Dag...onderwijs
Een onderzoek naar uitstroombeslissingen van meao-leerlingen
Ineke Lokman
Dag...onderwijs Een onderzoek naar uitstroombeslissingen van meao-leerlingen
CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Lokman, Alien Hermien Dag...onderwijs. Een onderzoek naar uitstroombeslissingen van meao-leerlingen / Alien Hermien Lokman. - Wageningen: STOAS. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen. - Met lit. opg. Met samenvatting in het Engels. ISBN 90-5285-041-0 Trefw.: middelbaar beroepsonderwijs; meao; uitval; rendement. Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door subsidies van het Instituut voor Onderzoek van Onderwijs (SVO) te Den Haag (SVO-projecten 6095, 9075 en 1076) Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage STOAS. ©
STOAS, Wageningen, 1995. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission of the publisher. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schhriftelijke toestemming van de uitgever.
Omslag-ontwerp en lay-out: Roanne Woldendorp, Utrecht Drukwerk: STOAS Grafische Produkties, Ede
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN
DAG...ONDERWIJS Een onderzoek naar uitstroombeslissingen van meao-leerlingen
Proefschrift
ter verkrijging van het doctoraat in de Psychologische, Pedagogische en Sociologische Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus Dr. F. van der Woude in het openbaar te verdedigen op donderdag 30 november 1995 des namiddags te 2.45 uur precies
door Alien Hermien Lokman geboren op 29 september 1967 te Diepenveen
Promotores: Referent:
Prof.dr. J.L. Peschar Prof.dr. H.P.M. Creemers Dr. A.F.M. Nieuwenhuis
Samenstelling promotiecommissie: Prof.dr. B.W.M. Hövels Prof.dr. G.W. Meijnen Prof.dr. M. van der Kamp
INHOUDSOPGAVE
1. 1.1 1.2 1.3
INLEIDING Achtergrond Probleemstelling Opbouw van het proefschrift
2.
ACHTERGRONDEN VAN HET HUIDIGE ONDERWIJSSYSTEEM VOOR VOORTGEZET ONDERWIJS 5 Waarom investeert de overheid in onderwijs? 5 Grondslagen van het huidige systeem voor voortgezet onderwijs 6 Stromen in het onderwijssysteem 7 Evaluatie 10 Conclusies 11
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 3. 3.1 3.2 3.3
3.4
THEORETISCH KADER Inleiding Het algemene beslissingsmodel van Ajzen en Fishbein Factoren die de deelname aan onderwijs beïnvloeden 3.3.1 De rol van de arbeidsmarkt 3.3.2 De rol van toekomstperspectief en het hebben van een beroepswens 3.3.3 De rol van de school en het onderwijs zelf 3.3.4 De rol van anderen Factoren die de keuze beperken 3.4.1 Verschillen in sociaal milieu 3.4.2 Verschillen in etnische achtergrond 3.4.3 Sekseverschillen 3.4.4 Verschillen in prestaties 3.5 Samenvatting en conclusies
1 1 2 3
13 13 14 19 19 24 25 27 28 28 30 30 31 32
4. 4.1 4.2
4.3 4.4 5 5.1 5.2
5.3 5.4
5.5
HET MEAO Inleiding De meao-opleiding 4.2.1 Geschiedenis van het handelsonderwijs 4.2.2 Deelname aan het meao 4.2.3 De inrichting van het onderwijs De arbeidsmarkt van het meao Samenvatting en conclusie ONDERZOEKSOPZET Inleiding Onderzoeksmethode 5.2.1 Onderzoeksgroep 5.2.2 Dataverzameling Respons Operationalisatie van de onafhankelijke variabelen 5.4.1 Keuze beperkende factoren 5.4.2 Attitudes 5.4.3 De subjectieve norm 5.4.4 Discrepanties tussen de prospectieve en retrospectieve meting 5.4.5 Gedragsintentie Operationalisatie van de afhankelijke variabele: feitelijk gedrag
35 35 36 37 38 39 43
45 46 46 46 49 51 52 54 59 60 62 62
6. 6.1 6.2
6.3
6.4 6.5 6.6 7. 7.1 7.2
7.3 7.4 7.5
VOORTIJDIG UITSTROMEN Inleiding Event-history-analyse 6.2.1 Waarom event-history-analyse? 6.2.2 Het discrete-tijd model Directe effecten op voortijdig uitstromen 6.3.1 Effecten van keuze beperkende factoren op voortijdig uitstromen: het discrete-tijdmodel met covariaten 6.3.2 Effecten van attitudes op voortijdig uitstromen 6.3.3 Effecten van de subjectieve norm op voortijdig uitstromen 6.3.4 De relatie tussen intentie en voortijdig uitstromen Indirecte verbanden met voortijdig uitstromen Motieven van leerlingen voor voortijdig uitstromen Samenvatting en conclusies
67 67 67 67 69 78
GECERTIFICEERD UITSTROMEN Inleiding Directe effecten op de uitstroombeslissing van gecertificeerde leerlingen 7.2.1 Effecten van keuze beperkende factoren op gecertificeerd uitstromen 7.2.2 Effecten van attitudes op gecertificeerd uitstromen 7.2.3 Effecten van de subjectieve norm op gecertificeerd uitstromen De intermediërende rol van attitudes en de subjectieve norm Motieven van leerlingen zelf Samenvatting en conclusies
95 95
78 81 83 86 88 90 92
96 96 98 102 104 106 107
8. 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 9. 9.1 9.2
9.3
9.4 9.5
GEDIPLOMEERD UITSTROMEN Inleiding De relatie tussen intentie en feitelijk gedrag Effecten van keuze beperkende factoren op de gedragsintentie en het feitelijk gedrag Attitudes van gediplomeerde schoolverlaters en de relatie met de intentie door te stromen of uit te stromen De subjectieve norm van gediplomeerde schoolverlaters en de relatie met de intentie door te stromen of uit te stromen Integrale toetsing van het beslissingsmodel voor gediplomeerde schoolverlaters Motieven die leerlingen voor vervolgonderwijs hebben Samenvatting en conclusies
109 109 110
SAMENVATTING EN DISCUSSIE Inleiding Samenvatting van de resultaten 9.2.1 Resultaten per uitstroomcategorie 9.2.2 Overeenkomsten en verschillen tussen uitstroombeslissingen tijdens en na de opleiding Discussie 9.3.1 Reikwijdte van het onderzoek 9.3.2 Geldigheid van het beslissingsmodel voor uitstroombeslissingen 9.3.3 Vergelijking met de theorie Implicaties voor het beleid en de praktijk Suggesties voor vervolgonderzoek
125 125 127 128
111 113 117 119 121 122
129 130 131 133 135 137
SUMMARY
141
LITERATUUR
147
BIJLAGEN
157
