Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen Opleiding Communicatiewetenschap
De betekenis van Turkse soapseries voor de constructie van culturele identiteiten en cultureel burgerschap van Turks Nederlandse meisjes
Masterscriptie Student: Öznur Kol, 5827159 Begeleider: Drs. Reza Kartosen Datum: 27 augustus 2010 Plaats: Amsterdam
Voorwoord Deze scriptie is geschreven ter afsluiting van de master communicatiewetenschap (Media Entertainment en Populaire Cultuur) aan de Universiteit van Amsterdam. In dit voorwoord wil ik graag de ruimte nemen om mijn motivatie voor dit onderzoeksonderwerp toe te lichten en tevens stil te staan bij een aantal personen die een bijdrage hebben geleverd aan deze scriptie. Mijn Turkse achtergrond speelt een grote rol in mijn belangstelling voor onderzoek naar de consumptie van Turkse media door Turkse minderheden. In mijn sociale omgeving kom ik namelijk regelmatig in aanraking met Turkse Nederlanders die veel waarde hechten aan Turkse media. Tijdens familiebezoeken of Turkse feesten vormen Turkse media een belangrijk gespreksonderwerp. Vooral Turkse soapseries zijn een aanleiding voor sociale gesprekken onder Turks Nederlandse meisjes. Turks Nederlandse meisjes blijken, ondanks hun opvoeding in de Nederlandse samenleving, veel interesse te tonen in Turkse media en in het bijzonder voor Turkse soapseries. Met deze scriptie wil ik de belangstelling van Turks Nederlandse meisjes voor Turkse soapseries van dichtbij bekijken. Op basis van gesprekken met Turks Nederlandse meisjes hoop ik een beeld te kunnen schetsen van de bijdrage die Turkse soapseries aan het dagelijkse leven van deze meisjes kunnen leveren. Het schrijven van deze scriptie is een zeer leerzame en interessante periode geweest. Tijdens deze periode heb ik veel kennis opgedaan van bestaande literatuur over het gebruik van media uit de thuislanden. Hiernaast heb ik ook veel geleerd van gesprekken die ik, onder andere met mijn scriptiebegeleider en diverse informanten, heb gevoerd over identiteiten, burgerschap en etniciteit. Graag wil ik deze mogelijkheid ook gebruiken om de volgende personen te bedanken. Allereerst gaat mijn dank uit naar mijn scriptiebegeleider REA Kardoen. Hij is een belangrijke steun en inspiratiebron geweest tijdens mijn scriptieperiode. Ook wil ik alle informanten bedanken voor hun openheid en bereidheid om een bijdrage te leveren aan dit onderzoek. Öznur Kol Amsterdam, augustus 2010
Inhoudsopgave
Pag.
1.Inleiding
p.5
2. Theoretisch kader
p.8
2.1 Migratie, diaspora en de constructie van identiteiten
p.8
2.1.1 Migratie, diaspora en de betekenis van de herkomstcultuur voor etnische minderheden
p.8
2.1.2. De rol van de sociale omgeving in de identiteitsconstructie van jongeren
p.9
2.2 Etniciteit, transnationale media en de identiteitsconstructie van allochtone jongeren
p.11
2.2.1 De rol van etniciteit in de identiteitsconstructie van allochtone jongeren
p.11
2.2.2 De rol van media in de identiteitsconstructie van jongeren
p.12
2.2.3 De rol van media uit de thuislanden in de constructie van hybride identiteiten van allochtone jongeren 2.3 Consumptie van transnationale media en cultureel burgerschap 2.3.1 Media en cultureel burgerschap
p.14 p.15 p.15
2.3.2 De betekenis van media uit de thuislanden voor het cultureel burgerschap van etnische minderheden
p.17
2.4 Conclusie: de betekenis van media uit de thuislanden voor allochtone jongeren in Nederland 3. Methode
p.19 p.21
3.1 Onderzoeksmethode
p.21
3.2 Selectie van de informanten
p.21
3.3 Procedure en analyse
p.22
4. Resultaten
p.25
4.1 De rol van Turkse en Nederlandse televisie in het leven van Turks Nederlandse meisjes
p.25
4.1.1 Televisieconsumptie van Turks Nederlandse meisjes: Turkse soaps en Nederlands nieuws
p.25
4.1.2 Het plezier en de herkenning van Turkse gebruiken in Turkse soapseries
p.28
4.2 De rol van Turkse soapseries in de culturele identiteitsconstructie van Turks Nederlandse meisjes
p.29
4.2.1 Turkse en de Nederlandse identiteiten van Turks Nederlandse meisjes
p.29
4.2.2 Het waargenomen verschil tussen de Turkse cultuur in Nederland en de Turkse cultuur in Turkse soaps
p.31
4.2.3 De referentiële lezing van de Turkse cultuur in Turkse soaps
p.33
4.3 Turkse soaps en het experimenteren met identiteitsvormen
p.35
4.4 Turkse soaps, cultureel burgerschap en culturele identiteit
p.39
4.4.1 Turkse soapseries als basis voor interpretatieve gemeenschappen
p.39
4.4.2 Dubbele culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes
p.41
4.5 Conclusie resultaten
p.43
5. Conclusie
p.45
6. Bijlage
p.50
1. Inleiding “Joop Atsma (Friesland, CDA). 'Mijn kinderen zijn heel bewust in het Fries opgevoed. Dat is nodig om je een beetje te redden in Friesland. Ik las dus voor uit de Friese kinderbijbel en ze leerden Friese kinderliedjes. Pas op de kleuterschool leerden zij Nederlands. Dat ging heel goed, want ook radio en televisie stimuleren dat. 'Dat is dus wel een belangrijk verschil met de situatie van veel allochtonen. Als je alleen Turkse kranten leest en via de satelliet alleen naar Turkse televisieprogramma's kijkt, is er geen sprake meer van integratie. Dan valt het bewustzijn weg dat we met z'n allen in Nederland wonen. Bovendien heb ik nog nooit meegemaakt dat Friezen het Nederlands niet beheersen” (“Allochtonen in kamer: thuis eigen taal”, 2009). Turkse media zijn de laatste jaren een discussieonderwerp in de Nederlandse politiek (Milikowski, 2001). Uit bovenstaand citaat blijkt dat deze discussies met name over de invloeden van Turkse media op de integratie van Turkse Nederlanders gaan. Zo wordt het gebruik van Turkse media als een bedreiging gezien voor de integratie van Turkse minderheden in de Nederlandse samenleving. Door het enkel consumeren van Turkse media blijven Turkse minderheden, volgens critici, achter op de beheersing van de Nederlandse taal waardoor ze minder goed kunnen deelnemen aan de Nederlandse samenleving. Hoewel Atsma zelf aangeeft belang te hechten aan zijn Friese achtergrond, blijkt hij echter minder sterk stil te staan bij de betekenis van de Turkse cultuur voor Turkse minderheden in Nederland. Toegang tot Turkse media blijkt veel betekenis te hebben voor Turkse minderheden in Nederland (Ogan, 2001). De eerste generatie Turkse minderheden zijn immers een onderdeel geweest van een migratieproces en hebben hun thuisland verlaten voor Nederland. Migranten nemen bij het migreren deels afstand van hun herkomstcultuur en moeten bovendien aan een nieuwe culturele omgeving wennen (Ahmed, 1999). Dit neemt echter niet weg dat migranten nog steeds gehecht kunnen blijven aan hun herkomstcultuur en tevens contacten willen behouden met het thuisland (Ten Brummelhuis, 2004). Zo maken Turkse minderheden vaak gebruik van Turkse media om in contact te blijven met Turkije en kennis op te doen over de Turkse cultuur en de Turkse identiteit (Aksoy & Robins, 2003; Ogan, 2001). De belangstelling van Turkse minderheden voor Turkse media is een belangrijke aanleiding geweest voor verschillende wetenschappelijke studies naar de consumptie van Turkse media (Aksoy & Robins, 2003; Milikowski, 2001; Ogan, 2001; Verkuyten, 1999). Een 5
groot deel van dit onderzoek heeft circa tien jaar geleden plaatsgevonden als een reactie op maatschappelijke discussies rondom de consumptie van Turkse media. De belangrijkste onderzoeksgroep binnen studies van onder andere Aksoy en Robins (2003) en Ogan (2001) is de eerste generatie Turken. Zij zijn in Europa de grootste gebruikers van Turkse media. Bevindingen over jongere generaties zijn vaak als onderdeel van de gehele Turkse migratiepopulatie meegenomen (Aksoy & Robins, 2003; Milikowski, 2001; Ogan, 2001). Bovendien is er in deze studies onvoldoende stilgestaan bij specifieke Turkse programma‟s zoals Turkse talkshows en Turkse soapseries op de Turkse televisie. Belangstelling voor Turkse media blijkt echter ook onder jongere generaties te bestaan. Turkse jongeren in Nederland blijken vooral veel interesse te tonen in Turkse muziekprogramma‟s en Turkse soapseries (Ogan, 2001). Zo hebben Turkse media een groot aanbod aan diverse Turkse soapseries die voornamelijk gevolgd worden door Turks Nederlandse meisjes. Het enthousiasme waarmee deze meisjes over Turkse soapseries praten is een fascinerend verschijnsel dat mij, als communicatiewetenschapper, aan het denken heeft gezet over de betekenis van deze soaps voor Turks Nederlandse meisjes. De populariteit van Turkse soapseries onder Turks Nederlandse meisjes illustreert en onderstreept de lacunes van bestaand onderzoek naar de consumptie van Turkse media. Zo heeft bestaand onderzoek zich met name geconcentreerd op oudere Turkse migranten en Turkse media in het algemeen. Om deze lacunes op te vullen wordt er in dit onderzoek juist stilgestaan bij de rol van Turkse soapseries in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Deze kijkersgroep bestaat uit Turkse meisjes die geboren en/of getogen zijn in Nederland. De betekenis van Turkse media voor Turks Nederlandse meisjes wordt in dit onderzoek aan de hand van een aantal Turkse soapseries onderzocht. Turkse soapseries zijn vaak een aanleiding voor gesprekken onder Turks Nederlandse meisjes over diverse onderwerpen. Soapseries bieden namelijk een forum voor het bespreken van privékwesties die van belang zijn voor de identiteitsconstructie en cultureel burgerschap van individuen (Barker, 1999; Van Zoonen, 2003; Van Zoonen, 2005). In dit onderzoek staat de rol van Turkse soapseries in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes centraal. Op basis van gesprekken met Turks Nederlandse meisjes wordt getracht te achterhalen waarom Turkse soapseries populair zijn in Nederland en welke bijdrage ze leveren aan de culturele identiteiten en gemeenschapsgevoelens van Turks Nederlandse meisjes.
6
Om de betekenis van Turkse soapseries voor Turks Nederlandse meisjes te onderzoeken staat de volgende onderzoeksvraag centraal: Hoe draagt de consumptie van Turkse soapseries bij aan de constructie van culturele identiteiten en cultureel burgerschap van Turks Nederlandse meisjes? Op basis van individuele en collectieve gesprekken met Turks Nederlandse meisjes wordt onderzocht welke bijdrage Turkse soapseries aan de identiteitsconstructie en cultureel burgerschap van Turks Nederlandse meisjes kunnen leveren. Onderzoek naar de betekenis van Turkse soapseries is zowel maatschappelijk als wetenschappelijk van belang. Maatschappelijk omdat dit onderzoek stilstaat bij het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Zo wordt het mogelijk om te achterhalen welke betekenis Turkse soapseries hebben voor de culturele identiteiten en gemeenschapsgevoelens van Turks Nederlandse meisjes in de Nederlandse samenleving. Inzicht in de betekenis van Turkse media kan tevens nieuwe kennis aandragen voor maatschappelijke discussies over het gebruik van Turkse media door Turkse minderheden. Onderzoek naar de betekenis van Turkse soapseries benadert deze discussies namelijk vanuit de gebruikerskant en bekijkt juist hoe Turkse minderheden Turkse media ervaren. Dit onderzoek is wetenschappelijk van belang omdat het voortborduurt op wetenschappelijke kennis over de consumptie van Turkse media door Turkse minderheden. Tevens levert dit onderzoek een bijdrage aan de opvulling van de lacunes in bestaand onderzoek. In plaats van een algemene omschrijving van het mediagebruik van Turkse minderheden te geven wordt er in dit onderzoek specifiek gekeken hoe de consumptie van Turkse media plaatsvindt. Op basis van groeps- en diepte-interviews wordt getracht te achterhalen hoe, wanneer en op welke wijze de consumptie van Turkse soapseries plaatsvindt. Zo kan een beeld geschetst worden van de wijze waarop Turks Nederlandse meisjes een betekenis aan Turkse media geven.
7
2. Theoretisch kader
In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan verschillende theorieën en concepten. Dit hoofdstuk kan gezien worden als een brug tussen de onderzoeksvraag en het empirisch onderzoek onder Turks Nederlandse meisjes. Het theoretisch kader wordt ingeleid met een beschrijving van de concepten migratie en diaspora. Na het uiteenzetten van deze concepten wordt er stilgestaan bij het concept identiteit. Hier wordt aandacht besteed aan de rol van het geslacht en de sociale omgeving in de identiteitsconstructie van jongeren. Tevens wordt er een beschrijving gegeven van de betekenis die media (uit de thuislanden) voor de identiteitsconstructie van allochtone jongeren kunnen hebben. Tot slot wordt er stilgestaan bij de wijze waarop media uit de thuislanden een bijdrage kunnen leveren aan het cultureel burgerschap van etnische minderheden.
2.1 Migratie, diaspora en de constructie van identiteiten
2.1.1 Migratie, diaspora en de betekenis van de herkomstcultuur voor etnische minderheden Zoals uit de inleiding is gebleken kunnen Turkse media een aanleiding vormen voor politieke discussies. Deze discussies over Turkse media gaan over de mogelijke invloeden van Turkse televisie op de integratie van Turkse minderheden in de Nederlandse samenleving. Discussies over Turkse media zijn dus een onderdeel van maatschappelijke en politieke discussies over migratie en integratie (Milikowski, 2001). Om inzicht te krijgen in deze migratievraagstukken is het van belang om eerst uiteen te zetten wat er precies onder migratie wordt verstaan. Letterlijk verwijst migratie naar de verhuizing van mensen van het ene land naar het andere land. Het uitgangspunt hierbij is dat mensen het thuisland verlaten omdat ze betere toekomstverwachtingen hebben in het nieuwe land (Stalker, 2003). Migratie refereert volgens deze definitie vooral aan de fysieke verplaatsing van mensen. Uit politieke discussies omtrent migratie blijkt echter dat het proces van migratie niet zo eenvoudig is. Bij het emigreren naar een ander land nemen migranten namelijk hun culturele kennis uit het thuisland mee waardoor de herkomstcultuur een onderdeel blijft van hun leven. Naast de term migrant wordt er ook vaak gebruikgemaakt van het concept diaspora om een groep migranten aan te duiden die gekenmerkt worden door hun gedeelde afkomst (Ten Brummelhuis, 2004; Kalra, Kaur & Hutnyk, 2005). In de letterlijke betekenis refereert 8
diaspora aan de versnippering van bepaalde bevolkingsgroepen over de wereld (Shuval, 2000). Naast de fysieke verplaatsing van mensen refereert het concept diaspora dus ook aan de rol van de herkomstcultuur in het leven van migranten. Migranten kunnen relaties met het thuisland behouden door deze regelmatig te bezoeken, maar vooral ook door gebruik te maken van internationale communicatienetwerken zoals de telefoon, internet, kranten en satelliettelevisie. Via deze internationale communicatienetwerken komen migranten in aanraking met beelden van- en verhalen over de herkomstcultuur (Appadurai, 1996). De satelliettelevisie, internationale kranten en het internet vormen een informatiebron waarmee migranten hun kennis over de herkomstcultuur kunnen aanvullen (Aksoy & Robins, 2003; Gillespie, 1997). De herkomstcultuur hoeft niet voor alle migranten een grote rol te spelen in het dagelijkse leven. De rol van de herkomstcultuur in het dagelijkse leven kan afhankelijk zijn van de waarde die migranten aan hun herkomstcultuur hechten. Migranten die veel waarde hechten aan hun herkomstcultuur kunnen hun dagelijkse leven ook baseren op normen en waarden uit het thuisland. Zowel de herkomstcultuur als de cultuur uit het nieuwe land kunnen in dit geval een referentiekader zijn voor de identiteitsconstructie. De identiteiten van migranten kunnen dus in feite gebaseerd zijn op meerdere culturen (Zhang, 2000).
2.1.2. De rol van de sociale omgeving in de identiteitsconstructie van jongeren Het concept identiteit heeft veel aandacht gekregen van diverse wetenschappers. Een belangrijk aandachtspunt in de studie naar identiteit is de wijze waarop identiteiten worden geconstrueerd (onder andere Fearon, 1999; Phinney & Alipuria, 1990; Verkuyten, 1999). Aspecten zoals leeftijd, geslacht, etniciteit en sociale omgeving blijken een rol te spelen binnen het proces van identiteitsconstructie (Verkuyten, 1999). Identiteiten kunnen gezien worden als de persoonlijkheid of eigenheid van individuen. Deze worden onder andere bepaald door het beeld dat mensen van zichzelf hebben. Ook de sociale omgeving blijkt een grote rol te spelen in het beeld dat mensen van zichzelf hebben. De relatie van personen met de sociale omgeving is van groot belang voor de constructie van identiteiten. Identiteiten zijn namelijk niet van te voren bepaald maar ondergaan een constructieproces. Interactie en communicatie met de sociale omgeving vormt een basis voor identiteitsconstructie. Zo kunnen individuen een betekenis aan hun eigen identiteiten geven door zichzelf te vergelijken met hun sociale omgeving. De belangrijke rol van de sociale omgeving maakt het concept identiteit volgens d‟Haenens, Van Summeren, 9
Saeys en Koeman (2004) complex. Hierdoor is het niet mogelijk om over een soort identiteit te spreken. Het begrip identiteit is onder te verdelen in verschillende soorten identiteiten zoals onder andere etnische- en culturele identiteiten (Hall, 1990; Verkuyten, 1999). Etniciteit, of de geelde oorsprong van mensen, is volgens d„Haenens et al. (2004) een belangrijke basis voor etnische identiteiten. Etnische identiteiten kunnen gezien worden als een vorm van sociale identiteiten die gebaseerd zijn op een gedeelte afkomst. Bij de culturele identiteit speelt juist de gedeelde cultuur een belangrijke rol in de constructie van identiteiten. Culturele identiteiten zijn volgens Hall (1990) bepaalde vormen van identificatie met de culturele omgeving. Zo kunnen culturele identiteiten gebaseerd zijn op diverse culturen die aanwezig zijn in de sociale omgeving van individuen. Volgens Adler (1977) reflecteert culturele identiteit de relatie die mensen met hun culturele omgeving hebben. Door het aanmenen van bepaalde culturele identiteiten kunnen individuen een betekenis geven aan hun eigen leven. Op basis van hun culturele identiteiten behoren zij namelijk tot een culturele groep en delen hierdoor bepaalde normen en waarden. Culturele identiteiten kunnen zowel op bestaande als nieuwe culturen gebaseerd zijn. Ontwikkelingen in de culturele omgeving, zoals het ontstaan van nieuwe subculturen en de mogelijkheid voor virtuele contacten via het internet, bieden nieuwe mogelijkheden voor de constructie van culturele identiteiten. De constructie van (culturele) identiteiten blijkt voornamelijk een belangrijke rol te spelen in de adolescentieperiode (Erikson, 1972). In de adolescentieperiode beginnen jongeren namelijk vorm te geven aan hun leven en krijgen een idee over hun eigen persoonlijkheid. Veel jongeren staan in deze periode ook onzeker tegenover volwassen rollen die zij langzamerhand dienen aan te nemen. Het geslacht speelt een belangrijke rol in de identiteitsconstructie omdat de opvoeding van meisjes en jongens gepaard kan gaan met bepaalde ideeën over sekserollen. Sekserollen zijn volgens Nicolai (1992) afhankelijk van de culturele omgeving. In de culturele omgeving wordt namelijk bepaald in hoeverre bepaalde eigenschappen en gedragingen als mannelijk of juist als vrouwelijk worden gezien. Het geslacht kan bij de geboorte al een belangrijke betekenis hebben voor identiteitsvorming (Lipsitz Bern, 1981). Volgens Yerden (2001) spelen sekserollen een belangrijke rol in de opvoeding van allochtone jongeren in Nederland. Zo blijken traditionele sekserollen een grotere rol te spelen in allochtone gezinnen van Turkse en Marokkaanse afkomst dan in autochtone gezinnen. Allochtone gezinnen worden vaker gekenmerkt door strikte rollen voor mannen en vrouwen. 10
Vrouwen zijn over het algemeen verantwoordelijk voor de kinderen en het huishouden en mannen voor het inkomen. Deze rolverdeling is ook terug te zien in de opvoeding van sommige allochtone jongeren. Allochtone meisjes worden volgens d‟Haenens et al. (2004) opgevoed met het idee dat zij later een moeder en huisvrouw zullen zijn. Van allochtone meisjes wordt dus vaker verwacht dat zij gehoorzaam zijn en zo veel mogelijk tijd binnen het huis doorbrengen. Deze regels zijn minder van toepassing op allochtone jongens waardoor zij meer vrijheid kennen in het dagelijkse leven (Yerden, 2001). De culturele omgeving van individuen kan dus een belangrijke betekenis hebben voor de identiteitsconstructie. Deze omgeving kan namelijk eisen stellen aan de manier waarop mensen zich binnen een groep gedragen. Identiteiten zijn en blijven hierdoor een onderdeel van de bredere etnische en culturele omgeving.
2.2 Etniciteit, transnationale media en de identiteitsconstructie van allochtone jongeren
2.2.1 De rol van etniciteit in de identiteitsconstructie van allochtone jongeren Etnische identiteiten spelen volgens Hoffman (2009) een belangrijke rol in het leven van individuen omdat deze zekerheid en zelfvertrouwen geeft. De etnische omgeving vormt namelijk een „ruimte‟ waarin mensen, op basis van hun gemeenschappelijke kenmerken, worden erkend en geaccepteerd. Deze omgeving is toegankelijk en geeft tevens een gevoel van saamhorigheid. Etnische identiteit is volgens Verkuyten (1999) en Hoffman (2009) voornamelijk van belang voor etnische minderheidsgroeperingen. Ondanks hun deelname aan een „nieuwe‟ samenleving blijven etnische minderheden namelijk, zowel voor hun eigen gevoel als in de visie van de buitenwereld, ook onderdeel uitmaken van andere etnische groepen dan de dominante groepering in de samenleving (d‟Haenens et al., 2004). Etnische minderheden kunnen meer interesse in hun herkomstcultuur tonen als zij in aanraking komen met discriminatie. Intolerantie jegens migrantengroeperingen leidt namelijk tot onzekere gevoelens onder etnische minderheden waardoor zij zich afgezonderd voelen van de samenleving (Gillespie, 1997). Door gevoelens van uitsluiting kan er ontevredenheid ontstaan over de leefomstandigheden. Als gevolg van deze ontevredenheid kan de herkomstcultuur een belangrijke positie krijgen in het dagelijkse leven van etnische minderheden.
11
Door de beperkte omvang van de etnische omgeving is het voor veel etnische minderheden vaak een uitdaging om voldoende kennis op te doen over hun herkomstcultuur. Zo bestaat de etnische omgeving van etnische minderheden uit familieleden en kennissen die, in vergelijking tot de dominante groepering, een kleine omvang hebben. Vanwege de kleine omvang van de etnische omgeving kunnen etnische minderheden zich afvragen wat hun cultuur precies inhoudt (Verkuyten, 1999). Dit vraagstuk kan zelfs groter zijn voor tweede en derde generatie migranten die een opvoeding hebben gehad in de nieuwe samenleving. Hun etnische achtergrond is namelijk lang niet zo vanzelfsprekend als dat voor hun ouders het geval is. Interesse in de herkomstcultuur kan echter wel een aanleiding zijn om deel te nemen aan sociale activiteiten binnen de etnische groep. Hoe vaker allochtone jongeren deelnemen aan sociale activiteiten binnen hun etnische groep, hoe sneller de etnische achtergrond een basis kan zijn voor hun identiteitsconstructie (Dialektopoulos, 2003). De etnische achtergrond wordt in dit geval als een voorbeeld genomen en dient als een spiegel om eigen identiteiten mee te vergelijken (Giddens, 1991). Etnische minderheden kunnen een onderdeel zijn van een etnische groep door onder andere deel te nemen aan culturele feestdagen. Hiernaast kunnen allochtone jongeren ook steeds vaker gebruikmaken van media uit de thuislanden om in aanraking te komen met hun herkomstcultuur. Internationale media bieden namelijk, zoals eerder aangegeven, beelden uit het thuisland en over de herkomstcultuur (Appadurai, 1996). Hierdoor dient niet alleen de directe sociale omgeving als basis voor identiteitsconstructie, maar kunnen allochtone jongeren hun culturele identiteiten ook reflecteren aan mediabeelden uit het thuisland (Georgiou, 2001).
2.2.2 De rol van media in de identiteitsconstructie van jongeren Naast de directe sociale omgeving kunnen ook media voorbeelden geven van diverse identiteitsvormen. Media zijn namelijk aanbieders van beelden en verhalen die onder andere betrekking hebben op de sekse, etniciteit en klasse van individuen (Van Zoonen, 2005). Media zijn volgens Hall (1990) verantwoordelijk voor de circulatie van verhalen en beelden over culturen en identiteiten. Via de media komen individuen in aanraking met cultuuruitingen, zoals muziek, dans en kledingstijl die zowel informerend als amuserend kunnen zijn voor mediagebruikers. Het amusementelement van media is volgens Ang (1982) een belangrijke voorwaarde om de interesse van mediagebruikers op te wekken. Zo maakt amusement het mediagebruik plezierig waardoor mediabeelden belangrijk genoeg worden om 12
een bepaalde betekenis uit te halen. Tijdschriften, zelfhulpboeken, maar vooral ook soapseries geven volgens Gauntlett (2002) belangrijke voorbeelden van verschillende identiteiten. Zo kunnen personages uit films of soapseries als een inspiratiebron dienen en hierdoor als rolmodel gezien worden door kijkers (Durham, 2002). Volgens Jansz (2005) creëren media bepaalde ruimtes waarin jongeren kunnen experimenteren met diverse identiteiten waardoor ze als een laboratorium fungeren. Via media kunnen jongeren zichzelf verplaatsen in een mediapersonage en vanuit deze denkbeeldige situatie ervaren hoe het is om een andere persoonlijkheid aan te nemen. Op basis van deze ervaring kunnen jongeren vervolgens evalueren wat zij van deze identiteiten vinden en welke betekenis deze ervaring voor hun eigen identiteitsconstructie kan hebben. Mediapersonages kunnen dus als inspiratiebron dienen voor de identiteitsconstructie. De mate waarin zij hier een rol in spelen blijft echter afhankelijk van de mediagebruiker. Volgens Liebes en Katz (1993) kunnen mediagebruikers mediateksten namelijk op diverse manieren lezen. Variaties in de wijze van lezen kunnen onderverdeeld worden in twee categorieën, namelijk in de referentiële en de kritische lezing. Er kan over een referentiële lezing gesproken worden als mediagebruikers mediabeelden aan hun eigen bestaan relateren. Gebeurtenissen in de media worden tijdens deze lezing vergeleken met ervaringen uit het eigen leven. In tegenstelling tot de referentiële lezing worden mediabeelden in de kritische lezing eerder als een mediaconstructie beschouwd. In plaats van de mediaboodschap aan het eigen bestaan te relateren wordt er juist stilgestaan bij het „gemaakte‟ karakter van mediateksten. Deze worden hierdoor ook als onrealistisch gezien. Naast de referentiële en de kritische lezing kan ook de achtergrond van individuen, zoals hun geslacht, klasse en cultuur, een rol spelen in de interpretatie van mediateksten. Zo blijkt uit het encoding/decoding model van Stuart Hall (2001) dat mediagebruikers elk op hun eigen manier een bepaalde betekenis uit mediaboodschappen kunnen halen. Volgens Hall (2001) kan er namelijk niet gesproken worden over een objectieve waarneming van mediabeelden. De culturele achtergrond en psychologische eigenschappen van mensen bepalen onder andere hoe mediagebruikers mediateksten interpreteren en beoordelen. Mediateksten krijgen pas een betekenis als mediagebruikers een bepaalde interpretatie geven aan de inhoud. Naast de mediagebruiker blijkt ook het medium, volgens Van Zoonen (2005), een bijdrage te kunnen leveren aan de constructie van betekenissen. De interpretatie van deze mediaboodschappen kunnen onderverdeeld worden in drie soorten interpretaties. Deze 13
kunnen omschreven worden als de voorkeurslezing, onderhandelingslezing en de tegendraadse lezing (Hall, 1990). Volgens de voorkeurslezing interpreteren mediagebruikers de mediaboodschap zoals deze bedoeld is door de makers van de boodschap. Bij de onderhandelingslezing wordt de boodschap deels overgenomen en deels met eigen interpretaties aangevuld. Bij de tegendraadse lezing wordt de mediaboodschap juist op een totaal andere wijze geïnterpreteerd. Mediabeelden blijken dus op diverse manieren geïnterpreteerd te kunnen worden door mediagebruikers. De betekenisgeving aan diverse mediabeelden kunnen hierdoor ook variëren onder jongeren. Zowel de sociale, culturele als psychologische achtergrond van jongeren kan namelijk een rol spelen in de betekenisgeving aan mediaboodschappen.
2.2.3 De rol van media uit de thuislanden in de constructie van hybride identiteiten van allochtone jongeren Media uit de thuislanden zijn populair onder de eerste generatie migranten. Naast de eerste generatie blijken echter ook tweede en derde generatie migranten belangstelling te tonen voor media uit de thuislanden (Ogan, 2001). De belangstelling van tweede en derde generatie allochtonen voor media uit de thuislanden is opmerkelijk te noemen aangezien zij een opvoeding hebben gehad binnen de „nieuwe‟ samenleving. Deze belangstelling kan deels verklaard worden door het feit dat allochtone jongeren toegang hebben tot media uit de thuislanden. Veel allochtone jongeren groeien namelijk binnen gezinnen op waar veelvuldig gebruik wordt gemaakt van media uit de thuislanden (d‟Haenens et al., 2004). De belangstelling voor media uit de thuislanden neemt afgelopen jaren ook toe door het politieke klimaat in Nederland. Zo staat de integratie van etnische minderheden vaak ter discussie omdat zij, volgens sommige politici, onvoldoende geïntegreerd zijn. Ook in de media worden etnische minderheden gerepresenteerd als een groep migranten die zich onvoldoende inzetten voor de samenleving. De media kunnen hierdoor een onderscheid maken tussen de autochtone en de allochtone bevolking, waarbij de allochtonen vaak op een negatieve wijze in beeld worden gebracht (Shadid, 2005). Door deze negatieve berichtgeving kunnen allochtone jongeren, volgens Ogan (2001) en Verkuyten (1999), meer waarde gaan hechten aan hun herkomstcultuur waardoor ze meer belangstelling krijgen voor media uit de thuislanden. Volgens Hall (1990) kunnen media als een culturele ontdekking dienen voor etnische minderheden. Via media komen etnische minderheden namelijk in aanraking met verhalen, 14
beelden en geluiden uit de herkomstlanden waardoor de herkomstcultuur gedeeltelijk gerecreëerd wordt. Allochtone jongeren kunnen via media uit de thuislanden kennismaken met zowel traditionele als moderne representaties van de herkomstcultuur. Hoewel beide representaties een bijdrage kunnen leveren aan kennis over de herkomstcultuur, leiden vooral moderne representaties, volgens Milikowski (1997), tot nieuwe inzichten. Moderne beelden representeren namelijk culturele ontwikkelingen die het thuisland heeft doorgemaakt. Dankzij deze moderne representaties kunnen allochtone jongeren in aanraking komen met een nieuwe visie op de herkomstcultuur. Deze nieuwe kennis over de herkomstcultuur kan een belangrijke bijdrage leveren aan de identiteitsconstructie van allochtone jongeren. Op basis van moderne representaties van de herkomstcultuur kunnen allochtone jongeren namelijk een „middenweg‟ vinden tussen hun herkomstcultuur en de cultuur uit het woonland. De identiteitsconstructie van allochtone jongeren kan hierdoor plaatsvinden op basis van twee culturen. Allochtone jongeren die waarde hechten aan hun herkomstcultuur en zich tevens een onderdeel van hun etnische achtergrond voelen kunnen, zoals omschreven door Hall (1992), hybride identiteiten ontwikkelen. Hybride identiteiten refereren aan identiteiten die op basis van transnationale culturen geconstrueerd worden. Individuen met hybride identiteiten kunnen volgens Adler (1977) ook omschreven worden als multiculturele personen Deze personen worden gekenmerkt door hun ervaring met- en kennis van verschillende culturen en leefstijlen. Het transnationale karakter van hun culturele identiteiten geeft ze mogelijkheden om op verschillende manieren naar de wereld te kijken. Deze kenmerken gelden ook grotendeels gelden voor veel allochtone jongeren. Zij leven immers op basis van verschillende culturen en kunnen zich een onderdeel voelen van diverse culturen en culturele gemeenschappen.
2.3 Consumptie van transnationale media en cultureel burgerschap
2.3.1 Media en cultureel burgerschap Burgerschap refereert aan de relatie tussen burgers en de „natie‟ en bespreekt de mate waarin burgers een onderdeel kunnen uitmaken van een bepaalde samenleving (Hermes & Adolfsson, 2007; Fermin, 1999; Van Zoonen, 2005). Onder burgerschap worden in eerste instantie de rechten en plichten van burgers in een bepaalde samenleving verstaan. Burgers kunnen een onderdeel zijn van een samenleving omdat zij bepaalde rechten krijgen toegewezen. Naast 15
deze rechten komen burgers echter ook in aanraking met bepaalde plichten om gebruik te kunnen maken van hun rechten. Volgens Van Zoonen (2005) kent burgerschap verschillende varianten. Zo kan er gesproken worden over civiel-, politiek- en sociaal burgerschap die achtereenvolgens aan de wettelijke, politieke en economische rechten en plichten van burgers verwijzen. Vanuit een culturele invalshoek kan burgerschap tevens refereren aan de vorming van gemeenschappen binnen een bepaalde samenleving. Terwijl het concept burgerschap een nadruk legt op de rechten en plichten van burgers, refereert cultureel burgerschap voornamelijk aan de mate waarin burgers zich een onderdeel van een samenleving voelen. Cultureel burgerschap verwijst dus voornamelijk naar de gemeenschapsgevoelens die mensen binnen een samenleving of „natie‟ ervaren. Cultureel burgerschap heeft de mogelijkheid om bepaalde leden in de samenleving inen uit te sluiten. Individuen kunnen uitgesloten worden omdat zij „anders‟ zijn dan burgers die wel toegang hebben tot een bepaalde gemeenschap. De uitsluiting van individuen kan volgens Van Zoonen (2005) onder andere plaatsvinden op basis van klasse, geslacht, geloof en etniciteit. Zo blijken etnische minderheden vaak een aanleiding voor vraagstukken rondom cultureel burgerschap. De dubbele culturele achtergrond van allochtonen leidt namelijk tot discussies over de integratie van allochtonen in de samenleving. Deze dubbele culturele achtergrond kan als een belemmering gezien worden voor de integratie en de mogelijkheid om als volwaardige burger deel te nemen aan de samenleving. Cultureel burgerschap verwijst dus aan de ene kant aan verbondenheid en aan de andere kant aan uitsluiting of verschil. De betekenis van cultureel burgerschap heeft echter, dankzij sociologische en economische ontwikkelingen, ook een nieuwe vorm aangenomen (Hermes, 2005). Burgers kunnen tegenwoordig een onderdeel uitmaken van verschillende sociale groepen die normaal gesproken niet naast elkaar kunnen bestaan. Het is mogelijk om verschillende en zelfs tegenstrijdige identiteiten naast elkaar hebben (Verkuyten, 1999). Individuen hebben steeds meer vrijheid om zelf te bepalen bij welke groepering zij willen behoren en welke identiteiten zij willen aannemen. Volgens Van Zoonen (2005) en Hermes (2005) spelen met name de massamedia een grote rol in de ontwikkeling van nieuwe culturele burgerschappen. Via de massamedia zijn burgers niet enkel afhankelijk van hun sociale omgeving om kennis te maken met verschillende culturen en leefstijlen. Op basis van beelden over de samenleving kunnen burgers een idee krijgen over hun eigen positie in de samenleving en kunnen op basis hiervan vormgeven aan hun eigen bestaan. De vorming van culturele identiteiten en culturele gemeenschappen kan door de prominente rol van de massamedia dus deels afhankelijk 16
worden van de cultuurindustrie. Media-uitingen zijn volgens Hermes (2005) vaak een aanleiding voor gesprekken en leiden tot gemeenschappelijk emoties zoals blijdschap of verdriet. Het volgen van televisieprogramma‟s, zoals soapseries, kan een aanleiding zijn voor TV-Talk waardoor privékwesties een onderdeel worden van maatschappelijk debat. Fans van hetzelfde televisieprogramma
kunnen,
op
basis
van
hun
interesse
in
een
mediagenre,
gemeenschapsgevoelens ervaren en zichzelf als een onderdeel van deze gemeenschap zien. Mediaprogramma‟s kunnen dus een bijdrage leveren aan de constructie van verbondenheid tussen burgers waardoor nieuwe gemeenschappen kunnen ontstaan. Bij het ontbreken van gemeenschappelijke interesses en eigenschappen kunnen de media echter ook tot de uitsluiting van bepaalde groeperingen in de samenleving leiden (Livingstone & Lunt, 1994; Van Zoonen, 2003).
2.3.2 De betekenis van media uit de thuislanden voor het cultureel burgerschap van etnische minderheden De mogelijkheid van de massamedia om bepaalde groepen in de samenleving uit te sluiten kan volgens Van Zoonen (2005) als een machtshandeling gezien worden. Media hebben namelijk de „macht‟ om stereotiepe representaties van de werkelijkheid te geven. Media beschikken over de mogelijkheid om individuen en groepen op een bepaalde manier te representeren. Zo kunnen beelden uit de media bepalen hoe er gedacht wordt over diverse culturele identiteiten. Media kunnen voorbeelden geven van culturele identiteiten die als ideaal worden gezien waardoor ze een bepaalde norm vaststellen. Culturele identiteiten die niet aan deze norm voldoen kunnen gemarginaliseerd raken in de media. De afwezigheid van etnische diversiteit kan vervolgens tot het idee leiden dat minderheden niet bestaan en niet belangrijk genoeg zijn. Media kunnen hierdoor weinig betekenis hebben voor het cultureel burgerschap van minderheidsgroeperingen. Leden van minderheidsgroeperingen kunnen namelijk geen gebruikmaken van de media om zich een onderdeel van de samenleving te voelen. Ze zien zichzelf en andere leden uit de minderheidsgroepering minder vaak voorkomen in de media waardoor gevoelens van uitsluiting kunnen ontstaan. Media uit de thuislanden staan, in tegenstelling tot media uit het nieuwe land, volop stil bij de culturele identiteit van specifieke etnische minderheden (Ogan, 2001). Media uit de thuislanden geven immers diverse representaties van de herkomstcultuur en etnische 17
identiteiten. Vanwege deze nadruk op de herkomstcultuur wordt er echter minder sterk stilgestaan bij andere etniciteiten en culturen. De representatie van de herkomstcultuur en etnische identiteiten geeft etnische minderheden een gevoel van aanwezigheid. Via media uit de thuislanden zien etnische minderheden zichzelf en hun herkomstcultuur terug in de media en voelen zich hierdoor een onderdeel van de etnische groepering. Media uit de thuislanden representeren niet alleen een traditionele versie van de herkomstcultuur maar brengen etnische minderheden ook in aanraking met nieuwe beelden over de herkomstcultuur (Milikowski, 1997). Hoewel deze nieuwe representaties van de herkomstcultuur confronterend kunnen zijn voor de eerste generatie migranten, kan het juist veel betekenis hebben voor allochtone jongeren. Op basis van deze „moderne beelden‟ kunnen allochtone jongeren namelijk kennismaken met een moderne thuiscultuur. Het verschil tussen de herkomstcultuur en de cultuur uit het woonland kan hierdoor minder relevant lijken. Behalve kennis over de herkomstcultuur bieden transnationale media ook de mogelijkheid om in contact te komen met de diaspora die over de hele wereld verspreid is (Gillespie, 1997). Zo kunnen leden van de diaspora elkaar, onder andere via het internet, „ontmoeten‟ en een verbeelde of interpretatieve gemeenschap ontwikkelen. Deze gemeenschappen zijn verbeeld omdat ze gebaseerd zijn op virtuele contacten zonder de mogelijkheid om elkaar in het „echte‟ leven te ontmoeten. Met interpretatieve gemeenschappen wordt gerefereerd aan gemeenschappen die niet gebaseerd zijn op werkelijke contacten maar juist in de gedachten van mensen bestaan. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld verbonden voelen met een etnische groepering zonder in aanraking te komen met de alle groepsleden. Interpretatieve gemeenschappen zijn dus gemeenschappen die in de gedachten en in het gevoel van mensen bestaan. Transnationale media kunnen een toegevoegde waarde hebben voor het cultureel burgerschap van etnische minderheden. Zij dragen namelijk bij aan de verbreding van zowel de kennis als de sociale omgeving van etnische minderheden. (Thompson, 2002; Van Zoonen, 2005). Toegang tot transnationale media brengt etnische minderheden in aanraking met diverse representaties van de herkomstcultuur waardoor deze een aanleiding zijn voor interpretatieve gemeenschappen. Etnische minderheden doen, dankzij transnationale media, nieuwe kennis op over de herkomstcultuur en „groeien‟ mee in culturele ontwikkelingen die het thuisland meemaakt. Via transnationale media kunnen etnische minderheden dus in aanraking komen met de herkomstcultuur terwijl ze ook onderdeel uitmaken van een andere samenleving (Aksoy & Robins, 2003; Milikowski, 2001). 18
2.4 Conclusie: de betekenis van media uit de thuislanden voor allochtone jongeren in Nederland
Etnische minderheden kunnen volgens Aksoy en Robins (2003) veel belang hechten aan het thuisland en de herkomstcultuur. Zo is het mogelijk dat migranten, ondanks hun nieuwe culturele omgeving, nog steeds de behoefte hebben om in contact te blijven met hun thuisland en herkomstcultuur (Ten Brummelhuis, 2004). Belangstelling voor de herkomstcultuur bestaat voornamelijk onder de eerste generatie allochtonen. Opvallend is echter dat de herkomstcultuur ook een belangrijke rol kan spelen in het leven van allochtone jongeren die geboren en getogen zijn in het „nieuwe‟ land. (Verkuyten, 1999). De herkomstcultuur en etnische identiteiten blijken onder andere van belang als de leefomgeving weinig tolerantie kent voor etnische diversiteit. Ervaring met discriminatie en gevoelens van uitsluiting zorgen ervoor dat de etnische achtergrond steeds belangrijker wordt voor allochtone jongeren. Allochtone jongeren kunnen via transnationale media in aanraking komen met de herkomstcultuur. Media uit de thuislanden bieden namelijk een scala aan beelden en verhalen over de herkomstcultuur en etnische identiteiten (Milikowski, 1999; Milikowski, 2001). Via deze beelden en verhalen kunnen allochtone jongeren kennismaken met zowel een traditionele als een moderne herkomstcultuur. Etnische minderheden kunnen, mede dankzij media uit de thuislanden, hun culturele identiteiten op diverse culturen baseren waardoor ze hybride identiteiten ontwikkelen (Hall, 1992). De herkomstcultuur kan ook een belangrijke rol spelen in de constructie van culturele identiteiten. Allochtone jongeren maken niet alleen een onderdeel uit van de samenleving waarin ze leven maar voelen zich hiernaast ook een onderdeel van de diaspora. Dit theoretisch kader vormt, zoals al eerder aangegeven, een basis voor het empirisch onderzoek onder Turks Nederlandse meisjes. Een belangrijk uitgangspunt voor het empirisch onderzoek is het proces van identiteitsconstructie zoals omschreven door Hall (1990). Hall (1990) benadrukt de rol van de sociale omgeving in de constructie van culturele identiteiten. Turks Nederlandse meisjes kunnen hun culturele identiteiten in eerste instantie dus baseren op hun directe omgeving in Nederland. Dankzij Turkse media kunnen Turkse Nederlandse meisjes
echter
ook
gebruikmaken
van
Turkse
soapseries
voor
hun
culturele
identiteitsconstructie. Via Turkse soapseries kunnen deze meisjes namelijk in aanraking komen met diverse representaties van de Turkse cultuur. 19
De bijdrage van Turkse soapseries aan de identiteitsconstructie kan echter ook bepaald worden door de interpretatie van deze soapseries. Zo kunnen Turks Nederlandse meisjes, volgens het model van Liebes en Katz (1993), Turkse soaps zowel op een referentiële als op een kritische wijze lezen. Op basis van sociale, psychologische en culturele verschillen kunnen Turks Nederlandse meisjes, volgens het encoding/decoding model van Hall (2001), Turkse soapseries op diverse manieren interpreteren. Deze twee modellen bieden een belangrijk uitgangspunt voor het empirisch onderzoek naar de betekenis van Turkse soapseries. Op basis van deze twee modellen is het namelijk mogelijk om de betekenisgeving aan Turkse soapseries te koppelen aan de manier waarop deze worden gelezen. Zo kunnen Turks Nederlandse meisjes een betekenis uit Turkse soaps halen door gebeurtenissen uit het verhaal met persoonlijke ervaringen te vergelijken. Ook kunnen Turks Nederlandse meisjes Turkse soapseries als een mediaconstructie beschouwen en op een kritische wijze beoordelen. Terugkoppelend naar de onderzoeksvraag is het mogelijk om, op basis van dit theoretisch kader, een aantal voorspellingen te doen over de rol van Turkse soapseries in de culturele identiteitsconstructie en cultureel burgerschap van Turks Nederlandse meisjes. Turkse soapseries kunnen door Turks Nederlandse meisjes in eerste instantie voor amusement gekeken worden. Turkse zenders op de satelliettelevisie hebben namelijk een groot aanbod aan soapseries die populair zijn onder Turks Nederlandse meisjes (Ogan, 2001). Naast deze amusementfunctie kunnen Turkse soaps tevens een informatiefunctie hebben. Op basis van Turkse soapseries kunnen Turks Nederlandse meisjes hun kennis over de Turkse cultuur aanvullen en deze gebruiken om vorm te geven aan hun culturele identiteiten. Turkse soapseries kunnen ten slotte ook een aanleiding zijn voor het ontstaan van interpretatieve gemeenschappen die gebaseerd zijn op de Turkse achtergrond van Turks Nederlandse meisjes. Zo kunnen diverse Turkse soapfans, zowel in het echte leven als op het internet, met elkaar in contact komen en gesprekken voeren over personages of gebeurtenissen uit Turkse soapseries. Turkse soapseries kunnen hierbij een aanleiding zijn om gemeenschappelijke emoties te ervaren waardoor nieuwe gemeenschapsgevoelens kunnen ontstaan.
20
3. Methode
3.1 Onderzoeksmethode In dit onderzoek staat de rol van Turkse soapseries in het dagelijkse leven van Turkse Nederlandse meisjes centraal. Hierbij wordt voornamelijk gekeken hoe Turkse soapseries een bijdrage kunnen leveren aan de identiteitsconstructie en cultureel burgerschap van Turks Nederlandse meisjes. Om de betekenis van Turkse soapseries te achterhalen is er binnen dit onderzoek voor een kwalitatieve onderzoeksmethode gekozen. Kwalitatief onderzoek heeft volgens ‟t Hart, Boeije en Hox (2005) namelijk het doel om gedragingen, ervaringen en belevingen van de onderzoeksgroep te beschrijven waarbij de natuurlijke omgeving zoveel mogelijk blijft gehandhaafd. De onderzoeksmethode die binnen dit onderzoek is toegepast betreft een combinatie van diepte-interviews en groepsinterviews. Diepte-interviews zijn interviews die tussen de onderzoeker en één informant plaatsvinden met betrekking tot een bepaald gespreksonderwerp. Bij groepsinterviews vinden er juist discussies plaats tussen een groep informanten over een bepaald gespreksonderwerp (‟t Hart et al., 2005). In dit onderzoek zijn vier diepte-interviews en zeven groepsinterviews gehouden waarbij in totaal 27 Turks Nederlandse meisjes zijn geïnterviewd. De data binnen dit onderzoek zijn aan de hand van groeps- en diepte-interviews verzameld omdat deze onderzoeksmethodes tot diepgaande gesprekken over Turkse soapseries kunnen leiden. Zo is het op basis van groepsinterviews mogelijk om een discussie aan te wakkeren tussen een groep informanten over Turkse soapseries. Diepte-interviews bieden hiernaast, zoals omschreven door Johnson (2001), mogelijkheden om de betekenis van Turkse soaps onder afzonderlijke informanten te onderzoeken zonder dat de sociale omgeving hier een rol in kan spelen. Uit de analyses van de data is gebleken dat beide onderzoeksmethoden ongeveer tot dezelfde resultaten hebben geleid. Informanten uit zowel diepte- als groepsinterviews bespreken de rol van Turkse soapseries ongeveer op dezelfde manier. De aanwezigheid of afwezigheid van andere informanten blijkt weinig rol te spelen in de wijze waarop informanten over Turkse soapseries praten.
3.2 Selectie van de informanten De onderzoeksgroep binnen dit onderzoek wordt gevormd door Turks Nederlandse jonge vrouwen en meisjes tussen 15 en 27 jaar. In dit onderzoek wordt deze onderzoeksgroep 21
aangeduid met de term „Turks Nederlandse meisjes‟. Turks Nederlandse meisjes staan centraal in dit onderzoek omdat zij een onderdeel uitmaken van een etnische minderheidsgroep in Nederland. Turks Nederlandse meisjes zijn een interessante onderzoeksgroep omdat zij, net als meeste allochtone jongeren, de uitdaging hebben om identiteiten te construeren op basis van zowel de Turkse als de Nederlandse cultuur (Verkuyten, 1999). Deze uitdaging wordt groter naarmate zij volgens traditionele normen en waarden worden opgevoed. In hun Nederlandse omgeving wordt juist de nadruk gelegd op zelfstandigheid, emancipatie en het belang van een goede carrière. Om variatie in de onderzoeksgroep te creëren zijn er zowel hoog- als laagopgeleide meisjes geselecteerd voor de interviews. Ook verschillen deze meisjes in de mate waarin zij volgens de Islam leven (zie bijlage 1 voor een overzicht van de informanten die deel hebben genomen aan dit onderzoek). De belangrijkste overeenkomst tussen de informanten is echter dat zij allen fans zijn van Turkse soapseries. Alle informanten uit dit onderzoek hebben namelijk een grote interesse voor Turkse soapseries waardoor zij goed kunnen meepraten over Turkse soapseries. Voor de werving van de informanten zijn er verschillende selectiemethoden toegepast. In eerste instantie zijn de informanten uit eigen sociale kring geworven. Op basis van deze informanten is vervolgens de sneeuwbalmethode toepast. Geworven informanten hebben vervolgens Turks Nederlandse meisjes uit hun eigen sociale omgeving benaderd om deel te nemen aan dit onderzoek. Ten slotte zijn de informanten ook via hogescholen, middelbare scholen en muziekscholen in Amsterdam en omgeving benaderd door telefonisch contact op te nemen met docenten en directeuren. Tijdens de samenstelling van de groepsinterviews is er aandacht besteed aan de vorming van groepen op basis van bestaande vrienden- en familierelaties. Zo zijn de onderzoeksgroepen voor de groepsinterviews samengesteld door vrienden en familieleden in dezelfde discussiegroep te plaatsen. Deze samenstelling van onderzoeksgroepen draagt bij aan de groepsdiscussie omdat de informanten elkaar persoonlijk kennen en hierdoor sneller kunnen deelnemen aan de gesprekken.
3.3 Procedure en analyse De groeps- en diepte-interviews binnen dit onderzoek hebben een semigestructureerd karakter en hebben gedeeltelijk aan de hand van een topiclijst plaats gevonden. Deze topiclist is gebaseerd op concepten uit het theoretisch kader (zie bijlage 2 voor overzicht topiclijst) en 22
diende tijdens de interviews als een leidraad voor de discussie. Tijdens de interviews is voornamelijk gelet op nieuwe onderwerpen die door de meisjes zijn aangesneden. Deze nieuwe onderwerpen kunnen namelijk inzicht geven in de wijze waarop Turks Nederlandse meisjes betekenis geven aan Turkse soapseries. De groeps- en diepte-interviews zijn over het algemeen in huiselijke sfeer afgenomen waarbij de informanten op de bank of rondom de eettafel zaten. Om alvast in het gespreksonderwerp te komen en de interesse van de informanten aan te wakkeren, zijn de interviews ingeleid met een fragment van ongeveer 10 minuten uit de Turkse soap Kavak Yelleri. Het fragment is afkomstig uit de eerste aflevering waarbij kijkers kennismaken met de hoofdpersonages en de basisthema‟s van de soap. Kavak Yelleri gaat over het leven van Turkse adolescenten die, net als de meeste informanten, in een levensfase zitten waarin ze vorm geven aan hun leven (zie bijlage 3 voor een inhoudelijke beschrijving van Turkse soapseries). Na het bekijken van het fragment zijn de interviews ingeleid met een algemene vraag over de mediaconsumptie. Daarna hebben de interviews zich vervolgens verder ontwikkeld tot gesprekken over de betekenis van Turkse soapseries. De interviews zijn opgenomen met een voice recorder en vervolgens getranscribeerd. De data van dit onderzoek zijn in eerste instantie geanalyseerd door op zoek te gaan naar hoofdthema‟s die naar voren zijn gekomen uit de interviews. De gesprekken over Turkse soapseries gingen, naar aanleiding van de topiclist, in eerste instantie over onderwerpen zoals mediaconsumptie, Turkse soapseries, Turkse identiteiten en gemeenschapsgevoelens. Om deze thema‟s inhoudelijk te kunnen analyseren zijn ze afzonderlijk van elkaar bekeken. Elk thema is in de tweede analysefase onderverdeeld in subthema‟s die gezamenlijk de inhoud van één thema representeren. De analyse van de algemene codes heeft in de tweede analysefase geresulteerd in subcodes zoals „Turkse soaps voor plezier‟ en „Turkse soaps als voorbeeldfunctie‟. Uit de combinatie van hoofd- en subthema‟s is uiteindelijk een codeboom ontstaan waarmee de data uit de resterende interviews op thema zijn ingedeeld voor verdere analyse. Voor de analyse van de subcodes zijn verschillende uitspraken van de informanten met elkaar vergeleken. Tijdens de vergelijking is telkens de vraag gesteld of de overeenkomsten en verschillen tussen de uitspraken verklaard kunnen worden door de manier waarop Turks Nederlandse meisjes Turkse soapseries beleven. Zo kunnen Turks Nederlandse meisjes verschillen in de mate waarin ze een bepaalde soap of soappersonage leuk vinden. De overeenkomsten en verschillen tussen de uitspraken kunnen tevens ontstaan door de 23
constructies die informanten van hun eigen „werkelijkheid‟ maken. Constructie refereert aan het beeld dat mensen over zichzelf of over hun omgeving schetsen. Turks Nederlandse meisjes kunnen zichzelf bijvoorbeeld als iemand willen representeren die veel of juist weinig belang aan de Turkse cultuur hecht. De verschillen tussen de uitspraken kunnen dus ontstaan door belevingen die anders zijn (zoals een Turks soappersonage wel of niet leuk vinden) en constructies die anders zijn (zoals de representatie van het zelf als iemand die veel of weinig belang aan de Turkse cultuur hecht). Deze analyseprocedure is herhaald totdat er voldoende inzicht werd verkregen om de onderzoeksvraag te beantwoorden (zie bijlage 4 voor overzicht codeboom). Ter ondersteuning van de analyse is er binnen dit onderzoek gebruikgemaakt van het kwalitatieve analyseprogramma MaxQda. Met behulp van MaxQda is de data overzichtelijk onderverdeeld binnen hoofd- en subcodes om deze op een systematische wijze met elkaar te kunnen vergelijken.
24
4. Resultaten
Soapseries blijken een geliefd onderwerp onder Turks Nederlandse meisjes waardoor deze snel leiden tot het ontstaan van gesprekken. Deze gesprekken gaan onder andere over gebeurtenissen
binnen
Turkse
soapseries
en
karaktereigenschappen
van
Turkse
soappersonages. Tijdens de interviews over Turkse soapseries zijn verschillende gespreksonderwerpen aangesneden die inzicht geven in de wijze waarop Turks Nederlandse meisjes betekenis gegeven aan deze soaps. Het gezamenlijk bespreken van Turkse soapseries heeft onder andere geleid
tot
gesprekken
over
plezier,
het
„Turkse
gevoel‟,
identiteiten
en
gemeenschapsgevoelens onder Turkse soapfans. De interpretaties van Turkse soaps blijken, ondanks de gedeelde afkomst van de informanten, in sommige gevallen te variëren. Religie, kennis van de Turkse cultuur en voorkeur voor bepaalde Turkse soaps blijken een rol te spelen in de interpretaties. In dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij de rol van Turkse soapseries in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Eerst wordt echter aandacht besteed aan de mediaconsumptie van de informanten. Welke media consumeren Turks Nederlandse meisjes en waarom?
4.1 De rol van Turkse en Nederlandse televisie in het leven van Turks Nederlandse meisjes
4.1.1 Televisieconsumptie van Turks Nederlandse meisjes: Turkse soaps en Nederlands nieuws Turkse meisjes in dit onderzoek blijken, net zoals Aksoy en Robins (2003) aangeven, toegang te hebben tot Turkse media. Vooral Turkse televisie blijkt een belangrijke positie te hebben binnen de mediaconsumptie van de meeste informanten. Hoewel het merendeel van de informanten ook toegang heeft tot Nederlandse televisiezenders vertonen zij toch een sterke voorkeur voor Turkse televisie. Deze voorkeur hangt vooral samen met het „Turkse gevoel‟ dat
Turks
Nederlandse
meisjes
ervaren
tijdens
de
consumptie
van
Turkse
televisieprogramma‟s. Het Turkse gevoel refereert aan de rol van de Turkse cultuur in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes, zoals ook blijkt uit het volgende citaat.
25
Öznur: Waarom kies je ervoor om alleen maar Turkse televisie te kijken? Hale: Uhm, ik hou sowieso van Turkse series en heb niet al te veel tijd om televisie te kijken. Bovendien ben ik iemand die eigenlijk meer gericht is op de Turkse cultuur. Als ik op vakantie ga dan ga ik naar Turkije en niet naar een ander land. Als ik muziek luister dan is dat in het Turks en als ik tv kijk dan is dat ook in het Turks.
Dit citaat van Hale is een duidelijke illustratie van de wijze waarop informanten aan hun Turkse mediaconsumptie refereren. De Turkse cultuur en Turkse gebruiken in Turkse soapseries blijken een plezierig en „warm‟ gevoel te geven. Dit gevoel hangt in veel gevallen samen met de relatie die deze meisjes met hun Turkse omgeving hebben. Positieve ervaringen met de Turkse omgeving blijken hierdoor ook te resulteren in positieve associaties met de Turkse cultuur en Turkse gebruiken. Turks Nederlandse meisjes maken gebruik van Turkse media omdat dit juist bijdraagt aan de ervaring van het Turkse gevoel. Meisjes in dit onderzoek blijken bijzonder selectief te zijn in hun mediaconsumptie. Zoals meeste mediaconsumenten maken ook Turks Nederlandse meisjes een zorgvuldige mediakeuze zodat deze bij hun interesses passen. Zo blijken enkele informanten documentaires te kijken omdat deze interessant worden gevonden. De meerderheid van de informanten blijkt echter televisie vooral voor Turkse soapseries te kijken. Het kijkgedrag blijkt overigens weinig te variëren onder verschillende Turks Nederlandse meisjes. Zowel hoog als laagopgeleide informanten tonen interesse in documentaires en soapseries. Opleiding en leeftijd blijken echter wel een rol te spelen in de manier waarop media geconsumeerd worden. Zo blijken oudere Turks Nederlandse meisjes met een hoger opleidingsniveau beter te kunnen reflecteren op hun mediaconsumptie. Deze meisjes zijn beter in staat om uit te leggen waarom zij bepaalde televisieprogramma‟s kijken en welke betekenis deze programma‟s voor hun dagelijkse leven kan hebben. De meest bekeken Turkse soapseries door de informanten zijn Kavak Yelleri, Melekler Korusun, Aski Memnu, Ezel, Yaprak Dökümü en Kücük Kadinlar. Niet-Turkse media blijken een stuk minder in de smaak te vallen bij de meeste informanten, uitgezonderd van enkele Amerikaanse televisieprogramma‟s zoals CSI, Law and Order, The City en The Hills. Als er Nederlandse televisie wordt gekeken, dan is dit vooral om actuele ontwikkelingen in de samenleving bij te houden via onder andere het nieuws en andere actualiteitsprogramma‟s.
26
Funda: Ik vind Nederlandse televisieprogramma‟s saai. Op het werk hebben ze het er wel eens over, of je dat ene programma hebt gezien enzo. Ze vertellen het met zo‟n enthousiasme, dat ik ga vragen wanneer het begint zodat ik ook kan kijken. Als ik het bekijk dan vind ik het gewoon saai. Ik volg wel het nieuws en Pauw en Witteman. Maar dat maakt me eigenlijk ook wel erg boos omdat alles over moslims, allochtonen en Wilders gaat. Ik word gewoon boos als ik ernaar kijk, dan heb ik geen zin meer om te kijken.
Het bijhouden van actuele gebeurtenissen in de Nederlandse en de Europese samenleving is een belangrijke reden voor Turks Nederlandse meisjes om Nederlandse televisieprogramma‟s te volgen. Hoewel enkele meisjes in het onderzoek aangeven af en toe het Turkse nieuws te volgen, blijkt het Nederlandstalige nieuws toch vaker geraadpleegd te worden om op de hoogte te blijven van belangrijke ontwikkelingen in de samenleving. De aandacht voor het Nederlandse nieuws illustreert het bewustzijn van Turks Nederlandse meisjes van hun positie als burgers in de Nederlandse samenleving. In tegenstelling tot de oudere generatie Turken, blijken Turks Nederlandse meisjes minder behoefte te hebben aan actuele kennis over de Turkse economie en politiek (Ogan, 2001). Zij wonen immers in Nederland en dienen rekening te houden met de economische en politieke ontwikkelingen in Nederland. Nederlandse nieuwsprogramma‟s blijken, in tijden van politieke discussies over nietwesterse migranten in Nederland, echter ook een aanleiding om afstand te doen van Nederlandse televisie. Het Nederlandse nieuws wordt de afgelopen jaren namelijk overheerst door negatieve berichtgeving over etnische groeperingen in de Nederlandse samenleving. Zo worden Turkse en Marokkaanse minderheden vaak op een stereotiepe wijze afgebeeld in het Nederlandse nieuws (Shadid, 2005). De stereotiepe representatie van Turkse en Marokkaanse minderheden wordt als vervelend ervaren door de informanten. Door deze mediabeelden krijgen zij namelijk het gevoel onvoldoende geaccepteerd te zijn in de Nederlandse samenleving. Om deze negatieve beelden te vermijden gaan veel Turks Nederlandse meisjes op zoek naar andere beelden, waaronder dus beelden uit Turkse soapseries. Turkse soapseries benadrukken juist de Turkse cultuur en de Turkse identiteit op een positieve wijze en dragen bij aan het ervaren van positieve associaties met de Turkse cultuur. Televisiekijken dient volgens de informanten plezierig te zijn in plaats van vervelend. Turkse Nederlandse meisjes zien televisieconsumptie namelijk als een onderdeel van vrijetijdsbesteding waardoor deze een bijdrage dient te leveren aan het beleven van plezier. Hoewel het nieuws geen amusementsdoel heeft dient zelfs deze, volgens de informanten, geen 27
aanleiding te zijn voor negatieve gevoelens rondom de etnische identiteit. Turkse soapseries blijken dus populair onder Turks Nederlandse meisjes omdat ze een bijdrage leveren aan het ervaren van positieve gevoelens over de Turkse identiteit en de Turkse cultuur.
4.1.2 Het plezier en de herkenning van Turkse gebruiken in Turkse soapseries Het beleven van plezier is volgens Ang (1982) een belangrijke voorwaarde voor mediaconsumptie. Door het beleven van plezier nemen mediagebruikers namelijk de moeite om geregeld naar een mediaprogramma te kijken waardoor ze een betekenis kunnen geven aan de inhoud. Het bezorgen van plezier is volgens de meeste informanten ook het belangrijkste doel van Turkse soapseries. Turkse soaps blijken populair onder Turks Nederlandse meisjes omdat ze in eerste instantie „gewoon leuk‟ worden gevonden.
Esin: Het is gewoon leuk om naar Turkse televisie te kijken. Gamze: Ja, die onderwerpen spreken ons gewoon aan, dat is het eigenlijk, liefde en vriendschap. Hilal:
Het is gewoon spannend. Het is leuk omdat het over liefde gaat. Het gaat dan niet over saaie liefde.
Uitspraken over Turkse soapseries hebben in eerste instantie betrekking op de populariteit waarbij het onderwerp plezier al snel wordt aangesneden. Het plezier van Turkse soapseries zit volgens de informanten met name in de verhaallijn, de gebeurtenissen die plaatsvinden, de spanning in het verhaal en de mogelijkheid tot het voorspellen van gebeurtenissen. Hoewel deze soapelementen universeel van aard lijken blijkt het Turkse karakter van deze soaps van groot belang voor het ervaren van plezier. De representatie van liefde en liefdesverhalen worden als spannend ervaren omdat deze binnen het kader van de Turkse cultuur worden afgebeeld. Liefdesverhalen in Turkse soapseries zijn hierdoor beter te vergelijken met het eigen liefdesleven. Een soap is volgens deze meisjes pas plezierig als deze over de Turkse cultuur en de Turkse leefstijl gaat.
Öznur: Wat is er zo leuk aan Turkse series? Sevil: Ik vind ook dat het een gedeelte is van ons leven, dingen die ik in Turkse series zie komen me bekend voor. Ik kan me gewoon in die persoon zetten, meedenken en meeleven, maar als ik naar een Nederlandse serie kijk, bijvoorbeeld goede tijden slechte tijden, dan kan ik me in geen een van die personen verplaatsen.
28
Het herkennen van bepaalde gebeurtenissen in Turkse soapseries roept emoties op die volgens Turks Nederlandse meisjes prettig zijn om te ervaren. Herkenning ontstaat doordat Turkse soapseries zich op locaties afspelen die, onder andere via vakanties in Turkije, bekend zijn bij Turks Nederlandse meisjes. Naast bekende Turkse locaties is ook de Turkse cultuur en de Turkse taal een grote bron van herkenning. Turks Nederlandse meisjes groeien namelijk op in een Turks gezin waardoor Turkse leefstijlen en de Turkse cultuur een rol kunnen spelen in het dagelijkse leven. Naast de Turkse cultuur speelt uiteraard ook de Nederlandse cultuur een rol in het dagelijkse leven van deze meisjes. Turks Nederlandse meisjes zouden zich hierdoor ook kunnen herkennen in Nederlandse soapseries. Toch blijken Turkse elementen, zoals de Turkse taal, volgens deze meisjes een extra dimensie te geven aan de ervaring van plezier. Zo maakt de Turkse taal het mogelijk om bepaalde gevoelens te verwoorden die belangrijk zijn in de Turkse cultuur. Het is volgens deze meisjes namelijk niet mogelijk om bepaalde „gevoelens‟, zoals saamhorigheid en verliefdheid, op dezelfde manier te uiten in de Nederlandse taal. Het belang van Turkse elementen voor de ervaring van plezier illustreert de betekenis van de Turkse cultuur voor Turks Nederlandse meisjes. Uit dit belang blijkt namelijk dat de Turkse cultuur een belangrijk onderdeel van het dagelijkse leven is waardoor informanten vaak stilstaan bij hun Turkse achtergrond.
4.2 De rol van Turkse soapseries in de culturele identiteitsconstructie van Turks Nederlandse meisjes.
4.2.1 Turkse en de Nederlandse identiteiten van Turks Nederlandse meisjes Turks Nederlandse jongeren kunnen, volgens Verkuyten (1999), een afweging maken tussen de Turkse- en de Nederlandse cultuur voor de constructie van culturele identiteiten. De constructie van culturele identiteiten kan in eerste instantie plaatsvinden door de sociale omgeving als voorbeeld te nemen. Turks Nederlandse jongeren kunnen een beeld van hun eigen culturele identiteiten krijgen door zichzelf te vergelijken met zowel hun Turkse als Nederlandse omgeving. Naast de sociale omgeving dragen ook media bij aan de culturele identiteitsconstructie van Turks Nederlandse jongeren. Media zijn, zoals al eerder omschreven, verschaffers van beelden over diverse culturen en culturele identiteiten (Georgiou, 2001). Turks Nederlandse jongeren kunnen dus ook gebruikmaken van mediabeelden om een idee te krijgen over hun eigen culturele identiteiten. 29
Een groot deel van de informanten geeft aan zich over het algemeen meer Turks te voelen dan Nederlands. Turks Nederlandse meisjes blijken hun Turkse identiteit een belangrijke plek in hun leven te geven terwijl ze een onderdeel uitmaken van de Nederlandse samenleving. Dit neemt echter niet weg dat de culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes ook Nederlandse elementen bevatten. Een groot deel van de informanten geeft namelijk aan zich bewust te zijn van de Nederlandse elementen in hun identiteit, zoals hun „Hollandse nuchterheid‟ en de sterke behoefte aan individualiteit. De culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes blijken dus gebaseerd te zijn op zowel de Nederlandse als de Turkse cultuur. De sterke nadruk op Turkse elementen in hun identiteiten benadrukt echter wel de rol van de Turkse omgeving in het leven van Turks Nederlandse meisjes. De sociale omgeving speelt immers een belangrijke rol omdat het als een referentiekader dient om kennis te maken met diverse identiteiten (Hoffman, 2009). Wat als „normaal‟ wordt beschouwd is afhankelijk van voorbeelden uit deze omgeving. Turks Nederlandse meisjes leren uit hun sociale omgeving welke eigenschappen „typisch Turks‟ zijn en in welke mate deze eigenschappen worden gewaardeerd en geaccepteerd. Het spreekt dan voor zich dat de Turkse cultuur een belangrijke rol kan spelen in het leven van Turks Nederlandse meisjes. Kenmerken van de Turkse identiteit worden door de informanten vaak toegelicht door te refereren aan Turkse normen en waarden. Een Turkse persoon wordt volgens de informanten gekenmerkt door eigenschappen zoals vrijgevigheid, gastvrijheid en respect voor de omgeving. Over het algemeen wordt de Turkse identiteit geassocieerd met gevoelens van trots, zoals ook uit het volgende citaat blijkt.
Öznur: Wat voor gevoel krijg je bij het Turks zijn? Cigdem: Dat gevoel kan je niet omschrijven, het komt van binnenuit, het is moeilijk te verwoorden Ayse: Trotsheid. Ayse: Je zult altijd met trots kunnen zeggen ik ben Turks. Öznur: Hoe voel je, je bijvoorbeeld als je erbij stilstaat dat je een Nederlands staatsburger bent? Ayse: Maar wij worden hier sowieso niet als Nederlanders gezien, ook al hebben we een paspoort, je wordt hier gewoon als een Turk gezien.
Het gevoel van trots dat aan de Turkse identiteit wordt gekoppeld maakt duidelijk hoe Turks Nederlandse meisjes over de Turkse cultuur en de Turkse identiteit denken. Turks Nederlandse meisjes zijn zich bewust van hun Turkse achtergrond aangezien deze een belangrijke plek in het dagelijkse leven heeft. 30
Hoewel informanten aangeven veel belang te hechten aan hun Turkse achtergrond blijken zij toch moeite te hebben met het omschrijven van typisch Turkse eigenschappen. Het gevoel van trots kan namelijk niet gezien worden als iets dat enkel Turks is. De omschrijving van de Turkse identiteit blijkt, zoals al eerder omschreven, afhankelijk te zijn van de rol die de Turkse cultuur in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes speelt. De Turkse cultuur blijkt in belang toe te nemen als deze meisjes in aanraking komen met discriminatie en uitsluiting. Als de buitenwereld niet de moeite neemt om door de etnische kenmerken van een persoon heen te kijken begrijpen veel informanten niet waarom zij afstand moeten doen van hun Turkse identiteit. Het aannemen van een Turkse identiteit vormt hierdoor, zoals aangegeven door Verkuyten (1999), een alternatieve manier om met uitsluiting en discriminatie om te gaan. Het creëren van gemeenschapsgevoelens door het aannemen van een Turkse identiteit compenseert negatieve oordelen. Als onderdeel van deze etnische groep voelen Turks Nederlandse meisjes zich minder eenzaam en kunnen hierdoor beter omgaan met stereotiepe oordelen van buitenaf. Voor de constructie van culturele identiteiten is er volgens Verkuyten (1999) behoefte aan voorbeelden uit de sociale omgeving. In het geval van Turks Nederlandse meisjes kan zowel de Turkse als de Nederlandse omgeving als voorbeeld dienen voor het construeren van een culturele identiteiten. De Turkse omgeving vormt hierbij echter, in tegenstelling tot de Nederlandse omgeving, de directe sociale omgeving van Turks Nederlandse meisjes. Hoewel deze sociale omgeving een kleine omvang heeft, blijkt uit bovenstaande beschrijvingen dat het juist een grote rol kan spelen in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Naast de directe sociale omgeving blijken ook Turkse soapseries een belangrijke bron van informatie over de Turkse cultuur te zijn. Turkse soapseries bieden namelijk beelden van de Turkse cultuur en de Turkse identiteit die minder voorkomen in Nederlandse televisieprogramma‟s.
4.2.2 Het waargenomen verschil tussen de Turkse cultuur in Nederland en de Turkse cultuur in Turkse soaps Turkse soapseries bevatten diverse representaties van de Turkse cultuur en Turkse identiteiten in Turkije. Zo bieden deze soaps beelden en verhalen over de Turkse cultuur en Turkse personages. Door consumptie van Turkse soapseries kunnen Turks Nederlandse meisjes zich bewust worden van de verschillen tussen de Turkse cultuur in Nederland en Turkse cultuur in Turkije. Waargenomen verschillen tussen de Turkse cultuur in Nederland en Turkse cultuur in 31
Turkije blijken vaak een aanleiding te zijn voor gesprekken tussen Turks Nederlandse meisjes en hun sociale omgeving. Deze gesprekken gaan vaak over de manier waarop Turks Nederlandse meisjes de Turkse cultuur in Nederland ervaren en beoordelen.
Sevil:
…maar hoe goed kennen wij Turkije eigenlijk? Ik denk niet dat dat het totale beeldje is… Ik denk dat ik Turkije ook niet heel goed ken, we leven er niet, we weten niet echt hoe het is snap je…Maar we zijn geboren en getogen in Nederland, dus we zijn ook Nederlands. Maar we kijken naar Turkse series, we zijn ook een beetje modern Turks. We zijn een mix van alles zeg maar eigenlijk.
Sevil blijkt zich bijzonder bewust te zijn van de verschillen tussen de Turkse cultuur in Nederland en de Turkse cultuur in Turkije. Haar oorspronkelijke kennis van de Turkse cultuur is in eerste instantie gebaseerd op de Turkse cultuur die ze van haar ouders heeft overgenomen. De Turkse cultuur waarin deze meisjes opgroeien vertoont verschillen met de Turkse cultuur die zij in Turkse soapseries zien. Veel ouders hebben namelijk steeds minder directe relaties met Turkije waardoor zij nog steeds leven met „oude‟ Turkse normen en waarden. Net als Turks Nederlandse meisjes zijn ook Turkse ouders in Nederland consumenten van Turkse media. Hoewel zij ook in aanraking komen met nieuwe beelden over de Turkse cultuur blijven meeste ouders, volgens de informanten veel waarde hechten aan traditionele Turkse waarden. Veel informanten vinden hierdoor dat Turkse minderheden in Nederland achterraken op de Turkse cultuur in Turkije. Het verschil tussen de Turkse cultuur in Turkije en Turkse cultuur in Nederland wordt vooral zichtbaar als Turks Nederlandse meisjes hun eigen culturele omgeving vergelijken met de Turkse cultuur in Turkse soapseries. Turkse soapseries geven volgens de informanten een nieuw perspectief op de Turkse cultuur doordat zij culturele ontwikkeling in Turkije in beeld brengen. Gamze: Ja, ik vind wel dat ze daar meer vrijheid hebben, ik bedoel hier kan je niet met je vriendin of vriendje rondlopen, maar daar doen ze dat tegenwoordig wel. Esin: Ja, bijvoorbeeld Turken in Turkije kleden zich wel in ienie mienie rokjes zeg maar, als je dat hier doet dan gaan ze je raar aankijken en daar is het heel normaal.
De informanten zijn van mening dat Turken in Turkije zich verder hebben ontwikkeld terwijl Turken in Nederland zijn blijven hangen in traditionele normen en waarden van dertig jaar geleden. Moderne elementen in het Turkse bestaan van soappersonages worden dus als positief en educatief ervaren door meeste informanten. De moderne Turkse cultuur dient echter niet vergeleken te worden met de Nederlandse cultuur. Het moderne karakter van de 32
Turkse cultuur benadrukt juist de ontwikkelingen binnen de Turkse samenleving die gebaseerd zijn op technologische en maatschappelijke innovaties. Hierbij wordt echter geen afstand genomen van Turkse normen en waarden die volgens de informanten kenmerkend zijn voor de Turkse cultuur. Deze normen en waarden, zoals saamhorigheid en betrokkenheid, maken de Turkse cultuur volgens de informanten juist onderscheidend van andere „moderne culturen‟. De representatie van de moderne Turkse cultuur betreft volgens de informanten voornamelijk de identiteiten van Turkse vrouwen. Zo bieden Turkse soapseries beelden van Turkse vrouwen die onder andere relaties hebben met diverse mannen zonder trouwplannen. Deze moderne leefstijl van Turkse vrouwen betekent echter niet dat zij afstand hebben gedaan van de Turkse cultuur. Vrouwelijke personages uit Turkse soapseries worden immers in een Turkse omgeving gerepresenteerd waarin de Turkse cultuur en de Turkse taal duidelijk aanwezig zijn. Turks Nederlandse meisjes zien via deze voorbeelden dat een Turkse vrouw zowel Turks als „modern‟ kan zijn.
4.2.3 De referentiële lezing van de Turkse cultuur in Turkse soaps Turks Nederlandse meisjes in dit onderzoek blijken de moderne representaties van de Turkse cultuur voornamelijk op een referentiële manier lezen. Gesprekken over Turkse soapseries gaan namelijk vaak over diverse soappersonages en sociale gebeurtenissen. Uit deze gesprekken blijkt onder andere dat Turks Nederlandse meisjes hun dagelijkse leven vergelijken met het leven van Turkse soappersonages. Zo merken zij op dat Turkse personages een vrij modern bestaan hebben in vergelijking tot hun eigen leven. Turkse meisjes in Turkse soapseries hebben vrienden, gaan naar de disco en drinken alcohol. Via deze soapseries zien Turks Nederlandse meisjes dat het hebben van vriendjes en het bezoeken van disco‟s niet alleen iets is wat „slechte meisjes‟ doen. De moderne representatie van de Turkse cultuur blijkt echter niet door alle meisjes op dezelfde manier geïnterpreteerd te worden. Informanten die van mening zijn dat Turkse soapseries geen representatief beeld van de Turkse cultuur geven, blijken deze series op een tegendraadse wijze te lezen. Zo staan deze meisjes minder sterk stil bij de verschillen tussen de Turkse cultuur in Turkije en de Turkse cultuur in Nederland. Volgens deze meisjes is de moderne ontwikkeling van de Turkse cultuur namelijk alleen van toepassing op een sommige Turken. De meerderheid van de Turkse bevolking leeft volgens deze informanten nog steeds volgens traditionele Turkse normen en waarden. 33
Ülkü:
Mij maakt het niet zoveel uit, ik word er niet zo door beïnvloed zeg maar. De dingen die ik echt wil, die doe ik dan ook, maar ik hoef niet zo vrij te zijn als die mensen, want sowieso ga je eerder verkeerde dingen doen vind ik. Öznur: En Tülin ben jij het hier mee eens? Tülin: Voor een klein gedeelte wel. Je bent toch meer geneigd tot het doen van verkeerde dingen als je vrij bent. Als je door niemand gecontroleerd wordt, dat je dan sneller iets slechts gaat doen. Öznur: Wat is iets slechts dan? Tülin: Ik vind het wel erg dat als je voor het huwelijk met iemand seks hebt. Als je echt moslim bent dan moet je dat niet gaan doen, vind ik. Want dat zijn echt van die dingen die je moet bewaren voor jezelf.
Het aannemen van een moderne leefstijl kan volgens Ülkü ervoor zorgen dat je „verkeerde‟ dingen gaat doen, dingen die niet kunnen volgens het islamitische geloof. Het hebben van meer vrijheid leidt volgens Tülin tot „verkeerde‟ beslissingen zoals het hebben van seks voor het huwelijk. Teveel vrijheid leidt tot een vergroting van de kans om „fouten‟ te maken, waardoor je niet meer volgens de regels van de islam kunt leven. Ondanks de kritische houding blijken Turkse soaps ook voor deze meisjes mogelijkheden voor vergelijking te bieden. Uit bovenstaand citaat blijkt namelijk dat Ülkü en Tülin hun eigen levensovertuiging gebruiken om betekenis te geven aan deze beelden. Ook deze meisjes blijken Turkse soapseries dus op een referentiële wijze te lezen en kunnen hier gebruik van maken voor de constructie van hun culturele identiteiten. De constructie van culturele identiteiten is volgens Hall (1996) pas mogelijk als een etnische groep in aanraking komt met beelden over hun „eigen‟ cultuur. Beelden over culturele identiteiten zijn van belang omdat deze nieuwe inzichten en mogelijkheden bieden voor de constructie van etnische identiteiten. Zo vormen Turkse soapseries een bron van informatie over Turkse kenmerken en leefstijlen die nog onbekend zijn bij Turks Nederlandse meisjes. Identiteiten en leefstijlen die wellicht haaks op Turkse normen en waarden in het eigen gezin staan, kunnen via Turkse soaps toch „ervaren‟ worden. Op basis van deze beelden kan vervolgens een evaluatie van deze Turkse identiteiten plaatsvinden. Het beeld dat informanten van de Turkse cultuur in Turkije hebben blijkt ook afhankelijk te kunnen zijn van het type soap dat Turks Nederlandse meisjes volgen.
Öznur: Oke, dus jij denkt dat hetgeen wat ze op Turkse televisie laten zien traditioneler is dan Turkse mensen in Nederland? Mira: Ja, inderdaad, dat het traditioneler is. Öznur: In welke soap zie je dat dan met name? Mira: Vooral in Yaprak Dökümü.
34
Informanten die een voorkeur vertonen voor soapseries zoals Yaprak Dökümü zijn vaker van mening dat Turkse soapseries een traditioneel beeld van de Turkse cultuur weergeven. Yaprak Dökümü gaat over het leven van een traditionele Turkse familie die voor de studie van hun kinderen in Istanbul gaan wonen. In deze stad maken de dochters kennis met nieuwe situaties en werken zichzelf in de problemen. Volgens Mira wordt de Turkse cultuur in deze soap op een zeer traditionele wijze gerepresenteerd, zelfs traditioneler dan de Turkse cultuur die zij uit haar privéomgeving kent. Deze traditionele representatie van de Turkse cultuur geeft Turks Nederlandse meisje de mogelijkheid om hun leven te vergelijken met een Turkse omgeving die traditioneler is dan de eigen Turkse omgeving. Turkse soapseries kunnen dus op verschillende manieren als een referentiekader dienen doordat ze elk op hun eigen manier een bepaalde representatie van Turkse identiteiten en de Turkse cultuur geven. Dankzij deze representaties kunnen Turks Nederlandse meisjes met diverse Turkse identiteiten experimenteren door Turkse soappersonages als rolmodel te gebruiken. Soapseries bieden volgens Gauntlett (2002) en Van Zoonen (2005) namelijk mogelijkheden aan mediagebruikers om mediapersonages als rolmodel te gebruiken voor het persoonlijke leven.
4.3 Turkse soaps en het experimenteren met identiteitsvormen
Hoewel de vorming van identiteiten op verschillende manieren kan plaatsvinden blijft deze in veel gevallen verbonden aan de sociale omgeving van mensen. Net als mensen uit de directe omgeving kunnen ook personages uit de media een rol spelen in de identiteitsconstructie. Zo kan de interesse in mediapersonages, volgens Gauntlett (2002), leiden tot het ontstaan van mediarolmodellen. Mediapersonages kunnen namelijk als voorbeeld dienen voor de keuzes die kijkers in hun dagelijkse levens nemen. Turkse personages uit Turkse soapseries blijken ook voor de meeste informanten als een voorbeeld te dienen.
Ayse: Ja ik herken me in Özgür, zij doet mij wel wat. Öznur: Vind je het daarom ook prettig dat zij een beetje op jou lijkt? Ayse: Ja natuurlijk je ziet bijvoorbeeld dat zij zelfstandig is en op haar eigen benen staat terwijl ze geen ouders meer heeft, en ze werkt ook echt voor haar eigen centen en staat tegelijkertijd ook klaar voor andere mensen. Rüya: Ja ik herken me in Ipek. Zij ging weg van huis om een eigen opleiding te kiezen en om de wereld te zien. Ze wilt gewoon vrij zijn, daar zie ik mezelf wel in. Öznur: Want jij wilt dat ook met je eigen leven? Rüya: Ja, gewoon de wereld zelf zien en mijn eigen opleiding zelf kiezen. Nederlandse meisjes kunnen dat meestal zelf beslissen. Bij een Turks meisjes beslissen de ouders daar vaker over.
35
Ayse en Rüya geven aan zichzelf te herkennen in de soappersonages Özgür en Ipek uit de Turkse soap Melekler Korusun. Het personage Özgür representeert het leven van een Turks meisje dat opgevoed is binnen een modern Turks gezin en tevens een zelfstandig leven heeft opgebouwd in Istanbul. Ipek representeert een Turks meisje dat, tegen de wil van haar moeder, haar eigen carrièredroom volgt en aan een theateropleiding in Istanbul begint. Uit bovenstaande citaten blijkt dat zowel Ayse als Rüya veel waarde hechten aan zelfstandigheid en individualiteit. Özgür en Ipek dienen als rolmodellen omdat zij met hun uiterlijk, karakters en gedragingen een inspiratie en een herkenningsbron zijn voor Ayse en Rüya. Door Özgür en Ipek als een rolmodel te nemen vergelijken Ayse en Rüya hun identiteiten met deze personages. De identiteiten van deze personages dienen hierdoor als leidraad om betekenis te geven aan het eigen leven. Zo kunnen Turks Nederlandse meisjes zichzelf herkennen in Turkse personages waardoor zij herinnerd worden aan hun eigen persoonlijkheid en doelen in het leven. Turks Nederlandse meisjes, zoals Rüya, blijken bepaalde doelen na te streven waarbij ze behoefte hebben aan vrijheid en individualiteit. Doelen zoals studeren en de wereld zien zijn volgens deze meisjes vanzelfsprekend voor Nederlandse meisjes. Zij mogen immers zelf beslissen welke studie zij volgen en wat zij met hun eigen leven willen doen. Ondanks deze interesse in een Nederlandse leefstijl blijkt de Turkse cultuur en de Turkse leefstijl, zoals al eerder omschreven, toch een grote rol te spelen in het dagelijkse leven van deze meisjes. De Turkse cultuur speelt een grote rol omdat veel Turks Nederlandse meisjes zich onvoldoende geaccepteerd voelen in de Nederlandse samenleving. Het huidige politieke klimaat in Nederland blijkt deze meisjes weinig ruimte te geven om zich op hun eigen manier thuis te voelen in Nederland. Door gevoelens van uitsluiting kunnen Turks Nederlandse meisjes meer waarde gaan hechten aan de Turkse cultuur en hun Turkse omgeving sneller als voorbeeld nemen voor hun culturele identiteiten. Turkse soapseries blijken dus een belangrijke betekenis voor Turks Nederlandse meisjes te hebben omdat deze in sociale rolmodellen voorzien. Zo vormen de personages Özgür en Ipek een belangrijk onderdeel van de sociale omgeving waar Ayse en Rüya hun eigen identiteiten mee vergelijken. Naast Turkse personages kunnen echter ook maatschappelijke thema‟s binnen Turkse soapseries een rol spelen in de culturele identiteitsconstructie. Gebeurtenissen in Turkse soapseries kunnen namelijk betrekking hebben op bepaalde thema‟s die ook herkenbaar zijn in het leven van Turks Nederlandse meisjes. 36
Turkse soapseries kunnen volgens Turks Nederlandse meisjes gevoelige onderwerpen aansnijden die in het dagelijkse leven als taboe worden ervaren. Een groot deel van deze soapseries behandelt namelijk diverse maatschappelijke onderwerpen zoals relaties en seksualiteit. De bespreking van taboeonderwerpen maakt het voor Turks Nederlandse meisjes mogelijk om inzicht te krijgen in de reacties van zowel het soappersonage als van familie en vrienden die meekijken. Turkse soaps blijken naast plezier ook belangrijke voorbeelden uit het „echte‟ leven te bieden. Volgens de informanten hebben de meeste soapseries namelijk het doel om maatschappelijke onderwerpen te bespreken en hiermee als voorbeeld te dienen voor de Turkse gemeenschap. Turks Nederlandse meisjes blijken Turkse soapseries, naast het beleven van plezier, ook als gesprekstof over de Turkse cultuur en Turkse identiteiten te gebruiken. Naast amusement dienen deze soapseries dus ook als een „laboratorium‟, waarbij de inhoud wordt gebruikt om ervaring op te doen met diverse Turkse identiteitsvormen.
Sevil:
…als je in Turkse soaps dingen ziet die jij zelf nog niet hebt gedaan, dan ben je gewoon benieuwd hoe het is, hoe het gaat, wat de reacties van mensen zijn. Soms is het heel slecht soms is het normaal en ik vind dat interessant om te zien.
Strikte regels vanuit de Turkse omgeving, omtrent relaties of seks voor het huwelijk, maken het volgen van Turkse soaps vooral interessant omdat deze taboeonderwerpen ter sprake brengen binnen de context van de Turkse cultuur. De Turkse context is van belang omdat sociale beperkingen in het leven van Turks Nederlandse meisjes vaak samenhangen met Turkse normen en waarden. Een groot deel van de informanten geeft bijvoorbeeld aan een strenge opvoeding te krijgen waardoor ze weinig mogelijkheden hebben om ervaring op te doen met bepaalde situaties. Zoals aangegeven door Yerden (2001) blijken Turks Nederlandse meisjes minder vrijheid in het dagelijkse leven te kennen dan hun broers. Van Turkse meisjes wordt meer verantwoordelijkheid verwacht waardoor zij zich vaker aan bepaalde regels moeten houden. Volgens de informanten hebben zij sneller met bepaalde regels te maken als het gaat om liefdesrelaties dan Turks Nederlandse jongens. Deze beperkingen worden door Turks Nederlandse meisjes voor een deel gecompenseerd door Turkse soapseries te kijken. Turkse soapseries bieden namelijk beelden waarin deze onderwerpen wel ter sprake worden gebracht. Via deze soapseries kunnen Turks Nederlandse meisjes zien wat de gevolgen kunnen zijn van liefdesrelaties en hoe de Turkse omgeving hierop kan reageren. 37
Turkse soaps spelen volgens de informanten niet alleen een belangrijke rol in hun dagelijkse leven maar kunnen tevens betekenis hebben voor de directe sociale omgeving zoals de ouders. Via Turkse soaps kunnen ook de ouders immers hun leven met deze mediabeelden vergelijken. …ik ben heel erg blij dat ik die series met mijn moeder kijk. Want die series hebben niet alleen invloed op mij, maar ook op mijn moeder. Sevil: Ik let vooral op de reactie van de moeder. Hoe ze reageert weetje wel? Öznur: Waarom is de reactie van je moeder belangrijk voor jou? Sevil: Nou, misschien kom ik ook ooit in zo‟n situatie, dat ik met een getrouwde man ga, je kan nooit, nooit zeggen. En alles is mogelijk in het leven, maar ik weet niet hoe mijn omgeving zou reageren en dat is waar ik zo benieuwd naar ben. Hale:
Omdat sociale controle vaak vanuit de ouders ontstaat is het voor veel informanten van belang om Turkse soapseries in het gezelschap van hun moeder te kijken. Op deze manier kunnen namelijk niet alleen de meisjes, maar ook hun moeders zien dat de Turkse cultuur belangrijke ontwikkelingen heeft meegemaakt. Zo kunnen Turkse soapseries een betekenis hebben voor de moeders doordat zij in aanraking komen met cultureel beladen onderwerpen zoals seksualiteit. Onderwerpen zoals seksualiteit en vrije leefstijlen zijn cultureel beladen omdat ze vaak als taboe worden ervaren in Turkse gezinnen. Voor Turkse meisjes is het namelijk niet vanzelfsprekend om openlijk over seksualiteit te praten omdat maagdelijkheid een belangrijke waarde kent in de Turkse cultuur (Yerden, 2001). Turks Nederlandse meisjes kunnen deze taboeonderwerpen makkelijker met hun moeder bespreken omdat zij zich beter kunnen inleven in hun dochters. Turkse moeders zijn immers ook als meisjes in de Turkse cultuur opgegroeid en hebben volgens dezelfde regels moeten leven. Bovendien spelen veel Turkse moeders een grotere rol in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Zij brengen veel tijd door met hun kinderen terwijl Turkse vaders vaker buitenhuis zijn voor hun werk of vrijetijdsbesteding (d‟Haenens et al., 2004). Turkse soapseries vormen dus niet alleen een referentiekader voor deze meisjes maar geven hiernaast ook de mogelijkheid voor gezamenlijke betekenisgeving. Turks Nederlandse meisjes kunnen tijdens deze gesprekken namelijk peilen hoe hun directe omgeving over bepaalde onderwerpen denkt. Bovendien kunnen Turks Nederlandse meisjes aan de hand van deze soaps gaan onderhandelen over de houdbaarheid van traditionele ideeën met betrekking tot de Turkse cultuur en de Turkse opvoeding. De gezamenlijke betekenisgeving aan Turkse soapseries kan tevens tot gevoelens van saamhorigheid leiden doordat ze een belangrijk onderdeel zijn van sociale relaties. Behalve 38
saamhorigheid onder de directe sociale omgeving, zoals met de moeder, kunnen soapseries ook leiden tot saamhorigheid onder een grotere sociale groep (Van Zoonen, 2005).
4.4 Turkse soaps, cultureel burgerschap en culturele identiteiten
4.4.1 Turkse soapseries als basis voor interpretatieve gemeenschappen Turkse soapseries blijken een belangrijke aanleiding voor gesprekken waardoor ze tot gezamenlijke betekenisgeving leiden. Naast het beleven van plezier blijkt ook de mogelijkheid tot gezamenlijk betekenisgeving een belangrijke reden om Turkse soapseries op een regelmatige basis te volgen.
Gamze: In mijn klas voel ik me wel verbonden, want wij kijken allemaal naar die series en dan is het wel leuk dat je er over kan praten enzo. Dan hoor je erbij. Demet: Ik heb niet zoveel Turken in mijn klas. Vorig jaar was ik bijvoorbeeld de enige Turk in de klas waardoor zij vaak over Nederlandse dingen en Nederlandse liedjes gingen praten. Ik zit er dan alleen maar bij.
Het mee kunnen praten over Turkse soapseries geeft Gamze een gevoel van saamhorigheid. Dankzij het volgen van Turkse soapseries is het namelijk mogelijk om gesprekken aan te gaan met vrienden waardoor je „erbij hoort‟. In de afwezigheid van medeleerlingen die Turkse soaps volgens, merken Turks Nederlandse meisjes dat het lastiger is om in gesprek te raken met klasgenoten. Zonder gemeenschappelijke gespreksonderwerpen wordt het immers lastig om deel te nemen aan groepsvorming. Veel Turks Nederlandse meisjes ervaren Turkse soapseries als een aanleiding om in contact te komen met anderen die soortgelijke interesses hebben en prefereren deze boven Nederlandse soapseries. Hoewel Turks Nederlandse meisjes ook op de hoogte kunnen zijn van Nederlandse of Amerikaanse soapseries blijken deze toch minder vaak als gespreksonderwerp gebruikt te worden. De afwezigheid van de Turkse cultuur maakt Nederlandse en Amerikaanse series minder geschikt voor groepsvorming. Turks Nederlandse meisjes maken een bewuste keuzen om voornamelijk Turkse soaps te kijken. Door middel van hun mediaconsumptie maken Turks Nederlandse meisjes eigenlijk al een selectie binnen hun vriendengroep. Turks Nederlandse meisjes geven via hun mediaconsumptie impliciet aan vooral interesse te hebben in vriendschappen met Turkse Nederlanders die ook belangstelling hebben voor Turkse soapseries. Door voornamelijk belang te hechten aan Turkse vriendschappen kunnen Turks Nederlandse meisjes aangeven zich niet geaccepteerd te voelen door de autochtone bevolking. 39
Turkse soapseries kunnen dus een belangrijke bijdrage leveren aan gevoelens van saamhorigheid onder Turks Nederlandse meisjes. Behalve saamhorigheid met Turks Nederlandse meisjes uit de sociale omgeving, blijken Turkse soapseries ook een aanleiding voor saamhorigheid onder diverse leden van de Turkse diaspora. Via internetkanalen zoals YouTube merken Turks Nederlandse meisjes onder andere dat Turkse soapseries ook gevolgd worden door Turkse meisjes in Duitsland, Engeland en zelfs in Amerika.
Lale:
Ja, je kan wel het gevoel herkennen van mensen die ook kijken en je herkent hierdoor ook jezelf erin. Öznur: Hoe dan? Lale: Bijvoorbeeld via de comments op YouTube, daar zeggen ze iets over Asli of over Efe. Door deze comments merk je dat de soap dezelfde gevoelens opwekken bij andere kijkers. Bij soortgelijke mensen als ik, Turken in Nederland.
Uit bovenstaand citaat blijkt dat Kavak Yelleri een belangrijke aanleiding kan zijn voor interpretatieve gemeenschap via het internet. Het lezen van reacties op het internet geeft Turks Nederlandse meisjes een gevoel van verbondenheid met andere Turkse soapfans uit de Turkse diaspora. Kavak Yelleri vormt hierdoor een basis voor het ontstaan van een interpretatieve gemeenschap die gebaseerd is op de Turkse achtergrond van deze fans. Turkse soapseries kunnen dus een basis zijn voor interpretatieve gemeenschappen. Behalve gemeenschapsvorming binnen de Turkse diaspora blijken Turkse soapseries echter ook een belangrijke betekenis te hebben voor het Nederlandse burgerschap van Turks Nederlandse meisjes. …je weet niet hoe bepaalde dingen zich in Turkije afspelen en met behulp van Turkse series merk je dat er weinig verschillen zijn tussen de Nederlandse en de Turkse cultuur. Funda: De moderne beelden uit Turkse soaps zijn juist belangrijk voor ons omdat we deze kennis kunnen meenemen naar later. Hierdoor kunnen wij onze kinderen bijvoorbeeld minder streng opvoeden. Hale:
Zoals al eerder is aangegeven kunnen Turks Nederlandse meisjes via Turkse soapseries in aanraking komen met diverse representaties van de Turkse cultuur en Turkse identiteiten. Nieuwe beelden van de Turkse cultuur en Turkse identiteiten wordt door Turks Nederlandse meisjes geëvalueerd en vervolgens toegevoegd aan hun kennis van de Turkse cultuur. Zo blijken Hale en Funda, op basis van Turkse soapseries, nieuwe kennis op te doen over de diversiteit binnen de Turkse cultuur. Moderne representaties van de Turkse cultuur en de Turkse leefstijl vertonen volgens deze informanten weinig verschillen met de Nederlandse leefstijl. Het deelnemen aan de Nederlandse samenleving hoeft dus niet te betekenen dat er 40
afstand gedaan moet worden de Turkse identiteit. Turks Nederlandse meisjes kunnen bijvoorbeeld, net als Nederlandse meisjes, deelnemen aan het uitgaansleven zonder dat zij hun Turkse identiteit opgeven. Ondanks deze nieuwe beelden van de Turkse cultuur kunnen Turkse Nederlandse meisjes in bepaalde omstandigheden toch onderscheid maken tussen de Turkse en de Nederlandse cultuur. Turks Nederlandse meisjes omschrijven namelijk ook de verschillen tussen de culturen waarin zij leven. Deze ervaren verschillen baseren zij vaak op de Turkse cultuur in Nederland. Op basis van nieuwe inzichten in de Turkse cultuur worden Turks Nederlandse meisjes steeds kritischer ten opzichte van de Turkse leefomgeving in Nederland. Via deze nieuwe inzichten beginnen Turks Nederlandse meisjes na te denken over hun eigen toekomst in Nederland. Zo geven deze meisjes aan hun eigen kinderen een andere opvoeding te gaan geven dan de opvoeding die zij zelf hebben gehad. De representatie van een „moderne Turkse cultuur‟ geeft deze meisjes dus nieuwe kennis om over na te denken. Toch zijn niet alleen deze beelden bepalend voor de ideeën en opvattingen over de Turkse cultuur in Turkije. De moderne representatie van de Turkse cultuur wordt juist opgemerkt omdat veel Turks Nederlandse meisjes al enige twijfels hebben over de houdbaarheid van traditionele Turkse normen en waarden. Beelden van een modern Turks bestaan onderschrijven en bevestigen deels de ideeën van Turks Nederlandse meisjes en bieden tevens mogelijkheden voor de ontwikkeling van de Turkse cultuur in Nederland.
4.4.2 Dubbele culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes De culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes blijken op meerdere culturen gebaseerd te zijn. Turks Nederlandse meisjes bezitten zowel Turkse als Nederlandse eigenschappen en culturele kennis waardoor ze niet enkel een Turkse of een Nederlandse identiteit hebben. Öznur: Voel je jezelf meer Nederlands of Turks? Kumru: Kijk in Nederland voel ik me een Turk, en in Turkije voel ik me een Nederlander. Want er is een verschil en dat zie je ook. Gamze: Ja, vooral in Turkije voel je je Nederlands, dan kijken ze je aan van jij bent geen Turk, we worden overal buitengesloten eigenlijk. Demet: Ja, hier ben je een buitenlander en daar ben je ook een buitenlander. Gamze: Je bent dus nergens echt thuis eigenlijk.
Turks Nederlandse meisjes geven aan dat zij vaak een „nomadengevoel‟ hebben omdat zij zich in verschillende culturele omgevingen bevinden. Dit nomadengevoel wordt voor een deel 41
weggenomen doordat Turks Nederlandse meisjes de mogelijkheid hebben om hun herkomstcultuur in Nederland te ervaren. Dankzij de consumptie van Turkse media kunnen Turks Nederlandse meisjes zich „thuis voelen‟ in Nederland. Via deze soapseries komen zij immers in aanraking met de Turkse cultuur terwijl ze ook een onderdeel zijn van de Nederlandse samenleving. Op deze manier kunnen Turks Nederlandse meisjes dus zowel Turks als Nederlands zijn. Turkse soapseries kunnen dus eigenlijk een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van hybride identiteiten. De culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes kunnen namelijk zowel op Turkse als Nederlandse cultuur gebaseerd zijn waardoor ze samen een nieuwe cultuur vormen, namelijk de cultuur van Turkse Nederlanders.
Sevil:
Hale:
Als ik heel modern zou zijn, geboren en getogen in Istanbul dan zou ik waarschijnlijk veel verder dan Europese mensen zijn. Ik weet niet of ik het leuk zou vinden als ik alleen Europees zou zijn, of alleen iemand uit een Turkse dorp. …wat je met de nieuwe generaties ziet is dat wij willen ons ontplooien, wij willen verder komen in de samenleving, of dat nou de Turkse is of de Nederlandse. Maar ik vind dat je je dankzij die series meer kunt ontplooien... Maar je hebt zoveel series in Turkije, wel duizenden, en hier zie je het allemaal in terug, en het is belangrijk dat je het terugziet, maar het is wel belangrijk dat je verder gaat met je leven hier, want je leeft niet in Turkije maar hier, je moet je op je eigen leven richten.
Turks Nederlandse meisjes blijken zich bijzonder bewust te zijn van hun positie als burger in de Nederlandse samenleving. Veel van deze meisjes weten en erkennen dat Nederland het land is waarin ze zijn opgegroeid. Nederland is ook het land waarin deze meisjes een toekomst hebben. Consumptie van Turkse soapseries wordt daarom ook als een toegevoegde waarde gezien voor het dagelijkse leven in de Nederlandse samenleving. Informanten blijken hun hybride identiteiten als een verrijking voor hun leven te ervaren. De hybride identiteiten van Turks Nederlandse meisjes bieden namelijk een bepaald perspectief op het leven. Dit perspectief is breder dan het perspectief van andere jongeren die niet over een dubbele culturele identiteit beschikken. Kennis van zowel de Turkse als de Nederlandse cultuur zorgt er namelijk voor dat deze meisjes meer inzicht hebben in verschillende soorten culturen. Veel informanten zijn zich bovendien ook bewust van de verschillen tussen hun eigen generatie en de eerste generatie Turken. Meisjes in dit onderzoek realiseren zich dat Nederland het land is waarin zij leven en een toekomst zullen hebben. Zij gaan immers in Nederland naar school, vinden in Nederland een baan en zullen in Nederland hun gezin stichten. 42
Naast de Turkse cultuur speelt dus ook de Nederlandse cultuur een rol in het leven van Turks Nederlandse meisjes. Turks Nederlandse meisjes blijken, ondanks hun affiniteiten met de Turkse cultuur, bijzonder bewust van hun werkelijke leefomgeving. De Nederlandse cultuur is en blijft hierdoor ook een onderdeel van het dagelijkse leven. De combinatie van deze culturen maakt de culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes hierdoor ook uniek. Ze zijn namelijk niet alleen maar Turks of Nederlands. Ze zijn Nederlandse burgers van Turkse herkomst.
4.5 Conclusie resultaten
De tweede en derde generatie Turks Nederlandse meisjes vertonen grote verschillen met de eerste generatie Turkse minderheden in Nederland. Niet alleen zijn deze meisjes in Nederland opgegroeid, ze hebben hiernaast ook andere ambities voor hun toekomst. Turks Nederlandse meisjes zien zichzelf als een gedreven generatie die zich willen ontwikkelen en verder willen komen in de Nederlandse samenleving. Scholing en ontplooiing worden als zeer belangrijk gezien om een zelfstandig leven te kunnen leiden. Deze meisjes willen niet afhankelijk zijn van hun sociale omgeving voor kennis over de Turkse en de Nederlandse cultuur. Ze willen juist zelf een invulling kunnen geven aan zowel hun Turkse als Nederlandse identiteiten. Turkse soapseries blijken een belangrijke bron voor informatie over de Turkse cultuur en Turkse leefstijlen. Via Turkse soapseries komen Turks Nederlandse meisjes immers in aanraking met een scala aan beelden en verhalen over de Turkse cultuur in Turkije. Naast het bieden van plezier dienen Turkse soapseries ook als een informatiebron om bestaande kennis over de Turkse cultuur aan te vullen met alternatieve beelden en verhalen. Verhalen en gebeurtenissen in Turkse soapseries dienen, behalve als informatiebron, ook als gespreksstof. Naar aanleiding van Turkse soapseries kunnen Turks Nederlandse meisjes hun ideeën en gevoelens over de Turkse leefwijze ook met hun directe omgeving bespreken. Onderwerpen, zoals relaties en seksualiteit, worden dankzij deze series bespreekbaar onder Turkse gezinnen. Discussies over vrouwelijkheid en maagdelijkheid kunnen plaatsvinden zonder dat meisjes hun eigen privéleven als voorbeeld moeten gebruiken. De identiteitsconstructie van Turks Nederlandse meisjes kan als een uitdaging gezien worden omdat zij tussen twee culturen opgroeien. Turks Nederlandse meisjes leven in de Nederlandse samenleving maar worden hiernaast opgevoed door Turkse ouders die veel 43
belang hechten aan de Turkse cultuur. De culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes kunnen hierdoor gebaseerd zijn op zowel de Turkse als de Nederlandse cultuur. De dubbele culturele identiteit van Turks Nederlandse meisjes kan als een speciale culturele identiteit gezien worden. Culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes zijn namelijk, onder andere via Turkse soapseries, ook gebaseerd op de Turkse cultuur in Turkije. De Turkse cultuur speelt een grotere rol in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes naarmate zij in aanraking komen met uitsluiting en discriminatie. Turks Nederlandse meisjes worden de laatste jaren geconfronteerd met negatieve berichtgeving over Turkse en Marokkaanse minderheden in Nederland. Gevoelens van uitsluiting en discriminatie kunnen gecompenseerd worden door aandacht te besteden aan de Turkse cultuur en Turkse media. De Turkse cultuur en Turkse media verschaffen deze meisjes namelijk mogelijkheden om met deze negatieve gevoelens om te gaan. Turkse soapseries kunnen bijvoorbeeld een nieuwe basis zijn voor culturele gemeenschappen onder Turks Nederlandse meisjes. Verhalen en gebeurtenissen in Turkse soapseries kunnen tot saamhorigheidsgevoelens leiden waardoor Turks Nederlandse meisjes zich een onderdeel kunnen voelen van een sociale groepering. Via Turkse soapseries worden Turks Nederlandse meisjes zich bovendien bewust van hun culturele achtergrond en gedeelde eigenschappen met andere leden uit de Turkse diaspora. Turkse soapseries spreken namelijk niet alleen Turks Nederlandse meisjes aan maar kunnen tevens belangstelling krijgen van Turkse minderheden over de hele wereld.
44
5. Conclusie
De consumptie van Turkse media van Turkse Nederlanders is de afgelopen jaren een aanleiding
voor
politieke
discussies
over
integratievraagstukken.
Deze
discussies
benadrukken vooral de zorgen van politici en geven mede hierdoor een negatief beeld van Turkse minderheden die gebruikmaken van Turkse media. Turkse media blijken zeer geliefd bij veel Turkse minderheden waardoor deze een onderdeel zijn van hun dagelijkse mediaconsumptie. De interesse in Turkse media blijkt, naast de eerste generatie Turken, ook onder jongere generaties te bestaan. Turkse soapseries op de Turkse televisie kennen veel belangstelling onder Turks Nederlandse meisjes (Ogan, 2001). Hoewel Turks Nederlandse meisjes opgevoed worden in de Nederlandse samenleving hebben zij toch de behoefte om in aanraking te komen met Turkse mediabeelden. De populariteit van Turkse soapseries onder Turks Nederlandse meisjes vormt een belangrijke aanleiding voor dit onderzoek en leidt tot de volgende onderzoeksvraag: Hoe draagt de consumptie van Turkse soapseries bij aan de constructie van culturele identiteiten en cultureel burgerschap van Turks Nederlandse meisjes? Om de betekenis van Turkse soapseries voor de identiteitconstructie en cultureel burgerschap
van
Turks
Nederlandse
meisjes
te
onderzoeken
is
er
een
aantal
(groeps)interviews gehouden met Turks Nederlandse meisjes. Uit deze interviews is naar voren gekomen dat Turkse soapseries een belangrijke rol kunnen spelen in het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Zo blijken Turkse soapseries door deze meisjes „gebruikt‟ te worden om kennis op te doen over de Turkse cultuur en de Turkse identiteit. Nieuwe kennis over de Turkse cultuur kan tevens een aanleiding zijn voor discussies over diverse culturele onderwerpen die als taboe worden ervaren. Turkse soapseries leiden, behalve tot discussies, ook tot saamhorigheidsgevoel onder de Turkse diaspora. Zo kunnen Turks Nederlandse meisjes, onder andere via het internet, in contact komen met verschillende Turkse soapfans. Op basis van hun interesse in Turkse soapseries kunnen Turkse meisjes, via deze virtuele contacten, interpretatieve gemeenschappen ontwikkelen. Turkse soapseries en de Turkse cultuur vormen hierbij een belangrijke basis voor gemeenschapsgevoelens. Turkse soapseries kunnen dus op verschillende manieren een bijdrage leveren aan het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Uit dit onderzoek blijkt echter dat deze bijdrage mede afhankelijk is van de manier waarop Turkse soapseries worden gelezen. Verhalen en boodschappen uit Turkse soapseries worden namelijk, vergelijkbaar met het 45
model van Liebes en Katz (1993), op verschillende manieren geïnterpreteerd. Hoewel uit dit model twee wijzen van lezen naar voren komen, blijken Turkse soapseries vooral op een referentiële wijze gelezen te worden. Gebeurtenissen in deze series worden door Turks Nederlandse meisjes vaak vergeleken met het eigen leven. De betekenisgeving aan Turkse soapseries kan hierdoor, naast sekse, klasse en leeftijd, ook afhankelijk zijn van bestaande ideeën en opvattingen over de Turkse cultuur en Turkse identiteiten. Verschillen in deze ideeën en opvattingen leiden, zoals ook uit het encoding/decoding model van Hall (1996) blijkt, tot variaties in de referentiële lezing. Turkse soapseries blijken, ondanks de variaties in de interpretatie, voornamelijk interessant vanwege Turkse elementen die aanwezig zijn in deze series. Zo geven meisjes uit dit onderzoek nadrukkelijk aan veel belang te hechten aan de Turkse cultuur en blijken zeer trots te zijn op hun Turkse identiteit. Vooral de sociale omgeving blijkt een grote rol te spelen in de belangstelling voor de Turkse cultuur en Turkse identiteiten. Culturele identiteiten ontstaan niet vanzelf maar worden, volgens Hall (1992) en Hoffman (2009), op basis van de sociale omgeving geconstrueerd. De sociale omgeving dient als voorbeeld waarmee individuen een beeld krijgen van hun eigen wereld en de positie die zij hierin nemen. De Turkse omgeving waar Turks Nederlandse meisjes in opgroeien dient ook voor deze meisjes als een voorbeeld. Turks Nederlandse meisjes kunnen betekenis geven aan hun culturele identiteiten door zichzelf te vergelijken met Turkse familie en vrienden. De Turkse cultuur blijkt dus een belangrijke betekenis te hebben voor de culturele identiteiten van Turks Nederlandse meisjes. De sociale omgeving van Turks Nederlandse meisjes bestaat echter niet alleen uit Turkse individuen. Zij zijn immers geboren en getogen in Nederland waardoor hun culturele identiteiten ook gevormd kunnen worden op basis van de Nederlandse cultuur. Naast hun sociale omgeving komen Turks Nederlandse meisjes ook in aanraking met culturele voorbeelden in de media. Ook de media maken hierdoor een belangrijk onderdeel uit van het dagelijkse leven. Ontwikkelingen in de culturele omgeving, zoals toegang tot Turkse soapseries, kunnen een nieuwe betekenis hebben voor de identiteitsconstructie van Turks Nederlandse meisjes. Toegang tot Turkse media biedt, zoals ook omschreven door Aksoy en Robins (2003) en Milikowski (2001), mogelijkheden voor Turks Nederlandse meisjes om in aanraking te komen met nieuwe beelden van de Turkse cultuur. Deze nieuwe beelden van de Turkse cultuur blijken als plezierig ervaren te worden door Turks Nederlandse meisjes. De belangrijke rol van de Turkse cultuur in de ervaring van 46
plezier illustreert de betekenis die Turks Nederlandse meisjes aan hun Turkse achtergrond geven. Belangstelling voor Turkse media ontstaat dus deels vanuit de relaties die deze meisjes met hun sociale omgeving hebben. Naast de sociale omgeving blijkt echter ook het politieke klimaat in Nederland een belangrijke rol te spelen in de toenemende belangstelling voor de Turkse cultuur (Verkuyten, 1999). Zo geven meisjes uit dit onderzoek aan zich steeds minder geaccepteerd te voelen binnen de Nederlandse samenleving. Negatieve berichtgeving over Turkse minderheden wordt als vervelend ervaren waardoor deze meisjes zich onbegrepen en gediscrimineerd voelen. Turks Nederlandse meisjes kunnen, mede door gevoelens van uitsluiting, voor een grote uitdaging staan om vorm te geven aan hun culturele identiteiten. De Nederlandse cultuur, die als basis kan dienen voor identiteitsconstructie, wordt door gevoelens van uitsluiting als minder toegankelijk ervaren. Voor de constructie van culturele identiteiten kunnen Turks Nederlandse meisjes vaker gebruikmaken van hun Turkse omgeving en Turkse mediabeelden. De Turkse cultuur biedt namelijk, zoals ook omschreven door Verkuyten (1999), een alternatieve basis om betekenis te geven aan persoonlijke identiteiten. Turks Nederlandse meisjes blijken Turkse soapseries als navigatie te gebruiken om kennis te maken met verschillende Turkse identiteitsvormen. Via Turkse soapseries kunnen Turks Nederlandse meisjes namelijk in aanraking komen met een traditionele en een moderne representatie van de Turkse cultuur en Turkse identiteiten. De variëteit in deze representaties is van groot belang omdat het als aanvulling kan dienen op bestaande kennis over de Turkse cultuur. Verschillende identiteiten uit Turkse soapseries kunnen, zoals ook omschreven door Giddens (1991) en Jansz (2005), als een spiegel dienen waar Turks Nederlandse meisjes hun identiteiten mee vergelijken. Naast mogelijkheden voor vergelijking kunnen Turkse soapseries ook een aanleiding zijn voor discussies met ouders en andere familieleden. In veel Turkse soapseries komen onderwerpen ter sprake die relevant kunnen zijn voor het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Onderwerpen zoals liefde, huwelijk, maagdelijkheid en familierelaties vormen vaak een basis en een aanleiding om deze taboeonderwerpen ter sprake te brengen binnen Turkse gezinnen. Via deze discussies komen Turks Nederlandse meisjes onder andere te weten hoe de sociale omgeving over diverse taboeonderwerpen denkt en waarom zij deze overtuigingen hebben. Op basis van deze resultaten kan geconcludeerd worden dat de consumptie van Turkse soapseries meer dan alleen vrijetijdsbesteding is. Turks Nederlandse meisjes zijn bewuste 47
mediagebruikers die een zorgvuldige selectie maken uit het media-aanbod. Nederlandse media worden bijvoorbeeld steeds vaker vermeden omdat deze stereotiepe representaties geven van Turkse minderheden in Nederland. In tegenstelling tot Nederlandse media geven Turkse soapseries, volgens deze meisjes, juist diverse representaties van de Turkse cultuur en Turkse identiteiten. Meisjes in dit onderzoek blijken vooral stil te staan bij de moderne representaties van de Turkse cultuur. Deze representaties bevestigen namelijk voor een deel de ideeën die Turks Nederlandse meisjes over de Turkse cultuur in Nederland hebben. Turks Nederlandse meisjes zijn namelijk van mening dat de Turkse cultuur in Nederland achter is geraakt op de Turkse cultuur in Turkije. Het deelnemen aan de Nederlandse samenleving hoeft volgens deze meisjes niet per definitie te betekenen dat er afstand gedaan moet worden van de Turkse identiteit. Het integreren in de Nederlandse samenleving hoeft namelijk niet te betekenen dat Turks Nederlandse meisjes hun Turkse achtergrond moeten negeren. De Turkse achtergrond van deze meisjes kan eigenlijk niet als een belemmering voor het integratieproces gezien worden. Het Nederlandse burgerschap van Turks Nederlandse meisjes zou juist gestimuleerd kunnen worden als de kritische houdingen van sommige politici zouden verminderen. Integratie kan pas succesvol zijn als beide partijen, dus zowel Turkse minderheden als de Nederlandse samenleving, bereid zijn elkaars cultuur te accepteren. De bereidheid om de Nederlandse cultuur te accepteren zal ook alleen maar toenemen als Turks Nederlandse meisjes voldoende mogelijkheden krijgen om op hun eigen manier deel te nemen aan de Nederlandse samenleving. Zoals uit de interviews met de informanten blijkt hebben veel Turks Nederlandse meisjes een plek in de Nederlandse samenleving gevonden. Deze meisjes studeren, werken, doen aan vrijwilligerswerk en dragen zo hun eigen steentje bij aan de Nederlandse samenleving. Turks Nederlandse meisjes zijn actieve Nederlandse burgers terwijl ze ook belang hechten aan de Turkse cultuur. Veel meisjes weten hun Turkse en Nederlandse achtergrond goed te combineren en creëren een nieuwe cultuur, namelijk de cultuur van de Turkse Nederlanders. Turkse soapseries kunnen een bijdrage leveren aan deze nieuwe cultuur door een aanleiding te zijn voor nieuwe culturele gemeenschappen. Het gezamenlijk volgen van Turkse soapseries kan namelijk leiden tot gezamenlijke betekenisgeving en saamhorigheidsgevoelens onder kijkers. Zo kunnen Turkse soapseries, zoals ook aangegeven door Van Zoonen (2005) en Hermes (2005), een basis zijn voor interpretatieve gemeenschappen die gebaseerd zijn op 48
de Turkse achtergrond van Turks Nederlandse meisjes. Turks Nederlandse meisjes kunnen, onder andere via het internet, kennismaken met Turkse soapfans en gesprekken voeren over gebeurtenissen in deze soaps. Op basis van deze soapseries kunnen Turks Nederlandse meisjes hun Turkse omgeving verbreden waardoor deze niet enkel gedefinieerd hoeft te worden aan de hand van de directe Turkse omgeving in Nederland. In dit onderzoek is getracht inzicht te verkrijgen in de betekenis van Turkse soapseries voor de culturele identiteitsconstructie en het cultureel burgerschap van Turks Nederlandse meisjes. Hoewel dit onderzoek een bijdrage heeft geleverd aan kennis over de consumptie van Turkse media, kent deze ook enkele tekortkomingen. Zo is de betekenis van Turkse media in dit onderzoek enkel onderzocht op basis van Turkse soapseries. Door de nadruk voornamelijk op Turkse soapseries en Turks Nederlandse meisjes te leggen is er minder rekening gehouden met de betekenis van andere Turkse media zoals Turkse actualiteitsprogramma‟s of Turkse kranten. Om beter inzicht te krijgen in de betekenis van Turkse media voor het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes zou dit onderzoek herhaald en aangevuld kunnen worden. De betekenis van Turkse media kan door andere wetenschappers onderzocht worden op basis van andere Turkse media, zoals Turkse boeken of Turkse tijdschriften. Een tweede tekortkoming van dit onderzoek is het subjectieve karakter van de kwalitatieve onderzoeksmethode. Zo heeft de onderzoeksgroep een beperkte omvang waardoor de resultaten niet generaliseerbaar zijn over alle Turkse meisjes in Nederland. Tevens heeft ook de Turks Nederlandse achtergrond van de onderzoeker een rol gespeeld in het subjectieve karakter van dit onderzoek. Op basis van dit onderzoek kan er een vraagteken worden gezet bij negatieve opvattingen over de consumptie van Turkse media. Uit de interviews met Turks Nederlandse meisjes blijkt namelijk dat Turkse soapseries een positieve bijdrage leveren aan het dagelijkse leven van Turks Nederlandse meisjes. Turkse soapseries zijn voorbeelden voor Turks Nederlandse meisjes waarmee ze hun eigen culturele identiteiten kunnen vergelijken. Hiernaast zijn Turkse soapseries ook gespreksonderwerpen die verschillende kijkers met elkaar verbinden en tot gezamenlijke emoties leiden. Turkse soapseries bieden in feite nieuwe mogelijkheden voor Turks Nederlandse meisjes om op hun eigen manier betekenis te geven aan hun Turkse achtergrond. De Turkse cultuur blijft op deze wijze aanwezig in het dagelijkse leven terwijl Turks Nederlandse meisjes ook een onderdeel uitmaken van de Nederlandse samenleving.
49
6. Bijlage
Bijlage 1 Overzicht focusgroepen en diepte-interviews
Voor het verkrijgen van onderzoeksdata zijn er in totaal zeven groepsinterviews en vier diepte-interviews gehouden. De groepen zijn samengesteld op basis van bestaande vriendschappen en familiebanden zodat de gesprekken over Turkse soapseries zoveel mogelijk binnen een bekende kring konden plaatsvinden. Om de anonimiteit van de informanten te waarborgen zijn de echte namen van de informanten gewijzigd. -
Focusgroep 1 bestaat uit drie informanten, Cigdem, Lale en Ayse. Cigdem, Lale en Ayse zijn drie vriendinnen uit Zaandam die elkaar via de muziekschool kennen. Cigdem is 22 jaar en studeert maatschappelijk werk aan de hogeschool van Amsterdam. Lale is 23 jaar en studeert geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Ayse is 25 jaar en werkt als schoonheidspecialiste. Deze groep bestaat uit meisjes met een hoge opleiding die niet strikt volgens de regels van de islam leven.
-
Focusgroep 2 bestaat uit drie informanten, Sevil, Büsra en Hale. Sevil, Büsra en Hale zijn drie vriendinnen uit Zaandam die elkaar sinds de basisschool kennen en tevens in dezelfde buurt zijn opgegroeid. Sevil is 24 jaar en zit in haar laatste jaar geneeskunde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Büsra is 20 jaar en studeert economie aan de Universiteit van Amsterdam. Hale is 22 jaar en studeert Human Reserach Management aan de Hogeschool van Amsterdam. Deze groep bestaat meisjes die een hoge opleiding volgen en tevens veel waarde hechten aan het islamitische geloof.
-
Focusgroep 3 bestaat uit drie informanten, Esin, Gamze en Demet. Esin en Gamze zijn 16 jaar oud, wonen in Zaandam zitten allebei in het vierde jaar van het VMBO. Demet is 17 jaar en studeert bouwkunde aan de Hogeschool van Amsterdam. Demet en Gamze zijn nichtjes. Meisjes in deze groep hebben een gevarieerd opleidingsniveau en leven niet strikt volgens de regels van de Islam.
-
Focusgroep 4 bestaat uit twee informanten, Funda en Jale. Funda en Jale zijn vriendinnen en wonen allebei in Zaandam. Funda is 27 jaar en heeft de studie commerciële economie aan de Hogeschool in Diemen afgerond. Jale is 23 jaar en heeft de studie maatschappelijk werk aan de Hogeschool van Amsterdam afgerond. 50
Deze groep bestaat uit hoog opgeleide meisjes die niet strikt volgens de regels van de Islam leven. -
Focusgroep 5 bestaat uit twee informanten, Ilke en Kumru. Ilke en Kumru zijn 18 jaar, wonen in Amsterdam, volgen een Mbo-opleiding en zijn met elkaar bevriend via de muziekschool. Deze groep bestaat uit laag opgeleide meisjes die niet strikt volgens de regels van de Islam leven.
-
Focusgroep 6 bestaat uit drie informanten, Pinar, Tülin en Ülkü. Pinar is 27 jaar, heeft Economie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam gestudeerd en werkt tegenwoordig als beleidmedewerker bij gemeente Zaanstad. Tülin en Ülkü zijn 19 jaar en zitten in het eindjaar van het VWO. Meisjes uit deze groep kennen elkaar via een Turkse vereniging, zijn hoog opgeleid en hechten veel belang aan het islamitische geloof.
-
Focusgroep 7 bestaat uit zes informanten, Leyla, Nejla, Melek, Nur, Mine en Özge. Alle meisjes in deze groep zijn 16 jaar, wonen in Zaandam, zitten in het eindjaar van het VMBO en zijn elkaars klasgenoten. Deze groep bestaat uit meisjes met een lage opleiding die niet strikt volgens de regels van de Islam leven.
-
Diepte-interview 1 is gehouden met Nesrin. Nesrin is 20 jaar, woont in Zaandam en studeert geneeskunde aan de Erasmus universiteit in Rotterdam. Nesrin behoort hiermee tot de hoog opgeleide meisjes en leeft niet strikt volgens de regels van de Islam.
-
Diepte-interview 2 is gehouden met Mira. Mira is 25 jaar, woont in Zaandam, heeft Rechten aan de Universiteit van Amsterdam gestudeerd (niet afgemaakt) en werkt tegenwoordig als salarisadministrator. Mira is relatief hoog opgeleid en leeft niet strikt volgens de regels van de Islam.
-
Diepte-interview 3 is gehouden met Zuhal. Zuhal is 15 jaar oud, woont in Zaandam en zit in het derde jaar van het VMBO. Zuhal is laag opgeleid en leeft niet strikt volgens de regels van de Islam.
-
Diepte-interview 4 is gehouden met Rüya. Rüya is 16 jaar oud, woont in Zaandam en zit in het eerste jaar van de MBO opleiding docentassistente. Rüya is relaties laag opgeleid en leeft niet strikt volgens de regels van de Islam.
51
Bijlage 2 Overzicht topiclijst 1) Populaire cultuur uit de thuislanden a. Kritisch i. Over programma 1. Verbeelding van het Turks zijn 2. Doel van het programma 3. Verbeterpunten b. Referentieel i. Over de acteurs ii. Interpretatie van de soap iii. Plezier/irritatie/gevoel iv. Identificatie met acteurs 2) Culturele Identiteit a. Wat is Turkse identiteit i. Definiëren Turkse identiteit ii. Wat maakt iemand een turk? iii. Wat betekent het Turks zijn voor je leven iv. Gevoel bij het Turks zijn (pos of neg) b. Wat is Nederlandse identiteit i. Definiëren Nederlandse identiteit ii. Wanneer is iemand Nederlands iii. Betekenisgeving aan de Nederlandse identiteit 3) Populaire cultuur uit de thuislanden, identiteit en burgerschap a. Betekenisgeving aan soaps i. Rol van soaps binnen vorming van culturele identiteit 1. Hoe dragen soaps bij aan het Turkse en Nederlandse gevoel? a. Gevoel sterker Turks of Nederlands? b. Op welke wijze geeft de soap een ander beeld van het Turks zijn? ii. Rol van soaps binnen vorming van burgerschap 1. Soap en gevoel van binding met een groep mensen. 2. Een onderdeel van de Nederlandse of Turkse gemeenschap? 52
Bijlage 3
Inhoudelijk overzicht van populaire Turkse soapseries:
De Turkse televisie kent een goot aanbod aan diverse Turkse soapseries die elk gemiddeld twee jaar (bij succes) worden uitgezonden. De meeste populaire soapseries zijn afkomstig van drie commerciële Turkse zenders, namelijk Kanal D, Show TV en (Euro) Star. Deze zenders kunnen in Nederland via de satelliet en tevens via het internet ontvangen worden. Kavak Yelleri, Aski Memnu, Genis Aile, Ezel, Melekler Korusun, Kücük Kadinlar en Yaprak Dökümü zijn soapseries die vaak gevolgd worden door Turks Nederlandse meisjes. Elk van deze soapseries zijn in deze bijlage omschreven waarbij de verhaallijnen en personages kort worden toegelicht. Dit overzicht van Turkse soapseries heeft tot doel een overzicht te geven van populaire Turkse soapseries die het gespreksonderwerp vormen in de interviews met Turks Nederlandse meisjes.
Kavak Yelleri Kavak Yelleri gaat over het leven van vier jonge Turkse studenten, bestaande uit twee meisjes (Asli en Mine) en twee jongens (Efe/Guven en Deniz). In deze soap wordt de kijker meegenomen in het leven van deze adolescenten als scholieren en later ook als studenten. Belangrijke onderwerpen die aangesneden worden zijn onderlinge relaties tussen deze Turkse jongeren op het gebied van familie, Turkse normen en waarden, vriendschappen, liefde en problemen met ouders en docenten.
Aski Memnu Aski Memnu gaat over een verboden liefdesverhaal tussen twee geliefden, Bihter en Behlül. Bihter is de vrouw van een rijke zakenman en heeft, dankzij de rijkdom van haar man, een goed bestaan. Hoewel Bihter gelukkig getrouwd is wordt zij toch verliefd op de neef van haar man (Behlül). Bihter en Behlül beginnen een geheime verhouding, die uiteindelijk tot spannende avonturen leidt. Ondanks de risico‟s die aan deze geheime relatie vastzitten, blijven Bihter en Behlül sterke gevoelens voor elkaar ontwikkelen. De liefde tussen Bihter en Behlül ontwikkelt zich in geheime ontmoetingen en romantische momenten.
53
Melekler Korusun Melekler Korusun vertelt het verhaal over een relatie tussen een overbezorgde Turkse moeder (Melek) en een tienerdochter (Ipek) met grote dromen om actrice te worden. Melek (moeder) is haar man op jonge leeftijd verloren en heeft de taak om haar dochter alleen op te voeden. Haar enige droom is een goede toekomst aan Ipek bieden. Ipek heeft echter de droom om actrice te worden en gaat zonder de toestemming van haar moeder een theateropleiding in Istanbul volgen. Samen met haar nichtje en een vriendin begint Ipek een onafhankelijk bestaan in Istanbul, waarbij ze met verschillende moeilijkheden, zoals relaties en geldzaken, wordt geconfronteerd.
Ezel Ezel gaat over het dramatische levensverhaal van een jongeman die slachtoffer wordt van het verraad van zijn vrienden en vriendin. De jonge man (Ezel) wordt in een val gelokt door zijn vrienden waardoor hij in de gevangenis belandt. In de gevangenis leert Ezel een machtige man kennen die hem helpt om van uiterlijk te veranderen zodat hij undercover wraak kan nemen op zijn vrienden.
Kücük Kadinlar Kücük Kadinlar gaat over het leven van vijf zusjes die op een jonge leeftijd hun ouders verliezen. Na de dood van hun ouders proberen de zusjes een leven met elkaar op te bouwen maar worden ondertussen met verschillende moeilijkheden geconfronteerd. Zo raken deze meisjes in financiële problemen. Hiernaast ontstaan er ook conflicten tussen verschillende zusjes over mannen en relaties.
Yaprak Dökümü Yaprak Dökümü gaat over het leven van een Turks gezin dat afkomstig is van een klein stadje in het noorden van Turkije. Het gezin verhuist naar Istanbul op het moment dat één van de dochters een studiebeurs krijgt aan de Universiteit van Istanbul. De grote stad kent vele verleidingen en stelt de familie op de proef. De traditionele Turkse vader wordt onder andere geconfronteerd met de fouten die zijn kinderen begaan op het gebied van liefde, carrière en studie.
54
Genis Aile Genis Aile is een komediesoap waarin het leven van een typisch Turks gezin centraal staat. Net als vele Turkse gezinnen bestaat dit huishouden uit een groot aantal familieleden. Naast ouders en drie kinderen bestaat het gezin namelijk ook uit een oma, opa en een aangetrouwde schoonzoon. De personages uit deze soapserie representeren de „typische‟ levensstijl van een Turks gezin. Turkse gebruiken, zoals Turkse feestdagen, vormen een uitgangspunt voor gebeurtenissen binnen deze soap.
55
Bijlage 4 Codeboom -
1) Over soapseries o Turkse soaps, kijkgedrag en sociale omgeving o Turkse of Nederlandse tv o Turkse soaps en plezier o Turkse soaps en irritatie o Turkse soaps en herkenning o Turkse soaps en er iets uit halen (voorbeeld nemen aan) Voorbeeld voor Turkse meisjes Voorbeeld voor ouders
-
2) Culturele identiteit o Nederlandse identiteit o Turkse identiteit o Turks Nederlandse identiteit
-
3) Turkse soaps en beeld van de Turkse cultuur
-
4) Turkse soaps en Turkse identiteit o Turkse soaps en identificatie
-
5) Turkse soaps en burgerschap
56
Referenties
Adler, P. S. (1977). Beyond cultural identity: reflections upon cultural and multicultural man. In R. W. Brislin (Ed.), Culture learning: concepts, applications, and research (pp. 2441). Honolulu: University of Hawaii Press. Ahmed, S. (1999). Home and away: narratives of migration and estrangement. International Journal of Cultural Studies, 2(3), 329-47. Aksoy, A. & Robins, K. (2003). Banal transnationalism: the difference that television makes. In K. Karim (Ed.), The media of the diaspora (pp. 89-104). London: Routledge. Allochtonen in kamer: thuis eigen taal (2009, 20 januari). Opgehaald 22 december, 2009, van http://www.volkskrant.nl/archief_gratis/article836260.ece/Allochtonen_in_Kamer_thu is_eigen_taal. Ang, I. (1982). Het geval van dallas: populaire cultuur, ideologie en plezier. Amsterdam: Uitgeverij SUA. Appadurai, A. (1996). Modernity at large: cultural dimensions of globalization. London: University of Minnesota Press. Barker, C. (1999). Television, globalization and cultural identities. Buckingham Philadelphia: Open University Press. Dialektopoulos, T. (2003). Van tweeën een: bicultureel-tweetalige socialisatie van griekse leerlingen in Nederland. Groningen: Stichting Drukkerij C. Regenboog. d‟ Haenens, L., Van Summeren, C., Saeys, F. & Koemand, J. (2004). Integratie of identiteit: mediamenu’s van turkse en marokkaanse jongeren. Amsterdam: Boom.
57
Durham, M. G. (2002). Out of the indian diaspora: mass media, myths of femininity and the negotiation of adolescence between two cultures. In S.R. Mazzarella & N. Odom Pecora (Eds.), Growing up girls: popular culture and the construction of identity (pp. 193-205). New York: Peter Lang Publishing. Erikson, E. H. (1972). Identiteit, jeugd en crisis. Utrecht: Het Spectrum N. V. Fearon, J. D. (1999). What is identity (as we now use the word)? (Draft paper). California: Stanford University. Fermin, A. (1999). Inburgeringsbeleid en burgerschap. Migrantenstudies, 15(2), 96-112. Gauntlett, D. (2002). Media, gender and identity. London: Routledge. Georgiou, M. (2001). Crossing the boundaries of ethnic home: media consumption and ethnic identity construction in the public space: the case of the cypriot community centre in north london. International Communication Gazette, 63(4), 311-329. Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity: self and society in the late modern age. California: Stanford University. Gillespie, M. (1997). Transnational communications and diaspora communities. In S. Cottle (Ed.), Ethnic minorities and the media (pp. 164-178). Buckingham Philadelphia: Open University Press. Hall, S. (1990). Cultural identity and diaspora. In J. Rutherford (Ed.), Identity, community, culture, difference (pp. 222-237). London: Lawrence and Wishart. Hall, S. (1992). The question of cultural identity. In S. Hall, D. Held & T. McGrew (Eds.), Modernity and its futures (pp. 274-325). Cambridge: Polity Press Hall, S. (1996). Introduction: who needs identity. In S. Hall & P. du Gay (Eds.), Questions of cultural identity (pp. 1 - 17). London: Sage Publications.
58
Hall, S. (2001). Encoding/decoding. In G. M. Durham & D. M. Kellner (Eds.), Media and cultural studies (pp. 166 - 176). Oxford: Blackwell Publishers. Hermes, J. (2005). Re-reading popular culture. USA: Blackwell Publishing. Hermes, J. & Adolfsson, R. (2007). „The (multiple) realities of cultural citizenship‟, paper presented to the Shifting Politics, Groningen University, June. Hoffman, E. (2009). Sociale identiteiten. Interculturele Gespreksvoering, 3(1), 87- 121. Jansz. J. (2005). The emotional appeal of violent video games for adolescent males. Communication Theory, 15,(3), 219-241. Johnson, J. M. (2001). In-depth interviewing. In J. F. Gubrium & J. A. Holstein (Eds.), Handbook of interview research (pp. 103-119). California: Sage Publications. Kalra, V. S., Kaur, J. & Hutnyk, J. (2005). Diaspora & hybridity. California: Sage Publications. Liebes, T. & Katz, E. (1993). The export of meaning: cross-cultural readings of dallas. Cambridge: Polity Press. Lipsitz Bern, S. (1981). Gender schema theory: a cognitive account of sex typing. Psychological Review, 88(4), 354-364. Livingstone, S. M. & Lunt, P. K. (1994). Talk on television: audience participation and public debate. London: Routledge. Milikowski, M. (1997). Zapping between dutch and turkish: satellite television and amsterdam turkish migrants. In F. Pierre Gingras (Ed.), Migration and identity. London and Toronto: Routledge. Milikowski, M. (1999). Stoorzender of katalysator: turkse satelliet televisie in Nederland. Migrantenstudies, 15(3), 20-41.
59
Milikowski, M. (2001). Learning about turkishness by satellite: private satisfactions and public benefits. In K. Ross (Ed.), Minority ethnic audiences and media (pp. 125-139). Farnham: Ashgate. Nicolai, N. J. (1992). Gender en psychotherapie: theoretische en praktische aspecten. Tijdschrift voor Psychotherapie, 18(5), 252-270. Ogan, C. (2001). Communication and identity in the diaspora: turkish migrants in amsterdam and their use of media. New York: Lexington Books. Phinney, J. S. & Alipuria, L. L. (1990). Ethnic identity in college students from four ethnic groups. Journal of Adolescence, 13(2), 171-183. Shadid, W. (2005). Berichtgeving over moslims en de islam in de westerse media: beeldvorming, oorzaken en alternatieve strategieën. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 33(4), 330-346. Shuval, J. T. (2000). Diaspora migration: definitional ambiguities and theoretical paradigm. International Migration, 38(5), 41-57. Stalker, P. (2003). De feiten over internationale migratie. Oxford: Publications Ltd. Ten Brummelhuis, H. (2004). Migratie, diaspora en identiteiten. Tijdschrift voor Psychotherapie, 30(5), 311-319. t‟Hart, H., Boeije, H. & Hox, J. (2005). Onderzoeksmethoden. Amsterdam: Boom. Thompson, K. (2002). Border crossings and diasporic identities: media use and leisure practices of an ethnic minority. Qualitative Sociology, 25( 3), 409-418. Van Zoonen, L. (2003). Identiteit en burgerschap in populaire cultuur. Amsterdam: Vossiuspers UvA. 60
Van Zoonen, L. (2005). Media, cultuur & burgerschap (3e druk). Amsterdam: Het Spinhuis. Verkuyten, M. (1999). Etnische identiteit: theoretische en empirische benadering. Amsterdam: Het Spinhuis. Yerden, I. (2001). Ik bepaal mijn eigen lot: turkse meisjes in conflictsituaties. Amsterdam: Het Spinhuis. Zhang, B. (2000). Identity in diaspora and diaspora in writing: the poetics of cultural transrelation. Journal of Intercultural Studies, 21(2), 125-142.
61
