WKo-krant
Warmte- en koudeopslag als wapen tegen het broeikaseffect De toenemende uitstoot van broeikasgassen zoals CO2 veroorzaakt een groot aantal klimaatproblemen. Problemen waar de provincie Noord-Holland zich al lang van bewust is en waarvoor zij actief op zoek is naar maatregelen die een bijdrage leveren aan de oplossing. Eén van die maatregelen is het stimuleren van warmte- en koudeopslag.
D
at de uitstoot van CO2 op grote schaal bijdraagt aan het broeikaseffect is allang geen onbekend gegeven meer. De opwarming van de aarde, als direct gevolg hiervan, heeft mondiaal grote consequenties. Voor laaggelegen landen zoals Nederland zijn de stijging van de zeespiegel en de weersveranderingen
lossen zal op iedere plaats waar CO2 wordt uitgestoten actie moeten worden ondernomen. Met andere woorden: door lokale acties en maatregelen levert de provincie haar bijdrage aan de oplossing van het wereldwijde probleem.
Uit analyses blijkt dat ongeveer de helft van de CO2-uitstoot wordt veroorzaakt door de gebouwde omgeving. Om de uitstoot van CO2 te verminderen is lokale aanpak van De bodem als warmtebuffer de uitstoot in de gebouwde Het systeem betaalt zichzelf terug Nieuwe stadhuis zet de toon omgeving dan ook een beSupermarkt wordt warmteleverancier langrijke en voor de hand liggende stap. In de afgeloDruk op milieumarkt houden pen jaren heeft de provinZelfs lichaamstemperatuur wordt gebruikt cie al een uitgebreid pakket Gewoon dóen aan maatregelen genomen om als provincie zelf duurde grootste uitdagingen. Ver voordat Al zamer te opereren en minder broeikasGore de klimaatproblemen wereldwijd op gassen uit te stoten. Daarnaast heeft de de agenda zette, heeft de provincie Noord- provincie burgers en bedrijven gestimuHolland haar eigen kwetsbaarheid onder- leerd om hetzelfde te doen. Hierbij is gekent en het besef, dat actie noodzakelijk is, kozen voor twee sporen: het nemen van omgezet in daden. Ook al is het broeikaseffect een mondiaal probleem, om dit op te Lees verder op pagina 2
Verder in deze WKo-krant: 2 3 4 5 6 7 8
Techniek warmte- en koudeopslag rijp voor grootschalige toepassing Het zal u niet ontgaan dat Nederland nog steeds flink op de schop gaat. Ook in Noord-Holland wordt veel gebouwd, of je nu door de Haarlemse binnenstad wandelt of waar dan ook met trein of auto onderweg bent: overal wordt gewerkt aan nieuwe wegen, woonwijken en bedrijventerreinen. Al deze ontwikkelingen bieden ook kansen voor het milieu. De techniek van warmte- en koudeopslag kan een uiterst duurzame manier van verwarmen en koelen van gebouwen bieden. Deze krant is bedoeld om u een idee te geven van de mogelijkheden.
De provincie heeft naar aanleiding van een initiatief vanuit Provinciale Staten een aantal aansprekende projecten op het gebied van warmte- en koudeopslag financieel ondersteund. Zie voor meer informatie daarover elders in deze krant. Maar we onderzoeken ook zèlf: of we warmte uit asfalt kunnen winnen, voor de verwarming van een hele woonwijk
en om de noodzaak tot zoutstrooien in periodes van gladheid te verminderen en zo de levensduur van wegen te verlengen. De techniek van warmte- en koudeopslag is er rijp voor om op grote schaal toegepast te worden en de energieprijzen stijgen nog steeds. De in eerste
instantie wat hogere investeringskosten verdienen zich dus binnen steeds kortere tijd vanzelf weer terug. In deze krant leest u hoe de gemeente Alkmaar op dit moment een woonwijk met 450 woningen bouwt waar de techniek van warmte- en koudeopslag de cv-ketel vervangt en hoe een supermarkt in Heerhugowaard de nabijgelegen woningen gaat verwarmen. Waar een van de betrokkenen zegt: “Een dergelijk systeem betaalt zichzelf snel terug”, zegt een ander: “Belangrijk om gewoon te dóen”. En zo is het! Albert Moens, gedeputeerde provincie Noord-Holland
1
WKo-krant
De bodem als warmtebuffer Voor veel gebouwen geldt dat ze ’s winters worden verwarmd en ’s zomers worden gekoeld. Hiervoor wordt ’s winters aardgas verbrand voor de verwarming en ’s zomers wordt elektriciteit gebruikt voor airconditioning. Er vindt dus twee keer een inspanning plaats die veel energie vraagt, beide keren echter met een tegengesteld doel en resultaat. Dat kan ook anders.
I
n de achterliggende decennia heeft zich een belangrijke ontwikkeling voorgedaan, namelijk het gebruik van de bodem als warmtebuffer voor de lange termijn (ongeveer een half jaar). Hiermee kan in de zomer de warmte die aan de gebouwen wordt onttrokken worden opgeslagen en bewaard tot de winter. Door verwarming van de gebouwen in de winter ontstaat koude. Deze opgeslagen koude kan in de zomer weer worden ingezet voor de koeling van de gebouwen. Systemen die op basis van dit principe werken
worden warmte- en koudeopslagsystemen (WKO) genoemd. De opslag van warmte en koude vindt plaats in een mengsel van zand en water in de bodem die is afgeschermd met lagen waterdichte klei.
Hoe het werkt in de winter Voor de verwarming van gebouwen in de winter wordt er water uit de bodem opgepompt. Dit water komt uit de ‘warme bron’. Via een warmtewisselaar geeft dit water zijn warmte af aan het gebouw. Hierna wordt het afgekoelde water weer in de bodem teruggepompt in de ‘koude Figuur 1 bron’ (zie figuur 1). Omdat het water uit de warme bron een temperatuur heeft van 14°C-16°C is de afgegeven warmte nog niet geschikt voor verwarming van gebouwen. Een warmtepomp maakt vervolgens deze warmte wel geschikt, door de temperatuur te verhogen tot ongeveer 40°C. Dit is genoeg voor Lage Temperatuur Verwarming (LTV)-systemen, zoals vloerverwarming.
Hoe het werkt in de zomer Voor de koeling van de gebouwen wordt in de zomer water uit de koude bron (7°C) opgepompt. Dit water neemt via een warmtewisselaar warmte op uit het gebouw (het gebouw koelt dus af), waarbij het water uit de koude bron opwarmt tot zo’n 15°C. Hierna wordt het opgewarmde water in de warme bron gepompt (zie figuur 2). Voor het leveren van koeling zijn geen speciale voorzieningen nodig als er al een LTV-systeem in het gebouw aanwezig is. Belangrijk is wel dat het water dat in het LTV-systeem aanwezig is niet kouder wordt dan 18°C, zodat comfortklachten worden voorkomen.
Energiebesparing en CO2-reductie
Figuur 2
Met warmte- en koudeopslag is zowel in de winter als in de zomer een flinke energiebesparing en reductie in de CO2-uitstoot te bereiken, vergeleken met een conventioneel systeem. Een WKO-systeem dat alleen voor verwarming wordt ingezet, levert een reductie in de uitstoot van CO2 van 35%. Wordt het WKO-systeem gebruikt voor zowel verwarming als koeling dan wordt een reductie in de CO2-uitstoot bereikt van 50%.
Aandachtspunten Een belangrijk aandachtspunt bij het toepassen van warmteen koudeopslag is dat de bodembalans in evenwicht moet zijn; de aan de bodem onttrokken hoeveelheid warmte moet ook weer worden teruggebracht. Als WKO alleen voor verwarming wordt gebruikt, zal de bodem teveel afkoelen. Het gebruik van zonnecollectoren kan deze afkoeling voorkomen. Hiermee kan ’s zomers de warmte worden gewonnen om de bodem te herstellen. Het vinden van een geschikte bodem is de belangrijkste voorwaarde voor WKO. Gelukkig is dat geen probleem in de provincie NoordHolland. Het zal dan ook bij veel projecten mogelijk zijn om WKO toe te passen. WKO vormt daarmee een ideale techniek om energie te besparen en de uitstoot van CO2 te reduceren. Bijkomend voordeel is dat WKO het gebruik van LTV vereist en koeling mogelijk maakt, waardoor WKO ook nog eens sterk comfortverhogend werkt.
Vervolg van voorpagina
maatregelen waardoor er minder energie nodig is en het stimuleren van opwekkingstechnieken met weinig of geen CO2uitstoot. Bij de stimulering maakt de provincie veel gebruik van actieve voorlichting, aangevuld met het beschikbaar stellen van subsidie.
De meest potentierijke techniek die hierbij centraal heeft gestaan is warmte- en koudeopslag (WKO) in de bodem. Deze techniek voorkomt dat er ’s zomers veel fossiele energie gebruikt wordt om de airco te laten draaien. ’s Winters beperkt deze techniek het gebruik van fossiele brandstof voor verwarming. In het huidige subsidie-instrument ter bevordering
van duurzame energie van de provincie, de Deelverordening duurzaam energiepakket 2001-2008, wordt de WKO-techniek daarom al gestimuleerd. De klimaatverandering vraagt echter om extra actie. In 2007 heeft de provincie Noord-Holland, na een initiatief vanuit Provinciale Staten, ervoor gekozen meer energie te steken in het stimuleren van WKO. Zij
heeft dit gedaan door subsidie beschikbaar te stellen voor een aantal aansprekende WKO-projecten en deze projecten in communicatie-uitingen, zoals deze brochure, als voorbeeld te gebruiken voor de toepassing van WKO.
Wethouder Simon Binnendijk, gemeente Alkmaar:
“Het systeem betaalt zichzelf terug” De gemeente Alkmaar is koploper als het gaat om duurzame projecten met warmte- en koudeopslag. Wat is het geheim van de smid? Wethouder Simon Binnendijk: “Het is belangrijk om al direct in de voorfase van een project het punt van energiebesparing en nieuwe technieken in te brengen in de vorm van uitgangspunten. Doe je dat niet meteen, dan wordt het al gauw een lastig verhaal.”
D
e Schelphoek is een van de woningbouwprojecten waar Alkmaar het principe van warmte- en koudeopslag toepast. Op een voormalig fabrieksterrein, grenzend aan de binnenstad, worden zo’n 450 woningen gebouwd. “Het komt er op neer dat de installaties in de winter het warme water uit de bodem oppompen om de huizen te verwarmen”, aldus Binnendijk. “In de zomer is het andersom en wordt het koude water opgepompt om te zorgen voor verkoeling.”
Geen cv-ketel meer Het verwarmingssysteem is niet aan vullend, maar het enige dat straks wordt aangeboden. “Er is dus geen cv-ketel meer, evenmin als een piekinstallatie.” Een groot voordeel van het systeem is juist het koelaspect. “Door de klimaatverandering krijgen we steeds vaker te maken met behoorlijk hoge temperaturen. Met als gevolg dat het aantal airco’s hand over hand toeneemt, zeker als een hittegolf wekenlang aanhoudt. Doodzonde natuurlijk, zowel voor het milieu als voor de portemonnee. Door het systeem van warmte- en koudeopslag worden de huizen wel iets duurder, maar dat ver dienen kopers en huurders op korte termijn weer terug via hun energie rekening en er staat meer comfort tegen over. Overigens voorzien we een aantal woningblokken ook van zonnepanelen.”
Economisch verantwoord Het project past naadloos in het klimaat beleid van Alkmaar. “Vooral bij grotere projecten kijken we hoe we met nieuwe innovatieve systemen een CO2-reductie kunnen realiseren. De schaalgrootte maakt de investeringen al snel economisch verantwoord.” In het geval van de Schelphoek komt de energieprestatie op locatie (EPL van 7) neer op een CO2reductie van 25 procent. “De project ontwikkelaar bekijkt nu welke leverancier de warmte en koude het beste kan leveren. In dit kader vinden er onder meer gesprekken plaats met de Huisvuilcentrale in Alkmaar, die de eigen restwarmte graag wil inzetten voor verwarmings- en koelingsdoeleinden tegen een acceptabele aansluitbijdrage. Niet alleen in de Schelphoek, maar ook bij de projecten in Overstad en Jaagpad, waar in totaal bijna 2.700 woningen worden gebouwd.”
Terugbetalen In de loop van dit jaar gaat de eerste paal de grond in. “Men is nog in onderhandeling, maar dat gaat voorspoedig.” Een boodschap die Binnendijk andere gemeenten wil geven is dat de investeringen misschien fors zijn, maar zichzelf snel terugbetalen. Zeker met de verwachte stijging van de gasprijzen. “Al is het maar omdat we er ook een gigantische bijdrage mee leveren aan de CO2-reductie. Dat zijn maatschappelijke opbrengsten, die laten zich niet altijd vertalen in winstcijfers.”
3
WKo-krant
Wethouder Robert Linnekamp, gemeente Zaanstad:
“Nieuwe stadhuis zet de toon” ‘Ook Zaanstad gaat voor een beter klimaat’. Onder dit motto werkt de gemeente aan de uitvoering van een ambitieus energiebesparingsprogramma. Belangrijk speerpunt is het nieuwe gemeentehuis van Zaanstad. “Die kan straks toe met de helft minder energie dan gebruikelijk is”, aldus wethouder Robert Linnekamp. “Dit lijkt me een duidelijk politiek signaal dat wij als gemeente onze verantwoordelijkheid nemen.”
O
ver circa twee jaar moet het stadhuis klaar zijn. Behalve warmte- en koudeopslag en het gebruik van groene stroom, worden allerlei ‘slimmigheden’ toegepast: de lichten gaan ’s avonds automatisch uit en computers springen op de stand by-modus indien de toetsen enige tijd niet worden aangeroerd. Bijzonder is dat er een display komt waarop iedereen direct kan volgen wat het initiatief bijdraagt aan de vermindering van de CO2-uitstoot. Linnekamp: “Op die manier willen we naar het publiek toe kenbaar maken dat we energiebesparing serieus nemen.” De display krijgt een plekje in de hal of op een andere opvallende plek met veel stadhuisbezoekers.
Voorbeeldfunctie Het stadhuis biedt straks onderdak aan zo’n duizend ambtenaren. De gemeenteraad heeft bepaald dat het nieuwe stadhuis een 15% betere energieprestatie moet leveren dan de landelijke richtlijn voorschrijft. Een deel van de investering verdient zich terug. Met dit project wil Zaanstad een voorbeeld zijn voor andere partijen in de gemeente. De keuze voor warmte- en koudeopslag is heel bewust geweest. Linnekamp: “We bouwen vlakbij het spoor, terwijl ook een belangrijke verkeersader van de stad direct langs het stadhuis loopt. Het moet wel veilig zijn wat je doet. Warmte- en koudeopslag is iets wat inpandig gebeurt en bezorgt om die reden geen overlast.”
Eigen afweging Voor dit initiatief ontvangt Zaanstad iets meer dan € 60.000,– van de provincie Noord-Holland. De subsidie ziet Linnekamp vooral als een signaal dat het onderwerp klimaat belangrijk is. “Zo’n subsidie stimuleert zeker om door te pakken. Vervolgens moet je gewoon kijken wat in jouw situatie een verstandige investering is, zowel qua emissie als financieel. Je moet toch altijd die eigen afweging maken. Een subsidie helpt dan wel, maar is niet doorslaggevend. Wel is het een belangrijk signaal naar anderen om bij het ontwerpen van gebouwen met dit soort maatregelen rekening te houden. Het gaat tenslotte om een markant nieuw gebouw in onze gemeente op een centrale plek.”
Milieu centraal Zaanstad zelf wil in de toekomst in ieder geval op dit gebied voorop blijven lopen. “We zijn op allerlei gebieden bezig om het milieu veel meer aandacht te geven, om dat kenmerkend te laten zijn voor Zaanstad”, aldus Linnekamp. “Daarom hopen we natuurlijk dat dit project zichzelf helemaal waarmaakt.”
Janka Kluivers, manager Vomar Voordeelmarkt:
“Onze supermarkt wordt warmteleverancier” De meest energiezuinige en milieuvriendelijke supermarkt van Europa moet het worden. Supermarktketen Vomar Voordeelmarkt doet het niet voor minder. De warmte uit de koelinstallatie van de nieuwe vestiging in de ‘Stad van de Zon’, de roemruchte energiewijk in Heerhugowaard, vormt straks de kachel en airco voor de omliggende woningen. “Wie weet wat we daar op termijn nog uithalen voor onze andere winkels”, zegt Janka Kluivers.
H
eerhugowaard vervult op het gebied van duurzame energie een koploperspositie in de provincie NoordHolland. Paradepaardje is de ‘Stad van de Zon’. De naam slaat de spijker op z’n kop: ter plaatse vindt energie opwekking plaats met behulp van zonnecellen en windmolens. Tegelijkertijd is er van alles aan gedaan om te voorkomen dat energie uit de woningen weglekt.
Prijsvraag In de energiewijk wordt ook een nieuwe supermarkt gebouwd. In 2000 schreef de gemeente hiervoor een prijsvraag uit. “Toevallig was toen net in Londen een winkel geopend die pretendeerde de meest energiezuinige winkel van Europa te zijn. Wij hadden zoiets van: dat kunnen wij ook!”, vertelt Janka Kluivers, manager bouw, techniek en onderhoud bij Vomar Voordeelmarkt. Temeer omdat het bedrijf al heel veel ervaring heeft met milieu- en besparingsmaatregelen op dit gebied. “Standaard gebruiken wij een heleboel energiezuinige toepassingen. Iedere winkel van ons werkt al met hoogfrequentverlichting en warmteterugwinning.”
Maatschappelijke investering Vomar Voordeelmarkt won de prijsvraag en mag nu zijn concept realiseren. In plaats van energie te slurpen, gaat de koelinstallatie van de supermarkt functioneren als warmte leverancier. “Koelen is niks anders dan warmte onttrekken aan de omgeving. Die warmte verdwijnt normaal in de lucht, maar wordt nu hergebruikt om de winkel mee te verwarmen.” Door middel van energieopslag in de bodem wordt alle warmte van de koelmeubelen optimaal ingezet. Niet alleen in onze winkel, maar ook voor de omliggende winkels en 72 nieuwbouwwoningen. Dit alles levert een energiewinst op van maar liefst 42% en een CO2-reductie van 21%. Daarnaast krijgt het dak van de supermarkt panelen met zonnecellen en investeert de supermarkt flink in isolerende maatregelen.
Tijdgeest Begin 2009 vindt de opening plaats van de meest energie zuinige supermarkt van Europa en wellicht ter wereld. Over het geheim achter het succes doet Kluivers niet moeilijk. “Al die technieken zijn natuurlijk redelijk openbaar, het is niet zo dat wij iets compleet nieuws verzonnen hebben. De meeste toepassingen worden op grotere, met name industriële schaal, al langer gebruikt. Het nieuwe aspect is de koppeling met en toepassing in een supermarktomgeving en dat heeft natuurlijk alles met de tijdgeest te maken.”
5
WKo-krant
Wethouder Ton Roerig, gemeente Hilversum:
“Druk op milieumarkt houden” Er ligt een schone taak voor Ton Roerig. De in september vorig jaar aangetreden natuur- en milieuwethouder van Hilversum begon letterlijk en figuurlijk op nul. “Mijn gemeente heeft in 2004 besloten het milieubeleid terug te brengen tot de wettelijke norm. Daardoor zijn kansen gemist. Ik zet nu alles op alles om de ambitie voor de komende jaren vorm te geven.”
D
e toepassing van warmte- en koudeopslag staat nog in de kinderschoenen. Doordat de gemeente het milieubeleid enkele jaren geleden terugschroefde tot het absolute minimum, heeft Hilversum hier zelf nog geen ervaring mee opgedaan. Toch zijn er binnen de gemeentegrenzen een tweetal opvallende projecten op dit vlak in gang gezet. Dit is te danken aan Nike en het omroepbedrijf NOB, die zich heel eigenwijs niets aantrokken van het gemeentelijke minimumscenario. Wethouder Roerig is er heel blij mee: “Het hoofdkantoor van Nike Europa zetelt hier. Wat veel mensen niet weten is dat Nike een buitengewoon ambitieuze duurzaamheidsvisie heeft en deze concreet vertaalt naar alle facetten van de bedrijfsvoering. Waaronder dus de gebouwkeuze en de toe te passen technologie.”
Duurzamer opereren De precieze energetische voordelen en CO2-reductiedoelstellingen van de twee projecten kent Roerig niet. “Het zal duidelijk zijn dat er belangrijke voordelen aan zitten, maar in welke mate zich dat terugverdient? Ik heb daar wel met het bedrijf over gesproken. Nike geeft aan dat voor hen de terugverdienvraag niet interessant is, wel of het bijdraagt aan een duurzamer opereren van de organisatie. En gelukkig hebben negen van de tien milieumaatregelen uiteindelijk een financieel rendement.”
Normen aanscherpen Het inspirerende voorbeeld van Nike wil Roerig graag gebruiken bij het modelleren van nieuw gemeentebeleid. “Niet met dikke pakken papier, maar vooral met een leidende visie en het nemen van praktische maatregelen.” Toch ziet hij ook valkuilen. “Doordat er relatief goedkope methoden zijn om bepaalde milieunormen te bereiken, worden bepaalde duurdere maatregelen soms verdrongen.” Daarom pleit Roerig ervoor de normen voort durend aan te scherpen. “Ik herinner mij nog dat we een energieprestatiecoëfficiënt hadden van 1,0. Nu halen we fluitend 0,8 en straks wordt het waarschijnlijk 0,6. Als je de norm niet aanscherpt en de technologie gaat wel door, dan haal je op een gegeven moment de druk van de milieumarkt.”
Impact op de bodem Uitwisseling van kennis en het benutten van kansen die anderen als positief hebben ervaren, ziet Roerig als belangrijke katalysators voor gemeentelijk beleid. “Daarom ben ik ook zo blij met beide initiatieven. En ik zou de provincie willen oproepen om gemeenten te helpen met het formuleren van een wat bredere visie op het gebied van bodemgebruik en grondtoepassing. Temeer daar deze warmte- en koudetechnologie snel aan belangstelling wint, wat ik overigens een uitstekende ontwikkeling vindt.”
6
Hans Weevers, stadsdeelvoorzitter Oud-West:
“Zelfs lichaamstemperatuur wordt gebruikt” Het project De Hallen in het Amsterdamse stadsdeel Oud-West omvat een cultureel uitgaanscentrum, woningen en een nieuw stadsdeelkantoor. Dat alles krijgt een centraal energieopslagsysteem. Stadsdeelvoorzitter Hans Weevers hoopt dat dit initiatief elders navolging krijgt. “Schone energie is voor onze samenleving van groot belang.”
D
e Hallen vormt een groot complex in Oud-West. “Centraal staat een oude remise, waar vroeger trams werden gerepareerd. Het dateert uit 1910 en is een rijksmonument”, vertelt Weevers. “Op die plek komt nu een cultureel uitgaanscentrum. Daarnaast verrijzen woningen en een nieuw stadsdeelhuis.” Het hele complex gaat gebruikmaken van een centraal energieopslagsysteem, volgens het principe van warmte- en koudeopslag. Maar dit systeem gaat nog een stapje verder. “Zelfs de lichaams temperatuur van de bezoekers die straks naar het theater, de film of het café gaan, wordt gebruikt voor de warmtevoor ziening van de huizen.”
Tegenhanger Met het centrale energieopslagsysteem wordt een CO2-reductie van 55 procent ofwel 360 ton CO2 bewerkstelligd. Weevers: “We zijn nu bezig een contract af te sluiten met de partij die de komende drie jaar de exploitatie op zich neemt. Dat is de Stichting Culturele Hoofdstad Amsterdam, kortweg SCHA.” Grote aanjager is televisiemaker Harry de Winter, die van De Hallen een alternatief uitgaanscentrum wil maken, een soort tegenhanger van het Rembrandtplein, Leidseplein, maar ook de Joop van den Ende-theaters in de Marnixstraat en de Zuidas. Samen met een aantal vermogende vrienden en beleggers brengt De Winter maar liefst vijftig miljoen euro in. Daarmee vergeleken is de provinciesubsidie van 100.000 euro maar een schijntje. “Toch was juist dat geld van groot belang om de energiecomponent van het project over eind te houden”, benadrukt Weevers.
‘Point of no return’ Met SCHA is in juli 2007 een realisatie overeenkomst getekend. “Dat was al een soort van ‘point of no return’. De feitelijke uitvoering vindt plaats door projectontwikkelaar Burgfonds, die meer expertise heeft op dit gebied. Die onderhandelingen zijn nu bijna afgerond, dat is echt een kwestie van de laatste punten en komma’s in het contract.” In het voorjaar start de bouw van het stadsdeelkantoor. Enkele maanden later volgt de verbouwing van het rijksmonument en gelijktijdig wordt dan begonnen met de aanleg van het energieopslagsysteem.
Behoud en herstel Als het aan Weevers ligt, krijgt het initiatief elders in de stad navolging. “Het college van Amsterdam zet zwaar in op energiebesparing, daar past dit project prima in. Nu moet ik er wel meteen bij zeggen dat Oud-West een stadsdeel is dat echt is volgebouwd. Ik verwacht dus dat er niet zoveel projecten meer zullen komen, waarbij we op vergelijkbare wijze deze mate van warmte- en koudeopslag kunnen realiseren. Maar als er nog een plek is waar het kan, dan wil ik daar zeker serieus naar kijken.”
7
WKo-krant
Wethouder Rob Heijmans, gemeente Harenkarspel:
“Belangrijk om gewoon te dóen” Het principe is zo simpel als wat. Asfalt wordt warm en die energie kun je gebruiken voor verwarming. Maar geen woonwijk die hier gebruik van maakt. Harenkarspel brengt daar als eerste Nederlandse gemeente verandering in. Mede dankzij wethouder Rob Heijmans. “Ik ben wel iemand die zegt: gewoon dóen, probeer het en zoek maar een plek waar het kan.’’
H
et idee achter het initiatief in Harenkarspel is eenvoudig. Iedereen weet dat zodra de zon enige kracht heeft een geasfalteerde weg al snel warm wordt. Op echt warme dagen wordt zo’n weg zelfs kokend heet. Dat is het gegeven achter het opwekken van energie uit asfalt. Het systeem – Road Energy Systems® – is ontwikkeld door Ooms Avenhorn Holding, Tipspit en WTH Vloerverwarming.
Asfaltwarmte voor woonwijk In een nieuwe woonwijk in het dorp Waarland in Harenkarspel, onder de rook van Alkmaar, krijgen de wegen een versterkte asfaltbetonlaag. Met een watervoerend medium om de warmte te absorberen en op te slaan in de bodem. Het water kan in de winter opgepompt worden voor verwarming. Omgekeerd wordt de winterkoude opgeslagen voor koeling in de zomer. “Deze nieuwe manier van verwarmen is al enkele keren toegepast in gebouwen maar nog niet eerder in een volledige woonwijk”, aldus wethouder Heijmans. “Wij zijn de eerste gemeente in Nederland waar dit staat te gebeuren.” Elders in de wereld heeft men overigens evenmin ervaring met dit principe. Het systeem vraagt wel wat voorbereiding. “Op dit moment wordt de grond bouwrijp gemaakt. Het leggen van leidingen is de grootste klus”, legt Heijmans uit. “Zo tegen de zomer gaat naar verwachting de eerste paal de grond in.”
CO2-neutraal Heijmans hoopt dat warmte uit asfalt flink bijdraagt aan de klimaatambities van Harenkarspel. “Uiteindelijk willen wij graag CO2-neutraal worden. We omarmen dan ook veel ‘losse’ projecten op dit gebied. Zo hebben we ook een aantal biovergistingsinstallaties en is het energiesysteem in het gemeentehuis voor een redelijk deel selfsupporting.” Haren karspel werkt samen met allerlei bedrijven en bestuurlijke partners om haar doel stellingen te halen. “Dat je het als gemeente alleen niet redt, is duidelijk. En een subsidie van de provincie voor de woonwijk in Waarland is een meer dan welkom duwtje in de rug. Daarnaast moet je in contact komen met andere partners die innovatief bezig zijn. De techniek staat immers niet stil.” Toch is het vooral een kwestie van uitproberen. “En als je aan de voorkant van een bouwplan zit, dan is dat vaak wat gemakkelijker te realiseren. Bij andere nieuwbouwplannen die op stapel staan, gaan wij zeker de kansen van dit principe, maar ook andere mogelijkheden van duurzame energie, bij de ontwikkelaars inbrengen.”
Colofon Uitgave: Deze krant over het toepassen van de techniek van warmte- en koudeopslag is een uitgave van de provincie Noord-Holland, Postbus 123, 2000 MD Haarlem. Tel.: (023) 514 37 61 Fax: (023) 514 40 40 Bijdragen: Jan de Graaf Communicatie (interviews), DWA Installatie- en Energieadvies Eindredactie: Provincie Noord-Holland, Directie Middelen, Sector Communicatie Grafische verzorging: Thieme GrafiMedia Groep Oplage: 2.000 exemplaren Haarlem, maart 2008
8
