en geur van je plas in
de gaten. Bij een zoetige geur even naar de huisarts om zwangerschapsdiabetes uit te sluiten. Stinken in het algemeen Ook een aantal kruiden, voedingssupplementen en geneesmiddelen kunnen invloed op de urinegeur hebben. In het geval van geneesmiddelen staat dit meestal in de bijsluiter. Daarnaast gaat bijvoorbeeld blaasontsteking of een infectie aan de urinewegen ook gepaard met een penetrante geur. Daarbij is de urine vaak troebel of rood. Als je urine plotseling van geur of kleur verandert, is het altijd verstandig dit te laten checken door de huisarts.
