D E C E M B E R
S|>
J A A R G A N G
9 3
" U U K H I S T O R I S C H M
'"^'w
2 0 0 4
m
A
A
N
D
B
L
A
D
NATUURHISTORISCH G E N O O T S C H AP IN LIMBURG
D E C E M B E R
328
2 0 0 4
lAAKGANG 93
NATUUUHISTORISCH
MAANDBLAD
VERANDERINGEN IN HET BEEKDALLANDSCHAP VAN DE PEELREGIO D E E L II: G R E N Z E N AAN HET VERSPREIDINGSGEBIE D TIENDOORNIGE
W.CEP.
Verberk,
STEKELBAARS
Ingenieursbureau
Afdeling Aquatische
Oecologie
Oranjewoud
B V , Postbus
en Milieubiologie,
De Driedoornige stekelbaars (Gasterosteus
Radboud
40, 4800
Radboud
aculeatus)
IJniversiteit Nijmegen. Toernooiveld I 6525 AA
Universiteit Nijmegen,
is één van de
talrijk in de Limburgse beken, maar heeft een 'gat' in zijn verspreidingsgebied in de Peelregio. De nauwverwante Tiendoomige
pungitius)
stekelbaars
laat juist het tegenovergestelde zien, terwijl het
verspreidingsbeeld van het Bermpje (Barbatula
barbatulus)
ED
Nijmegen
Oosterhout
interessantste vissen in de beken v a n Limburg. Deze soort is het meest
{Pungitius
STEKELBAARS, DE
EN HET BERMPJE
Stichting Barger^een/Afdeling Dierecologie en -ecof/siologie,
P.j.j. van den Munckhof,
B.J.A. Pollux,
IN LIMBURG VAN DE D R I E D O O R N I G E
in grote
Postbus
9044.
6500
KD
Nijmegen
ge stekelbaars en de T i e n d o o m i g e stekelbaars kan v e r v o l g e n s w o r d e n v e r k l a a r d d o o r d e verschillen in v o o r k e u r v a n d e beide s o o r t e n : d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars geeft d e v o o r k e u r aan matig s n e l s t r o m e n d e w a t e r e n , t e r wijl d e T i e n d o o m i g e stekelbaars d e v o o r k e u r geeft aan stilstaande e n z w a k s t r o m e n d e w a t e r e n m e t e e n dichte vegetatie ( H A R T ,
2003).
E e n dergelijke redenatie is e c h t e r niet a f d o e n -
lijnen overeenkomt m e t d a t van de Driedoornige stekelbaars. Dit artikel
d e (zij verklaart evenveel als d e redenatie d a t
beschrijft de verschillen en overeenkomsten in het verspreidingsgebied
d e hei w o r d t aangetroffen, o m d a t het e e n k a-
van deze drie soorten in Limburg, waarbij voor de Peelregio een vergelijking w o r d t gemaakt m e t de historische verspreiding. Uitgaande van de biologie van de soorten w o r d t hiervoor een verklaring geboden.
d e Heivlinder {HIpparMa
semele) m e t n a m e o p
rakteristieke s o o r t v o o r heide betreft). O m d e cirkelredenatie t e d o o r b r e k e n is het nodig o m de eigenschappen van de stekelbaarssoorten in beschouwing t e n e m e n . Elke s o o r t heeft in d e l o o p v a n d e evolutie k e n m e r k e n o n t w i k k e l d w a a r d o o r deze g o e d is aangepast aan d e leefomstandigheden. Bestudering van d e k e n m e r -
V E R K L A R E N VAN VERSPREIDINGSPATRONEN
vissen in d e m e e s t e beken aanwezi g is e n t e v e n s d e h o o g s t e aantallen bereikt. E c h t e r d e s o o r t lijkt o o k e e n achilleshiel t e h e b b e n . In d e
M e t h e t g e r e e d k o m e n van d e adas v a n de L i m -
P e e l r e g i o is e e n 'gat' in zijn verspreidingsge-
burgse beekvissen is v e e l informatie beschik-
bied t e zien. D a a r w a a r juist d e n a u w v e r w a n -
baar g e k o m e n o v e r d e v e r s p r e i d i ng van v i s -
t e T i e n d o o m i g e stekelbaars f r e q u e n t e r v o o r -
soorten ( C R O M B A G H S
k o m t . W a t is h i e r v o o r d e verklaring?
et al., 2 0 0 2 ) . In h e t
ge-
val v a n d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars r o e p t h e t
D e laaglandbeken in h e t N o o r d e l i j k P e e l g e -
verspreidingsbeeld vragen o p . D e z e s o o r t kan
bied zijn o v e r h e t algemeen s t e r k v e r s t u w d .
h e t m e e s t succesvol w o r d e n g e n o e m d aange-
H i e r d o o r staat h e t w a t e r in d e z o m e r nage-
zien de s o o r t in vergelijking m e t a n d e r e b e e k -
n o e g stil. H e t verschil tussen d e D r i e d o o r n i -
ken e n d e eisen aan d e omgeving die daaruit v o o r k o m e n , l e v e r e n e e n verklaring v o o r d e verschillen in leefgebied ( V E R B E R K et ai, 2 0 0 4 ) . D e w a a r g e n o m e n verschillen in leefgebied k u n nen hierbij e e n aanwijzing v o r m e n v o o r d e richdng w a a r i n e e n verklaring v o o r de veranderin g in de verspreiding van dieren m o e t w o r d e n g e zocht. Daarnaast bieden vergelijkingen tussen gebieden en tussen s o o r t e n e e n kader w a a r t e gen de veranderingen kunnen w o r d e n afgezet. In dit artikel w o r d t allereerst e e n vergelijking g e m a a k t tussen d e huidige e n d e historische verspreiding van d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars e n d e T i e n d o o m i g e stekelbaars. B o v e n d i e n w o r d t hierbij o o k h e t B e r m p j e (figuur I ) b e t r o k k e n o m d a t d e z e qua v e r s p r e i d i n g s t e r k overeenkom t m e t de Driedoornige stekelbaars. D e vergelijking m e t de historische situatie zal b e p e r k t blijven t o t de Peelregio v a n w e g e d e beschikbaarheid v a n historische gegevens.
FIGUUR I
H e t Bermpje ( B a r b a t u l a b a r b a t u l u s ) vermijdt concurrentie door zijn nachtactieve levenswijze en heeft daarom kleine ogen en tastdraden (foto: Wilco Verberk).
D e v e r w a c h t i n g hierbij is dat ten opzichte v a n de historische situade verschillen tussen b o v e n l o o p e n b e n e d e n l o o p qua bezetting d o o r d e drie s o o r t e n veel kleiner zijn g e w o r d e n ( V E R B E R K e£ al., 2 0 0 4 ) . D e z e v e r w a c h t i n g w o r d t hier getoetst. T e n t w e e d e w o r d t d e huidige ver-
NATUUUHISTORISCH
D E C E M B E R
MAANDBLAD
2 0 0 4
JAARGANG
329
9J
spreiding van d e drie s o o r t e n in Limburg ver-
d a a r m e e r dan d r i e r e c o r d s w a r e n . A n d e r s is
aan h e t M a a s t e r r a s v o o r k o m t (figuur 2a). D e
gelel<en.Vanuitverschillen en o v e r e e n k o m s t e n
een normale stipgrootte toegekend.
T i e n d o o r n i g e stekelbaars d a a r e n t e g e n is niet b e p e r k t in zijn v o o r k o m e n , m a a r b e r e i k t d e
in de biologie van s o o r t e n w o r d t e e n verklaring
hoogste dichtheden in de omgeving van d e Lol-
g e b o d e n v o o r de verschillen in verspreiding.
VERSPREIDINGSPATRONEN
lebeek en d e b o v e n l o o p van d e L o o b e e k (figuur 2 b ) . H e t B e r m p j e k o m t m e t n a m e in d e
B R O N G E G E V E N S EN VERVAARDIGING VERSPREIDINGSKAARTEN
HISTORISCHE
EN
NOORDELIJKE
ACTUELE
VERSPREIDING
b e n e d e n l o o p van d e L o l l e b e e k s a m e n m e t d e T i e n d o o r n i g e stekelbaars v o o r (figuur 2b,c). In
PEELREGIO
d e a c t u e l e situatie (1978-heden), w a n n e e r d e In d e h i s t o r i s c h e situatie (1967-1978) is d e
b e k e n w o r d e n g e v o e d m e t M a a s w a t e r , valt o p
V o o r d e historische verspreiding is g e b r u i k g e -
D r i e d o o r n i g e s t e k e l b a a r s a a n w e z i g in h e t
d a t d e s c h e r p e s c h e i d s l i j n in hetverspreidings-
m a a k t van d e talrijke historische vangstgege-
L o o b e e k d a l e n h e t Maasdal, w a a r d e s o o r t t o t
g e b i e d v a n d e D r i e d o o r n i g e s t e k e l b a a r s is
vens van d e t w e e d e auteur die zijn v e r z a m e l d in de p e r i o d e van 1967-1978 en van literatuurgegevens ( C u P P E N , 1977). V o o r d e actuele v e r spreiding is g e b r u i k g e m a a k t van h e t gegevens-
1979-2004
1967-1978 a
b e s t a n d van h e t N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t schap in Limburg en S d c h d n g R A V O N , aangevuld m e t vangstgegevens van alle auteurs in d e
\ Ar
A
p e r i o d e na 1978. Eind zeventiger jaren zijn d e m e e s t e beken in de Peel regio aangetakt o p m e t M a a s w a t e r g e v o e d e kanalen. D i t heeft samen m e t d e databeschikbaarheid de keuze v o o r d e scheiding in deze t w e e p e r i o d e n bepaald. V a n d e b e s c h i k b a r e data zijn verspreidings kaarten op kilometerhokniveau gemaakt. V o o r d e verspreidingskaartje s is g e t r a c h t o m als v o l g t r e k e n i n g t e h o u d e n m e t d e talrijkheid v a n d e s o o r t e n . V o o r k i l o m e t e r h o k k e n w a a r v a n v i e r of m e e r r e c o r d s v o o r h a n d e n w a r e n , is p e r s o o r t d e f r e q u e n t i e b e p a a l d (aantal r e c o r d s v a n d e s o o r t / t o t a a l aantal r e c o r d s in d e s b e t r e f f e n d e k m - h o k x 1 0 0 % ) . Bij f r e q u e n t i e s lager dan 5 0 % is e e n k l e i n e s t i p g r o o t t e ( d i a m e t e r : 0,5 k m ) a a n g e h o u d e n . Bij f r e q u e n t i e s h o g e r dan 7 5 % van d e t o t a l e r e c o r d s is e e n g r o t e s t i p g r o o t t e ( d i a m e t e r : I k m ) g e b r u i k t , bij d e o v e r i g e f r e q u e n t i e s e n v o o r h o k k e n m e t d r i e of m i n d e r r e c o r d s e e n n o r m a l e s t i p g r o o t t e ( d i a m e t e r : 0,7 k m ) . Lege h o k k e n ( w e l r e c o r d s , s o o r t niet a a n g e t r o f fen) hebben een g r o t e stipgrootte w a n n e e r
Legenda S o o r t k o m t v o o r in m i n d e r dan 50% van de records. Minder dan 4 r e c o r d s , o f s o o r t l
Minder dan 4 records v o o r k i l o m e t e r h o k . 4 o f meer records v o o r k ü o m e t e r l i o k .
;i
Riviergrondel aangetroffen. Bermpje aangetroffen.
^
Tiendoornige stekelbaars aangetroffen.
^
D r i e d o o r n i g e stekelbaars aangetroffen. IJzerrijk g r o n d w a t e r (> IO m g per liter).
FIGUUR 2 De historische verspreiding en de aauele verspreiding van de Driedoornige stel<.elbaars (Gasterosteus aculeatus) (o), de Tiendoornige stel^elbaars (Pungitius pungitius) (b), het Bermpje (Barbatula barbatulus)(c) en de Riviergrondel (Gobio gobio) (d). Het voort
/ \
OOO ^
OOpK^^
/
\
D E C E M B E R
330
2 0 0 4
JAARGANG
93
NATUURHISTORISCH
MAANDBLAD
Legenda Soort komt voor m minder dan 50% vzn
de records.
Meer dan <( records, of soort komt voor ¡n 50% lot 75% van de records. Soort komt voor in meer dan 75% van de records. O Q
Minder dan 4 records voor kilometerhok. 4 of meer records voor kilometerhok. Bermpje aangetroffen.
0
Tiendoomige stekelbaars aangetroffen.
^
Driedoornige stekelbaars aangetroffen.
FIGUUR 3 De actuele verspreiding in Limburg van de Driedoornige stekelbaars (Gasterosteus aculeatus^o), de Tiendoomige stekelbaars (Pungitius pungitius) (bj en het Bermpje (Barbatula barbatulus) (cj.
weggevallen (figuur 2b). H e t verspreidingbeeld
d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars e e n g o e d e v e r -
van d e T i e n d o o m i g e stekelbaars en het B e r m -
spreider is die van pionierssituaties kan profite-
rusten o p een verschil in bemonsteringsintensi-
pje v e r a n d e r e n niet wezenlijk.
ren. D e T i e n d o o m i g e stekelbaars is een s o o r t
teit, is o o k d e verspreiding van d e Riviergrondel
ACTUELE
VERSPREIDING
IN
LIMBURG
aan t e tonen datdegevonden verschillen niet b e -
die tolerant is v o o r e x t r e m e abiotische condities
(Gobio gobio) o p g e n o m e n (figuur 2d). D e explo-
( o n d e r a n d e r e hoge zuurgraad, ijzerrijk w a t e r ,
sieve uitbreiding die deze s o o r t laat zien is niet
lage zuurstofconcentraties, hoge en lage t e m p e -
t e r u g t e v o e r e n o p v e r s c h i l l e n in b e m o n -
O o k o p provinciaal niveau is h e t opvallend dat
raturen), zodat deze o p dergelijke plekken is g e -
steringsintensiteit In tegenstelling t o t het B e r m -
in d e N o o r d e l i j k e peelregio d e T i e n d o o m i g e
vrijwaard van concurrentie. H e t B e r m p j e is een
pje heeft de Riviergrondel een sterke neiging t o t
stekelbaars f r e q u e n t e r v o o r k o m t dan d e b e i -
s o o r t die tolerant is v o o r concurrentie e n p r e -
z w e m m e n (STAHLBERG & PECKMANN, 1987). B o -
d e a n d e r e s o o r t e n (figuur 3). In d e m e e s t e
datie d o o r zijn nachtactieve levenswijze en zijn
vendien zijn volwassen Riviergrondels bestand
delen van L i m b u rg k o m e n d e drie s o o r t e n
grotevoortplantingscapaciteit. D i t resulteert in
tegen e e n s l e c h t e r e w a t e r k w a l i t e i t ( D E NiE ,
echter samen v o o r . Zuid-Limburg v o r m t hier-
e e n verschillend belang van factoren als aanvoer,
1996). V o o r de voortplanting stellen zij hogere
o p e e n uitzondering. In feite k o m e n in Z u i d -
afvoer en handhaving (VERBERK et o/., 2004). D e z e
eisen (HERMANS, 2000), maar aangezien de s o o r t
L i m b u r g d r i e situaties v o o r . T e n e e r s t e , h e t
drie factoren samen bepalen d e aanwezigheid
relatief o u d kan w o r d e n (vijf t o t zes jaar), k u n -
gezamenlijk v o o r k o m e n van D r i e d o o r n i g e
van populaties in e e n beektraject. D o o r een ver-
nen populaties zich redelijk lang h a n d h a v e n .
stekelbaars e n B e r m p j e , t e r w i j l d e T i e n d o o r -
gelijkingte maken tussen verschillende delen van
D e z e combinatie van eigenschappen stelt de R i -
nige stekelbaars afwezig is. D e z e situatie k o m t
Limburg is het mogelijk o m het effect van aan-
viergrondel in staatom de beeksystemen die m e t
v o o r in h e t s t r o o m g e b i e d van d e G e u l . T e n
v o e r , afvoer en handhaving t e scheiden. U i t de
M a a s w a t e r w o r d e n gevoed snel t e koloniseren
t w e e d e , h e t gezamenlijk v o o r k o m e n v a n d e
resultaten blijkt dat de N o o r d e l i j k e Peelregio en
en de s o o r t kan d a a r o m w o r d e n b e s c h o u w d als indicator van Maasv^^ter, iets vi/at o o k d o o r V A N -
D r i e d o o r n i g e stekelbaars e n d e T i e n d o o m i -
Zuid-Limburg deelgebieden zijn dieduidelijkver-
g e stekelbaars, zoals in h e t s t r o o m g e b i e d v a n
schillen v o o r w a t betreft het v o o r k o m e n van d e
DELA,NOOTE et al. (1998) is geconstateerd. K o r t -
d e V l o e d g r a a f en R o o d e beek. T e n d e r d e h e t
drie s o o r t e n .
o m , d e s o o r t d o e t zijn naam e e r aan.
alleen v o o r k o m e n v a n d e D r i e d o o r n i g e s t e -
W a t is dan d e verklaring v o o r d e verschillen
kelbaars in d e G e l e e n b e e k (figuur 3).
tussen d e historische e n actuele verspreiding?
NOORDELIJKE TEN
V E R K L A R I N G V A N DE V E R S P R E I D I N G V A N DE S O O R T E N
OPZICHTE
PEELREGIO: VAN
DE
VERSCHILLEN
HISTORISCHE
SITUATIE U i t de resultaten blijkt duidelijk dat de bovenloop en benedenloop, zoals voorspeld , veel m e e r o p
D e drie s o o r t e n hebben e e n verschillende le-
elkaar zijn gaan lijken v o o r w a t betreft d e v e r -
vensstrategie. In het k o r t k o m t het e r o p neer dat
spreidingvan d e drie b e s c h o u w d e s o o r t e n . O m
In d e historische situatie w e r d e n d e b o v e n l o pen g e k e n m e r k t d o o r e x t r e m e leefcondities (gedeeltelijke droogval, hoge zuurgraad, hoge ijzerconcentraties). D e T i e n d o o m i g e s t e k e l baars kan zich o n d e r deze condities handhaven. B o v e n d i e n k o n d e n beektrajecten w a a r d e l o kale populatie w a s uitgestorven w e e r snel w o r -
NATUUUHISTORISCH
D E C E M B E R
MAANDBLAD
FIGUUR 4
2 0 0 4
lAARGANG 9 3
331
a: Kilometerhokken
De mate waarin de drie soorten de Noordelijke Peelregio
b: Records Minnend
als geheel, of het deel met hoge of lage ijzerconcentraties weergegeven als het percentage kilometerhokken (a) of records (bj waar de soort is aangetroffen, minus het
- • Noordelijke Peelregio (NP)
i
in het grondwater mijden en minnen. Het voorkomen is Bermpie (Barbcnula barbattibis)
percentage voor heel Limburg.
• NP; hoog ijzergehake H NP: laag ijzergehalte
TJenöoornige stekelbaars fPungrtiiis pungitiusl
d e n h e r k o l o n i s e e r d , d o o r d a t e r weinig migradebarrières aanwezig w a r e n . Bermpjes w o r d e n b e p e r k t d o o r d a t ze e e n zandig substraat nodig hebbe n v o o r d e voortplanting. D e v o l w a s s e n
Driedoornige stekelbaars (Gasterosteus Qcul^at^i)
dieren zijn w e l redelijk t o l e r a n t e n kunnen vrij
-40%
-30%
-20%
-10%
0%
10%
20%
30%
-40%
-30%
-20%
-10%
0%
10%
20%
30%
g o e d z w e m m e n , waarbij ze enkele kilometers k u n n e n afleggen ( M O L L E R P I L L O T , 1971). D e
k o m t . D e z e beken van het Beerze-Reusel g e -
D r i e d o o r n i g e stekelbaars ontvluch t e e n slech-
bied ontspringen in e e n h o r s t ( h e t ' K e m p i s c h
quent aangetroffen. H e t verschil in frequentie
t e w a t e r k w a l i t e i t en k o m t d a a r d o o r in d e his-
H o o g ' ) , w a a r i n netals in d e P e e l h o r s t ( V A N D E N
tussen kilometerhokke n m e t en z o n d e r ijzerrijk
t o r i s c h e situatie niet v o o r in d e b o v e n l o p e n .
M U N C K H O F , 2000) plaatselijk g l a u c o n i e t h o u -
g r o n d w a t e r is het grootst v o o r d e D r i e d o o r n i -
Een schijnbare uitzondering v o r m t het Loobeek-
d e n d e afzettingen relatief ondiep in d e o n d e r -
ge stekelbaars ( m e e s t gevoelig) en het kleinst
dal, w a a r d e drie s o o r t e n o o k in d e historische
g r o n d v o o r k o m e n en w a a r i n het g r o n d w a t e r
v o o r d e T i e n d o o m i g e stekelbaars (meest t o l e -
situatie v a a k s a m e n zijn a a n g e t r o f f e n .
De
van nature dan o o k relatief rijk is aan ijzer. B r e u -
rant) (figuur4a). Eenzelfde analyse, maar dan ge-
L o o b e e k ligt in d e ruilverkaveling O v e r l o o n -
ken o p de overgang van h o r s t naar slenk zijn
basseerd o p basis van het aantal records (in plaats
M e r s e l o , w a a r v a n h e t e c h t e w e r k (aan d e
vaak o o k plaatsen w a a r ijzerrijk w a t e r u i t t r e e d t
van h e t aantal k i l o m e t e r h o k k e n ) geeft waar-
M e t n a m e in d e omgeving van d e b r e u k e n Feld-
schijnlijkeen beter beeld o p populatieniveau. Een
L o o b e e k zelf) in 1978 plaatsvond. D e aanwezigheid van alle drie de s o o r t e n kan dus niet w o r den verklaard d o o r het feit dat daar al v o o r 1978 Maaswater w e r d aangevoerd. D e verklaring schuilt ditmaal in d e afwezigheid van ijzerrijk g r o n d w a t e r . O n d e r het Loobeekdal o n t b r e e k t namelijkdeformatie van A s t e n ( w e l k e w a t e r o n doorlatend is), w a a r d o o r het Loobeekdal v a n ouds heel erg nat w a s en veel m é é r diep k w e l w a t e r (van goede kv^liteit) ontving dan d e a n d e r e N o o r d - L i m b u r g se beken ten w e s t e n van d e Maas. H E L L I N G S (1958) n o e m t (delen van) het L o o b e e k d a l steeds als v o o r b e e l d van t e natte gebieden (voorlandbouwkundiggebruik). D o o r d e sterke kweldruk is d e beperking v o o r d e D r i e doornige stekelbaars in het Loobeekdal opgehe ven. U i t d e historische waarnemingen blijkt b o vendien dat in d e Loobeekzelf, de D r i e d o o r n i g e stekelbaars duidelijk dominant w a s , terwijl in de kleinere zijbeken en sloten d e D r i e d o o r n i g e en de T i e n d o o m i g e stekelbaars g e l i j k v ^ r d i g v o o r kwamen.
biss en d e B r e u k van V e s s e m liggen dan o o k g e bieden m e t veelzeggende t o p o n i e m e n zoals ' D e R o e s t ' , 'Ijzerberg' en ' R o o d l o o p ' ( V A N D E N M U N C K H O F , 2002).
NOORDELIJKE VAN
IJZERRIJK
HUIDIGE
PEELREGIO:
stabiele populatie zal namelijk gedurende d e g e kozen tijdsperiode (1984-2004) m e e r d e r e r e c o r d s opleveren . O p basis van r e c o r d s zien w e dat stabiele populaties (meest e records) van d e T i e n d o o m i g e stekelbaars juist w o r d e n g e v o n -
DE
GRONDWATER
EFFECTEN OP
DE
VERSPREIDING
In d e huidige situatie hebben verstuwing en v o e ding m e t M a a s w a t e r geleid t o t e e n hogere aanv o e r b o v e n s t r o o m s en een sterke vermindering van d e aanvoer benedenstrooms. D e v e r a n d e ring in stroomsnelheid (verstuwing) en w a t e r kwaliteit (aanvoer M a a s w a t e r ) , alsmede de v e r minderde k w e l d r u k en de normalisatie hebben g r o t e effecten gehad o p d e habitatkwaliteit en d a a r m e e o p d e handhaving van vispopulaties ( V E R B E R K et ai, 2004). D e nieuwe a a n v o e r r o u t e en d e t e r u g g e d r o n g e n i n v l o e d v a n ijzerrijk g r o n d w a t e r in d e bovenloop is in het v o o r d e e l
D e nadelige effecten van ijzerrijk g r o n d w a t e r
van d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars. H i e r d o o r is
o p d e visfauna zijn o o k d o o r a n d e r e auteurs o p -
deze s o o r t t o t i n d e NoordelijkePeelregio d o o r -
g e m e r k t . B E R T E N (1990) n o e m t e e n ijzercon-
gedrongen. M e t name bij de Lollebeek w a a r e e n
centratie van O, I -0,2 mg/1 kritisch, g r o t e r dan
belangrijk inplaatpunt is van Maasvi/ater (vanuit
0,5 mg/1 gevaarlijk en g r o t e r dan 1,0 mg/1 d o -
het Peelkanaal) is een brede uitwaaiering t e zien
delijk v o o r vissen. K E M P E R et al. (1996) n o e m e n
van de D r i e d o o r n i g e stekelbaars in de d a a r m e e
d e combinatie van zuurgraad en ijzerrijke k w e l
v e r b o n d e n stroomgebieden (figuur 2a). H o e w e l
als sterk bepalende habitatvariabele v o o r vissen
e r van een ruimtelijke scheiding zoals die eerst
( m e t uitzondering van d e A m e r i k a a n s e honds-
aanwezig w a s in de N o o r d e l i j k e Peelregio geen
vis (Umbra
M O L L E R P I L L O T (1971)
sprake m e e r is, lijkt het ijzerrijk g r o n d w a t e r nog
geeft aan dat d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars in het
steeds van invloed o p d e verspreiding van d e drie
w e s t e l i j k deel v a n h e t s t r o o m g e b i e d v a n d e
s o o r t e n (figuur 2).
R e u s e l en d e L e y o n t b r e e k t , t e r w i jl d e s o o r t
T e n opzichte van hun frequentie in heel Limburg
e l d e r s o v e r a l g e d u r e n d e h e t h e l e jaar v o o r -
zijn het Bermpje en d e Driedoornige stekelbaars
pygmaea)).
in d e N o o r d e l i j k e Peelregio relatief minder f r e -
den in kilometerhokken m e t ijzerrijk g r o n d w a ter. O o k het B e r m p j e laat zien dat o p populatieniveau de verschillen kleiner zijn tussen kilomet e r h o k k e n m é t ijzerrijk g r o n d w a t e r en zónder ijzerrijk g r o n d w a t e r . D e D r i e d o o r n i g e stekelbaars heeft d e grootst e afname in d e N o o r d e l i j ke Peelregio en heeft zelfs e e n afname in d e plekken w a a r d e ijzerconcentratie lager is (figuur4b). D i t past o o k in het beeld wzt w e hebben van zijn strategie. D e z e s o o r t kan zich slecht handhaven en m o e t het hebbe n van (her)kolonisatie van beektrajecten. D o o r o n d e r a n d e r e verstuwing zijn d e mogelijkheden v o o r s t r o o m o p w a a r t s e kolonisatie b e p e r k t w a a r d o o r handhaving veel bepalender w o r d t v o o r het v o o r k o m e n . D a a r naast ontvlucht d e s o o r t waarschijnlijk een (tijdelijk) slechte w a t e r k w a l i t e i t d o o r b e n e d e n s t r o o m s t e z w e m m e n , w a a r d o o r d e s o o r t uit een beek w o r d t gespoeld. In hetvoorgaandeisalleengekeken naar h e t a a n tal kilometerhokken. W a n n e e r w e d e beeklopenals e e n h e i d b e s c h o u w e n w o r d t het verhaal nog duidelijker. Een goed v o o r b e e l d hiervan is d e G r o t e Molenbeek . D i t is een g r o t e beek m e t e e n aantal zijbeken die hun o o r s p r o n g hebben in het ijzerrijke deel. D r i e d o o r n i g e stekelbaars en T i e n d o o m i g e stekelbaars k o m e n in het s t r o o m gebied v o o r . D e D r i e d o o r n i g e stekelbaars kan vanuit d e b o v e n l o p e n m e t het M a a s w a t e r alle plekken bereiken en heeft populaties in die de-
332
D E C E M B E R
2 0 0 4
lAARGANG 93
FIGUUR 5
In de Kwistbeek bij Rinkeston treedt ijzerrijke kwel op, wat te zien is aan de bruine (roestjkleur van het water Hier werden tientallen exemplaren van de Tiendoomige stekelbaars (Pungitius pungitius) aangetroffen (foto: Wilco Verberk).
NATUURHISTORISCH
MAANDBLAD
H i e r d o o r k o m e n e r g r o t e r e karperachtigen ( K o p v o o r n {Leuciscus cephalus)
en W i n d e (Leu-
ciscus idus)) v o o r , w a a r v a n bekend is dat ze klein e vissen eten, evenals piscivoren als Paling (Anguilla ar)guilla) en Baars (Perca fluviatilis). D e predatiedrukzal dus reladef hoogzijn, w a t m e t name ongunstig is v o o r de T i e n d o o m i g e stekelbaars ( V E R B E R K et al.. 2 0 0 4 ) . Stilstaande beektrajecten
m e t e e n dichte vegetatie zijn in dit stroomgebied nauwelijks aanwezig. O o k zal d e zuurgraad v e e l al lager liggen dan in d e N o o r d e l i j k e Peelregio d o o r kalkafzettingen (mergel). D e T i e n d o o m i ge stekelbaars vindt hier dus weinig refugia die bronpopulaties kunnen herbergen. Bovendie n zullen individuen d o o r d e hoge stroomsnelheid sneller w o r d e n afgevoerd. D e z e factoren verklare n w a a r o m d e T i e n d o o m i g e stekelbaars e e n zeldzame verschijning in heuvellandbeken (zoals d e G e u l ) in het bijzonder en in Zuid-Limburg in het algemeen ( G U B B E L S , 1 9 9 6 ) . D o o r de a a n w e zigheid van zandig substraat en een g r o t e habitatdiversiteit kunnen het B e r m p j e en d e D r i e doornige stekelbaars zich hier w e l handhaven. Eenzelfde situatie treffen w e aan in d e b o v e n l o pen van d e terrasbeken in N o o r d - en MiddenLimburg ten oosten van d e Maas. H o g e s t r o o m -
len die niet o n d e r invloed van ijzerrijkgrondwa-
d a a r o p w e r d e n a l w e e r duizenden jonge s t e -
t e r staan. In d e K a b r o e k s e beek bijvoorbeeld
kelbaarzen van beide s o o r t e n aangetroffen in
k o m t de D r i e d o o r n i g e stekelbaars ongeveer t o t
d e b e e k zelf
aan de ijzergrens v o o r . D e T i e n d o o m i g e stekel-
D e afname van dergelijke refugia van w a a r u i t
baars k o m t in de bovenlopen van d e meeste a n -
herkolonisade kan o p t r e d e n ( d o o r ruilverka-
d e r e zijbeken v o o r . In beken w a a r zich b o v e n -
v e l i n g en afkoppeling van d e beek) , heeft w a a r -
s t r o o m s bronpopulaties bevinden w o r d e n o o k
schijnlijk geleid t o t e e n s t e r k e daling v a n d e
b e n e d e n s t r o o m s T i e n d o o m i g e stekelbaarzen
populades van T i e n d o o m i g e stekelbaarzen. D i t
aangetroffen, vermoedelijk d o o r d a t deze m e t d e
blijkt o n d e r m e e r uit het feit dat m e n v r o e g e r
stroming w o r d e n m e e g e v o e r d . Z o is in de b o -
nog scholen T i e n d o o m i g e stekelbaarzen v a n
venloop van de K a b r o e k s e beek geen populade
w e l t i en m lengte d o o r d e beek k o n zien z w e m -
T i e n d o o m i g e stekelbaarzen aanwezig en w o r den o o k g e e n exemplaren gevonden in de b e n e denloop. D e afwezigheid v a n d e T i e n d o o m i g e s t e k e l -
men, die m o e t e n hebben bestaan uit h o n d e r d -
diverse plaatsen in combinatie m e t de afwezigheid van stagnerend ijzerrijk k w e l w a t e r verklaart d e historische afwezigheid van d e T i e n d o o m i g e stekelbaars in het Meinweggebied ( A K K E R M A N S , 1999)
en het Haeselaarsbroek ( L E N D E R S , 1 9 9 7 ) .
In het s t r o o m g e b i e d van d e G e l e e n b e e k k o m t alleen de D r i e d o o r n i g e stekelbaars v o o r . D e z e s o o r t verschilt van d e beide a n d e r e s o o r t e n d o o r d a t h e t e e n typische kolonisator is die zich snel in n i e u w e w a t e r e n kan vestigen en aanpass e n ( V E R B E R K et ai,
2 0 0 4 ) . D i t zou betekenen
dat d e G e l e e n b e e k gezien dient t e w o r d e n als
d u i z e n d e n individuen ( p e r s o o n l i j k e w a a r n e -
e e n z e e r instabiel milieu w a a r s o o r t e n zich niet
mingen t w e e d e auteur, o n d e r a n d e r e in de L o l -
v o o r langere tijd kunnen handhaven, w a a r d o o r
lebeek, augustus 1 9 7 3 ) .
alleen s o o r t e n kunnen v o o r k o m e n die zich t e l -
ZUID-LIMBURG
derdaad niet d e m e e s t florisante beek. D e w a -
baars i n d e K a b r o e k s e b e e k kan overigens v e r klaard w o r d e n d o o r v e r o n t r e i n i g i n g van d e
snelheden en een zandig en stenig substraat, o p
kens o p n i e u w vestigen. D e G e l e e n b e e k is i n -
h o o f d l o o p in 1 9 7 1 . T e v e n s w a s d e ruilverka -
terkwalitei t is slecht en d e b e e k is sterk g e n o r -
veling ' L o l l e b e e k ' t o e n r e e d s v e r g e v o r d e r d .
U i t d e resultaten blijkt dat e r drie s t r o o m g e -
D a a r d o o r w a r e n d e k l e i n e r e , ('s z o m e r s niet
bieden in Z u i d - L i m b u r g zijn t e o n d e r s c h e i d e n
ledig in e e n b e t o n n e n bedding. T o c h kan h i e r -
d o o r Maaswatergevoedezijsloten) kwetsbaar
w a a r d e T i e n d o o m i g e stekelbaars ( G e u l ) , h e t
m e e het huidige verpreidingsbeeld van d e D r i e -
v o o r v e r d r o g i n g . D e z e s l o t e n (refugia) spelen
B e r m p j e ( V l o e d g r a af & R o o d e b e e k ) of beide
d o o r n i g e stekelbaars niet geheel w o r d e n v e r -
waarschijnlijk e e n g r o t e r o l bij d e h e r k o l o n i -
soorten (Geleenbeek) ontbreken. V o o r de
klaard ( G U B B E L S , 1 9 9 6 ) . D e b e e k is namelijk
satie v a n b e e k t r a j e c t e n n a d a t d e z e tijdelijk
beide stekelbaarzen zijn deze verschillen reeds
sterk genormaliseerd en uit d e situatie van d e N o o r d e l i j k e P e e l r e g i o is b e k e n d dat dit e e n
maliseerd en ligtzelfs o v e r g r o t e afstanden v o l -
ongeschikt zijn g e w e e s t . E e n g o e d v o o r b e e l d
eerder geconstateerd ( G U B B E L S , 1 9 9 6 ) . Hier-
v a n e e n s u c c e s v o l le h e r k o l o n i s a t i e geeft h e t
o n d e r w o r d t p e r s t r o o m g e b i e d e e n verklaring
reële b a r r i è r e v o r m t v o o r herkolonisatie. B o -
v o l g e n d e . In 1 9 7 3 w a s d e W e v e r l o s e b e e k in
gegeven o p basis van d e f a c t o r e n a a n v o e r , af-
vendien is e r w e i n i g a a n v o e r van kolonisten. Z o
s e p t e m b e r na e e n d r o g e z o m e r n o g s t e e d s
v o e r en handhaving.
w o r d t d e G e l e e n b e e k niet g e v o e d d o o r M a a s -
k u r k d r o o g , t e r w i j l d e sloten in e n r o n d o m d e
A l l e r e e r s t d e G e u l . D e z e b e e k is e e n van d e
w a t e r w a t e e n extra a a n v o e r r o u t e zou kunnen
broekbossen van het W e v e r l o s e B r o e k nog
mees t w a a r d e v o l le beken van Limburg m e t e e n
c r e ë r e n . Daarnaastzijn in d e zijbeken (mogelij-
w a t e r b e v a t t e n . H i e r zijn in h e t najaar beide
hoge stroomsnelheid, variade in morfologie (ha-
k e b r o n van a a n v o e r ) slechts enkele populaties
s o o r t e n s t e k e l b a a r z e n g e v o n d e n . H e t jaar
bitatdiversiteit) e n w e i n i g m i g r a t i e b a r r i è r e s .
N A T U U I Ï H I S T O R I S C H
D E C E M B E R
MAANDBLAD
2 0 0 4
333
JAARGANG 9 3
aangetroffen (GuBBELS, 1996). V o o r t d u r e n d e
ecologie en karakteristieken van d e leefomge-
t h e relative i m p o r t a n c e o f t h e v a r i o u s fac-
herkolonisade lijkt dus onwaarschijnlijk. W a a r -
ving. Hierbij m o e t e n z o w e l karakteristieken van
t o r s ( p e r s i s t e n c e , supply, discharge) d e t e r -
schijnlijk ligt d e o o r z a a k i n d e reladef k o r t e p e -
d e leefomgeving w o r d e n m e e g e n o m e n die b e -
mining t h e o c c u r r e n c e of populations. Expla-
r i o d e die is v e r s t r e k e n na v e r b e t e r i n g van d e
trekkinghebben o p het hele stroomgebied (aan-
nations f o r t h e d i s t r i b u t i o n p a t t e r n s w e r e
w a t e r k w a l i t e i t . G e d u r e n d e deze p e r i o d e heeft
v o e r maaswater, normalisatie, verstuwing), ka-
d e r i v e d by matching e n v i r o n m e n t a l c h a r a c -
alleen d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars kans gezien
rakteristieken die betrekking h e b b e n o p e e n
teristics a t different scales ( c a t c h m e n t -
o m d e beek te koloniseren. H e t B e r m p j e is min-
beektraject (zuurgraad, ijzergehalte) en karakte-
s t r e a m - local c o n d i t i o n s ) w i t h t h e e c o l o g y
d e r geneigd t o t z w e m m e n en zal d e beek daar-
ristieken die betrekking hebbe n o p d e lokale
(i.e., life h i s t o r y strategy) of species.
o m m i n d e r snel b e r e i k e n , h o e w e l d e w a t e r -
beekcondities (aanwezigheid van grof substraat
kwaliteit wellicht volstaat (in ieder geval v o o r
vegetade, habitatdiversiteit). Bovendien w e r k e n
overleving van d e adulten). D i t w o r d t nog eens
o o k effecten uit het verleden d o o r in de huidige
v e r s t e r k t d o o r d e g e n o e m d e verstuwing . O o k
situatie (slechte waterkwaliteit).
AKKERMANS, R.. 1999. Vissen op de Meinweg. Natuur-
d e T i e n d o o r n i g e stekelbaars kan zich wellicht h a n d h a v e n o n d e r d e huidige w a t e r k w a l i t e i t
histonsch Maandblad 88 (12): 293-297.
BERTEN, R., 1990. Natuur & flora in Limburg. Uitgever Robert
DANKWOORD
m a a r zal de beek nog niet hebben b e r e i k t o m -
Frank
Spikmans,
Michel
dat d e s o o r t veel m i n d e r algemeen is in Zuid-
bosch en Jeroen
Reiniers
Limburg. Daarnaast hebben mogelijk enkele i n -
het verzamelen
van recente
dividuen van d e T i e n d o o r n i g e stekelbaars d e
het samenstellen
b e e k w e l bereikt m a a r zich niet gevestigd, o m -
bruik gemaakt
dat d e s o o r t dergelijke b e t o n n e n b e e k p r o f i e len mijdt en/of zich heeft laten m e e s p o e l e n tijdens piekafvoeren. D e situade van het stroomgebied van de Vloed-
Stichting
dingskaartjes
hebben
CROMBAGHS, B.H.J.M.. R . W. AKKERMANS. R.E.M.B. GUBBELS
met
& G . HOOGERWERF. 2000. vissen m Limburgse beken. De
geholpen
gegevens
van het gegevensbestand
Rij is ge-
van de
en het Natuurhistorisch
Voor het vervaardigen werd dankbaar
van het programma
van
STIPT van Peter
Geversprei-
gebruik
Beilen, Genk.
Doren-
vangstgegevens.
van de huidige
RAVON
nootschap.
Smits, Martijn
gemaakt Frigge.
graaf en R o o d e beek k o m t o v e r e e n m e t d e G e -
vei"spreiding en ecologie van vissen in stromende watenen
in Limburg. Stichting Natuurpublicaties Limburg. Maastncht
CUPPEN, H.P.J.J., 1977. Een hydrobiologisch onderzoek naar de macrofauna en de hogere waterplanten van een aantal
wateren in Noord-Limbur;g. Rapport no. 53 Laboratorium voor Aquatische Oecologie. Katholieke Universiteit Nijmegen. Nijmegen.
GUBBELS, R.E.M.B., 1996. Verspreiding van de Dnedoomige
en Tiendoornige stekelbaars in Zuid-Umbur^g. Natuurhistonsch Maandblad 85 (2): 42-43.
HART, P.J. B., 2003. Habitat use and feeding behaviour in two
closely related fish species, the three-spined and nine-spined
leenbeek. O o k hier v/as de waterkv/aliteit lange djd s l e c h t maar r e c e n t v e r b e t e r d en is e r sprake
L I T E R A T U U R
stickieback: an expenmental analysis. Joumal of Animal
SUMMARY
Ecology 72 (5): 777-783.
van e e n sterke normalisering. H e t v o o r k o m e n
HELUNGS, A., 1958. De landbouwwateriiuishouding in de
van d e T i e n d o o r n i g e stekelbaars in deze beek
CHANGES
kan w o r d e n verklaard d o o r d a t d e s o o r t in dit
O F T H E PEEL
stroomgebied waarschijnlijk w e l enkele refugia
CONSEQUENCES
v i n d t H i e r wijzen enkele t o p o n i e m e n op. D e
DISTRIBUTION
naam R o o d e beek duidt o p ijzeruitvlokking en d e
SPINED STICKLEBACK,
O n t w a t e r i n g s s l o o t (zijbeek in het s t r o o m g e -
SPINED STICKLEBACK A N D STONE
bied) o p de ontwatering van drassige m o e r a s g e-
LOACH
IN
IN T H E LANDSCAPE REGION
A N D THEIR
F O R FISH
provincie Limburg. Commissie Onderzoek Landbouw-
watertiuishouding in Nederiand / T.N.O.. Delft.
HERMANS, J . T , 2000. Riviergrondel. In: Crombaghs. B.H.J.M.. K W . Akkemians, RE,M.B, Gubbels & G, Hoogeiwerf",
LIMITS F O R THREENINE-
Vissen in Limburgse beken. De verspneidingen ecologie van vissen in stromende wateren in Limburg. Stichting Natuuipublicaties Limburg. Maastncht: 368-373.
KEMPER, J . , J . M E R K X & S. JANSEN, 1996. Inventarisatie van
visstanden in het beheersgebied van Waterschap De Dom-
LIMBURG
mel. Koepelrapport. Organisatie ter Verbetenng van de
bieden. Bovendien ontspringt d e R o o d e beek in d e B r u n s u m m e r h e i d e , w a a r d o o r kan w o r d e n
T h e r e c e n t distribution p a t t e r n s o f T h r e e -
v e r w a c h t d a t daar het w a t e r zuurder is g e w e e s t
spined stickleback (Gasterosteus
V a n u i t deze b o v e n s t r o o m s e refugia heeft d e
Nine-spined stickleback (Pungitius
Tiendoornige stekelbaars zich na het v e r b e t e r e n
and S t o n e loach (Barbatula
van de waterkwalitei t w e e r in het hele s t r o o m -
c o m p a r e d . F o r the N o r h e r n Peel region, a
gebied kunnen vestigen.
c o m p a r i s o n w a s also m a d e b e t w e e n r e c e n t
aculeatus), pungitius)
barbatulus)
were
and historic distribution p a t t e r n s f o r t h e s e t h r e e species, as w e l l as f o r G u d g e o n . A s e x -
CONCLUSIE
p e c t e d , d i f f e r e n c e s in s p e c i e s d i s t r i b u t i on
E r zijn grote verschillen tussen het historische en
es w e r e g r e a t e r in t h e historic distribution
huidige verspreidingsbeeld van d e D r i e d o o r n i -
p a t t e r n s , although g r o u n d w a t e r w i t h a high
ge stekelbaars, d e Tiendoornige stekelbaars e n
i r o n c o n t e n t still s t r o n g l y i n f l u e n c e s t h e
het B e r m p j e . In algemenezin w o r d t duidelijkdat
present-day patterns . In t h e s o u t h e r n part
d e ruimtelijke scheidingzoals die e e r s t aanwezig
of Limburg, t h e absence of Nine-spined
w a s in d e N o o r d e l i j k e Peelregio sterk is afgeno-
stickleback w a s a t t r i b u t e d t o t h e a b s e n c e o f
b e t w e e n u p s t r e a m and d o w n s t r e a m r e a c h -
men. D i t is volgens d e verwachting die is opge-
refuges
steld o p basis van veranderingen in het landschap
s t r e a m s ) , w h i l e t h e a b s e n c e o f S t o n e loach
(in t h e G e l e e n b e ek
and Geul
en een analyse naar d e ecologie van de s o o r t e n .
w a s a t t r i b u t e d t o t h e s h o r t time t h a t has
H e t huidige verspreidingsbeeld laat verschillen
elapsed since t h e w a t e r quality w a s i m -
zien in de verspreiding van d e drie s o o r t e n in d e
p r o v e d , in c o m b i n a t i o n w i t h l o w dispersal (in
Noordelijk e Peelregio en Zuid-Limburg. D e v e r -
t h e G e l e e n b e e k and V I o e d g r a a f s t r e a m s ) .
schillen zijn t e verklaren m e t d e kennis van d e
Life h i s t o r y strategies p r o v i d e insights into
Binnenvissenj. Nieuwegein.
LENDERS, A.J.W., 1997. Vissen van het Haeselaarsbroek. Natuui-histonsch Maandblad 86 (4): 88-90.
MOLLER PILLOT. H.. 1971. Faunistische beoordeling van de verontreiniging in laaglandbeken. Dissertatie Katholieke Universiteit Brabant Tilburg,
MUNCKHOF, P.J.J. V A N DEN, 2000. Glauconiethoudende
afzettingen in de Peelregio - een ijzerstert<e basis voor
behoud en ontwikkeling van voedselarme, natte milieus! Natuurtiistonsch Maandblad 89 (3): 43-52.
MUNCKHOF, P.J.J. VAN DEN, 2002. Bouwstenen voor een
ecohydrologische systeemanalyse van de Valkenswaardse
visvijvers. In: Ber^. V. van den. L van Oirschot-Beenens & P. van den Munckfiof Hennnchting Tongelreep. Integrale
ecologische visie oude viskwekerij. Ingenieursbureau'Oranjewoud' B.V., Oostertiout: bijlage 2.
NIE, H . W . DE. 1996. Atlas van de Nederiandse Zoetwatervissen Media Publishing. Doetinchem.
STAHLBERG. S. & P. PECKMAN. 1987. The cntical swimming speed of small Teleost fish species in a flume. Arrhiv fur Hydrobiologie I 10 (2): 179-193.
VANDELANNOOTE, A , R. YSEBOODT. B. BRUYLANTS. R. VERHEYEN. J . C O E C K , C . BELPAIRE, G . V A N THUYNE. B. DENAYER, J . BEYENS, D. D E CHARLEROY, J . MAES & P.
VANDENABEELE. 1998. Atlas van de Vlaamse Beek- en Rivieivissen. Water-Energik-vLario (WEL). Wijnegem.
VERBERK. W . C . E . P . . B J A
POLLUX & P J J . VAN DEN MUNCKHOF,
2004. Verandenngen in het beekdallandschap van de Peelregio. Deel I: een ecologische analyse voor de Dnedoomige stekelbaar, de Tiendoomige stekelbaars en het Bemnpje Natuurtiistonsch Maandblad 93( I I): 301 -310,
INHOUDSOPGAVE
N/-
JU.HISTORISCH
M
A
A
N
D
B
L
A
D
HABITATBEHEER VOOR AMFIBIEËN IN NATIONAAL PARK DE M E I N W E G D E E L I: OE V O O R T P U N T I N G S W A T E R E N A J . W . LENDERS In d e p e r i o d e 1997 t o t 2 0 0 4 heef t e e n Intensieve i n v e n t a r i s a d e p l a a t s g e v o n d e n v a n d e a m f i b i e e ë n in h e t N a t i o n a a l P a r k D e Meinv^eg. D i t a r d k e l is h e t e e r s t e d e e l v a n e e n a r t i k e l e n r e e k s o v e r d e amfibieën in e n r o n d h e t M e i n w e g g e b i e d . D i t e e r s t e d e e l gaat in o p d e k a r a k t e r i s t i e k e n v a n d e b e s t a a n d e e n n i e u w aangelegde w a t e r e n in h e t g e b i e d . D e o n d e r z o c h t e w a t e r e n blijken kwalitatief e n k w a n t i t a t i e f z e e r d i v e r s t e zijn.
328
V E R A N D E R I N G E N IN H E T B E E K D A L U N D S C H A P VAN DE P E E L R E G I O D E E L II: E E N ECOLOGISCHE ANALYSE VOOR DE DRIEDOORNIGE STEKELBAARS. DE TIENDOORNIGE STEKELBAARS EN HET B E R M P J E
Y/.C.E.P.VerberK
B.j.A.
Pollux
& P.j.j. van den
Munckhof
D e laatste 100 jaar h e b b e n g r o o t s c h a l i g e v e r a n d e r i n g e n plaatsg e v o n d e n in h e t beekdallandscha p v a n d e P e e l r e g i o . V a n e e n drietal v i s s o o r t e n w o r d e n d e effecten b e s p r o k e n o v e r d e v e r a n d e r i n g e n o p hu n leefomgeving. E r blijken g r o t e v e r s c h i l l e n t e zijn t u s s e n d e h i s t o r i s c h e e n huidige v e r s p r e i d i n g v a n d e d r i e v i s s o o r t e n , o o k w o r d t duidelijk d a t d e ruimtelijke scheiding, zoals d i e a a n w e z i g w a s in d e N o o r d e l i j k e P e e l r e g i o , s t e r k is a f g e n o men.
334
E E N MAASTRICHTS A P O T H E K E R EN ZIJN FOSSIELE Z E E P O K K E N : E E N KWESTIE VAN G R O E I E N D Z E L F V E R T R O U W E N? YOHN W . M . YOGT D e Maastrichtse amateur-paleontoloog Joseph Bosquet stuurde regelmati g fossiel vergelijkingsmateriaal v a n d e S i n t - P i e t e r s b e r g e n o m g e v i n g o p naar C h a r l e s D a r w i n . T i j d e n s e e n r e c e n t verblijf in h e t Koninklijk Belgisch I n s d t u u t v o o r N a t u u r w e t e n s c h a p p e n is d e v e r z a m e l i n g v a n B o s q u e t o p n i e u w b e k e k e n . E e n aantal o r i ginele e t i k e t t e n lijkt iets prijs t e g e v e n v a n B o s q u e t s g r o e i e n d e z e l f v e r t r o u w e n , mogelijk naar aanleiding v a n zijn briefwisseling met Darwin.
336
MEDEDELING
337
BOEKBESPREKING
338
O N D E R DE AANDACHT
338
B I N N E N W E R K BUITENWER K
340
C O L O F O N , ADRESSEN S T U D I E G R O E P E N E N KRINGEN
B I J DE VOORPLAAT Z i c h t o v e r h e t Elfenmeertje (Meinweggebied) (foto:A. Lenders).
