K atern
De beroemde Spaanse Trappen, met bovenaan de kerk Trinità dei Monti en daarvoor de ‘Obelisco Sallustiano’
Bedevaart Rome De ‘Eeuwige Stad’ Rome: in het Jaar van het Geloof organiseert het Aartsbisdom Utrecht een zesdaagse bisdombedevaart naar deze prachtige locatie. Dit katern biedt alvast een voorproefje van wat de pelgrims in september te wachten staat: zo is het complete bedevaartprogramma opgenomen, inclusief veel foto’s van diverse ‘hotspots’ die zullen worden bezocht. Daarnaast vertelt RKKcorrespondent Lidy Peeters over ‘Nederlanders in Rome’: de geschiedenis eens door een andere bril bekeken. In zijn inleiding op blz. 10 schrijft mgr. Woorts, de bisschoppelijk vicaris voor bedevaarten, onder meer: “Het is onze ervaring van eerdere
bisdombedevaarten naar Lourdes dat de deelnemers vaak vriendschappen sluiten die over de parochiegrenzen heen gaan. Dat is ook onze hoop en verwachting voor deze bedevaart naar Rome: wat ons gelovig bindt is veel sterker dan de afstand die ons in het dagelijks leven scheidt. [...] Een pelgrimage naar Rome is door velen ervaren als een verrijking van hun geloof en hun leven. Hopelijk gaat u in september mee!”
Op Tocht mei 2013 9
G renzen vervagen in de Eeuwige Stad De aartsbisschop van Utrecht, kardinaal Eijk, wil graag in dit ‘Jaar van het Geloof’ met gelovigen uit ons Aartsbisdom op bedevaart naar Rome. Eén van de bijnamen van Rome is de ‘Eeuwige Stad’: vele eeuwen gaan aan je voorbij wanneer je door de straten loopt, bij een fontein op een plein zit of één van de vele prachtige kerken of musea bezoekt. Verleden en heden gaan in deze stad hand in hand. Voor de Rooms-Katholieke Kerk is Rome echter vooral een plaats van pelgrimage: bovenal naar de graven van de apostelen Petrus en Paulus, waaroverheen prachtige basilieken zijn gebouwd. Vele getuigenissen zijn er te zien van ons geloof en Kerk-zijn, zowel in de ondergrondse catacomben als hoog op de koepel van de St. Pieter.
Gekozen is voor een groep in de leeftijd van 35 t/m 65 jaar. Reden voor deze leeftijdsgroep is om mensen van deze leeftijd met elkaar te laten optrekken alsook het feit dat de deelnemers zeer goed ter been moeten zijn, want er zal tijdens deze pelgrimage veel worden gelopen en gebruik worden gemaakt van het openbaar vervoer. Het is onze ervaring van eerdere bisdombedevaarten naar Lourdes dat de deelnemers vaak vriendschappen sluiten die over de parochiegrenzen heen gaan. Dat is ook onze hoop en verwachting voor deze bedevaart naar Rome: wat ons gelovig bindt is veel sterker dan de afstand die ons in het dagelijks leven scheidt. In de Eeuwige Stad hebben grenzen sowieso de neiging om te vervagen: nergens is het gevoel tot een wereldkerk te behoren zo sterk als in Rome, waar vele nationaliteiten samenkomen. Een pelgrimage naar Rome is dan ook door velen ervaren als een verrijking van hun geloof en hun leven. Hopelijk gaat u in september mee!
De paus, opvolger van Sint Petrus, woont en werkt er en ontvangt jaarlijks vele pelgrims. Enkele maanden geleden was Rome weer eens enige tijd ‘het middelpunt van de wereld’. Vele miljoenen mensen tuurden tijdens het conclaaf in maart via de tv-camera’s naar het schoorsteentje op de Sixtijnse Mgr. H.W. Woorts Kapel, in afwachting van de witte rook ten teken dat Bisschoppelijk vicaris voor bedevaarten er een nieuwe paus was gekozen. Tijdens de bedevaart van het Aartsbisdom (van 20 t/m 25 september 2013) mag een audiëntie bij paus Franciscus uiteraard niet ontbreken. Maar er staat nog veel meer op het programma, zoals een bezoek aan de Sint Pieter en de Vaticaanse Musea, de andere drie hoofdbasilieken de Sint Paulus buiten de Muren, de Sint Jan van Lateranen en de S. Maria Maggiore, de ‘Nederlandse’ Friezenkerk, de titelkerk San Callisto van kardinaal Eijk in de wijk Trastevere, het oude centrum met onder andere het Pantheon en Piazza Navona, de Spaanse Trappen, de Trevifontein en tot slot de Priscilla catacombe. De dagelijkse Eucharistieviering en bepaalde programmaonderdelen worden gezamenlijk gehouden, andere onderdelen in kleinere groepen, waaronder de bezoeken aan kerken en de Vaticaanse musea. Enkele priesters van het Aartsbisdom zullen Mgr. Woorts (rechts) en mgr. Hoogenboom in Rome b.g.v. het consistorie in deze bedevaart begeleiden en gidsen.
februari 2012, waar paus Benedictus XVI aartsbisschop Eijk kardinaal creëerde
10 Op Tocht mei 2013
- Wenteltrap in de Vaticaanse musea - Interieur van de Friezenkerk - Obelisk op het St. Pietersplein
D e (on-)bekende
Nederlanders in Rome Je gaat de eerste keer voor een korte vakantie naar Rome maar er is te veel te zien. Je moet terug en nog één keer en nóg een keer. Je krijgt je favoriete bar, je eet echt Romeins en door steeds hetzelfde B&B te nemen voelt het alsof je telkens thuis komt. De bekende monumenten… dat hoeft niet meer, je gaat op zoek naar het verborgen Rome. Je wilt de stad tot in de poriën leren kennen. Aan de hand van een thema is dat een stuk gemakkelijker. Neem bijvoorbeeld de Nederlanders die door de eeuwen heen hier hun naam hebben achtergelaten. Wat kwamen zij in Rome doen? Sint Servaas kwam naar Rome omdat hij het even niet meer wist. Bij het graf van Petrus kreeg hij in een visioen te horen dat hij naar Maastricht terug moest gaan. Dit staat afgebeeld in een kapel in de Grotten van de Sint Pietersbasiliek. Of de Groningse abt Emo die een geschil had met de bisschop van Münster en in 1212 te voet zijn gelijk ging halen in Rome. Hij werd opgevangen door zijn landgenoten in de schola van de Friezen, de huidige Friezenkerk. Hij had toen al de gedenksteen kunnen zien die herinnert aan de dood van ene Hebo genere Frisonum in 1004. In een 13de eeuwse Latijnse tekst lezen we hier over de lotgevallen van drie Friese ridders die een poging waagden om het lichaam van de H. Magnus uit Rome te ontvoeren. Sint Servaas staat ook afgebeeld in de Nederlandse
12 Op Tocht mei 2013
kapel in de San Giachino ai Prati. Het belangrijkste fresco in deze kapel is de wijding van Willibrord tot bisschop van Utrecht. Adriaan Floriszoon Boeyens uit Utrecht werd in 1522 naar Rome geroepen om de leiding van de Kerk op zich te nemen. Hij noemde zich paus Adrianus VI en overleed al een jaar na zijn uitverkiezing. Zijn secretaris, de latere kardinaal Willem van Enckevoirt, was toentertijd druk bezig met de bouw van een kerk voor een stichting uit 1398 die, op initiatief van het echtpaar Peters uit Dordrecht, pelgrims en zieke landgenoten opving: de Santa Maria dell’Anima. Zowel Adrianus VI als zijn secretaris kregen in deze kerk een prachtig praalgraf. Ga eens koffie drinken in bar Greco in de Via dei Condotti en zoek tussen de schilderijen aan de muur de Nederlandse schilders die hier hun kopje koffie betaalden met hun werk. Zij leefden zoals zoveel kunstenaars vanaf de 16de eeuw, in de wijk tussen Piazza del Popolo en de Spaanse trappen. De bewoners van deze wijk hoefden geen belasting te betalen en dus was deze buurt ideaal voor de armlastige kunstenaars waaronder veel Nederlanders. De Nederlandse kunstenaars waren verenigd in een soort broederschap, de Bentveughels. Behalve als kunstenaar waren ze bij de stadsautoriteiten ook bekend als luidruchtige feestvierders, onder andere in de Santa Costanza, waar je nu nog hun namen en bijnamen op de muren kunt lezen. Eén van hen was Caspar van Wittel uit Amersfoort. Hij werd ook wel ‘de Toorts’ genoemd. In Italië is hij vooral bekend onder zijn verlatiniseerde naam Vanvitelli’. In 1595 kwam de architect Jan van Zanten aan in Rome, hij had succes en veranderde zijn naam in Giovanni Vansanzio. Als architect van de Villa Borghese wordt zijn naam nog steeds in alle handboeken over Rome
Het graf van paus Adrianus VI in de Santa Maria dell’Anima, foto: Paul Hermans
genoemd. De gebroeders Bril, schilders uit Breda, veranderden hun naam niet. Bij het grote publiek zijn ze niet bekend maar hun landschapsschilderingen zijn in de belangrijkste paleizen en kerken in Rome te vinden. Voordat je de Sixtijnse kapel binnengaat en je staat te wachten in de trappengang, kijk dan even naar boven en zie de kleine landschapjes die deze Bredase kunstenaars eind 16de/ begin 17de eeuw schilderden. Caspar van Wittel, Uitzicht vanaf Castel Sant’Angelo
Nog steeds komen er Nederlanders naar Rome, als toerist, als pelgrim, om te studeren, voor de liefde of om te werken. Gemiddeld wonen er zo’n 2.800 landgenoten in Rome, in de anonimiteit van hun werk en familie. De kinderen gaan één keer per week naar de Nederlandse school en vieren Sinterklaas samen. Zondagmorgen treffen Nederlanders elkaar in de Friezenkerk, of één keer per maand op een Nederlandse avond. Men keert na verloop van tijd weer naar het vaderland terug, anderen blijven. Of één van hun namen blijft… dat zal de geschiedenis uitwijzen. Lidy Peters KRO/RKK, Rome
Interieur van de Friezenkerk
In 1860 kwamen 1.910 Nederlandse vrijwilligers naar Rome om te vechten en te sterven voor paus Pius IX. Zij dienden in het ‘regiment der Pauselijke Zouaven’, waarin vrijwilligers uit diverse landen dienst namen. De Nederlanders (met uiteindelijk ruim 3.000 jonge katholieke mannen) vormden het grootste contingent van dit regiment. De namen van de gesneuvelden staan gebeiteld in een monument op het monumentale kerkhof Verano. Anderen kwamen naar Rome om te sterven zoals mgr. Hermanus J.A.M. Schaepman, priester-politicus uit het bisdom Utrecht (links, foto: KDC). Gestorven in 1903 en begraven op het kleine intieme kerkhofje in de schaduw van de Sint Pieter, het Campo Santo Teutonico. Je moet wel de Zwitserse Garde voorbij maar tot 12.00 uur ‘s morgens is het te bezoeken.
R ome bedevaart van dag tot dag Dag 1: vrijdag 20 september ‘s Middags komen de pelgrims aan in Rome en installeren zich in het hotel. Aansluitend volgt een bezoek aan de gezellige wijk Trastevere, gelegen op de westoever van de Tiber. Deze wijk heeft een bijzonder karakter door de smalle straten, kleine pleintjes en de originele middeleeuwse volkswoningen. Uiteraard staat hier een bezoek aan de titelkerk van kardinaal Eijk op het programma: de San Callisto die behoort tot de SintEgidiusparochie. Kardinaal Eijk nam zijn titelkerk op 17 mei 2012 in een Eucharistieviering in bezit. Hij zei bij die gelegenheid dat de kerk op “een magnifieke plek ligt: in het kloppend hart van Rome, het oude centrum. Maar ook vanwege het feit dat paus Calixtus hier als martelaar is overleden – de put is hier in de kerk onder het altaar. Het is dus een echt een historische plek.” Dag 2: zaterdag 21 september Het ochtendprogramma begint met een Eucharistieviering in de Sint Pieter, één van de grootste kerken ter wereld. Na de viering bezoeken de pelgrims de Sint Pieter en het door Bernini ontworpen Sint Pietersplein. De Sint Pieter werd tussen 1506 en 1626 gebouwd op de plek waar de apostel Petrus gekruisigd en begraven werd. De kerk telt vele prachtige monumenten en kunstwerken, zoals de Troon van Petrus, het baldakijn van Bernini
en de piëta van Michelangelo (foto’s boven). In de middag brengen de pelgrims een bezoek aan de Vaticaanse Musea, waaronder de Sixtijnse Kapel – kort geleden nog het decor van het conclaaf waarin paus Franciscus tot paus werd gekozen. Dag 3: zondag 22 september Deze dag opent met een bezoek aan de Friezenkerk (de Santi Michele e Magno), waar de pelgrims aansluiten bij de Eucharistieviering. Deze op steenworp afstand van het Sint Pietersplein gelegen kerk is onlangs gerestaureerd. De kerk is gebouwd op de plek waar 1200 jaar eerder een Friese kolonie woonde, de kerk is nu de ‘Nederlandse’ kerk in Rome. Vanuit de Friezenkerk gaan de deelnemers aan deze bedevaart naar het oude centrum waar onder andere de Spaanse Trappen, de Trevifontein, het Pantheon en de Piazza Navone (foto links) op het programma staan. Wandelend door dit gedeelte van het oude Rome passeren ze mooie pleinen, terrasjes en kleine straatjes vol verhalen en traditie. Dag 4: maandag 23 september Vandaag staat een bezoek aan twee van de vier hoofdbasilieken in Rome gepland: in de ochtend is dat de Mariakerk van Rome – de Santa Maria Maggiore. Aansluitend bezoeken de pelgrims de Sint Jan van Lateranen met het baptisterium en de heilige trappen (foto rechts). De Sint Jan van Lateranen is bovendien de kathedraal van het
bisdom Rome, waarvan paus Franciscus bisschop is. Vanuit deze bijzondere basiliek wandelt het gezelschap vele eeuwen terug in de tijd – de tocht voert namelijk langs het Colosseum en het Forum Romanum. Dag 5: dinsdag 24 september In de ochtend staat een bezoek aan één van de meest interessante catacomben op de planning: namelijk Priscilla. De catacomben van Priscilla (foto rechts), gegraven tussen de 2de en 4de eeuw na Christus, staan bekend om de goed bewaard gebleven fresco’s met Bijbelse taferelen. Eveneens buiten de stadsmuren ligt de indrukwekkende basiliek Paulus Buiten de Muren – ook die staat deze dag op het programma. In de middag hebben de deelnemers wat vrije tijd.
Boven: de Sint Pieter in de ochtendzon, daaronder: de Sint Jan van Lateranen. Onder: de Vaticaanse musea.
Dag 6: woensdag 25 september Deze bijzondere reis sluit af met een audiëntie bij paus Franciscus. In de middag vliegen de pelgrims weer terug naar Nederland.
Rome door de ogen van Antoine Bodar Er is inmiddels een grote hoeveelheid reisboeken en pelgrimsgidsen over Rome te verkrijgen. Eind 2012 kwam daar een ‘een spirituele gids voor de Eeuwige Stad’ bij: ‘Rome door de ogen van Antoine Bodar’. Bodar neemt de lezers mee langs de meest inspirerende, spirituele en muzikale plekken van Rome. Hij bezoekt monumenten als de Sint Pieter, de Catacomben en de Spaanse trappen. Op iedere plek vertelt hij over de spirituele betekenis, zijn persoonlijke beleving en over de muzikale achtergronden. Daarbij zijn alleen de inleidingen van elk hoofdstuk van Bodars hand – de teksten zijn verder geschreven door theoloog Arnold Smeets en musicoloog Sylvester Beelaert. Gedrieën maken zij het RKK programma Echo van Eeuwigheid (Radio 4). De makers van iedere uitzending pogen een welluidend en inspirerend muzikaal uur te maken. In die keuze speelt de liturgische kalender een rol op de achtergrond. Het boek met Romewandelingen is thematisch gerangschikt, met titels als ‘Rome en de romantiek’, ‘Uitkijkend over ruïnes’, ‘Het water van Rome’ en het slothoofdstuk ‘Rome en de Nederlanders’. De vaak fraaie foto’s van Werry Crone completeren het geheel. Geen praktische reisgids, wel een lees- en kijkboek om de voorpret te optimaliseren. Uitgeverij Ten Have, 2012, 176 blz., €19,95.
Zesdaagse bedevaart naar Rome (vanaf € 699,00) 20-25 september 2013 Reisorganisatie: VNB Inclusief: - Retourvlucht naar Rome vanaf Amsterdam of Rotterdam. - Luchthavenbelastingen en brandstoftoeslag. - 5 overnachtingen in een ** hotel in het centrum van Rome op basis van een tweepersoonskamer en halfpension (ontbijt en diner). - Nederlandstalige pastorale en cultuurhistorische begeleiding. - Alle excursies zoals vermeld in het programma (inclusief entreegelden). - Transfers van en naar het vliegveld per touringcar op dag 1 en dag 6. - Openbaar vervoerskaart Rome voor de gehele reis. - Kaarten voor de audiëntie bij paus Benedictus XVI. - Pelgrims- en informatieboekje. Exclusief: - Reis- en annuleringsverzekering - Lunches - Indien wijzigingen in de vervoerskosten of verschuldigde (nieuwe) heffingen – zoals bijvoorbeeld brandstoftoeslagen – daartoe aanleiding geven, behoudt VNB zich het recht voor deze door te berekenen aan de pelgrims.
St. Paulus buiten de Muren
De dagelijkse Eucharistieviering en bepaalde programmaonderdelen zullen gezamenlijk gehouden worden, andere onderdelen in kleinere groepen, waaronder de bezoeken aan kerken en de Vaticaanse musea. Enkele priesters van het Aartsbisdom zullen deze bedevaart begeleiden en gidsen. Gekozen is voor een groep in de leeftijd van 35 t/m 65 jaar. Reden voor deze leeftijdsgroep is om mensen van deze leeftijd met elkaar te laten optrekken alsook het feit dat de deelnemers zeer goed ter been moeten zijn, want er zal tijdens deze pelgrimage veel worden gelopen en gebruik worden gemaakt van het openbaar vervoer. Inschrijven: www.vnbreizen.nl Meer informatie: de heer G. Lokate, tel.: 030 2361570, e-mail:
[email protected] 16 Op Tocht mei 2013
