De betekenis van virtuele forumdiscussies voor de identiteitsvorming van Marokkaans- Nederlandse jongeren

De betekenis van virtuele forumdiscussies voor de identiteitsvorming van MarokkaansNederlandse jongeren

Wieteke Nijntjes Studentnummer: 1208519 Doctoraalscriptie MVB Vrije Universiteit, Amsterdam januari 2006

Student Wieteke Nijntjes Studentnummer 1208519 Begeleider Sandra Groeneveld Tweede beoordelaar Lenie Brouwer

De betekenis van virtuele forumdiscussies voor de identiteitsvorming van Marokkaans-Nederlandse jongeren


Voorwoord In dit voorwoord wil ik graag de gelegenheid aangrijpen, om een woord van welgemeende dank te richten aan eenieder die mij heeft geholpen bij het schrijven van deze doctoraalscriptie. Eigenlijk is het allemaal begonnen in het jaar 2000. In dat jaar startte ik met veel enthousiasme de studie ‘Maatschappelijke Vraagstukken en Beleid’. Van de vele maatschappelijke vraagstukken die zich in de westerse samenleving voordoen, intrigeerde het integratievraagstuk mij het meest. Het is dan ook niet verwonderlijk dat mijn afstudeeronderzoek zich richtte op Marokkaans-Nederlandse jongeren. Ik hoop met deze scriptie een bescheiden, doch nuancerend aandeel te leveren aan het voortdurende debat over integratie, de islam en Marokkaans-Nederlandse jongeren. Daarnaast hoop ik met deze scriptie aan te tonen welke waarde de virtuele discussieforums hebben voor zowel de gebruikers als voor onderzoekers. Deze scriptie heeft een extra betekenis, doordat het een bijdrage levert aan het ‘Sociale Innovatie project’ van de Vrije Universiteit. De contacten die uit dit project zijn voort gekomen en de samenwerking met Sil Wijma in dit project, hebben tot meer inzicht geleid in wat relevant is, in de discussie rondom virtuele forums. Mijn dank hiervoor. Daarnaast wil ik mijn oprechte dank uitspreken aan Sandra Groeneveld voor haar zeer heldere en duidelijke begeleiding. Naast Sandra Groeneveld, wil ik mijn tweede begeleider Lenie Brouwer ook bedanken. Haar kennis over en ervaring met virtuele forums en Marokkaanse Nederlanders hebben mij erg geholpen. Als laatste spreek ik mijn dank uit voor de steun die ik in ontvangst heb mogen nemen van Philip van Maanen en mijn ouders, Evelien en Willem Nijntjes.

Wieteke Nijntjes, Amsterdam 25 januari 2006



INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding

1

1.1

Doel- en probleemstelling

2

1.2

Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie

4

1.3

Opbouw

4

2 Theoretisch kader

5

2.1

Inleiding

5

2.2

Sociale identiteit

5

2.2.1

Een deelidentiteit: Etnische identiteit

7

2.3

Acculturatie

8

2.4

Identiteitsvorming bij adolescenten

9

2.5

Virtuele Forums

10

2.6

Religie en identiteitsvorming van Marokkaans-Nederlandse jongeren

12

2.6.1

Wat is religie?

12

2.6.2

Religie en identiteitsvorming

13

2.6.3

Religieuze beleving, identificatie en praktisering

13

2.7

Samenvatting

15

3 Methodische verantwoording

17

3.1

Inleiding

17

3.2

Een etno-methodologische benadering

17

3.3

Marokkaans-Nederlandse jongeren op het internet

18

3.4

Methoden

19

3.4.1

Discussieanalyse

20

3.4.2

Aanvullende methoden

23

3.5

Samenvatting

28

4 Marokkaans-Nederlandse jongeren op het internet

31

4.1

Inleiding

31

4.2

Meer grote discussies op de forums

31

4.3

Enquêteresultaten

33

4.4

Virtuele discussies

34

4.4.1

De website ‘Marokko’

35

4.4.2

De website ‘Maroc’

44

4.4.3

De website ‘Elqalem’

48

4.5

Conclusie

53


4.5.1

Thema’s van discussie

53

4.5.2

Betekenis van de virtuele discussies

54

4.5.3

De rol van religie

55

5 Conclusies en aanbevelingen

57

5.1

Betekenis van de virtuele discussies voor de identiteit

57

5.2

Discussie en aanbevelingen

58

Literatuur

61

Bijlagen

65

Bijlage 1. Wat is de islam?

65

Bijlage 2. Private Mail

66

Bijlage 3. Offline Debatten

67

Bijlage 4. Enquête

74

Bijlage 5. Tabel ‘Marokko’

76

Bijlage 6. ‘Marokko’

76

Bijlage 7. ‘Maroc’

78

Bijlage 8. ‘Elqalem’

80


1

Inleiding

In 2004 was 1,8% van de 16,3 miljoen Nederlandse inwoners van Marokkaanse afkomst (CBS 2004: 11). In het sterk geseculariseerde Nederland wonen tegenwoordig meer dan 900.000 moslims, hetgeen overeenkomt met ongeveer 6% van de bevolking (Phalet en Ter Wal 2004A). Vergeleken met autochtone Nederlanders zijn de Marokkaanse Nederlanders relatief jong. Veel Marokkanen die vanaf begin jaren ‘60 naar Nederland kwamen waren jong, en de in Nederland verblijvende Marokkanen krijgen ook meer kinderen dan autochtonen. Zo was in 2004 42,6% van de Marokkaanse Nederlanders jonger dan negentien jaar, en 62,3% jonger dan 29 jaar (CBS 2004: 80). Dit onderzoek zal gaan over Marokkaans-Nederlandse jongeren van 15 tot 25 jaar, vaak de tweede of 1½

e

generatie Marokkanen. In 1980 kwam de eerste generatie Marokkanen naar Nederland, in het

kader van gezinshereniging met gastarbeiders die hier al eerder verbleven. De 1½

e

generatie, ook

wel de tussengeneratie genoemd, heeft een deel van haar jeugd in Marokko doorgebracht, maar heeft zich tijdens haar schoolloopbaan bij haar familie in Nederland gevoegd. De tweede generatie zijn de nakomelingen van de eerste gastarbeiders. Zij zijn in Nederland geboren of hebben er tenminste hun hele schoolloopbaan doorlopen (Phalet en Ter Wal 2004A:19). Volgens gegevens van de website van Statline leven er 59.526 Marokkaanse Nederlanders van 15 tot 25 jaar in Nederland (2005). Dit is slechts 0,36% van het totale aantal inwoners van Nederland en 3% van de inwoners van Nederland van 15 tot 25 jaar. In Amsterdam ligt dit cijfer echter hoger. Volgens onderzoek+statistiek (o+s) gaat het om 8.941 jongeren van 18 tot 24 jaar van Marokkaanse afkomst, ofwel om 13,2% van het totale aantal jongeren in deze leeftijd in Amsterdam (2005: website). Deze kleine groep jonge Marokkaanse Nederlanders1 krijgt relatief veel aandacht in de media. Hierbij ligt de nadruk vaak op de extremen die zich voordoen in deze groep, zoals de radicalisering of de vermeende criminaliteit van Marokkaans-Nederlandse jongeren. Virtuele discussieforums Het blijkt dat Marokkaans-Nederlandse jongeren relatief veel gebruik maken van zogenaamde virtuele discussieforums (o+s 2004, Linders en Goossens 2004:124, Brouwer 2001C:38, 2004C). Op het internet zijn er beduidend meer Marokkaans-Nederlandse forums te vinden dan bijvoorbeeld TurksNederlandse (Linders en Goossens 2004:124, Brouwer 2001C:38). Dit komt onder andere voort uit het feit dat Marokkaans-Nederlandse jongeren zich niet kunnen vinden in de Nederlands-autochtone media (D’Heanens in Linders en Goossens 2004:123, o+s 2004).

1 De categorisering ‘Marokkaanse Nederlander’ is bewust gekozen in plaats van de term ‘Marokkaan’. In het

negatieve discours rondom de islam en Marokkaanse Nederlanders vind ik het gepast om de nadruk te leggen op het gelijkwaardige Nederlanderschap dat Marokkaanse Nederlanders ten opzichte van autochtone Nederlanders bezitten. Onderzoek wijst uit dat attitudes ten opzichte van etnische groepen in verband staan met de naam die aan die groep wordt toegekend (Fairchild 1985: 48). Zo is het mogelijk dat door het negatieve discours, de naam ‘Marokkaan’ een negatieve connotatie heeft.

1


De discussieforums bevinden zich vaak op etnisch specifieke websites zoals ‘Maroc’, ‘Marokko’ of ‘Elqalem’. Omdat de jongeren inloggen onder een pseudoniem, vinden de discussies anoniem plaats en zijn de jongeren minder terughoudend in hun berichtgeving. Daarnaast is er op de forums vrijwel geen controle, behalve van de zogenaamde webmaster of moderator2, en kunnen de jongeren ongelimiteerd hun meningen spuien of taboeonderwerpen aanroeren. Doordat internet niet plaatsgebonden is, is het voor de jongeren ook heel makkelijk om in contact te komen met andere jongeren en andere opvattingen. Deze eigenschappen maken het internet bij uitstek een plaats om discussies te observeren, en opvattingen onder jongeren te peilen (Brouwer 2004C). De virtuele discussies kunnen op deze manier wellicht inzicht geven in wat Marokkaans-Nederlandse jongeren beweegt. Virtuele discussies Tijdens mijn stage ben ik op verkenning uitgegaan naar discussies op de grote en kleinere Marokkaans-Nederlandse forums. Het lezen van deze discussies hebben mij nieuwsgierig gemaakt naar hoe Marokkaanse immigrantenjongeren over hun identiteit denken en hoe belangrijk religie voor hen is. Deze interesse werd geprikkeld door de levendige discussies die gevoerd werden op de forums. De discussieonderwerpen komen vanuit de jongeren zelf en geven daarom aan wat hen boeit en wat niet. Bijvoorbeeld deze twee citaten uit een discussie op het forum van de website ‘Elqalem’. De discussie begon op 1 maart 2005 en is geëindigd op 7 maart 2005.

Ik vraag me af of mensen zich wel of niet verbonden voelen aan Nederland. Vandaar mijn vraag (…) of mensen zich wel of geen Nederlander voelen. Antwoord beargumenteren a.u.b. Een reactie hierop: In Nederland voel ik me totaal geen Nederlander, ben ik in Marokko ietsjes meer. Ik voel me eigenlijk precies zoals ik ben, een Marokkaan van Origine wonende in Nederland.

Uit de forumobservaties werd duidelijk dat veel discussies over identiteit of religie gerelateerde onderwerpen handelden. De forumdiscussies dragen wellicht bij aan het vormen van een identiteit en om contacten met gelijkgezinden en andersdenkenden te exploreren (Linders en Goossens 2004, Brouwer 2004B).

1.1

Doel- en probleemstelling

Ondanks dat de groep Marokkaans-Nederlandse jongeren relatief klein is, krijgen zij toch veel mediaaandacht. Regelmatig worden de jongeren in het publieke debat in één adem genoemd met

2 Een moderator is in feite een zogenaamde virtuele discussieleider; hij of zij heeft de bevoegdheid om berichten

die niet aan de regels van de website voldoen te verwijderen of te verplaatsten. Daarnaast kan de moderator ook deelnemers de toegang ontzeggen ofwel bannen op het forum. Naast deze functies, discussieert de

moderator ook gewoon mee op het forum. 2


radicalisme of criminaliteit. Op de virtuele forums zijn de jongeren zelf aan het woord. De aandacht voor Marokkaans-Nederlandse jongeren en moslims in het publieke debat en de prikkelende discussies op de virtuele forums, hebben tot de hieronder beschreven doelen probleemstelling geleid. Doelstelling De doelstelling van dit onderzoek is om meer inzicht te verkrijgen in de betekenis van de virtuele forumdiscussies voor de identiteit van de Marokkaans-Nederlandse jongeren. Ook wordt geprobeerd om de rol van religie hierin in kaart te brengen. Probleemstelling De centrale vraagstelling luidt als volgt:

Welke betekenis hebben de virtuele forumdiscussies voor de identiteitsvorming van de Marokkaans-Nederlandse jongeren? Uit het eerder verrichte stageonderzoek bleek dat de onderwerpen waarover de MarokkaansNederlandse jongeren discussieerden op de virtuele forums, vaak aan identiteit en religiositeit gerelateerd waren. Uit deze veronderstelling vloeit de volgende subvraagstelling voort:

En wat is hierin de rol van religie? Om bovenstaande vragen te beantwoorden is in de literatuurstudie de volgende betooglijn aangehouden: allereerst wordt inzicht verschaft in de begrippen identiteitsvorming in het algemeen en specifiek bij Marokkaans-Nederlandse jongeren. Uit de literatuurstudie zal blijken dat bij deze identiteitsvorming, communicatie met leeftijdgenoten heel belangrijk is. Hier komen de virtuele forums om de hoek kijken. Op de forums discussiëren en communiceren leeftijdgenoten met elkaar over allerlei mogelijke onderwerpen. Uit het stageonderzoek blijkt dat onderwerpen die de boventoon voeren, vooral aan identiteit en religiositeit gerelateerd zijn. Van daaruit wordt dieper ingegaan op de rol van religie in de identiteitsvorming bij Marokkaans-Nederlandse jongeren. Onderzoeksvragen •

Hoe vormt zich de identiteit van Marokkaans-Nederlandse jongeren?

•

Waarover wordt er gediscussieerd op de virtuele forums?

•

Welke betekenis hebben de online discussies voor de leden?

•

Wat voor rol speelt religie in de identiteitsvorming van Marokkaans-Nederlandse jongeren?

Om bovenstaande vragen te beantwoorden zijn een vijftal discussies van de virtuele forums geanalyseerd. Daarnaast zijn er debatten bezocht waar Marokkaans-Nederlandse jongeren komen, om zo de context van de virtuele discussies in kaart te brengen en om in contact te komen met de jongeren. Om deze zelfde reden zijn er ook enquêtes afgenomen.

3


1.2

Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie

In de Nederlandse media wordt, zoals eerder wordt gemeld, veel aandacht gegeven aan een kleine groep Marokkaans-Nederlandse jongeren, die dan vaak vermeende criminelen, dan wel radicale moslims zijn. De publiciteit die hieraan wordt gegeven, leidt tot belangstelling voor MarokkaansNederlandse jongeren en moslimjongeren in de politiek en wetenschap. Verschillende onderzoeken en projecten houden zich bezig met de identiteitsvorming van islamitische Marokkaans Nederlandse jongeren (Forum 2006, Gemeente Amsterdam 2006,). Het aandachtspunt bij deze onderzoeken ligt bij de radicalisering van de jongeren. Naar aanleiding van onder andere de moord op Van Gogh in november 2004, is het publieke debat over radicalisering, de islam, polarisering en integratie op gelaaid. Ook wanneer Marokkaans-Nederlandse virtuele forums het nieuws haalden, was dat vanwege de fundamentalistische mening over de islam die verkondigd werd (De Volkskrant 2005C, Netwerk 2004: website). Dit onderzoek wil de Marokkaans-Nederlandse jongeren zelf aan het woord laten. Door middel van de discussies op de forums dragen de jongeren zelf de onderwerpen aan die zij belangrijk vinden. Naar deze onderwerpen is onderzoek gedaan in deze scriptie. Daarnaast ligt de maatschappelijke relevantie ook in het feit dat dit onderzoek niet het brandpunt heeft liggen op de extremen onder deze groep jongeren, zoals radicalisme of criminaliteit, maar dat dit onderzoek ook de ‘gewone’ jongere het woord wilt laten. Naast de maatschappelijke relevantie van deze doctoraalscriptie, zal dit onderzoek ook een beleidsrelevante bijdrage leveren aan het Sociale Innovatie project. Dit project is in september 2005 gestart, ter ere het 125-jarig bestaan van de Vrije Universiteit. Een onderdeel van dit project zal een onderzoek naar ‘Virtuele forums en de integratie en identiteit van Marokkaans-Nederlandse jongeren’ zijn. De uitkomsten van het onderzoeksproject worden aangeboden aan de Gemeente Amsterdam. De wetenschappelijke relevantie van deze scriptie is om de betekenis van de virtuele discussieforums voor de jongeren te achterhalen. Het is al langer bekend dat de communicatie met leeftijdgenoten een grote rol speelt in het identiteitvormingsproces van jongeren. De discussieforums zijn een nieuw communicatiemiddel en de betekenis van dit nieuwe medium voor Marokkaans-Nederlandse jongeren is nog nauwelijks in kaart gebracht.

1.3

Opbouw

In het volgende hoofdstuk zal allereerst het theoretisch kader uiteengezet worden. In hoofdstuk drie komt de methodische verantwoording aan bod. Het daaropvolgende hoofdstuk zal de resultaten behandelen en in het afsluitende hoofdstuk worden de conclusies getrokken en wordt er een discussie uiteengezet. Ook zullen er in hoofdstuk vijf aanbevelingen gedaan worden.

4


2

Theoretisch kader

2.1

Inleiding

In dit hoofdstuk zal uitleg gegeven worden over de begrippen identiteit en identiteitsvorming bij jongeren. Het zal blijken dat voor de identiteitsvorming de communicatie met anderen belangrijk is. Hier ligt de connectie met de virtuele forums. Op deze forums treden de jongeren met elkaar in gesprek. Wat opvallend is, is dat veel forumdiscussies religieus georiënteerd zijn. Vandaar dat er in dit hoofdstuk vervolgens dieper wordt ingegaan op de rol van religie in de identiteitsvorming van Marokkaans-Nederlandse jongeren.

2.2

Sociale identiteit

Van het begrip identiteit bestaan vele benaderingen. Benaderingen die zowel een politieke, sociale als een psychologische lading dekken. In dit onderzoek wordt de nadruk gelegd op de sociale identiteit, omdat deze deelidentiteit belangrijk is voor de identiteitsvorming van Marokkaanse Nederlanders. Dit gegeven zal later in dit hoofdstuk duidelijk worden. Bij een sociale identiteit speelt de verhouding tussen het individu en de omgeving een belangrijke rol. Hierbij gaat het niet om wat het individu onderscheidt van de ander, maar juist om de overeenkomstige eigenschappen. Deze zijn categoriale lidmaatschapskenmerken zoals de etnische achtergrond, geslacht, leeftijd et cetera. Sociale identiteiten zijn hierdoor differentiërend. Volgens Wentholt (In Verkuyten 1999) moet er sprake zijn van drie componenten, wil men spreken over een sociale identiteit. De eerste component is de sociaalstructurele component van identiteit. Dit houdt in dat identiteit een publiek en sociaal gegeven is en resulteert in categorieën van mensen. De toewijzing in categorieën vindt plaats door zichtbare eigenschappen zoals huidskleur, etniciteit en geslacht. Het onderscheiden en categoriseren van mensen gebeurt in het dagelijkse leven vaak en is ook een basis voor bijvoorbeeld het sociale zekerheidsstelsel. In ons sociale zekerheidsstelsel wordt men eerst gecategoriseerd in een bepaalde groep alvorens men aanspraak kan maken op bijvoorbeeld een toeslag of een uitkering. Het indelen van mensen op basis van uiterlijke kenmerken is niet verkeerd, zolang het niet op oneigenlijke gronden gebeurt, want dan is er sprake van discriminatie (Ibidem:2425). De tweede deel van de sociale identiteit, is het culturele aspect. Deze component maakt de sociaalstructurele categorisering daadwerkelijk relevant voor een identiteit. De culturele component bestaat uit

de

bijbehorende

gedragsmanifestaties,

gedragsconsequenties

en

(stereotiepe)

gedragsverwachtingen. Ze geven de indelingen substantie, waardoor ze meer zijn dan een etiket (Ibidem:25,26). De derde component van de sociale identiteit is de zijnsdefinitie. Deze component geeft de uiteindelijke levende betekenis aan de sociale identiteit. Het gaat om een psychologisch zijnsoordeel 5


van de anderen en van het individu zelf. Iemand voelt zich een Marokkaan en geen Turk, en wordt door andere ook als Marokkaan gezien (Ibidem:26-27). “It takes two somethings to create a difference (...)”(Bateson in Eriksen 1993). De hierboven genoemde drie componenten zijn nodig om te kunnen spreken van een sociale identiteit. Een sociale identiteit is kort gezegd de relatie tussen de sociaal-gestructureerde indeling op

basis van zichtbare kenmerken, het culturele gewicht dat aan deze categorisering verbonden wordt en de persoonlijke zijnsdefinitie. Een persoon kan het niet eens zijn met een component van zijn of haar sociale identiteit. Hij of zij kan bijvoorbeeld accepteren dat hij of zij als Marokkaan wordt gecategoriseerd, maar kan het oneens zijn met de daaraan verbonden gedragsconsequenties of stereotiepe verwachtingen die eventueel stigmatiserend werken en tot ongelijke behandeling kunnen leiden. Het is moeilijk te ontkomen aan stereotiepe gedragsverwachtingen. Stigmatisering Men bezit ook meerdere sociale identiteiten. Behalve bijvoorbeeld een Marokkaan, wat een etnische identiteit deelidentiteit is, kan iemand ook Amsterdammer, man én student zijn. Al naar gelang de sociale context voert de ene identiteit de boventoon boven de andere. De verleiding is echter groot om mensen te reduceren tot één enkel kenmerk en daarmee tot één deelidentiteit, of om mensen aan de hand van stereotyperingen te categoriseren. Dit helpt de mens om de complexe wereld te begrijpen en te ordenen (Eriksen 1993: 25,66). In onderzoeken of in de media wordt bijvoorbeeld vaak de etnische identiteit op de voorgrond geplaatst. Antropologen spreken in navolging van Goffman over ‘overcommunication’ van etniciteit (in Verkuyten 1999). De identiteit die overheerst, is echter afhankelijk van de omstandigheden, zoals de levensfase waarin men zich bevindt of de samenleving en cultuur waarin men leeft. Het centraal stellen van één bepaalde deelidentiteit kan ook het gevolg zijn van maatschappelijke omstandigheden zoals bijvoorbeeld een oorlog, of de Apartheid in Zuid-Afrika. Een stigma-identiteit is hier een voorbeeld van. Stigmatisering kan ertoe leiden dat mensen op grond van één kenmerk worden uitgesloten, waardoor die bepaalde deelidentiteit vrijwel hun hele denken en doen gaat overheersen (Ibidem:30). Verweven categoriseringen Deelidentiteiten zijn vaak verweven met elkaar. Bij een Marokkaanse vrouw, bijvoorbeeld, is de etnische en de geslachtsidentiteit verweven. Hierbij kunnen de twee categoriseringen elkaar beïnvloeden. De één kan ook belangrijker worden geacht dan de andere. Iemand is bijvoorbeeld in eerste instantie Marokkaans en dan pas vrouw. Welke identiteit belangrijker wordt geacht, is afhankelijk van de sociale context. “Indelingen kunnen ook verweven raken, omdat de ene indeling de betekenis van de andere aangeeft” (Ibidem:29). In de Marokkaanse cultuur worden er bijvoorbeeld andere betekenissen gekoppeld aan het vrouw-zijn dan in de Nederlandse cultuur. De eer en het aanzien van de familie zijn belangrijke begrippen in de Marokkaanse cultuur. Het gedrag van individuele leden heeft weerslag op de hele familie. Deze verantwoordelijk rust niet even zwaar op alle familieleden. De verantwoordelijkheid om de eer van de familie te bewaken ligt in handen van de 6


man. Het gedrag en de reputatie van de vrouw daarentegen zijn essentieel voor de eer van de familie (Bartels 1993: 191-193). Zo worden toegewezen eigenschappen zoals reputatie en eer gekoppeld aan het Marokkaans-zijn én aan het vrouw-zijn. Hiermee wordt duidelijk dat niet alleen identiteiten met elkaar verweven kunnen zijn, maar ook de toegewezen eigenschappen van de categoriseringen. De hierboven behandelde definitie van identiteit lijkt sociaal-deterministisch; men is afhankelijk van de toegewezen categoriseringen en bijbehorende eigenschappen. Dit gegeven boet echter aan kracht in, door het feit dat mensen samen deze categoriseringen en bijbehorende eigenschappen en gedragsverwachtingen in het leven roepen. Een sociale identiteit is hierdoor niet statisch, maar is altijd in beweging. Je bent als individu dus niet overgeleverd aan sociale invloeden, want de individuele interpretaties zijn doorslaggevend. De zijnsdefinitie, de derde component van de sociale identiteit, bepaalt of een individu zich ook daadwerkelijk verbonden voelt, en door de ander verbonden wordt met zijn sociale identiteit. Maar stereotiepe gedragsverwachtingen kunnen hardnekkig zijn. Een niet-criminele Marokkaans-Nederlandse jongen kan bijvoorbeeld ondanks zijn inspanningen op school of werk, door de ander toch gezien worden als criminele hangjongere. Het verreist volharding van de Marokkaans-Nederlandse jongeren, en flexibiliteit van de ander om deze gedragsverwachting te niet te doen.

2.2.1 Een deelidentiteit: Etnische identiteit Een belangrijke deelidentiteit voor Marokkaans-Nederlandse jongeren is de etnische identiteit. Naast de etnische identiteit, spelen de culturele, religieuze en nationale identiteiten ook een belangrijke rol in de adolescentiefase van Marokkaans-Nederlandse jongeren. Dit houdt verband met het feit dat de jongeren meer dan autochtone jongeren opgroeien met meerdere culturen, bijvoorbeeld een Marokkaanse cultuur en een Nederlandse. Echter, moet hierbij benadrukt worden dat de Marokkaanse en Nederlandse cultuur niet als twee afzonderlijke elementen kunnen worden beschouwd. Later in dit hoofdstuk zal beargumenteerd worden dat culturen niet statisch, maar dynamisch zijn, en dat er daardoor geen duidelijke grens tussen de ene cultuur en de ander kan aangegeven worden. Er is een verschil tussen identiteit als sociaal gegeven en een identiteitsgevoel. Het identiteitsgevoel komt tot stand door identificatie. Identificatie is een psychologisch proces dat te maken heeft met het ‘identificeren met’ en het ‘identificeren als’. Stone zegt hierover: het eerste is het zichzelf definiëren als lid van een (etnische) groep en het tweede is de vereenzelviging en emotionele verbondenheid met deze groep (Bartels 2001:52). Een persoon kan bijvoorbeeld accepteren dat hij gezien wordt als Marokkaan, maar kan zich tegelijkertijd meer Nederlander voelen. Dit heeft te maken met de etnische identiteit. Etniciteit verwijst naar een gemeenschappelijke oorsprong en afkomst. De gemeenschappelijke afkomst hoeft echter niet te betekenen dat een persoon zich tot deze groep rekent. Een etnische identiteit refereert namelijk ook aan een sociale relatie tussen mensen die zich cultureel differentiëren van andere mensen. Dit impliceert dat etniciteit gebaseerd is op het culturele verschil met de ander

7


(Eriksen 1993). Zoals eerder gezegd kan iemand accepteren dat hij wordt gecategoriseerd als bijvoorbeeld Marokkaan, maar kan deze persoon zich tegelijkertijd rekenen tot de Nederlandse groep. Volgens Dagevos is de mate waarin minderheden zich tot de eigen groep rekenen, te beschouwen als een normatieve3 indicator voor sociaal-culturele integratie (2003). De eerste generatie Marokkanen heeft een sterke identificatie met de eigen groep. Van de eerste generatie Marokkanen rekent 94% zich tot de eigen groep (Ibidem: 331). De tweede generatie schuift meer richting de identificatie met de autochtonen. Onderzoek uit 2003 wijst uit dat van de twaalf -tot negentienjarige MarokkaansNederlandse jongeren in Nederland, 85% zich qua etnische identificatie tot de eigen groep rekent, dit is meer dan bij andere groepen allochtone jongeren van die leeftijd (Dagevos 2003: 60). De mate waarin een persoon geïntegreerd is in de Nederlandse samenleving, is volgens Dagevos de mate waarin een persoon zich als Nederlander beschouwt. In het licht van bovenstaand betoog is dit echter een eenzijdige visie op integratie. Uit bovenstaande uiteenzetting over de sociale identiteit wordt namelijk duidelijk, dat deelidentiteiten vaak verweven zijn met elkaar. Welke identiteit op de voorgrond treedt is afhankelijk van de sociale context. Met andere woorden: afhankelijk van de sociale context zal een Marokkaanse Nederlander zichzelf als Nederlander of Marokkaan zien.

2.3

Acculturatie

Voor allochtone jongeren kan het proces van identiteitsvorming soms moeilijk verlopen. Sommige allochtone jongeren hebben het gevoel ‘tussen twee culturen’ te leven (Bartels 2001). Met cultuur wordt hier bedoeld: “het geheel van betekennissen dat de mens oriënteert op de werkelijkheid waarin hij leeft, hem inzicht geeft in de dingen waar het in het leven om gaat en hem duidelijk maakt welke normen en waarden zijn leven richting dienen te geven” (Tennekes 1991:2). Later in dit hoofdstuk wordt zal dit begrip verder toegelicht worden. Het proces van afstemming tussen zelfcategorisering en zelfidentificatie kan nog ingewikkelder worden als daarin de kritiek vanuit de samenleving op de sociale identiteit verwerkt moet worden. Voor Marokkanen is dit gevoelsmatig vaak het geval. Zo zegt Halim el Madkouri van het multicultureel instituut Forum (in De Volkskrant 2005A) “Marokkanen zitten in een vicieuze cirkel van frustratie en ongenoegen. Daardoor hebben ze continu het gevoel slachtoffer te zijn”. Zij voelen zich een slachtoffer van negatieve beeldvorming. Een telling van 1998 tot 2004 van de termen ‘allochtonen’, ‘Marokkanen’, ‘Turken’, ‘islam’ of ‘moslims’ in de kwaliteitskranten wijst op een gestage stijging (d’Heanens 2005). Vooral na de moord op cineast Theo van Gogh op 2 november 2004 steeg de aandacht voor thema’s met betrekking tot de islam explosief (Oegema in Thie 2005). Het lijkt door de toenemende media-aandacht voor de bovengenoemde termen, dat de spanningen tussen moslims en niet-moslims zijn toegenomen (Hajer en Maussen 2004). Tegen de achtergrond van deze negatieve

3 Deze indicator is normatief omdat het impliciet aangeeft dat hoe meer men zich Nederlander voelt, hoe geïntegreerder hij of zij is.

8


beeldvorming en het ontstane spanningsveld tussen moslims en niet-moslims ontwikkelen Marokkaans-Nederlandse jongeren hun identiteit. Allochtone jongeren kunnen in het proces van identiteitsvorming en culturele integratie verschillende fasen doormaken. Deze fasen zijn te kenmerken aan de hand van toenadering of verwijdering van de dominante cultuur, in dit geval de Nederlandse cultuur. De acculturatietheorie is een theorie over de veranderingen die een individu meemaakt door het contact tussen twee of meer culturen. De theorie onderscheidt vier posities. Deze posities vormen een model van waaruit verder gedacht kan worden over integratie en identiteit. -De assimilatieve positie: het individu identificeert zichzelf met de meerderheidsgroepering, dat wil zeggen de Nederlandse cultuur. Bijvoorbeeld: Ik ben een Nederlander. -De dissociatieve of segregatiepositie: het individu definieert zichzelf in termen van de eigen etnische groepering. Bijvoorbeeld: Ik ben een islamitische Marokkaan. -De integratieve positie: het individu identificeert zichzelf met zowel de eigen etnische groepering als met de meerderheidsgroepering. Bijvoorbeeld: Ik ben een Turkse Nederlander. -En marginalisatie: beide identificaties met zowel de meerderheidsgroepering als de eigen etnische groepering worden afgewezen door het individu. Een islamitische allochtone jongere wijst bijvoorbeeld de traditionele islam van zijn ouders af, maar ook de westerse politieke en culturele waarden, en kiest daarna voor een in zijn ogen, betere, zuiverdere en radicalere vorm van de islam (Verkuyten 1999:87). Duidelijk is dat de sociale werkelijkheid niet zo rechtlijnig en statisch is als de bovenstaande posities doen voorkomen. De overgang tussen de dominante cultuur en die van de eigen etnische groepering kent geen concrete grenzen. Daarnaast is het afhankelijk van de sociale context wanneer men een bepaalde positie inneemt.

2.4

Identiteitsvorming bij adolescenten

Omdat allochtone jongeren opgroeien in verschillende culturen, namelijk de Marokkaanse cultuur thuis en de Nederlandse of westerse op bijvoorbeeld school, kan het proces van identiteitsvorming bij hen moeilijker verlopen dan bij autochtone jongeren. Voor jongeren in de adolescentie is de weg naar een stabiele zelfdefinitie ofwel identiteit de belangrijkste taak (Swanson e.a. 1998, Erikson in Meeus 1992). Naast de problemen die specifiek zijn voor allochtone jongeren, hebben jongeren het in het algemeen vaak moeilijk met het uitvinden van wie zij zijn. In de adolescentie proberen jongeren aan de hand van de normen en waarden van hun ouders, hun vrienden en andere belangrijke personen, een consistent beeld te ontwikkelen over welke rol zij moeten aannemen. Wanneer de normen en waarden van deze groepen niet overeenkomen, is dit erg verwarrend, en kan er rolverwarring optreden. De adolescent probeert in dit geval verschillende rollen uit, maar kan deze niet samenbrengen tot een consistente identiteit. Rolverwarring komt vaker voor als een adolescent opgroeit in een complexe maatschappij met veel mogelijkheden en verschillende rollen. Er zijn 9


verschillende mogelijkheden waarop een jongere om kan gaan met de rolverwarring. Zo kan een adolescent een doel vinden in het leven en aan de hand daarvan een consistente identiteit creëren, of de adolescent ontwikkelt een deviante identiteit. Het laatste betekent dat de jongere niet weet welke rol hij of zij moet aannemen, en uiteindelijk besluit om zich met geen enkele gangbare rol te identificeren (Hilgard en Atkinson 1983, Swanson e.a.1998). Communiceren met je peergroup Naast het kiezen of vinden van een geschikte rol binnen de sociale verhoudingen, krijgt een jongere de behoefte om onafhankelijk te worden van zijn of haar ouders en daarmee een persoonlijke levenstijl te ontwikkelen (Swanson e.a 1998, d’Haenens 2004). De jongere gaat op zoek naar nieuwe identificatiemogelijkheden, nieuwe ervaringen en nieuwe zingevingen. Een kind heeft een stabiel idee van wie hij of zij is. Dit verandert echter in de adolescentie, wanneer hij of zij de behoefte krijgt om onafhankelijker te worden en een abstracter en kritischer denkvermogen ontwikkelt (d’Haenens 2004). Het onthechten van de ‘primaire identificatieobjecten’, zoals het gezin, maken plaats voor een focus op de ‘secundaire identificatieobjecten’, bijvoorbeeld leeftijdgenoten, leraren, bekende sterren in sport of tv of anderen (Ibidem). Veelal zullen jongeren zich identificeren met leeftijdgenoten, want een voorwaarde voor identificatie is, dat het object binnen de cultuur van de adolescent past. Daarnaast moet er een positieve relatie bestaan tussen het object en de jongere en moet er een manier van communiceren tussen beiden zijn, waardoor het wordt ervaren als werkelijkheid. De groep leeftijdgenoten waar de jongere zich bij aansluit wordt in de psychologie een peergroup genoemd. Tussen vrienden en vriendinnen bestaan positieve psychologische banden en gemeenschappelijke opvattingen over bijvoorbeeld mode of gedragsvormen (d’Haenens 2004). De zoektocht naar leeftijdgenoten en gelijkgezinden kan uitkomen op een virtueel forum. Marokkaans-Nederlandse jongeren blijken zich steeds meer op het internet te bevinden, om zich te oriënteren op hun moslimzijn. (De Volkskrant 2005B, d’Haenens e.a. 2004). Omdat zij zich vaak niet herkennen in de Nederlandse media, of omdat ze zich ergeren aan de negatieve beeldvorming, richten zij zich naast de Nederlandse websites vaak ook op de Marokkaans-Nederlandse sites (d’Haenens 2004, TNS nipo 2005B, Ringelestijn 2005: website). De forums die zich onder andere bevinden op deze websites bieden alle mogelijkheden om contact te zoeken met gelijkgezinden, maar ook om de discussie aan te gaan met andersdenkenden.

2.5

Virtuele Forums

Communicatie met leeftijdgenoten is, zoals uit het voortgaande naar voren komt, belangrijk voor het ontwikkelen van een stabiele persoonlijke identiteit. Op de virtuele forums hebben de jongeren volop de kans om discussies aan te gaan met leeftijdgenoten. Jongeren kunnen op de digitale forums inloggen onder een pseudoniem. Hierdoor hebben zij de mogelijkheid om anoniem en zonder controle van anderen hun mening te vormen (Brouwer 2004B). De etnische specifieke websites waarop de discussieforums zich bevinden, zijn vaak in het leven geroepen om contacten tussen jongeren uit de eigen cultuur te bevorderen (Linders en Goossens 10


2004:124). Dat neemt niet weg dat er ook contacten ontstaan tussen jongeren uit verschillende culturen. Deze discussies geven de jongeren de kans om hun mening te vormen en vragen te stellen en daarmee zouden de discussies kunnen helpen met het vormen van hun identiteit. De Marokkaanse Berberwebsite ‘Amazigh’ bijvoorbeeld, is opgericht met het doel om de Berberidentiteit van de bezoekers te sterken. Andere Marokkaans-Nederlandse websites noemen doelen voor oprichting zoals: het aanbieden van een plek aan jongeren waar ze hun eigen mening kunnen geven, of de contacten tussen allochtone en autochtone jongeren, en MarokkaansNederlandse jongeren onderling te bevorderen (Brouwer 2001A). Op de virtuele forums die te vinden zijn op de Marokkaans-Nederlandse websites, verwachten jongeren meer begrip voor hun eigen cultuur te vinden (Linders en Goossens 2004:128). De jongeren zullen ongetwijfeld ook autochtone sites bezoeken, maar voor vragen over hun eigen cultuur en daarmee over hun etnische identiteit zullen ze zich wenden tot de etnisch specifieke websites, waarop de forums zich bevinden (Brouwer 2001C). De trend dat jongeren steeds meer het internet op trekken om antwoorden te vinden op hun vragen (d’Haenens e.a. 2004), past bij een meer individualistische islam (Phalet en Ter Wal 2004E). Het blijkt dat jongeren met vragen over hun identiteit, over hun moslim-zijn in het westerse Nederland, in mindere mate beroep doen op de islamitische gemeenschap en het verenigingleven. Ondanks dat zij minder participeren, identificeren de jongeren zich nog wel met de islam (Ibidem). Reflectie op de identiteit Een onderzoek naar de motieven van participanten om mee te doen aan een discussie op een politiek virtueel forum, wijst uit dat zij dit vooral doen om hun ideeën te vergelijken met die van anderen, en om ondersteuning te krijgen voor hun eigen ideeën (Garramore, Harris & Anderson 1986 en Harris & Pizante in Hageman 2003). Dit is een vorm van reflectie krijgen op de plaats die men inneemt binnen de sociale groep, een reflectie op de identiteit (Hageman 2003:114). De hoge bezoekersaantallen van de forums4 geven aan dat zij in een behoefte voorzien (Linders en Goossens 2004). Daarnaast was de behoefte aan expressie een belangrijk motief om deel te nemen aan een virtuele discussie. Andere redenen om deel te nemen aan een discussie op het internet, zijn volgens De Haan: informatie verschaffen, sociale contacten onderhouden, culturele integratie en vermaak (2004: 32). De bezoekers kunnen ook de forums bezoeken om steun en herkenning of erkenning te zoeken bij leeftijdgenoten of lotgenoten (McKenna en Bargh in Watt e.a. 2002:62). Doordat jongeren communiceren met leeftijdsgenoten op de virtuele forums, kunnen zij hun mening en gedrag vergelijken met de opvattingen van anderen. Hierdoor krijgen zij reflectie op hun plaats binnen de groep en wellicht daardoor meer duidelijkheid over hun identiteit.

4 Over bezoekersaantallen en andere statistische gegevens van de onderzochte virtuele forums wordt verder

uitgewijd in hoofdstuk 3.

11


Halal/haram-discussies Uit het eerder verrichte stageonderzoek naar Marokkaans-Nederlandse websites bleek dat de onderwerpen van de discussies zich vaak bevinden op het snijvlak van de Nederlandse en de Marokkaanse cultuur (Nijntjes 2005, Linders en Goossens 2004). Deze zogenaamde halal/haramdiscussies kunnen worden opgevat als een aftasting van wat wel en niet gewenst gedrag is voor een moslim in een westerse cultuur. Natuurlijk zijn er ook discussies van lichtere aard te vinden, maar het is opvallend dat veel discussies handelen over religie en identiteit.

2.6

Religie en identiteitsvorming van Marokkaans-Nederlandse jongeren

Omdat religie een grote rol speelt op de virtuele forums en in de etnische cultuur van de MarokkaansNederlandse jongeren, zal in de komende paragrafen verder uitgewijd worden over de religiositeit van Marokkaans-Nederlandse jongeren. Hierbij wordt aandacht besteed aan de conceptualisering van het begrip religie en het verband met identiteitsvorming. Ook zal aan de hand van eerdere onderzoeken, een uitspraak gedaan worden over de religiositeit van Marokkaans-Nederlandse jongeren.

2.6.1 Wat is religie? In navolging van de Amerikaanse antropoloog Geertz omschrijft Tennekes religie als “een samenhangend geheel van ideeën en voorstellingen omtrent een algemene zijnsorde met de daaruit voortvloeiende praktijken” (1991:3). De ideeën en voorstellingen verwijzen naar het culturele karakter van religie en de algemene zijnsorde naar het specifieke karakter. Volgens Geertz heeft religie te maken met het beperkte analytische vermogen van de mens, en is religie een middel om de chaos te bezweren, die optreedt wanneer de mens een gebeurtenis moreel niet meer kan bevatten (Ibidem). Religie kan in deze context antwoord geven op vragen over het leven. Een jongere kan in de adolescentiefase kampen met soortgelijke vragen en kan dan antwoord vinden in het geloof. Geertz plaats religie op deze manier in een breder cultureel geheel. Onder cultuur verstaat Tennekes: “het geheel van betekennissen dat de mens oriënteert op de werkelijkheid waarin hij leeft, hem inzicht geeft in de dingen waar het in het leven om gaat en hem duidelijk maakt welke normen en waarden zijn leven richting dienen te geven” (Ibidem:2). Religie is hier een specifiek onderdeel van en verschaft antwoorden op specifieke vragen over het leven. Het feit dat religie in deze visie als een onderdeel van een cultuur wordt gezien, sluit aan bij de optiek dat zowel religie als cultuur geen statische begrippen zijn. Zij zijn in beweging en worden generatie na generatie, per individu, veranderd, aangepast en gereproduceerd. Deze veranderingen roepen een spanning op, namelijk tussen de cultuur waarin de religie bestaat en de religieuze boodschap (Ibidem:4). Islamitische jongeren hebben bijvoorbeeld een meer individualistische kijk op de islam, dan de eerste generatie moslims (Phalet en Ter Wal 2004E). De jongeren groeien op met de traditionele islam van hun ouders, terwijl zij tegelijkertijd geconfronteerd worden met de seculiere opvattingen van de Nederlandse samenleving. Door het combineren van de verschillende opvattingen, ontstaan er wellicht nieuwe interpretaties en groeit er een nieuwe cultuur waarin de islam bestaat. Deze nieuwe cultuur kan onzekerheden met zich meebrengen voor jonge moslims, over wat wel en niet gewenst 12


gedrag is voor een moslim in een westerse cultuur. In Bijlage 1 is een korte uitleg over de islam opgenomen.

2.6.2 Religie en identiteitsvorming De ontwikkeling van het geloof van adolescenten verloopt via identificatie en experimentatie. In de kinderjaren wordt het kind geconfronteerd met verhalen en symbolen over de god van zijn ouders. Het kan dan niet anders dan het zich daarmee te identificeren. Wanneer het kind opgroeit tot adolescent, dan leert het afstand te nemen van de aan hem overgeleverde geloofswaarheden en leert het die waarheden te toetsen aan de eigen ervaringen. Het afstand nemen van de ouders en het proberen om onafhankelijk te worden, is een proces dat ook betrekking heeft op de god van de ouders. Aanvankelijk lijkt het dus dat het ontwikkelen van een geloofsidentiteit in het teken staat van het oplossen van een autonomieconflict (Wind 1983). Maar het identificeren met een belangrijke ander speelt ook een grote rol in het ontwikkelen van een geloofsidentiteit. Wanneer leeftijdgenoten, voorbeelden uit de omgeving of belangrijke anderen dezelfde geloofsovertuiging hebben, of juist niet, dan heeft dit invloed op de geloofsidentiteit van de jongere. De islam heeft in de Nederlandse samenleving echter een negatieve connotatie. Internationale gebeurtenissen zoals de aanslagen op New York, Madrid en London, of de dood van Van Gogh hebben hieraan bijgedragen. Daarnaast wordt het huidige publieke debat over de multiculturele samenleving in toenemende mate gedomineerd door het ‘nieuw realisme discours’ (Prins 2002), een discours waarin vooral autochtone en enkele allochtone publieke figuren openlijk kritiek geven op de multiculturele samenleving en de islam in het bijzonder. Marokkaans-Nederlandse jongeren groeien op in dit discours en dit heeft invloed op hun religiositeit en identiteit. Welke invloed het publieke discours heeft op hun religiositeit is niet eenduidig. Echter, zoals hiervoor ook al werd besproken, kan kritiek vanuit de samenleving op het geloof, of op de sociale identiteit waartoe de adolescent behoort, het proces van identiteitsvorming bemoeilijken.

2.6.3 Religieuze beleving, identificatie en praktisering Zoals de islam in Bijlage 1 beschreven wordt, lijkt het een eenduidige keuze; men behoort tot een bepaalde stroming en binnen deze stroming heeft men bepaalde interpretaties. De praktijk is echter minder helder. In een grootschalig onderzoek van het SCP, ‘Moslim in Nederland’5 werd onder andere onderzocht wat de diversiteit in islambeleving onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders is (Phalet en Ter Wal 2004B). Deze religieuze diversiteit werd getoetst aan de zogenaamde seculariseringsthese. Dit laatste begrip verwijst naar een complex van maatschappelijke processen die van invloed zijn op de religieuze betrokkenheid van de mens. Moderniseringsprocessen, zoals rationalisering en functionele differentiëring werken geloofsafval in de hand (Van Hoof en Van Ruysseveldt 1996). Dit is een lineaire ontwikkeling, terwijl de religieuze ontwikkeling van Marokkaanse jongeren in Nederland

5 Het rapport ‘Moslim in Nederland’ is op grond van SPVA-surveys uit 1998 en 2002 en de Ercomer-survey uit 1999 in Rotterdam geschreven.

13


misschien niet zo rechtlijnig is. Het SCP-onderzoek wijst uit dat over het algemeen de seculariseringsthese wordt bevestigd (Phalet en Ter Wal 2004E). Uitsluitend voor de tweede generatie Marokkaanse-Nederlanders zijn de uitkomsten minder eenduidig. Voor hen geldt dat de religieuze praktisering is afgenomen, maar dat de identificatie met de islam onverminderd sterk is. Bepaalde factoren werken religieuze bestendiging in de hand. Hierbij valt te denken aan een huwelijk met een partner uit het herkomstland, of hechte familie -en gemeenschapsbanden. Het SCP heeft ook onderzocht of etnische segregatie en de oplopende spanningen door gebeurtenissen zoals de aanslagen op het WTC, Madrid, Londen en in Nederland op Theo van Gogh, een heropleving van religieuze betrokkenheid in de hand hebben gewerkt (Phalet en Ter Wal 2004B). Zo kan een reële verslechtering in de beeldvorming van moslims van invloed zijn op de islambeleving van Marokkanen, ongeacht hun religieuze socialisatie in de kindertijd en adolescentie. Uit onderzoek van TNS nipo blijkt dat een grote meerderheid van de autochtone Nederlandse bevolking de aanwezigheid van moslims als bedreigend ervaart (2005A). En na de moord op cineast Theo van Gogh, steeg de aandacht in de media voor thema’s met betrekking tot de islam explosief (Oegema in Thie 2005). Dit zou kunnen leiden tot een grotere nadruk op de moslimidentiteit van Turken en Marokkanen (zie ook Verkuyten 1999:84,85, Bartels 2001: 55). Volgens het SCP-onderzoek is hier echter geen empirische basis voor. Het SCP komt met haar survey-onderzoek misschien nog niet de nieuwe uitingen van de moslimidentiteit op het spoor. De methoden die in dit onderzoek worden toegepast, lenen zich hier beter voor. Het SCP-onderzoek wijst uit dat er een significante afname van moskeebezoek (praktisering) valt waar te nemen tussen de oudere Marokkaanse Nederlanders en de jongeren. Ook de participatie in het religieuze verenigingsleven is significant afgenomen bij de jongeren in vergelijking tot de ouderen. Dit wijst op een bevestiging van de seculariseringsthese. Anders dan verwacht op grond van de seculariseringsthese, nemen de religieuze zelftoewijzing ofwel identificatie en de subjectieve beleving6 bij de islam niet af met de leeftijd (Phalet en Ter Wal 2004E:22). De jongeren nemen minder deel aan het sociale leven rondom de islam, maar identificeren zichzelf wel als moslim (Dessing 2005). Dit heeft als oorzaak dat de islam sterk verweven is met persoonlijke, sociale en culturele aspecten. De islam is als het ware geëtniceerd (Phalet en Ter Wal 2004E). Hierdoor is de betrokkenheid tot de islam niet veranderd, maar de praktisering en de ideologische verantwoording voor de keuze om moslim te zijn wel. Het blijkt dat er sprake is van een individualisering van de islambeleving onder de jongeren (zie ook Bartels 2001). De jongere kan net als een conformistische gelovige sterk betrokken zijn bij de islam, maar ervaart dit, in tegenstelling tot de conformist, als een bewuste en reflectieve

6 Concreet is aan respondenten gevraagd of zij het eens of oneens zijn (op een vijf-puntsschaal) met de

volgende stellingen: − dat de achteruitgang van religie een spijtige zaak is; − dat het vervelend is als dochter geen islamitische partner kiest; − dat het vervelend is als zoon geen islamitische partner kiest; − dat het belangrijk is dat kinderen naar een islamitische school gaan (Phalet en Ter Wal 2004E:5-6).

14


keuze. Daarnaast ervaren zij echter ook meer conflict tussen de islam en het moderne leven (Phalet en Ter Wal 2004E:31).

2.7

Samenvatting

Wanneer men een kijkje neemt op een Marokkaans-Nederlands virtueel forum, kan men veel te weten komen over de zielenroerselen van de jonge bezoekers. Via het nieuwe communicatiemedium komen de jongeren zelf aan het woord over de laatste actualiteiten, liefdesproblemen en vragen over hoe een moslim te zijn in een westers seculier land. De discussies op de forums geven aan dat Marokkaans-Nederlandse jongeren zich bezig houden met hun identiteit en hun religie, concepten die nauw verweven zijn met elkaar. Meer dan voor autochtone jongeren spelen de sociale, etnische en religieuze deelidentiteiten een rol in het identiteitsvormingsproces. Dit komt, omdat zij met de Marokkaanse cultuur en religie opgroeien in de dominantere westerse cultuur. Hierbij moet gezegd worden dat de sociale werkelijkheid niet in te delen is in afgebakende culturen. Cultuur is altijd in beweging. De cultuur waarin men leeft is belangrijk voor de sociale identiteit van de jongeren, omdat de sociale identiteit mede afhankelijk is van het culturele gewicht wat aan de categorisering is verbonden. Een sociale identiteit is de relatie tussen de sociaal-gestructureerde indeling op basis van zichtbare kenmerken, het culturele gewicht dat aan deze categorisering verbonden wordt en de persoonlijke zijnsdefinitie. Om het identiteitsvormingsproces succesvol te laten verlopen, is de communicatie met leeftijdgenoten belangrijk. Op de forums vindt deze communicatie onder meer plaats. Jongeren gebruiken het medium ook om af te tasten hoe zij een goede moslim kunnen zijn in het seculiere Nederland. Deze motieven om een forum te bezoeken liggen op één lijn met de individualisering van de islambeleving. Het blijkt namelijk dat jongeren de islam minder praktiseren dan hun ouders, maar dat de persoonlijke beleving en identificatie onverminderd groot is. Daarnaast ervaart de jongere het moslimzijn als een bewuste en reflectieve keuze, en in die lijn ligt ook het discussiëren over religie en identiteit op het internet. Naast dat communicatie belangrijk is voor de identiteitsvorming van de jongeren, is het negatieve discours rondom de islam en de multiculturele samenleving ook van invloed. Doordat de jongeren kritiek moeten verwerken op hun sociale identiteit, kan het identiteitvormingsproces moeizamer verlopen. Dit kan ook een reden zijn waarom de jongeren behoefte hebben aan het discussiëren over hun identiteit op de forums. In het volgende hoofdstuk wordt de methodische verantwoording besproken, met daarin de methodische benadering, hoeveel Marokkaans-Nederlandse jongeren discussiëren op het internet en de methoden van onderzoek.

15


16


3 3.1

Methodische verantwoording Inleiding

Om een beeld te krijgen van wat zich op de virtuele forums afspeelt, worden allereerst een vijftal populaire discussies van de drie veelbezochte of bekende Marokkaans-Nederlandse internetforums bekeken en geanalyseerd door middel van een discoursanalyse. De hieruit resulterende informatie is echter niet toereikend om uitspraken over de werkelijkheid te doen en om daarmee een antwoord te geven op de centrale vraagstelling: Welke betekenis hebben de virtuele forumdiscussies voor de

identiteitsvorming van de Marokkaans-Nederlandse jongeren? En wat is hierin de rol van religie? Daarom is er aanvullend via verschillende wegen geprobeerd om in contact te komen met Marokkaans-Nederlandse forumbezoekers. Via het bezoeken van een viertal offline debatten over de jongeren en de islam, is informatie verkregen over de visie van de jongeren op de thema’s van dit onderzoek. Daarnaast is er een kleine enquête uitgevoerd op een middelbare school in AmsterdamWest en op één van de offline debatten voor Marokkaans-Nederlandse jongeren. Allereerst zal in dit hoofdstuk in paragraaf 3.2 de gebruikte benadering uiteengezet worden. In de daarop volgende paragraaf 3.3 komt aan bod hoe vaak Marokkaans-Nederlandse jongeren discussiëren op het internet. Vervolgens worden in paragraaf 3.4 de methoden toegelicht, met in paragraaf 3.4.1 de analyse van de discussies en in paragraaf 3.4.2 de methoden voor het verkrijgen van de aanvullende data via de debatten en enquêtes. Afsluitend zal in paragraaf 3.5 een samenvatting gegeven worden.

3.2

Een etno-methodologische benadering

Dit onderzoek is etno-methodologisch ofwel interpretatief sociologisch van karakter. Het doel hierbij is om de opvattingen en attitudes van de respondent weer te geven. Via de etno-methodologie of via de interpretatieve sociologie wordt getracht de subjectieve betekenissen van de gedragingen te begrijpen. Weber heeft het in deze context over ‘Verstehen’. Voordat er verbanden kunnen worden verklaard, moeten eerst de gedragingen worden begrepen (Maso 1984). In de context van dit onderzoek zijn de gedragingen in brede zin, de opvattingen over religiositeit en identiteit van de Marokkaans-Nederlandse jongeren. Door de dataverzameling via offline debatten en de geanalyseerde online discussies wordt er een beeld gegeven van hoe de jongeren de problematiek zelf zien. Dessing (2005) zegt in haar kritiek op het kwantitatieve SCP-onderzoek ‘Moslim in Nederland’ hierover, dat nog niet uitgekristalliseerde vormen van persoonlijke moslimbeleving niet op het spoor worden gekomen door grootschalig kwantitatief onderzoek, maar dat kwalitatief onderzoek zich hier beter voor leent. Door het analyseren van de discussies en het bezoeken van de debatten kunnen verbanden worden blootgelegd die bij kwantitatief onderzoek niet aan bod komen. In de discussies komen namelijk de onderwerpen aan bod die de jongeren zelf aandragen. Hierdoor wordt duidelijk waar de jongeren zich mee bezig houden en wat zij belangrijk vinden. Wellicht zijn dit onderwerpen

17


waar de kwantitatief onderzoeker niet aan gedacht heeft. Op deze manier kunnen nieuwe opvattingen over moslimbeleving en identiteit aan het licht komen. Het doel van de discussieanalyses, de enquêtes en de debatten is dus om de opvattingen en attitudes van de respondenten weer te geven, om als het ware de respondent zelf aan het woord te laten over de islam en over zijn of haar identiteit. In de volgende paragraaf wordt weergeven hoeveel van de Marokkaans-Nederlandse jongeren wel eens discussieert op het internet. Hier zijn voornamelijk Amsterdamse cijfers voor gebruikt, omdat deze zijn verzameld in het stageonderzoek bij het Amsterdams o+s.

3.3

Marokkaans-Nederlandse jongeren op het internet

Omdat er alleen jongeren benaderd worden die zich op de virtuele forums begeven, kunnen er ook alleen uitspraken over deze groep gedaan worden. Daarom is het interessant om te weten welke groep Marokkaans-Nederlandse jongeren zich op de forums begeeft. Volgens de website van Statline leven er 59.526 Marokkaanse Nederlanders van 15 tot 25 jaar in Nederland. Dit is slechts 0,36% van het totale aantal inwoners van Nederland en 3% van de inwoners van Nederland van 15 tot 25 jaar (2005). In Amsterdam ligt dit cijfer echter hoger. Volgens o+s gaat het om 8.941 jongeren van 18 tot 24 jaar van Marokkaanse afkomst ofwel om 13,2% van het totale aantal jongeren in deze leeftijd (o+s 2005: website). Van deze Amsterdamse Marokkaanse jongeren beschikt 90% over internet (zie Tabel 3.1). De Marokkaanse Nederlanders doen hierbij niet onder voor hun autochtone leeftijdgenoten. Weliswaar beschikken Marokkaans-Nederlandse jongeren landelijk gezien minder over internet, vergeleken met de Amsterdamse Marokkaanse jongeren (d’Haenens e.a. 2004).

Tabel 3.1: Aandeel jongeren in Amsterdam, dat beschikt over internet naar etniciteit, 2004 (procenten) Nederlands Surinaams 16-25 jaar 90 83

Turks

Marokkaans 93 90

overig nietalle geindustrialiseerde jongeren 100 90

Bron: O+S, Stageonderzoek, 03-2005 Uit een andere peiling in 2004 door onderzoeksbureau MCA Communicatie blijkt dat ongeveer de helft van de Marokkaanse Nederlanders (51%) gebruik maakt van internet. Onder de MarokkaansNederlandse jongeren (15-24 jaar) liggen de percentages aanzienlijk hoger, namelijk 85%. Uit het stageonderzoek bleek dat van de Amsterdamse jongeren de Marokkaanse jongeren relatief veel gebruik maken van de forums (zie Tabel 3.2 hieronder). Voor de jongeren verschilt het aandeel dat op het internet discussieert niet per opleidingsniveau, in tegenstelling tot de Amsterdamse bevolking als geheel (zie Tabel 3.2 hieronder). Landelijk onderzoek bevestigt dit ook. Een factor die wel van invloed is op het gebruik van internet is leeftijd. Die is echter in dit onderzoek constant gehouden.

18


Tabel 3.2: Discussieert wel eens op internet via een forum 2004 (procenten) ongeschoold laag opgeleid middelbaar opgeleid hoog opgeleid

alle Amsterdammers 3 4 11 10

jongeren (16 tot 25 jaar) 13 14 13 14

man vrouw

11 6

15 12

Nederlands 8 Surinaams 6 Turks 5 Marokkaans 9 alle Amsterdammers 8 Bron: o+s stageonderzoek, 03-2005

13 10 10 19 14

Uit Tabel 3.2 blijkt dat 19% van de Marokkaans-Nederlandse jongeren wel eens discussieert op een forum, in tegenstelling tot 13% van de autochtone leeftijdgenoten. Daarnaast zijn er beduidend meer Marokkaans-Nederlandse forums op het internet te vinden, dan bijvoorbeeld Turkse of Surinaamse (Linders en Goossens 2004:124, Brouwer 2001C:38). De percentages in Tabel 3.2 zijn echter tot stand gekomen door een survey waarin het aandeel Marokkaans-Nederlandse jongeren erg beperkt was. Meer onderzoek naar het aandeel MarokkaansNederlandse jongeren dat discussieert op een virtueel forum, is dus nog nodig. Uit een nog recenter onderzoek van de Intelligence Group naar het mediagebruik van allochtonen, is naar voren gekomen dat van de Marokkaanse Nederlanders 37% regelmatig de website ‘Maroc’ bezoekt (2005: website). In dit onderzoek zijn 510 Marokkaans-Nederlandse jongeren ondervraagd. De website ‘Marokko’ kwam vreemd genoeg niet in de opties in de vragenlijst voor (Ibidem). Dit onderzoek beantwoordt al meer vragen over de aantallen Marokkaanse en autochtone Nederlanders die forums bezoeken, dan de voorgaande onderzoeken. Echter, meer onderzoek blijft nodig. Naar verwachting zal door Van den Broek en De Haan in 2006 een uitgebreid onderzoek naar het forumgebruik van allochtonen en autochtonen gepubliceerd worden. In de volgende paragraaf zullen de methoden gepresenteerd worden. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen de methoden voor het analyseren van de discussies (paragraaf 3.4.1) en de methoden om face-to-face in contact te treden met de respondenten (paragraaf 3.4.2).

3.4

Methoden

De methoden om het empirische materiaal te verzamelen bestaan uit vijf discussieanalyses en aanvullend een kleine enquête en het bezoeken van vier offline debatten voor MarokkaansNederlandse jongeren. In deze paragraaf worden allereerst in paragraaf 3.4.1 de gebruikte methoden voor het analyseren van de discussies uiteengezet. Vervolgens worden in paragraaf 3.4.2 de aanvullende methoden beschreven. 19


3.4.1 Discussieanalyse Virtuele forums De discussies worden van drie grote online forums geselecteerd. Er is gekozen voor de volgende websites waarop zich discussieforums bevinden:

de website ‘Marokko’;

de website ‘Maroc’;

de website ‘Elqalem’.

De drie websites waarop de forums zich bevinden, zijn geselecteerd op basis van populariteit en bekendheid onder de bezoekers. Alhoewel niet alle drie de websites evenveel leden hebben, zijn dit de drie meest bekende websites onder Marokkaans-Nederlandse jongeren, waarop forums te bezoeken zijn. Een indicator voor de mate van populariteit is het aantal geregistreerde en het aantal actieve leden. Beide indicatoren worden geregistreerd op de sites. ‘Elqalem’ behoort niet tot de grotere sites. De site is toch meegenomen in de observatie omdat ‘Elqalem’ vaak in de media is verschenen. Zowel de bekendheid als het aantal bezoekers van de forums zijn van belang voor de generaliseerbaarheid van de onderzoeksresultaten. Wanneer er veel leden discussiëren op de forums, kan aangenomen worden dat de opvattingen

in de discussies ook een grotere groep

vertegenwoordigen. De grootste van de onderzochte forums heeft minstens 80.000 leden en de kleinste van de drie onderzochte forums: ‘Elqalem’, heeft 260 leden (zie Tabel 3.3). ‘Elqalem’ heeft beduidend minder leden dan ‘Maroc’ en ‘Marokko’, maar omdat ‘Elqalem’ vaak in de media is verschenen, is zij toch meegenomen in de observatie. Veel forums bieden allerlei instrumenten aan om statistische informatie te verzamelen. De sites geven bijvoorbeeld het aantal actieve leden en aantal leden gelijktijdig online weer.

Tabel 3.3: Aantal forumleden, meest aantal leden gelijktijdig online (maart 2005)

‘Marokko’ ‘Maroc’ ‘Elqalem’

geregistreerde (abs.) 80.000 35.784 258

leden gelijktijdig (abs.) 3.498 2.527 29

online gelijktijdig (in %) 4,3 7,1 11,3

online

Bron: o+s stageonderzoek, 03-2005 In Tabel 3.3 wordt duidelijk dat ‘Marokko’ 80.000 geregistreerde leden heeft, waarvan er 3.498 (4,3%) gelijktijdig online waren. Van de 258 leden van ‘Elqalem’ is 11,3% gelijktijdig online geweest. Ook geven de rubrieken op de forums aan hoeveel discussies zij bevatten en kan er binnen deze rubrieken een selectie gemaakt worden van de grootste discussies vanaf een bepaalde periode. Met deze instrumenten is het mogelijk om een selectie te maken van discussies met veel reacties. Ook is de tijdspanne waarin de discussie plaatsvindt, vast te stellen. Een van de onderzoeksvragen is: waarover er wordt gediscussieerd? Om hier antwoord op de geven zijn de vijftig grootste discussies

20


geselecteerd vanaf augustus 2004 tot en met midden februari 2005; drie maanden voor en drie maanden na 2 november 2004. Op deze datum is Theo van Gogh vermoord door Mohammed B. en werd als reactie hierop het integratiedebat in de media en politiek aangescherpt. Omdat in het theoretisch hoofdstuk naar voren kwam dat het negatieve discours mogelijk van invloed kan zijn op de identiteitsvorming van de jongeren, is het aangescherpte debat, na de moord op Van Gogh een interessante context waarin gekeken kan worden naar waar de jongeren over discussiëren. De discussies zijn geselecteerd uit de actualiteitenrubrieken op de forums, omdat de discussies binnen deze rubriek specifiek gaan over het wat er zich in de Nederlandse samenleving afspeelt. Met deze informatie is bekeken over welke thema’s de vijftig grootste discussies gingen en of deze thema’s veranderden na 2 november 2004. Ook is duidelijk geworden of er meer discussies en discussies met meer reacties plaatsvonden na 2 november 2004.

Discoursanalyse Discussies kunnen op verschillende manieren geanalyseerd worden. Twee verwante methoden zijn de inhoudsanalyse en de discoursanalyse. De inhoudanalyse is een kwantitatieve methode voor het bestuderen van teksten. Het wordt gezien als een betrouwbare, valide en objectieve methode om voornamelijk grote teksten te analyseren. Door middel van het tellen van aandachtspunten, of door middel van het tellen hoeveel ruimte er gegeven wordt aan een thema, wordt een analyse opgezet. Het is eerder een kwantitatieve dan een interpretatieve methode (Tonkiss 2004). De discoursanalyse die in dit onderzoek is gebruikt, is daarentegen een kwalitatieve en interpretatieve methode en lijkt gezien de probleemstelling en de etno-methodologische benadering, beter geschikt voor het analyseren van virtuele forumdiscussies. Voor de discoursanalist is taal niet een neutraal medium, maar een medium waarin betekenissen, kennis, sociale identiteiten en relaties worden gereproduceerd en vormgegeven (Fairclough in Phillips and Jorgensen 2002). Taal is in deze visie een manier om de werkelijkheid te vormen en dus niet een reflectie van de sociale werkelijkheid (Tonkiss 2004). De discoursanalyse valt onder de theorie van het sociaal constructivisme. Volgens Gergen en Burr (in Phillips and Jorgensen 2002:5) zijn vier vooronderstellingen van het sociaal constructivisme van belang voor deze analyse: De eerste vooronderstelling is het kritisch kijken naar taken-for-granted-kennis, ofwel het openstaan voor nieuwe ideeën en opvattingen. Ten tweede gaat de discoursanalyse ervan uit dat de mens een cultureel en historisch wezen is. Dat betekent dat onze kijk op de wereld en onze identiteit anders konden zijn als we in een andere tijd en cultuur zouden leven. Ten derde vertrekt de discoursanalyse vanuit het punt dat kennis tot stand komt door de sociale processen van cultuur en historie. Als laatste is de opvatting van de discoursanalyse, dat sociale gedragingen afhankelijk zijn van kennis en dat kennis weer afhankelijk is van cultuur en historie. Wat is een discours precies? Volgens Tonkiss is een discours een ordening van tekst of spraak waarin bepaalde regels, terminologieën en afspraken vastliggen (2004: 373). Hall zegt hierover: “a discourse is a group of statements which provide a language for talking about –i.e. a way of representing- a 21


particular kind of knowledge about a topic” (in Ibidem). Of: “A particular way of talking about and understanding the world (or an aspect of the world)” (Phillips and Jorgensen 2002:1). Een discours wordt ook vaak geassocieerd met de opvatting van M. Foucault over discours. Volgens Foucault beïnvloedt een discours kennis, opvattingen en gebruiken door haar manier van beschrijven. Een discoursanalyse zoekt niet speciaal naar een antwoord op een onderzoeksvraag, maar eerder naar hoe het probleem en de oplossingen worden geconstrueerd (Tonkiss 2004: 376). Door het identificeren van sleutelbegrippen, thema’s en argumenten kan men de tekst gestructureerd benaderen. Er moet hierbij gelet worden op de ideeën en representaties die rond deze thema’s worden geproduceerd. Ook de verhoudingen tussen de verschillende begrippen of actoren verdienen aandacht (Ibidem: 380).

Selectie van de forumdiscussies Bij de analyse van de discussies speelt het begrip interne validiteit een belangrijke rol. Omdat de discoursanalyse gebaseerd is op een gedetailleerde interpretatie van de bijdragen van de forumdeelnemers, moet men zich afvragen of de werkwijze coherent is. De werkwijze van de analyse is coherent als de argumenten terug te vinden zijn in de daadwerkelijke teksten en de gebruikte argumenten van buiten de tekst redelijkerwijs terug te voeren zijn op de tekst (Ibidem). Daarom zijn de forumdiscussies die geanalyseerd zijn, geselecteerd aan de hand van uit het theoretische hoofdstuk gedestilleerde aandachtspunten. Het theoretische hoofdstuk heeft hierbij als zoeklicht gediend voor het vinden van inhoudelijk waardevolle discussies. Aan de hand van citaten uit de discussie is duidelijk geworden hoe de aandachtspunten uit het theoretische hoofdstuk terugkwamen in de discussies. Er heeft dus een selectie en een analyse van discussies plaats gevonden, aan de hand van deze aandachtspunten. Met nadruk moet gezegd worden dat de aandachtspunten niet zijn getoetst in de discussieanalyses, maar dat zij slechts een hulpmiddel zijn geweest om waardevolle discussies te vinden voor een analyse en om deze vervolgens te analyseren. Het doel van de analyse is geweest om meer inzicht te verkrijgen in de betekenis van de discussies voor de identiteitsvorming van de jongeren. Een andere methode om discussies te selecteren, is door te kiezen voor de populairste discussies in één van de populairste rubrieken op het forum. Doordat er veel berichten zijn gepost en veel forumbezoekers hebben deelgenomen aan de discussie, bestaat er een garantie dat veel meningen gehoord worden. Het kiezen voor de grootste discussie levert echter niet altijd materiaal op dat gerelateerd is aan de aandachtspunten. Sommige discussies hebben een groot aantal berichten, maar zijn niet inhoudelijk waardevol voor een analyse. Vandaar dat in de selectie van de discussies is gekozen voor het beste van beide; de discussie is in eerste instantie geselecteerd aan de hand van een aandachtspunt uit het theoretische hoofdstuk, vervolgens is er gekeken naar het aantal deelnemers en berichten en naar de grootte van de rubriek. De aantallen van de laatste drie selectiecriteria moesten in verhouding groot zijn tot de discussies uit de rest van het forum. De

22


aantallen verschillen, omdat op ‘Elqalem’ bijvoorbeeld veel minder gediscussieerd wordt dan op de website ‘Marokko’.

Aandachtspunten uit het theoretische hoofdstuk Aan de hand van de volgende aandachtspunten gedestilleerd uit de het theoretische hoofdstuk, zijn de vijf discussies geselecteerd en geanalyseerd.

•

Halal/haram -forumdiscussies: Hoe een goede moslim te zijn in een westers land;

•

Etnische deelidentiteit, rolverwarring;

•

Categorisering door anderen;

•

Vooroordelen;

•

Stigmatiseren;

•

Gevoel te zijn overgeleverd aan gedragsverwachtingen en categoriseringen;

•

Negatieve beeldvorming, ‘nieuw realisme discours’;

•

Invloed van de negatieve beeldvorming op de moslimidentiteit;

•

Beleving van de islam;

•

Individualistische islam;

•

Praktisering van de islam;

•

Cultuur en religie zijn geen statische begrippen, zij zijn in beweging. Communicatie is belangrijk voor deze dynamiek;

•

Taboeonderwerpen op het internet bespreken;

•

Internet op trekken om antwoorden te vinden op vragen over islam.

3.4.2 Aanvullende methoden Aanvullend op de discussieanalyses zijn er verschillende wegen bewandeld om met respondenten in contact te komen. Om de betekenis van de forumdiscussies voor de identiteitsvorming van de jongeren te achterhalen, is het nodig om de jongeren zelf te horen praten over identiteitsvorming, religie en virtuele forums. Op basis van de virtuele discussies alleen, kunnen namelijk geen uitspraken gedaan worden over de betekenis van deze discussies. De uitspraken op de virtuele forums over identiteit en religie kunnen een vervormd beeld van de werkelijkheid geven, omdat er weinig bekend is over de achtergrond en de context van diegene die de uitspraken doet. Hierdoor is het van belang om ook dezelfde jongeren te horen spreken op de offline debatten. De offline werkelijkheid biedt meer inzicht in de context van de uitspraken dan dat de online werkelijkheid dat doet. Het is bijvoorbeeld makkelijker te zien hoe serieus een jongere het meent wat hij of zij beweert. Ook geeft de sfeer van de offline debatten weer hoe geladen de onderwerpen zijn voor de jongeren. Inzichten als deze blijven vaak achterwege op de virtuele forums. 23


Watt zegt over de vergelijking tussen online communicatie en face-to-face-communicatie dat de anonimiteit en beperkingen die de beperkte bandbreedte van het internet met zich meebrengen, de communicatie anders maken. Online communicatie kan bepaalde gevoelens uitvergroten of accentueren (Watt e.a. 2002). Ook zorgt de anonimiteit van het internet ervoor dat mensen zich minder geremd voelen dan in de offline werkelijkheid, en hierdoor wellicht anders reageren (Benschop 1998). Hiermee moet rekening gehouden worden bij de interpretatie van virtuele discussies. In deze paragraaf worden de drie pogingen beschreven die gedaan zijn om met jongeren in contact te komen. Achtereenvolgens worden de volgende wegen beschreven: via e-mail, jongerencentra en debatten respondenten uitnodigen voor een diepte-interview; het bezoeken van debatten, en het afnemen van enquêtes. Ook zal worden beschreven waarom de eerste methode (de diepteinterviews) niet gelukt is.

Werven van respondenten voor een diepte-interview via e-mail In eerste instantie zouden er acht offline diepte-interviews afgenomen worden met forumbezoekers. Op deze manier zou er meer inzicht verkregen worden in de betekenis van de forumdiscussies voor de identiteit van de bezoekers. Om acht respondenten te werven zijn er vijftig Private Mails7 verstuurd naar actieve bezoekers van de drie forums. In deze e-mail is verteld over het onderzoek en vervolgens is er een meerkeuzevraag gesteld over de motieven om een virtueel forum te bezoeken (zie bijlage 2). De reden dat er eerst een meerkeuzevraag is gesteld en niet meteen is gevraagd of de potentiële respondent wilde meewerken aan een interview, is dat er beter eerst afgetast kon worden of de forumbezoeker open stond voor vragen. Vervolgens is er een Private Mail gestuurd naar diegene die positief hadden gereageerd op de eerste mail. In deze tweede e-mail is gevraagd of de bezoeker mee wilde werken aan een interview. Van de vijftig forumbezoekers die via Private Mails benaderd zijn, hebben negen bezoekers gereageerd. Van deze negen potentiële respondenten hebben zeven positief gereageerd en de meerkeuzevraag in de PM beantwoord. De twee andere forumbezoekers wilde niet meewerken, omdat de een de meerkeuzevraag ‘suggestief’ (Private Mail 30-09-2005) vond en de ander omdat ze niet benaderd (Private Mail 29-9-2005) wilde worden. Twee andere forumbezoekers reageerden met het antwoord dat ze Nederlands waren en dat ze daarom buiten de doelgroep vielen. Dus van de negen reacties, waren er vijf uiteindelijk bruikbaar. De tweede PM is verstuurd naar de vijf personen die positief op de eerste PM hebben gereageerd. In de tweede PM zijn ze uitgenodigd voor een offline interview. Hierop hebben drie forumbezoekers positief gereageerd onder voorbehoud. Een respondent wilde bijvoorbeeld wel meewerken aan een diepte-interview, maar vroeg of dat niet per e-mail mogelijk was. Een andere respondent reageerde ook positief, maar bleek in Antwerpen te wonen. En de derde was bereid om mee te werken aan een

7 Een Private Mail ofwel een PM is een e-mail die verstuurd kan worden aan de persoonlijke emailbox van de

forumbezoeker op de website.

24


interview en zou later terugmailen over datum, tijd en plaats. Dit echter is nooit gebeurd. Kortom, het werven van respondenten voor een offline interview via het forum, leverde uiteindelijk geen respondenten voor een offline interview op.

Werven van respondenten voor een diepte-interview via jongerencentra en debatten Omdat al snel bleek dat deze methode niet toerijkend was om genoeg respondenten te werven, zijn er ook andere wervingsmethoden toegepast. Zo zijn er twee jongerencentra benaderd in AmsterdamWest en gevraagd om medewerking bij het werven van respondenten. De jongerencentra in West beschikken over computers, waar de jongeren wellicht virtuele forums bezoeken. Daarnaast hebben de centra naast jongeren van allerlei etniciteiten, ook Marokkaans-Nederlandse jongeren als doelgroep. Doordat de beheerder van zo’n centrum als tussenpersoon fungeert, boezemt dit de potentiële respondenten wellicht meer vertrouwen in om mee te werken. Het eerste jongerencentrum Chebba reageerde niet enthousiast. De reden hiervoor is dat het centrum vaak is benaderd door journalisten of onderzoekers om even “(…) een blik Marokkaans-Nederlandse jongeren open te trekken(…)” , zoals een medewerker van Chebba dit verwoordde. Waarschijnlijk door de media-aandacht voor de islam en Marokkaans-Nederlandse jongeren en doordat AmsterdamWest bekend staat als een buurt waar veel moslims wonen, worden centra als Chebba vaak om medewerking gevraagd door journalisten en onderzoekers. Chebba wilde dus geen medewerking verlenen, en was van mening dat de jongeren met rust gelaten moesten worden. Wel verwees de medewerker van Chebba door naar een ander jongerencentrum genaamd Argan. Zowel Argan als Chebba maken deel uit van de overkoepelende organisatie Stedelijk Jongerenwerk Amsterdam (SJADAM). Tijdens een gesprek met de heer Azahaf van Argan werd mij medewerking beloofd. Hij beloofde mij jonge bezoekers van het centrum te vragen of zij geïnteresseerd waren in een interview. Na een drietal telefoongesprekken en meerdere e-mails, is hier ook niets uit voortgekomen. Wel heb ik in het kader van het ramadanfestival een iftar-maaltijd8 en debat bij Argan bijgewoond en een debat aan het einde van de ramadan ter gelegenheid van het suikerfeest9. Azahaf raadde mij aan ter plekke jongeren vragen te stellen. Dit lukte niet doordat tijdens het debat en de iftar geen gelegenheid was om mensen te interviewen. Wel heb ik via een aantal informele gesprekken tijdens de debatten meer informatie kunnen verkrijgen over het gebruik van virtuele forums. Deze informatie is verwerkt in de resultaten en in Bijlage 3. Naast de Private Mails en de vraag om medewerking bij jongerencentra, is ook de persoonlijke kennissenkring opgeroepen tot medewerking. Hier is echter ook niets uit voortgekomen. Daarnaast zijn een tweetal personen benaderd waarvan Lenie Brouwer uit eerder onderzoek wist dat deze personen wilden meewerken. Dit heeft echter ook tot niets geleid.

8 Tijdens de ramadan eten vasten moslims tussen zonsopgang en zonsondergang. Het onderbreken van het vasten bij zonsondergang wordt Iftar genoemd. 9 Aan het einde van de maand ramadan wordt het Id-Al-Fitr ofwel het suikerfeest gevierd. Het suikerfeest begint als de nieuwe maan te zien is en duurt drie dagen.

25


Oorzaak moeizame werving respondenten voor diepte-interviews Bij het vinden van de juiste methoden is al rekening gehouden met het feit dat het werven van Marokkaans-Nederlandse respondenten wellicht moeizaam zou kunnen verlopen. Verschillende onderzoekers waarschuwen hiervoor (Schothorst, Van Gemert in Houtkoop en Veenman 2002). In deze subparagraaf komen enkele oorzaken aan bod voor het moeizame werven van MarokkaansNederlandse respondenten. De oorzaken worden onderbouwd met argumenten uit de literatuur en uit eigen ervaring. Om toch voldoende respondenten te vinden voor een onderzoek kiezen sommige wetenschappers (De Koning 1997, De Koning en Bartels 2005, De Jong 2004, Van Gemert 1998, Wermölder 1990 en Buijs 1993) ervoor om een vertrouwensband op te bouwen en zo respondenten te werven. Deze vertrouwensband lijkt van belang, omdat veel respondenten wantrouwen of scepsis jegens de onderzoeker of het onderzoek hebben (Schothorst, Van Gemert in Houtkoop en Veenman 2002). De oorzaak voor deze noodzaak om een vertrouwensband op te bouwen is niet heel verwonderlijk. Aangezien Marokkaans-Nederlandse jongeren, of moslims in het algemeen, vaak negatief in de media verschijnen zijn zij wantrouwend ten opzichte van onder andere onderzoekers. Volgens Abraham kan het wantrouwen voortkomen uit de angst, dat de publicatie van het onderzoek in de media nadelige gevolgen kan hebben voor het imago van de groep (in Van Gemert in Houtkoop en Veenman 2002:28). Het al eerder genoemde ‘nieuw realisme discours’ is hier wellicht ook debet aan. Het wantrouwen kan naast het opbouwen van een vertrouwensband, wat veel tijd kost, ook weggenomen worden door de respondent goed in te lichten over wat het doel van het onderzoek is, in opdracht van wie en dat het interview in anonimiteit afgenomen wordt. Wanneer dit niet voldoende is, is een tussenpersoon, zoals een beheerder van een jongerencentrum waar de potentiële respondenten komen, ook een goede oplossing voor het wegnemen van wantrouwen. Omdat er in deze scriptie geen tijd was om een vertrouwensband op te bouwen, is geprobeerd om de respondent goed in te lichten over de toedracht van het onderzoek. Toen dat niet werkte, is geprobeerd om een tussenpersoon, zoals de medewerker van het jongerencentrum Argan, in te schakelen. Dit heeft echter niet mogen baten. Tijdens een van de informele gesprekken met een Marokkaans-Nederlandse bezoeker van het debat bij jongerencentrum Argan, die toevallig ook ‘Marokko’-bezoeker was, gaf deze persoon aan dat hij zo vaak is benaderd via de PM van de website ‘Marokko’, met vragen van journalisten en onderzoekers, dat hij deze vragen maar negeerde. In zekere zin was deze ‘Marokko’-bezoeker ‘onderzoeksmoe’. Dit is de tweede oorzaak voor de moeizame werving van respondenten. Ten derde voert Van Gemert daarnaast als argument aan dat het ‘wij/zij-denken’ kan leiden tot moeizame medewerking van Marokkaanse Nederlanders. Tijdens het bijwonen van het debat in het jongerencentrum Argan werd duidelijk dat het ‘wij/zij-denken’ sterk leeft. Mijns inziens is het huidige negatieve publieke en politieke discours rondom de islam hier deels schuldig aan. Daarnaast zegt Van Gemert: “Marokkanen schermen het gezinsleven af voor de buitenwereld, maar ook het verstrekken van informatie voor de buitenwereld is allerminst vanzelfsprekend” (in Houtkoop en Veenman 2002: 26


31). Daarbij is de minderheidspositie van de Marokkaanse Nederlanders, en de positie van de onderzoeker als vertegenwoordiger van de dominante samenleving, niet bevorderlijk. Oplossingen voor dit probleem kunnen gevonden worden in het matchen van de respondent en de onderzoeker qua etniciteit. Aangezien dit niet mogelijk is in dit onderzoek, is de enige oplossing voorhanden: het duidelijk communiceren van de anonimiteit, doel en de opdrachtgever van het onderzoek, naar de respondent toe.

Het bezoeken van offline debatten Een andere weg die is bewandeld om met respondenten in contact te komen, is het bezoeken van offline debatten. Er zijn een viertal offline debatten bezocht, om meer informatie te verzamelen over het gebruik en de betekenis van de forums en om de jongeren zelf te horen praten over identiteit en religiositeit. In Tabel 3.4 zijn de offline debatten weergeven, die zijn bezocht. Tabel 3.4: Offline debatten

thema, reeks

datum

lokatie

Islam en Integratie, 28-10Islam en Amsterdam 2005

Argan, Amsterdam

Slotmanifestatie Ramadanfestival

Paradiso, Amsterdam

6-11-2005

13-112005 Jongeren en Identiteit, 18-11Islam en Amsterdam 2005 SMT-debat

La Gare, Bosch Argan, Amsterdam

organisatie stichting Samenbinding, met als hoofdsponsors: Gemeente Amsterdam, Ministerie voor Vreemdelingenzaken en Integratie, VSB fonds, Oranje fonds stichting Samenbinding, met als hoofdsponsors: Gemeente Amsterdam, Ministerie voor Vreemdelingenzaken en Integratie, VSB fonds, Oranje fonds Den Samenwerkingsverband Marokkanen en Tunesiërs (SMT), Marokko Media UMMAO,Studentenvereniging Khmisa en mede mogelijk gemaakt door gemeente Amsterdam

Tijdens de debatten is aandachtig geluisterd naar de uitspraken van de deelnemers. Wanneer mogelijk, werd met jongeren zelf gepraat over de onderwerpen identiteit, religiositeit en de betekenis van virtuele forums hierin. Deze gesprekken en de debatten zelf zijn nuttig om een beeld te schetsen van de manier waarop oplossingen en problemen worden geconceptualiseerd door de jongeren. De verslagen van de bezoeken aan de debatten zijn na te lezen in Bijlage 3. De uitspraken, gerelateerd aan de aandachtspunten, die door jongeren op het debat gedaan worden, zullen als aanvullende informatie dienen voor de discussieanalyses. De debatten passen net als de forumdiscussies binnen het etno-methodologische kader van dit onderzoek. Op de debatten dragen de jongeren zelf de onderwerpen aan die voor hun belangrijk zijn. Daarnaast conceptualiseren en representeren de jongeren zelf de oplossingen en problemen rond de thema’s. Hierdoor is te achterhalen hoe de jongeren denken over thema’s als religie, identiteit en de rol van de forums hierin.

27


Enquêtes Aanvullend op de discussieanalyses zijn er 30 enquêtes afgenomen op het Hervormd Lyceum West in Amsterdam (zie Bijlage 4). Hiervan zijn er veertien ingevuld door Marokkaans-Nederlandse jongeren. Daarnaast zijn er op het SMT-debat ook 22 enquêtes afgenomen onder de deelnemers. De vragen die gesteld zijn via de Private Mail zijn ook verwerkt in de resultaten. Zoals in de Bijlage 2 te lezen is, is er maar één vraag gesteld aan deze vijf respondenten. In het totaal zijn er 41 bruikbare enquêtes. In de hiernavolgende Tabel 3.5 zijn het aantal enquêtes weergegeven die op verschillende manieren en plaatsen zijn afgenomen. Tabel 3.5: Enquêtes (absoluut) Lokatie

Aantal enquêtes

SMT-debat in Den Bosch

Aantal bruikbaar

22

22

Middelbare school HLW in Amsterdam 30

14

Via de Private Mail van de forums

5 41

3.5

50 102

Samenvatting

In dit hoofdstuk is de methodische verantwoording gegeven. Achtereenvolgens zijn de benadering, de generaliseerbaarheid en de methoden beschreven. De benadering is etno-methodologisch ofwel interpretatief sociologisch. Het doel hierbij is om de opvattingen en attitudes van de respondent weer te geven. Wat betreft de generaliseerbaarheid is het belangrijk om te weten welke groep MarokkaansNederlandse jongeren zich op de forums begeeft. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat een groot deel (85%) van de Marokkaans-Nederlandse jongeren over internet beschikt (MCA Communicatie 2005: website) en volgens onderzoek van de Intelligence Group bezoekt 37% van MarokkaanseNederlanders regelmatig een forum (2005: website). De discussies die geanalyseerd zijn, zijn van drie grote of bekende online forums geselecteerd. Er is gekozen voor de volgende websites waarop zich discussieforums bevinden:

de website ‘Marokko’;

de website ‘Maroc’;

de website ‘Elqalem’.

Voor de analyse van de discussies is een discoursanalyse gebruikt. Dit is een kwalitatieve en interpretatieve methode. Er zijn vijf discussies geselecteerd aan de hand van de grootte van de discussie en aan de hand van aandachtspunten uit het theoretische hoofdstuk. Voor de aanvullende methoden om in contact te komen met de respondenten, zijn verschillende pogingen ondernomen. Zo is geprobeerd om via de Private Mail van de forums respondenten te benaderen voor een diepte-interview. Ook via jongerencentra en debatten is geprobeerd jongeren te werven voor een diepte-interview. Deze pogingen zijn mislukt, wellicht doordat de jongeren wantrouwend zijn ten opzichte van de bedoelingen van onderzoekers. Dit komt waarschijnlijk weer

28


door de veelvuldige negatieve berichtgeving in media en politiek over Marokkaanse Nederlanders en moslims. Ook zijn de jongeren vaak ‘onderzoeksmoe’, omdat zij zo vaak benaderd worden door media of onderzoekers. De laatste oorzaak voor de moeizame werving van respondenten die in paragraaf 3.4.2 genoemd wordt, is het ‘wij/zij denken’ dat sterk leeft onder de Marokkaanse Nederlanders. Andere aanvullende methoden zijn het bezoeken van offline debatten en het afnemen van enquêtes. Op de debatten is informeel gepraat met jongeren over de thema’s van het onderzoek en is aandachtig geluisterd naar de uitspraken die tijdens de debatten zijn gedaan door de jongeren. De informatie die tijdens de debatten is verkregen, is ook gebruikt voor de discussieanalyses. In het volgende hoofdstuk komen de resultaten van de discussieanalyses, de bezoeken aan de offline debatten en de enquêtes aan bod.

29


30


4 4.1

Marokkaans-Nederlandse jongeren op het internet Inleiding

In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd. Paragraaf 4.3 geeft de resultaten van de enquête weer. Vervolgens zullen in paragraaf 4.4 de drie geselecteerde websites met forums beschreven worden. Na elke beschrijving van de website zullen discoursanalyses volgen van virtuele discussies van het desbetreffende forum. In totaal worden er vijf discussies geanalyseerd. Zoals in de methoden beschreven is, heeft het theoretisch hoofdstuk als zoeklicht gefungeerd bij het selecteren van de discussies. In de discoursanalyses van de discussies zal duidelijk worden hoe de citaten uit de discussies als voorbeeld dienen voor de aandachtspunten uit het theoretisch hoofdstuk. Aanvullend op de discoursanalyses zal verwezen worden naar de offline debatten die zijn bezocht. Informatie over het verloop van deze debatten is terug te vinden in Bijlage 3. Vervolgens worden in paragraaf 4.5 de resultaten aan de hand van de onderzoeksvragen bondig samengevat. De eerstvolgende paragraaf handelt over het toegenomen aantal grote discussies op de forums sinds de moord op Theo van Gogh in november 2004. Als reactie op de moord werd het integratiedebat in de media en politiek aangescherpt. Omdat in het theoretisch hoofdstuk naar voren kwam dat het negatieve discours in het publieke debat mogelijk van invloed kan zijn op de identiteitsvorming van de jongeren, is het publieke debat dat ontstaan is na de moord op Van Gogh een interessante context waarin gekeken kan worden naar waar de jongeren over discussiëren.

4.2

Meer grote discussies op de forums

Uit het stageonderzoek bij o+s in Amsterdam bleek dat bij zowel de websites ‘Marokko’, ‘Maroc’ als ‘Elqalem’ het aantal grote discussies is toegenomen na 2 november 2004, de dag dat cineast Theo van Gogh werd doodgeschoten door de Marokkaanse Nederlander Mohammed B.. Ook de thema’s waarover werd gediscussieerd, veranderden na deze gebeurtenis. Figuur 4.1 geeft de activiteiten op het forum van de website ‘Marokko’, rubriek “Marokkaanse jongeren en actualiteiten” weer: drie maanden voor 2 november, en drie maanden erna. In deze zes maanden zijn de vijftig populairste discussies geselecteerd en het blijkt dat na 2 november er meer discussies plaatsvinden en dat de discussies meer reacties hebben.

31


5.000

Th. Van Gogh discussie

4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000

14 feb

1 feb

1 jan

1 dec

1 nov

1 okt

1 sep

0

1 aug

500

begindatum discussie

Figuur 4.1: Discussies in ‘Marokkaanse jongeren en actualiteiten’ van augustus 2004 tot midden februari 2005 (aantal reacties) bron: de website ‘Marokko’

Onderzoek van Dirk Oegema van de Vrije Universiteit (in Thie 2005 en in informeel gesprek 25-102005) bevestigt deze toename van discussies op de forums, na de moord op Van Gogh. Naast dat er meer discussies plaatsvinden en dat de discussies meer reacties hebben na 2 november, is er ook een verandering van thema’s waarover gediscussieerd wordt, waar te nemen in Tabel 4.1. Oegema zegt hierover dat in de oude media, zoals kranten, ook een stijging van thema’s zoals terrorisme en islam was waar te nemen, maar dat op de virtuele forums deze stijging twee keer zo groot was (in Thie 2005). In Tabel 4.1 is deze stijging van thema’s ook waar te nemen. Hierbij moet in beschouwing genomen worden dat het aantal discussies waarop Tabel 4.1 is gebaseerd, niet zo groot is. Tabel 4.1: Discussies binnen de forumrubriek ‘nieuws van de dag’, voor en na 2 -11- 2004 (procenten) (n=50) thema

‘Maroc’ voor 2-11-'04

na 2-11-'04

Theo van Gogh/ extremisme

18

25

Islam/religie

19

18

rechtse politiek

12

15

(positie allochtonen in)samenleving

19

30

Ali el B

0

3

homoseksualiteit

6

0

Midden Oostenconflict

6

3

politiek

0

3

overige

12

9

Bron: de website ‘Maroc’

De leden gaan meer discussiëren over extremisme in het algemeen, en Theo van Gogh in het bijzonder. Van de discussies die na 2 november plaatsvonden, ging 25% over Theo van Gogh of

32


extremisme. Voor 2 november was dat 18%. De positie van allochtonen in de samenleving werd ook meer besproken. Namelijk, van de discussies die na 2 november plaatsvonden ging 30% over de positie van allochtonen in de samenleving, voor 2 november was dat 19%. Het thema homoseksualiteit als gespreksonderwerp nam in aantal en aandeel af. Het forum van de website ‘Elqalem’ bestaat pas sinds 2 december 2004. Daarom is het ook niet mogelijk om een vergelijking te maken met de periode voor en na twee november. Aangezien ‘Elqalem’ ondermeer is opgericht als reactie op de negatieve berichtgeving over de islam in de media, bevestigt dit het idee dat na 2 november 2004 de forums actiever zijn geworden. In Bijlage 5 is een soortgelijke tabel van ‘Marokko’ opgenomen, als tabel 4.1. Het feit dat de thema’s van discussie veranderden en de discussies groter werden na 2 november 2004, geeft aan dat de Marokkaans-Nederlandse forums sterk reageerden op de moord op Theo van Gogh. Het is niet alleen de moord waar de jongeren op reageerden, maar ook op het negatieve discours rondom integratie, allochtonen en de islam, dat sinds de moord op Van Gogh sterker ingezet werd.

4.3

Enquêteresultaten

De enquête is afgenomen via drie wegen: via een middelbare school in Amsterdam-West, op een debat voor Marokkaans-Nederlandse jongeren en via de Private Mail van de websites ‘Maroc’ en ‘Marokko’. Uit de enquête resulteert Figuur 4.2 met daarin redenen waarom men een virtueel forum bezoekt. Aan de hand van de verschillende motieven kan opgemaakt worden wat de betekenis van de forumdiscussies is voor de bezoekers. Uit Figuur 4.2 blijkt dat door de 41 respondenten “om uit te vinden hoe anderen over bepaalde zaken denken” het meest als reden werd genoemd. In het theoretische hoofdstuk kwam naar voren dat jongeren reflectie krijgen op hun eigen mening en hun plaats binnen de groep, door af te tasten hoe leeftijdgenoten over bepaalde zaken denken. Hierdoor kunnen zij zichzelf plaatsen binnen de sociale groep. De forums dienen zo als hulpmiddel voor het definiëren van hun identiteit.

33


Waarom bezoek je een forum? geen mening

4% 2%

9% om meer te weten te komen over mijn achtergrond, cultuur en religie

18%

om uit te vinden hoe anderen over bepaalde zaken denken

16%

om het nieuws bij te houden voor de lol

9% om steun, begrip en advies te krijgen van mensen met dezelfde culturele achtergrond anders, nl..

42% Figuur 4.2: Redenen om forums te bezoeken

Van de 36 respondenten van de middelbare school in Amsterdam en de respondenten op het debat van SMT bezoekt de grootste groep één keer per week een forum (zie Tabel 4.2). De absolute verschillen tussen de andere groepen zijn vrij klein. Bijna de helft bezoekt ten minste één keer per week een forum. Het aantal respondenten dat geen mening heeft, is verhoudingsgewijs vrij groot. Dat de respondent geen mening heeft, kan ook vertaald worden in dat de respondent niet zeker is over hoe frequent hij of zij een forum bezoekt. Tabel 4.2: Hoe vaak bezoek je het forum? geen mening 1x per jaar 1x per 3 maanden 1x per maand 1x per week 3 of 4x per week elke dag

totaal

4.4

aantal

%

7 1 5 6 9 5 3 36

19% 3% 17% 25% 14% 8% 100%

Virtuele discussies

Veel van de Marokkaans-Nederlandse websites met discussieforums zijn ontstaan doordat Marokkaanse jongeren zich niet konden herkennen in de Nederlandse media (D’Heanens in Linders en Goossens 2004:123). En ook omdat de Nederlandse media te veel aandacht zouden schenken aan de problemen die een relatief kleine groep Marokkaanse jongeren veroorzaakten. Om deze negatieve beeldvorming te doorbreken werden Marokkaans-Nederlandse websites opgericht. Marokkaanse Nederlanders bezoeken ook veel forums omdat ze op deze manier nieuwe leeftijdgenoten, jongens en meisjes kunnen ontmoeten, aldus een Marokkaans-Nederlandse vrouw van 23 jaar op het SMT-debat. Haar opmerking vond veel bijval onder de andere jongeren op het debat. Volgens de jongeren op het eerder genoemde debat, is voor het ontmoeten van leeftijdgenoten in het dagelijks leven weinig ruimte, omdat veel jongeren niet met leeftijdgenoten van de andere sekse mogen omgaan. Een andere mogelijke oorzaak voor het veelvuldige gebruik van forums door Marokkaans-Nederlandse 34


jongeren, is dat de jongeren met vragen over de islam en hun identiteit moeilijk terecht kunnen bij hun ouders of de imam. De vragen betreffen in dat geval taboeonderwerpen of zijn heel persoonlijk. Op de etnische specifieke websites vinden ze begrip vanwege een gedeelde culturele achtergrond en kunnen ze terecht met hun persoonlijke vragen vanwege de anonimiteit, aldus een deelneemster aan het SMT-debat. De websites met forums bevatten Marokkaans specifieke informatie en activiteiten. De islam neemt op al deze sites een prominente plaats in, al is er wel verschil tussen de sites. In de beschrijvingen van de websites hieronder zal dit duidelijk worden. Ook kan men op de websites gebruik maken van het advies van een zogenaamde cyberimam, kan men chatten en discussiëren over allerlei MarokkaansNederlandse onderwerpen, en zijn er Nederlandse vertalingen van de Koran te vinden. Onderwerpen die op bijna alle forums aan bod komen zijn ‘de islam’, ‘actualiteiten’, ‘vrouw-zijn’ en ‘liefde’. Gezien de identiteiten religieusspecifieke onderwerpen van de site, is het een veronderstelling dat deze forums de jongeren helpen met het construeren van een identiteit. In deze paragraaf is nagegaan wat de betekenis van de discussieforums is voor de identiteitsvorming van de bezoekers. In de paragrafen 4.4.1, 4.4.2 en 4.4.3 worden achtereenvolgens de geselecteerde websites met forums beschreven. Van elk forum zijn discussies geselecteerd, die aan de hand van aandachtspunten uit het theoretische hoofdstuk en uitspraken op de offline debatten geïnterpreteerd worden. Het eerste forum dat besproken wordt, is van de website ‘Marokko’.

4.4.1 De website ‘Marokko’ De website ‘Marokko’ is een product van etnomarketing bureau ‘Marokko Media’, een marketing bureau met een multiculturele doelgroep. Het doel van de site is om Marokkaanse jongeren te amuseren, informeren en aan het denken zetten over maatschappelijk en sociale verhoudingen binnen de Nederlandse samenleving (‘Marokko’ 2005: website). De website ‘Yasmina’ is een onderdeel van ‘Marokko’ en is vooral gericht op vrouwelijke Marokkaans-Nederlandse jongeren. Vanwege de vrouwelijke doelgroep besteedt ‘Yasmina’ veel aandacht aan onderwerpen als het huwelijk, uiterlijk, Marokkaanse damesmode in Nederland of de positie van de Marokkaanse vrouw in de samenleving. Dit gebeurt door middel van forumrubrieken en columns. Ook is er de mogelijkheid om aan een cyberimam vragen stellen over islam-gerelateerde onderwerpen. Als de bezoeker wil deelnemen aan een discussie, dan kan dat via het forum. Op de subsite, waarop het forum zich bevindt, kan de bezoeker doorklikken naar een groter forum dat onder ‘Marokko’ valt. Dit forum is samengegaan met het forum van ‘Yasmina’. In dit onderzoek wordt gekeken naar het samengevoegde forum van de website ‘Marokko’.

35


Bijvoorbeeld: “Waarom worden Nederlandse vrouwen Moslima?”

‘Marokko’ forum

rubriek discussie Bijvoorbeeld: “Marokkaanse jongeren en actualiteiten”

Figuur 4.3: Weergave website met forum Bron: eigen bewerking

Figuur 4.3 geeft weer hoe de bezoeker van de algemene site terecht komt op het forum en vervolgens in een discussie belandt. Alvorens een bezoeker op een discussie wil reageren ofwel wil

posten, of een nieuwe discussie ofwel thread wilt openen, hoort hij of zij zich eerst in te schrijven als lid. Het inschrijven wordt meestal niet onder eigen naam gedaan, maar onder een zelfverzonnen pseudoniem ofwel nickname. De homepagina van het samengevoegde forum van de websites ‘Yasmina’ en ‘Marokko’ bestaat uit een groot aantal rubrieken. Binnen alle rubrieken vinden discussies plaats. Om een beeld te krijgen van een homepagina is in Bijlage 6 een letterlijke weergave van de homepagina van het forum geplaatst. De populairste rubriek van het forum van ‘Marokko’ is “Marokkaanse jongeren, liefde en relaties”. Andere populaire rubrieken (rubrieken waar veel berichten worden geplaatst) zijn “Marokkaanse jongeren en actualiteiten” en “huwelijk en islam” (zie Figuur 4.4). Het valt op dat onder de populaire rubrieken, veel rubrieken met een zogenaamd ‘liefdesthema’ vallen. Dit kan het gevolg zijn van het feit dat ‘Yasmina.Marokko’ voorheen ‘Yasmina’ was, en als een soort Marokkaanse huwelijkswebsite fungeerde. Zoals hierboven al genoemd werd, is het forum van ‘Yasmina’ samengevoegd met het voor Marokkaans-Nederlandse jongens én meisjes opgerichte ‘Marokko’ en vormen ze samen een groter forum. Volgens beheerder Salmoen van ‘Marokko’ is de website als een van de eerste MarokkaansNederlandse websites begonnen met dating-, liefde- en relatierubrieken op het forum. Vergeleken met de andere websites, zoals de hieronder beschreven ‘Maroc’, geven deze rubrieken ‘Marokko’ een wat gedurfder imago. De liefdesrubrieken zijn volgens Salmoen drukbezocht en trekken vooral jonge bezoekers aan.

36


Marokkaanse jongeren en actualiteiten Marokkaanse jongeren , liefde en relaties huwelijk en Islam club uit het oog verloren liefde Marokkaanse trouwpartijen in NL en BE overige rubrieken

Figuur 4.4: Populairste rubrieken van ‘Marokko’ Bron: de website ‘Marokko’, 03-2005

De islam neemt een minder prominente plek in op het forum, dan bijvoorbeeld op het forum van de hieronder beschreven ‘Elqalem’. Dit blijkt uit het aantal rubrieken op het forum dat specifiek over de islam gaat (zie hiervoor ook de laatste drie Bijlagen). Echter, uit de discussieanalyses in dit hoofdstuk zal blijken dat ook in de rubrieken waar het niet speciaal om de islam draait, er toch ook over islamgerelateerde onderwerpen wordt gediscussieerd. De website ‘Marokko’ heeft ongeveer 80.000 geregistreerde leden (03-2005) en is daarmee de grootste van de drie onderzochte websites. In de hiernavolgende Tabel 4.3, is de lijst met de tien meest actieve leden van het forum weergegeven. De ene gebruiker is vaak aanwezig, maar post nooit een bericht en de ander discussieert elke dag actief mee. Ook zijn er nog gebruikers die ooit één keer een bericht hebben gepost en nooit meer zijn teruggekeerd. Het actiefste lid van ‘Marokko’ is het vrouwelijke forumlid met als nickname: Lady_moi. Zij heeft in het totaal 29.110 reacties gepost en dat komt neer op 32,8 reacties per dag. De forumleden zijn allemaal anoniem, omdat zij discussiëren onder zelf verzonnen pseudoniemen zoals SweetRose of beppie_truus. Naarmate de deelnemer vaker participeren aan een discussie, bouwen zij wel een imago op. Zo leren de deelnemers elkaar toch kennen, alleen dan onder hun anonieme nickname. Tabel 4.3: Meest actieve forumleden van ‘Marokko’, maart 2005 Naam

inschrijving

reacties

reacties per dag

geboortedatum

Lady_moi, vrouw SweetRose, vrouw doc25, man Uitgeblust, vrouw beppie_truus, vrouw Rita Maria, vrouw Najib26, man Angel21, vrouw grendel, man Onslaught, man

28-8- 2002 8 –2- 2002 16-9- 2002 28-5- 2002 8-2- 2002 27-6- 2003 28-3- 2002 31-3- 2002 10-10- 2002 30-11- 2001

29.110 17.691 10.804 8.549 8.045 7.837 7.428 7.255 6.901 6.778

32,80 16,27 12,45 8,74 7,39 13,42 7,14 7,00 8,18 5,85

1-1- 1986 18-6- 1984 30-5- 1977 11-3- 1982 26-05-1982 29-10- 1976 3-4- 1976 12-10- 1981 4-5- 1969 1-12- 1978

Bron: de website ‘Marokko’, 03-2005

37


De meest leden vallen binnen de leeftijdscategorieën 16-20 en 21-25 jaar, zoals in Figuur 4.5 te zien is.

35

%

30 25 20 15 10 5 0

0-15

16-20 21-25 26-30 31-40 40+

jaren

Figuur 4.5: Leeftijd forumleden ‘Marokko’, 2005 (procenten)

Bron: de website ‘Marokko’, 03-2005

4.4.1.1 Forumdiscussies op de website ‘Marokko’ In deze subparagraaf worden twee discussies van het forum van ‘Marokko’ geanalyseerd. De eerste discussie heeft als titel “Ik en een Surinamer…” en gaat over gemengde relaties. De tweede discussie is getiteld “Baard of geen baard/hoofddoek of geen hoofddoek?” en handelt over wanneer men een goede moslim is.

Discussie 1:

“Ik en een Surinamer…” (‘Marokko’ 2004: website). Deze discussie komt uit de populairste rubriek “Marokkaanse jongeren, liefde en relaties”. Jongeren discussiëren hier over wanneer liefde, seksualiteit, of bijvoorbeeld strakke kleding halal of haram is. Ook worden problemen met relaties voorgelegd. Een voorbeeld hiervan is de discussie “Ik en een Surinamer…”. De discussie is begonnen op 27 maart 2004 en meer dan een jaar later geëindigd op 28 juli 2005, en heeft 774 reacties ontlokt. Er hebben 300 forumbezoekers deelgenomen aan de discussie. Elke deelnemer heeft dus gemiddeld 2,6 berichten geplaatst in deze discussie. De deelnemers die hieronder geciteerd worden, hebben gemiddeld acht berichten geplaatst in deze discussie. Bij hun citaten is de datum geplaatst omdat deze discussie, in tegenstelling tot de andere geanalyseerde discussies een tijdspanne van meer dan een jaar bestrijkt. De discussie begint met de oproep van Yaamina: …ik ben een meisje van 20 en ga al 2 jaar met een Surinaamse jongen van 22, en ben heel

erg gelukkig met `m en zou ook geen leven zonder hem kunnen voorstellen! en het gaat dus heel erg goed met tweeën en begrijpen mekaar volkomen het leuke ervan is dat ik hem niet 38


alleen zie als iemand van wie ik hou en met wie ik me leven wil delen maar ook als een goeie vriend bij wie ik dus terecht met al mijn problemen en me dus ook steunt,wat ik hiermee probeer te zeggen is dat je niet perse met een Marokkaan hoef te gaan om gelukkig te zijn! ik vind dat als jij denkt dat je echt veel van degene houdt dat afkomst of geloof niet zoveel meer uitmaakt,het is nu eenmaal de jongen waar ik zielsveel van hou en anders om ook! Dit eerste bericht zou geïnterpreteerd kunnen worden als het aan de kaak stellen van culturele en religieuze gebruiken binnen de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap. Uit het theoretische hoofdstuk zijn een aantal items geselecteerd. Met behulp van deze aandachtspunten zijn de discussies geselecteerd. De aandachtspunten komen dan ook logischerwijs in verschillende gedaantes terug in de discussies en worden gebruikt om de discussiecitaten te interpreteren en om meer inzicht te krijgen in de betekenis van de discussies voor de identiteitsvorming. Bijvoorbeeld het item ‘Cultuur is geen statisch begrip en is altijd in beweging door communicatie’ (Tennekes 1991); doordat de discussiestarter het hebben van een niet-moslim partner en een niet-Marokkaanse partner bespreekbaar maakt, kan er een stap in de richting van een verandering in denken en cultuur gemaakt worden. Uit onderstaande reacties en andere geselecteerde discussies, zal echter blijken dat het hebben van een niet-moslimpartner of een niet-Marokkaanse partner een nog niet wijd verbreide gedachte is. ‘Gedragsverwachtingen van de etnische deelidentiteit’ (Verkuyten 1999) is ook in hoofdstuk twee behandeld en komt naar voren in deze discussie. Er bestaan gedragsverwachtingen ten opzichte van elkaar binnen de etnische groep Marokkaanse Nederlanders. Deze gedragsverwachting is concreet dat je als Marokkaans-Nederlandse moslim een partner behoort te hebben die van dezelfde etnische en religieuze afkomst is. Ook op het offline debat, georganiseerd door SMT en Marokko Media, werd deze opvatting gedeeld. Uit de discussies op het debat leek het voor velen vanzelfsprekend dat men trouwde met een Marokkaanse moslim. Dat de gedragsverwachting sterk leefde onderling bleek ook uit het verhaal van een Marokkaans-Nederlandse jongeman op het SMT-debat. Hij had verscheidene autochtone vriendinnen gehad, maar wilde uiteindelijk toch liever trouwen met een Marokkaanse vrouw. Dit, omdat ze elkaar dan beter zouden begrijpen, vanwege dezelfde culturele afkomst en vanwege de druk om een Marokkaanse moslima te huwen, vanuit de familie -en vriendenkring van de jongeman. Dat er uitzonderingen zijn, blijkt uit het bericht van de discussiestarter en onderstaande geselecteerde citaten. De meeste deelnemers reageren ronduit negatief op het bovenstaande bericht, en zeggen dat het niet mag, omdat hij ten eerste een Surinamer is, en ten tweede geen moslim. Ook vinden de meeste deelnemers dat het respectloos naar de ouders toe is, om niet hun wens te vervullen om met een moslimpartner thuis te komen. Van de eerste 50 reacties, zeggen er 39 dat een gemengde relatie uit den boze is.

Nouredinne_el reageert op 27 maart 2004 als volgt: …maar heb je niet aan je ouders gedacht wat die er van zullen gaan vinden. ik ben r opzich tegen ook als het anders om zou zijn. Als mijn zusje met een neger thuiskomt dan maakt me vader hem af en als hij dat niet zou doen doe ik het wel…

39


Een enkeling reageert bemoedigend, zoals Sammmy op 27 maart 2004:

zolang jij maar gelukkig bent met hem... en hij met jou.... en je ouders en familie met jullie.... en Allah swt met iedereen… Het onderstaande positieve bericht op 28 maart 2004 van Naoual1985 beroept zich op een korantekst:

O mensheid! Wij hebben u uit een man en een vrouw geschapen en hebben u tot volken en stammen gevormd om elkaar te leren kennen – om van elkaar te leren – niet om elkaar te vernederen of trots te zijn op afkomst of huidskleur… (koran 49:13). Ik hoop dat dit genoeg zegt! Het kan wel goed komen.. Ik heb er alle vertouwen in. Ik ken genoeg Nederlanders die bekeerd zijn en die het beter doen dan de meeste Marokkanen, dus het kan maar dan moet het wel gebeuren… Een negatieve reactie is bijvoorbeeld deze van NorthStar op 28 maart 2004:

Ewa, Yaminaa...wij marokkanen zijn voor elkaar bestemd, en jij moet zo nodig een neger uitkiezen? Er zijn genoeg marokkaanse jongeren, die jou leven gelukkig kunnen maken, en tevens de cultuur en geloof in het leven blijven behouden. Met alle respect, maar je zal hierdoor flink naar je identiteit gaan zoeken. Ten eerste je ouders zijn er op tegen, en het is niet dat zij je geluk willen onthuoden, maar het is een toon van de liefde en bezorgdheid voor je. Zij willen jou het allerbeste wensen en vergeet niet, dat ouders vrijwel vaak en uiteindelijk toch gelijk krijgen. Als ik eerlijk mag zijn, je bent fout bezig. Maar het is jouw keus en de liefde maakt blind. Ik hoop voor jou, dat je snel herstelt bij je ogen, want wat je ziet is een liefdes illusie, en zal ook niet lang gaan duren. Je geeft het aan op een forum, maar waarom als je zoganaamd gelukkig bent. Jij wil reacties horen, dus toch een beetje onzeker over je relatie. In ieder geval veel geluk in de "liefde" Peace for my brothers and sisters from maroc. Uit bovenstaande reacties blijkt hoe belangrijk de islam voor bijna alle deelnemers is. In het theoretische hoofdstuk werd al gewezen op de niet afgenomen sterke ‘beleving van en identificering met de islam’, naar gelang de generaties (Phalet en Ter Wal 2004E, Dessing 2005). De bovenstaande citaten zijn hier een goed voorbeeld van. NorthStar zegt bovendien dat Yaminaa naar haar identiteit zal gaan zoeken wanneer zij niet met een Marokkaanse moslim een relatie heeft. Als reden noemt

NorthStar dat de familie erop tegen zal zijn, wanneer je met een niet-moslim of -Marokkaan een relatie aangaat. Uit deze citaten blijkt dat de identiteit sterk gekoppeld wordt aan familie en religie, en dat er problemen worden voorzien wanneer men niet volgens de regels van de familie en religie leeft. Daarnaast is het opvallend in het laatstgenoemde citaat van Northstar dat zij beweert dat de discussiestarter Yaamina, haar bericht plaatst om reacties te ontlokken. Northstar is van mening dat de Yaamina eigenlijk onzeker is over haar relatie. In deze uitspraak komt goed de betekenis van het discussiëren op een forum naar voren. In het theoretisch hoofdstuk wordt hierover gezegd dat participanten mee doen aan een discussie om bijvoorbeeld reflectie te krijgen op de plaats die zij innemen in de sociale groep en op de identiteit (Garramore, Harris & Anderson 1986). Het bericht van

Yaamina zou in dit licht geplaatst kunnen worden, en daarmee gezien kunnen worden als zoeken naar de plaats die zij inneemt in de sociale groep. Meer concreet wil Yaamina, de discussiestarter, meningen horen van leeftijdgenoten, en leden van dezelfde etnische groep over haar gemengde 40


relatie. Met deze meningen kan zij haar plaats binnen deze etnische groep bepalen en daarmee haar reflectie op haar identiteit bewerkstelligen. De verdere reacties in deze discussie zijn overwegend negatief, waarbij de ene deelnemer zo ver gaat, dat er sprake is van discriminatie, en de ander wat genuanceerder is en waarschuwt voor problemen met ouders, de islam en de gemeenschap. Wat wel duidelijk is, is dat gemengde relaties onder de deelnemers ‘taboe’ zijn.

Discussie 2:

“Baard of geen baard/ hoofddoek of geen hoofddoek?” (‘Marokko’ 2005: website). Deze discussie kom uit de rubriek “Huwelijk en Islam. Alles over het huwelijk binnen de Islam”. In de periode 22 oktober 2005 tot 29 oktober 2005 worden er 87 reacties geplaatst door 29 deelnemers. Elke deelnemer heeft gemiddeld drie berichten op zijn of haar naam staan, in deze discussie. De discussie wordt gestart door Mopalestina met het volgende bericht:

Salaam alaikoem broeders en zusters Voor broeders zouden jullie trouwen met een meisje zonder hoofddoek. En voor zusters zouden jullie trouwen met een jongen zonder baard. Ik zelf zou nooit met een meisje trouwen zonder hoofddoek, waarom omdat ik vind dat een meisje zonder hoofddoek Allah azza wa jall niet vreest. Ik vraag Allah azza wa jall dat Hij me een goede oprechte vrouw schenkt. Wa salaamoe alaikoem Er bestaat geen twijfel over dat het niet dragen van de hidjaab behoort tot de grote zonden omdat de Profeet (vzmh) waarschuwt voor een strenge bestraffing voor de vrouwen die hun aantrekkelijkheden openlijk tonen, hij Profeet (vzmh)zei: “en groep inwoners van het Vuur heb (ik in mijn tijd) nog niet gezien:”En vrouwen die gekleed doch naakt zijn. In feite start Mopalestina een discussie over hoe strikt de heilige leer van de islam nageleefd moet worden. Het bericht is daarmee een illustratie van de bevinding uit hoofdstuk twee, dat jongeren steeds meer ‘het internet op trekken om antwoorden te vinden op hun vragen over bijvoorbeeld identiteit en religiositeit’ (d’Haenens e.a. 2004) en dat dit past bij een meer ‘individualistische islam’ (Phalet en Ter Wal 2004E). Ook uit gesprekken tijdens de debatten bleek dat jongeren deze tendens beamen. Een Marokkaans-Nederlands meisje van negentien jaar vertelde dat ze moeilijke vragen over bijvoorbeeld taboeonderwerpen, liever op het internet stelde dan persoonlijk aan haar ouders of de imam. De vraag waar ze mee worstelde was in dat geval te persoonlijk of haar ouders zouden het misschien niet begrijpen. Op de forums, zoals ‘Marokko’ begrijpen zij haar wel, aldus het meisje op het SMT-debat. Hieruit blijkt ook de betekenis van de forumdiscussies voor de deelnemers. In de forumdiscussies kunnen jongeren die worstelen met persoonlijke vragen waar een taboe op rust, hun ei kwijt. Op de etnisch-specifieke forums vinden zij begrip voor hun situatie. In het theoretisch hoofdstuk werd gesproken over de vraag ‘Hoe een goede moslim te zijn in het seculiere Nederland?’ waar veel Marokkaans-Nederlandse jongeren mee worstelen. Deze discussie is daar ook een voorbeeld van. Zoals al in hoofdstuk twee werd behandeld, blijkt het dat jongeren met vragen over hun identiteit, over hun moslim-zijn in het westerse Nederland, in mindere mate beroep doen op de islamitische gemeenschap en het verenigingleven. Volgens Phalet en Ter Wal is er sprake van een verminderde religieuze participatie onder de jongeren, maar de identificatie met de islam is 41


onverminderd groot (2004E). De citaten zijn een goed voorbeeld van de grote identificatie met de islam. Daarnaast blijkt ook dat de jongeren een discussieforum, als nieuw communicatiemiddel, aangrijpen om hun vragen beantwoord te zien worden, in plaats beroep te doen op een traditionele vraagbaken, zoals een imam. Van de 25 deelnemers denken er tien dat je pas een goede moslim bent als je een hoofddoek of baard draagt. De andere vijftien deelnemers hebben hier een iets tolerantere visie op. Van de 25 deelnemers is in ieder geval iedereen het ermee eens dat het dragen van een hoofddoek of een baard sowieso goed is. Of alle mannelijke deelnemers ook daadwerkelijk een baard dragen is onwaarschijnlijk, omdat 15 deelnemers een tolerante visie op deze praktisering hebben. Omdat alle deelnemers toch in principe achter het dragen van een baard staan, identificeren zij zich wel met de islam. De reacties hieronder zullen dit verduidelijken.

MoZlima reageert als volgt op het eerste bericht: Salaam aleykom, Een baard is belangrijk in de Islaam net zoals alle zaken in de Deen belangrijk zijn. Maar je dient altijd eerst te kijken naar waarom een persoon geen hijaab draagt, of zijn baard niet laat groeien. Het kan zijn dat een jongeman geen baard groei heeft, of dat een zuster heel erg graag de hijaab wil dragen maar dat ene duwtje in de rug nodig heeft. En misschien kan jij net dat ene duwtje geven… MoZlima heeft een iets minder strikte visie op het dragen van een hijaab en een baard: sellam broeder Het hele probleem is dat je nooit aan t uiterlijk kan zien hoe iemand is en dat geldt voor mensen met en zonder hoofddoek en met of zonder baard.................. Ik vind het persoonlijk beledigend voor sommoge meisjes die geen hfddoek dragen of mannen zonder baard, gelijk worden zo beoordeelt op hun uiterlijk en men weet dan ook gelijk dat bv zo iemand niet deugt of naar de hell gaat....... Ik begrijp dat jou keuz naar een meisje met hfddoek gaat en dat respecteer ik. Maar laat de andere met rust of beoordeel ze niet dan................. Ik draag zelf geen hfdoek maar, heb nooit een vriendje gehad, nooit gerookt of gedronken, bid 5 x p dag, houd alles op de hoogte als het om de islam gaat en verdedig het ook, ben hand gevraagd en gelukkig getrouwd zonder relatie ofzo,Ik pas mn gedrag aan als moslim etc etc. [ behalve kleding] Ik ontken niet dat je geen hfddoek hoeft te dragen want dat is gewoon verplicht als moslima en dat geldt ook voor de broeders, lange kleren en wijd over de achterwerk, navel mag niet zichtbaar zijn of knieen, een baar enz. is geen anval op jou maar ik wilhet ook kwijt ma3a salama. Ladylo deelt deze overtuiging: …ik beoordeel een mens niet alleen op haar/zijn uiterlijk. Ik beoordeel iemand op haar of zijn daden en intenties... Asma_Amsa reageert op Shariza: Salam oe alaikoem zuster Ik wil u niet beoordelen ofzo dat is mijn taak niet en zeker niet mijn bedoeling. Maar als je hamdoulilah praktiserend bent zoals je hier boven schrijft . Hoe komt het dan dat je geen hoofddoek draagt het is toch een verplichting. Ik hoor de meeste meisjes en jongens zeggen ja ik ben praktiserend dit en dat maar die meisjes dragen geen hoofddoek en de jongens scheren elke morgent hun baard en dat begrijp ik niet.

42


Net als Asma_Amsa vindt AbdelSabr het onbegrijpelijk dat men de regel van een hoofddoek en baard niet strikt volgt. AbdelSabr zegt dat een baard of hijaab geen bijzaak is, maar een hoofdzaak.

AbdelSabr heeft beduidend meer berichten geplaatst dan het gemiddelde. Hij neemt bijna een kwart van de van de berichten in deze discussie voor zijn rekening.

Mag ik even snel wat zeggen. Geloof wordt in daden vertaalt, en de baard is een daarvan. Baard is geen bijzaak het is een verplichting, het scheren ervan is een verminking en op vrouwen lijken. Als je dat een bijzaak vindt , dan zijn geen alcohol drinken, goed tegen de vrouw enz ook allemaal bijzaken. Je hoort geen enkel sunnah te verwerpen vooral sunnah's die verplicht zijn. Hijab aan doen, en baard laten zijn daden, en als je met iemand gaat trouwen dan kun je alleen de daden zien, en daarmee moet je je keuz emaken. Je kunt niet zien wat in de hart van persoon zit dat kan alleen allah(swt), de uiterlijk en innerlijk zijn allebei heel erg belangerijk in de Islam!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!!!. Casa_stylooo vraagt zich af wanneer je een goede moslim bent. Haar vraag is een duidelijk voorbeeld van hoe een virtueel forum jongeren kan helpen bij vragen over ‘Hoe een goede moslim te zijn?’. Deze vragen zijn direct gerelateerd aan onzekerheden en onduidelijkheden over het moslim-zijn in een westers land.

Ik heb een vraag , is hijeb nou wel of niet verplicht? En als je wel als een goede moslim leeft dus 5x per dag bid , vasten enz. maar geen Hijeb draagt...wat staat daar over in de koran?Leef je dan als een slechte moslim..? AbdelSabr reageert hier fel op en zegt dat het zeker verplicht is. Hijab is verplicht!!! daar is geen twijfel aan. Iemand die 5x bidt, vast enz maar alcohol drinkt wat vind jij van zo een persoon?, en geen hijab is denk ik erger, hijab is niet alleen verplicht, maar brengt vele voordelen voor de vrouw, en het is een soort kenmerk van de moslima net zoals de baard dat is van de moslim man, alleen is de hijab belangerijker. Maar vervolgens krijgt de discussie een andere toon doordat AbdelSabr een praktische vraag stelt (zie citaat hieronder). De discussie verandert van vragen over theologische principes naar een vraag over de praktische uitvoering van deze principes.

Precies als je dan praktiserend wil worden moet je er zoiets voor over hebben, en je baard laten staan. Maar wat ik me dan af vraag hé, misschien domme vraag. Maar hoe lang moet zo'n baard dan zijn? Je mag niet scheren of bijknippen. Selef_u_salih geeft advies, en refereert hierbij aan moslimgeleerden aan: …de baard is de schoonheid van de man, de baard mag je bijknippen zoals aantal oulama(geleerden) zeggen als je je baard vastpakt met je vuist onder je kin en wat onder je vuist uitkomt kan je bijknippen. Rbatia112 reageert op iemand die zegt dat je je baard moet laten staan en dat je dan pas een goede moslim bent. Een baard is volgens rbatia112 niet voldoende om een goede moslim genoemd te worden; er komt meer bij kijken.

Als jij denkt dat een baard laten staan alles is nou mooi. Ik vind van niet, baard komt als je daadwerkelijk goed praktiserend bent, en dat blijft niet alleen bij 5 keer per dag bidden, om het ff kortf te zeggen, safie klaar dan ben ik praktiserend genoeg baard erbij klaar En wie zegt nou dat als een jongen geen baard laat staan, geen goede daden verricht? En nogmaals zoals een zuster hiervoor al zei de daden, intenties etc. van een persoon zijn veel en veel belangrijker dan die ene baard, waar jij zo mee zit.

43


Aya_Casawia roept in het onderstaande bericht iedereen tot orde, en heeft wellicht een meer ‘individualistischere kijk’ op de ‘praktisering’ van de islam, omdat ze in feite zegt dat ieder voor zichzelf verantwoording bij Allah moet afleggen en niet bij elkaar.

Laister!! Sommige mensen zijn echt verkeerd bezig met het oordelen over andere mensen. Wie geeft ons het recht om iemand een goede of een slechte moslim te noemen? Wij hebben dat recht niet. Allah SWT is de enige die ons daar op kan beoordelen, met baard of zonder baard met hoofddoek of zonder hoofddoek. AbuMaalik stelt het heel simpel: …het is heel eenvoudig... je kunt geen 'Aaisha eisen, als jij zelf geen Mohammed kunt bieden wa Allahu a'lem. Soumaya_007 vraagt zich af of een baard een verplichting is of een slechts een richtlijn: …is een baard nou verplicht of een sunnah. Sssalima verwoordt het als volgt: …bijna verplicht zie het als een stoplicht en de baard staat op orange. Bovenstaande citaten zijn duidelijke voorbeelden van hoe een virtueel forum jongeren kan helpen bij het beantwoorden van vragen over hun moslimidentiteit en het oplossen van onzekerheden hieromtrent. Zij stellen elkaar vragen en vergelijken hun mening met die van anderen. Hierdoor kunnen zij hun eigen mening plaatsen binnen het scala van opvattingen dat in een discussie voorbij komt. Of de deelnemers van opvatting veranderen of dat zij voet bij stuk houden is niet te meten binnen het tijdsbestek van dit onderzoek. Hier wordt later op terug gekomen in de aanbevelingen.

4.4.2 De website ‘Maroc’ ‘Maroc’ is een Marokkaans-Nederlands georiënteerde website. ‘Maroc’ is in 1997 opgezet als chatbox ‘Maroc’ en in 1998 uitgegroeid tot de stichting ‘Maroc’, met bijbehorende website en forum. Het heeft 35.784 geregistreerde leden, waarvan er 11.029 als actief lid worden (minstens drie keer ingelogd) beschouwd. De verhouding man/vrouw is respectievelijk 45%- 55% (2005: website). De site bevat net als ‘Marokko’ verschillende rubrieken, zoals quizzen, columns, boeken, dating, muziek en een forum. De homepagina van het forum van ‘Maroc’ is in Bijlage 7 geplaatst. Daarnaast is er een Nederlandse vertaling van de Koran te raadplegen. Er bestaat ook een rubriek buiten het forum, genaamd “islam en seksualiteit” waar thema’s waarop een taboe rust, zoals ‘homoseksualiteit’ bespreekbaar worden gemaakt. Dit is een erg populaire subsite, aldus de redactie (2005:website). Hieruit blijkt dat internet als medium zich uitstekend leent voor het bespreekbaar maken van taboes. De populairste rubriek van het forum van ‘Maroc’ is echter niet een rubriek over taboeonderwerpen, maar de rubriek “Wie schrijft die blijft” (zie Figuur 4.6). In deze rubriek kunnen jongeren over allerlei onderwerpen discussiëren. Dit kan variëren van discussies over discriminatie of politiek tot minder serieuze onderwerpen. De rubriek die volgt in populariteit is de actualiteitenrubriek “Het nieuws van de dag”. Opvallend is dat vergeleken met ‘Marokko’ het forum van ‘Maroc’ de zogenaamde liefdesrubrieken

minder

populair

zijn.

Andere

rubrieken

die

opvallen

op

‘Maroc’

44

zijn


“Verantwoordelijkheid”, een rubriek over de samenleving, en “Media en beeldvorming”, een rubriek over de invloed van de berichtgeving over Marokkanen. Daardoor kan ‘Maroc’ getypeerd worden als een serieuzer forum dan zijn tegenhanger ‘Marokko’. In gesprek met Salmoen, beheerder van Marokko Media, vertelt hij dat de achterban van ‘Maroc’ al lang meegaat en dus is meegegroeid en ouder geworden. De vrij stabiele achterban van ‘Maroc’ wordt door Salmoen geschat op 400 jongeren. ‘Maroc’ pretendeert zich meer te richten op de hoogopgeleide Marokkaanse Nederlander. Rubrieken als “Verantwoordelijkheid” en “Media en beeldvorming” zijn hier een voorbeeld van.

wie schrijft die blijft het nieuws van de dag Islam en meer overige girlsbord

Figuur 4.6: Populairste rubrieken van het forum van ‘Maroc’ Bron: de website ‘Maroc’

4.4.2.1 Forumdiscussies op ‘Maroc’ In deze subparagraaf wordt een discussie van het forum van ‘Maroc’ geanalyseerd. De discussie heeft als titel “Twee geloven op 1 kussen daar slaapt de duivel tussen”. De discussie handelt over de kwestie of een relatie met een niet-moslim kans van slagen heeft.

Discussie 3:

“Twee geloven op 1 kussen daar slaapt de duivel tussen?” (‘Maroc’ 2003:website). Deze discussie kom uit de rubriek “Verantwoordelijkheid, Als we allemaal een stukje nemen krijgt niemand een hernia”. In deze rubriek kan gediscussieerd worden over onderwerpen die de maatschappij of samenleving aangaan. In deze rubriek wordt een discussie gestart op 25 april 2003 door een autochtone student Martha, die voor haar studie de mening van de forumbezoekers wilt weten over “een Marokkaanse islamitische man die getrouwd/relatie heeft met een niet -islamitische vrouw”. Aan de discussie is ook een zogenaamde peiling toegevoegd waar 309 forumbezoekers hun antwoorden hebben gegeven op de volgende vraag: “Kan een Marokkaanse islamitische man trouwen met een niet islamitische vrouw?” (2005:website). Resultaten zijn opgenomen in Figuur 4.7. Dat de stelling de gemoederen onder de forumbezoekers bezig houdt, blijkt uit het feit dat de discussie van 25 april 2003 tot 15 november

45


2005 voortduurt. Aan de discussie nemen in het totaal 44 forumbezoekers deel. Deze plaatsen in het totaal 77 berichten, wat neer komt op gemiddeld 1,75 berichten per deelnemer (2005: website). 4%

Nee, het cultuur verschil is te groot Nee, een marokkaanse vrouw gaat boven alles Nee, w ant de kinderen krijgen een identiteitsprobleem

2% 1%

Nee, dat gaat de familie nooit accepteren Nee, dat is handelen tegen beter w eten in

7% 3%

Ja, als de opvoeding van de kinderen maar islamitische is

7% 29%

Ja, als je maar gelukkig bent Ja, men is vrij een eigen keuze te maken Ja, indien de familie het er mee eens is

31% 4%

Ja, dat kan mits ze het geloof aanneemt

0%

12% 5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Figuur 4.7: Kan een Marokkaanse islamitische man trouwen met een niet islamitische vrouw?” (procenten) Bron: de website ‘Maroc’

Van de forumbezoekers die hun mening hebben gegeven heeft 31% gestemd voor de opvatting “ja, men is vrij een eigen keuze te maken”. De tweede grootste groep (29%) kiest voor de andere tolerante optie namelijk “Ja, als je maar gelukkig bent”. De derde grootste groep (12%) denkt dat het huwelijk zal werken, mits de niet-islamitische vrouw het geloof van haar man aanneemt. Over het algemeen staat de grootste groep (75,1%) van de deelnemers positief tegenover een gemengd huwelijk. Een reactie hierop van Poesjkin:

Bijna 75 procent vult één van de ja-mogelijkheden in. Gauw naar de media met deze enquête en laten zien dat niet iedereen een radicaal is. In het theoretische hoofdstuk werd al gesproken over een ‘negatief discours’ en ‘vooroordelen’ in media en politiek rondom de islam en Marokkaans-Nederlandse jongeren. Poesjkin heeft dit negatieve discours ook opgemerkt en maakt om deze reden zijn opmerking. Wellicht ziet Poesjkin graag dat er tegengeluiden te horen zijn in de media en dat het ‘nieuw realisme discours’ doorbroken wordt. Dat Marokkaans-Nederlandse jongeren zich ergeren aan de berichtgeving rondom termen als immigratie, allochtonen en de islam, bleek ook op de verschillende offline debatten die bezocht zijn. Zo werd letterlijk gezegd op een drietal debatten, georganiseerd door onder andere Jongerencentrum Argan in Amsterdam, dat de woorden ‘allochtoon’ en ‘immigratie’ een “…vieze bijsmaak…” oftewel een negatieve connotatie, hebben gekregen. De woorden werden niet meer bruikbaar geacht voor het verdere debat over deze problematiek. Een greep uit de reacties: zoals deze van Beertje:

46


…ik denk dat zo'n relatie niet lang vol te houden is, want uiteindeljk gaat de marokaanse cultuur botsen met dat andere cultuur;vooral wanneer er kinderen zijn. De vader wil natuurlijk de kinderen op de marokaanse manier opvoeden en de moeder op haar manier... Verder speelt ook de geloof een belangrijke rol....vooral wanner ze hun kinderen op een gelovige manier willen opvoeden. Bovenstaande reactie geeft aan dat er een grote waarde wordt gehecht aan de cultuur en de islam. In het theoretische hoofdstuk wordt in dit verband gesproken over een wetenschappelijk onderscheid tussen een statisch en een dynamisch cultuurbegrip. Uit het bovenstaande bericht kan worden afgeleid dat de Marokkaans-Nederlandse man en de Nederlands autochtone vrouw, zoals in de stelling wordt verondersteld, een andere cultuur hebben en dat die zullen botsen wanneer zij samen komen. De opvatting van Beertje is dat cultuur en religie statisch zijn. In het theoretische hoofdstuk wordt benadrukt dat cultuur niet zo statisch en rechtlijnig zijn. Door middel van communicatie in een relatie of op het discussieforum is cultuur altijd in beweging en aan het veranderen en daardoor juist dynamisch. Door op het forum te discussiëren komt Beertje in aanraking met andere opvattingen en wellicht dat zij op langer termijn nieuwe opvattingen over in dit geval cultuur ontwikkelt10. Doordat een discussieforum een groot aantal bezoekers kan bereiken, kunnen de virtuele forums als communicatiemiddel veel betekenen voor de dynamiek van cultuur. Anders dan face-to-facecommunicatie, is virtuele communicatie veel laagdrempeliger en kan het veel meer mensen van allerlei allooi bereiken. In deze discussie lijken veel jongeren van verschillende afkomsten deel te nemen. Dit is niet altijd te achterhalen, omdat in het persoonlijke profiel van elke deelnemer, niet de etniciteit hoeft worden opgegeven. Wel kan er aan een reactie worden afgelezen of iemand Marokkaans-Nederlands is, of anders. Soms vertellen de nicknames ook iets over de afkomst, omdat deze dan typisch Marokkaans of juist Nederlands is. Een voorbeeld hieronder van Linda@Ejimo:

…Ik zou mezelf namelijk nooit bekeren , omdat ik dan ook weer het gevoel zou krijgen dat ik dan mijn eigen cultuur en dus ook mijn eigen identiteit aan de kant schuif en zou dus ook niet hetzelfde van mijn partner verwachten. Ik ben zelf trouwens als Nederlandse getrouwd met een Joodse Nigeriaan , dus ik weet wat `t is om twee culturen bij mekaar te gooien en het beste uit die twee culturen te halen… Van de 41 deelnemers lijken er twaalf autochtoon Nederlands te zijn (33% van de berichten is door een autochtone Nederlander gepost). Dit is vastgesteld op basis van het bericht dat zij hebben gepost of de typisch Nederlandse nickname zoals bijvoorbeeld Ingeborg. Het feit dat op het forum wordt gecommuniceerd met andersdenkenden en met mensen van verschillende afkomst is bevorderend voor de ‘dynamische ontwikkeling van cultuur’. Een reactie van een Wereldreizigste:

“Ik vind het juist geweldig dat twee culturen (evt zelfs twee geloven) samen kunnen smelten in een verbond van liefde, van eenheid (..)”.

10 In de tijdspanne van dit onderzoek is het niet haalbaar om te onderzoeken of opvattingen van deelnemers daadwerkelijk veranderen, naarmate zij blootgesteld worden aan verschillende meningen op het forum.

47


4.4.3 De website ‘Elqalem’ ‘Elqalem’ is een islamitische website en heeft 203 geregistreerde gebruikers waarvan 179 actief zijn (03-2005). De gegevens zijn verzameld in maart 2005, daarna is het forum veranderd en is het archief van discussies op de website verloren gegaan of van de website afgehaald. De initiatiefnemers noemen zichzelf de ‘Islamitische Al Jazeera’ in Nederland (Brouwer en Wijma, te verschijnen in 2006). Het forum is, qua leden en aantal discussies, klein vergeleken met de forums van ‘Marokko’ en ‘Maroc’. ‘Elqalem’ is naar eigen zeggen een neutraal internetmagazine met forum. Echter, de columns op de website nemen een duidelijk islamitisch standpunt in. De islamitische site is ondermeer ontstaan als reactie op de negatieve berichtgeving over de islam in de media. Het doel van deze website is om islamitische jongeren kritisch te informeren over (internationale) politiek en onderwerpen zoals anti-islamisme, onrechtvaardigheid en ‘al datgene dat onmenselijk is’. ‘Elqalem’ hamert op een terugkeer naar de basis, naar de ware islam, om zo een sterke oppositie te voeren tegen de ongelovigen. Op de website zijn verder een aantal zeer kritische en vaak cynische columns te lezen over actualiteiten of bekende rechtse politica zoals Geert Wilders, Ayaan Hirsi Ali, of de zogenaamde fundamentalisme-indeling van de AIVD (februari 2005). Het laatste onderwerp betreft een indeling van moslims in acht categorieën. Volgens de AIVD valt ‘Elqalem’ samen met de politieke partij AEL in categorie nummer twee: ‘geweldloos radicaal islamitisch puritanisme’. Zelf vinden ze deze indeling een overschatting en een lachwekkend gegeven. Op het discussieforum van ‘Elqalem’ kan men discussiëren over onderwerpen die op de forums van ‘Maroc’ en ‘Marokko’ ook worden behandeld, maar wel allemaal vanuit een islamitisch referentiekader (zie Bijlage 8). Vergeleken met de andere twee websites, die hierboven beschreven zijn, wordt de islam expliciet uitgedragen op ‘Elqalem’. Tijdens de ramadan bijvoorbeeld, werd gewaarschuwd dat het discussiëren op het forum niet mocht leiden tot het verzaken van het gebed. De populairste rubriek van ‘Elqalem’ is “islamitische jongeren en actualiteiten” (zie Figuur 4.8). De rubriek die daarop volgt is “Elqalem Theehuis”. In deze rubriek kunnen islamitische jongeren over allerlei serieuze en minder serieuze onderwerpen met elkaar discussiëren.

48


Islamitische jongeren & actualiteiten Elqalem theehuis

Moslims in de wereld

Elqalem gedichten & verhalen Elqalem.nl

overige

Figuur 4.8: Populairste rubrieken van het forum van ‘Elqalem’ Bron: de website ‘Elqalem’ 03-2005

4.4.3.1 Forumdiscussies op ‘Elqalem’ In deze subparagraaf worden twee discussies van het forum van ‘Elqalem’ geanalyseerd. De eerste discussie draagt de titel “Wat is belangrijker voor jou? Geloof, liefde, ouders en cultuur?”. De tweede discussie is genaamd “Moslims moeten rekening houden met hun omgeving” en handelt over de kwestie of moslims rekening moeten houden met de angst voor terrorisme die onder veel Nederlanders leeft.

Discussie 4:

“Wat is belangrijker voor jou? Geloof, liefde, ouders en cultuur” (‘Elqalem’ 2004: website). De discussie komt uit de rubriek “Moslims in de wereld”. Deze rubriek is van naam veranderd na maart 2005 en is sinds november 2005 “Moslim-zijn in Nederland” genaamd. De discussie vond plaats in een tijdspanne van 31 december 2004 tot en met 12 januari 2005. In dit tijdsbestek werden door tien deelnemers veertien berichten geplaatst. Elke deelnemer heeft gemiddeld anderhalf bericht geplaatst. Van de tien deelnemers kiezen acht per definitie voor het geloof, in plaats van voor liefde, ouders of cultuur. De andere twee zijn niet duidelijk in hun antwoord, omdat zij slechts reageren op iets wat eerder in de discussie gezegd werd. In het theoretische hoofdstuk wordt verondersteld dat de ‘beleving van of identificatie met de islam’ onveranderd van belang is voor de tweede generatie, in navolging van Phalet en Ter Wal (2004E). De meeste deelnemers zijn het er over eens dat het geloof het belangrijkste is. Zoals al in hoofdstuk twee werd gezegd, nemen volgens het SCP-onderzoek, anders dan verwacht op grond van de seculariseringsthese, de religieuze zelftoewijzing ofwel identificatie en de subjectieve beleving bij de islam niet af, naar gelang de leeftijd (Ibidem:22). De jongeren nemen minder deel aan het sociale leven rondom de islam, maar identificeren zichzelf wel als moslim (Dessing 2005). Dit heeft als oorzaak dat de islam sterk verweven is met persoonlijke, sociale en culturele aspecten. De islam is als 49


het ware geëtniceerd (Phalet en Ter Wal 2004E). Hierdoor is de betrokkenheid tot de islam niet veranderd, maar de praktisering en de ideologische verantwoording voor de keuze om moslim te zijn wel. De forumdiscussies zijn hier ook een voorbeeld van. Doordat de jongeren discussiëren over de regels van de islam, bijvoorbeeld over het dragen van hoofddoek, wordt het praktiseren van de islam een bewuste keuze. De tweede generatie moslims ervaart een conflict tussen het moderne leven in het seculiere Nederland en het leven van een moslim (Ibidem). Dit conflict leidt, naar mijn inzien, tot de behoefte om hierover te discussiëren met lotgenoten. Waarom wil de discussiestarter, oemzayd, graag weten wat andere deelnemers zouden kiezen? In het theoretische hoofdstuk wordt gesproken over de zoektocht van jongeren naar gelijkgezinden. Met deze gelijkgezinden kunnen jongeren communiceren en zich identificeren. Dit is belangrijk voor hun identiteitsvorming. Oemzayd wil graag weten hoe anderen over geloof, liefde en cultuur denken omdat oemzayd reflectie wil krijgen op zijn standpunt. Doordat oemzayd erachter komt hoe anderen over geloof, liefde, ouders en cultuur denken, kan hij zich plaatsen binnen de sociale groep. Hierdoor krijgt hij meer zekerheid over zijn sociale rol binnen de groep en dus over zijn identiteit.

Douaa21 antwoordt op de vraag: wat voor haar belangrijker is: cultuur, geloof, liefde of ouders? het volgende:

…Het is natuurlijk heel moeilijk om een keuze te maken uit deze drie mogelijkheden, maar als ik toch mocht kiezen dan zou het geloof zijn, want geloof is wat een man en vrouw bij elkaar kan houden... *D*i*a*m*a*n*D* antwoordt als volgt: InshaAllah voor geloof. Ik heb een vraagje voor mijn zusters (broeders mogen ook beantwoorden) zouden je ouders het goedkeuren als een Nederlandse Moslim je hand komt vragen. Zo niet, zou je dan voor hem kiezen of je ouders? (…) Zet Nooit Een Vraagteken Waar ALLAH s.w.t Een Punt Heeft Gezet… *D*i*a*m*a*n*D* kaart hiermee weer het gevoelige punt van gemengde relaties aan, net zoals in de discussie “ik en een Surinamer…” van ‘Marokko’ en “Twee geloven op 1 kussen, daar slaapt de duivel tussen” van ‘Maroc’. In alledrie de discussies over gemengde relaties komt naar voren dat het niet algemeen geaccepteerd is onder de deelnemers. De forumdiscussies als communicatiemiddelen lenen zich perfect voor het bespreekbaar maken van dit taboe.

Cre@tivE geeft antwoord op de vraag: …Dat hangt ervan af welke redenen de ouders aandragen waarom ze het niet willen. Echt gelovige ouders zullen hun oordeel dan ook op basis van hun geloof geven en niet op basis van bijv. de roddels in de buurt… Cre@tivE maakt hier een subtiel onderscheid ‘tussen de cultuur en religie’. In het tweede hoofdstuk wordt over de Marokkaanse cultuur het gezegd dat de eer en het aanzien van de familie belangrijke begrippen in de Marokkaanse cultuur zijn. Het gedrag van individuele leden heeft weerslag op de hele familie. Deze verantwoordelijk rust niet even zwaar op alle familieleden. De verantwoordelijkheid om de eer van de familie te bewaken ligt in handen van de man. Het gedrag en de reputatie van de vrouw daarentegen is essentieel voor de eer van de familie (Bartels 1993: 191-193). De reputatie van

50


de vrouw en de daaraan gekoppelde eer van de familie komen terug in de laatste opmerking van

Cre@tivE over de roddels in de buurt die de partnerkeuze van de dochter kunnen beïnvloeden. Discussie 5:

“Moslims moeten meer rekening houden met hun omgeving” (‘Elqalem’ 2005: website). Deze discussie komt uit de rubriek “Het laakkwartier”. Dit is de nieuwe naam voor de rubriek “Islamitische jongeren en actualiteiten” (11-2005). In deze rubriek kun je discussiëren over actualiteiten. “De actualiteiten-rubriek van Elqalem. Discussieer hier over alle nieuwsactualiteiten in de

wereld met menig (M)(N)ede(r)land(se)(er)” (2005:website). De discussie begint op twee november 2005 en eindigt op 17 november 2005 met 78 berichten. Aan de discussie namen dertien forumbezoekers deel. De deelnemers hebben gemiddeld 6 berichten per persoon gepost. De aanleiding van de discussie is de arrestatie op één november 2005, van twee Marokkaanse Nederlanders die gekleed in djelleba een verdachte indruk maakten op hun medereizigers in een internationale trein. De mannen werden opgepakt en afgevoerd door de politie, nadat een medereiziger een melding had gemaakt bij de politie dat de Arabisch uitziende mannen met verdachte bagage het treintoilet bezochten. Naderhand bleek de arrestatie loos alarm. In het eerste bericht door Cre@tive

vertelt hij over de oproep die wethouder Aboutaleb uit

Amsterdam deed naar aanleiding van de arrestatie van de twee Marokkaanse Nederlanders:

…Hij roept moslims op om door hun gedrag geen aanleiding te geven tot verdachtmakingen. Hij vindt dat moslims zich in deze 'gevoelige' tijd aan moeten passen door zich bewuster te zijn van hun gedrag, door bijvoorbeeld geen 'gevoelige' grappen te maken of 'verdachte' blikken te werpen. Door gehoor te geven aan deze oproep geef je wat mij betreft niet alleen toe aan het stigmatiserend gehalte ervan, maar ook beperk je jezelf in je doen en laten omdat je omgeving je op basis van vooroordelen wantrouwt. Wanneer mensen mij wantrouwen is dat helemaal hun eigen zaak. Wel zal voor dit wantrouwen keer op keer een hoge prijs betaald moeten worden wanneer trein- of vliegverkeer platgelegd moet worden omdat één of andere TalpaTokkie "het zaakje niet vertrouwt". Mijn oproep aan moslims is om vooral jezelf te blijven en met niet minder genoegen te nemen dan de status van een volwaardig staatsburger… In deze oproep van moderator Cre@tive komt goed naar voren dat veel Marokkaans-Nederlandse en islamitische jongeren zich het ‘slachtoffer van negatieve beeldvorming’

en ’vooroordelen’ voelen.

Verschillende onderzoeken wijzen uit dat de media-aandacht voor bijvoorbeeld de islam, allochtonen en terrorisme is toegenomen. Vooral sinds de moord op cineast Van Gogh steeg de aandacht voor bovengenoemde termen explosief (D’Heanens 2005, Oegema in Thie 2005). Echter het lijkt door de toegenomen media-aandacht, dat de spanningen tussen moslims en niet moslims zijn toegenomen (Hajer en Maussen 2004). Tegen de achtergrond van het ontstane spanningsveld ontwikkelen Marokkaans-Nederlandse jongeren hun identiteit. Op het forum zie je dat veel discussies over deze maatschappelijke spanningen gaan. . In de discussie kon de deelnemer ook meedoen aan een peiling. Zie de uitslag in Figuur 4.9.

51


Ja, Aboutaleb heeft volkomen gelijk

Nee, ik ben w ie ik ben en laat me niet stigmatiseren

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Figuur 4.9: “Moslims moeten in deze tijd meer rekening houden met hun omgeving” (procenten) Bron: de website ‘Elqalem’

Aan de peiling hebben veertien deelnemers meegedaan (17 november 2005). Bijna 80% is het eens met Cre@tive vindt dat er geen gehoor moet worden gegeven aan de oproep van Aboutaleb. Deelnemers reageerden als volgt:

Emsoem zegt hierover: …Rekening houden of niet. De vooroordelen zullen toch blijven bestaan. Ik stel juist voor dat iedereen een baard laat staan en djellaba's aantrekt. Hierdoor wordt het misschien als normaal beschouwd in de ogen van de autochtoon?… Uit zijn mening blijkt dat Emsoem denkt dat er hardnekkige ‘vooroordelen over moslims’ leven onder de autochtone Nederlandse bevolking. Het idee dat er vooroordelen leven over moslims werd ook gehoord tijdens het debat over jongeren en identiteit op 18 november 2005 in Amsterdam. Een hijaab dragende jonge moslima beweerde dat de vooroordelen over haar geloof haar het gevoel gaven alsof ze een vreemde was in Nederland.

S.L. zegt dat hij zich niet laat ‘stigmatiseren’: …Nee, ik ben wie ik ben en laat me niet stigmatiseren. Kom op zeg. Wat een belachelijk idee. Vraag me trouwens af waarom Achmed A. zich niet aansluit bij de VVD. Zou hem veel beter staan, en het zou hem zeker sieren, die eerlijkheid dan hé… Querelle, een autochtone homoseksseksuele (blijkens eerdere en latere berichten) deelnemer, schreef:

…Mensen moeten dermate veel respect hebben voor de maatschappij waarin zij leven dat ze door hun acties deze niet ontwrichten. Het gaat namelijk om het algemeen belang, niet om het belang van een individu; dat zou alleen maar getuigen van egoisme. Als dit respect voor de maatschappij betekent dat zij daarvoor hun eigen cultuurs/geloofsuitingen gedeeltelijk moeten aanpassen dan zij het zo… Uit deze reactie blijkt dat Querelle het eens is met de uitspraken van de Amsterdams wethouder Aboutaleb, in het eerste bericht.

Cre@tive antwoordt op Querelle: …Het bovenstaande getuigt van een neurotische ontkenning van de permanante en onomkeerbare aanwezigheid van moslims in deze maatschappij. Er is hier geen sprake van een individueel belang maar van een algemeen belang van een grote groep medelanders. Dit erkennen lijkt mij veel vruchtbaarder dan wederom proberen een tweedeling te creëren door het ene 'soort' volk boven het andere te stellen…

52


Uit het bericht van Cre@tive kan afgelezen worden dat hij zich als moslim niet erkend voelt in de samenleving.

Moderator FIRDOUS zegt over het aanpassen aan de meerderheid in de maatschappij het volgende: …alleen al de gedachte dat je iets alleen thuis mag uiten (dragen van bepaalde kledij, baard laten staan etc) en buiten niet is volgens mij niet gezond. Dit besef zou voor veel radicalisme/wrokgevoelens etc zorgen. Mensen krijgen dan helemaal niet het idee dat ze onderdeel zijn van de maatschappij maar meer dat ze aan het overleven zijn in die maatschappij ofzo. En hoe leert men dan ooit dat je mensen in hun waarde moet laten, als ze niet eens mogen bestaan?… FIRDOUS legt een verband tussen het ontkennen van een identiteit, ‘de moslimidentiteit ’ in dit geval, door de samenleving en radicalisme. In hoofdstuk twee komt naar voren dat het SCP heeft onderzocht of etnische segregatie en de oplopende spanningen door gebeurtenissen zoals de aanslagen op het WTC, Madrid, Londen en in Nederland op Theo van Gogh, een heropleving van religieuze betrokkenheid in de hand hebben gewerkt. Zo kan een ‘reële verslechtering in de beeldvorming van moslimminderheden van invloed zijn op de islambeleving’

van Marokkaanse

Nederlanders, ongeacht hun religieuze socialisatie in de kindertijd en adolescentie. Uit onderzoek van TNS nipo blijkt dat een grote meerderheid van de autochtone Nederlandse bevolking de aanwezigheid van moslims als bedreigend ervaart (2005A). Dit zou kunnen leiden tot een grotere nadruk op de moslimidentiteit van Turkse en Marokkaanse Nederlanders (Verkuyten 1999: 84-85, Bartels 2001: 55). De islam kan als houvast dienen, wanneer zij door de maatschappij worden afgewezen. Volgens het SCP-onderzoek is hier echter geen empirische basis voor (Phalet 2004). Maar uit de forumdiscussies, zoals bovenstaande, blijkt wel degelijk dat islamitische jongeren veel discussiëren over onderwerpen als stigmatisering en slechte beeldvorming in de media en de rechtse politiek. Het discussiëren over deze door de media en politiek aangedragen onderwerpen, helpt de jongeren met het definiëren van wie zij zijn. Zoals het ook gebeurt in de bovenstaande discussie tussen de homoseksuele autochtone

Querelle en de vele Marokkaans-Nederlandse deelnemers, waaronder Cre@tive en FIRDOUS. Querelle lokt met zijn statements een discussie uit over aanpassen versus het behouden van je eigenheid.

Cre@tive en FIRDOUS worden daardoor uitgedaagd om zich te verdedigen, om na te denken over hun standpunten en het formuleren van hun mening.

4.5

Conclusie

In dit hoofdstuk werden de resultaten, verkregen via verschillende wegen, uiteengezet. De resultaten moeten leiden tot een antwoord op de probleemstelling. Het antwoord op de centrale probleemstelling zal in het afsluitende hoofdstuk gegeven worden. In deze paragraaf zal aan de hand van het beantwoorden van de onderzoeksvragen een samenvatting gegeven worden van de resultaten.

4.5.1 Thema’s van discussie Uit de weergave van de populairste rubrieken (zie Figuur 4.4, 4.6 en 4.8) en van de drie forums blijkt dat thema’s als ‘actualiteiten’, ‘liefde’ en andere luchtigere onderwerpen de boventoon voeren op de

53


virtuele forums. Echter, ondanks dat discussies bijvoorbeeld over een actualiteit of een liefdesthema gaan, gaan zij indirect vaak over de islam. Een voorbeeld is de discussie over het thema ‘liefde’ uit de rubriek “Marokkaanse jongeren, liefde en relaties” op de website ‘Marokko’. Deze discussie gaat over een gemengde relatie, maar draait vrijwel direct uit op de vraag of je wel of niet een goede moslim bent wanneer je een gemengde relatie aangaat. Zo blijkt dat discussies die niet direct over het moslim-zijn in Nederland of over de islam gaan, vaak wel indirect over dit thema gaan. Met andere woorden: veel discussies zijn zogenaamde halal/haram-discussies: wat mag en wat niet volgens de islam? Vragen zoals ‘Hoe een goede moslim te zijn in het seculiere Nederland?’ komen terug in de “Baard of geen baard/ hoofddoek of geen hoofddoek?”-discussie. In dezelfde discussie wordt het duidelijk dat Marokkaans-Nederlandse jongeren het internet op trekken om antwoorden te vinden op hun vragen over hun identiteit en de islam. Daarnaast worden taboeonderwerpen zoals gemengde relaties behandeld in de discussie “ik en een Surinamer…” . Naast de halal/haram-discussie is een ander terugkerend thema op de forums ‘negatieve beeldvorming’, of het ‘nieuw realisme discours’ in de media en politiek. Deze onderwerpen komen samen met aanverwante thema’s zoals ‘vooroordelen’ en de ‘de invloed van de negatieve beeldvorming op de moslimidentiteit’ ook vaak terug in discussies die niet direct over dit thema gaan, zoals in de discussie “Twee geloven op 1 kussen daar slaapt de duivel tussen?” op de website ‘Maroc’. Daarnaast komen sommige van dit soort thema’s ook direct terug in de discussies. Zoals de thema’s ‘vooroordelen’ en ‘stigmatisering’ in de discussie “Moslims moeten meer rekening houden met hun omgeving” op het forum van ‘Elqalem’. Uit paragraaf 4.2 blijkt ook dat na de moord op Van Gogh op 2 november 2004, het aantal populaire discussies, en het aantal discussies over thema’s als de islam, integratie en extremisme, sterk zijn toegenomen.

4.5.2 Betekenis van de virtuele discussies In het theoretische hoofdstuk zijn verschillende motieven aangehaald waarom iemand deel zou kunnen nemen aan een virtuele discussie. Eén van deze redenen is de behoefte aan reflectie op de plaats binnen de groep (Garramore, Harris & Anderson 1986). Uit de verschillende resultaten blijkt dat voor veel jongeren hierin de betekenis ligt van de forumdiscussies. Zo bleek uit de enquêteresultaten dat de meest genoemde reden voor een bezoek aan een forum was ‘Om uit te vinden hoe andere over bepaalde zaken denken’. Ook uit verschillende berichten op de forums bleek dat jongeren reflectie nodig hadden op hun standpunt, bijvoorbeeld uit het eerste bericht van de discussie “Wat is belangrijker voor jou? Geloof, liefde, ouders en cultuur?” (‘Elqalem’ 2004: website). In dit bericht vraagt oemzayd om de mening van anderen, zodat hij zijn mening kan plaatsen binnen de groep. Ook in de discussie “Ik en een Surinamer..” (‘Marokko’ 2004: website) vraagt de discussiestarter de mening van ander forumbezoekers over haar gemengde relatie. Door reflectie te krijgen op de eigen mening, kan de jongere de plaats binnen de sociale groep bepalen en daarmee wellicht onzekerheden over de identiteit wegnemen.

54


Doordat op het forum vaak verschillende overtuigingen, zowel politiek, religieus of anders, worden uitgedragen leren de jongeren hun meningen en standpunten onder woorden te brengen. Dit kan ook bijdragen aan het vormen van een stabiele identiteit. Een tweede betekenis van de forumdiscussies voor de forumbezoeker zou kunnen zijn dat de forumdiscussies jongeren helpen met het beantwoorden van vragen over taboeonderwerpen. Een Marokkaans-Nederlands meisje van negentien jaar vertelde hierover dat ze op het internet wel vragen durfde te stellen, die te persoonlijk waren om aan haar ouders of de imam te stellen. De forumdiscussies zijn anoniem en op de etnisch-specifieke virtuele forums vinden de jongeren begrip voor hun situatie, omdat de meeste deelnemers in hetzelfde schuitje zitten. Een derde betekenis van de forumdiscussies voor de bezoekers is dat in de discussies verschillende meningen en standpunten worden verdedigd. Hierdoor kunnen wellicht op langere termijn de opvattingen van de forumbezoekers veranderen. De kennismaking met verschillende opvattingen op de forums, kan leiden tot meer begrip voor elkaar. Uit de discussies blijkt echter dat veel deelnemers standvastig wat betreft hun opvattingen zijn. Deze hypothese lijkt vooralsnog dus niet op te gaan. Maar omdat de jongeren op de forums veelvuldig kennis maken met andere opvattingen, hebben de forumdiscussies op langere termijn misschien wel een dynamisch effect op de opvattingen van de deelnemers. Over de invloed van de forumdiscussies op de opvattingen van de deelnemers wordt in de aanbevelingen verder uitgewijd.

4.5.3 De rol van religie Uit zowel de discoursanalyses, als uit de bezoeken van de offline debatten bleek dat de ‘beleving van de islam’ sterk was onder de jongeren. Naast dat in vrijwel elke discussie de islam een terugkerend thema is, blijkt ook uit uitspraken van de jongeren zowel online als offline, dat zij zich sterk verbonden voelen met de islam. In de discussie “Wat is belangrijker voor jou? Geloof, liefde, ouders en cultuur?” (‘Elqalem’ 2004: website) wordt vrijwel unaniem gekozen voor het geloof. Ook in andere discussies zoals “Baard of geen baard/ hoofddoek of geen hoofddoek?” (‘Marokko’ 2005: website) blijkt dat de ‘beleving van de islam’ sterk is. De praktisering is daarentegen minder strikt: van de 25 deelnemers van de laatstgenoemde discussie, denken er vijftien dat je ook een goede moslim bent als je geen hoofddoek of baard draagt. Voor de identiteitsvorming is de islam in deze zin belangrijk, dat zij het referentiekader vormt van waaruit gedacht wordt. Dit blijkt uit het feit dat de islam in bijna elke discussie ter sprake komt en uit de uitspraken die de jongeren doen op de forums en op de debatten. Een voorbeeld hiervan zijn de vragen over wanneer je een goede moslim bent en wanneer niet. In de discussie “Moslims moeten rekening houden met hun omgeving” (Elqalem 2005: website) suggereert een deelnemer dat een moslim zou kunnen radicaliseren als hij of zij niet wordt erkend door de maatschappij. In deze context is de islam iets waaraan een Marokkaans-Nederlandse jongere houvast heeft en zijn of haar identiteit aan kan ontlenen.

55


In het afsluitende hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de probleemstelling en daarnaast worden er aanbevelingen gedaan voor verder onderzoek en voor beleid.

56


5

Conclusies en aanbevelingen

In dit hoofdstuk zal antwoord gegeven worden op de centrale vraagstelling. Daarnaast zal in paragraaf 5.2 een reflectie op het onderzoek gegeven worden en eventuele aanbevelingen voor onderzoek en beleid uiteengezet worden.

5.1

Betekenis van de virtuele discussies voor de identiteit

Zoals in de vraagstelling hieronder genoemd wordt, gaat het in dit onderzoek om de betekenis van forumdiscussies voor de identiteitsvorming van Marokkaans-Nederlandse jongeren.

Welke betekenis hebben de virtuele forumdiscussies voor de identiteitsvorming van de MarokkaansNederlandse jongeren? En wat is hierin de rol van religie? Voordat gesproken kan worden over de betekenis van de discussies, moet eerst uiteengezet worden hoe de identiteitsvorming van de jongeren verloopt. Dit is gedaan in het theoretische hoofdstuk. Hierbij kwam aan het licht dat meer dan voor autochtone jongeren, de sociale, etnische en religieuze deelidentiteiten een rol spelen in het identiteitsvormingsproces van Marokkaans-Nederlandse jongeren, omdat Marokkaans-Nederlandse jongeren opgroeien met de cultuur en religie van hun ouders, in de dominantere westerse cultuur. Om het identiteitsvormingsproces voor deze jongeren succesvol te laten verlopen, is de communicatie met leeftijdgenoten belangrijk. In de adolescentie gaat de jongere zich onthechten van zijn of haar ouders en zich meer identificeren met leeftijdgenoten. Op de forums krijgen jongeren volop de kans om te communiceren en zich te identificeren met leeftijdgenoten. Daarnaast werd in het theoretische hoofdstuk uiteengezet dat het ‘nieuw realisme’-discours waarin het publieke debat verkeert, van invloed kan zijn op het identiteitsvormingsproces. De kritiek op de sociale identiteit van de jongeren, bijvoorbeeld op de Marokkaanse of moslimidentiteit kan een reden vormen om te discussiëren op een forum. Omdat de kritiek op de islam of op het Marokkaans-zijn de zoektocht naar een stabiele identiteit kan bemoeilijken, kunnen jongeren meer behoefte hebben aan communicatie met leeftijd –en lotgenoten hierover.

Halal/haram Waarover discussiëren de jongeren op de forums? Veel discussies gaan direct en indirect over de vraag: hoe ben ik een goede moslim in het westerse Nederland? Discussies met deze vraag als thema, kunnen als halal/haram-discussies gezien worden. Daarnaast wordt veel gediscussieerd over het ‘nieuw realisme discours’, waarin het publieke debat zich bevindt. Waarom praten MarokkaansNederlandse jongeren over deze thema’s?

Reflectie op de identiteit Marokkaans-Nederlandse jongeren praten op de forums over het moslim-zijn en over het negatieve discours, omdat zij behoefte hebben aan reflectie op hun positie binnen de groep en binnen de

57


samenleving. Met andere woorden: zij hebben behoefte aan reflectie op hun identiteit. De discussies gaan bijvoorbeeld over of je een goede moslim bent als je geen hoofddoek of baard draagt, of wanneer je een gemengde relatie hebt. Doordat de jongeren aftasten wat de mening van hun leeftijdgenoten is over deze onderwerpen, kunnen zij hun eigen mening plaatsen ten opzichte van die van anderen en daarmee hun sociale rol ofwel identiteit binnen de groep bepalen. Juist de rol of positie van deze jongeren wordt betwist in de media en politiek. Door het negatieve discours rondom de islam en Marokkaanse-Nederlanders, moeten de jongeren zich vaak verdedigen of bewijzen. Op de forums komt dit terug in de discussies over de islam, de vragen over de islam en de discussies over het ‘nieuw realisme discours’. Uit dit betoog wordt duidelijk dat de betekenis van de forumdiscussies voor de identiteitsvorming van de jongeren in eerste instantie ligt in de mogelijkheid tot reflectie die de discussies bieden. Marokkaans-Nederlandse

jongeren

hebben

extra

behoefte

aan

deze

reflectie,

omdat

hun

identiteitsvorming over het algemeen meer obstakels kent dan bij autochtone jongeren.

Taboes Een andere betekenis die toegeschreven kan worden aan de forumdiscussies, is de mogelijkheid om taboeonderwerpen te bespreken. De anonimiteit van het internet maakt het mogelijk om vragen te stellen die een Marokkaans-Nederlands meisje bijvoorbeeld niet aan haar ouders of aan de imam durft te stellen. Daarnaast vinden de jongeren op de etnisch-specifieke virtuele forums begrip voor hun situatie, omdat de meeste deelnemers in dezelfde situatie verkeren. Het bespreekbaar maken van deze taboes kan de jongeren helpen bij de zoektocht naar een stabiele identiteit.

Islam

En wat is hierin de rol van religie? Uit zowel de discoursanalyses, als uit de bezoeken van de offline debatten bleek dat de ‘beleving van de islam’ sterk was onder de jongeren. Dat de jongeren zich sterk verbonden voelen met de islam blijkt uit het feit dat in vrijwel elke discussie de islam een terugkerend thema is, maar ook uit de uitspraken van de jongeren, zowel online als offline. Voor de identiteitsvorming is de islam in die zin belangrijk, dat zij het referentiekader vormt van waaruit gedacht wordt. Het huidige maatschappelijke klimaat is echter ook debet aan het feit dat de islam een terugkerend thema is in de forumdiscussies. De kritiek op hun geloof zet de moslimjongere aan het nadenken over het moslim-zijn, en dit komt dan tot uiting in een forumdiscussie. Een keuze om bijvoorbeeld een hoofddoek of baard te dragen wordt op die manier een bewuste en reflectieve keuze.

5.2

Discussie en aanbevelingen

Onderzoeksmoe Zoals in de inleiding uiteengezet werd, is de maatschappelijke relevantie van dit onderzoek om de jongeren zelf aan het woord te laten, in plaats van dat er over ze wordt gesproken in het publieke

58


debat. Daarnaast wilde dit onderzoek hierbij het brandpunt niet op de extremen richten, zoals wel vaak in het publieke debat gedaan wordt. Dit zelfde motief keerde zich echter tegen bovenstaand voornemen. Met andere woorden: bij het werven van respondenten voor interviews, bleken ‘onderzoeksmoeheid’ en het negatieve discours in de media, juist één van de redenen te zijn waarom de jongeren niet wilden meewerken. Jongeren werden of te vaak gevraagd voor interviews, of zij wantrouwden de intenties van het onderzoek. Uiteindelijk is het toch gelukt om de jongeren zelf aan het woord te laten. Behalve in de virtuele discussies, werd hun stem ook gehoord op de debatten.

Online en offline Waarom was een offline ontmoeting met de jongeren, naast de online discussieanalyses, van belang voor dit onderzoek? In de methodische verantwoording wordt hierover gezegd, dat de uitspraken op de virtuele forums over identiteit en religie een vervormd beeld van de werkelijkheid kunnen geven, omdat er weinig bekend is over de achtergrond en de context van diegene die de uitspraken doet. De offline werkelijkheid biedt meer inzicht in de context van de uitspraken, dan dat de online werkelijkheid dat doet. Internet als nieuw medium, is bij uitstek geschikt om te achterhalen wat de attitudes zijn van grote groepen mensen. Echter, geeft internet als enige informatiebron een representatief beeld van de in dit geval Marokkaans-Nederlandse jongere, of juist een vervormd beeld van de werkelijkheid? Naast het ontbreken van de sociale context, is de anonimiteit ook een oorzaak van waarom het internet niet een weerspiegeling van de werkelijkheid is. Door de anonimiteit kunnen deelnemers misschien anders reageren dan dat ze in de werkelijkheid zouden doen. Internet in het algemeen en discussieforums in het bijzonder zijn zeer waardevolle informatiebronnen voor onderzoek naar bijvoorbeeld attitudes. Echter, de sociale context is onontbeerlijk voor een genuanceerde interpretatie van, in dit geval, de discussies op de virtuele forums.

Voordelen van de online discussies Naast dat de discussieforums een waardevolle bron voor onderzoek kunnen zijn, kunnen zij ook heel waardevol voor de gebruikers zijn. In de virtuele discussieforums liggen allerlei nuttige functies verscholen voor de deelnemers. De laagdrempeligheid van het internet, in tegenstelling tot een offline debat, maakt het mogelijk dat iedere bezoeker zijn of haar mening kan geven. Schaamte of verlegenheid hoeven hierbij geen obstakels te zijn. Daarnaast maakt de anonimiteit een virtueel forum bij uitstek

een

plaats

voor

jongeren

om

vragen

te

stellen

over

taboeonderwerpen

of

identiteitsgerelateerde onderwerpen zoals bijvoorbeeld (homo)seksualiteit of (gemengde) relaties. Maar ook discussies over dating, politiek of de islam worden makkelijk gevoerd op de forums. Kortom, de virtuele forums zijn een ideaal medium om jongeren te bereiken, voor te lichten en debat mee te voeren.

59


Deskundige Moderators Tot nu toe worden deze discussies bewaakt door zogenaamde moderators, die vaak actieve gebruikers zijn. Wanneer discussies over bijvoorbeeld identiteit, de islam of seksualiteit begeleid zouden worden door deskundigen op dit gebied, dan zouden de discussies nog meer van betekenis kunnen zijn voor de jongeren. Vaak verzanden serieuze vragen in, naast opbouwende serieuze antwoorden, ook in grapjes en negatieve reacties. Een deskundige moderator zou de discussie op dit gebied meer diepgang kunnen bieden. Meer onderzoek naar de invloed van een moderator in een discussie is nodig om te achterhalen of een deskundige moderator inderdaad een meerwaarde heeft voor de diepgang van een discussie.

Discussieforums als nieuw communicatiemiddel Zoals in de inleiding al naar voren kwam, is de betekenis van de discussieforums als nieuw communicatiemiddel voor Marokkaans-Nederlandse jongeren, nog niet voldoende in kaart gebracht. Verder onderzoek naar dit nieuwe medium kan bijvoorbeeld gaan over de betekenis van de discussies voor de meningsvorming van de jongeren. Zoals eerder al werd genoemd, hebben veel jongeren op de forums vaak een standvastige mening. De discussies lijken op korte termijn vooralsnog geen dynamisch effect te hebben op hun opvattingen. In de tijdspanne van dit onderzoek was echter geen tijd voorradig om te onderzoeken of op langere termijn opvattingen van jongeren veranderen door de contacten met verschillende opvattingen en mensen. Dit zou in de toekomst onderzocht kunnen worden. De jongeren komen immers door de toegankelijkheid van de virtuele platforms heel gemakkelijk in aanraking met jongeren van allerlei allooi en met een scala aan opvattingen over bijvoorbeeld religie, politiek en identiteit.

60


Literatuur Argan (2005). www.argan.nl (bezocht op 20 november 2005). Bartels, E. (1993). ‘Eén dochter is beter dan duizend zonen’. Arabische vrouwen, symbolen en machts-verhoudingen tussen de sexen. Utrecht: Van Arkel. Bartels, E. (2001). ‘Die hoofddoek is mijn eigen keuze’ (Jasmina 16 jaar). In E. Bartels, A. van Harskamp & H. Wels (red.), Cultuur maken, cultuur breken. Essays voor Hans Tennekes over mogelijkheden en onmogelijkheden van invloeden op cultuurverandering. Delft: Eburon. pp. 46-60. Benschop, A. (1998) Sociaal-psychologie van het internet. http://www.sociosite.org/psycho.php (bezocht op 2 januari 2006). Brouwer, L. (2001A). Islam op internet: een virtuele soek. In E. Bartels, A. van Harskamp & H. Wels (red.), Cultuur maken, cultuur breken. Essays voor Hans Tennekes over mogelijkheden en onmogelijkheden van invloeden op cultuurverandering. Delft: Eburon. pp. 35-46. Brouwer, L. (2001B). Virtuele identiteiten van Marokkaanse jongeren. In F. Lindo en M. van Nieuwkerk (red.), Dedication and detachtment. Essays in honour of Hans Vermeulen. Amsterdam: Het Spinhuis. pp. 61-74. Brouwer, L. (2001C). Moslim jongeren op internet. Een verkenning. Begrip Moslims en Christenen. 27 (2), pp. 56-61. Brouwer, L. (2004A). Dutch-Muslims on the Internet: A new Discussion Platform. Journal of Muslim Minority Affairs. 24 (1), pp. 47-55. Brouwer, L. (2004B). Yasmina: een virtuele plek voor Marokkaanse meisjes. Tijdschrift Pedagogiek, wetenschappelijk forum voor opvoeding, onderwijs en vorming. 24 (3), pp. 211-215. Brouwer, L. (2004C). Marokkaanse websites: een barometer voor storm in de multiculturele samenleving. Zemzem. december, pp. 1-10.1 Brouwer, L. en S. Wijma (Te verschijnen in 2006). De zin en onzin van forumdiscussies op Marokkaanse websites. In J. de Haan en Van ’t Hof, C. (red.) Jaarboek ICT en Samenleving 2006. ‘De digitale generatie’. Amsterdam: Boom. Buijs, F. (1993). Leven in een nieuw land: Marokkaanse jongemannen in Nederland. Utrecht: Van Arkel. (2004). Allochtonen in http://www.cbs.nl/nl/publicaties/publicaties/maatschappij/bevolking/index.htm CBS

Nederland. (bezocht

op

18

januari 2005). Dagevos, J., M. Gijsberts, C. van Praag (2003). Rapportage minderheden 2003, Onderwijs, arbeid en sociaal-culturele integratie. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Dessing, N.M. (2005). Secularisatie, maar wat nog meer? Migrantenstudies. 21 (1), pp. 2-12. Eriksen, T.H. (1993). Ethnicity and Nationalism. Anthropological Perspectives. London: Pluto Press. Forum (2006). http://www.forum.nl/werkplan2005/index.html (bezocht op 19 januari 2006). Fairchild, H.H. (1985). Black, negro, or Afro-American? The differences are crucial! Journal of Black studies. 16 (1), pp. 47-56. Garramore, G.M., A.C. Harris & R. Anderson (1986). Use of political computer bulletin boards. Journal

of Broadcasting & Electronic Media. 30 (3) pp. 325-339. Gemeente Amsterdam (2006). http://www.amsterdam.nl/gemeente/volg_het_beleid/wij_amsterdammers/wij_amsterdammer (bezocht op 19 januari 2006). Gemert, F. van (1998). Ieder voor zich. Kansen, cultuur en criminaliteit van Marokkaanse jongeren. Amsterdam: Het Spinhuis.

61


Haan, J. de (2004). Door internet verbonden: de beleving van sociale contacten. In J. de Haan & O. Klumper (red.) Jaarboek ICT en Samenleving 2004. Beleid in praktijk. Amsterdam: Boom, pp. 29-46. http://www.sqm.nl/kcgs/show/id=26111/contentid=4745 (bezocht op 04 januari 2005). d’Haenens, L., C. van Summeren, F. Saeys, en J. Koeman (2004). Integratie of Identiteit?

Mediamenu’s van Turkse en Marokkaanse jongeren. Amsterdam: Boom. d’Haenens, L. (2005). Publieke discussies over de Islam in Nederland: enkele beschouwingen.

Migrantenstudies. 21 (1), pp. 42-52. Hagemann, C.P.M (2003). Complotten, sarcasme en bevestiging van de eigen identiteit. Analyse van een Usenet nieuwsgroep over de moord op de Pim Fortuyn. In G. Kuijpers, J. de Kloet, S. Kuik (red.). Digitaal Contact, het net van de begrensde mogelijkheden. Amsterdams Sociologisch Tijdschrift. Hajer, M. en M. Maussen (2004). Links en de Moord. Socialisme & Democratie. 12. Hilgard E. en R. Atkinson. (1983). Introduction to Psychology. New York: Harcourt Brace Jovanovich. Hoof, J. van en J. van Ruysseveldt (red.) (1996) Sociologie en de moderne samenleving, maatschappelijke veranderingen van de industriële revolutie tot in de 21ste eeuw. Amsterdam, Meppel: Boom/Open Universiteit. Houtkoop, H. en J. Veenman (2002). Interviewen in de multiculturele samenleving. Assen: Koninklijke van Gorcum.

Mediagebruik allochtonen. Intelligence Group (2005). group.nl/downloads/blingbling.pdf (bezocht op 26 september 2005).

http://www.intelligence-

Jong, J.D. de (2004). De morele economie van geweld in groepsverband. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Koning, M. de (1997). Interetnische hulpverlening en onderwijsproblemen van kwetsbare jongeren. Over Marokkaanse jongens, hun onderwijspositie en interetnische hulpverlening, tegen de achtergrond van maatschappelijke kwetsbaarheid. Doctoraalscriptie. Amsterdam: Vrije Universiteit. Koning, M. de & E. Bartels (2005). Voor Allah en mijzelf. Socialisme en Democratie. 62 (1). Linders, L. en N. Goossens (2004). Bruggen bouwen met virtuele middelen. In J. de Haan & O. Klumper (red.) Jaarboek ICT en Samenleving. Beleid in praktijk 2004. Amsterdam: Uitgeverij Boom. pp. 120-138. Maso, I. (1984). Verklaren in het dagelijks leven. Een Inleiding in etnomethodologisch onderzoek. Groningen: Wolter-Noordhoff. MCA Communication (2004). Internet is populair onder allochtonen. Utrecht: MCA Communicatie. http://www.mcacommunicatie.nl/internet.pdf (bezocht op 1 september 2005). Meeus, W.H.J. (1992). Kiezen, legitimeren en adolescente identiteit. Over jongeren, levensloop en het zelf. Groningen: Wolters-Noordhoff. Netwerk (2004) http://www.netwerk.tv/index.jsp?p=items&r=dossiers&b=142668&a=140809 (bezocht op 1 december 2004). Nijntjes, W.R. (2005). Virtuele forums, opvattingen en meningen van Marokkaanse en Turkse jongeren. (niet gepubliceerd), o+s, Amsterdam. onderzoek+statistiek (2004). De Amsterdamse Burgermonitor 2004. Amsterdam: Beijlsmit Prepress. onderzoek+statistiek (2005). Amsterdam in cijfers 2005. http://www.os.amsterdam.nl/tabel/5799/ (bezocht op 1 december 2005).

62


Phalet, K. en J. ter Wal (2004). Moslim in Nederland. Den Haag: SCP. A:Moslim in Nederland/Religie En Migratie. B:Moslim in Nederland/Diversiteit En Verandering In Religieuze Betrokkenheid. C:Moslim in Nederland/Publieke Discussie Over De Islam In Nederland. D:Moslim in Nederland/Islamitische Organisaties In Nederland. E:Moslim in Nederland/ Religieuze dimensies etnische relaties en burgerschap. Philips, L. & M. Jorgensen (2002). Discourse Analysis as Theory and Method. London: Sage Publications ltd. Prins, B. (2002). Het lef om taboes te doorbreken. Nieuw realisme in het Nederlandse discours over multiculturalisme. Migrantenstudies. 18 (4), pp. 241-255. Ramadanfestival. (2005). www.ramadanfestival.nl (bezocht op 8 november 2005). Ringelestijn, T. van (2005, 4 november) Marokkaanse sites laveren tussen liberaal en bevoogdend. http://www.netkwesties.nl/editie135/artikel1.html (bezocht op 5 november 2005). Shadid, W. (1990). Moslims in Nederland. Minderheden en religie in een multiculturele samenleving. Alphen aan den Rijn: Samsom Stafleu. Statline (2005). http://statline.cbs.nl/ (bezocht op 1 december 2005). Swanson, D.P., M.B.Spencer, A. Petersen (1998). Identity formation in adolescence. In Borman, K. en B. Schneider. The Adolescent Years: Social influences and educational challenges, Ninety-seventh Yearbook of the National Society for the Study of Education. Chicago: The University of Chicago Press. Tennekes, J. (1991). Een antropologische visie op de islam in Nederland. Migrantenstudies. 7 (40). Thie, M. (2005, 2 november). Explosieve stijging moslimthema’s; Steeds meer aandacht voor maatschappelijke onderwerpen bij nieuwe media. NRC Handelsblad. TNS nipo (2005A). Veel moslims beleven berichtgeving in media als negatief. http://www.tnsnipo.nl. (bezocht op 27 augustus 2005). TNS nipo (2005B). Angst voor moslims toegenomen. http://www.tnsnipo.nl. (bezocht op 26 januari 2005). Tonkiss, F. (2004). Analysing text and speech: content and discourse analysis. In C. Seale. Researching society and culture second edition. London: Sage Publications ltd. Verkuyten, M.J.A.M. (1999). Etnische identiteit: Theoretische en empirische benaderingen. Amsterdam: Spinhuis. De Volkskrant (2005A, 21 januari). Marokkaan moet zelfbeklag staken. De Volkskrant (2005B, 23 augustus). Trieste troost. De Volkskrant (2005C, 26 november). Vijver voor Extremisten Watt, A.E., L. Martin en R. Spears (2002). How Social is Internet Communication? A Reappraisal of Bandwidth and Anonymity Effects. In Woolgar, S. Virtual Society? Technology, Cyberbole, Reality. Oxford: Oxford Press. Werdmölder, H. (1990). Een generatie op drift: de geschiedenis van een Marokkaanse randgroep. Amsterdam: Vrije Universiteit, proefschrift. Wind, R. (1983). Geloof in wording. Den Haag: J.N. Voorhoeve.

Websites met forums:

‘Marokko’: URL:http://Marokko.nl/

‘Maroc’: URL:http://www.maroc.nl/index.php

‘Elqalem’: URL:http://www.elqalem.nl/elqalem/aspx/home.aspx?group_id=1 63


64


Bijlagen Bijlage 1. Wat is de islam? De islam is een van de grootste godsdiensten van de wereld. In Nederland heeft de religie vooral aanhang onder Turkse en Marokkaanse immigranten, maar in mindere mate ook onder Indonesiërs, Tunesiërs, Molukkers, Afrikaanse vluchtelingen en onder autochtone Nederlanders. De islam is grofweg in te delen in twee stromingen, de Soennitische en de Sjietische. De eerstgenoemde zijn van mening dat de bevoegdheid tot interpretatie van de islamitische wet (Sharia) ligt bij de schriftgeleerden en niet bij de politieke macht. De Sjietische islam kent daarentegen geen scheiding van religieuze en politieke macht. Nederlandse moslims zijn over het algemeen Soennieten. De islam is niet in enkele woorden uit te leggen. Toch wordt hier getracht beknopt weer te geven wat de basisbeginselen van het geloof zijn. Kinderen van Marokkaanse ouders en daarmee doorgaans islamitische ouders, worden volgens de wetten van de islam als moslim geboren. Zij worden dus niet zoals in christelijke kringen gebruikelijk is, op latere leeftijd via een openbare geloofsbelijdenis ingewijd tot het geloof. De islamitische geloofsgetuigenis shahada wordt door de vader van de pasgeborene, net na de geboorte in het rechteroor ingefluisterd. Het aanleren van de geloofsgetuigenis aan de eigen kinderen geldt als een plicht van de ouders, ter voorbereiding op een actieve deelname aan het ceremoniële en sociale leven van de islamgemeenschap (Shadid 1990:49). Doordat men niet op latere leeftijd kiest voor een geloofsbelijdenis, maar bij de geboorte al moslim is, is het moeilijk te bepalen wanneer men geloofsafvallig is. Dit hangt eigenlijk af van de opvatting die men aanhangt over de verhouding tussen geloof en gedrag. De algemeen aanvaarde opvatting binnen de Soennitische islam is “dat (..) geen afwijzend oordeel over de geloofsovertuiging van een moslim mag worden geveld, zolang hij zich niet uit eigen beweging uitdrukkelijk in vijandelijke zin tegen de godsdienst uitlaat” (Shadid 1990:49). Een moslim gelooft in de koran als een goddelijke openbaring, als ook de aanvaarding van het bindende karakter van de ceremoniële en maatschappelijke voorschriften van de koran en andere gezaghebbende religieuze bronnen (Shadid 1990:48). Binnen de Soennitische islam kan men twee richtingen onderscheiden; de moderne en een traditionele richting. Beiden stromingen zijn het erover eens dat het geloof in god, de engelen, de verschillende openbaringen in de koran en de profeten met als laatste Mohammed tot de hoofdonderdelen van de geloofsleer horen. De verschillen zitten echter in de opvattingen over heiligenverering en op het punt van predestinatie door god en de hiermee in verband zijnde vrije wil van de mens. De moderne interpretatie wijst heiligenverering af, en hecht een grote waarde aan de eigen verantwoordelijkheid van de mens voor zijn daden. Dit in tegenstelling tot de traditionele opvatting. Er wordt ook nog een derde stroming erkend, namelijk een vrijzinnige stroming die tracht met een zelfstandig redenerend verstand tot een interpretatie van gezaghebbende teksten te komen. Over het algemeen heeft de traditionele interpretatie de meeste aanhangers in Nederland net als in het buitenland (Shadid 1990).

65


De islam kent vijf zuilen, waarvan de belangrijkste zuil de geloofsovertuiging is. De andere vier zuilen zijn: het gebed, het vasten, het betalen van een religieuze belasting (die wordt gebruikt voor onder andere armenzorg) en de verrichting van de pelgrimstocht naar Mekka. De Sharia onderscheidt individuele plichten en collectieve plichten. Voorbeelden van collectieve plichten zijn het huwelijk en het bijwonen van het vijf-maal daagse gebed. Een individuele plicht is het vrijdaggebed. Naast de plichten beschrijft de Sharia ook de verboden voor de moslims. Er wordt ook uitvoerig besproken wat verwerpelijk, toegestaan of juist aanbevelenswaardig is; halal en haram. De plichten en verboden begeven zich op het terrein van ceremoniëlerituele, sociaaljuridische aard maar ook

ethische

normen

en

de

etiquette

worden

besproken

(Shadid

1990).

Bijlage 2. Private Mail Beste forumgebruiker, Ik ben een student aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Op het moment is de VU bezig met een onderzoeksproject over Marokkaans -Nederlandse forums. Het onderzoek wordt ter gelegenheid van het 125 –jarig bestaan van de VU aangeboden aan de Gemeente Amsterdam. Voor de Gemeente is dit onderzoek interessant omdat de forums waarschijnlijk veel vertellen over de belevingswereld van de jongeren. Via de forums zijn jongeren nu eens zélf aan het woord, in plaats van de media en politiek die óver de jongeren praten. Om verder te komen met dit onderzoek wil ik via deze PM beleefd aan je vragen of je aan kan geven in hoeverre je het eens bent met de volgende stelling:

Ik discussier mee op het forum om meer te weten te komen over mijn achtergrond, cultuur en religie. a) Helemaal mee eens b) Mee eens c) Mee eens/mee oneens d) Mee oneens e) Helemaal mee oneens f) Geen mening g) Niet van toepassing Hartelijk dank voor je tijd en moeite! Het wordt erg gewaardeerd. Mail je antwoord naar [email protected] . Omdat deze mail ongevraagd naar je toe is gestuurd, is de inhoud ervan kort en bondig gehouden. Wil je meer weten over de toedracht van het onderzoek of heb je een mening over het gebruik van forums richt je dan tot: Wieteke Nijntjes, [email protected] .

66


Bijlage 3. Offline Debatten

thema, reeks

datum

lokatie

organisatie

1.Islam en 28-10Integratie, Islam en 2005 Amsterdam

Argan, Amsterdam

Stichting Samenbinding, met als hoofdsponsors: Gemeente Amsterdam, Ministerie voor Vreemdelingenzaken en Integratie, VSB fonds, Oranje fonds

2.Slotmanifestatie Ramadanfestival

6-112005

Paradiso, Amsterdam

Stichting Samenbinding, met als hoofdsponsors: Gemeente Amsterdam, Ministerie voor Vreemdelingenzaken en Integratie, VSB fonds, Oranje fonds

3.SMT-debat

13-112005

La Gare, Bosch

4.Jongeren en 18-11Identiteit, Islam en 2005 Amsterdam

Den Samenwerkingsverband Marokkanen Tunesiërs, Marokko Media

Argan, Amsterdam

en

UMMAO,Studentenvereniging Khmisa en mede mogelijk gemaakt door gemeente Amsterdam

1. Islam en Integratie, Islam en Amsterdam 28 oktober 2005, Amsterdam Dit debat was een interessant en levendig debat. Naar mijn idee waren er vooral autochtonen en Nederlanders van Marokkaanse afkomst aanwezig. De avond was goed opgezet; door eerst met elkaar in kleine groepen te eten (iftar-maaltijd) kon je eenvoudig wat mensen leren kennen. Het debat daarna (en afsluitend cabaret) was ook redelijk goed georganiseerd.

Debat: Islam & integratie M.b.v. enkele stellingen werd het debat gevoerd. In eerste instantie ging het vooral over de term ‘integratie’. Vrijwel geen van de aanwezigen weet wat dit precies betekend. De term is volgens velen dan ook nauwelijks bruikbaar. Door de negatieve connotatie die de term naar gelang de jaren heeft gekregen, willen veel aanwezigen deze term niet meer gebruiken.

Gesprekken met aanwezigen Er is met enkele aanwezigen van Marokkaanse afkomst gesproken over het gebruik van virtuele discussieforums. Eén van hen (man, ongeveer 23 jaar) gaf aan de discussieforums interessant te vinden, maar zelf geen tijd te hebben om deze regelmatig te bezoeken of mee te doen. Een andere jongeman (ongeveer 23 jaar) gaf aan regelmatig op ‘Maroc’ te komen. Opvallend was dat hij een PM heeft gekregen van dit onderzoek. Deze jongen gaf echter aan het heel vreemd te vinden dat er slechts één vraag werd gesteld (zie Bijlage 2), vandaar dat hij er niet op in is gegaan. Kortom: deze strategie werkt niet echt zoals gedacht. Overigens gaf deze jongen ook aan dat hij wat ‘onderzoeksmoe’ is geworden vanwege de vele onderzoekers die de discussieforums bevolken.

67


2. Slotmanifestatie Ramadanfestival 6 november 2005, Amsterdam Het debat werd als volgt aangekondigd:

Het eerste Ramadan Festival van Europa vindt in Nederland plaats. Dit unieke evenement verdient het om feestelijk te worden afgesloten. Hierbij zal er ruimte zijn voor allerlei verschillende muzieksoorten. Bij de slotmanifestatie zullen bekende Nederlanders hun felicitaties overbrengen aan de grote moslimgemeenschap in Nederland. Dit grootse spektakel zal op 6 november 2005 plaatsvinden in Paradiso te Amsterdam. Veel moslimjongeren gebruiken het suikerfeest om te feesten. Er zijn doorgaans weinig faciliteiten beschikbaar voor deze jongeren. Dit jaar zullen al deze jongeren feestend de Ramadan kunnen afsluiten tijdens een spetterend feest. Voorafgaand aan het feest zal er vanaf 14.30 uur een paneldiscussie zijn met Mevrouw Verdonk (Minister voor Vreemdelingen & Integratie), de heer van der Horst (Wethouder van Amsterdam) en de heer Ahmed Marcouch (woordvoerder UMMAO). Tijdens de paneldiscussie zullen er intermezzo's zijn van Chahra-Z, Replay, Lange Frans & Baas B en Al Wahda Koor. Uiteraard zijn er ''zoete'' versnaperingen! Bekende Nederlanders zullen middels een videoboodschap hun felicitaties uitbrengen (ramadanfestival 2005: website). Ter afsluiting van het Ramadan Festival vond er zondag 6 november een slotmanifestatie plaats in de Amsterdamse Paradiso. De afsluiting zou om 14:30 beginnen. Echter door veel protest tegen de komst van Verdonk, door De Socialisten en door een samenwerkingsverband tegen discriminatie, moesten veiligheidsmaatregelen aangescherpt worden en gingen de deuren pas om 15:00 uur open. De manifestatie beloofde een paneldiscussie met Verdonk, Cohen, Yasmina Allas (Columnist en Schrijfster), de heer Ahmed Marcouch (woordvoerder UMMAO) en Rene Verhoogt (directeur Rode Kruis Amsterdam). Deze paneldiscussie bleef echter steken bij een korte vragenronde, waarbij de vragen gesteld werden door de presentatrice van deze middag. Er werden onder andere vragen gesteld over of het eerste Ramadanfestival geslaagd was en of het volgend jaar voortgezet moest worden. Daarnaast was minister Verdonk “vanwege persoonlijke omstandigheden” niet aanwezig. In plaats van haar komst, kwam de directeur van het integratiebeleid een woordje doen. De rest van de middag werd gevuld met muziek van Chahra-Z, Replay en Al Wahda Koor. Ook werden de mensen aan het woord gelaten die mee hadden gedaan met de zogenaamde Hospitality Diners. Deze diners bleken een groot succes: er waren tweehonderd aanmeldingen en er zijn vijfenzeventig matches gevormd. Dit terwijl het streven vijftig matches was. Helaas heb ik door het chaotische verloop van de middag niet de kans gezien jongeren aan te spreken.

68


3. SMT-debat 13 november 2005 Den Bosch Het plenaire gedeelte vond plaats van 13:30-15:40 uur en werd ingeleid door Mohammed Fallah, de voorzitter van SMT. Hij vertelde over de vrijheid van keuze die iedereen heeft wat betreft relaties. In het totaal waren er ongeveer 120 bezoekers, meer vrouwen dan mannen. Daarna werd door twee SMT-leden een plenaire discussies geleid met als eerste stelling: “Een relatie voor je huwelijk is beter voor het slagen voor je huwelijk”. Uit cijfers bleek dat 75% van de Marokkaans-Nederlandse jongeren wilt samenwonen voor het huwelijk. Een korte steekproef in het Marokkaans-Nederlandse publiek gaf bijna het tegenovergestelde aan. Bijna iedereen wil wel zijn of haar huwelijkspartner leren kennen maar in welke vorm deze kennismaking plaatsvindt verschilt. Sommigen willen onder begeleiding van een chaperonne de toekomstige partner beter leren kennen. Een grote groep meisjes gaf aan in de verlovingstijd de partner beter te willen leren kennen, daar is immers de verlovingstijd voor bedoeld. Twee andere meisjes willen toch meer weten van hun toekomstige partner, zoals het verleden. De tweede stelling was: “Internetdating is de beste manier om een relatie te starten”. Een cyberrelatie is niet haram, merkt een gesluierd meisje op. Internet kan een goede manier zijn om een relatie te starten, er zijn namelijk weinig andere plekken waar jongens en meisjes elkaar tegen komen. Het risico is echter dat je je anders voor kunt doen, dan in het echt. De derde stelling is: “Politiek mag import huwelijken nooit belemmeren”. 59% haalde een partner uit Marokko, maar dit percentage is dalende, volgens onderzoek. Sommigen vinden de belemmering van de overheid een schending van mensenrechten. Je hebt namelijk het recht om zelf je partner te kiezen, aldus een aanwezige.

Debat internetdating van 15:40-17:10 uur. Twee dezelfde debatten, met twee verschillende groepen, over dit onderwerp werden achter elkaar gehouden. De eerste groep was een aantal jongeren tussen de ongeveer 21-28 jaar. Doordat zij ouder waren dan de tweede groep, zag je achteraf duidelijk verschil in het gebruik maken van forums en internetdating. De eerste groep was namelijk beduidend minder enthousiast over de forums en dating.

Stelling 1: Omdat ik meer contact wil met Marokkaans-Nederlandse jongeren, maak ik gebruik van internetsites. V1: Nee, kijk alleen naar actualiteiten en mode. Bij de dating-rubrieken zoals ‘man zoekt vrouw’ is de gemiddelde leeftijd ook te laag. M: Ja, ik maak ook contacten op de forums. V: Nee, alleen zakelijk (?) Khadija (medewerker SMT, en discussieleider): Toen de forums net nieuw waren ging ik wel vaker kijken. Nu vanwege vele bezigheden geen tijd meer. V1: De forums trekken me niet want er zit een grote groep op die uit verveling zit te jennen. Als dat eruit gefilterd zou kunnen worden en de site wat serieuzer zou worden dan zou ik het wel leuker vinden. En wat betreft actualiteiten die kun je ook ergens anders vandaan halen. 69


V: Omdat Marokkanen veel in het nieuws zijn, wil ik zien hoe Marokkanen zelf tegen actualiteiten aan kijken op ‘Marokko’.

Stelling 2: Ik bezoek datingsites om op de hoogte te zijn van wat jongens/meisjes belangrijk vinden bij partnerkeuze. M: Nee, kan beter een deskundige aan het woord laten. M: Nee, dating is onzin, maar bijvoorbeeld de sportrubriek van ‘Marokko’ is leuk. V: Nee, de recepten zijn handig. V: Nee, de doelgroep van de dating-sites, is niet mijn doelgroep en daarom bezoek ik het niet. M: Nee, is voor wanhopige mensen. M: Ja, kan leuk zijn om iemand te leren kennen. Ik sta er open voor. Je leert iemand op een ander manier kennen. Khalid (beheerder van ‘Marokko’): Het is een taboe, want iedereen ontkent het, maar ondertussen is het een van de drukst bezochte rubrieken van de site. Maar zijn het serieuze oproepen, of zijn het een hoop mensen die zich vervelen? Khalid zegt dat er veel serieuze oproepen tussen zitten. Dat zie je aan de aandacht die aan een oproep is besteed. V: Als ik naar mijn neefjes kijk: die hebben veel verschillende nicknames, zodat ze goed kunnen klieren op de forums. M: Ik heb gereageerd op twee oproepen op ‘Marokko’. Toen hebben we contact gekregen via MSN en later hebben we afgesproken. Dit viel toen erg tegen omdat er geen klik was.

Stelling 3: Internetdating is voor mij niet de manier waarop ik mijn partner zou willen leren kennen. V: Ja, ik heb liever face-to-face-contact, je kan je namelijk anders voordoen. Misschien ben je wel crimineel of zo. M: Ja, want op het internet vervaagt de werkelijkheid. Je gaat andere dingen zeggen en je anders voordoen. M: Nee, want je kan op het internet juist ook meer dingen over jezelf vertellen, die je face-to-face niet zou durven te vertellen. M: Nee, internet-dating kan juist leuk uitpakken. Liegen kom je toch wel achter. Internet-dating kan een opstapje zijn, het is drempelverlagend. Je moet echter niet te hoge verwachtingen hebben. Er zijn weinig plekken waar jongeren elkaar kunnen ontmoeten. Als je werkt al helemaal niet, want je hebt vaak weinig Marokkaanse collega’s. Zijn er goede ervaringen? Ja! Drie koppels zijn getrouwd (kennissen van de deelnemers).

Stelling 4: De Marokkaans-Nederlandse jongeren die daten via het internet zijn laagopgeleid. M: Nee, ze zijn wanhopig: zowel laag als hoogopgeleid. Laagopgeleiden vinden juist makkelijker een partner. M: Je filtert er van zelf uit of iemand hoog of laagopgeleid is. V: ja, Laagopgeleiden hebben meer tijd. Dan ontstaat er weer een discussie over wat het uitmaakt of je een laag of hoogopgeleide partner hebt. Of opleiding iets te maken heeft met intelligentie. Deze discussie ontstond ook in het plenaire gedeelte. Khalid: Veel hoogopgeleide vrouwen hebben met een lijst met criteria voor de perfecte man. Die vrouwen kunnen terecht op het internet. Zo ook bijvoorbeeld: alleenstaande moeders, die normaal meteen afgewezen worden, maar op het internet meer kans hebben.

Stelling 5: Veel Marokkaans-Nederlandse jongeren daten via het internet, maar niemand durft ervoor uit te komen. 70


Khadija is het er in ieder geval mee eens. M: Nee, ik doe het zelf niet. Maar ik ken wel veel vrouwen die het hebben gedaan en er negatieve ervaringen mee hebben. V: nee, ik zou het niet doen. M: Ja, klopt: Je wilt geen stempel krijgen dat je wanhopig bent.

De tweede groep is veel jonger. Namelijk zeventien tot twintig jaar. Het is meteen duidelijk dat deze groep veel meer ervaring heeft met de forums, dating en MSN. Ze hebben meer een mening over het onderwerp en zijn enthousiaster. Stelling 6: Mijn ouders zouden het geen punt vinden als ik mijn partner via het internet heb leren kennen. V: Ja, mijn ouders zouden het heel fijn vinden als ik op die manier mijn partner zou leren kennen. Want ze hebben liever dat ik veilig achter de pc zit, dan dat ik op straat jongens ontmoet. Mijn ouders weten ook heel goed wat internet is. Dit wordt bevestigd door een andere vrouwelijke aanwezige. V: Nee, mijn ouders vinden het gevaarlijk, want je weet niet wie die persoon is. Misschien is het wel een getrouwde man. Ik mag eigenlijk ook niet achter het internet van mijn ouders. V: Nee, want het is onveilig. Je kan je namelijk voordoen als iemand anders. Maar eigenlijk kan dat ook op straat. Het onbekende maakt mijn ouders bang. M: Nee, want het onbekende maakt bang. Mijn ouders snappen internet niet. Maar aan de andere kant, je ouders hoeven het niet te weten… V: Nee, je kan heel erg gekwetst worden via het internet. Daarnaast kan MSN verslavend worden. V: Ja (op de stelling), want het gevaar kan weggenomen worden door de persoon die je leert kennen op het internet, te checken bij familie, vrienden en kennissen.

Stelling 7: Internetdating is voor mij de manier om iemand goed te leren kennen. M: Nee, ja kan je juist anders voordoen. Maar aan de andere kant kan je ook vragen stellen die je face-to-face niet durft te stellen. M: Nee, via het internet is niet de juiste manier. Ik ken veel mensen via MSN en internet, maar wanneer ik deze mensen in het echt ontmoet zijn zij heel anders. Opeens heel verlegen en gesloten bijvoorbeeld. In het echt klikt het niet, terwijl dit op de MSN wel het geval was. M: Nee, veel mensen zijn via het internet niet serieus. Wanneer ze iemand willen leren kennen is het gewoon voor tussendoor. M: Ja, want door tijdgebrek is internet een goede oplossing om toch mensen te leren kennen. Vraag: Is internet-dating halal? V: Nee, want de onderwerpen die besproken worden kunnen haram zijn. Het is halal als er een familielid bij is, tijdens het chatten met een jongen.

Stelling 8: Ik doe niet aan blinddating, ook al wordt het georganiseerd door een betrouwbare organisatie. In feite wordt hier een relatiebureau mee bedoeld. V: nee, ik zou dit niet doen want dan lijkt het net of ik nergens een man kan krijgen. En die zijn heus wel te vinden. Vraag: Kun je geen familie lid inschakelen? V: nee, familie heeft het ook druk, dan nog liever een relatiebureau.

Stelling 9: Op internet durf ik directe vragen te stellen, die ik face-to-face durven te stellen.

niet zou

V: nee, want face-to-face is juist makkelijker, door de non-verbale communicatie kun je namelijk aflezen dat de vraag bijvoorbeeld niet zo brutaal was bedoeld. 71


M: Ik durf ook in het dagelijks leven over taboes te praten. Internet is weliswaar wel makkelijker.

Stelling 10: Wat je op het internet zegt moet je ook in het dagelijks leven kunnen zeggen. M: Ja, mee eens. V: Ja, mee eens. V: Ja, want uiteindelijk val je toch door de mand. Je kunt dus beter eerlijk zijn. M: Op het internet kun je ook meer zeggen. Vervolgens durft deze jongen geen voorbeeld hiervan te noemen. Later noemt hij als voorbeeld een slecht verleden. Je blijft echter jezelf op het internet. Je zegt misschien meer. M: Het hangt van de insteek af. Als je met serieuze bedoelingen op het forum bent, moet je eerlijk zijn. Als je je gewoon verveelt en het voor de lol doet, dan kun je wel eens grappen uithalen. Tips van jongeren wat betreft forums: Meer voorlichting voor zowel ouderen als jongeren. Het debat was heel fijn, zeer voor herhaling vatbaar. De presentatie in de inleiding over identiteit en forums, vond één meisje heel herkenbaar. Zij heeft het gevoel in twee werelden te leven, namelijk thuis en op school. Over vragen over de islam durft ze thuis of met de imam niet over te praten. Op het internet wel. Op het forum begrijpen ze haar ook, omdat ze in dezelfde situatie zitten. Een ander meisje verteld dat de forums zo druk bezocht worden omdat Marokkaanse jongeren niet uit gaan en dus weinig ontmoetingsplekken hebben. Al vaker kwam in het debat naar voren dat er te weinig ontmoetingsplekken zijn voor Marokkaanse jongeren. Vandaar dat veel jongeren een uitkomst zien in het internet.

4. Jongeren en Identiteit, Islam en Amsterdam 18 november 2005, Amsterdam

In de maanden oktober, november en december organiseert jongerencentrum Argan samen met UMMAO (unie Marokkaanse moskeen Amsterdam en Omstreken), Studentenvereniging Khmisa en mede mogelijk gemaakt door gemeente Amsterdam, zes debatten met het thema ’Islam & Amsterdam. Als Amsterdammers moeten we samen antwoorden vinden voor de huidige vraagstukken die gepaard gaan met integratieproblematiek. De serie Islam en Amsterdam vormt daarom een uitstekend platform voor een dialoog. Waar het vinden van antwoorden voor problemen behoort tot een belangrijke doelstelling van onze debatten. Daarom zullen we de resultaten aan het eind van deze debatreeks aan het College van Burgemeester en Wethouders presenteren. Met als doel structureel breed gedragen beleid (‘Argan’ 2005: website). Het discussiepanel bestond uit: Dyab Abou Jahjah van de politieke partij AEL en Paul Scheffer. Paul Scheffer studeerde psychologie, filosofie en politieke wetenschappen, en heeft zich als publicist al veelvuldig in het publieke debat gemengd, met name op het terrein van de multiculturele samenleving.

Verloop debat Het debat was zeer druk bezocht. Het was een zeer gemêleerd gezelschap van autochtonen en allochtonen. De insteek van het debat was als volgt:

72


Wat ben je? Ben je een Marokkaan of een Nederlander? Een vraag waar menig Nederlander van Marokkaanse afkomst mee worstelt en dat geldt ook voor andere moslimjongeren. Thuis krijgen ze de basis normen en waarden wel mee, maar de rest verschilt wezenlijk van wat ze buitenshuis zien en meemaken. Ze voelden zich Nederlander tot 11 september, daarna werd discussie over integratie op scherp gezet. Ze weten zich geen positie in de Nederlandse samenleving te verwerven en vallen eigenlijk tussen wal en schip. Dit kan voor veel problemen zorgen, zowel buitenshuis als binnenshuis. Ze voelen zich niet gehoord en ook niet begrepen, wat vaak ook zo is. Daar komt ook nog bij kijken dat ze in hun vaderland, Marokko, niet gezien worden als Marokkaan maar als buitenlander dus Nederlands en visa versa. Behoorlijk lastig voor jongeren die al worstelen met verschillende andere problemen op die leeftijd. Wat te doen hieraan? (…) Steven we af op een Frans scenario? (‘Argan’ 2005: website). Na een korte lezing van Jahjah en Scheffer focuste het debat zich voornamelijk op de politieke en sociale rol die Marokkaans-Nederlandse jongeren in de maatschappij vervullen. Jahjah acht de keuze of je gaat sleutelen aan je identiteit, of dat je het laat voor wat het is, belangrijk. De keuze om actief aan je identiteit te werken is de moeilijkste weg. Jahjah benadrukt dat hij staat voor het recht op diversiteit, het recht om cultuur en geloof uit te dragen. Scheffer plaatst identiteit in de context van verlies. Marokkanen houden vast aan de culturele identiteit van hun ouders, omdat ze bang zijn dat het cultuurgoed verloren gaat. Autochtonen daarentegen voelen ook een vorm van verlies. Zo is Amsterdam in een aantal decennia veranderd van bevolkingssamenstelling; 55% is tegenwoordig allochtoon in Amsterdam. De veranderingen roepen weerstand op bij de autochtonen, omdat ze hun oude Amsterdam verliezen. Door deze spanningen voortkomend uit verlies verloopt het integratieproces soms moeizaam. Daarnaast zegt Scheffer dat het wij/zij denken niet een privilege van de meerderheid is, maar dat binnen minderheidsgroepen en tussen minderheid en meerderheid dit ook wordt toegepast. Ik had verwacht meer over de psychologische worstelingen van de jongeren en over hun individuele identiteit te horen. De focus lag echter, zoals gezegd, op de politieke en maatschappelijke rol van de jongeren. Vragen die hierbij aan de orde kwamen zijn: Wat is de verantwoordelijkheid van de politiek en wat is de verantwoordelijkheid van de eerste en tweede generatie in het integratieproces? Zo wordt geopperd dat de Marokkaanse identiteit belangrijk is, omdat de ouders van de jongeren erg belangrijk voor hun zijn. Sommige jongeren uit het publiek zijn teleurgesteld in de overheid, vanwege de manier waarop de overheid omgaat met hun ouders. Zo krijgt een vader van 67 jaar, van een van jongeren (V) uit het publiek een taalcursus aangeboden. Dit is rijkelijk laat, wanneer je beseft dat de man al ongeveer 30 jaar in Nederland verblijft. Vervolgens ontstaat er een discussie over het taalprobleem onder de eerste generatie. Had de eerste generatie meer initiatief moeten tonen wat betreft het leren van de taal? Is de eerste generatie naar NL ‘geïmporteerd’ of zijn zij, bewust van de complicaties, hierheen gekomen? Ligt in de deze problematiek de oorzaak van het uitblijven van het leren van de taal? Jahjah zegt dat de eerste 73


generatie destijds initiatief heeft getoond, door aan te sluiten bij vakbonden, of taalcursussen te organiseren. Dit werd echter de kop in gedrukt door de werkgevers, omdat zij liever wilden dat hun werknemers ‘dom’ bleven, zodat ze geen rechten konden eisen. Dan wordt door iemand uit het publiek opgemerkt dat het taalprobleem niet relevant is in deze discussie, omdat de jongeren, de tweede generatie geen taalprobleem heeft (M). Het probleem ligt bij vooroordelen (V), aldus een gesluierde vrouw die verteld over discriminerende opmerkingen die zij vaak naar haar hoofd geslingerd krijgt. De vrouw spreekt Scheffer aan op zijn verhaal over de Marokkaanse moeder die zich een vreemde voelt in de westerse samenleving. De vrouw zegt dat zij zich ondertussen ook een vreemde gaat voelen, door de vreemde blikken en opmerkingen die zij te verduren krijgt. Zij voelt zich een vreemde ondanks dat ze hier geboren is. Er ontstaat tussen Scheffer en Jahjah een discussie over assimilatie versus diversiteit. Volgens Jahjah negeert Scheffer structurele problemen van bijvoorbeeld discriminatie, wanneer hij pleit voor het feit dat de grondwet en de vrijheid van godsdienst voldoende zijn voor het slagen van een minderheid in de maatschappij. In Frankrijk en Amerika wordt bijvoorbeeld gehamerd op het gelijke burgerschap dat iedereen heeft. Voor de rest wordt er weinig aandacht besteed aan diversiteit. Volgens Scheffer prikkelt dit burgers om te participeren. Volgens Jahjah zijn de Franse rellen hier juist door gekomen. De discussie wordt fel wanneer een Marokkaans-Nederlandse man, Jahjah aanspreekt op het feit dat hij niet moet doen alsof hij een domme achterban vertegenwoordigd. (..??) Net als in eerdere discussies (28 oktober 2005, 13 november 2005) wordt gesproken over de negatieve connotatie die de woorden allochtonen, immigratie etc. hebben.

Bijlage 4. Enquête Enquête afgenomen op het SMT-debat op 13-11-2005 Enquête afgenomen op de middelbare school in Amsterdam-West. Deze enquête zal gaan over het gebruik van forums op websites, waarop je berichten kunt plaatsen en zo met elkaar kunt discussiëren. De gegevens zullen gebruikt worden voor een onderzoeksproject van de VU. Deze enquête is volledig anoniem! Persoonsgegevens Geslacht:

o

Man

o

Vrouw

Leeftijd: ……………. Is je moeder geboren in:

o

Nederland

o

Turkije

o

Suriname

o

Marokko 74


o

Anders, nl………………………

Is je vader geboren in:

o

Nederland

o

Turkije

o

Suriname

o

Marokko

o


Ben jij geboren in:

o

Nederland

o

Turkije

o

Suriname

o

Marokko

o


Ik ben nu bezig met:

o

VMBO

o

MAVO

o

HAVO

o

VWO/Atheneum/Gymnasium

Woonplaats:

o

Amsterdam

o

Anders, nl. ……………………………………..

1. Bezoek je wel eens een discussieforum op het internet?

o

Ja ga verder bij vraag 2

o

Nee waarom niet? ......................................................................................................................................... ......................................................................................................

2. Wat voor forums bezoek je op het internet?

o

Bijna alleen Nederlandse websites met een forum

o

Bijna alleen Marokkaans-Nederlandse websites met een forum

o

Bijna alleen Turks-Nederlandse websites met een forum

o

Bijna alleen Surinaams-Nederlandse websites met een forum

o

Zowel Nederlandse als allochtone websites met een forums

o

Anders, nl……………………………………………………………………..

3. Welk forum bezoek je? (je mag meerdere opties aangeven)

o

Scholierenweb.nl

o

Marokko.nl

o

Lokum.nl

o

Anders, nl……………………………………………………………………………

3. Hoe vaak bezoek je dit/deze forum(s)?

o

1 x per jaar 75


o

1 x per 3 maanden

o

1 x per maand

o

1 x per week

o

of 4 x per week

o

elke dag

4. Waarom bezoek je dit/deze forum(s)?

o

om meer te weten te komen over mijn achtergrond, cultuur en religie

o

om uit te vinden hoe anderen over bepaalde zaken denken

o

om het nieuws bij te houden

o

voor de lol

o

om steun, begrip en advies te krijgen van mensen met dezelfde culturele achtergrond

o

anders, nl…………

5. Ontmoet je wel eens mensen die je op dit/deze forum(s) hebt leren kennen in ‘het echt’?

o

Nee

o

Ja, hoe vaak?………

Bijlage 5. Tabel ‘Marokko’ Tabel 5.1 Discussies binnen ‘Marokkaanse jongeren en actualiteiten’, voor en na 2 november 2004 (procenten) (n = 50) Thema

‘Marokko’ voor 2-11-2004

na 2-11-2004

Theo van Gogh/ extremisme

0

14

islam/religie

38

27

rechtse politiek

8

5

(positie allochtonen in)samenleving

8

24

Ali el B

0

8

Homoseksualiteit

23

8

Midden -Oostenconflict

0

0

politiek

8

5

overige

15

8

Bijlage 6. ‘Marokko’ Letterlijke weergave van de homepagina van het forum van ‘Marokko’

Marokkaanse jongeren en actualiteiten

TheeLounge

Wil je discussiëren over lifestyle, filosofie of over de alledaagse dingen die jou bezig houden?... Dan is dit de plek waar je moet zijn.

Studie & Infopunt 76


Informeel leren. Maak van jouw community een virtueel studiecentrum. Kom je er niet uit met je wiskundige opdrachten? Studietips nodig? Samen sta je sterker! De Tweede Fase!!

Sport & lichamelijke inspanning

Voor wie k(l)ikt op sport. Discussieer hier over alle mogelijke sporten en over actuele gebeurtenissen in de sportwereld.

Onzinhoekje

ChitChat hier over alle zin & onzin. Berichten in deze rubriek worden na 5 dagen verwijderd.

Marokkaanse jongeren, liefde en relaties

Praat mee over hartzeer van Marokkaanse jongeren in Nederland. Haram advies geven....

Marokkaanse jongeren en seksualiteit

Alles wat je maar wilt weten over seks en seksualiteit. Heb jij vragen over dit onderwerp, of zijn er dingen die jij met de rest wilt delen dan kun jij die hier kwijt.

Vraag het Yasmina

Zit jij met een probleem?... of heb je een brandende vraag?... Vraag het aan Yasmina...

Gezondheid & uiterlijke verzorging

Wees hier voor verschillende onderwerpen op het gebied van uiterlijke verzorging, èn praktische tips & tricks over gezondheid en verzorging van lichaam en geest.

Marokkaanse trouwpartijen in Nederland en België

Lees de mening van andere en geef je mening over hedendaagse trouwpartijen van Marokkaans Nederland en België

De positie van de Marokkaanse vrouw

Discussieer mee over de positie van de Marokkaanse vrouw anno 2005. Steeds meer Marokkaanse vrouwen zijn hoogopgeleid en hebben een toppositie in de huidige maatschappij.

Huwelijk & Islam

Alles over het huwelijk binnen de islam. Discussieer mee en geef je mening over dit onderwerp.

Islam & Levensbeschouwing

De islam & Ik.

Leer allen beter gestalte te geven aan de eenheid. In de naam van Allah de Erbarmer de Meest Barmhartige... Opvoeden van Kinderen

Koran & Hadith

Woorden, daden en levenshouding van de heilige profeet Mohammed (VZMH). Het afscheren van de baard...

Marokko Dating

Mail vriend(in) gezocht

Zoek je een cyberpartner? een digitale penvriend(in)?... Neem de uitdaging aan en plaats hier je oproep. Hier kun je ook terecht voor vragen, liefdesverklaringen en leuke verhalen.

Man zoekt vrouw

Mannen, vind hier de vrouw van je dromen. Neem de uitdaging, en wie weet.

Vrouw zoekt man

Vrouwen vindt hier de man van je dromen. Niet geschoten is altijd mis.

Overige contacten

Durf jij het aan?... Plaats hier je oproep, en wie weet... misschien heb je straks een leuke date. 77


Uit het oog verloren

Schoolvriend(in)?..., zomerliefde?..., die leuke persoon in de tram gister. Wie weet, misschien is deze ook op zoek naar jou. De wereld is kleiner dan je denkt.

Marokko Algemeen

Business Point

Heb jij die bizniz instinct? Meer weten over je zakelijke en persoonlijke mogelijkheden en invloeden? Wees hier om je zichtbaarheid en doelgroep te vergroten.

Cuisine

Pastilla's van bladerdeeg, langdurig gestoofde tajines, licht en zoet gebak... bedwelmende en geraffineerde geuren zullen u midden in de sfeer van de gekruide Marokkaanse keuken brengen. De Marokkaanse keuken is sprookjesachtig èn heerlijk.

Club

Marokko popculture & lifestyle. Muziek?... Uitgaan?... Wie, wat, waar?!?...

Poetry

Liefde

Kun jij zelf ook goed dichten, en wil jij ons kennis laten maken met jouw dichtkunst?...je bent hier op de juiste plaats.

Verdriet

Liefdesverdriet?... iets op je hart?... iemand verloren?... hier de ruimte om je hart te luchten en te zuchten.

Islam

Heb jij leuke gedichten over de islam? This is the place to be.

Overige

Gedichten die niet in een andere categorie thuishoren kun je hier kwijt...

StoryBoard

Verhalenrubriek Van Drama tot Roman, je vindt het hier allemaal. Lange verhalen en korte verhalen. Verhalen die je verrassen, provoceren en verleiden; waarin je ontroerd raakt en wordt geholpen bij het (meer) ontdekken van jezelf.

Site Gerelateerd

Forum Mededelingen

Het laatste belangrijke nieuws en informatie over de ‘Marokko’ Virtual Community's. Je kunt hier reageren op mededelingen maar niet zelf een mededeling plaatsen.

Feedback Opmerkingen, klachten, problemen, en suggesties kun je hier kwijt.

Bijlage 7. ‘Maroc’ Letterlijke weergave van de homepagina van het forum van ‘Maroc’.

Wie schrijft die blijft For matters of the heart, maar ook voor zin en onzin, kennismaking, (liefdes)verhalen, vragen, oproepen, enquêtes en gedichten.

Spreekverbord Het gesproken woord staat hier centraal. Je kunt naast berichten typen nu ook een bericht inspreken! Denk daarbij aan raps, columns, liedjes, speeches, etc....

78


Girlsbord Tsja, zeg jij het maar. Waar moet het over gaan? Emancipatie? Carriere? Liefde? Islam? Up 2 U!

Columns! Op dit forum zullen ‘Maroc’ columnisten regelmatig artikelen plaatsen......lees en reageer!

Sterke verhalen Heb jij iets ongelooflijks meegemaakt dat je van je af wilt schrijven? Dan is hier je kans! Schroom je niet om er je fantasie bij te gebruiken.

Feedback Spuw je gal over het prikbord. Wat kan er beter? Wat kan weg? Hoe moet wat? (Ook voor positieve berichten)

Maatschappij Verantwoordelijkheid Als we allemaal een stukje nemen krijgt niemand een hernia.

Te koop Maroc.NL Marktplaats. Te koop aangeboden. De virtuele souk van Marokkaans Nederland.

Gevraagd Maroc.NL Marktplaats. Te koop gevraagd, de virtuele souk van Marokkaans Nederland.

Chat Klachtenbox Klachtenbox voor onze chatters. Wat gaat er fout en wat moeten wij weten?

Prijsvraag Islam Islam & Seksualiteit Hier kun je alles met betrekking tot bovenstaand onderwerp ventileren. Columns, persoonlijke verhalen, interessante discussie, ...

Islam en meer Islam en Meer, het interactieve islamforum van Maroc.NL

Koran Het is de bedoeling dat men in dit forum over citaten uit de koran met elkaar in discussie treedt.

Hadieth Hadieth = de overleveringen van profeet Mohammed vzmh (vrede zij met hem). Hier vind je alle prachtige verhalen over het handelen van onze Profeet Mohammed (vzmh).

Column Islam Hier wordt af en toe een column over een onderwerp uit de islam geplaatst. Iedereen kan op deze artikelen reageren.

Het nieuws van de dag Geef je mening over actuele zaken die in de media zijn verschenen.

Media en beeldvorming Wat voor invloed hebben de berichtgevingen in de media over Marokkanen op ons?

Dating Alles over liefde en zij die dat zoeken. 79


Man zoekt Vrouw Ben je op zoek naar een vriendin? Of misschien wel wat serieuzers? En nog niet de perfecte match gevonden op 'Girl seeks boy'? Laat dan hier je schreeuw horen! Singles only!

Vrouw zoekt Man Genoeg van het 'alleen zijn'? Grijp je kans en vind de prins op het witte paard via Maroc.NL. Blijkt het jouw prins niet te zijn, dan schrap je hem van je lijst. Je moet ergens beginnen,toch?

Uit het oog, maar niet uit het hart Schoolvriend(in)?..., zomerliefde?..., die leuke persoon in de tram gister. Wie weet, misschien is deze ook op zoek naar jou. De wereld is kleiner dan je denkt.

Feedback Heb je op of aanmerkingen over de datingportal? Meld het ons dan hier! Ook nieuwe ideeën zijn van harte welkom.

Stichting Onze projecten Hier vind je alle informatie over projecten waarin we geparticipeerd hebben dan wel participeren.

Ideeënbox Heb je een idee/concept voor een project dat je echt iets voor onze stichting lijkt? Of iets dat je samen met ons wilt uitvoeren? Laat het ons hier weten.

Bijlage 8. ‘Elqalem’ De letterlijke weergave van de homepagina van het forum van ‘Elqalem’.

Het laakkwartier Discussieer in deze rubriek mee met stellingen die Abdelhakim, Salah of M.R.Jabri lanceren. Bezoekers kunnen hier geen discussie starten, hoogstens reageren op de stellingen die één van de columnisten gelanceerd hebben. De columnisten zullen zelf ook actief meedoen om hun stellingen te verdedigen.

Moslims in de wereld Elqalem Cuisine Elqalem Gedichten & Verhalen Elqalem Theehuis onzinhoek Elqalem Islam De Islamitische vrouw De Islamitische man Islam & Ik Islam & Media Koran & Hadieth Islam en huwelijk

80

De betekenis van virtuele forumdiscussies voor de identiteitsvorming van Marokkaans- Nederlandse jongeren

Recommend Documents