Culturele voorzieningen in New Towns:

Culturele voorzieningen in New Towns: Wel of geen reden voor hoger opgeleide jong volwassenen om zich daar te vestigen?

Tessa van Voorthuizen 5797950 Herstructurering van New Towns Sociale Geografie en Planologie dhr. prof. dr. P.P. Tordoir

Universiteit van Amsterdam 23 juni 2013

2

Life is a scene and we are the actors William Shakespeare (1564-1616)

3

Voorwoord

Deze scriptie is geschreven ter afronding van de opleiding Sociale Geografie en Planologie aan de Universiteit van Amsterdam. Sinds de aanvang van deze studie ben ik geboeid door de het aparte karakter van New Towns (groeikernen) in Nederland. Als je iemand spreekt die in een groeikern woont hoor je hoofdzakelijk positieve reacties, terwijl mensen uit de grote steden enorm negatief tegen groeikernen aan kijken. Waarom rust er zo’n stigma op groeikernen? Zijn deze steden nou werkelijk zo anders in vergelijking met grote steden als Amsterdam en Utrecht, zo ja waar ligt dat dan aan? Kunnen culturele voorzieningen in groeikernen er toe bijdragen dat zij aantrekkelijker worden voor hoger opgeleiden? Ik hoop dat deze vragen, en meer, gedurende dit onderzoek beantwoord zullen worden. Ik wil graag mijn scriptie begeleider Pieter Tordoir bedanken voor alle opbouwende kritiek. Hij gaf mij de tip het belang van culturele voorzieningen in groeikernen te onderzoeken. Verder gaat mijn dank uit naar Marc van Kaam, directeur van theater Castellum te Alphen aan de Rijn, Jan Gras directeur van het AGORA theater te Lelystad, Ilja Frie hoofd marketing en publiciteit van theater de Purmaryn te Purmerend, en Peter Voorbraak directeur van het Stadstheater Zoetermeer. Speciale dank gaat uit de interim directeur van de Schouwburg te Almere Hans Kraaijeveld, met wie ik niet alleen een plezierig gesprek mee heb gevoerd over de culturele voorzieningen in Almere maar die mij ook als gast heeft meegenomen naar een voorstelling in zijn theater. Tessa van Voorthuizen Juni 2013.

4

5

Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding ............................................................................................................. 10 1.1 Aanleiding ...................................................................................................................... 10 1.2 Achtergrond informatie .................................................................................................. 11 1.2.1 New Towns .............................................................................................................. 11 1.2.2 Cultuur, voorzieningenstructuur en voorzieningenaanbod ...................................... 12 1.2.3 Succesfactoren voor een groeikern .......................................................................... 13 1.2.4 Jong volwassenen .................................................................................................... 13 1.2.5 Verhuizingen ........................................................................................................... 14 1.3 Maatschappelijke relevantie ........................................................................................... 14 1.4 Wetenschappelijke relevantie......................................................................................... 15 1.5 Probleemstelling en hypothese ....................................................................................... 15 1.6 Onderzoeksopzet ............................................................................................................ 16

Hoofdstuk 2: Theoretisch kader ............................................................................................... 18 2.1 Aantrekking van hoger opgeleide jong volwassenen in New Towns ............................ 18 2.2 Aantrekkelijke stad en haar (culturele) voorzieningen .................................................. 21 2.3 Theorie over de voorzieningenstructuur in steden en New Towns ................................ 25

Hoofdstuk 3: Conceptueel model............................................................................................. 28

Hoofdstuk 4: Methodologie ..................................................................................................... 29 4.1 Onderzoeksvragen .......................................................................................................... 29 4.2 Keuze van de cases ......................................................................................................... 29 4.3 Onderzoeksmethode ....................................................................................................... 30 4.4 Interviews ....................................................................................................................... 30 4.5 Analyse van de interviews.............................................................................................. 31

Hoofdstuk 5: Beleid in groeikernen ......................................................................................... 34 5.1 Relatieve ontwikkeling van hoog opgeleide jong volwassenen in New Towns ten opzicht van Nederland. ......................................................................................................... 34 5.2 Groeikernenbeleid .......................................................................................................... 37 6

5.3 De compacte stad ........................................................................................................... 39 5.4 De huidige situatie van groeikernen ............................................................................... 40 5.5 Toekomst ........................................................................................................................ 40 5.6 Conclusie ........................................................................................................................ 41

Hoofdstuk 6: Het culturele aanbod .......................................................................................... 42 6.1 De groeikernen ............................................................................................................... 43 6.1.1 Almere ..................................................................................................................... 43 6.1.2 Alphen aan de Rijn .................................................................................................. 46 6.1.3 Lelystad ................................................................................................................... 48 6.1.4 Purmerend ................................................................................................................ 51 6.1.5 Zoetermeer ............................................................................................................... 53 6.2 Vergelijking van de cases ............................................................................................... 55 6.2.1 De categorieën ......................................................................................................... 55 6.2.2 De meting ................................................................................................................ 57 6.2.3 De resultaten ............................................................................................................ 58 6.3 Conclusie ........................................................................................................................ 59

Hoofdstuk 7: Concurrentiepositie ............................................................................................ 60 7.1 Almere ............................................................................................................................ 60 7.2 Alphen aan de Rijn ......................................................................................................... 61 7.3 Lelystad .......................................................................................................................... 61 7.4 Purmerend ...................................................................................................................... 62 7.5 Zoetermeer ..................................................................................................................... 62 7.6 Conclusie ........................................................................................................................ 63

Hoofdstuk 8: Conclusie en aanbeveling .................................................................................. 64 8.1 Conclusie ........................................................................................................................ 64 8.2 Aanbeveling en discussie ............................................................................................... 66 8.2.1 Onderzoeksaanbeveling en discussie....................................................................... 66 8.2.2 Bestuurlijke aanbeveling ......................................................................................... 67 8.2.3 Discussie .................................................................................................................. 67

7

Literatuur.................................................................................................................................. 69

Bijlagen Bijlage 1. Topic list .................................................................................................. 75 Bijlage 2. Lijst met geïnterviewde personen ....................................................................... 76 Bijlage 3. Aantal hoogopgeleiden als percentage van de beroepsbevolking ....................... 77 Bijlage 4. Scriptie interview 1, Almere ................................................................................ 78 Bijlage 5. Scriptie interview 2, Alphen aan de Rijn. ............................................................ 99 Bijlage 6. Scriptie interview 3, Lelystad ............................................................................ 108 Bijlage 7. Scriptie interview 4, Purmerend ........................................................................ 120 Bijlage 8. Scriptie interview 5, Zoetermeer. ...................................................................... 130 Bijlage 9. Volledig overzicht positie theaterbesturen ........................................................ 141 Bijlage 10. Coding manual ................................................................................................. 145 Bijlage 11. Overzicht van het aantal codes per interview .................................................. 146 Bijlage 12. Codes ............................................................................................................... 147

8

9

Hoofdstuk 1: Inleiding

1.1 Aanleiding

Stadscentra zorgen voor vitaliteit, diversiteit en identiteit van een stad en zijn zeer belangrijk voor elke stad, jong en oud. De bebouwde omgeving in de huidige groeikernen is erg snel gegroeid en de (culturele) voorzieningen zijn daar vaak bij achter gebleven. Deze voorzieningen leggen veelal de nadruk op detailhandel en publieke diensten, terwijl er ook een breed aanbod aan sociale- en culturele voorzieningen nodig wordt geacht voor de ontwikkeling van het sociale kapitaal van de bewoners van groeikernen.

Naarmate steden groter worden neemt de omvang van het aantal voorzieningen toe. Hoe meer inwoners een stad heeft, hoe groter de diversiteit van het aantal (culturele) voorzieningen kan zijn. Dankzij extra voorzieningen neemt het aantal bezoekers en het aantal arbeidsplaatsen in de stad toe en daarmee ook de waardering van de stad. Grotere steden zijn niet alleen groter maar genereren per oppervlakte-eenheid ook meer woongenot en dat is vooral te danken aan de extra voorzieningen (Ministerie van VROM, 2010, pp. 15). Het lage aanbod van voorzieningen in de groeikernen brengt een aantal risico’s met zich mee. Veel grote voorzieningen zijn niet gebonden aan de groeikern, zij worden extern aangestuurd, waardoor de voorzieningen die er wel zijn kwetsbaar worden. Ook maakt het ontbreken van centrumvoorzieningen de stad minder aantrekkelijk voor diverse groepen en in het bijzonder jongeren. Deze jonge generatie is juist de toekomst voor groeikernen en als zij wegtrekken trekt ook de vitaliteit en kennis ook weg. Ten slotte zijn voorzieningen bepalend voor de identiteit van de stad, die ook de aantrekkingskracht van een stad versterkt (Ministerie van VROM, 2010, pp. 16). Interessant is om te kijken hoe de groei van culturele voorzieningen zich ontwikkeld heeft de afgelopen jaren. Uit onderzoek komt naar voren dat theatervoorzieningen van grote waarde zijn voor de aantrekkingskracht van steden op hoger opgeleide mensen. In hoeverre maken groeikernen gebruik van deze aantrekkingskracht? Dit onderzoek zal zich dan ook gaan richten op het effect van de culturele voorzieningenstructuur en het culturele voorzieningenaanbod in groeikernen, en in hoeverre de aantrekkelijkheid van dit aanbod van invloed is voor (hoog opgeleide) jong volwassenen om zich daar te vestigen.

10

Deze onderzoeksvraag is uiteen gelegd in drie deelvragen. In de beantwoording hiervan zal gekomen worden tot aanbevelingen rond de problematiek van de culturele voorzieningenstructuur en het culturele voorzieningenaanbod in groeikernen. 1.2 Achtergrond informatie

In dit onderzoek staan een aantal begrippen centraal waar vaak naar toe terug zal worden verwijst. Vandaar dat deze kort hieronder zullen worden toegelicht. •

Allereerst wordt het fenomeen New Town besproken.

•

Vervolgens wordt de verandering van cultuur en de voorzieningenstructuur beschreven.

•

Daarna worden de succesfactoren van een groeikern besproken.

•

Ten slotte zal de rol van hoger opgeleide jong volwassenen en hun verhuisredenen worden beschreven.

1.2.1 New Towns Een New Town (groeikern) is; “Een kern die een sterke groei moet doormaken, vooral ten behoeve van een nabijgelegen (grote) stad, indien deze groei exponentieel groot is in vergelijking met de omvang van die kern zelf” (de Ridder, 2005). Groeikernen zijn het resultaat van maatschappelijke omstandigheden en opvattingen uit de jaren vijftig en zestig en zijn voor het grootste deel na 1975 gerealiseerd (Jobse et. al, 1991, pp. 148). De omstandigheden waaronder deze groeikernen functioneren zijn sindsdien enorm veranderd. Sinds de jaren ‘60 zijn er heel andere maatschappelijke perspectieven ontstaan die er voor zorgen dat mensen zich ergens vestigen. Mensen krijgen meer behoefte aan privacy en zoeken dit op in hun woonomgeving. De grote steden waarvan werd gedacht dat zij een deel van hun rol aan andere stadsgewestgemeenten zouden afstaan, vertonen sinds de jaren ’80 juist een nieuwe dynamiek en versterken hun concurrentiepositie (Jobse et. al, 1991, pp. 148). Ook had men in de jaren vijftig en zestig een ander beeld van de mobiliteit; verkeerscongestie en negatieve milieueffecten hebben tot een nieuw beleid geleid dat voor de perifere groeikernen niet altijd goed uitpakte. Niet iedere groeikern in Nederland kan in dit onderzoek aan bod komen, in dit onderzoek is daarom gekozen voor de groeikernen: Almere, Alphen aan de Rijn, Lelystad, Purmerend en Zoetermeer. Deze groeikernen doen een poging hun leefomgeving aantrekkelijk te maken voor hoog opgeleide jong (Ministerie van VROM, 2010). 11

Een belangrijk thema in de groeikernen is herstructurering. Het gaat bij deze herstructurering om het bereiken van een goed woon- en leefklimaat voor de huidige bewoners dat van blijvende waarde is voor de toekomst (van Bergeijk, 2008). Bestuurders moeten op zoek gaan naar nieuwe vormen van beheer die gericht zijn op zelfredzaamheid. De wijken die in de jaren ‘70 en jaren ‘80 zijn gebouwd, zijn aan groot onderhoud toe. Gebeurt dat niet, is de kans groot dat deze wijken probleemwijken worden (Ministerie van VROM, 2010, pp. 6). Men moet ook op zoek gaan naar eigentijdse voorzieningen, in het bijzonder voor jeugd, opleiding en werk. Veel inwoners zien hun kinderen de woonomgeving verlaten, om verder te komen op de maatschappelijke ladder. Om deze kinderen te behouden voor de groeikernen zou er (meer) hoger onderwijs moeten komen. Ook is er vraag naar culturele voorzieningen en een aansprekende binnenstad, waar men naar toe gaat om het sociale kapitaal verder te ontwikkelen. Deze versterking van culturele voorzieningen zal verder cityvorming worden genoemd. 1.2.2 Cultuur, voorzieningenstructuur en voorzieningenaanbod In de literatuur over cultuur in een stad draait het veelal om de aantrekkingskracht, de goede sfeer en het gevarieerde aanbod van culturele voorzieningen. Belangrijke theorieën zijn enerzijds die van Richard Florida (2002) en anderzijds die van Charles Landry (2000). Florida (2002) heeft het over een creatieve klasse als belangrijkste ingrediënt voor een vitale stad. Deze klasse is creatief en innovatief en wordt gekenmerkt door haar hoge productiviteit. Steden en regio’s met een omvangrijke creatieve klasse laten veelal een snellere economische groei zien (Marlet et.al., 2005, pp. 2605). Conform Florida (2002) behoren veel hoog opgeleiden tot de creatieve klasse. Creatieve mensen worden niet alleen aangetrokken door de omvang en kwaliteit van de woonplaats, mensen worden ook aangetrokken door plekken met een diverse bevolkingssamenstelling, voorzieningen en tolerantie. De theorie van Charles Landry (2000) koppelt de creatieve stad aan een creatief milieu. Beide theorieën zijn onlosmakelijk verbonden met de rol van culturele voorzieningen in de ontwikkeling van stadscentra en de vorming van stedelijkheid. Culturele voorzieningen zijn dus enorm belangrijk voor de trek van mensen naar een stad, ook om het zogeheten “cultureel toerisme” in stand te houden. Cultureel toerisme is het aantal bezoeken dat een stad krijgt van personen van buiten de ontvangende samenleving. Dit is geheel of gedeeltelijk gemotiveerd door de historische, artistieke, wetenschappelijke of lifestyle achtergronden van een gemeenschap (Silberberg, 1995, pp. 361). Conform de Raad van Cultuur (2013) vallen onder culturele

12

voorzieningen; podiumkunsten, moderne architectuur, musea, beeldende kunst, film, letteren, creatieve industrie, bibliotheken, amateurkunst en cultuureducatie.

De culturele voorzieningen maken deel uit van de stedelijke voorzieningenstructuur. Dit onderzoek zal zich voornamelijk richten op theatervoorzieningen in groeikernen. Uit onderzoek is gebleken dat voorzieningen van invloed zijn op het huisvestingsgedrag van hoog opgeleide mensen. Steden met meer voorzieningen hebben relatief veel hoog opgeleide jong volwassenen binnen hun grenzen wonen dan steden met weinig voorzieningen (Marlet & van Woerkens, 2005). 1.2.3 Succesfactoren voor een groeikern Voor wat betreft de culturele voorzieningen stelt Drooglever Fortuijn (2000) dat er drie voorwaarden waar aan moet worden voldaan willen culturele voorzieningen daadwerkelijk de huisvestingslocatie van hoog opgeleide jong volwassenen beïnvloeden. Hoog opgeleiden zullen de hogere prijzen voor een aantrekkelijkere woonomgeving moeten kunnen betalen. De hoeveelheid en kwaliteit van culturele voorzieningen moet verschillen tussen steden onderling enerzijds en tussen stad en platteland anderzijds. Om te kunnen bepalen of een groeikern al dan niet succesvol is met het inzetten van culturele voorzieningen voor het aantrekken van hoog opgeleide jong volwassenen, zal succes worden gemeten aan de hand van het aantal bezoekers dat naar theaters gaat. Ook zal worden gekeken naar de samenstelling van het theaterpubliek. 1.2.4 Jong volwassenen Van jong volwassenen wordt verwacht dat hun vestiging bijdraagt aan de voorzieningenstructuur van een groeikern. In dit onderzoek wordt bedoeld met jong volwassenen: net afgestudeerden, tussen de 25 en 35 jaar oud. Onder hoog opgeleiden worden alle mensen verstaan met een afgeronde wetenschappelijke- of hogere beroepsopleiding (CBS, 2013, pp. 250). Nederland heeft zich de laatste jaren ontwikkeld als land met een hoog opleidingspercentage, zowel op hbo niveau, als op wo niveau. In 2005 was het aantal studenten met ongeveer 560.000 bijna het tienvoudige van het aantal in 1950. Dit hangt samen met een 13

bevolkingsgroei en omslag van de agrarische- en industriële samenleving van net na de oorlog naar de kennisintensieve samenleving van nu. In 1950 studeerde ongeveer 5% van de 18 tot 25 jarigen en in 2009 was dat ongeveer 36% (Atlas van het Onderwijs, 2008). De figuur hierboven toont de spectaculaire ontwikkeling van het aantal studenten aan het hbo of wo tussen 1950 en 2005 in Nederland. De groep jong volwassenen met een hogere opleiding neemt relatief toe, hetgeen mogelijkheden zou kunnen bieden voor groeikernen. 1.2.5 Verhuizingen Binnen Nederland verhuizen er jaarlijks meer dan 1,6 miljoen mensen. Hiervan verhuist ongeveer 60% binnen de eigen gemeentegrenzen. De andere 40% verhuist naar elders. De afgelopen jaren verhuisden er gemiddeld 650.000 mensen per jaar van de ene gemeente naar de andere in Nederland (CBS, 2009). Deze groep kent een specifieke samenstelling naar leeftijd, geslacht en bestemmingsgemeente. Een kwart van deze mensen is namelijk tussen de 18 en 25 jaar oud en nog een kwart is tussen de 25 en 35 jaar. Jongeren tussen de 18 en 25 jaar verhuizen bijna altijd naar een stad, vaak ten koste van een kleinere gemeente, vaak in verband met werk of studie. In sommige van deze gemeenten neemt de leeftijdscategorie 1825 jaar jaarlijks met 5% af (De Bosatlas van Nederland, 2011). Dit effect heet de roltrapregio. Dit houdt enerzijds in dat jongeren weg trekken uit deze gebieden en naar het (dichtstbijzijnde) stedelijk gebied verhuizen om daar enkele jaren kennis te vergaren. Hierdoor stijgt het kenniskapitaal in de stedelijke gebieden maar tegelijkertijd stroomt deze kennis weg uit de groeikernen (Latten et.al, 2008, pp. 52). Anderzijds verlaat men de grote groeikern als het inkomen omhoog gaat. Dit leidt veelal tot een trek naar de villadorpen dichtbij een grote stad (Fielding, 1992). 1.3 Maatschappelijke relevantie

In het licht van maatschappelijke veranderingen in Nederland is het interessant om te onderzoeken waar hoog opgeleide jong volwassenen zich vestigen, en waarom zij kiezen voor een dergelijke omgeving. In welke mate heeft dit te maken met bereikbaarheid, omgeving, werkaanbod of culturele voorzieningen? Culturele voorzieningen in groeikernen worden door overheden gesubsidieerd. Aan deze subsidieverstrekking ligt de veronderstelling ten grondslag dat dit een positief effect heeft op de vestiging van jong volwassenen, met bijbehorende positieve gevolgen voor de groeikern van dien. In dit onderzoek zal ik nader op deze materie in gaan. 14

1.4 Wetenschappelijke relevantie In het verleden is al veel gepubliceerd over het culturele aanbod in groeikernen in Nederland, en het ontbreken van culturele voorzieningen daarbij. In dit onderzoek wordt nader in gegaan op enkele aspecten van het beleid rond cultureel aanbod in groeikernen. 1.5 Probleemstelling en hypothese

Het kader voor dit onderzoek is de problematiek van culturele voorzieningen, en dan met name theaters, in relatie tot hoog opgeleide jong volwassenen in groeikernen. Als centrale vraag is gekozen: In hoeverre en hoe richten culturele voorzieningen zich actief op hoger opgeleide jong volwassenen in New Towns en waar is dat van afhankelijk?

Het beantwoorden van deze hoofdvraag zal worden gedaan aan de hand van een aantal deelvragen: 1. Hoe is de huidige en relatieve ontwikkeling van hoog opgeleide jong volwassenen in New Towns en wat is het beleid van New Towns in dit kader? 2. In welke mate is het huidige aanbod van culturele voorzieningen in New Towns gericht op hoog opgeleide jong volwassenen? 3. Wat is het effect van concurrerende culturele voorzieningen in de omgeving van New Towns?

Hypothese De verwachting is dat het effect van de culturele voorzieningenstructuur en het culturele voorzieningen aanbod wel degelijk van invloed is op de cityvorming van groeikernen en op de keuze voor hoog opgeleide jong volwassen om zich te vestigen in groeikernen. Culturele voorzieningen zorgen immers voor de vitaliteit, diversiteit, creativiteit en identiteit van een stad en zij zullen een belangrijke rol spelen bij het aantrekken, dan wel behouden, van jong volwassenen. Tevens zal deze voorzieningenstructuur en het voorzieningenaanbod moeten worden uitgebreid wil het aan de wensen van jong volwassen voldoen. Verwacht wordt dat mensen dan eerder geneigd zijn om in groeikernen te blijven wonen als het voorzieningen aanbod hoog is. De trek naar de grote stad wordt dan minder noodzakelijk. Als dit niet 15

gebeurt, zullen hoger opgeleide jong volwassenen wegtrekken uit groeikernen en zullen de lager opgeleiden achter blijven.

De verwachting is ook dat het aantrekken van hoog opgeleide jong volwassenen door middel van culturele voorzieningen per groeikern zal verschillen. Zo hebben Zoetermeer en Alphen aan de Rijn concurrentie van omliggende grote steden zoals Den Haag en Amsterdam, waar een breed scala aan culturele voorzieningen is. Lelystad heeft slechts een beperkte centrumfunctie voor het ommeland. Purmerend lijkt in dit kader een uitzondering. Het ligt ver genoeg buiten de grote steden om hiervan geen concurrentie te ondervinden. 1.6 Onderzoeksopzet

Het onderzoek is er op gericht om er achter te komen in hoeverre en hoe culturele voorzieningen zich actief richten op hoger opgeleide jong volwassenen, en of deze culturele voorzieningen een instrument zijn voor de cityvorming van groeikernen. Hiertoe wordt zowel een kwalitatief als kwantitatief onderzoek uitgevoerd. Er is weinig informatie over dit specifieke onderwerp, vandaar dat er een verkennend onderzoek zal worden gedaan naar het probleem.

In het theoretische kader zullen de begrippen en theorieën worden besproken die relevant zijn voor dit onderzoek. Eerst wordt gekeken naar de trek van hoger opgeleide jong volwassenen naar groeikernen. Aan bod komt wat een aantrekkelijke stad is, hoe deze wordt gedefinieerd en wat het aanbod is van culturele voorzieningen in een groeikern. Ingegaan wordt op mogelijke concurrentie tussen groeikernen en omliggende grote steden, ook op het vlak van het culturele voorzieningenaanbod in een groeikern.

Na het theoretische kader volgt het conceptuele model, waarin schematisch wordt weergegeven wat het effect is van culturele voorzieningen op hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen, en in hoeverre en hoe deze culturele voorzieningen een instrument vormen voor aantrekkelijkheid van de stad.

Na het conceptueel model volgt de methodologie waarin wordt beschreven welke verschillende onderzoeksmethoden gebruikt worden in dit onderzoek. Dit om hoofdvraag en

16

deelvragen zo secuur mogelijk te kunnen beantwoorden. Het onderzoek zal worden gedaan met behulp van al bestaande literatuur en semi-gestructureerde interviews.

Vervolgens zullen de deelvragen worden beantwoordt. Eerst zal er worden gekeken naar de huidige relatieve ontwikkeling van hoog opgeleide jong volwassenen in groeikernen. Hier zal per groeikern worden besproken wat de huidige situatie is van het aantal hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen en hoe deze zich aan het ontwikkelen is. Is er een groot verschil tussen de in-en uitstroom van hoger opgeleide jong volwassenen en minder hoog opgeleide jong volwassenen? Ook zal er worden gekeken naar welk beleid er in groeikernen wordt gevoerd om hoog opgeleide jong volwassenen naar groeikernen te trekken. De tweede vraag die aan bod komt zal ingaan op de mate waarin het huidige aanbod van culturele voorzieningen in groeikernen zich aan het ontwikkelen is. Wat zijn de effecten van culturele voorzieningen in groeikernen en wordt er een specifiek beleid gevoerd binnen groeikernen om de stad aantrekkelijker te maken? Verschillen groeikernen van elkaar wat betreft hun culturele voorzieningen of zijn er veel overeenkomsten te vinden? Door middel van een vijftal interviews met de plaatselijke theaters van respectievelijk Almere, Alphen aan de Rijn, Lelystad, Purmerend en Zoetermeer zal worden bepaald wat voor beleid elke New Town heeft gehanteerd met betrekking tot het aantrekken van hoog opgeleide jong volwassenen en wat voor verschillen en overeenkomsten er binnen deze casussen zijn.

In de laatste vraag zal worden gekeken naar het effect van concurrerende culturele voorzieningen in de omgeving van groeikernen. De aantrekkelijke stad van Gerard Marlet (2009) zal in deze deelvraag de leidraad zijn. Is er wel geïnvesteerd in hoog opgeleide jong volwassenen, of hebben beleidsmakers zich reactief opgesteld? Daarnaast zal ook dieper in worden gegaan op de theorie van Christaller, die ten eerste stelt dat een consument een maximale afstand heeft die hij wil afleggen om een bepaald goed te kopen en ten tweede stelt dat er een minimale vraag moet zijn naar een bepaald product in een marktgebied. Deze theorieën zullen op de vijf verschillende cases worden toegepast.

In de conclusie zal de hoofdvraag worden beantwoord en worden de meest opvallende resultaten kort samengevat. Daarnaast zal er ook worden gekeken of er nog enkele punten zijn waar discussie over mogelijk is en of er aanbevelingen zijn voor een vervolgonderzoek.

17

Hoofdstuk 2: Theoretisch kader Om te bezien wat het effect is van culturele voorzieningen en of deze zich specifiek richten op hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen, moet er worden gekeken naar de wetenschappelijke context waarin zij worden geplaatst. In onderstaand theoretisch kader worden de in dit onderzoek gebruikte theorieën nader toegelicht: •

Allereerst wordt gekeken naar de trek van hoger opgeleide jong volwassenen naar groeikernen.

•

Vervolgens komt aan bod wat nou een aantrekkelijke stad is, hoe wordt deze gedefinieerd en wat is het aanbod van culturele voorzieningen in een groeikern.

•

Tot slot wordt aangegeven in hoeverre er sprake is van concurrentie tussen groeikernen en omliggende grote steden, en of die van invloed zijn op het culturele voorzieningen aanbod in de groeikern.

2.1 Aantrekking van hoger opgeleide jong volwassenen in New Towns

Tot aan het begin van de twintigste eeuw was de stad een concentratie van wonen en werken van mensen op een relatief kleine oppervlakte (Brand, 2002). De stad bood alles wat men voor het dagelijkse patroon nodig had. Sindsdien is dit patroon aanzienlijk veranderd. De opkomst van de auto heeft er toe bijgedragen dat men verder van het centrum is gaan wonen, in nabijgelegen dorpen. Het wordt steeds gewoner om langere afstanden af te leggen tussen huis, werk en voorzieningen, hetgeen leidt tot extensiever gebruik van de ruimte en een doorgaande vergroting van de schaal van het stadsgewest (Brand, 2002). Dit fenomeen heet suburbanisatie. Dit is de overstap van de agglomeratie, waarin het dagelijkse verkeer en verhuisbewegingen zich grotendeels binnen een stad en zijn randgemeenten afspelen, naar een stadsgewest (Bontje, 2003). Het tijdruimtelijk gedrag van ieder gezin is verschillend. Dit komt door de diversiteit van huishoudens, de nieuwe vormen van taakverdeling binnen huishoudens/individualisering, het steeds meer combineren van activiteiten en het gebruik maken van ICT waardoor tijd en ruimte van elkaar worden los gekoppeld (Karsten, 2012a). De vraag is hoe men activiteiten gedurende de dag combineert en hoe deze door beleid kunnen worden geaccommodeerd. Conform Hägerstrand (1970) is tijd van essentieel belang voor het begrijpen van het mobiliteitsritme van mensen. Het gaat Hägerstrand (1970) niet alleen om het verplaatsen in 18

de ruimte, maar evenzeer om het verplaatsen in de tijd. Hij maakt een onderscheid van drie groepen restricties die de vrijheid van mensen om een pad door tijd en ruimte te kiezen beperken, de capability constrains, waar de fysieke beperkingen van het menselijk lichaam worden aangegeven. Denk hier bijvoorbeeld aan het aantal uren slaap dat een mens moet hebben op een dag, of dat het fysiek onmogelijk is om op twee plaatsen tegelijkertijd te zijn. Daarnaast zijn er de coupling constrains, hierbij leidt mobiliteit vaak tot ontmoetingen met anderen, betrokken actoren kruisen steeds meer elkaars pad. Ten slotte zijn er de authority constrains waar institutionele regels ervoor zorgen dat er afbakeningen van ruimtes komen. Denk hier aan winkelsluitingstijden. Hägerstrand (1970) gaat uit van condities en de gegeven constrains, als zijnde een momentopname. Naast de tijd-ruimte geografie van Hägerstrand kan er ook worden gekeken naar het dagelijks leven dat gekoppeld is aan het structuurniveau conform Giddens (1984) die er van uit gaat dat de actoren weten wat ze willen, en hoe ze dat willen bereiken: de zogeheten “knowledgeable agents”. Giddens (1984) heeft naast de drie beperkingen waar Hägerstrand over praat een vierde beperking toegevoegd, de ‘packing constrains’ of ´ecological constrains’ waarbij het gaat over de snelheid van het verpakken van tijdrovende activiteiten, zoals het just-in-time management (van Schaick, 2011, pp. 53). In figuur 1 staat per type constraint duidelijk waar het mechanisme primair voor wordt gebruikt en welk mechanisme van tijd-ruimte adaptatie daar bij van toepassing is. Constraints en bijbehorende mechanisme van tijd-ruimte adaptatie

Figuur 1: de relatie tussen tijd-ruimte beperkingen en het mechanisme van tijd-ruimte adaptatie. Bron: van Schaick, 2011, pp. 65.

19

Door de jaren heen zijn de dagelijkse activiteiten van huishoudens enorm veranderd, mede door inkomensverschillen, huishoudelijk werk en andere activiteiten zoals onderwijs, vrijwilligerswerk en vrije tijd (Droogleever Fortuijn et.al, 1998). Door tijd-ruimte versnippering waarbij veel taken moeten worden gecombineerd zijn nabijheid van werk, voorzieningen en sociale contacten belangrijkere motieven geworden voor stedelijk wonen. Er kan worden gesteld dat nabijheid de nieuwe verworvenheid is (Karsten, 2012b). Steeds meer huishoudens laten in hun woonbeslissing hun preferentie voor een groene woonomgeving en een groot huis voor gaan, mits er wel een acceptabele reistijd naar het werk is, de zogeheten reistijdwaardering. Vooral winkels en andere dienstverlenende bedrijven vestigen zich waar nieuwe woonlocaties ontstaan. Deze bedrijvigheid vestigt zich in de buurt van nieuwe concentraties potentiële werknemers. Aldus ontstaan grote stadsgewesten, polynucleaire Daily Urban Systems, waarin grote steden en hun satallietsteden zijn ingebed (Tordoir, 2006). De wijze waarop de ligging van de stad ten opzichte van andere steden en gemeenten is gesitueerd is van grote invloed op de economische aspecten van een stad. Wil een groeikern zich economisch meten met grote steden in Nederland is het dus van groot belang dat deze groeikern zodanig centraal ligt dat eventuele uitbreiding mogelijk is. Een groeikern heeft schaalvoordelen nodig die te maken hebben met toegang tot markten, waarvoor de geografische ligging en de mate van agglomeratie van de omgeving van de groeikern cruciaal zijn (Marlet, 2010, pp. 29). Ook wordt succes bepaald door de relatieve positie ten opzichte van andere steden. Zo kan de nabijheid van andere steden gunstig uitpakken, maar een stad kan ook zijn concurrentie positie verliezen door de nabijheid van andere steden (Marlet, 2010, pp. 33).

Consumptievoordelen zijn relevant voor de aantrekking van hoger opgeleide jong volwassen. Volgens Gleaser (2001) zijn het specifiek stedelijke consumptiemogelijkheden zoals grote evenementen, een divers aanbod van cultuur, horeca, winkels en gespecialiseerde goederen die de aantrekkingskracht van steden bepalen. Hier staan niet de productievoordelen voorop, maar gaat het om de consumptievoordelen die een stad te bieden heeft, waaronder de voorraad van woonattracties. Woonattracties zijn volgens Marlet (2010) voorzieningen en kenmerken van een stad die bepalen of mensen er graag willen wonen, en die gebonden zijn aan die stad. Dus niet alleen de beschikbaarheid of nabijheid van werk maakt het aantrekkelijk voor mensen om zich ergens te vestigen. Voorwaarden van woonattracties zijn 20

dat ze locatiegebonden zijn. Deze woonattracties kunnen worden opgedeeld in twee categorieën, natuurlijke- en stedelijke attracties. Bij verhuisbewegingen als gevolg van natuurlijke attracties moet men denken aan de factoren klimaat, luchtkwaliteit en het landschap terwijl stedelijke attracties zich juist richten op de reden voor mensen om in een stad te wonen zoals de opera, het theater, de historische binnenstad en de rijkdom aan culinaire- en uitgaansmogelijkheden (Marlet, 2010, pp. 177).

Door grotere mobiliteit kunnen mensen een grotere afstand overbruggen naar de plek van het werk. Een grotere welvaart zorgt er voor dat mensen meer geld te spenderen hebben en meer tijd hebben om te recreëren, waardoor ze meer een voorkeur krijgen voor een consumer city als woonplaats. Conform Gleaser (2001) willen mensen steeds meer in steden wonen met een ruim aanbod aan recreatie- en consumptiemogelijkheden, niet alleen omdat men wil genieten van cultuur die de stad met zich mee brengt, maar ook omdat het veelal een belangrijke sociale ontmoetingsplaats betreft.

Samenvattend: •

De toegenomen mobiliteit (opkomst van de auto) heeft er toe bijgedragen dat men verder van het centrum is gaan wonen, en dat men eerder geneigd is een langere afstand te overbruggen dan voorheen het geval was.

•

Dit komt mede door de dagelijkse activiteiten van het huishouden die enorm zijn veranderd. De tijd-ruimte versnippering heeft er toe bijgedragen dat veel taken zijn gecombineerd zoals nabijheid van werk, voorzieningen en sociale contacten.

•

Wil een groeikern aantrekkelijk worden als vestigingsstad, zal deze veel werkgelegenheid moeten bieden, een centrale ligging moeten hebben ten opzichte van de grote steden en een breed assortiment aan consumptiemogelijkheden.

2.2 Aantrekkelijke stad en haar (culturele) voorzieningen Volgens Sassen (2003) is een aantrekkelijke stad niet per se een groeiende stad. Steden kunnen aantrekkelijk worden gevonden en toch bevolking verliezen. Een aantrekkelijke stad trekt hoog opgeleiden en biedt ruime mogelijkheden voor interactie tussen mensen (Marlet, 2010, pp. 52). Hierdoor vergroot een stad de voorraad menselijk kapitaal, en deze voorraad beïnvloedt weer de economie van een stad. Interactie, menselijk kapitaal en economie van een stad zijn sterk verbonden. Conform Marlet (2010) zijn er vier mechanismen die van 21

invloed zijn op de economie van een stad. Ten eerste zijn mensen met kennis en vaardigheden productiever, waardoor bedrijven afkomen op plekken waar veel menselijk kapitaal is wat zal leiden tot een stijging van de werkgelegenheid. Ten tweede zullen hoger opgeleiden meer geld uitgeven in de plaatselijke horeca, detailhandel en theaters waardoor zij de werkgelegenheid daar stimuleren. Ten derde zijn mensen met een hogere opleiding meer geneigd om een eigen bedrijf te starten en ten slotte passen steden met veel menselijk kapitaal zich beter aan bij nieuwe economische omstandigheden.

Adam Smith (1776) stelde al dat het niveau van kennis en vaardigheden van arbeiders één van de vier typen kapitaalgoederen van bedrijven is: human capital. Iemand die door een betere opleiding of meer ervaring (unobserved human capital) over boven gemiddelde kennis en vaardigheden beschikt is ook productiever dan gemiddeld. Daardoor is een bedrijf met veel functies voor hoogopgeleide mensen in dienst vaak productiever, winstgevender én in staat om hogere lonen te betalen. Maar kennis en vaardigheden van werknemers zijn niet de enige verklaringen voor loonverschillen in steden. Alfred Marshall (1890) merkte al aan het einde van de negentiende eeuw op dat er in steden ‘iets in de lucht hangt’ dat zorgt voor een snellere overdracht van kennis en nieuwe ideeën tussen werknemers en bedrijven. Conform Jane Jacobs (1961) vindt dat ‘mysterie’ plaats in de vele cafés, restaurants en culturele instellingen in de stad, waar mensen elkaar ontmoeten en hun kennis uitwisselen.

Geïnspireerd door de theorie van Jane Jacobs stelt Richard Florida (2002) dat, ook al verhuizen veel mensen naar suburbane gebieden, toch de esthetiek van een historische omgeving van belang blijft voor de keuze van een plek om elkaar te ontmoeten. Dit is één van de redenen dat een theater in de periferie doorgaans minder publiek trekt dan een theater in de binnenstad. Naast uitgaansgelegenheden is het belangrijk dat er voldoende voorzieningen zijn in een stad. Men vindt het prettig als er een breed assortiment aan cultuur, restaurants, cafés, winkels etc. is waar mensen face-to-face contact met elkaar kunnen onderhouden. Er kan dus worden gesteld dat in steden met veel cultuur over het algemeen een grotere voorraad menselijk kapitaal aanwezig is. Men kiest voor veiligheid en dichtbijheid, en voor een stad met historische en stedelijke voorzieningen. Om die redenen speelt cultuur een prominente rol in de concurrentiepositie van steden. Over het algemeen kan worden gesteld dat steden met een groot en gevarieerd cultureel aanbod over het algemeen ook populaire woonsteden zijn (Marlet, 2010, pp. 16). In steden waar een groter aanbod is aan concerten en theatervoorstellingen wonen over het algemeen meer creatieve, hoog opgeleide mensen, dan 22

in steden waar minder culturele voorzieningen worden geboden. Dit is waar het aan ontbreekt in groeikernen en dus zou het logisch zijn dat gemeenten culturele voorzieningen naar de groeikernen brengen. Toch wordt niet door iedereen positief gereageerd op de wil om het culturele aanbod in groeikernen te vergroten, om zo de stad aantrekkelijker te maken. Critici stellen dat het aantrekken van hoog opgeleide jong volwassenen een negatieve rol zou kunnen gaan spelen voor de huizenprijzen met als gevolg een dalende aantrekkingskracht van groeikernen. Tevens brengen culturele voorzieningen ook enige negatieve invloeden met zich mee. Uitgaande van Marlet (2010) zouden investeringen in cultuur vooral effect hebben als deze kleinschalig en divers zijn, en op een unieke locatie die goed bereikbaar is voor de omwonenden. Daarom lijken de mega-events en grote culturele festivals die eventueel in groeikernen zouden kunnen worden geplaatst, geen positieve invloed te hebben op de aantrekkelijkheid van de stad omdat zij niet primair gericht zijn op de eigen bewoners.

Cultuur kan worden gezien als een ontmoetingsplaats en broedplaats voor nieuwe ideeën. Cultuur in de stad is dus niet alleen goed voor de concurrentiepositie van een stad in de strijd om het aantrekken van hoger opgeleide jong volwassenen. Tevens is het culturele aanbod ook indirect van invloed op de economie van een stad. Vooral de aanwezigheid van concerten, theaters en historisch erfgoed hebben een positief effect op de aantrekkingskracht van een stad (Marlet, 2010, pp. 23). Steden zijn dan ook volop in concurrentie met elkaar, om hun stad cultureel zo aantrekkelijk mogelijk te maken (van der Ark et.al. 2006, pp. 1408). Dit vormt volgens Marlet (2010b) een probleem voor groeikernen, omdat deze een gebrek hebben aan historisch erfgoed en cultureel aanbod.

Over het algemeen zijn steden in Nederland aantrekkelijk op het moment dat er veel culturele voorzieningen zijn en de stad een historische kern heeft. Met die culturele voorzieningen kunnen steden zich onderscheiden van andere steden. Men kiest voor een stad waar je ’s avonds spontaan kunt bedenken dat je naar het theater of een concert wil, ergens uit eten wil gaan of spontaan bedenkt een drankje te gaan drinken met vrienden. Dit worden ook wel walking cities genoemd. Dit zijn steden waar bewoners op loop- of fietsafstand van hun huis een gevarieerd aanbod aan cultuur, horeca en andere voorzieningen in de historische binnenstad kunnen bereiken (Marlet, 2010b, pp. 22).

Naast het feit dat cultuur van belang is voor de concurrentiepositie van een stad, is het culturele aanbod in een stad ook van belang voor de lokale economie. Daarnaast heeft cultuur 23

ook invloed op de leefbaarheid in wijken (zie figuur 2). Vastgesteld is namelijk dat hoog opgeleiden in wijken minder overlast en onveiligheid veroorzaken dan lager opgeleiden (Marlet en Woerkens, 2007b). Die hoog opgeleide klasse zorgt vervolgens weer voor meer werkgelegenheid in een stad, wat ook positief is voor de leefbaarheid. Een combinatie van investeringen in aanbod en deelname lijkt de beste oplossing omdat beide sterke interactie met elkaar vertonen.

Maatschappelijke effecten van kunst en cultuur in de stad

Deelname aan cultuur op jonge leeftijd verhoogt tevens de waarde die mensen op latere leeftijd toekennen aan de aanwezigheid van cultuur in de stad. Conform Marlet (2010b, pp. 30) levert investeren in deelname niet alleen de daaraan toegeschreven sociale effecten op, maar zal de waarde van de aanwezige cultuur in de stad op termijn kunnen worden vergroot.

Figuur 2: De maatschappelijke effecten van kunst en cultuur in de stad. Bron: Marlet (2010b, pp. 24)

Samenvattend: •

Een aantrekkelijke stad hoeft niet per definitie ook een groeiende stad te zijn zolang de stad maar ruimte biedt voor interactie tussen mensen, menselijk kapitaal en werkgelegenheid.

•

Daarnaast is ook de esthetiek van een historische omgeving van belang voor de keuze van een plek om elkaar te ontmoeten. Steden met breed scala aan cultuur zijn over het algemeen gezegend met een grotere voorraad menselijk kapitaal dan steden waar dit ontbreekt.

•

In steden waar een groter aanbod aan concerten en theatervoorstellingen wonen over het algemeen meer creatieve, hoog opgeleiden mensen, dan in steden waar minder culturele voorzieningen worden geboden. Dit is waar het ontbreekt in groeikernen en dus zou het logisch zijn dat gemeenten culturele voorzieningen naar de groeikernen brengen. De vraag blijft echter of deze dan aanslaan in groeikernen of dat er een ander fundamenteel probleem speelt in groeikernen.

24

2.3 Theorie over de voorzieningenstructuur in steden en New Towns

Het belang van een goede locatie wordt steeds belangrijker. Christaller (1933) beschouwt zijn in“central place theory” het systeem van nederzettingen waarbinnen het verzorgingsniveau een zekere hiërarchie vertoonde. In grotere steden was een veel ruimer aanbod aan producten beschikbaar dan in kleinere steden, en daar weer meer dan in dorpen. Bij de central place theory (1933) gaat het om het thuismarkteffect en de voordelen van een grote afzetmarkt. Zijn theorie is gebaseerd op twee fundamentele premissen. De eerste premisse is dat een consument een bepaalde maximum afstand heeft die zij/hij wil afleggen om een bepaald goed te kopen. Dit verschilt uiteraard per product. Men is immers eerder geneigd voor duurdere producten een langere afstand af te leggen dan voor de dagelijkse boodschappen. De tweede premisse heeft te maken met de minimale vraag die er moet zijn naar een bepaald product. Een product moet een minimale afzet bereiken wil een bedrijf winst kunnen maken. Bij producten die incidenteel aangeschaft worden door de consument is een groter marktgebied vereist dan bij producten die de consument dagelijks koopt. Nadeel van deze theorie is dat mensen in de realiteit niet evenredig verdeeld zijn over verschillende marktgebieden terwijl Christaller daar wel van uit gaat. De theorie van Christaller (1933) verklaart een hiërarchische ruimtelijke verspreidingsstructuur van voorzieningen, waarbij er sprake is van concurrentie tussen voorzieningen. De grootste steden hebben in deze theorie het grootste aantal voorzieningen met de hoogste marktdrempels. Deze aanname is, vanwege de sterk toegenomen mobiliteit echter aanvechtbaar. Immers voorzieningen in kleinere steden kunnen zich door specialisatie onderscheiden en aldus een grotere markt aantrekken dan enkel de eigen omgeving. Dit geldt in principe ook voor culturele voorzieningen. Volgens Henderson (1974) groeien steden omdat deze zich specialiseren in bepaalde sectoren en handel drijven met andere steden. Er wordt wel rekening gehouden met de interactie tussen steden, maar niet met de afstand tussen die steden, en ook niet met de interactie tussen steden en hun ommeland. In de geografische economie is de stad vooral overgeleverd aan zijn ligging. Niet de alleen de voorzieningen en structuur van een stad zijn belangrijk, ook de relatieve positie ten opzichte van andere steden bepaalt het succes van een stad (Marlet, 2010, pp. 33). Hierdoor is de Randstad zo populair bij de Nederlandse bevolking. De lonen liggen hier niet veel hoger dan in de periferie, maar er is wel een veel groter en gevarieerder banenaanbod waardoor mensen 25

meer kans hebben om een baan te vinden die bij hun past (Marlet, 2010, pp. 41). Ook is het voordeel van de Randstad dat men makkelijker van baan kan wisselen zonder gelijk te hoeven verhuizen, of juist dat de intergemeentelijke verhuiskansen groter worden.

Concurrentie tussen steden in Nederland hangt af van een aantal factoren. Niet elke stad of dorp zal even aantrekkelijk worden bevonden, want mensen hebben verschillende woonvoorkeuren. Nederlanders zullen niet snel verhuizen omdat ze in de ene stad voor dezelfde functie meer kunnen verdienen dan in een andere stad, geografische loonsverschillen zijn hier veel kleiner dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten. Tevens kunnen veel Nederlandse steden hun woningvoorraad niet of nauwelijks uitbreiden vanwege opgelegde bouwrestricties waardoor het aanbod niet aansluit op de vraag, wat leidt tot verdringing van bevolkingsgroepen. Ten slotte liggen steden in Nederland relatief dicht bij elkaar. Voordeel hiervan is dat Nederlanders een woonstad kunnen kiezen, vrij onafhankelijk van de stad waarin zij werken. Er heeft een ontkoppeling plaats gevonden van activiteiten, plaats en tijd waardoor ook de virtuele activiteiten en mobiliteit, patronen van huishoudens enorm zijn verandert (Schwanen et al, 2008). Er is geen sprake meer van één vaste plek, men is veel flexibeler. Men is niet enkel meer gebonden aan de werkplek, maar kan ook thuis of in de trein werken. Dit heeft mede te maken met de komst van de mobiele telefoon. Nadeel hiervan is dat men altijd bereikbaar moet blijven. Hier uit zou kunnen worden geconcludeerd dat eigenlijk alles vanuit huis geregeld kan worden, thuiswerken, thuisbezorgen, thuisbioscoop en persoonlijke contacten. Toch blijven mensen reizen, omdat het sociale wezens zijn; hier is “co-presence” heel belangrijk: Je kunt iets nog zo goed organiseren vanuit huis, toch gaat het niet lukken om mensen dit te laten doen, en dat is ook niet wenselijk. Face-to-face contact blijft zeer belangrijk. Als de locatie van werk niet meer van doorslaggevend belang is voor de woonlocatie gaan er andere factoren een rol spelen bij de keuze van een woonplaats. Men gaat in toenemende mate wonen daar waar de kwaliteit van de woonomgeving hoog is. Afstand naar werk wordt als steeds minder belangrijk ervaren (Marlet, 2010b, pp. 16). Waar wonen steeds minder het werken volgt, volgt werken wel steeds vaker het wonen. Dit heeft tot gevolg dat waar productieve werknemers gaan wonen, bedrijvigheid ook zal toenemen, en dus de werkgelegenheid.

26

Het is heel belangrijk voor een stad dat er voldoende kunst en cultuur is waar bewoners geestelijk verrijkt kunnen worden. Deze culturele voorzieningen moeten een locatie hebben in de stad die het voor bewoners van die stad mogelijk maakt om op loop- en fietsafstand van hun woning spontaan en ongepland gebruik te kunnen maken van het culturele aanbod (Marlet, 2010, pp. 339). Mensen hechten niet alleen waarde aan het feitelijke bezoek aan cultuur, ook al de eventuele mogelijkheid om van die cultuur te genieten is belangrijk. De aanwezigheid van cultuur heeft een optiewaarde. Men is dan bereid om, naast de gekochte kaartjes aan de kassa, extra belasting te betalen voor het in stand houden van een theater in de stad. Vanwege de optiewaarde en het consumentensurplus vinden mensen het belangrijk dat cultuur zich in de stad en/of woonomgeving bevindt, net als parken, goede scholen en veiligheid (Marlet, 2010b, pp. 26).

Samenvattend: •

Een consument heeft een bepaalde afstand die hij wil afleggen om een bepaald goed te kopen en er moet een minimale vraag zijn naar een bepaald product.

•

Steden groeien omdat zij zich specialiseren in bepaalde sectoren en omdat zij handel drijven met andere steden waardoor het consumptieaanbod breder wordt.

•

De ligging van een stad is van belang voor het succes van een stad. Niet alleen de voorzieningen en structuur bepalen het succes van een stad, ook de relatieve positie ten opzichte van andere steden bepaalt het succes van een stad.

•

Tot slot is de optiewaarde en het consumentensurplus belangrijk voor toekomstige bewoners van een groeikern. Mensen hechten niet alleen waarde aan het feitelijke bezoek aan cultuur, ook al de eventuele mogelijkheid om van die cultuur te genieten is belangrijk.

27

Hoofdstuk 3: Conceptueel model Een conceptueel model is noodzakelijk om inzicht te krijgen in de kennis die nodig is om de probleemstelling te analyseren. In het conceptueel model hieronder zijn vijf termen te zien die verbonden zijn met elkaar. Dit model vormt een afbakening voor het verdere onderzoek. Het uitgangspunt van dit onderzoek is dat de aantrekkelijkheid van groeikernen voor hoog opgeleide jong volwassenen beïnvloed wordt door het effect van de culturele voorzieningencultuur en het culturele voorzieningenaanbod in groeikernen. Deze zijn weer afhankelijk van de voorkeur voor- en het belang dat hoger opgeleide jong volwassenen hebben om zich ergens te vestigen. Het beleid dat een culturele voorziening treft om zich te manifesteren in een groeikern is ook van invloed op het aandeel hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen. In paragraaf 2.2 kwam al ter sprake dat cultuur in de stad niet alleen goed is voor de concurrentiepositie van een stad, maar ook voor het aantrekken dan wel behouden van hoger opgeleide jong volwassenen. Het is dus essentieel dat groeikernen een degelijk beleid voeren wat betreft culturele voorzieningen willen zij hoger opgeleide jong volwassenen behouden dan wel aantrekken. Ten slotte is er de concurrentie die groeikernen ondervinden van omliggende steden. Dit laatste is in grote mate het geval omdat in grote steden vaak meer werkgelegenheid is en er zijn daar meer culturele voorzieningen. Concurrentie met omliggende steden heeft directe invloed op het aantal hoge opgeleide jong volwassenen en het aandeel culturele voorzieningen in groeikernen.

Voorkeur/belang

Hoger opgeleide jong volwassenen

Beleid van culturele voorzieningen

Concurrentie met omliggende steden.

Culturele voorzieningen in de New Town

28

Hoofdstuk 4: Methodologie Dit onderzoek is er op gericht er achter te komen in hoeverre en hoe culturele voorzieningen zich actief richten op hoger opgeleide jong volwassenen, en in hoeverre en hoe deze culturele voorzieningen een instrument zijn voor de cityvorming van groeikernen. Hiertoe wordt zowel een kwalitatief als kwantitatief onderzoek uitgevoerd. Er is weinig informatie over dit specifieke onderwerp, vandaar dat er een verkennend onderzoek zal worden gedaan naar het probleem. 4.1 Onderzoeksvragen

De reeds benoemde hoofdvraag van dit onderzoek: “In hoeverre en hoe richten culturele voorzieningen zich actief op hoger opgeleide jong volwassenen in New Towns en waar is dat van afhankelijk?” zal stapsgewijs worden beantwoord aan de hand van een drietal deelvragen.

1. Hoe is de huidige en relatieve ontwikkeling van hoog opgeleide jong volwassenen in New Towns en wat is het beleid van New Towns in dit kader? 2. In welke mate is het huidige aanbod van culturele voorzieningen in New Towns gericht op hoog opgeleide jong volwassenen? 3. Wat is het effect van concurrerende culturele voorzieningen in de omgeving van New Towns? 4.2 Keuze van de cases

In dit onderzoek zal de focus liggen op culturele voorzieningen, met name theaters, en in hoeverre deze ertoe bijdragen een aantrekkelijke woonomgeving te vormen voor nieuw te vestigen hoog opgeleiden. Niet elke groeikern in Nederland kan in dit onderzoek worden meegenomen bij het beantwoorden van de vragen hierboven. Daarom is er gekozen een afbakening te maken van een vijftal groeikernen in Nederland: Almere, Alphen aan de Rijn, Lelystad, Purmerend en Zoetermeer. Gekozen voor juist deze groeikernen is omdat deze groeikernen elk concurrerende culturele centra (grote steden) om zich heen heeft en zij variëren elk aanzienlijk in omvang. Zoetermeer en Alphen aan de Rijn zullen samen worden genomen, omdat beide meer in de rook van Den Haag liggen. Lelystad is typisch een 29

voorbeeld van een groeikern die ietwat uit de route ligt, aangezien Lelystad niet veel concurrerende andere (grote) steden om zich heen heeft. Utrecht en Amsterdam zijn overigens de grote steden die wel van invloed kunnen zijn op het woon-werk en voorzieningenaanbod van mensen uit Almere. Purmerend is als groeikern een apart geval. Het heeft wel een historische kern en net als Lelystad geen nabije grote steden. Purmerend kan daarom worden gezien als zijnde controlegroep. Dit om te controleren wat de invloed is van storende factoren bij vergelijkend onderzoek. Vervolgens wordt er bij de gekozen groeikernen wel rekenschap gehouden wat betreft verschil in de bevolkingsgroei, bevolkingssamenstelling, woningvoorraad, kwaliteit woonomgeving, het opleidingsniveau en leeftijdscategorieën. 4.3 Onderzoeksmethode

Dit onderzoek heeft de vorm van een case study. Deze methode analyseert intensief en gedetailleerd het onderzoeksthema in specifieke situaties (Bryman, 2008, pp. 52), in dit geval het aanbod en aandeel van theaters in de gekozen groeikernen. Er zal een poging worden gedaan om de context van theatervoorzieningen en hoe deze zich manifesteren in groeikernen beter te begrijpen. Gekeken zal worden in hoeverre theatervoorzieningen bijdragen aan de aantrekkelijkheid van groeikernen waardoor hoog opgeleide jong volwassenen zich vestigen in groeikernen. De vijf cases zullen aan de hand van literatuur en afgenomen interviews worden geanalyseerd en beoordeeld op acht verschillende punten, zijnde: beleid, bewoners en/of bezoekers, culturele voorzieningen, kaartverkoop, klantenbestand, programmering, promotie en overig.

In hoofdstuk 6 zullen de vijf groeikernen uitgebreid worden beschreven en beoordeeld aan de hand van deze acht kenmerken waarna zij met elkaar zullen worden vergeleken. Hieruit zal een resultaat vloeien waarmee de hypothese die eerder naar voren is gekomen zal worden bevestigt of ontkracht.

4.4 Interviews

Om een duidelijk beeld te krijgen van de culturele voorzieningen in groeikernen en de aantrekking hiervan op hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen zullen semigestructureerde interviews worden afgenomen bij de grote theaters van de desbetreffende 30

groeikernen. Door middel van deze interviews wordt dieper in gegaan op de achterliggende redenen voor hoog opgeleide jong volwassenen om zich ergens te vestigen. In totaal zijn er vijf semi-gestructureerde interviews afgenomen, die elk om en nabij het uur duurde. In Almere, Alphen aan de Rijn, Lelystad en Zoetermeer is het interview afgenomen met de directeur van het desbetreffende theater, in Purmerend is gesproken met het hoofd van de afdeling marketing en publiciteit. De vragen die zijn gesteld zijn terug te vinden in bijlage 1. In bijlage 2 is tevens een lijst opgenomen van de personen die gedurende dit onderzoek zijn geïnterviewd. 4.5 Analyse van de interviews Voor het verwerken en coderen van de afgenomen interviews wordt gebruik gemaakt van de CAQDAS analyse methode (Bryman, 2008, pp. 565). Deze zal met behulp van het analyse programma atlas.ti een beeld geven van het onderzoek en met de uitkomst van deze analyse kan een conclusie worden getrokken die nodig is voor het beantwoorden van de hoofdvraag. De vijf afgenomen en uitgeschreven interviews zijn ingevoerd in het programma atlas.ti en opgedeeld in een achttal groepen. Deze groepen worden “families” genoemd in het programma atlas.ti. In bijlage 9 is een schema opgenomen van de families en de bijbehorende codes. Belangrijk om te vermelden is dat binnen elk interview is gekeken of een zin/woord positief , neutraal of negatief is. De acht groepen die zijn gevormd hebben het conceptuele model als basis, omdat dit model de belangrijkste verbindingen geeft die van belang zijn voor dit onderzoek. Deze groepen zijn verder onderverdeeld in sub-onderwerpen om zo nog specifieker aan te tonen wat de overeenkomsten en verschillen zijn binnen de vijf groeikernen. De eerste groep beleid, heeft als sub-onderwerpen: cultuur en educatie, business club, crisis en bezuinigingen, doelgroepenbeleid en voorstellingen. Alle zinnen of woorden in de afgenomen interviews die met behulp van atlas.ti zijn gecodeerd, worden op deze manier gefilterd zodat alleen de zinnen of woorden overblijven die uiteindelijk iets te maken hebben met deze groep. De tweede groep bewoners en of bezoekers. Deze hoofdgroep heeft vier sub-onderwerpen namelijk: creatieve klasse, hoger opgeleide jong volwassenen, kinderen en basisschool, en

31

vergrijzing. Ook hier worden met behulp van atlas.ti de zinnen of woorden die raakvlakken hebben met deze termen uitgefilterd. De derde groep culturele voorzieningen heeft als sub-onderwerpen: bibliotheek, bioscoop, cultureel centrum en theater. Bij alle interviews worden ook hier met behulp van atlas.ti de zinnen of woorden die raakvlakken hebben met deze termen uitgefilterd. De vierde groep kaartverkoop heeft de sub-onderwerpen: afblazen voorstelling, uitnodigen van familie en verplaatsen naar kleinere zaal. Deze groep hangt samen met groep vijf klantenbestand. Groep vijf klantenbestand die als sub-onderwerpen heeft: gaat bijna nooit, gaat naar theater buiten groeikern, gaat regelmatig en gaat zeer vaak. Groep zes programmering met als sub-onderwerpen: inhoudelijke voorstellingen, kindervoorstellingen en populaire voorstellingen. Groep zeven promotie, met als sub-onderwerpen: brochure, korting, krant, smartphone app, sociale media, nieuwsbrieven en websites. Deze groepen hebben veel overlappingen maar zijn toch in aparte groepen verdeeld omdat het voor het coderen handiger was zo een overzichtelijke analyse te kunnen maken. Maar eigenlijk zijn de laatste vier groepen niet los van elkaar te zien. De kaartverkoop hangt immers af van de programmering van een theater, en daaruit vloeit dan weer voort dat een theater een breed klantenbestand heeft of dat zij juist veel aan marketing moet doen om mensen naar het theater te trekken. Ten slotte is er de groep overig die als sub-onderwerpen heeft: aantal bezoekers, belang van culturele voorzieningen, concurrentie, gevoel voor avondje uit, historische kern, horeca, nabijheidsfactor, organisatie, reden van theaterbezoek, relatie opleiding vs. culturele voorzieningen, samenwerken, stigma en verschil in wijk met betrekking tot opleidingsniveau. Na het coderen van al deze verschillende groepen en hun sub-onderwerpen is er een uitdraai gemaakt met de gefilterde uitkomst en op basis van die uitkomsten zijn twee schema’s gemaakt. Het eerste schema is opgedeeld in de acht hoofdgroepen. Op de y-as en op de x-as staan de vijf groeikernen die voor dit onderzoek gebruikt zijn. Per hoofdgroep is gekeken of 32

beleidsmakers van de theaters in het interview positief, negatief of neutraal zijn ten aanzien van het beleid dat nu wordt gehandhaafd in theaters. Wordt er even vaak iets positiefs als negatiefs gezegd dan is die groep gekenmerkt met de kleur geel, die staat voor neutraal. Is men overwegend positief krijgt de groep een groene kleur, en is men overwegend negatief ten aanzien van het theaterbeleid dan is deze rood gekleurd. Het tweede schema is specifieker van aard. Hier worden wederom alle acht de hoofdgroepen genoemd op de y-as en de relevante groeikernen op de x-as, maar nu wordt er specifiek per sub-onderwerp gekeken of er in de interviews positief, negatief of neutraal tegen het onderwerp wordt aangekeken. Met behulp van deze twee schema’s is in één oogopslag duidelijk waar men positief over is, wat beter zou kunnen maar wat toch functioneert of waar echt verbetering in zou moeten komen wil men hoger opgeleide jong volwassenen trekken naar groeikernen. Dit zal in de deelvragen die nu volgen verder worden toegelicht.

33

Hoofdstuk 5: Beleid in groeikernen In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de eerste deelvraag van dit onderzoek: Hoe is de huidige en relatieve ontwikkeling van hoog opgeleide jong volwassenen in New Towns en wat is het beleid van New Towns in dit kader?

Jong volwassenen tussen de 25 en 35 jaar oud die op zoek zijn naar een plek met veel ruimte en groen, waar woningen worden aangeboden tegen een relatief lage prijs zijn op papier perfecte klanten voor groeikernen. In dit hoofdstuk (paragraaf 5.1) zal worden besproken wat de huidige situatie is van het aantal hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen en hoe deze zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Dit is interessant omdat Nederland zich de laatste jaren heeft ontwikkeld als land met een zeer hoog opleidingspercentage, zowel op HBO niveau als op WO niveau. In 2005 was het aantal studenten met ongeveer 560.000 bijna het tienvoudige van het aantal in 1950. Daarnaast wordt ingegaan op het beleid dat rond New Towns gevoerd is. Te beginnen met het groeikernen (paragraaf 5.2) daarna de compacte stad (paragraaf 5.3) gevolgd door de huidige situatie van groeikernen (paragraaf 5.4) en tenslotte de beleidsfocus voor de toekomst (paragraaf 5.5). 5.1 Relatieve ontwikkeling van hoog opgeleide jong volwassenen in New Towns ten opzicht van Nederland.

Nederland heeft zich de afgelopen vijftig jaar ontwikkeld tot een land met bijna 17 miljoen inwoners zie figuur 3. Nederland is ten opzicht van 1960 qua inwonersaantal met zo’n 47% gestegen. Amsterdam heeft sinds 1960 een stijging meegemaakt van 19%. In de figuur hieronder is duidelijk te zien dat de groeikernen sinds het begin rond 1960 zich hebben ontwikkeld tot steden met een groot inwonersaantal, maar toch blijven deze groeikernen fors achter met de stedelijke groei zoals in Amsterdam. Niet per definitie wat betreft het inwonersaantal maar wel wat culturele voorzieningen betreft. In de afgelopen dertien jaar is het inwonersaantal van Amsterdam 9.3% gestegen wat relatief gezien niet een enorme stijging is. Dit heeft er ook mee te maken dat Amsterdam bijna geen uitbreidingsmogelijkheden heeft. Almere is qua inwonersaantal in de afgelopen dertien jaar met 35% gestegen, Alphen aan de Rijn kende een groei van 4.2%. Lelystad heeft 20% meer 34

inwoners ten opzichte van 2000. Purmerend zag haar inwonersaantal groeien met 12.7% en Zoetermeer heeft ten opzichte van 2000 een groei van 12% gekend wat betreft het aantal inwoners. Absolute bevolkingsgroei in Nederland van 1960 tot 2013. 1960

1980

2000

2013

11.417.254 669.602 24.292

14.091.014 716.967 6.632 51.780

15.863.950 731.289 142.797 69.928

16.788.113 799.442 193.156 72.853

10.028 9.000

38.970 32.565 63.832

63.120 70.274 109.936

75.787 79.267 123.100

ontwikkeling bevolkingsgroei in absolute getallen Nederland Amsterdam Almere Alphen aan de Rijn Lelystad Purmerend Zoetermeer

Figuur 3: Absolute ontwikkeling bevolkingsgroei in Nederland. Samengesteld uit bronnen: CBS (2013), Gemeente Amsterdam (2013) Gemeente Alphen aan de Rijn (2012) Gemeente Almere (2013) Gemeente Lelystad 2013) Gemeente Purmerend (2012) en Gemeente Zoetermeer (2013). Aangepast: Tessa van Voorthuizen.

In Nederland is 6.2% tussen de 25 en 35 jaar oud. Het aandeel jong volwassenen in Amsterdam is 27.1% wat gezien de omvang van Amsterdam relatief veel is. Almere en Lelystad kennen elk ook een groot percentage jong volwassenen, respectievelijk 28% en 26%, terwijl Zoetermeer en Alphen aan de Rijn achterblijven wat jong volwassenen betreft. Daar kent men een grote mate van vergrijzing (zie figuur 4).

Absolute en relatieve aantal jong volwassenen in Nederland (2012) 2012 Nederland Amsterdam Almere Alphen aan de Rijn Lelystad Purmerend Zoetermeer

25-34 in absolute getallen 1.011.311 216.791 26.421 9.435

25-34 relatief (%) 6.2% 27.1% 28% 13%

19.704 8.717 15.156

26% 16.8% 12.3%

Figuur 4: aantal jong volwassenen in Nederland, absoluut en relatief. Samengesteld uit bronnen: CBS (2013), Gemeente Amsterdam (2013) Gemeente Alphen aan de Rijn (2012) Gemeente Almere (2013) Gemeente Lelystad 2013) Gemeente Purmerend (2012) en Gemeente Zoetermeer (2013) . Aangepast: Tessa van Voorthuizen.

35

Nederland heeft sinds 1960 een enorme vlucht genomen wat betreft het aandeel hoger opgeleiden in de beroepsbevolking (zie figuur hieronder) en de prognose is dat deze in de komende jaren zal blijven stijgen. De huidige ontwikkeling van het aantal hoog opgeleide jong volwassenen ligt relatie hoger in steden van de Noordvleugel van de Randstad en het aandeel hoog opgeleide jong volwassenen in groeikernen ligt aanzienlijk lager (zie bijlage 3).

Aandeel van hoger opgeleiden in de beroepsbevolking, met een prognose tot 2020.

Figuur 5: Aandeel hoger opgeleiden in Nederland Bron: Trendsinbeeld (2013)

Van de vijf groeikernen dit in dit onderzoek zijn betrokken heeft Zoetermeer het hoogste percentage hoog opgeleiden van de beroepsbevolking, namelijk 33%. Daarna volgt Lelystad, gevolgd door Almere. Alphen aan de Rijn bekleedt de vierde positie en van de beroepsbevolking in Purmerend is maar 19% hoger opgeleid, zie de figuur 6. In de geraadpleegde bronnen was nergens specifiek te vinden wat het opleidingsniveau is van de jong volwassenen. Vandaar dat wordt aangenomen dat een kleiner aandeel jong volwassenen een indicatie is dat er ook een kleinere groep hoog opgeleide jong volwassenen in die gemeente is.

36

Opleidingsniveau in percentage van de beroepsbevolking (2012) Opleidingsniveau in % Nederland Almere Alphen aan dr Rijn Lelystad Purmerend Zoetermeer

Laag

Midden

Hoog

22 24.9 32 24 39 32

43 44.9 44 45 42 35

35 30.2 24 31 19 33

Figuur 6: Opleidingsniveau in percentage van de beroepsbevolking van Nederland Samengesteld uit bronnen: CBS (2013), Gemeente Amsterdam (2013) Gemeente Alphen aan de Rijn (2012) Gemeente Almere (2013) Gemeente Lelystad 2013) Gemeente Purmerend (2012) en Gemeente Zoetermeer (2013). Aangepast: Tessa van Voorthuizen.

Samenvattend: •

Relatief gezien is er sprake van ondervertegenwoordiging van het aandeel hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen.

•

Wel is er een positieve groei zichtbaar van het aantal inwoners naar groeikernen toe, voor Almere en Lelystad hebben de afgelopen dertien jaar met respectievelijk 35% en 20% een forse groei gekend.

5.2 Groeikernenbeleid Na de Tweede Wereldoorlog werd Nederland geconfronteerd met een enorme bevolkingsgroei en was er een groot tekort aan woningen. Tevens was de bevolkingsgroei in Nederland niet evenredig verdeeld. In het westen van het land ontstond een economisch kerngebied; velen waren bang voor overbevolking van de grote steden. Er ontstond het zogeheten groeikernenbeleid: geen concentratie van de bevolking maar ook geen suburbane spreiding van de bevolking, zie figuur 7 (Ostendorf en Musterd, 1996, pp. 93). Het doel van het groeikernenbeleid lag in de verbetering van de kwaliteit van de woonsituatie van de huidige bewoners in steden, vooral in groeikernen (Ostendorf en Musterd, 1996, pp. 94). Dit beleid was gericht op het ontwikkelen van een aantal economisch zelfstandig functionerende nieuwe steden zoals Lelystad, Purmerend en Almere. De gedachte was dat de open ruimte tussen de stedelijke gebieden aldus gemakkelijker behouden zou kunnen blijven (Ostendorf en Musterd, 1996, pp. 94). Dit beleid sloeg niet aan zoals men gehoopt had, mede door de oliecrisis (1973, 1979). Door de oliecrisis werd het reizen duurder waardoor er een teruglopende vraag was naar nieuwbouw woningen. Aanhoudende economische onzekerheid 37

leidde tot verstarring en leegstand in de woningmarkt (Ostendorf en Musterd 1996, pp. 94) en zorgde ervoor dat er veel minder koopwoningen en meer sociale huurwoningen werden gebouwd dan de bedoeling was (Planbureau voor de Leefomgeving, 2012, pp. 12). Hierdoor werden veel minder welvarende bewoners aangetrokken tot de groeikernen. De kwaliteit van de openbare ruimte werd ook negatief beïnvloed door de crisis.

De Randstad en het Groene hart

Figuur 7: De Randstad en het Groene hart. De besproken groeikernen in dit onderzoek zijn met rood aangegeven. Bron: Ostendorf en Musterd, 1996, pp. 93.

Men bleef zich inzetten voor ontwikkeling van werkgelegenheid in de groeikernen, om zo ook meer inwoners te trekken, alleen bleef de werkgelegenheid in groeikernen achter waardoor er een sterke toename was van forensisme over betrekkelijk grote afstand, met als gevolg fileproblemen in de Randstad. Ook was er een grote werkloosheid binnen de groeikernen, waar vooral vrouwen de dupe van waren. Een reactie hierop was het beleid van de compacte stad.

38

Samenvattend: •

Er was een woningnood in Nederland door de enorme bevolkingsgroei na de Tweede Wereldoorlog.

•

het groeikernenbeleid zorgde ervoor dat er geen concentratie van de bevolking kwam, maar ook geen suburbane spreiding.

•

Men bleef zich inzetten voor de ontwikkeling van werkgelegenheid in de groeikern maar heeft zich niet ingezet voor het aantrekken van hoger opgeleide jong volwassenen naar de groeikernen toe.

5.3 De compacte stad

Het idee was om nieuwe locaties voor woningen en werkgelegenheid te realiseren, direct tegen de stad aan en in directe nabijheid van voorzieningen en openbaar vervoer. Tevens moest de stedelijke bevolking ‘evenwichtiger’ van samenstelling worden door een toename van mensen met een hoog inkomen, de hoger opgeleide jong volwassenen. Er kwamen theaters en musea, winkelcentra en andere culturele voorzieningen. In Almere is zelfs een geheel nieuw stadshart aangelegd. Op deze manier zijn groeikernen uitgegroeid tot compacte, suburbane gebieden die vrijwel allemaal belangrijke voorzieningen op loop- en of fietsafstand hebben.

Het gevolg van deze uitbreiding bracht ook met zich mee dat er een spontane verstedelijking plaats vond in sociaal-economisch en sociaal-cultureel opzicht. Er ontstond een enorme instroom van onder meer allochtone bewoners uit grote steden, die zich soms kenmerken door een andere levenswijze en afwijkend gebruik van de collectieve ruimte (Planbureau voor de leefomgeving, 2012, pp. 13). Het doel om groeikernen meer stedelijkheid te geven om deze aantrekkelijk te maken voor hoog opgeleide jong volwassenen heeft hierdoor niet het gewenste resultaat op geleverd.

Samenvattend: •

Bij het beleid van de compacte stad ging men zich wel richten op het aantrekken van hoger opgeleide jong volwassenen. De stad moest immers evenwichtiger en vitaler worden, en om dit te realiseren was het beleid om de hoger opgeleiden te trekken, door middel van culturele voorzieningen in de stad. 39

•

Negatief in deze visie was de toestroom van laagopgeleiden allochtonen uit steden, die zich kenmerkten door een andere levenswijzen en het afwijkende gebruik van de collectieve ruimte.

•

Net als het groeikernenbeleid is het beleid van de compacte stad niet uitgepakt zoals beleidsmakers dat graag hadden gezien. De toestroom van hoger opgeleide jong volwassenen bleef uit.

5.4 De huidige situatie van groeikernen In de meeste groeikernen is sprake van een toename van het aantal uit grote steden afkomstige ouderen en bejaarden. Jonge gezinnen blijven vaak in de stad achter. Dit komt door een aantal push- en pullfactoren. Voor ouderen kan het een reden zijn om naar groeikernen te verhuizen dat naast hun woonsituatie, er een toename is van criminaliteit in de stad en sociale veranderingen in de woonomgeving. Groeikernen vormen een alternatief omdat zij relatief goedkope woningen aanbieden en daardoor voor ouderen toegankelijk zijn (Jobse et.al. 1991, pp. 154). Groeikernen hebben echter op stedelijk niveau te maken met een aantal problemen. Het aanbod van centrumvoorzieningen en de ontwikkeling van het stadscentrum houdt de groei van de bevolking niet bij. Grote nieuwe woonwijken kunnen zeer saai en gelijkvormig zijn, en de leefbaarheid kan een negatieve spiraal laten zien. Groeikernen hebben voor buitenstaanders geen duidelijke identiteit en soms zelfs een negatief imago. Vooral jongeren trekken weg uit de groeikernen om elders te studeren en zich te ontplooien. Hierdoor verlaat kennis het gebied. In Nederland zijn er ongeveer 1 miljoen studenten, wat 6% van de totale Nederlandse bevolking is. De ruimtelijke spreiding hiervan is echter enorm scheef. Dit komt omdat er in groeikernen enkel MBO instellingen zijn, waardoor jongeren die een HBO- of een WO opleiding doen, vaak moeten verhuizen naar de grote steden waar deze instellingen te vinden zijn. Het wegtrekken van jongeren zorgt voor een onevenwichtige bevolkingsopbouw en is op termijn slecht voor de vitaliteit van groeikernen (Ministerie van VROM, 2010, pp. 22). 5.5 Toekomst Er wordt met veel goede moed naar de toekomst gekeken. Men wil van groei naar beheer, om het nieuwe stedenbeleid duurzaam en vitaal te maken, en van wonen naar leven. De 40

doorontwikkeling van centrumvoorzieningen zal enorm belangrijk worden voor de toekomst van groeikernen. Voorzieningen zorgen immers voor binding met de stad, een betere leefbaarheid en bovendien meer werkgelegenheid (Ministerie van VROM, 2010, pp. 15). In groeikernen ontbreekt het vaak aan vervolgonderwijs, grote musea, speciaalzaken, theaters etcetera waardoor groeikernen een lagere waardering krijgen. Het centrum van een stad mist voorzieningen waardoor deze minder aantrekkelijk wordt diverse groepen, met name jongeren. Zonder voorzieningen krijgt een stad geen eigen identiteit, en krijgen bewoners geen binding met de stad.

De werkgelegenheid in de groeikernen en de omvang van de groei van de creatieve industrie nemen conform Florida (2002) niet een zodanig sterke vlucht als in eerste instantie werd gedacht. Dit hangt waarschijnlijk samen met het middelmatige opleidingsniveau van bewoners in groeikernen. In Almere is zelfs sprake van een dalend gemiddelde met 10% voor het opleidingsniveau van kinderen ten opzichte van hun ouders (Ministerie van VROM, 2010, pp. 22). Om dit imago te veranderen, en om meer creativiteit naar de groeikernen te brengen, moet men zich richten op het geschikt maken van de omgeving voor creatieve activiteiten, met als hoofddoel het bedrijfsleven te voorzien van nieuwe talenten en de sociale opbouw van de stad evenwichtiger te maken (Ministerie van VROM, 2010, pp. 23). 5.6 Conclusie

Getalsmatig is er sprake van ondervertegenwoordiging van het aandeel hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen. Beleidsmatig is er eigenlijk pas recent aandacht voor het belang van de groep hoog opgeleide jong volwassenen voor de economie van de groeikern. De doorontwikkeling van het stadscentrum zal enorm belangrijk worden voor de toekomst van groeikernen. Het stadscentrum en haar voorzieningen zorgen immers voor binding met de stad, een betere leefbaarheid en bovendien voor meer werkgelegenheid. Ook moeten groeikernen zich richten op het uitbreiden van culturele voorzieningen om meer creativiteit naar groeikernen te trekken.

41

Hoofdstuk 6: Het culturele aanbod In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de tweede deelvraag van dit onderzoek: In welke mate is het huidige aanbod van culturele voorzieningen in New Towns gericht op hoog opgeleide jong volwassenen? Om het effect van podiumkunsten verder te onderzoeken is het onderzoek specifiek gericht op vijf groeikernen; Almere, Alphen aan de Rijn, Lelystad, Purmerend en Zoetermeer. Het conceptueel model (hoofdstuk 3) is daarbij het kader voor dit onderzoek. Om de vraagstelling nader te onderzoeken zijn semi-gestructureerde interviews gehouden met bestuurders van culturele voorzieningen. In de gestelde vragen wordt ingegaan op aspecten van de relatie tussen het aanbod van culturele voorzieningen in groeikernen en belangstelling van en voor hoog opgeleide jong volwassenen. De onderscheidde aspecten zijn: •

Beleid

•

Bewoners

•

Culturele voorzieningen

•

Kaartverkoop

•

Klantenbestand

•

Programmering

•

Promotie

•

Overig

In paragraaf 6.1 (paragraaf 6.1.1 – 6.1.5) wordt per stad een kwalitatieve beschrijving op basis van de interviews gegeven. In paragraaf 6.1.1 is een interview afgenomen met interimdirecteur Hans Kraaijeveld. Hiernaar wordt verwezen als interview 1. In paragraaf 6.1.2 komt het theaterbeleid van Alphen aan de Rijn aan bod. Gesproken is met directeur Marc van Kaam (interview 2). Het derde interview dat voor dit onderzoek is afgenomen, is met Jan Gras, directeur van het Agora theater te Lelystad (interview 3). Het vierde interview is afgenomen met Ilja Frie, hoofd marketing en publiciteit van het theater in Purmerend (interview 4). Ten slotte is er gesproken met Peter Voorbraak, directeur van het Stadstheater te Zoetermeer (interview 5). Een transcript van de volledige interviews is te vinden in de bijlages 4 - 8.

42

Daarna volgt paragraaf 6.2 waar een systematische vergelijking wordt getrokken tussen de groeikernen, resulterend in paragraaf 6.3, de conclusie. In de conclusie wordt getracht een zo accuraat mogelijk beeld te krijgen van het huidige aanbod culturele voorzieningen in groeikernen en in welke mate zij gericht zijn op hoog opgeleide jong volwassenen. 6.1 De groeikernen In de subparagrafen hieronder zal per groeikern dieper in worden gegaan op het huidige aanbod culturele voorzieningen en in hoeverre zij zich richten op hoog opgeleide jong volwassenen. 6.1.1 Almere

In hoofdstuk 5 is naar voren gekomen dat Almere relatief laag scoort op het gebied van culturele voorzieningen. Hierdoor blijft de groei van de stedelijke voorzieningen achter bij de absolute groei van het aantal inwoners. Conform de structuurvisie (Gemeente Almere, 2009) is Almere er op gericht met grotere evenementen een breder publiek te trekken, met name vanuit de omliggende regio’s. Op deze manier probeert de gemeente Almere de stad aantrekkelijker te maken en wordt er een poging gedaan om het negatieve stigma die Almere heeft om te buigen. Niet alleen zullen culturele voorzieningen bijdragen aan de aantrekkelijkheid van Almere, ook zullen evenementen en culturele voorzieningen voor de economie van Almere belangrijk zijn. De Schouwburg van Almere is één van de culturele voorzieningen die Almere aantrekkelijk zou moeten maken. Verder valt te denken aan de poging die Almere doet om de nieuwe Nederlandse schaatstempel binnen de gemeentegrenzen te krijgen. Op foto 1 is de Schouwburg Almere te zien. De Schouwburg is gelegen nabij het centrum van Almere Stad, met uitzicht over het Weerwater. Dit gebouw is ontworpen door Kazuyo Sejima en Ryue Nishizawa, van het Japanse architectenbureau SANAA, en kenmerkt zich door eenvoud en rechte strakke lijnen. Het gebouw telt drie theaterzalen: een grote zaal met bijna 1000 plaatsen, een middelgrote zaal met 350 plaatsen en een kleine zaal waar 150 man publiek in past. Het gebouw is sinds september 2007 open en per jaar komen er zo’n 80.000 bezoekers (Schouwburg Almere, 2013).

43

Schouwburg Almere

Foto 1: Schouwburg in Almere, eigen foto.

Waar vroeger de aanwezigheid van grondstoffen de reden was voor een bedrijf om zich ergens te vestigen gaat het nu voor bedrijven in Almere om aantrekkelijke plaatsen waar mensen graag wonen. Kennisintensieve dienstverlening vraagt om hoger opgeleide mensen en die vragen op hun beurt om een culturele omgeving. Conform Hans Kraaijeveld (interview 1) is er wel degelijk een relatie tussen het niveau van culturele voorzieningen en de aantrekkelijkheid van een stad, zeker ook voor het bedrijfsleven. De Schouwburg van Almere heeft een heel laag bezoekersaantal, in verhouding tot het landelijk gemiddelde. Op een stad met een omvang van zo’n 200.000 inwoners trekt het theater jaarlijks 80.000 bezoekers. Dit is ook onderzocht door TNS nipo (2013) en daar is uitgekomen dat 49% van de cultuur consumptie van de Almeerders buiten Almere plaats vindt, en zelfs 53% van het theaterbezoek valt buiten Almere. Uit onderzoek is gebleken dat men vooral naar Amsterdam gaat, vanwege de grotere variatie in aanbod. Aan de andere kant komen ook weer mensen uit Gooi-Noord en Amsterdam naar Almere toe als er in hun eigen stad een voorstelling is uitverkocht. Ondanks het vele communiceren met de bewoners van Almere zit de Schouwburg volgens Hans Kraaijeveld (interview 1) niet in de brainpositie van de Almeerders. Men probeert daar veranderingen in te brengen, door bijvoorbeeld te kijken naar de sociale atlas. Per wijk wordt gekeken waar in Almere de theaterbezoekers zitten zodat men daar het theater beter kan promoten. 44

Er is heel duidelijk een relatie tussen het opleidingsniveau van de bewoners en hun culturele consumptie. In de oudere wijken van Almere wonen over het algemeen de “minder bedeelden” en daar komt dan ook weinig publiek vandaan voor het theater. Om toch een zo breed mogelijk publiek te trekken heeft de Schouwburg een beleidsplan opgesteld met als credo “Schouwburg Almere doet een goed bod”. Bod staat voor“Beleven, Ontmoeten, Delen”. Het nadeel van groeikernen en hun culturele voorzieningen is dat zij in tegenstelling tot steden zoals Groningen en Utrecht geen rijksuitkering krijgen voor het onderhoud van culturele voorzieningen. Men probeert er dan ook van alles aan te doen om de drempel van het theater te verlagen, alleen lukt dat tot op heden nog niet zo goed. Ondanks de matige populariteit van het theater weet de Schouwburg volle zalen te trekken met optredens van Najib Amhali en Veldhuis & Kemper. Kaartjes voor voorstellingen die artistiek inhoudelijker zijn worden lastiger verkocht. Dit heeft alles te maken met de demografische samenstelling van Almere. Het theater trekt het meeste publiek in de sector senioren cultuurliefhebbers. Dat is echter maar 13% van de Almeerders. 60% van de bewoners van Almere bestaat uit mensen met jongere kinderen, deze groep gaat slechts af en toe naar de populaire theatervoorstellingen. Zeker nu Nederland geteisterd wordt door de crisis. Volgens Hans Kraaijeveld (interview 1) gaan mensen die vroeger relatief vaak naar het theater kwamen, nu hooguit twee keer per jaar naar het theater. De hoger opgeleide jong volwassenen die zich in Almere hebben gevestigd kampen ook met praktische drempels zoals oppas en tijdgebrek. Ook het koopgedrag is drastisch veranderd. Hans Kraaijeveld (interview 1) legt uit dat wanneer vroeger de brochure uit kwam voor het nieuwe seizoen, 80% van de voorstellingen al binnen drie á vier weken verkocht was. Dat had twee grote voordelen: het theater kreeg meteen een hoop geld binnen, wat gunstig was voor de liquiditeit, én het theater hoefde weinig te doen aan marketing om de overige 20% van de kaarten te verkopen. Nu ligt het percentage voorverkochte kaartjes nog maar rond de 30% waardoor theaters zowel minder geld binnen krijgen als meer moeten doen aan marketing.

De Schouwburg van Almere voert een actief marketingbeleid. Per doelgroep kijkt de marketingafdeling waar de persoonlijke voorkeur ligt en waar de drempels liggen zodat er doelgroepgericht aan marketing kan worden gedaan. Niet alleen door middel van de jaarlijkse brochure, maar ook door gebruik te maken van sociale media en is er een speciale theater-app 45

in ontwikkeling waarmee pushberichten kunnen worden gestuurd naar potentiële klanten. Ook wordt er hard gewerkt aan het ontwikkelen van een CRM-systeem (Custom Relation Marketing). Het idee hierachter is om zoveel mogelijk data van je klanten te verzamelen, om die dan vervolgens zo specifiek mogelijk te kunnen benaderen. Hoe doeltreffender men anticipeert op de behoefte van potentiële klanten, hoe doelmatiger het is voor een organisatie met als uiteindelijke doel: meer mensen trekken naar het theater.

Om jong volwassenen naar het theater te trekken, probeert de Schouwburg het gedrag van de theater bezoekers te beïnvloeden door een aantrekkelijke horecagelegenheid in het theater te plaatsen, waar na de voorstelling ook de artiesten komen. Ook probeert de Schouwburg mensen ervan bewust te maken wat cultuur nou is. Het theater is samen met directies en instellingen bezig om een infrastructuur op te zetten in samenwerking met het onderwijs, waarbij cultuur van de peutertijd tot het voortgezet onderwijs wordt gestimuleerd. Er worden per leerjaar verschillende activiteiten aangeboden, waarbij primair de culturele voorzieningen centraal staan, om zo in de brainpositie van de jeugd te komen die de toekomst van Almere moet vormen. 6.1.2 Alphen aan de Rijn

Alphen aan de Rijn is een groeikern in Zuid-Holland en met de toenemende vergrijzing in Alphen aan de Rijn is het van groot belang dat er gewerkt wordt aan het ontwikkelen van culturele voorzieningen. Cultuur vergroot immers de aantrekkingskracht van een stad en stimuleert op die manier de lokale economie. Door te investeren in podiumkunsten, musea, festivals en erfgoed wordt ook de jeugd in contact gebracht met cultuur. Cultuureducatie wordt als belangrijk speerpunt gezien in de cultuurvisie van Alphen aan de Rijn. Tevens komt uit de Cultuurvisie Alphen aan de Rijn (2012) naar voren dat er het beste kan worden geïnvesteerd in het theater omdat deze de eigen inwoners bedient en dit de aantrekkelijkheid van de stad voor (toekomstige) bewoners, en indirect voor bedrijven, versterkt. Het theater van Alphen aan de Rijn, theater Castellum, is acht jaar geleden gebouwd en staat in het centrum van Alphen aan de Rijn (zie foto 2). Het is een relatief nieuw theater, dat bestaat uit een theater deel en een bioscoop deel. Er komen zo’n 200.000 bezoekers per jaar naar Castellum. Er is een groei zichtbaar in het bioscoop bezoek, maar een daling in het theaterbezoek.

46

Theater Castellum

Foto 2: Theater Castellum in Alphen aan de Rijn, eigen foto.

Marc van Kaam (interview 2) vertelt dat er landelijk gezien weinig geld gegeven wordt aan de podiumkunsten, waardoor het imago “theater” zeer veel schade heeft geleden. Men heeft ook het idee gekregen dat een theaterbezoek veel geld kost. Om meer mensen te trekken is er in Alphen aan de Rijn gekozen voor samenwerking met Leiden en Zoetermeer. Om overlap te voorkomen en om een zo breed mogelijk publiek te trekken doet Zoetermeer bijvoorbeeld musicals van Albert Verlinde en doet Alphen aan de Rijn musicals van Joop v.d. Ende. Ook zijn er onderling prijsafspraken gemaakt en kan Leiden, dat over het algemeen kleinere podia heeft, de grote musicals in Zoetermeer en in Alphen aan de Rijn bij hun publiek aanbieden. Theater Castellum is te jong om een concreet beeld te hebben van het type mens dat het theater bezoekt. Door een zo breed mogelijk repertoire aan te bieden komt er steeds ander publiek naar het theater. De inhoudelijkere voorstellingen zijn schaars hier omdat die kaartjes minder worden verkocht maar producties als “Pluk van de Petteflet” en “Najib Amhali” zijn meteen uitverkocht. Er is een verschil te zien in kaartverkoop per wijk bij verschillende typen voorstellingen. Zo trekt het nationaal toneel voornamelijk bezoekers wonend in de villawijk van Alphen aan de Rijn, en trekt Frans Bauer de volksbuurten van Alphen aan de Rijn. Er wordt veel gedaan op het gebied van marketing om mensen naar het theater te trekken. De belangrijkste manieren zijn via sociale media en de brochure. De brochure wordt bij iedereen in groot Alphen (fusie en randgemeenten) in de brievenbus gedaan en voor de mensen die 47

minder aan sociale media doen, staat elke week in een huis-aan-huis blad de posteragenda. Ook is er een speciale theater-app voor smartphone gebruikers, die gelinkt is aan de website. Volgens Marc van Kaam (interview 2) is Castellum naarstig op zoek is naar een formule om mensen dat “avondje uit” te geven. Sinds december 2012 staat er bij Castellum een portier bij de ingang en krijgt men een drankje na de voorstelling, dat zit inbegrepen bij het kaartje. Castellum is heel erg aan het anticiperen op de wensen van de bezoekers en om het “avondje uit” echt naar voren te laten komen. Voor 25 euro wordt er een combi-ticket aangeboden waarmee men voor de voorstelling in het theater kan eten. Het ligt in de bedoeling een fastfood gelegenheid te openen aan de voorkant van het theater waar zowel bioscoop- als theatertickets gekocht kunnen worden.

Er is niet echt een specifiek doelgroepen beleid om mensen naar het theater te trekken, het theater richt zich meer op genres zoals cabaret, dans en zang. In juli komt er een nieuw kassa systeem waarmee wordt getracht een beter inzicht in de verschillende leeftijdsgroepen te krijgen. Marc van Kaam (interview 2) vertelt wel dat het theater bezig is om naast een genre overzicht ook een emotie overzicht te maken. Met het nieuwe systeem wil men proberen iedere snijding te kunnen maken binnen de bevolking: postcode, leeftijd, gender, etcetera.

Pas afgestudeerden komen niet in grote getale naar Alphen aan de Rijn om zich hier te vestigen. Wel zijn er mensen die terugkeren naar hun “roots” en Alphen aan de Rijn heeft het voordeel dat er voldoende industrie is en dus veel werkgelegenheid. Conform de Atlas voor Gemeenten (Marlet en Woerkens, 2009) zijn in Alphen aan de Rijn de podiumkunsten het meest in trek, gevolgd door de bioscoop en daarna kunst en educatie in het basisonderwijs. Volgens Marc van Kaam (interview 2) zou dit een reden kunnen zijn voor mensen om zich ergens te vestigen. 6.1.3 Lelystad

De investeringen in cultuur hebben de afgelopen jaren een positief effect gehad op de tevredenheid van de inwoners (Cultuurnota 2009-2012) Naast een centrum voor kunstzinnige vorming “de Kubus” is er recentelijk een poppodium “de Underground” gekomen. De bibliotheek krijgt binnenkort een nieuwe accommodatie. Toch is de stad verder op zoek naar een eigen identiteit. Inwoners en bezoekers van Lelystad worden in de gelegenheid gesteld om kennis te maken met verschillende kunst-en cultuuruitingen, waaronder het theater. Het 48

theater heeft immers een belangrijke sociale functie in een stad. Mede om Lelystad een eigen identiteit te geven is het Agora theater gebouwd en in 2007 geopend (zie foto 3). Dit is een spraakmakend gebouw in het centrum van Lelystad dat mensen moet aanspreken en aantrekken. Agora theater

Foto 3: Agora theater in Lelystad, eigen foto.

Met twee technisch goed geoutilleerde theaterzalen van respectievelijk 750 plaatsen en 200 plaatsen, biedt het nieuwe theater inwoners en bezoekers de mogelijkheid om in Lelystad een breed aanbod aan theater, muziek, cabaret en musical te bezoeken. Dit theater zal door de programmering een nieuwe impuls moeten geven aan het culturele klimaat van Lelystad. Om de creatieve klasse naar Lelystad te trekken is er aan het begin van het culturele seizoen de “Lelystart” waar zo’n 25.000 mensen op af komen. Dit is het grootste culturele festival van Lelystad waar bezoekers kunnen genieten van een uitgebreid aanbod van kunst, cultuur en muziek. Het theater is twee jaar geleden begonnen met een 3D-street painting festival, hetgeen veel bezoekers trekt. Zo wordt het beeld dat men heeft van Lelystad steeds positiever, en verdwijnt langzamerhand het negatieve stigma dat op Lelystad rust. Lelystad heeft er voor gekozen zich te richten op grote evenementen, en deze worden doorgaans ook goed gezocht. Om deze evenementen een bindende factor met Lelystad te geven, zijn deze evenementen vooral gericht op de eigen inwoners. Naast evenementen heeft Lelystad ook het Aviodrome en Bataviastad, welke wekelijks veel bezoekers trekken. Tevens is Lelystad bezig

49

met het ontwikkelen van Lelystad Airport, waar in de toekomst ook personenvluchten vandaan zullen vertrekken (Gemeente Lelystad, 2013). Lelystedelingen wonen over het algemeen graag in Lelystad en men is er trots op dat ze daar wonen, mede door de goede scholing. Lelystad telt veel basisscholen, voortgezet onderwijs en er is zelfs een MBO-instelling. Veel jongeren die gaan studeren in grote steden komen na hun studie toch graag terug naar Lelystad, aldus Jan Gras (interview 3).

Musicalshows scoren het beste in Lelystad, daarna volgt het cabaret en op de derde plaats staat (moderne) dans. Daar wordt in de programmering rekening mee gehouden. Het theater trekt nu nog te weinig bezoekers. Per jaar komen zo’n 40.000 mensen naar het theater. Jan Gras (interview 3) zegt hierop; “Het is geen wet, maar ik vind eigenlijk dat het aantal bezoekers van een theater gelijk moet zijn met het aantal inwoners van zijn verzorgingsgebied. Wellicht dat de bioscoop in hetzelfde gebouw mensen doet realiseren dat hier een theater zit, maar dat is nog afwachten”. De kaartverkoop loopt terug door de huidige crisis maar ook is het gevoel van “een avondje uit” niet erg aanwezig in Lelystad. De gemeente had plannen om een horecaplein in de omgeving van het theater te plaatsen, maar deze is wegens geldgebrek nooit gerealiseerd. Het is heel belangrijk dat mensen van jongs af aan bekend zijn met het theater. Daarom heeft het theater een breed kinderaanbod, dat met veel kennis en kunde is samengesteld. Juist die educatieve voorstellingen zullen kinderen vormen tot theaterbezoekers. Ook werkt het theater samen met het centrum voor kunstzinnige vorming, de bibliotheek en het poppodium, voor stedelijk overleg en om jongeren te stimuleren gebruik te maken van deze culturele activiteiten. Helaas is er geen specifiek doelgroepenbeleid om klanten naar het theater te trekken, maar wordt er voor gezorgd dat er variatie is in de programmering. De gemeente heeft dit doelgroepenbeleid laten vallen vanwege de kosten, hetgeen jammer is omdat mensen zo niet worden stimuleert om culturele activiteiten te ondernemen, aldus Jan Gras (interview 3). Wel is er een duidelijk beeld uit welke wijken de diverse theaterbezoekers komen. Dit heeft alles te maken met het opleidingsniveau van de Lelystedelingen. Het Agora theater probeert ook allochtonen aan zich te binden door voorstellingen te organiseren die speciaal op deze doelgroep zijn gericht, bijvoorbeeld een Surinaamse cabaretier. Deze wordt door gericht flyeren onder de verschillende doelgroepen gebracht. 50

Een andere manier om nieuw publiek te trekken is de zogenaamde “business club”. Bedrijven worden gestimuleerd om lid te worden van het theater, werknemers krijgen dan een vipbehandeling. Het theater werkt dit jaar voor het eerst met een meer-controle-circulatie. Voorheen werden 40.000 brochures huis aan huis bezorgt, terwijl er nu nog maar 20.000 brochures worden verzonden naar vaste klanten. Natuurlijk is dit ook een bezuinigingsmaatregel. Wel wordt er huis aan huis een flyer bezorgd waarin wordt verwezen naar het internet of de telefoon, zodat men ook los een brochure kan bestellen. 6.1.4 Purmerend Purmerend is een van de weinige groeikernen met een oud historisch centrum. Het heeft een gunstige ligging in Noord-Holland en een goede verbinding met Amsterdam. Toch is Purmerend meer een woongemeente dan een voorzieningengemeente (BVR Adviseurs, 2006, pp. 11). Het aanbod aan culturele voorzieningen is niet meegegroeid met het aantal woningen dat is gebouwd. Er is de afgelopen jaren geïnvesteerd in een aanbod aan stedelijke- en regionale voorzieningen zoals een nieuw zwembad en concert- en cultuurpodia. Dit zou de stad een impuls moeten geven. Purmerend heeft één bovenregionale voorziening: de golfbaan met 45 holes (Gemeente Purmerend, 2013). De Purmaryn

Foto 4: Theater de Purmaryn in Purmerend, eigen foto

51

In verhouding tot andere gemeenten in Waterland heeft Purmerend goede culturele voorzieningen. Purmerend wordt dan ook door mensen uit de hele regio gebruikt voor bezoeken aan bioscoop, restaurants en theater. Daarom is het van groot belang om het aanbod aan culturele voorzieningen in Purmerend te behouden en te versterken. Het theater (zie foto 4) staat in het historische centrum van Purmerend. Het ligt min of meer verstopt en heeft daardoor nauwelijks toegevoegde waarde voor de totale kwaliteit van de binnenstad (BVR Adviseurs, 2006, pp. 31). Het theater, de Purmaryn, beschikt over twee zalen. De grote zaal heeft een capaciteit van 520 stoelen, en de kleine zaal heeft een capaciteit van 200 stoelen. Per jaar trekt het theater zo’n 52.000 bezoekers wat gezien de omvang van Purmerend (namelijk 80.000 inwoners) heel schappelijk is. 50% van de bezoekers komt uit Purmerend zelf, en 50% komt uit de nabije omgeving. De meeste bezoekers van het theater wonen in het centrum van Purmerend. Bezoekers worden vaak gevraagd naar hun voorkeuren en het theater probeert hier met de programmering rekening mee te houden. Om mensen naar het theater te trekken wordt er veel gedaan aan huis-aan-huis verspreidingen. In kinderrijke wijken wordt een kidskalender rond gebracht en naar de wijken met relatief veel ouderen wordt enkel de brochure geleverd. Het theater heeft een goede bezettingsgraad en is volgens Ilja Frie (interview 4) enorm gericht op klantvriendelijkheid. Tijdens de voorverkoop van het nieuwe seizoen wordt er een speciale balie ingericht om mensen zo goed mogelijk te helpen. Naderhand worden de klanten nog een keer terug gebeld om te vragen of alles gelukt is, en die persoonlijke hulp wordt ontzettend gewaardeerd. Om een zo’n breed mogelijk publiek te trekken worden populaire voorstellingen afgewisseld met voorstellingen die inhoudelijker zijn. Ook heeft het theater een business club waar je je als bedrijf bij kan aansluiten. De oorspronkelijke kern van het theater is een oude kerk waar het theater zich omheen voegt. Volgens Ilja Frie (interview 4) scoort het theater een 7.8 met als enig nadeel het parkeren. Het staat in de top-3 van uitgaansgelegenheden in Purmerend. Het opleidingsniveau van de meeste mensen die naar het theater komen is nooit onderzocht. Het theater probeert ook jongeren en kinderen te trekken, want die zijn de toekomstige theaterbezoekers.

52

6.1.5 Zoetermeer Van de onderzochte groeikern scoort Zoetermeer bovengemiddeld wat betreft de bezettingsgraad van huidige culturele voorzieningen. Vooral het aantal evenementen, popconcerten en culturele detailhandel zijn in Zoetermeer rijker vertegenwoordigd dan in andere groeikernen (Marlet, 2009, pp. 28). Uit onderzoek is gebleken dat de cultuurdeelname van inwoners van Zoetermeer groter is dan in welke andere groeikern, met name het theaterbezoek ligt hoog (zie figuur 8). Dit komt mede doordat inwoners van Zoetermeer gunstig worden beïnvloed door de omliggende steden in de regio, met name Den Haag. Tevens beschikt Zoetermeer zelf over vijf grote culturele instellingen die veel bezoekers trekken: de bibliotheek, het poppodium “de Boerderij”, het stadsmuseum, het centrum voor kunst en cultuur en het Stadstheater.

Bezoek aan podiumkunsten

Figuur 8: Bezoek van podiumkunsten in Zoetermeer, Bron: atlas voor gemeenten obv data SCP, in Cultuur in Zoetermeer (Marlet 2009, pp. 30)

In figuur 8 is af te lezen dat podiumkunsten hoog scoren in Zoetermeer. Het Stadstheater (zie foto 5) telt een grote zaal met 780 stoelen, en de kleine zaal biedt plaats aan 174 personen. De afgelopen jaren is het bezoekersaantal aanzienlijk gedaald, mede veroorzaakt door de crisis. Deze trend is ook landelijk te zien. Het theater trekt zo’n 80.000 bezoekers per jaar 53

hetgeen een aardige score is op een inwonertal van 115.000. Door de huidige economische crisis is het aantal voorstelling van 300 per jaar terug gebracht naar 250 voorstellingen per jaar. De ruimte die nu overblijft in het speelschema wordt indien mogelijk opgevuld door verhuur aan de zakelijke markt. De ligging van het Stadstheater is ideaal. Het openbaar vervoer stopt op nog geen 200 meter afstand en er is een grote parkeerplaats waar bezoekers de eerste drie uur gratis kunnen parkeren. Het theater werkt samen met Alphen aan de Rijn op het gebied van marketing, personeel en uitwisseling van kennis.

Stadstheater Zoetermeer

Foto 5: Het Stadstheater in Zoetermeer, eigen foto

Het theaterpubliek bestaat voor een groot deel uit ouderen. Heel Zoetermeer heeft last van de vergrijzing. Statistieken laten ook zien dat jongeren die gaan studeren, wegtrekken uit Zoetermeer en daarna niet meer terugkomen. Dit komt met name omdat de voorzieningen die Zoetermeer te bieden heeft niet gericht zijn op jongeren of jong volwassenen. Wel probeert het theater aan de hand van themaweken jongeren te laten zien wat het theater nou precies is. Jonge gezinnen komen ook maar beperkt naar het theater, mede door financiële beperking en kinderopvang. Vroeger vond men het geen probleem om vijftig euro uit te geven voor een avondje uit met het gezin, maar door de crisis denkt men wel twee keer na voordat het vijftig

54

euro uitgeeft.

Naast populaire voorstellingen probeert het theater ook de ietwat artistiek inhoudelijke voorstelling te programmeren om de mens te blijven prikkelen. Op basis van een onderzoek dat is gedaan in het theater wordt er heel doelgericht een brochure gestuurd. Dit gaat in twee tranches; de eerste week krijgen de heavy users een brochure toegestuurd, de week daarop krijgen bezoekers die drie-vier kaarten per jaar kopen, en de nieuwkomers in de stad, een brochure toegestuurd. Gericht brochures toesturen blijkt effectief te werken en is economische verantwoord, aldus Peter Voorbraak (interview 5). Daarnaast is er een groot mailbestand en een jongerenbestand. Een andere manier om bezoekers te trekken is de business club. Bedrijven kunnen zich dan inschrijven tegen een instaptarief, maar de groei is tot dus ver minder snel dan verwacht. Er zijn 3-4 business club avonden voor een voorstelling per jaar. Vaak wordt dan de schrijver of choreograaf van het stuk uitgenodigd om uitleg te geven. Het theatercafé draagt ook bij aan het aantrekken van bewoners in Zoetermeer naar het theater. De kracht van dit theatercafé is dat er goede en snelle bediening is. Ook zijn er buiten het theater niet veel andere horecagelegenheden waardoor men in het theatercafé blijft. 6.2 Vergelijking van de cases

In deze paragraaf worden de resultaten van de interviews geanalyseerd. De analyse komt samen in figuur 9, waarin de beantwoordingen overzichtelijk en compact zijn weergegeven (paragraaf 6.2.2). Eerst wordt in paragraaf 6.2.1 de keuze van de onderverdeling van de categorieën toegelicht. Deze zijn met behulp van het conceptueel model opgesteld (hoofdstuk 3). In paragraaf 6.2.2 wordt de werkwijze voor de verwerking van de interviewresultaten in het gepresenteerde schema uiteengezet. In paragraaf 6.2.3 worden de resultaten beschreven. 6.2.1 De categorieën Zoals hiervoor gemeld worden 8 categorieën van vragen onderscheiden, die hieronder worden toegelicht: •

Bij beleid staat centraal: wat is het beleid van theaters om mensen te trekken, en is er sprake van specifiek doelgroepenbeleid. In dit onderzoek wordt onder het thema beleid 55

niet alleen het doelgroepenbeleid van theaters, maar ook het aantal van voorstellingen, de business club en bezuinigingsmaatregelen. •

Aansluitend op het thema beleid is de samenstelling van de bewoners/ en of bezoekers van groeikernen van belang. Gekeken wordt naar de inzichten die theaterbestuurders hebben met betrekking tot het soort mens dat naar theaters gaat.

•

Vervolgens spelen andere culturele voorzieningen binnen een groeikern ook een rol voor het belang van de aantrekkingskracht van de groeikern. In het theoretisch kader (hoofdstuk 2) is reeds naar voren gekomen dat de aantrekkelijkheid van een stad mede bepaald wordt door het aandeel van culturele voorzieningen. Een groeikern die veel culturele voorzieningen bevat is aantrekkelijker voor hoger opgeleide jong volwassenen om zich daar te vestigen. Nagegaan is hoe de meningen over dit onderwerp zijn. Hoe is positie ten opzichte van andere culturele instellingen?

•

Kaartverkoop en klantenbestand zijn apart gemeten maar zijn samengevoegd in de beoordeling. Onderzocht is of er bij de bestuurders vanuit kaartverkoop en klantenbestand kennis is over doelgroepen. Dit is relevant voor dit onderzoek omdat uit de theorie gebleken is dat hoger opgeleide jong volwassenen meer naar het theater gaan dan personen die geen opleiding hebben genoten. Dit wordt ook bevestigd in de afgenomen interviews.

•

Wordt in de programmering van theaters ook rekening gehouden met het trekken van specifieke doelgroepen naar een voorstelling, en zo ja, welke. Theaterbesturen zich er terdege van bewust dat populaire voorstellingen meer kaarten zullen verkopen. Maar populaire voorstellingen trekken een breder publiek naar het theater en juist die inhoudelijke voorstellingen zullen de hoger opgeleiden doen prikkelen. Gevraagd is hoe men in deze problematiek zijn afwegingen maakt.

•

Het doel van promotie is om meer bezoekers naar theater te trekken. Gevraagd is op welke manier het promotiebeleid vorm gegeven wordt. Wordt er doelgroepgericht promotie voor het theater gemaakt?

•

Het laatste thema “overig”. Hier staan alle onderwerpen die tijdens de interviews naar voren zijn gekomen en relevant worden geacht voor het onderzoek. Deze punten zijn opgenomen in bijlage 9.

56

Positie van theaterbesturen in groeikernen ten aanzien van het aantrekken van hoger opgeleide jong volwassenen naar het theater. Almere Alphen aan de Rijn Beleid

Lelystad Purmerend Zoetermeer

cultuur/educatie business club crisis en bezuinigingen doelgroepenbeleid voorstellingen

Figuur 9: Schematische weergave van het aspect beleid groeikernen. Bron: Atlas.ti Gemaakt door: Tessa van Voorthuizen

Groen: over het algemeen een positieve positie Rood over het algemeen geen of negatief positie Geel: neutraal tav. aantrekken hoger opgeleide jong volwassenen

6.2.2 De meting Het vijftal interviews is geanalyseerd met behulp van codering met het programma atlas.ti. Gemeten is hoe vaak een categorie negatief of positief werd benoemd ten aanzien van het theaterbeleid om hoger opgeleiden jong volwassen naar het theater te trekken. In bijlage 11 is schematisch weergegeven hoe vaak een onderwerp (quote) naar voren is gekomen gedurende de interviews. Als meer dan de helft van de quotes positief is volgt de classificatie positief, bij 50-50 verdeling volgt de classificatie neutraal en wanneer minder dan de helft van de quotes positief is, is de classificatie negatief. Het volledige schema is opgenomen in bijlage 9. Dus, komt een onderwerp 7 keer aan bod in een interview, waarover 5 keer positief wordt gesproken en 2 keer negatief, heeft deze een groene kleurcode gekregen. Er wordt dan over het algemeen positief gesproken over het beleid ten aanzien van het trekken van hoger opgeleide jong volwassenen naar groeikernen.

57

6.2.3 De resultaten Het volledige schema van de positie van bestuurders ten aanzien van het aantrekken van hoger opgeleide jong volwassenen naar het theater is opgenomen in bijlage 9. In figuur 9 is enkel het eerste deel van het schema weergegeven. Deze poging de resultaten te structureren blijkt maar gedeeltelijk duidelijkheid te brengen. De scores kunnen niet los gezien worden van het totale interview. Hieronder worden de belangrijkste resultaten op basis van de scores en op basis van de volledige kwalitatieve inhoud samengevat. Als er wordt gekeken naar het aspect beleid (figuur 9) bij de vijf verschillende groeikernen kan er worden geconstateerd dat men positief is ten aanzien van het doelgroepenbeleid voor jong hoog opgeleiden, omdat recent hier (meer) aandacht aan gegeven wordt. Echter de huidige praktijk wordt onvoldoende bevonden, zo blijkt uit de gesprekken. Over de bevolking is veel informatie aanwezig, specifiek voor de creatieve klasse echter geen inzicht. Exacte cijfers rond de samenstelling van de bezoekers qua leeftijd en opleiding zijn bij de theaters niet of nauwelijks bekend. In de ogen van de theater bestuurders is het totale aanbod van culturele voorzieningen van belang bij het aantrekkelijk maken van de groeikernen. Naast een theater hebben deze groeikernen over het algemeen ook diverse andere culturele voorzieningen zoals een poppodium, amateurverenigingen, een bibliotheek en een bioscoop. Deze zijn immers belangrijk ook voor het aantal bezoeken dat een stad krijgt van personen van buiten de ontvangende samenleving maar ook voor de aantrekking van hoger opgeleide jong volwassenen die op zoek gaan naar een stad om zich in te vestigen. De kaartverkoop is niet gericht op de doelgroep hoog opgeleide jong volwassenen. Alle groeikernen hebben te maken met een gemiddeld laag opleidingsniveau, en daarom zijn de artistiek inhoudelijke voorstelling minder populair. Wel wordt er in alle theaters een zo breed mogelijk assortiment gepresenteerd om toch het publiek, en met name de groep jonge hoog opgeleiden, te prikkelen om behalve naar de populaire voorstellingen ook naar de ietwat inhoudelijkere stukken te gaan. Dit gebeurt vooral in Purmerend wat positief is voor de ontwikkeling van het theaterbezoek daar. In geen van alle groeikernen wordt aan kortingsacties gedaan, omdat men bang is dat bewoners dan blijven wachten met kaartjes kopen voor een voorstelling tot de korting komt. 58

Verder weet elk theater in welke wijken de meeste bezoekers zitten, en anticiperen zij daar op in hun beleid en de desbetreffende promotie voor het theater. Met andere woorden de promotie is niet gericht op de doelgroep hoger opgeleide jong volwassenen. 6.3 Conclusie

Om hoger opgeleide jong volwassenen te trekken naar het theater kunnen meer activiteiten ontplooid worden. Het beleid kan uitgebreid worden ten aanzien van het doelgroepenbeleid, de promotie en de programmering. Het besef dat dit kan helpen is zeer aanwezig, en de bijdrage aan de leefbaarheid van de stad door kwalitatieve verbetering van de bevolkingssamenstelling. Om dit beter in te kunnen vullen is meer kennis gewenst over het aandeel (aard en structuur) hoger opgeleide jong volwassenen dat naar het theater komt. Mogelijk zijn nieuwe kassasystemen hier de oplossing voor, daar deze heel specifiek bij houden wie er naar het theater komt, naar welke voorstelling, en hoe vaak.

In het volgende hoofdstuk zal de aandacht liggen op de concurrentie met (grote) steden in de omgeving van de desbetreffende groeikernen en de nabijheidfactor. Wat is het maximale aantal minuten dat men wil afleggen voor een theaterbezoek?

59

Hoofdstuk 7: Concurrentiepositie Wat is het effect van concurrerende culturele voorzieningen in de omgeving van New Towns?

Verwacht wordt dat het aantrekken van hoog opgeleide jong volwassenen door middel van culturele voorzieningen per groeikern verschillend is. Zo zou in eerste instantie kunnen worden gedacht dat Zoetermeer en Alphen aan de Rijn concurrentie hebben van omliggende grote steden zoals Den Haag en Scheveningen, waar een breed aanbod is aan culturele voorzieningen. Lelystad zou slechts een beperkte centrumfunctie hebben voor het ommeland en voor Almere is de verwachting dat het concurrentie ondervindt van Amsterdam en Utrecht. Purmerend lijkt in dit kader een uitzondering. Het ligt ver genoeg buiten de grote steden om hiervan geen concurrentie te ondervinden. In dit hoofdstuk zal een onderzoek worden gedaan naar de concurrentiepositie van de vijf groeikernen, of deze hinder ondervinden van grote steden of andere omliggende dorpen in de omgeving en wat de maximale afstand is die men wil afleggen voor het bereiken van culturele voorzieningen. 7.1 Almere Almere probeert zich aan de hand van evenementen te onderscheiden van concurrerende steden in de omgeving. Naast de moderne architectuur in het centrum van Almere is ook de natuur en het water een belangrijk speerpunt in het verbeteren van het imago van Almere. In hoofdstuk 6.1 wordt al gesproken over de ambities en het aantrekkelijk maken van de stad bij hoger opgeleide jong volwassenen. Daarnaast is de gemeente ook bezig met het verbeteren van de concurrentie positie. Naast het revitaliseren van het Stadshart probeert men ook de cultuur in de samenleving te brengen. Uit onderzoek is gebleken dat Almere veel concurrentie heeft van Amsterdam, en in mindere mate ook van Utrecht. Dit heeft voornamelijk te maken met het brede aanbod aan culturele voorzieningen in Amsterdam en Utrecht. Zoals reeds naar voren is gekomen in hoofdstuk 6.1 valt 49% van de cultuur consumptie van de Almeerders buiten Almere, en zelfs 53% van het theaterbezoek vindt buiten Almere plaats. Conform Hans Kraaijeveld (interview 1) wordt er geprobeerd een zo breed mogelijke programmering op te stellen wat betreft theatervoorstellingen om zoveel mogelijk publiek te trekken. Ondanks dat heeft Almere moeite met het aantrekken van 60

theaterpubliek. Dit valt voor een groot deel te wijten aan de bevolkingssamenstelling van Almere. Almere trekt wel degelijk veel jonge gezinnen echter met een relatief laag opleidingsniveau. De hoger opgeleide jongeren die voor Almere kiezen maken veelal gebruik van de culturele voorzieningen in Amsterdam of Utrecht. Wel zijn er steeds meer bezoekers uit grote omliggende steden die naar het theater van Almere komen, als de voorstelling in hun eigen stad is uitverkocht. Uit de structuurvisie Almere (2012) blijkt dat de gemeente zich wel inzet voor het behouden en aantrekken van de hoger opgeleide jong volwassenen. Zo is het mogelijk een vrije kavel te kopen aan het water, te midden in het groen, om daar een eigen woning te laten bouwen. Juist die groene omgeving aan het water wordt steeds belangrijker voor jong volwassenen om zich ergens te vestigen in plaats van de drukte en kleine huizen van grote steden zoals Amsterdam en Utrecht. 7.2 Alphen aan de Rijn

Alphen aan de Rijn heeft geen last van concurrentie met omliggende steden zoals Den Haag, Leiden of Scheveningen. Sterker nog, Alphen aan de Rijn werkt juist samen met Zoetermeer en Leiden om een zo breed mogelijk publiek naar de theaters te trekken. Wel heeft de bioscoopzaal van Castellum concurrentie binnen de eigen stadsgrenzen. Dit komt door dat tegenover Castellum een bioscoop zit die voor 80 procent hetzelfde programma aanbiedt. Maar theater Castellum probeert zich hier in de onderscheiden door elke dinsdagavond een speciale film te draaien, aldus Marc van Kaam (interview 2). Volgens Marc van Kaam (interview 2) is de maximale reistijd die men voor theaterbezoek wil afleggen twintig minuten. Groot Alphen en de fusiegemeenten liggen zowel met de auto als met het openbaar vervoer binnen deze grens. Dit vormt geen belemmering om naar het theater te komen. 7.3 Lelystad Lelystad probeert zich door middel van grote evenementen en aparte architectuur te onderscheiden van andere groeikernen en op die manier mensen te trekken. Voordeel van Lelystad is dat het een groene stad is met een waterrijke omgeving. Tevens valt te lezen in de cultuurnota (2009-2012) dat Lelystad bezig is met het uitbreiden van het infrastructurele netwerk, wat er toe zal leiden dat Lelystad makkelijker te bereiken wordt en meer kan concurreren met omliggende grote steden. Dit is belangrijk omdat men in toenemende mate

61

gaat wonen waar de kwaliteit van de woonomgeving hoog is. De afstand naar werk wordt als steeds minder belangrijk ervaren. Van Lelystad werd in eerste instantie verwacht dat het niet veel publiek zou trekken vanuit de omliggende dorpen omdat Lelystad vrij geïsoleerd ligt. Toch trekt Lelystad qua theatervoorzieningen veel mensen uit omliggende dorpen en kleine steden. Ook is Jan Gras (interview 3) bezig met een samenwerkingsbeleid tussen verschillende theaters in de omgeving, om zo meer publiek te trekken. Er is een trend zichtbaar van mensen uit Almere Buiten-oost die het Agora theater bezoeken omdat zij het theater van Almere te “straight” vinden. Wel is er een kleine vorm van concurrentie tussen Dronten en Lelystad. Beide theaters programmeren dezelfde theatervoorstellingen, terwijl dit volgens Jan Gras (interview 3) beter op elkaar af kan worden afgestemd. 7.4 Purmerend Van de onderzochte groeikernen heeft Purmerend het laagste aantal hoog opgeleiden. Dit heeft direct van invloed op het gebruik van culturele voorzieningen. Om bezoekers naar het theater te trekken wordt er rekening gehouden met de programmering. Het theater van Purmerend heeft als grootste concurrent restaurants in de omgeving. Daarnaast zijn er altijd mensen die naar Carré, de la Mar of het concertgebouw gaan in Amsterdam maar van “echte” concurrentie is geen sprake, alsdus Ilja Frie (interview 4). Van het theater in Zaandam en het theater in Hoorn ondervindt men wel af en toe concurrentie, maar die concurrentie werkt ook andersom. Het theater staat in het centrum van Purmerend en heeft als enig nadeel dat er weinig ruimte is om parkeren. Wel biedt het openbaar vervoer een oplossing voor het gebrek aan parkeerplaatsen en valt het theater voor de meeste bezoekers binnen de tijd-ruimte afstand. 7.5 Zoetermeer In hoofdstuk 5.1 is gebleken dat 12.3% van de bevolking van Zoetermeer jong volwassenen zijn, dit percentage is laag te noemen. Er is in Zoetermeer dan ook sprake van vergrijzing. Dat er zo weinig jong volwassenen in Zoetermeer wonen is te wijten aan de concurrentie van steden als Den Haag, Rotterdam en Leiden mede omdat daar hoger onderwijs wordt aangeboden. Om toch jong volwassenen te trekken en om een sterke concurrentiepositie te krijgen probeert Zoetermeer zich te onderscheiden met een aantal grote voorzieningen zoals 62

Snowworld, Silverdome en de golfbaan (Structuurvisie Zoetermeer). Ook probeert Zoetermeer het theateraanbod aan te passen aan de inwoners van Zoetermeer. Het theater ondervindt geen concurrentie van Den Haag, Leiden of Scheveningen, hoewel dit van te voren wel de verwachting was. Wel ziet Peter Voorbraak (interview 5) het aantal theaterbezoekers stijgen op het moment dat in Den Haag een voorstelling is uitverkocht. Daar wordt in de programmering ook rekening mee gehouden, zodat men meer kans heeft om een voorstelling te zien. De reistijd tussen Den Haag en Zoetermeer bedraagt 20 minuten (openbaarvervoer). Dit is een belangrijke reden voor theaterbezoekers uit Den Haag, om toch in Zoetermeer een voorstelling te bezoeken. Door de samenwerking met Alphen aan de Rijn trekt het theater juist een extra breed publiek. 7.6 Conclusie

Er wordt bij bestuurders in de onderzochte groeikernen geen concurrentie tussen theaters in andere omliggende steden ervaren terwijl dit in eerste instantie wel werd aangenomen. Wel proberen groeikernen zich zo te profileren dat er meer trek uit de steden naar groeikernen komt. Dit om niet alleen het bezoekersaantal maar ook het inwonersaantal omhoog te krijgen. Er wordt door het aanbieden van (meer) culturele voorzieningen een poging gedaan hoger opgeleide jong volwassenen te trekken richting groeikernen. In de theaterprogrammering komt dit echter nog niet tot uitdrukking. Er is (nog) geen beleid dat zich specifiek richt op bevolkingsgroepen maar theaters zijn deze aan het ontwikkelen. Zo kan er in de toekomst duidelijker worden gekeken welk publiek er naar het theater komt en om gerichter publiek te trekken.

63

Hoofdstuk 8: Conclusie en aanbeveling Op basis van de beantwoording van de drie deelvragen in de hoofdstukken 5, 6 en 7, zal hieronder een zo concreet mogelijk antwoord worden gegeven op de hoofdvraag en zal er een poging worden gedaan een aanbeveling te doen wat betreft de culturele voorzieningenstructuur en het culturele voorzieningenaanbod in groeikernen, en hoe deze zich kunnen aanpassen zodat hoog opgeleide jong volwassen zich daar (weer) vestigen. 8.1 Conclusie

Uit onderzoek is gebleken dat culturele voorzieningen een belangrijke factor zijn voor de aantrekkelijkheid van een stad. Culturele voorzieningen zorgen immers voor de vitaliteit, diversiteit, creativiteit en identiteit van een stad en spelen daarom een belangrijke rol bij het aantrekken, dan wel behouden, van hoger opgeleide jong volwassenen. Toch blijft de trek van deze jong volwassenen naar groeikernen uit. In dit onderzoek wordt ingegaan op enkele aspecten van de aantrekkelijkheid van groeikernen voor hoger opgeleide jong volwassenen, waarbij de hoofdvraag luidt: In hoeverre en hoe richten culturele voorzieningen zich actief op hoger opgeleide jong volwassenen in New Towns en waar is dat van afhankelijk?

Getalsmatig is er sprake van ondervertegenwoordiging van het aandeel hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen. Beleidsmatig is er eigenlijk pas recent aandacht voor het belang van de groep hoog opgeleide jong volwassenen voor de economie van de groeikern. De doorontwikkeling van het stadscentrum zal enorm belangrijk worden voor de toekomst van groeikernen. Het stadscentrum en haar voorzieningen zorgen immers voor binding met de stad, een betere leefbaarheid en bovendien voor meer werkgelegenheid. Ook moeten groeikernen zich richten op het uitbreiden van culturele voorzieningen om meer creativiteit naar groeikernen te trekken. Om hoger opgeleide jong volwassenen te trekken naar culturele voorzieningen, waaronder het theater, zou meer gedaan moeten worden aan beleid. Er moet meer kennis komen over het aandeel hoger opgeleide jong volwassenen dat naar het theater komt. In dit onderzoek is nagegaan in welke mate er daadwerkelijk actief beleid op dit punt wordt gevoerd vanuit de

culturele instellingen. Het beleid kan uitgebreid worden ten aanzien van het doelgroepenbeleid, de promotie en de programmering. Het besef dat dit kan helpen is zeer aanwezig, en de bijdrage aan de leefbaarheid van de stad door kwalitatieve verbetering van de bevolkingssamenstelling. Op basis van de onderzoeksresultaten kan verwacht worden dat culturele instellingen zich de komende jaren meer zullen richten op het aantrekken van meer hoger opgeleide jong volwassenen. In alle vijf de onderzochte groeikernen ligt daarnaast de focus op de uitbreiding van het culturele aanbod. Het blijft echter lastig om een juist beleid te ontwikkelen om ook daadwerkelijk te zien of hoger opgeleide jong volwassenen naar het theater gaan. Om een degelijk beeld te krijgen van de trek naar het theater vanuit deze groep zou een uitgebreider (meer kwantitatief) onderzoek per groeikern moeten worden uitgevoerd, waar precies wordt bijgehouden wie er naar het theater komt en dit vergelijken met theaterbezoek in andere steden. Wellicht dat nieuwe kassasystemen hier de oplossing voor zijn. Deze kunnen heel specifiek bij houden wie er naar het theater komt, naar welke voorstelling gaat, en hoe vaak. Met het huidige gebrek aan inzicht is het onmogelijk om met zekerheid te zeggen dat culturele voorzieningen zoals het theater, redenen zijn voor hoger opgeleide jong volwassenen om zich in groeikernen te vestigen. Er wordt bij bestuurders in de onderzochte groeikernen geen concurrentie tussen theaters in andere omliggende steden ervaren, terwijl dit in eerste instantie wel werd aangenomen. Wel proberen groeikernen zich zo te profileren dat er meer trek uit de steden naar groeikernen komt. Dit om niet alleen het bezoekersaantal maar ook het inwonersaantal omhoog te krijgen. Er wordt door het aanbieden van (meer) culturele voorzieningen een poging gedaan hoger opgeleide jong volwassenen te trekken richting groeikernen. In de theaterprogrammering komt dit echter nog niet tot uitdrukking. Wel groeit het inzicht dat theaterprogrammering enige invloed kan hebben op de bevolkingssamenstelling van een stad. Er is (nog) geen beleid dat zich specifiek richt op bevolkingsgroepen maar theaters zijn deze aan het ontwikkelen. Zo kan er in de toekomst duidelijker worden gekeken welk publiek er naar het theater komt en om gerichter publiek te trekken. Onderzoek in de praktijk leidt inderdaad tot een bevestiging van het eerder opgestelde conceptuele model. Het aantrekken van hoger opgeleide jong volwassenen wordt inderdaad door de bestuurders gezien als belangrijk. Uit onderzoek is gebleken dat het beleid dat culturele voorzieningen treffen, en dat met name 65

theaters, inderdaad van invloed is op het aandeel hoger opgeleide jong volwassenen in groeikernen alleen wordt deze nog onvoldoende bijgehouden om daar uitsluitsel over te geven. Het enige aspect van het conceptuele model dat niet is bevestigd, is het belang van de concurrentie positie van groeikernen. Wel proberen groeikernen zich dusdanig te profileren om hoger opgeleide jong volwassenen te trekken naar groeikernen door onderlinge concurrentie. 8.2 Aanbeveling en discussie

In het volgende deel zullen eventuele verbeterpunten voor vervolgonderzoek naar voren komen, en zal er met een kritisch blik worden gekeken naar het materiaal dat gebruikt is gedurende dit onderzoek.

8.2.1 Onderzoeksaanbeveling en discussie Dit wetenschappelijk onderzoek is gedaan op basis van kwalitatieve semi-gestructureerde interviews, waarbij moet worden gezegd dat deze onderhevig kan zijn aan enige vorm van subjectiviteit. De interpretatie van gegeven antwoorden gedurende de interviews zal door elke onderzoeker anders zijn. Iedere onderzoeker heeft immers een ander beeld, focus en waardeoordeel. Ondanks alle zorgvuldigheid en het gebruik van een coderingsschema dat gebaseerd is op het conceptuele model, is dit niet te voorkomen. Als er meer interviews waren afgenomen was er misschien een specifieker beeld ontstaan. Hier was echter de tijd noch middel voor om dit te realiseren. De interviews zijn uitsluitend met bestuurders afgenomen. Geaccepteerd moet worden dat deze bestuurders vooral gericht zijn op de positieve kant van theaters in groeikernen. Dat kan van invloed zijn op de uitkomsten. Echter de spreiding in beantwoording is behoorlijk groot, hetgeen positief lijkt voor de kwaliteit van de uitkomsten van het onderzoek. De voorgenomen gestructureerde analyse middels CAQDAS blijkt nuttig voor het onderkennen van quotes, echter de bij de generalisatie zijn de uitkomsten niet zelfstandig te interpreteren los van de totale interview inhoud.

66

8.2.2 Bestuurlijke aanbeveling

Het is moeilijk maar noodzakelijk om hoger opgeleide jong volwassenen naar groeikernen te trekken. De vitaliteit die deze met zich meebrengt is onmisbaar in een stad. Het beleid kan zich meer specifiek op deze groep richten. Er zou daarbij meer kennis moeten komen in groeikernen betreffende het aandeel hoger opgeleide jong volwassenen tussen de bezoekers. Theaters zouden dit kunnen realiseren door specifiek aan theaterbezoekers te vragen naar welke voorstelling diegene gaat, hoe vaak gebruik wordt gemaakt van het theater, en welk opleidingsniveau diegene heeft. Veel bezochte theaters zijn bezig met hem implementeren van een nieuw kassasysteem die daarbij een uitkomst zou moeten bieden, maar voor nu is het onmogelijk om met zekerheid te zeggen dat culturele voorzieningen zoals het theater, doorslaggevend is voor de hoger opgeleide jong volwassenen om zich in groeikernen te vestigen. 8.2.3 Discussie Marlet (2010) stelt dat cultuur kan worden gezien als een ontmoetingsplaats en broedplaats voor nieuwe ideeën. Cultuur in de stad is niet alleen goed voor de concurrentiepositie van een stad in de strijd om het aantrekken van hoger opgeleide jong volwassenen. Tevens is het culturele aanbod ook indirect van invloed op de economie van een stad. Vooral de aanwezigheid van concerten, theaters en historisch erfgoed hebben een positief effect op de aantrekkingskracht van een stad, aldus Marlet. Hier tegenover staat de definitie van de Raad van Cultuur (2013) die onder culturele voorzieningen podiumkunsten, moderne architectuur, musea, beeldende kunst, film, letteren, creatieve industrie, bibliotheken, amateurkunst en cultuureducatie schaart. Marlet beperkt zich dus in culturele voorzieningen, terwijl juist gebleken is dat ook moderne architectuur (Lelystad en Almere) mensen aantrekt. Investeren in cultuur zou vooral effect hebben als deze kleinschalig en divers is. Vandaar dat Marlet (2010) niet denkt dat mega-evenementen en grote culturele festivals die eventueel in groeikernen kunnen worden geplaatst een positieve invloed hebben op de aantrekkelijkheid van de stad. Dit omdat zij niet primair gericht is op de eigen bewoners. Toch komt uit dit onderzoek naar voren dat die grote evenementen juist mensen trekken naar groeikernen, ondanks het feit dat deze niet primair zijn gericht op de eigen bewoners. Groeikernen worden door deze evenementen juist op de kaart gezet.

67

Wellicht is de invloed die deze grote evenementen hebben op de samenstelling van de bevolking van een groeikern een onderwerp voor een volgend onderzoek.

68

Literatuur Bontje, M. (2003) Onbegrensde deconcentratie? De mythe van het stedelijk veld, Agora: Tijdschrift voor sociaal-ruimtelijke vraagstukken. Universiteit van Amsterdam, 2003. Bosatlas van Nederland (2011), De Bosatlas van Nederland, Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Groningen, Wolters-Noordhoff Uitgevers. Brand, A.T. (2002) Het stedelijk veld in opkomst: de transformatie van de stad in Nederland gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw, Universiteit van Amsterdam; 2002. Bryman, A. (2008) Social Research Methods, Oxford University Press: third edition. BVR Adviseurs (2006) Structuurvisie 2005-2020, in opdracht van de Gemeente Purmerend. Castells, M. (1989) Information technology, economic restructuring, and the Urban-Regional process, Oxford, Basil Blackwell. Castells, M. (2010) Globalisation, Networking, Urbanisation: Reflections on the Spatial Dynamics of the information, School of Communication, University of Southern California, Urban Studies; vol. 47 (13) pp. 2737-2745. CBS (2009), Jaarboek onderwijs in cijfers 2009. Voorburg/Heerlen, Centraal Bureau voor de Statistiek. CBS (2013) Bevolking, leeftijd, geslacht en regio, 1 januari http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/default.aspx?DM=SLNL&PA=37713&D1=08&D2=6-7&D3=0-2&D4=0-4&D5=1416&HDR=T&STB=G2%2cG1%2cG3%2cG4&VW=T [online geraadpleegd op 17 juni 2013] CBS (2013) Kerncijfers; feiten http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37296ned&D1=0-24,2751,57&D2=10,30,50,62-63&HDR=G1&STB=T&VW=T [online geraadpleegd op 17 juni 2013]. CBS (2013) Participatie en onbenut arbeidsaanbod in Europees perspectief http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/33FA4022-590D-4987-8367-

69

BD00F3496B81/0/ParticipatieenonbenutarbeidsaabodinEuropeesperspctief.pdf [online geraadpleegd 7 juni 2013] Christaller, W. (1933) Die Zentralen Orte in Süddeutschland, Fischer, vertaald door Baskin, C.W. (1966) Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ. Droogleever Fortuijn, J. & C.J.M. Karsten (1989) Daily activity pattern of working parents in the Netherlands, Area, vol. 21, no 4, p. 366. Florida, R. (2002) The rise of the creative class, And how it’s transforming work, leisure, community and everyday life, Basic Books, New York, paperback edition, pp. 1-434. Florida, R. (2003) Cities and the Creative Class, Carnegie Mellon University, City & Communitu, vol. 2 (1), pp. 3-19. Florida, R. (2008) Who’s your city? How the creative economy is making where to live the most important decision of your life, Basic Books, New York, pp. 1-373. Fielding A.J. (1992) Migration and social mobility: South East England as an escalator region. Regional Studies 26(1), blz. 1–15. Figuur 1: De relatie tussen tijd-ruimte beperkingen en het mechanisme van tijd-ruimte adaptatie. Bron: Van Schaick, 2011, pp. 65 Figuur 2: De maatschappelijke effecten van kunst en cultuur in de stad. Bron: Marlet (2010b, pp. 24). Figuur 3: De absolute ontwikkeling van de bevolkingsgroei in Nederland 1960-2013. Bronnen: CBS (2013), Gemeente Amsterdam (2013) Gemeente Alphen aan de Rijn (2012) Gemeente Almere (2013) Gemeente Lelystad 2013) Gemeente Purmerend (2012) en Gemeente Zoetermeer (2013). Figuur 4: Aantal jong volwassenen in Nederland, absoluut en relatief gemeten. Bronnen: CBS (2013), Gemeente Amsterdam (2013) Gemeente Alphen aan de Rijn (2012) Gemeente Almere (2013) Gemeente Lelystad 2013) Gemeente Purmerend (2012) en Gemeente Zoetermeer (2013). Figuur 5: Aandeel hoger opgeleiden in Nederland. Bron: Trends in beeld, 2013.

70

Figuur 6: Opleidingsniveau in percentage van de beroepsbevolking van Nederland Bronnen: CBS (2013), Gemeente Amsterdam (2013) Gemeente Alphen aan de Rijn (2012) Gemeente Almere (2013) Gemeente Lelystad 2013) Gemeente Purmerend (2012) en Gemeente Zoetermeer (2013). Figuur 7: De Randstad en het Groene hart. De besproken groeikernen in dit onderzoek zijn met rood aangegeven. Bron: Ostendorf en Musterd, 1996, pp. 93. Figuur 8: Bezoek van podiumkunsten in Zoetermeer, Bron: atlas voor gemeenten obv data SCP, in Cultuur in Zoetermeer (Marlet 2009, pp. 30) Figuur 9: Schematische weergave van het aspect beleid groeikernen. Bron: Atlas.ti Gemaakt door: Tessa van Voorthuizen Gemeente Almere (2009) Concept structuurvisie Almere 2.0 http://www.ro-web.nl/2009/06/almere-2-0-een-veelvoud-van-unieke-woon-en-werkmilieus/ [online geraadpleegd op 9 juni 2013] Gemeente Alphen aan de Rijn (2012) Leren, doen en beleven, Cultuurvisie Alphen aan den Rijn 2012-2018. Gemeente Alphen aan de Rijn, Statistisch jaaroverzicht 2012 http://www.alphenaandenrijn.nl/dsresource?objectid=12398&type=org [online geraadpleegd op 7 juni 2013] Gemeente Amsterdam (2013) Bureau Onderzoek en Statistiek, Amsterdam in cijfers http://www.os.amsterdam.nl/pdf/2012_jaarboek_hoofdstuk_02.pdf [online geraadpleegd op 17 juni 2013]. Gemeente Purmerend (2011) Feiten en Cijfers, http://purmerend.nl/sites/home/files/attachments/2011/algemene%20pagina's/purmerend_in_ cijfers.pdf [online geraadpleegd op 7 juni 2013] Gemeente Purmerend (2012) Bevolking en opleidingsniveau http://purmerend.nl/sites/home/files/attachments/2011/algemene%20pagina's/2012__purmerend_in_cijfers_klein.pdf [online geraadpleegd op 17 juni 2013].

71

Gemeente Lelystad (2013) Feiten en Cijfers, http://www.lelystad.nl/nl/onderzoek/Feiten_en_Cijfers_over_LelystadFeiten_en_Cijfers.html [online geraadpleegd op 7 juni 2013] Gemeente Zoetermeer (2013) Feiten en Cijfers, http://www.zoetermeer.nl/over-zoetermeer/feiten-en-cijfers_259/ [online geraadpleegd op 7 juni 2013]. Gemeente Zoetermeer (2013) Ontwikkeling van de bevolking per wijk/buurt vanaf 1970 http://www.zoetermeer.nl/over-zoetermeer/feiten-en-cijfers_43563/item/ontwikkeling-vande-bevolking-per-wijkbuurt-vanaf-1970-2013_51577.html [online geraadpleegd op 17 juni 2013]. Giddens, A. (1984) The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration, University of California Press, chapter 1, p. 113. Gleaser, E.L., J. Kolko and A. Saiz (2001) Consumer City, in: Journal of Economic Geography, pp. 27-50. Henderson, V.J. (1974) The sizes and types of cities, American Economic Review, vol. 64, pp. 640-656. Jacobs, J. (1961) The death and life of great American cities, Vintage Books Editions, 1992, Random House USA Inc. Jobse, R.B., Kruthoff, H.M. en S. Musterd, Groeikernen in een veranderend ruimtelijk en demografisch krachtenveld, K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift XXV, nr. 2, pp. 148-160. Karsten, C.J.M (2012a) Stad, tijd en ruimte: Hoorcollege 30 oktober 2012, Universiteit van Amsterdam. Karsten, C.J.M (2012b) Stad, tijd en ruimte: Hoorcollege 2 november 2012, Universiteit van Amsterdam. Landry, C. (2000) The creative city, a toolkit for urban innovators. Latten, J., M. Das. En K. Chkalova (2008) De stad Groningen als roltrap van NoordNederland, Bevolkingstrends 2008, vol. 52 (2), pp. 52-59.

72

Marlet, G. (2009) Cultuur in Zoetermeer, De culturele positie van Zoetermeer en de betekenis van kunst en cultuur voor de stad, Utrecht: Atlas voor Gemeenten, pp. 1-42. Marlet, G. (2010) De aantrekkelijke stad, Moderne locatietheorieën en de aantrekkingskracht van Nederlandse steden, VOC uitgevers, tweede druk, pp. 7-414. Marlet, G. (2010b) Muziek in de stad, Het belang van podiumkunsten, musea, festivals en erfgoed voor de stad, VOC uitgevers, pp. 7-54. Marlet, G. en C. van Woerkens (2007) The Dutch creative class and ho wit fosters urban employment growth, Urban Studies, vol. 44, no. 13, pp. 2606-2626. Marlet, G. en C. van Woerkens (2007b) Op weg naar Early Warning. Omvang, oorzaak en ontwikkeling van problemen in de wijk, Atlas voor Gemeenten, Utrecht. Marlet, G. en C. van Woerkens (2009) Atlas voor gemeenten 2009, Nijmegen: VOC Uitgevers. Marshall, A. (1890) Principles of economics, New York, Prometheus Books. Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (2010) De uitvoeringsagenda van New Towns; van het wegwerken naar achterstanden naar het voorkomen van achterstanden, pp. 1-32. Musterd, S., Bontje, M. en W. Ostendorf (2006) The changing role of old and new urban centers: the case of the Amsterdam region, University of Amsterdam, Urban Geography, vol. 27, no. 4, pp. 360-387. Nederlandse Vereniging van Makelaars o.g. (2009) Het economische belang van leisure en de rol van leisure in gebiedsontwikkeling, NVM BOG Leisuremarktonderzoek, pp. 1-119. Ostendorf, W. en S. Musterd (1996), Groeikernen en compacte steden: nieuwe grenzen voor de ruimtelijke ordening. In: Planologisch Nieuws, Jg. 16, Nr. 2, pp. 91-100. Peck, J. (2005) Struggling with the Creative Class, International Journal of Urban Regional Research, vol. 29.4, pp. 740-770. Platform 31, Kennisbank van KEI; Groeikernen en stadsvernieuwing http://kennisbank.platform31.nl/pages/28241/Groeikernen-en-stadsvernieuwing.html [online geraadpleegd op 24 februari 2013]. 73

Raad voor Cultuur (2013) Slagen in Cultuur, culturele basisinfrastructuur 2013-2016 http://www.cultuur.nl/Upload/Docs/subsidieperiode%2020132016/Slagen%20in%20Cultuur.pdf [online geraadpleegd op 4 juni 2013] Ridder, J.P.A. (2005) Groeikernen: Lust of last voor de toekomst, Amsterdam school of Real Estate, pp. 1-71. Sassen, S. (2003) The global city (New York, London, Tokyo) Princeton University Press. Schouwburg Almere (2013) Bijzondere architectuur https://www.schouwburgalmere.nl/informatie/Algemene_informatie/Bijzondere_architectuur/ [online geraadpleegd 13 juni 2013]. Schwanen, T., Dijs, M & M. Kwam (2008) ICT and the decoupling of everyday activities, space and time. Introduction special issue TESG, vol. 99, no. 5, p.519-527. Silberberg, T. (1995) Cultural tourism and business opportunities for museums and heritage sites, Tourism Management, vol. 16, no. 5, pp. 361-365. Smith, A. (1776) An inquiry into the nature and causes of the wealth of nations, Methuen, London. Sociale Atlas van Almere (2012) Monitor van wonen, werken en vrije tijd, samengesteld in samenwerking met Gemeente Almere, Stafdienst Bestuurszaken, afdeling Bestuursadvies & ondersteuning, team Onderzoek en Statistiek, OBT bv, Den Haag. Structuurvisie Zoetermeer (2013) http://www.zoetermeer.nl/wonen-vervoer/ruimtelijkeplannen_3307/item/structuurvisie_3315.html [online geraadpleegd op 17 juni 2013]. TNS Nipo (2013) http://www.tns-nipo.com/ [online geraadpleegd op 4 juni 2013]. Tordoir, P.P. (2006) Stad en welvaart. Den Haag: NICIS. Trends in beeld (2013) Aandeel van hoger opgeleiden in de beroepsbevolking www.trendsinbeeld.minocw.nl/grafieken/3_1_2_34.php [online geraadpleegd op 17 juni 2013]. Van der Ark, A.L. en G. Richards (2006) Attractiveness of cultural activities in European cities: a latent approach, Faculty of Social and Behvioral Sciences, Department of

74

Methodology and Statistics; Tilburg University, Tourism management vol. 27, pp. 14081413. Van Schaick, J. (2011) Timespace matters, Delft: Technische Universiteit, Proefschrift; hoofdstuk 2 p.65.

Bijlagen Bijlage 1. Topic list Welke onderwerpen zullen aan bod komen? Een kleine introductie; wie bent u, hoe lang werkt u hier al, wat vind u van de desbetreffende stad. Culturele voorzieningen; Groeikernen scoren gemiddeld gezien lager op het vlak van culturele voorzieningen zoals musea, theater etc. dan historische steden. Is er een beleid die er op gericht is deze punten in uw stad sterker te maken? Zo ja, hoe ziet u dat in uw stad terug komen? Is er een aantrekkingskracht zichtbaar voor de hoger opgeleide jong volwassenen? In welke mate ontwikkeld het huidige aanbod van culturele voorzieningen zich? Heeft de stad “last” van concurrerende culturele voorzieningen in de nabije omgeving? Hoger opgeleide jonge volwassenen; Hoe is de huidige en relatieve ontwikkeling van hoog opgeleide jong volwassenen in uw stad? Wat voor publiek trekt uw theater aan? Is er een specifiek beleid dat uw theater volgt om een bepaald publiek aan te trekken? Wordt er ingespeeld om verschillende doelgroepen? (Denk aan voorstellingen, prijsklasse, aanbod van consumpties) Is er een bestaande kennis betreffende het belang van lokale culturele voorzieningen voor de aantrekkingskracht voor hoog opgeleide jong volwassenen? Zo ja, wat is deze? Zo nee, wordt hier iets aan gedaan? 75

Bijlage 2. Lijst met geïnterviewde personen

1. De heer H. Kraaijeveld, interim directeur Stadschouwburg, Almere. 2. De heer M. van Kaam, directeur theater Castellum, Alphen aan de Rijn. 3. De heer J. Gras, directeur AGORA theater, Lelystad. 4. Mevrouw I. Frie, hoofd marketing en publiciteit theater de Purmaryn, Purmerend. 5. De heer P. Voorbraak, directeur Stadstheater, Zoetermeer.

76

Bijlage 3. Aantal hoogopgeleiden als percentage van de beroepsbevolking

Ranglijst aandeel hoogopgeleiden, 2007. Bron: Marlet (2010).

77

Bijlage 4. Scriptie interview 1, Almere

Hans Kraaijeveld, (interim) directeur Schouwburg Almere Woensdag 24 april, 10:00

(introductie) Ik doe dus een onderzoek naar culturele voorzieningen in groeikernen, de New Towns. Ik neem Almere en Lelystad samen omdat zij beide op een eiland liggen, Flevoland en omdat zij in de buurt van Amsterdam en Utrecht liggen. Ik neem Purmerend als zijnde referentie. En dan ook nog Zoetermeer en Alphen aan de Rijn omdat die dichtbij Den Haag liggen. En dan ga ik kijken naar culturele voorzieningen, en dan met name theaters omdat daar nog weinig onderzoek naar is gedaan. Hoe dat mensen aantrekt om weer in groeikernen te gaan wonen na het afronden van een studie. Heeft u daar een idee over?

Ja god, in algemene zin gaat het natuurlijk om de verhoudingen tussen, ja kijk wat vroeger, laten we zeggen grondstoffen de redenen waren om je bedrijf te vestigen gaat het nu zeker bij bedrijven zoals je die in Almere hebt, die kennisintensieve dienstverlening, gaat het om plaatsen die aantrekkelijk zijn om je daar te vestigen ook in relatie tot de mensen die je aantrekt.

(ik) Ja, dat klopt ja.

Dus kennisintensieve dienstverlening vraagt om hoger opgeleiden mensen en hoger opgeleiden mensen vragen om een culturele aantrekkelijke omgeving. Dus in die zin zit daar wel degelijk een relatie denk ik, tussen het niveau van culturele voorzieningen en de aantrekkelijkheid van een stad en zeker ook voor het bedrijfsleven. Maar daar is natuurlijk al heel veel onderzoek naar gedaan, door Richard Florida.

Ja inderdaad, die komt ook veel voor in mijn scriptie. Over de opkomst van de creatieve klasse.

Ja precies ja en Gerard Marlet ook uiteraard.

78

Ja klopt, die heeft er een heel boek over geschreven ja.

Wat mij opviel toen ik hier kwam als interim directeur dus twee jaar geleden, is dat we een heel laag bezoekersaantal hadden, in verhouding tot het landelijk gemiddelde, ik bedoel als theater. Dus we zitten op 0.4% van het, of 40% van het landelijk gemiddelde dus zeg maar als stad met een omvang van 200.000 mensen daar zou het gemiddelde cultuur bezoek 1 bezoek per inwoner dus dan zou je als een stad als deze 200.000 bezoekers moeten hebben in het theater, maar wij halen de 80.000. Dus dat is heel bijzonder om te ervaren om wat daar dan de reden van is en dat hebben we ook echt laten onderzoeken door TNS nipo. We hebben bij alle lifestyle groepen, die ziet ze achter je staan op die borden, geïnventariseerd waar hun culturele voorkeuren liggen en vooral gevraagd van goh wat maakt het mensen die potentieel geïnteresseerd zijn toch niet naar theater komen. We hebben een aantal drempels ervaren en wat een New Town heel erg heeft is dat de cultuur beleving gewoon traditioneel al anders is dan in wat we noemen walking cities, he waar je alles op loop en fiets afstand hebt. Dat blijkt ook wel, dat is onderzocht in Almere, dat 49% van de cultuur consumptie vindt buiten Almere plaats en theaterbezoek zelfs 53%

Ja, die gaan dan naar Utrecht of Amsterdam.

Amsterdam vooral, ja precies. Het heeft ook wel andere factoren gekend natuurlijk dus het heeft onder andere te maken met de bouw van dit theater. Vroeger stond hier een leuk oud theatertje, bonbonnière achtig rood pluche, en dat paste toch heel erg in de beleving van die Almeerder. Van dat imago van er wonen alleen maar pioniers maar de realiteit is dat ze eigenlijk best heel traditioneel zijn. Toen hier dat hele theater kwam, echt helemaal strak, en ja we hebben het nu een beetje opgeleukt maar het was echt knal wit licht, ja ik bedoel dat als je langs een spiegel liep dat het net leek of dat je nog maar een half jaar te leven had (gniffel) het droeg dus helemaal niet bij aan de beleving van uitgaan. He, en er was een ongelooflijk slechte kwaliteit van dienstverlening. Er stond één nummer op de website en als je dat belde kreeg je een bandje te horen “vanaf vier uur zijn we bereikbaar” en in de hal beneden zat er ook tot vier uur niemand. Dus als je dan gekomen was, had je helemaal niemand gezien. Nou ja vind je het gek dat je dan ook veel publiek verliest dus dat is ook een variabele die van invloed is op je bereik. Maar goed, daar kunnen we een hoop van terugwinnen maar die 200.000 gaan we niet halen gewoon omdat de aantrekkelijkheid van Amsterdam in dat opzicht dan toch behoorlijk groot is he, omdat je, het gaat natuurlijk, mensen kopen niet een 79

kaartje voor een voorstelling maar mensen kopen een beleving. En die beleving begint al thuis en op het moment dat je hier naar toe rijdt, en dan hier dat rottige plein over moet en vooral in de winter, kaal leeg en winderig, het zijn allemaal aspecten die gewoon, die een andere beleving geven aan cultuur consumptie. Hier komen mensen veel functioneler naar toe omdat Najib hier staat en dat is, vaak als het elders uitverkocht is, of er is hier nog plek.

Ja, dat weet ik. Dat doen vrienden van mij ook met enige regelmaat. Die denken dan, ach zo ver is Almere niet van Amsterdam en dan kunnen wij toch die voorstelling zien.

Ja, inderdaad dat zien wij ook regelmatig. Dat creëert natuurlijk ook een soort aantrekkelijkheid. Er komen ook steeds meer mensen uit Gooi-Noord hier naar voorstellingen, en ook uit Amsterdam die aan deze kant zitten. He want, er is natuurlijk al een heleboel verbeterd, de sfeer is beter, de dienstverlening is geoptimaliseerd, trein is fantastisch dus hé, het parkeren kost vijf euro hier voor een avond. Terwijl in Amsterdam je voor parkeren dertig euro kwijt bent. Dus hé, maar goed dan krijg je Amsterdam erbij. Dus dat is dan toch heel sterk. Maar je ziet ook wel, en dat is ook wel grappig, we kunnen constateren dat bij die drempels die we hebben onderzocht, er zijn eigenlijk drie typen drempels te onderscheiden. Je hebt de functionele, zo van “ik wist niet dat het er was”, er staan nu letters op het dak maar dat was tot voor kort niet zo, dat dit de schouwburg was. Er kwamen mensen voorbij lopen en die niet eens wisten dat dit de schouwburg was.

(ik) Er staan ook bordjes in het centrum die precies wijzen hoe je bij de schouwburg moet komen.

Ja, dat is ook zo maar sommige van die bordjes staan ook nog verkeerd ook. Die wijzen de verkeerde wijk in.

(gegniffel)

Maar dat bleek dat toen we dat onderzoek deden dat er ook een kwalitatief deel van de mensen die we beneden interviewden bij het lazen van de brochure; “God, dat ik het ook kon zien, ik dacht dat wij hier voor naar Amsterdam moesten”. Dus we zaten helemaal niet in de brainpositie van die Almeerder, ondanks het feit dat je redelijk veel communiceert. Zowel print als sociale media, daar waren ze hier eigenlijk wel ver mee. Maar goed daar zie je 80

gewoon een informatiespiraal. Mensen worden overspoeld met informatie, en namen steeds minder op. En weet je als je ziet dat de informatie niet aankomt dan kan je nog wel harder gaan zenden en nog meer gaan bukken maar we hebben echt geconstateerd dat we op een andere manier dat publiek moeten bereiken. Veel dichter in de nerven van die samenleving gaan zitten. Inzicht krijgen in “waar zit ons probleem” en in welke wijken? De gemeente heeft een fantastische sociale atlas waar we per wijk precies kunnen zien wat het theaterbezoek is, dus waar onze klanten zitten. Dus nou ja, de filmwijk is zo’n wijk waar 50 procent van de wijk het theater bezoekt. En dan is de vraag, waarom die andere 50 procent niet naar het theater gaat. Want hé, het is allemaal het zelfde type mens dat daar woont. We zijn nu met zo’n bewonersorganisatie uit die filmwijk in gesprek van ‘kunnen wij samenwerken’ zo van, kom eens een keer hier heen – doen we een rondleiding, verhaal etc. als wij dan gebruik kunnen maken van jullie communicatielijnen of een keer een presentatie kunnen houden. Dat je veel dichter op de huid van die bewoner gaat zitten, om gewoon maar die attentie waarde te krijgen, die je nodig hebt.

(ik) en is er een onderscheid met tussen wijken, waar meer hoger opgeleiden wonen en minder hoog opgeleiden?

Ja, er is een heel duidelijke relatie tussen opleiding en een cultuur consumptie. De oude wijken hier zoals Stad enz. waar de wat “minder bedeelden”, op het zomaar te zeggen, wonen. Ja, daar komt heel weinig publiek vandaan en dat wij nu met het cultuur onthouden omdat die ook niet in de omgeving wonen waar ze naar het theater gaan of aan activiteiten deelnemen en die worden daar ook niet toe gestimuleerd. Het zit niet in hun lifestyle om het zomaar te zeggen

(ik) Richt het theater zich wel op verschillende groepen in de samenleving wat het theateraanbod betreft?

Ja zeker. Ons credo was een beetje van, ons beleidsplan, Schouwburg Almere doet een goed bod. Bod staat voor “Beleven Ontmoeten Delen” dat is wat wij eigenlijk verkopen. Maar dat is dus tegelijkertijd ja, mensen hebben verschillende bezoek motieven. De een komt voor puur amusement, de ander wil zich ook geestelijk laten prikkelen, een derde doet het voor sociaal contact en een vierde doet het als sociale verplichting omdat het nichtje op het podium staat. Dus allemaal verschillende motieven waarom mensen naar het theater gaan, 81

maar vooral ook en dat was de tweede drempel, die maatschappelijke belemmering. Beelden die mensen hebben van het theaterbezoek, ja dat is zo bizar. Mensen uit de eenvoudige groep die denken dat er alleen maar hele deftige mensen komen, en de deftige mensen hier uit Almere-hout en overloop die denken dat hier alleen maar gewone mensen komen. Laatst had ik er hier een paar voor een rondleiding, die man kon ik wel het water inschoppen, “Nou als ik zie dat hier veel mensen komen dan kom ik hier niet want het is niet mijn publiek”. Dat is echt verschrikkelijk, onzin natuurlijk. Kijk die beelden kloppen natuurlijk niet maar dat is wel iets dat kennelijk speelt hier in de gedachte van mensen. Dat levert ook gewoon emotionele factoren op, belemmering. Want als je dat beeld hebt, hebben mensen ook snel “Ja dat is niks voor mij” of “ben ik wel slim genoeg om dit te begrijpen” of “wat zullen mijn vrienden er wel niet van denken als ik naar een dansvoorstelling ga”. Ja, dat speelt natuurlijk ook bij jongeren, die dan bang zijn om voor homo te worden uitgemaakt. Dus ja, daar zijn we nu ook mee bezig. Kijken naar wat hun beeld is van theater. We zijn heel erg bezig om aan de hand daarvan te kijken hoe we de drempels naar het theater kunnen verlagen. Hoe kunnen we die wegnemen zodat mensen toch weer meer naar het theater komen, en dat is best heel erg interessant. Dus voor de rest van cultuur, en dat is wel het bizarre van New Towns, als het gaat om het niveau van culturele voorzieningen, kijk ja we hebben een vergelijking met Groningen en Utrecht en dat zijn steden van een vergelijkbare omvang. Die krijgen een rijksuitkering, dus elke stad krijgt een doeluitkering voor het onderhoud van zijn culturele voorzieningen. Nou krijgt Groningen 12 miljoen geloof ik, en Utrecht 10 miljoen maar wat denk je dat Almere krijgt?

(ik) 2 miljoen?

Nee, 500.000 euro. Dus ja dat is het achterlijke van dat systeem.

(ik) maar waar is dat op gebaseerd dan?

Ja, op het niveau van culturele voorzieningen die in een stad zit.

(ik) maar is het dan niet juist handig om te stimuleren door meer geld te geven?

Ja, dat precies. En dat gebeurt dus niet, en dat is het achterlijke van dat systeem van de Rijksuitkeringen dat de stad het eerst allemaal zelf moet doen. Nou met alle bezuinigingen 82

die nu aan de gemeente worden opgelegd zie je dat daar het grote probleem ontstaat, want gemeentes hebben nou eenmaal niet het geld, in ieder geval, het er niet voor over. En dan zie je wat het probleem ook is ten aanzien van culturele voorzieningen in het politieke domein. Ik heb altijd zo’n missie dat als ik ergens kom dat ik onmiddellijk probeer zoveel mogelijk wethouders probeer te spreken met het verhaal van goh “Als jij nou de wethouder van economie, maatschappelijk welzijn of ruimtelijke ordening, eigenlijk zouden jullie eens een culturele paragraaf in jullie beleid op moeten nemen want de aanwezigheid van cultuur is zo van invloed op de inhoud van jullie portefeuille, om de samenhang met beleidsspeerpunten in jullie portefeuille dat ik vind dat ook jij een culturele paragraaf aan moet nemen wat leidt tot een integrale aanpak en meer bronnen hebt om cultuur te ontwikkelen. Je ziet in bijna alle steden is cultuur apart gegeven, en wordt ook gezien als aparte sector, met meestal ook de zwakste wethouder. Zo van “nou word jij maar wethouder van cultuur”. Ik heb tegenwoordig zelfs een beetje het gevoel van als je nou helemaal niks kunt, word je maar ambtenaar en als je zelfs dat niet kunt word je wethouder op gemeentelijk niveau. Nou valt het hier gelukkig mee hoor, we hebben hier wel kwaliteit. Maar als dat gewoon niet verankerd zit in het denken van de politiek dan, dan blijft cultuur een soort stiefkindje. Wat ik nu steeds doe, is als ik met een wethouder ga praten, noem nou eens een aantal speerpunten van jouw beleid. Nou dan gaat het bijvoorbeeld om sociaal maatschappelijk welzijn, veiligheid in de wijk, saamhorigheid. Laten we die dan eens boven aan de matrix zetten, en aan de andere kant van de kolom zetten we alle vormen van cultuur; beeldende kunst, podiumkunst, muziek, literatuur, architectuur enz. Als we dan een mooie matrix maken, met cellen, en dan kijken van goh; wat zou architectuur nou kunnen bijdragen het thema veiligheid? Of wat kan podiumkunst bijdragen aan het thema veiligheid? Ik heb toen ik in Groningen werkte een project gedaan met mevr. Roze, een bekende actrice maar doet ook heel veel sociale projecten. Onder anderen in Amsterdam die wijk safari’s, daar achter de Overtoom in de Kolenkit. Wat zij doet is gewoon de problematiek zichtbaar maken dus zo’n wijksafari was dat je werd uitgenodigd werd om deel te nemen, en dan werd je daarna een dag van te voren gebeld dat je in een Marokkaans, Turks, wat dan ook, gezin terecht kwam. Dan moest je in die wijk naar dat adres gaan, bij die mensen thuis. Nou dan kreeg je eerst wat te eten en te drinken, en dan in de slaapkamer begon al het eerste theaterstuk. Iemand die echt een heel boeiend verhaal zat te vertellen over zijn geschiedenis, dat was heel aangrijpend. En dan werd je mee naar buiten genomen, naar de tuin waar een kippenhok vol kippen was – en vervolgens kwamen er een stuk of 15 jongens op scooters achter ons, heel bedreigend, maar de bedoeling was om achterop de scooters te gaan zitten en naar het volgende adres gingen. 83

Weet je dat zijn fantastische projecten en daarmee ja, geef je gewoon inzicht in de problematiek van zo’n wijk en begrip tonen voor wat er gebeurt.

(ik) en ze voelen dan binding met bestuursleden

Precies. Toen in Groningen heb ik een project met haar gedaan in een oude wijk, de korrewijk, met arbeiderswoningen, waar nu ook heel veel allochtonenproblematiek heerst. Het leuke is, dan gaan die actrices van haar zo’n drie-vier weken logeren bij mensen thuis, echt gewoon thuis. Doen dan in zo’n wijk activiteiten. De leukste vind ik dan van de salon. De vrouwen uit die wijk mogen dan naar die beauty salon en krijgen dan een massage en een knipbeurt en onder tussen worden de gesprekken opgenomen, en die verhalen die daar naar voren komen vormen scripts voor theater en films. Of zelfs gaan ze dan met de geluidsbanden naar het gemeentehuis en zetten alle ambtenaren koptelefoons op hun hoofd – met kijk jongens, dit is het verhaal, dit speelt er. Dit project werd afgesloten waar ook allerlei andere maatschappelijke organisaties bij betrokken waren, juridische dienst, opvang etc. Prachtige (voor een deel) theater, waarbij slachtoffers van een vrouwen opvanghuis hun verhalen vertellen –echt zo indrukwekkend. Waarbij op een gegeven moment de theaterdeuren open gingen, en een hele optocht door de zaal liep, zonder ook maar een woord te zeggen. Zo indrukwekkend. Mensen die in die wijk wonen, maar ook mensen die betrokken waren bij het project. En aan het eind van het verhaal kwam er uit het dak van het theater, van de toneeltoren, allerlei tafels met allemaal gekke hapjes erop, en mijn mooiste moment was dat die platte Groningse wijven zeiden van “Proef hoor; dat hebben onze allochtonen vrouwen gemaakt”. En kijk dat is nou net waar zo’n project over gaat.

(ik) Ja en die voelen zich dan helemaal betrokken

Maar dit is ook meer als illustratie van cultuur in werking. Dus dat je rond eigenlijk elke cel, best projecten zou kunnen ontwikkelen die laat zien dat ook zo’n maatschappelijk thema, economisch thema of ruimtelijk ordeningsthema gevoed kan worden door, en aangejaagd kan worden door elk van die culturele uitingen. En zo maak je de verbinding tussen cultuur en andere stukken in de samenleving. Het is dus een bindmiddel in de samenleving, maar je moet het wel organiseren, en dat is wat zeker in New Towns veel te weinig gebeurt. Het staat ook niet vanzelf, er is geen traditie in zo’n stad en hier heb je natuurlijk ook allemaal kleine wijkjes, een dorp op zich, waar geen voorzieningen zijn, dus mensen worden ook uitgedaagd 84

om er uit te gaan. Dat maakt het gewoon lastig om als een soort natuurlijk proces te laten ontstaan, dus het moet echt georganiseerd worden. Dus als de politiek het niet erkend, dan blijft het gewoon een proces van heel lange adem. (ik) Ja dat vroeg ik mij ook af, of er een speciaal beleid was om dat beter te maken in groeikernen.

Nee, althans niet hier. Ik moet zeggen, ik heb zelf de beleidsnota voor de gemeente Weert geschreven – de cultuurnota, toen ben ik eerst maar eens begonnen met het interviewen van ambtenaren en wethouders die allemaal zoiets hadden van cultuur is veel te duur, er moet veel worden bezuinigd. Dus toen ben ik eerst maar eens gaan kijken wat cultuur nou verdiend, zowel letterlijk als figuurlijk. Heeft het enige opbrengst? Dus de economische opbrengst in het kader van de werkgelegenheid die je hebt, de lijn er om heen van de toeleveranciers en het echt afgeleide kanaal van wat is de aantrekkelijkheid van de stad? Als het gaat om cultuureducatie; mensen bewust maken van wat cultuur is nadenken over vraagstukken, op een andere manier kijken naar vraagstukken, mensen tools geven om met de werkelijkheid om te gaan. Kijk dan zit je heel erg op het terrein van sociaal maatschappelijk welzijn, ruimtelijke ordening – dus die verhalen van een omgeving die bijdraagt tot het inrichten van zo’n omgeving, ja die zijn denk ik heel belangrijk. Gewoon de historie waar mensen zich thuis bij voelen, wat hun identiteit is, en of zo’n omgeving dat ook die identiteit bevestigd. Kijk dit zijn allemaal factoren die heel belangrijk zijn bij de ontwikkeling van steden.

(ik) Ja en groeikernen missen dan natuurlijk die historisch kern, in tegenstelling tot Amsterdam en Utrecht.

Ja precies, die zijn allemaal ontworpen in de hoofden van architecten en planologen en maar de ziel zit niet in zo’n stad. Die proberen ze natuurlijk wel te organiseren door te bouwen zoals ze bouwen want daar zit dan een bepaalde gedachte achter en je hebt in het begin ook geen cultuur. Je begint met grote kale zand vlaktes. Maar eigenlijk zou je in zo’n situatie verder dat aspect moeten uitbreiden en kijken naar hoe bewegen mensen zich als het ware door een stad. Dat vind ik altijd leuk bij het neerzetten van nieuwbouwwijken, dus dat de ziel was het neerzetten van een blok, dus eigenlijk zouden ze dan drie maanden moeten wachten voor het neerleggen van een stoep om te kijken wat de natuurlijke looplijnen van mensen zijn, en daar dan de stoep neer leggen. Maar wat ze doen, is meteen vanuit het ontwerp te 85

bouwen. Kijk je kunt wel een stoep aanleggen maar je ziet nog steeds paden ontstaan op andere plekken, omdat men die toch zelf gaat maken. He dus, dat bedoel ik gewoon – het betrekken van mensen bij het ontwikkelen van je omgeving en mensen die er wonen (pioniers uit Amsterdam, de Bijlmer) wat hield die mensen bezig, wat verwachtte zij van de nieuwe omgeving.

(ik) Groen, open, ruimte – goedkopere huizen

Ja, als je ook kijkt naar de eerste wijken die voldeden daar eigenlijk toch niet aan.

(ik) Ja klopt, ik heb daar inderdaad filmpjes over gezien, van de bouw van de eerste wijken in Almere. -

Zijspoor

Als je tijd hebt moet je straks even beneden kijken, we hebben daar een tentoonstelling staan Bewoners aan het roer waar je aan de ene kant de behoefte ziet aan culturele voorzieningen, die is eigenlijk heel groot en stimulerend voor de stad maar aan de andere kant is de mogelijkheid daar niet voor de gemeente om ze te ontwikkelen omdat de gemeente hier niet de middelen voor krijgt. Dat is weer zo’n rare paradox, ze moeten financieren uit eigen geld. Ja, en als er geen politieke bewustzijn is van dat er meer moet worden geïnvesteerd in cultuur omdat het ook zo van invloed is op andere terreinen, ja dan zie je dat het toch aan het achterste speen ligt en dat die ontwikkeling van die culturele voorzieningen toch maar mondjes maat verloopt.

(ik) wat ik dan wel weer geestig vind is dat inderdaad hier Najib Amhali komt spelen, maar ook heel veel andere grote namen. Die dan wel hier altijd komen spelen, ondanks de matige populariteit van het theater hier

Ja, natuurlijk dat is ook zo. We zijn enerzijds als theater bewust van onze omgeving en anderzijds proberen wij daarin een scheppende kracht te zijn. Kijk die afspiegeling van je omgeving zijn die hele populaire voorstellingen zoals Najib Amhali. Wat voor mijzelf ook leuk is, want ik heb vroeger in het onderwijs gezeten in Krommenie, en ik heb Najib Amhali daar twee jaar lang in de klas gehad als leerling. Ook Remco Veldhuis, van Veldhuis & Kemper. 86

(ik) oh ja die vind ik geweldig Veldhuis & Kemper, wat geestig.

Ja ja, leuke mensen zijn dat ook. Ook een van de beste sieradenontwerpers van Nederland zat in die klas, en een bekende sportpresentator ook. En een jongen uit die klas is wereldkampioen pencak silat (vechtsport) geworden.

Maar goed, we proberen inderdaad een afspiegeling te zijn en grote namen te trekken naar ons theater, en die shows zijn ook bijna altijd wel uitverkocht, maar voorstellingen die artistiek wat inhoudelijker zijn, ja dan ligt het meteen een stuk moeilijker en dat heeft ook te maken met de demografische samenstelling van Almere. Waar je het als theater van moet hebben, zeg maar de medioren en senioren cultuurliefhebber, die tijd en middel heeft om naar het theater te komen, is maar 13 procent. Er wonen hier ruim 60 procent mensen met jongere kinderen, en die kiezen van nature voor veiligheid en die komen naar de Najibs en andere bekende voorstellingen. Zeker in crisis tijd komen mensen die vroeger drie keer kwamen, nu twee keer per jaar naar het theater, of één keer. De groep senioren, ja die komen wel. En je hebt ook nog de echte cultuurliefhebbers ja die gaan meteen naar het concertgebouw of het Nederlands danstheater, dat is de groep die zich hier niet helemaal thuis voelt. Maar tegelijkertijd vind ik ook dat die scheppende kracht toch dat soort klassiek inhoudelijke voorstellingen gewoon moet blijven programmeren, en daar gewoon meer omheen moet doen. Binnenkort hebben we Debby Petter staan, de vrouw van Youp van ’t Hek, die heeft een prachtig boek geschreven over haar moeder. Een joodse moeder die de oorlog overleefd heeft en die toen zij weer terug kwam als kind in Rotterdam de buurvrouw aan haar vroeg “Goh kind, ben jij er nog” terwijl zij net een kamp overleefd had. Hier heeft zij een prachtige solo voorstelling van gemaakt en daar verkoop ik dan bijvoorbeeld 24 kaarten van

(ik) dat moet best wel een heftige voorstelling zijn.

Ja, dat is het ook zeker. Maar vooral heel erg mooi en aangrijpend. Maar goed, dan ga je nadenken, waarom verkopen we hier dan maar 24 kaarten van? Dus dan ga je opzoek naar de nerven, zouden er leeskringen zijn in Flevoland? En tot mijn grote verbazing barst het in Flevoland van de leeskringen. Maar allemaal groepjes van 6, 7, 8 vrouwen. Maar goed, ik heb toen al die leeskringen aangeschreven bij ons, en opeens is de voorstelling gegroeid naar 70

87

kaarten. Kijk dat is natuurlijk nog niet heel veel maar de potentie zit er wel. Maar wat je dus moet doen op de bewustzijn te creëren, zo van jongens dit is hier al.

Een paar maanden terug hadden we hier het Noord Nederlands toneel, daar ben ik zelf een jaar zakelijk leider geweest, en zij hadden een prachtige voorstelling; “Don Guan”. Dat is dan een mooie titel en er zat een mooie foto bij en dat spreekt mensen al gelijk meer aan en ook had deze voorstelling een goede recensie. Maar ja, toen had ik veertig kaarten verkocht voor een grote zaal waar 980 man in kan. Nou dus toen kon ik twee dingen doen, die voorstelling afblazen of we geven die veertig mensen hun geld terug en kom maar gratis en neem familie en vrienden mee en ik heb een persoonlijke brief geschreven naar mijn toneelpubliek dat ze ongeveer weten waar we zitten, en gezegd wij vinden dit gewoon een interessant gezelschap en we willen graag dat jullie kennis met ze maken, dus kom gratis kijken. Dus die actie hebben we s’maandags neergezet en toen was vrijdag de voorstelling 450 man. (ik) wow

Ja, en niet omdat het gratis was – we hebben een openingsvoorstelling ook wel eens gratis gedaan aan het begin van het seizoen voor de stad en dan wordt de voorstelling uitverkocht, maar dan komt 25 procent niet opdagen “het is toch gratis”. Maar dit waren mensen die puur allemaal in cultuur en toneel geïnteresseerd waren. En dan zie je het effect van de crisis, want als ik dan vraag van “goh waarom heb je dan niet regulier een kaartje gekocht” ja dan is het al snel “dat kost toch twee keer 22 euro, met parkeerkosten erbij zeg maar 50 euro, voor iets wat ik niet helemaal zeker weet – ja dat risico neem ik niet”. Dus, ja dat avontuur wordt niet meer aangegaan. Mensen kiezen voor veiligheid en ja, zitten heel erg op hun geld. Geven het natuurlijk maar één keer uit en ja, zelf voor jeugdvoorstellingen is de ballenbak van Ikea er een concurrent van. Je ziet ook gewoon bij jeugdvoorstellingen dat, nou ja eigenlijk ook bij andere voorstellingen, ken je Isabelle Beernaert?

(ik) Ja

Nou, als ik hier een moderne dans zou programmeren, van het Nederlands danstheater wat ik top of the building vind, dan zou ik misschien 180 man hebben. Isabelle Beernaert komt hier en 980 man komt hier. Stijf uitverkocht

88

(ik) Ja natuurlijk

Dans is drie klasse minder gewoon dan echte professionele gezelschappen, maar het ziet er leuk uit met jonge enthousiaste mensen, heerlijke muziek er onder. Weet je, dus mensen genieten en je komt met je kop op tv dus mensen weten dan dat het veilig is, en daar kom je voor. Jeugdvoorstellingen zoals Thomas het Treintje, Dora en Ernst Bobby en de rest, weet je wel – al die studio 100 producties, pletter vol. Fantastisch voor kinderen – maar ik vind dat tv op toneel weet je, en als je echt gewoon artistiek inhoudelijk wat meer, en dat zijn zulke mooie jeugdvoorstellingen zoals festival twee turven hoog; dat is voor kinderen vanaf 2 jaar en veel buitenlandse producties. Ja, dat is echt een feest om bij te mogen zitten, voor mijzelf ook gewoon. Ik kan er zo van genieten, ook omdat het zo appelleert in je eigen fantasie weet je, en dat is wat die tv op toneel producties niet doen, dat is dicht getimmerd, een plaatje op toneel. En als je echt kinderen wilt prikkelen tot nadenken en hun fantasie te laten lopen dan is het toch heel belangrijk voor hun ontwikkeling om naar dat type voorstelling te gaan. In Nederland zijn er echt ongelooflijk goede gezelschappen voor, hoog niveau van jeugdtheater met maar 40 kinderen in het publiek. En dat is een beetje mijn missie; hoe krijg je kinderen in het publiek, en het tussen de oren van ouders

(ik) Ja persoonlijk denk ik dat het heel lastig is om daar een ommezwaai in te krijgen, met name door de crisis maar ook met de voorkeur van ouders en het opleidingsniveau. Vroeger toen ik klein was gingen wij (de kleinkinderen) elke maand wel met mijn oma naar de schouwburg in Amstelveen, en ik weet nog dat ik dat echt prachtig vond. Dat waren ook allemaal van die voorstellingen van het Nederlands jeugdtheater.

Ja, zo is het ook. Die kinderen genieten er ook enorm van en je kan er dan ook van genieten van de kinderen die dan in zo’n zaal zitten. Maar goed, dat heeft ook te maken met cultuur in een stad, historie en de achtergrond van de mensen die daar wonen. Bewoners van Amstelveen zijn natuurlijk enorm cultuur-minded, kinderen krijgen het bij de opvoeding mee en dat stimuleert dan. In Almere is dat natuurlijk veel minder. Het publiek dat hier is komen wonen wordt nu allemaal iets beter omdat je steeds meer vrije ruimte krijgt, en een ruime kavel voor redelijk weinig geld, zodat buren geen last hebben van jouw muziek – en men zich toch meer cultureel gaat ontwikkelen.

89

(ik) Maar de hoger opgeleiden die naar Almere trekken met hun jonge gezin, of om daar een gezin te starten, die zie je ook niet hier naar toe komen?

Nog niet in hoge mate nee. Juist die jonge gezinnen die kampen ook met praktische drempels; oppas, tijdgebrek, laat. Je ziet enorme verandering in koopgedrag. Maar dat is niet alleen voor New Towns – maar landelijk. Als vroeger onze brochure uitkwam dan verkocht je 80 procent van de voorstellingen al binnen drie- vier weken. Dat had twee voordelen; je had meteen een hoop geld binnen dus de liquiditeit was heel goed én je hoefde relatief weinig aan de marketing te doen om nog die andere 20 procent binnen te halen. Nu is dat landelijk gezien nog maar 30 procent in de voorverkoop dus én je hebt minder geld binnen én je moet heel veel meer doen aan marketing. Dus toen ik hier kwam heb ik een bezuinigingsslag moeten maken van 350.000 euro en de enige afdeling die er geld bij heeft gekregen is marketing, want ga zelf maar na; op een avond dat je je voorgenomen had om naar het theater te gaan, en dat kaartje staat niet op de schoorsteenmantel omdat je het niet van te voren gekocht hebt, dan is er altijd wel iets van waarvan je zegt; nou laten we maar thuis blijven. Je bent moe, of er is leuke sport op tv weet je wel – dat soort dingen. We moeten dus heel veel meer dingen doen om mensen te verleiden om uit die stoel te komen.

Mensen werken natuurlijk ook veel buiten Almere, en zijn dan ook heel erg gericht op Amsterdam, met veel historie dus dat blijft toch een concurrent.

(ik) Ja u merkt toch dat er veel concurrentie is met Amsterdam en Utrecht?

ja Utrecht misschien iets minder. Kijk ten opzichte van het Gooi hebben wij weer een concurrentiepositie, dus dan heb je alleen ’t Spant, dat programmeert alleen maar commercieel en is vooral een congrescentrum, maar die moeten het zonder subsidie doen dus ik snap het wel dat die alleen maar de hele populaire voorstellingen doen. Maar opera en toneel waar in het Gooi toch wel veel belangstelling voor is, dat kun je in het Gooi niet vinden en daar is dan nog wel concurrent Utrecht. Maar het Gooi Noord dat komt steeds meer naar ons toe dus dat is dan wel aardig om te zien. Kortom het potentieel is er wel, maar we moeten echt heel veel meer doen om het deel van die 53 procent dat naar Amsterdam gaat, om te buigen naar hier. Wij profileren ons ook niet als gezellig avondje uit want – ja als je eenmaal binnen bent is het wel gezellig – maar als je hier straks na afloop van de voorstelling naar buiten loopt dan kom je in een leeg centrum waar niks is. 90

(ik) Nee want alles sluit tijdig?

Nou “de markt” is dan zo’n plek waar je eventueel naar toe kan gaan maar dat is een beetje unheimlich en kaal.

(ik) Ja want ik liep over een best wel groot plein met veel horeca gelegenheden, maar dat zag er niet heel toegankelijk is. Is het niet dan de zaak om dat juist een beetje mooi te maken?

Ja daar is de gemeente wel mee bezig. Maar het grappige is, toen er hier een restaurant bij kwam in het Stadstheater, leverde dat een ton per jaar verlies op. Dus het restaurant stond op een geven moment met 500.000 euro in schuld, nou dan ga je daar niet mee door. Maar wat blijkt nu ook gewoon als de voorstelling nu afgelopen is, ontstaat er een raar fenomeen, nou ja “raar”, het lijkt wel een ontruimingsoefening zo snel staat het publiek buiten. Terwijl er best een leuk theatercafé is, maar dat is gewoon een beetje – nou ja mensen komen er niet langs om het maar zo te zeggen. Dus de cultuur zit er niet in om lekker te blijven, om na de voorstelling samen nog wat te drinken.

(ik) Ja en dat is in Amsterdam juist wel weer de cultuur.

Ja precies ja. Hier komen ze puur voor de voorstelling dus wij profileren ons ook niet als “het gezellige avondje uit” nee, maar wij zijn wel weer een alternatief voor een zaadloze avond op de bank. Écht gezellig uitgaan, kan je in Amsterdam, als je er meer omheen wilt dan alleen de voorstelling. Maar dat proberen wij wel langzaam om te buigen, en dat gedrag ook te beïnvloeden, dat ze na afloop wel blijven zitten – en dan nemen we ook de artiesten mee naar boven en dan vind iedereen het opeens leuk om te blijven.

(ik) Oh die blijven hier en mengen zich tussen de toeschouwers?

Ja, dat is hartstikke gezellig, die krijgen dan een bitterbal en een lekker drankje dus zo moet je ze proberen te verleiden om te blijven want die verblijfsfunctie; beleven ontmoeten delen. Dat wil je graag, na afloop wat je beleefd hebt – en dat is wel de magie van theater – delen. Kijk ik heb natuurlijk het voorrecht dat , ja ik word betaald om naar voorstellingen te gaan. Ik zie dus 200 voorstellingen per jaar, en er zijn er heel veel bij waar ik zelf nooit een kaartje voor zou kopen, maar als ik dan in zo’n zaal zit gebeurt er toch iets met je. Er wordt echt 91

kwalitatief goed gezongen door die jongens, het is niet mijn genre – niet mijn repertoire, maar 980 man die helemaal uit hun dak gaan en de energie die dan uit zo’n zaal komt – ja daar word ik dan helemaal gelukkig van. Dat klinkt misschien gek, en ik maar op zo’n dag ook belachelijke uren. Op de dag van een voorstelling begin ik om 9.00 en dan blijf ik altijd bij de voorstelling, en daarna nog voor het drankje. Dus voordat je naar huis kan is het al gauw half 1 en dan begin je de volgende dag nog moe van de dag er voor maar in de loop van de dag krijg je steeds meer energie door wat er in de organisatie gebeurt, contact met het publiek, contact met de artiesten. De mensen ervaren dat zelf ook als je hier bent, ik zeg altijd maar – je komt hier anders binnen dan dat je weer naar buiten gaat; je bent opgetild, je hebt iets meegemaakt, je hebt iets beleefd en dat wil je dan delen. Ik weet zeker dat iedereen met een plezierig gevoel naar huis gaat. Er zijn zelden voorstellingen die mislukken of wat dan ook.

Volgende week komt er een nieuw boekje uit voor het nieuwe seizoen, waarvan 80 procent als gebakken lucht is ingekocht. Al die voorstellingen moeten nog gemaakt worden en ja, je koopt op naam. Dus je kijkt wie er in zit, wie de regisseur is, welk gezelschap er achter zit, wel impresariaat er achter zit – dus dan koop je op vertrouwen. Maar er zijn zat voorstellingen waarvan je denkt; gut het zou zomaar kunnen mislukken. Bijvoorbeeld Kramer vs. Kramer met Pia Douwes en Rick Engelkes, zou een goede voorstelling moeten zijn als je uitgaat van de cast maar dat was het niet. Als ik dan maar 70 of 80 man publiek heb, ja dan ga ik ook niet echt extra promoten want ik wil niet dat mensen een teleurstellende ervaring oplopen. En ik ben natuurlijk nog kritischer dan mensen die maar een paar keer per jaar langskomen, daar is een voorstelling al gauw mooi voor – terwijl ik dan toch professioneler naar een voorstelling kijk.

(ik) Is het ook wel eens zo dat als er maar 80 of 100 kaarten verkocht worden, dat een voorstelling naar een kleinere zaal wordt verplaatst, of blijven ze altijd in de grote zaal spelen?

Kramer vs. Kramer hebben we toevallig verplaatst naar de middenzaal. Dat publiek wat er toen zat was zo gegroepeerd dat ze er dan dicht op zitten. Dat is én voor de spelers leuk én voor het publiek, en dan heeft toch iedereen een leuke avond. Zelfs spelers die dan heel sceptisch hier naar toe komen uuh maar 80 man? (overigens is het elders niet heel veel beter) krijgen een ander beeld van Almere. Als ze er zijn is het een ongelooflijk gul publiek, wat 92

heel erg meeleeft met de voorstelling, heel goed reageert op wat er in een voorstelling gebeurt etc. dat de spelers na afloop zeggen; Goh wat heerlijk gespeeld eigenlijk, en die gaan dan zelf ook vliegen en opgetild door het publiek. Dus die interactie tussen wat op het podium gebeurt en wat er in de zaal zit is heel belangrijk – en dat gaat bij uitstek goed hier in het theater, en waar dat door komt weet ik niet, dat kan ik niet verklaren.

Dus ja, wat dus de relatie tussen de stad en de culturele voorzieningen is, het gebruik daarvan, ja daar zijn heel veel variabelen die daar een rol in spelen. Nogmaals de achtergrond van de voorzieningen, de historie die er aan vooraf gaat, de aandacht die er door de politiek aan besteedt wordt, de grote pvv-clan – maar ja, tegelijkertijd als culturele sector hebben wij verzuimd de waarde van cultuur zodanig over het voetlicht weten te brengen dat Henk en Ingrid begrijpen dat ze eigenlijk elke dag gebruik maken van aspecten die voortkomen uit cultuur. Dus he, alles waar ze gebruik van maken is een ontwerper mee bezig geweest. Mensen die hun creativiteit hebben losgelaten op het ontwikkelen van nieuwe producten, en ik denk juist dat je creativiteit moet stimuleren om vernieuwing mogelijk te maken – en waar gebeurt dat stimuleren van creativiteit? Dat is natuurlijk bij culturele voorzieningen, activiteiten. En die relatie, ja, die is nooit goed beschreven, goed gelegd of duidelijk gemaakt zodat het ook voor Henk en Ingrid te begrijpen is. Het zou dus mogelijk moeten zijn om een week lang te stoppen – dan merken ze pas wat voor input cultuur heeft. Dan hebben ze namelijk helemaal niks, geen radio, geen tv.

(ik) Ja ik vind het toch heel grappig om te zien hoe culturele voorzieningen zich ontwikkelen in New Towns. Ik ben juist wel opgegroeid met het idee dat cultuur heel belangrijk is en wij gingen ook altijd naar musea en weet ik veel wat, of ik het nou leuk vond of niet, maar dat is hier juist niet het geval.

Ja, natuurlijk vond je het als kind niet altijd even leuk of interessant maar straks (of nu al) ben je op zo’n leeftijd dat je denkt “Hee wat leuk”.

(ik) Ja ik ben echt heel blij dat mijn ouders mij altijd overal mee naar toe namen.

Ja precies, nu ga je er met een andere bril naar kijken, en is de drempel minder hoog, je hebt een besef van wat er gebeurt en wat je nu gaat doen is nieuwe ontdekkingen. Die had je als kind niet kunnen zien, maar de eerste confrontatie is er geweest en nu gaat er waarschijnlijk 93

een nieuwsgierigheid ontstaan van “Ja, misschien moet ik toch eens terug gaan naar daar en daar om te kijken hoe het is”.

(ik) Ja ik persoonlijk vind het heel fijn dat ik dat allemaal gezien heb, ook naar dingen waar ik naar toe ben geweest op vakantie; al die kerken die je met je ouders ging bezoeken. Nu heel leuk hoor dat ik dat allemaal gezien heb, maar vroeger was dat wel anders. Ik vraag me dan wel af hoe het kan dat het mensen zich totaal niet interesseert.

Ja, omdat ze het dus niet kennen – en omdat ze er beelden bij hebben dat het voor deftige mensen is. Ik had laatst hier een pvv’er op bezoek die zei dat het hier allemaal niet deugde, hij was enorm aan het afgeven op dingen die met cultuur te maken hebben en toen ben ik ook grof geweest van “Ja goh, als ik naar jou kijk dan ben jij precies het product van iemand die cultuurarm is opgevoed”

(ik) Maar wordt het hier ook niet gestimuleerd op basisscholen, en dat kinderen dan naar huis gaan en zeggen “Pap, mam, ik wil hier en hier naar toe”?

Nou, die cultuureducatie – toevallig is dat een thema wat heel actueel is – want dat heeft een club gedaan en die hebben zelf de stekker uit hun programma getrokken, maar dat hebben ze eigenlijk nooit echt goed gedaan. We hebben nu zelf het initiatief gepakt met directies en instellingen om bijvoorbeeld een infrastructuur op te zetten met gebruik maken van educatieve medewerkers die we al binnen de organisaties hebben en in samenwerking met onderwijs. Dus een wat integraal beleid ontwikkelen op het gebied van cultuur en educatie waarbij je gewoon lange leerlijnen ontwikkeld; van de peutertijd tot de eerste-tweede klas van het voortgezet onderwijs. Sommige scholen hebben al een heel duidelijk cultureel profiel, andere ook helemaal niet. Je probeert een soort samenhangend beleid te ontwikkelen en daarin per leerjaar verschillende activiteiten aanbiedt, waarbij primair de culturele voorzieningen centraal staan maar vanuit daaruit ook in de stad, grote musea ed. en brug geslagen kan worden. Cultuur educatie wordt ook wel een speerpunt dus het rijk faciliteert dat ook op een goede manier. Het is alleen; wordt het wel goed georganiseerd? Nou dat was tot nu toe niet het geval maar er ligt nu weer een kans om dat goed op te pakken. Maar die cultuur educatie is gewoon heel relevant om die beelden weg te halen. Om toch te proberen om te laten zien dat theater, musea etc. toch best leuk kan zijn.

94

(ik) Ja daar zit toch best een stigma op he?

Ja precies, zeker in (nogmaals) gezinnen die vanuit hun ouders gezien ook niet gewend zijn om naar het museum te gaan.

(ik) nee maar je merkt het ook bij mensen die zelf een lage opleiding hebben genoten, en die dan een dochter of zoon hebben die naar de universiteit gaat. Die dat dan ook eigenlijk helemaal niet stimuleren zo van goh, je hebt een VWO diploma je kán naar de universiteit maar wat wij hebben gedaan is ook prima – je hebt niet zo’n hoog diploma nodig.

Ja dat is grappig, ik ben zelf het product van – ik bedoel ik heb schatten van ouders, fantastische mensen – maar zij zijn wel vrij simpel. Mijn vader was schipper bij de havendienst en mijn moeder heeft nooit gewerkt en maar binnen hun leefwereld was naar het theater gaan geen optie, maar dat was ook helemaal geen issue. Ik kwam pas in aanraking met kunst en cultuur toen ik naar de pedagogische academie ging (toen nog kweekschool), maar toen alleen nog maar naar de populaire dingen zoals Toon Hermans. Totdat mijn vrouw, die toen in het onderwijs zat, gevraagd werd wat met jeugdtheater te doen – te adviseren, en die is nu directeur van het Zaantheater. Ik ben toen ook veel bewuster gaan kijken en ook mijn eerste dansvoorstelling was in die periode, en nu vind ik dans by far de mooiste theatervorm die er is. Vooral moderne dans, ik heb nog steeds niet veel met klassieke dans. Ik kan met tranen in mijn ogen bij een dansvoorstelling zitten zonder dat ik weet waarom. De muziek, de beweging, zo mooi.

Ik erger mij ook wezenloos aan de flyers die bij dansvoorstellingen liggen, ik snap nooit wat er wordt bedoelt met de voorkant en je ziet het ook helemaal niet terug in de voorstelling, totdat iemand een keer tegen mij zei; dans moet je raken en als het een verhaal verteld is het literatuur. Dat vond ik wel een hele mooie uitspraak. Nu ga ik ook alleen maar zitten bij een dansvoorstelling, en wacht ik af tot het wat met mij doet. Die ervaring en die beleving die je zelf in een theaterzaal meemaakt, ja die wil ik ook zo graag op mijn publiek overbrengen.

En omdat ik er elke avond ben, gaan mensen je kennen. Vorige week hadden we een busreis georganiseerd naar de soldaat van oranje, met onze eigen klanten. Kwalitatief niet goed (zangprestaties zijn zwak eigenlijk) maar het is echt een evenement, in die zin dat als je hem nog niet gezien hebt dan moet je daar echt een keer naar toe. Zeker de moeite waard. Sowieso 95

een spectaculaire avond, je komt aanrijden op zo’n oud vliegveld over de landingsbaan, en dan heb je zo’n theater hangar en daar speelt het helemaal in. Het podium draait, echt fenomenaal. Maar goed wij hebben dus 50 mensen meegenomen, die houden van theater, en dan ga ik zelf mee als reisleider en dan op de weg daar naar toe vertel ik iets over het theater en over het nieuwe programma, en dan laat ik mensen ook vragen stellen. De dag erna kreeg ik ook allemaal positieve mailtjes terug, zo creëer je een band. Je gaat een soort emotionele band proberen te creëren, je gaat ook mensen kennen – zo van als ik dan in de hal sta iedereen te begroeten, dat je steeds meer mensen herkent. En dan maak je een praatje, en mensen vinden dat prettig – vertellen dat verder en de volgende keer nemen zij vrienden mee. Juist die geborgenheid en dat gevoel hebben dat je ergens naar toe gaat en dat minder afstandelijke, dat maakt dat mensen een band krijgen. Maar goed er zijn zoveel variabele die van invloed zijn op de beleving.

(hoofdvraag)

Wij richten ons op elke groep, alleen – en daar zit wel een verschil in – wij manifesteren ons op een andere manier op de hoog opgeleide jong volwassenen, dan naar de traditionelere ouderen. Waar liggen hun interesses, waar gaat hun persoonlijke voorkeur naar uit, waar liggen hun drempels, hoe kunnen we die wegnemen – maar vooral; hoe communiceren zij. Gebruiken zij facebook, andere sociale media, worden brochures nog gelezen? Of waar ligt de interesse? Dan gaan we ze niet met een voorstelling waarvan we weten dat daar niet hun interesse ligt bestoken, nee we gaan doelgericht te werk. Proberen te trekken met hun primaire voorkeuren. En daarna gaan we wel proberen te up-sellen; zo van als je deze voorstelling leuk vond is die en die voorstelling misschien ook wel de moeite waard om te bekijken, waardoor je getriggerd wordt. Dat is nu de manier waarop wij bezig zijn om aan publiekstrekking te doen.

(ik) Ja dat is wat ik zelf ook zie, dat als ik bijvoorbeeld naar een concert ben geweest in de Melkweg, dat je dan bij het kopen van het kaartje je e-mail adres moet invullen en dan krijg je een week later een e-mailtje met “goh we zagen dat je naar dit en dit concert was geweest, wellicht is dit ook iets voor u”. En dat werkt wel echt, althans bij mij – en zo trigger je wel mensen om naar een andere voorstelling te gaan.

96

Ja, nee helemaal dat zien wij ook. Er wordt ook gewerkt aan een theaterapp, dat je weet vanuit een bepaald publiek dat je een soort reminder kan sturen.

(ik) Ja dat lijkt mij inderdaad een heel goede zet. Vooral omdat het merendeel van de Nederlandse bevolking in het bezit is van een smartphone.

Ja, daarom en daar willen wij graag op inspelen. Wij sturen dan ook pushberichten, van als het past binnen je interesse; “Weet u dat we volgende week die en die voorstelling hebben”. Maar goed, dat is een langer traject – want dat was hier eerst slecht ontwikkeld – maar er wordt hier nu heel hard aan gewerkt om dat CRM-systeem goed te ontwikkelen (Custom Relation Marketing). De idee is om zoveel mogelijk data van je klanten te verzamelen, en die dan zo specifiek mogelijk te kunnen benaderen op een beleving als het ware, en hun interesse gebied. Dus hoe doeltreffender je reageert en hoe doelmatiger het ook voor je eigen organisatie is, hoe meer mensen je trekt. We meten nu ook gewoon wat de “return-oninvestment” is. De conversie; van we zenden iets uit en hoeveel reacties krijgen we daar op? Dat kunnen we via google ad-words, daar kan je via een monitor alles bijhouden – dus het is echt een wetenschap aan het worden. Inzicht en demografische kenmerken spelen daar dan ook een heel belangrijke rol. Mijn vrouw die programmeert bijvoorbeeld altijd op intuïtie, daar is zij gewoon heel erg goed in maar mijn achter grond is veel meer (ik heb zelfs een boek geschreven over management van podiumorganisatie) op het gebied van management kennis. Ik heb toen ik hier kwam ook een bezuinigingsactie van 300.000 euro moeten maken, en tot mijn grote spijt 15 mensen moeten ontslaan, maar ik wist wel precies waar ik moest kijken wat betreft die bezuinigingen, die kennis van organisaties kwam toen heel erg goed van pas. Ik zeg altijd maar ‘’ik zou niet graag willen dat mijn huisarts zijn beroep uitoefent zodra hij zijn theorie niet beheerst” en dat vind ik ook van leidinggevende. Je moet iets van een theoretische connotatie hebben om een visie te hebben op een organisatie. Al is het maar gewoon hoe je naar medewerkers kijkt. Als ik tien theaterdirecteuren vraag “teken eens jouw organisatieschema” dan heb je bestuurdirecteur – en verder naar beneden terwijl het hier juist andersom is. Ons doel is niets anders dan het opvoeren van een theaterstuk, en jij als medewerker staat op het podium en de interactie tussen de kwaliteit tussen jou en de klant (of het nou een bezoeker is of een speler of iemand van de gemeente) is heel bepalend voor het oordelen van onze organisatie, niet wat ik in mijn kamer zit te bedenken. Dus wat ik moet doen is zorgen dat jij dat stuk goed speelt. Dus of ik spreek je aan op jouw talent, of ik help het je ontwikkelen – moet ik er voor zorgen 97

dat jij de juiste hulpmiddelen krijgt en de rekwisieten, én moet ik er voor zorgen dat er een script ligt, dus dat je weet welk stuk je speelt, met welk doel enzovoort. Ik probeer het proces op het podium te faciliteren weet je, en te ondersteunen maar jij als medewerker bent belangrijk en deze manier van werken blijkt uiterst goed te werken. Men voelt zich ook belangrijk.

Maar nu even terugkomend op jouw onderwerp, want we schieten een beetje door de tijd.

(ik) Nou ja ik probeer dus mijn hoofdvraag aan de hand van vier deelvragen te beantwoorden, twee daarvan zijn gebaseerd op de uitkomsten van de interviews die ik afneem, en twee deelvragen zullen aan de hand van theorie worden beantwoord – inderdaad met Florida en Marlet maar ik probeer Jacobs en Lynch ook er in te verwerken. En dan hoop ik tot een conclusie te kunnen komen.

Ja, precies – nou ik ben heel erg benieuwd. Ja wij hebben hier het INTI, het New Town Instituut en daar hebben wij contact mee gezocht om te kijken of andere New Towns met dezelfde problemen kampen als wij. Maar misschien is het ook belangrijk om verder Europa in te kijken – en wat kan je nou leren van elkaar? Van wat heb jij nou gedaan om daar door heen te breken?

(ik) Ja nee dat is zeker interessant, ik zal daar inderdaad ook naar gaan kijken. Nog één laatste vraag; is er eigenlijk een groei zichtbaar ten opzichte van voorgaande jaren met het theaterbezoek?

Ja, we zitten toch in een stijgende lijn. Ten opzichte van vorige jaar hebben we 10.000 bezoekers meer – maar of dat nou ligt aan de aanpak die we nu hanteren dat weet ik niet. Ook daar komen verschillende variabelen bij kijken. Kijk – beleid heeft een doel, maar onderweg heb je allerlei slaag en faal factoren; dat zijn factoren die het succes van de realisatie van het beleid in de weg staan. Vervolgens heb je ook nog allerlei neveneffecten en die kunnen zowel positief als negatief zijn.

Afsluiting.

98

Bijlage 5. Scriptie interview 2, Alphen aan de Rijn.

Marc van Kaam, directeur Castellum. Donderdag 25 april, 14:00. (introductie) Ik doe dus een onderzoek naar culturele voorzieningen in groeikernen, de New Towns. Ik neem Almere en Lelystad samen omdat zij beide op een eiland liggen, Flevoland en omdat zij in de buurt van Amsterdam en Utrecht liggen. Ik neem Purmerend als zijnde referentie. En dan ook nog Zoetermeer en Alphen aan de Rijn omdat die dichtbij Den Haag liggen. En dan ga ik kijken naar culturele voorzieningen, en dan vooral theaters omdat daar nog weinig onderzoek naar is gedaan. Hoe dat mensen aantrekt om weer in groeikernen te gaan wonen na het afronden van een studie, en hoe het kan bijdragen aan een verdere groei van de groeikernen. (ik) Misschien dat u eerst iets kunt vertellen over het theater? Het is een vrij nieuw theater, bijna acht jaar oud, staat in het centrum van Alphen, al is dit het “nieuwe” centrum, en is het oude centrum aan de andere kant van Rijn, als je hier de brug oversteekt. Dat oude centrum willen ze nu gaan revitaliseren alleen is daar vanwege de crisis het geld momenteel niet voor beschikbaar. Er zijn wel plannen, en de gemeente heeft ook een projectontwikkelaar gevonden, maar dit hebben ze hier toen in 2005 gerealiseerd en wij moesten de “motor” worden van het nieuwe stadshart. (ik) Is, dat gelukt? Ja, dat lukt wel redelijk. Wij hebben een dergelijk 200.000 bezoekers per jaar waarvan een groei zit in het bioscoop deel, maar een daling in het theaterbezoek. Ons topjaar wat betreft theater was 2008, met ruim 90.000 bezoekers en 2012 was het dieptepunt met 53.000 bezoekers – dus een enorme daling; allemaal vanwege de crisis in combinatie met de stijgende btw. Dat hebben wij als branche eigenlijk heel slecht gecommuniceerd. Landelijk in de politiek zit de podiumkunst in het verdomhoekje, ons imago heeft zeer veel schade geleden en ik moet zeggen dat ik ook wel merk dat het theater te duur wordt; althans dat is de perceptie van mensen. Als je kijkt naar onderzoeken dan zie je dat wij qua prijsniveau zitten op de kaartverkoop van 2005 maar dat het een enorme hoge piek heeft gekregen in 2008.

99

Men heeft de idee dat theaterkaartjes enorm zijn gestegen, maar dat is in wezen helemaal niet zo. Mensen hebben gewoon een ander koopgedrag gekregen. (ik) Is er een bepaald type mens dat veel naar het theater komt?

Nou je hebt in de breedte, nou ons theater is nog te jong om daar een uitspraak over te doen, maar als ik kijk vanuit mijn vakgebied dan zie je dat de mensen die altijd naar het theater zijn gegaan, dat nog steeds blijven doen, ook naar de traditionele podiumkunsten, maar de laatste tien jaar hebben de podiumkunsten een enorme vlucht gemaakt. Het repertoire is veel breder geworden en daar komt ook ander publiek op af. Je ziet wel met de recessie dat het nieuwe publiek eerder afhaakt. (ik) Wordt er ook toegespeeld op verschillende leeftijdscategorieën? Ja zeker. Wij brengen alle genres en ook jeugd- en jongerentheater. En in het jeugd- en jongeren theater zit ook weer elk genre; van cabaret, toneel tot dansen. Dus wat dat betreft zijn wij echt een regio theater maar dan aan de populaire kant. Het experimentele gezelschappen die wat moeilijkere podiumkunsten beoefenen die zie je hier minder. Alleen de grootstedelijke plekken, waar een grote diversiteit is aan theater, daar zie je dat deze gezelschappen wel tot hun recht komen zoals de Krakeling in Amsterdam. Maar als wij een stuk laten zien met een actueel of moeilijk thema (zoals de dood) of een voorstelling die niet direct een relatie heeft met een film- of boekwerk, ja dan is het bij ons moeilijk om kaarten te verkopen. Maar doe je tv-producties zoals Pluk van de Petteflet; ja die voorstellingen zijn meteen uitverkocht. Wij doen eigenlijk alle voorstellingen, tot het te groot wordt. Najib Amhali staat nu in de Ziggodome, maar die is hier ook geweest. Onze grote zaal heeft 730 zitplaatsen, en de kleine zaal betreft 270 zitplaatsen. (ik) En op het moment dat hier een voorstelling niet is uitverkocht, kan die dan worden doorgeschoven naar de kleine zaal?

Dat ligt er heel erg aan. Hoeveel kaarten zijn er verkocht en is het technisch mogelijk? Vaak is het bouwtechnisch al niet meer haalbaar. Wat wij in 2012 relatief vaak hebben gedaan; als we zagen dat de kaartverkoop achterbleef tegen de verwachting in, als het dan mogelijk was ging het naar de kleine zaal. Maar het is een keer gebeurd dat omdat het bouwtechnisch niet 100

kon, dat de show werd afgeblazen. Wij hadden een kaart of 40 verkocht, zo’n 5 procent van de bezetting. Wat we ook een keer hebben gedaan is podium op podium spelen. Dan krijg je een heel intiem theater, en daar kan je dan een heel boeiend stuk opvoeren. (ik) Op wat voor manier proberen jullie mensen te trekken naar het theater?

De belangrijkste manier is sociale media en het boekje. Sociale media bij ons is twitter, facebook en een eigen youtube kanaal. Eh en we hebben afscheid genomen van hyves. Nou de brochure wordt bij iedereen in de bus gegooid, tenzij je een nee-nee sticker op de brievenbus hebt. Vorig jaar hebben we het ook bij de nee-nee sticker er in geduwd maar daar krijgen we nu te veel problemen mee. Maar in groot Alphen (fusie en randgemeenten) daar verspreiden we gewoon 51.000 brochures. En voor de mensen die minder aan sociale media doen, staan we iedereen week in een huis aan huis blad, met iedere week een posteragenda. Wij hebben het seizoen in drieën gesplitst. In de eerste brochure staan alle voorstellingen, maar het eerst komende deel wordt dan heel uitgebreid uitgelegd met teksten erbij, en de latere shows staan enkel foto’s. Dus als je geïnteresseerd bent moet je nadat je de brochure hebt gelezen, op internet kijken wat de verdere inhoud is. Wij hebben hier voor gekozen omdat foto’s men meer trekt dan teksten. Wij wilden toch die verplaatsing naar internet hebben, omdat wij nu al 99 procent van de kaartjes via internet verkopen. Maar goed, papier zal voorlopig nog niet verdwijnen, men blijft het fijn vinden aan te kunnen kruisen wat ze willen, en dan samen een beslissing te kunnen nemen. De website is ook enorm belangrijk, daar bouw je je eigen klantenbestand mee op, mensen kunnen daar inloggen, en je kunt je aanmelden op de nieuwsbrief. (ik) Komen er eigenlijk veel mensen uit omliggende gemeenten hier naar het theater? Nou we hebben groot Alpen, met daar om heen een groot weiland – en dan krijg je al Zoetermeer en Rijswijk/Den Haag – dus dat gaat niet zo ver. Eh, aan de andere kant van het weiland heb je Amstelveen, dat op zichzelf al een mooie schouwburg heeft – daar komen mensen alleen maar naar Alphen toe als in Amstelveen iets is uitverkocht dus dat is ook niet zo groot. En ga je naar beneden, tref je Bodegraven, maar dieper zit je al in Gouda – dus dit stukje Groene Hart, trekt Alphen en de dorpen er net omheen, maar verder weg alleen voor hele populaire shows zoals Jochem Meijer, dan zien we zelfs mensen uit Groningen komen.

101

(ik) Is er eigenlijk veel concurrentie met steden als Den Haag? Of speelt nabijheid toch een belangrijke factor bij de keus van mensen om naar het theater te gaan? De reistijd bedraagt 20 minuten. Dus wanneer ga je naar Den Haag? Voor de grote musical, of voor Soldaat van Oranje ga je richting Leiden. Maar voor de huisvoorstellingen? Nee, dan hebben wij geen last van concurrentie. Sterker nog, wij werken samen met Zoetermeer en Leiden. Ja, in mijn beeld zal theater in de toekomst verdwijnen of zal je moeten fuseren om staand te blijven. Dus niet als gebouw, maar als organisatie. Toen ik hier zeven jaar geleden begon, had ik in mijn visie al geschreven dat ik samenwerken heel belangrijk vond en dat dat ook mijn doel was. Gouda gaf toen heel duidelijk aan dat zij geen behoefte hadden en Zoetermeer en Leiden wel. Dat zit nu ook op zo’n niveau van voorstellingen verdelen; ik doe bijvoorbeeld musicals van Joop v.d. Ende, en Zoetermeer de musicals van Albert Verlinde, zodat je geen overlap krijgt in de theaters. We hebben onderling ook prijsafspraken en dan kan Leiden die kleinere podia heeft, de grote musicals van ons bij hun publiek aanbieden. En Leiden zit wat dieper in de programmering, zowel in klassiek als in het toneel, meer inhoud dus de moeilijkere dingen die voor ons te duur zijn kunnen wij wel aanbieden omdat zij wel spelen in Leiden. We zijn ook wel eens bezig geweest met de NS. Dat wilde Leiden wel, maar Alphen – Leiden is heel goed te doen. Binnen een half uur ben je dan bij de Schouwburg, dus dat is enorm goed te doen – de NS wilde die combi-tickets wel, maar goed als je dan naar Zoetermeer wil dan moet je van Leiden naar Den Haag, en de spoorlijn Den Haag Zoetermeer zit niet bij de NS. Dus dan moet je of met nóg een partner gaan samenwerken en of nou ja, vanuit Alpen ben je dan ongeveer een halve dag onderweg om in Zoetermeer te komen. Dus ja – dat was uiteindelijk niet te doen met het openbaar vervoer. Dus dat hebben we uiteindelijk overboord gegooid. Het is zo goed als afgeketst maar er is zelfs de idee om met de Universiteit van Rotterdam een waarde onderzoek te doen, om intern en extern je af te vragen wat de waarden zijn – en dan ga je kijken waar er een match in zit (bij de verschillende theaters) en dan waar geen match zit kan je jezelf verbeteren en als dat voor beide organisaties goed in beeld is, dan kan je die over elkaar leggen en dan zie je waar je complementaire bent aan elkaar – en dan kan je kijken of een eventuele fusie mogelijk is. Ik denk dat dit in de toekomst wel zou kunnen werken, alleen dan met Zoetermeer. Dit omdat wij dezelfde populaire programmering 102

hanteren en omdat onze zalen even groot zijn, en de organisatie is bijna hetzelfde. Terwijl Leiden wat dat betreft een vreemde eend in de bijt is. Maar goed, om dit te realiseren hangt van zoveel factoren af, dus je hebt heel veel schijven te bewandelen die economisch, technisch of vanwege politieke redenen kunnen afketsen. In Limburg zijn er drie theaters die echt gefuseerd zijn; Kerkrade, Geleen en Sittard – zelfs de kleinste kantoren zijn naar één hoofdgebouw gebracht. En vanuit daar wordt er geopereerd en worden de drie theaters aangestuurd. In Limburg hebben ze ook te maken met vergrijzing – de jongeren trekken weg en de ouderen die er zitten worden steeds ouder. Hier neemt de vergrijzing ook toe, maar zit er nog wel behoorlijk wat geld. (ik) Ik weet niet precies hoe hier de bevolkingssamenstelling in elkaar zit maar ik denk ook dat het heel veel te maken heeft met het opleidingsniveau, of is dat niet het geval?

Ja, dat ligt er aan wat je aanbiedt. De dingen die je met dingen brengt, ja daar zitten wel de hoger opgeleiden. En bij Frans Bauer zie je ook veel laag opgeleiden. De villa wijk van Alphen komt naar het nationaal toneel toe, en de volksbuurt zit bij Frans Bauer. Alleen de volksbuurten zijn er in grotere getallen dan de villawijken. En als je dan kijkt naar je politieke dekking, heb je toch VVD ChristenUnie en PvdA. Dus voor podiumkunsten zitten we hier qua politieke kleur goed. Ja, het is eigenlijk een hele vervelende tijd – maar wij moeten bijna ieder jaar bij de politiek zeggen dat het mislukt is, in de hoop dat je maar weer respijt krijgt of extra geld – maar het voordeel is wel dat je heel erg wordt gedwongen om na te denken over zaken. Zowel aan de sector kant, als aan de inkoopkant etc. Ja, het is als bedrijf eigenlijk heel interessant als je daar de ruimte voor blijft krijgen. (ik) Ik ben door het café hier binnen gekomen, is dat ook na de voorstelling open of hoort dat niet bij het theater zelf? Want dat is natuurlijk ook wat mensen trekt bij een avondje uit – de mogelijkheid om ergens nog een drankje te drinken. Ja, we zijn daar op dit moment heel erg naar aan het zoeken. Dat is denk ik ook de reden dat Soldaat van Oranje het zo goed doet – men koopt wel primair een kaartje voor een voorstelling, maar men wil ook die “beleving”, dat avondje uit. Die beleving is een ding geworden. In december zijn wij begonnen met een portier – gewoon – iemand die de deur voor jou open houdt op het moment dat jij het theater in wil, je een fijne avond wenst als je 103

naar huis gaat, en dat werkt. Bij ons in de kaart inbegrepen zit ook een drankje, en vanaf volgend jaar ook de garderobe. Dus je hoeft eigenlijk op de avond zelf helemaal niet zoveel geld uit te geven, en ook al heb je het zelf betaald – op het moment dat je ergens binnenstapt en je hoeft niets meer te betalen voelt het toch als het ware als een cadeautje. Dus ja, dat zijn dingen die heel erg belangrijk zijn geworden. Dus ja daar zijn we op aan het anticiperen en prijs differentiatie is natuurlijk ook belangrijk; mensen moeten kunnen kiezen. Zo hebben we in de grote zaal drie rangen waar mensen uit kunnen kiezen. Dus daarmee maak je het theater ook mogelijk voor de minder bedeelden van de samenleving. We bieden nu ook een combiticket aan theater-restaurant, hier beneden. Je kunt dan voor 25 euro voor de voorstelling hier eten. Dit gaan we ook voor de bioscoop doen, dan krijg je een filmkaartje + een saté, hamburger, ed. Ja, en er komt (althans dat zijn de plannen) ook een soort take away met gezonde wraps. Waar mensen dan kaartjes voor zowel theater als bioscoop kunnen kopen en daarnaast een wrap kunnen kopen. Van maandag tot en met zaterdag, als de winkels open zijn, om zo ook meer publiek te trekken naar het theater. Zo’n wrapzaak is hier nog niet in Alphen, en in de grote steden loopt die fenomeen heel erg goed – en zo hopen wij ook mensen te trekken. Ook is het voor mensen heel handig, want die kunnen snel een kaartje kopen voor een voorstelling, en dan hoeven ze niet helemaal langs de servicebalie – wat voor mensen toch altijd een grote stap is. Dus zo proberen we een nieuwe formule uit. (ik) wordt er speciaal beleid gevoerd per leeftijdscategorie? Gaan er verschillende nieuwsbrieven de deur uit naar verschillen de leeftijdsgroepen of is daar niet echt sprake van? Niet in die doelgroepen – het zit veel meer in genres. Maar daar is nog niet echt onderzoek naar gedaan. Het onderzoek is nou eenmaal heel moeilijk. Daarbij hebben we een enorm ingewikkeld kassasysteem, dat er per juli uit gaat en dan hopen wij met het nieuwe systeem een beter inzicht te krijgen in de verschillende leeftijdsgroepen die naar het theater komen. Zeg maar, iedere snijding maken binnen de bevolking die je wilt; postcode, leeftijd, gender, alles. Kijk nu zijn we wel bezig om naast een genre overzicht ook een emotie overzicht te maken. Wat we aan Hollandse dingen, hoe je makkelijk uit kan gaan zonder dat het moeilijk is. Bijvoorbeeld als je een avondje uit wil gaan met je vriendinnen – avondje swingen – nou daar kan dan toneel onderhangen maar ook muziek – dan wordt er niet meer gekeken naar een bepaald genre maar meer naar een gevoel, beleving en emotie. Ik denk namelijk dat mensen zich steeds meer daar op richten. 104

(ik) Zijn jullie ook bezig om de smartphone te integreren in het systeem om mensen naar het theater te trekken? Ja zeker. Er is al een theater app, en die is al gelinkt aan de maker van onze website, dus dat is helemaal geïntegreerd. Die website hebben we sinds januari, en ik geloof zelfs elk theater in Nederland, wat het daarom ook weer betaalbaar maakt om mee te doen met zo’n app. Op die app staan alle voorstellingen van die dag. Waar wij nu mee bezig zijn is een nieuw kassasysteem, wij zijn geloof ik theater 10 die met dit systeem gat starten, met een betaalsysteem via de app. Zodat men via de smartphone ook kaartjes kan kopen. Nu kan je hooguit door worden gelinkt naar de originele pagina, en dan moet je pillen om in te loggen, en dan pas kan je reserveren – terwijl met die app je meteen kan inloggen zonder de omweg langs die site. Het maakt het voor mensen makkelijker om een kaartje te kopen. (ik) Ik zag dat hier aan de overkant ook een bioscoop zit. Is daar veel concurrentie mee? Ja, 100 procent. Die bioscoop zat er al, dus ja, wij zijn “de nieuwkomer”. Dus daar waren zij ook niet zo gelukkig mee. 80 procent hebben wij hetzelfde aanbod; de grote films komen vrijwel overeen met die bioscoop. Je kunt wel heel interessant gaan doen met moeilijke films, maar ja, die grote populaire films ja, die brengen toch de omzet mee. Er zit hier ook een filmhuis, en daar doen wij iedere dinsdagavond wat mee – onze speciale film avond maar verder is het een gewone bioscoop. Want daar kan toch een beetje het putje van het theater mee gedempt worden. Wat we wel zien is dat de bioscoop meer wordt gezien als “even een bioscoopje pakken en daarna uit” terwijl het theater echt wordt gezien als volledig avondje uit. Maar mensen beslissen echt heel laat of ze naar een theater voorstelling willen gaan, maar daar moet je het wel bereikbaar voor maken. Als je nu ziet dat Slagerij van Kampen hier is, moet je je nu al kunnen verzekeren dat je een plekje hebt – en dat is bij ons op het moment buiten de sociale en elektronische weg enorm moeizaam. Kijk als wij zo dadelijk open zijn en je staat hier voor de deur en je ziet dat de kassa gesloten is, maar je ziet “links om de hoek na de kassa kan je kaarten kopen” dan loop je naar buiten, en als je het dan betaalbaar vindt, dan haal je een kaartje. Zo kan je eventueel spontaan iets kopen en je partner er s’avonds mee verassen. De kaartverkoop wordt veel toegankelijker. Dus dan wordt theater in één keer een impuls. Ik hoop natuurlijk ook dat de wrap-tent hier beneden ook zal bijdragen aan stijgende kaartverkoop – maar misschien zijn we wel te vroeg met dit idee. Zeven jaar geleden zijn wij 105

hier begonnen met een koffiebar, maar ja, dat liep niet. Terwijl je nu langzamerhand meer en meer koffiebarretjes ziet ontstaan in Alphen, dus ja – daar waren wij te vroeg mee. En qua koopgedrag is Alphen een bijzondere stad, dus of het nieuwe eet establishment zal bijdragen aan een toenemende kaartverkoop hoop ik natuurlijk wel, maar kan ik niet met zekerheid garanderen. Ik vind Alphenaren over het algemeen heel snel klagen, terwijl ze zich niet realiseren wat ze wel hebben en dat zie je in heel veel dingen terug. Alphen is natuurlijk een uit de kluiten gewassen dorp, en misschien heeft het ook wel weer met de economische recessie te maken. Kijk er zit hier heel veel industrie en die hebben al veel klappen gehad, maar dat betekent ook dat 8 procent werkeloosheid zit, dat is best wel hoog als je je bedenkt dat er zo’n 72.000 Alphenaren zijn, en met de fusie zo dadelijk 100.000. sinds januari geven wij ook kaarten weg aan de voedselbank, waar mensen die arm zijn en “lid” zijn van de voedselbank gratis mee naar het theater mogen, en je zult verbaasd zijn over hoeveel mensen er op af komen. Maar goed het is enorm lastig om te kijken waar de afname aan lig; maar ik geloof niet zo dat een nieuw horeca etablissement zomaar gaat lopen. Dus ik denk dat het best moeilijk gaat worden om dit te laten werken. Ook omdat dit soort tenten ook wel het jonge publiek aantrekt, en na de middelbare school trekt toch het gros weg uit Alphen om in grote steden (Rotterdam, Amsterdam en Utrecht) te gaan studeren. Hier zijn immers geen Hogescholen of Universiteiten. (ik) Komen die pas afgestudeerden ook niet terug naar Alphen, om zich hier te vestigen? Ja, dat zie je wel gebeuren, maar echt veel is dat niet. Maar je ziet wel vaak dat mensen terug keren naar hun roots – en dat gebeurt hier ook. En kijk er zit hier voelde industrie waar jij met jouw opleiding goed terecht kan, dus dat is natuurlijk ook een voordeel. Neem je ook de Atlas van de Nederlandse Gemeenten en Muziek in de Stad mee in je onderzoek? Ja, ok – want die twee boekwerken hebben wij eigenlijk bij de gemeente als uitgangspunt genomen voor de cultuurnota en podiumkunsten kwam daar uit op nummer 1 daarna bioscoop, en op drie kunst educatie basisonderwijs. En in de fusiegemeente was alleen een wisseling in bioscoop en theater. Dus dat kan wel een reden zijn voor mensen om zich ergens te vestigen, en voor bedrijven om te kijken waar de meeste mensen wonen: “wonen trekt werk”.

106

Ik zorg er trouwens ook voor dat iedereen die bezig is met visie en kantoor, dat die ook allemaal weten hoe het er in het theater aan toe gaat. Iedereen draait ook soms avonddiensten ten tijde van de voorstelling, zodat iedereen kan voelen wat de sfeer is, en wat mensen graag willen – om zo het theater optimaal te kunnen laten draaien. Dit houdt ook in dat ik niet bij elke voorstelling aanwezig ben, maar dat wij daar in rouleren. Maar goed, ik ben er vaak ook bij al ben ik vrij – gewoon om de zakelijke vriendschappen te onderhouden. We hebben ook op de twee balkons plaats voor werknemers, waar wij makkelijk in en uit kunnen lopen met porto’s en oortjes voor in onze oren. Zodat als er iets is het publiek er niets van hoeft te merken, maar dat wij wel alles onder controle hebben. (ik) Hoe is het kinderaanbod hier? Groot genoeg. Net als alle andere theaters hebben wij van die grote kindervoorstellingen die van de tv zijn overgenomen. Maar goed, de moeilijkheid is, wij doen bijvoorbeeld Annie en Dik Trom, dat zijn dan de grootste familievoorstellingen dit jaar geweest, maar dan kost een kaartje al tegen de dertig euro. Dus als jij met je gezin gaat ben je al 120 euro armer en dan heb je maar twee uur vermaak. Terwijl wij ook pinokkio hebben gedaan, waar je elf euro per kaartje betaald maar die zaal krijg je niet vol. Ouders gaan dus eigenlijk alleen maar naar voorstellingen met naamsbekendheid terwijl juist kinderen zó open staan voor nieuwe ideeën en voorstellingen. Daarom zijn wij ook zo druk bezig met kunst en educatie. (telefoon onderbreking) uitleg niet relevant voor het interview. (afsluiting interview)

107

Bijlage 6. Scriptie interview 3, Lelystad Jan Gras, directeur AGORA theater. Donderdag 2 mei, 13:00 Ik doe dus een onderzoek naar culturele voorzieningen in groeikernen, de New Towns. Ik neem Almere en Lelystad samen omdat zij beide op een eiland liggen, Flevoland en omdat zij in de buurt van Amsterdam en Utrecht liggen. Ik neem Purmerend als zijnde referentie. En dan ook nog Zoetermeer en Alphen aan de Rijn omdat die dichtbij Den Haag liggen. En dan ga ik kijken naar culturele voorzieningen, en dan met name theaters omdat daar nog weinig onderzoek naar is gedaan. Hoe dat mensen aantrekt om weer in groeikernen te gaan wonen na het afronden van een studie, en hoe het kan bijdragen aan een verdere groei van de groeikernen. (ik) Toen ik hier naar toe liep viel het mij meteen op dat het theater midden in het centrum van Lelystad ligt. Is dat met een reden gedaan?

Ja, hiervoor was hier meer een multifunctioneel gebouw. Ik werk hier nu vier jaar, en het gebouw heeft mijn hart gestolen, en ik ben er zelfs gaan wonen – wel buiten het centrum, aan de rand. Ik zal eerst even iets over mezelf en Lelystad vertellen; Ik ben Jan Gras, ik ben 59 jaar en vanaf 1977 ben ik werkzaam in het theater – eerst als programmeur en al vrij snel daarna als directeur. Ik doe dit werk omdat ik vind dat theater iets toevoegt aan het leven. Ik ben er zelf niet in opgeleid, ik heb zelf Nederlands gestudeerd, maar ik heb mij altijd enorm geïnteresseerd in kunst en cultuur. Ik kom zelf uit een calvinistisch nest, maar met dat theater heb ik het helemaal gevonden. Ik denk dat het mensen gelukkiger kan maken en dat mensen ook dingen kunnen herkennen van wat ze in het theater zien. Ik vind het ook fijn om in nieuwe kernen te werken, ik ben niet zo van de grote steden– ik kom zelf dan ook van het platteland en ik vind het leuk om in een nieuwe stad (Vinex-stad) mee te bouwen aan zo’n stad, waar dan een theater wezenlijk onderdeel daarvan is. Ik heb hiervoor heel lang in Hoofddorp gewerkt, de Haarlemmermeer – en dat is natuurlijk door Schiphol ook een enorme groeikern. Lelystad is in de jaren ’70 vanaf de keukentafel tot stand gekomen met een filosofie van scheid het wonen van het verkeer (Bijlmermeer) en dat heeft toch tot veel sociale 108

onveiligheid geleid. En om nog verder terug te gaan; een stad wordt altijd anders dan dat hij gepland wordt, je moet je voorstellen de Noord-Oost polder was er het eerst en toen kwamen Oost en Zuid Flevoland en er zat nog iets anders in het verhaal; namelijk de markerwaard – dat zou eigenlijk compleet Flevoland worden, met Lelystad als hoofdstad. Lelystad was eigenlijk gepland als stad op twee oevers, net als Budapest. Maar dat is nu totaal niet het geval. Één van de mooiste natuurgebieden van Nederland, de Oostvaarder plassen, stond op de kaart van 1970 als industriegebied. Dus ja, er gaan dingen goed en er gaan dingen mis. De gedachte in 1970 was; breng zoveel mensen bij elkaar, en dus ook in Lelystad. We stichten “agora” (marktplaats) en laat dat nou uit zoveel mogelijk elementen bestaan. Niet alleen uit een theater, maar ook een zwembad – kerk – sportvelden. Deze agora was ook het enige theater in Nederland dat naar chloor stond ;). Nou op een gegeven moment is toch alles uit de agora vertrokken, behalve het theater, en heeft Lelystad zich ontwikkeld en nu is de stad toe aan revitalisatie. De jaren ’70 gebouwen passen niet meer in het huidige Lelystad. Ehm en op een gegeven moment heeft de gemeente besloten (allemaal voor mijn tijd; ik leef in hun erfenis en dat vind ik heel fijn) om in het centrum van de stad een spraakmakend gebouw neer te zetten dat zeg maar ook een pilot zou zijn voor de city-marketing. Nou daar hebben ze dus Bert van Berkel voor gevraagd, dat gebouw is neergezet en toen dit gebouw in 2007 open ging waren er ook wilde plannen om deze omgeving te verstedelijken en mooi te maken; sloop en herbouwen. En (ik weet niet of je met de trein reist of de auto) (ik) de trein.

Nou je komt vanaf het station en dan zie je op zich wel een aardig terras staan, en dan loop je door een winkelstraatje dat in iedere andere stad had kunnen staan, maar op een gegeven moment merk je van “hee nu loop ik in de oude stad” met dat pleintje. Nou daar zijn allemaal prachtige plannen voor, maar geen geld om het te realiseren. Er is geen projectontwikkelaar die op het moment wil investeren. Dus ja de recessie daar hebben we enorm veel last van. Niet alleen in de bedrijfsvoering maar ook in de groei van de stad, de vormgeving van de stad – maar ja – ik kan wel op mijn kop gaan staan; er is recessie en snel zal er geen geld voor vrij komen. Lelystad laat zich volgens mij het beste karakteriseren als een optelsom van een aantal aparte woonwijken – als je hier ook met de auto rijdt, rij je ook over die verschillende dreven, geschakeld met verkeerspleinen – en het is lastig om van de ene wijk naar de andere wijk te 109

komen. Er zijn viaducten voor de fietsers en hier en daar afslagen voor de auto’s. Die wijken zijn redelijk “self-supporting”. Ze hebben allemaal wel een supermarkt, wat basiswinkels en waar je dus voor naar het centrum van de stad moet komen, ja dat zijn toch de grotere kledingwinkels en daar laat de stad het nu echt een beetje afweten. Er is nu nog wel een goede boekwinkel – maar de aanwas die er had moeten komen is er nu niet, en dat stimuleert andere ondernemers ook niet om naast leegstaande winkels hun bedrijf te vestigen. Maar goed, ik hoop toch dat “kunst” op een gegeven moment maar de macht grijpt daarin. Je ziet ook in New York dat kunst er heel erg toe geleidt heeft om een boost te geven aan die oude wijken, denk bijvoorbeeld Brooklyn, het meat-district etc. met kunst komen ook de winkeltjes en mensen terug, en dus het leven in oude woonwijken. (ik) Is die creatieve klasse, die kunstgroep, ook zichtbaar hier in Lelystad?

Nee, maar goed – daar mag ik aan meewerken om dat wel te laten doen. Dat gaat natuurlijk niet van de een op de andere dag maar dat vind ik ook niet zo erg, ik vind het leuk om er aan mee te werken – en soms lukken dingen wel en andere dingen niet. We hebben bijvoorbeeld sinds een paar jaar de opening van het culturele seizoen, dat heet “Lelystart” (al voor mijn tijd bedacht) en dat was ja, een demonstratie van een dansschool en de opening van de bibliotheek – maar dat is nu echt een evenement geworden waar 25.000 mensen op af komen. Dus ja dat is een voorbeeld van iets dat gelukt is hier in de stad, en daar is men ook enorm trots op. Er is net een panel-onderzoek geweest van “wat is nou het leuk evenement in Lelystad” en dan antwoord men niet de oldtimer dag of de Batavia dagen, maar men kiest voor Lelystart als leukste evenement in Lelystad – en dat vind ik enorm leuk omdat dat toch met kunst en cultuur te maken heeft. Nou zo zijn wij ook twee jaar geleden begonnen met een 3D-streetpainting festival hier in de binnenstad. Het is natuurlijk geen hoogstaande kunst, maar wel een ontzettend leuk kunstje – en het is ook leuk voor kinderen; het trekt ontzettend veel mensen – en iedereen wil op de foto want het lijkt allemaal hartstikke echt “alsof je echt op de rand van een klif staat en dergelijke”. Het beeld van Lelystad wordt zo langzamer hand positiever. Ik hoor nog steeds van heel veel mensen “in Lelystad wil ik niet dood gevonden worden” maar goed, dan zeg ik altijd “ik wil nergens door gevonden worden”. Kijk, ik woonde prachtig in Aalsmeer aan het water, en nu woon ik in Lelystad en ik heb een fantastisch huis, voor een fantastische prijs en veel meer rust. Ik ga hier nooit meer weg. Laat iedereen maar denken dat het een rare stad is – des te goedkoper blijft de grond hier. 110

(ik) Ja ik hoor het ook veel vaker, ook dat mensen Almere zo’n fijne stad vinden om in te wonen. Ja het is een soort westerse, Amsterdamse, arrogantie om te zeggen “ja dat kan toch niks zijn”. Kijk ik kan jou hier meenemen naar een ontzettend nare wijk, maar dat kan ik ook doen in Amsterdam – weet je, overal zijn betere en slechtere wijken, waar in Nederland je ook komt. Wat mij op is gevallen ten opzichte van Hoofddorp is dat mensen hier in Lelystad echt trots zijn op het feit dat ze hier wonen. Kijk Hoofddorp is natuurlijk een ietwat intelligentere stad, met Schiphol om de hoek en veel high-tech en daar wonen dus veel mensen, maar je hoort daar heel veel mensen zeggen; als mijn kinderen het huis uit zijn dan ga ik hier weg. Men ziet Hoofddorp meer als tussen station waar veel goede scholen zijn (zowel basis- als voortgezet onderwijs) in de omgeving, dichtbij Amsterdam waar de universiteit is en waar Hogescholen zijn. Terwijl men hier meteen vroeg toen ik hier kwam werken “wanneer kom jij hier ook wonen” – dat vond ik zo leuk, en zo anders in tegen stelling tot Hoofddorp waar men zelf meteen wegtrok zodra de kinderen uit huis waren. En ook hier is de scholing goed; veel basisscholen en voortgezet onderwijs, maar ook een MBO-instelling. Nou weet je, we hebben ook wel een probleem – er is in het begin van Lelystad ontzettend geselecteerd op mensen die hier mochten wonen. De mensen gingen bij potentiële bewoners bij wijze van spreken hun slaapkamers inspecteren voordat ze naar Lelystad mochten komen. Op enig moment in de jaren ’70 is dat helemaal losgelaten en toen is het tegenovergestelde gebeurd; toen heeft Amsterdam een aantal lastige mensen hier gedropt – en daar heeft de stad nu ook wel een beetje last van. Er is in de jaren ’70 en ’80 ook wel meer onveiligheid geweest hier dan in de rest van Nederland en dat hebben ze hier keurig opgelost alleen ja, dat ebt nog na – dat het hier onveilig is. En ja, een lelijk verhaal is altijd leuker dan een goed verhaal. Ik ben een ervaren theaterdirecteur, en ook aan mij werd gevraagd “ga jij naar Lelystad”? Ja, zeker zei ik dan, kom maar eens kijken. En werkelijk, iedereen was verbaasd over hoe leuk het theater hier wel niet was. Er is natuurlijk ook gekozen voor spannende kleuren; het roze binnen en het oranje buiten – wat natuurlijk meteen het oog trekt. Het ene theater is helemaal rood, de andere zaal heeft oranje stoelen. Ja, het is een mooi gebouw. (ik) Loopt het theater ook goed, of valt de populariteit ook te wijten aan het feit dat er nog niet zo lang geleden een bioscoop in het gebouw is gekomen?

111

Nou we zien wel dat mensen nog moeten wennen aan het feit dat hier nu ook een bioscoop zit. Ik hoop wel dat dit een theateruitstraling blijft behouden, ik wil niet dat de bioscoop de overhand gaat nemen. (ik) Richten jullie je in dit theater op het aantrekken van bepaalde doelgroepen? Nou dat was eerst wel de bedoeling. Ook toen duidelijk werd dat bij het theater de bioscoop kwam, toen wilde ik ook wel echt de wat meer culturele films programmeren zoals entouchable enz. Dus nou ja, nu zitten er twee activiteiten bij elkaar. Wat theater betreft; wij doen veel mainstream – ook als je de programmaboekjes van Zaandam, Purmerend en Almaar bij elkaar legt zie je veel overeenkomsten. 75 procent van het theateraanbod in de provincie is hetzelfde, en dan is het voor mij de lol om mij in die 25 procent te onderscheiden in iets.

Musicalshows scoren het beste hier in Lelystad, daarna volgt het cabaret en op de derde plaats staat (moderne) dans, dus die staan boven muziek en boven toneel. Nou en daar gaan wij dan rekening mee houden in onze programmering. Ik probeer ook zelf bij (bijna) alle voorstellingen aanwezig te zijn, en ook na afloop dat ik een praatje maak met de bezoekers; zo van “wat willen zij nou” – zo kom breng je heel goed in beeld waar in Lelystad de interesses liggen. Zo hadden we pas Scapino, een prachtige voorstelling; met 400 mensen, dus dat is dan redelijk verkocht. * Nou moet je dit niet verder vertellen hoor, maar eigenlijk is de grote zaal voor Lelystad te groot. Er passen zo’n 730 mensen in de zaal, en eigenlijk had de zaal kleiner moeten zijn, rond de 500. Het is gewoon lastig om hier een uitverkochte zaal te krijgen en men vind het toch altijd leuker om in een uitverkochte zaal te spelen, dan wel te zitten, dus ja.

(ik) Heeft u ook wel eens een voorstelling moeten aflassen omdat er te weinig publiek voor was?

Helaas is dat dit jaar één keer gebeurt –een voorstelling uit de kleine zaal; een cabaretier waar ik geen kaartje voor had verkocht. Maar goed, die ga ik dan wel netjes uitbetalen of ik doe volgend seizoen iets met hem. (ik) U had het over verschillende groepen die naar het theater komen, is daar een speciaal beleid voor per doelgroep om hun naar het theater te trekken? 112

Nou de gemeente heeft helaas het doelgroepenbeleid laten vallen, en dan heb ik het natuurlijk ook over het aantal allochtonen en kansarme. Hoewel het een hartstikke goede gemeente is, met een goed armoedebeleid; vinden ze dat doelgroepenbeleid toch te stigmatiserend. Wat toch zonde is omdat je mensen zo niet stimuleert om culturele activiteiten te ondernemen. (ik) Heeft u er een beeld bij met wat het opleidingsniveau is van de gemiddelde theaterbezoeker?

Nee, ik ben hier nog een beetje aan het pionieren – maar wat ik al wel gedaan heb is het introduceren van de business club. Die is hier vorig jaar gekomen en er zijn nu 25 bedrijven lid van deze club. Per bedrijf betalen ze 2850 euro contributie per jaar maar daar krijgen ze ook een heleboel voor terug. Ik organiseer één keer per jaar een studiereis naar een andere plaats. We zijn vorig jaar in Essen geweest; culturele hoofdstad 2010 in Duitsland – en het symboliseert daar ook de revitalisering van een industriegebied dat volkomen vervuild was, naar een culturele hotspot. Wat je in Duitsland aan nieuwe cultuur ziet in het Ruhrgebied; het is fantastisch (ik zal je gelijk een boekje geven). Dit jaar gaan we naar Antwerpen – en vlakbij de afslag naar Antwerpen ligt de Verbeek Foundation; die man is transportondernemer geweest, heeft het goed gedaan, en die hield van kunst. Hij heeft zijn transportbedrijf verkocht en een pand langs de snelweg gekocht waarin hij kunstenaars gewoon lekker laat werken. En dan vooral subversieve kunst, en dat is zó leuk. Ook begint de zomer van Antwerpen begin juni, in het park aan de Schelde. (ik) Wat ontzettend leuk, en daarmee probeert u dan weer mensen te binden met cultuur en aan elkaar? Ja, inderdaad – mensen aan de praat te krijgen, en samen te bedenken wat er nou allemaal mist en wat er nog zou moeten komen etc. Ik probeer vooral het gesprek over het culturele voorzieningen niveau in de stad hoog te houden en aan de hand van die gesprekken kijk ik ook hoe ik ons programma beter op de wens van de mens kan aanpassen. Gelukkig worden wij op het moment minder ontzien dan andere sectoren, maar dat is maar goed ook want wij hebben ook wel iets in te halen. (ik) Is er eigenlijk veel concurrentie met theaters in omliggende grote steden?

Nee, helemaal niet. Nou weet je, ik werk graag samen. Het maakt mij niet uit naar welk theater je gaat – zolang je maar naar het theater gaat. Almere en Lelystad hebben wel een 113

natuurlijke scheiding; noord en zuid Flevoland, er ligt toch een natuurlijke dijk tussen, en de afslag naar Lelystad is toch vijftig kilometer verder dan Almere. Ik merk wel dat steeds meer mensen uit Almere buiten-oost naar Lelystad komen omdat zij het theater van Almere te straight vinden qua vormgeving. Er is wel een beetje hoekse en kabeljauwse twist tussen Dronten en Lelystad. Kijk er zijn eigenlijk vier grote theaters in Flevoland; Emmeloord, Dronten, Lelystad en Almere. Dronten was meer het boerendorp en Lelystad werd de hoofdstad – dus dat was een beetje een plattelands grote stad venijn. Ja. Ik weet niet wat ik er mee moet. Ik vind het merkwaardig dat in die twee steden dezelfde theatervoorzieningen zijn gebouwd, ik had het meer op elkaar afgestemd maar goed – meer specialisaties; de een meer toneel de ander meer dans of de ander wat meer muziek; dat je een concertzaal maakt ergens. Ik verwijt het Lelystadsbestuur in ieder geval niets dat daar niet over is nagedacht, want dat hebben ze wel. Ik weet, dat Dronten de samenwerking niet zoekt – ik kwam hier vier jaar geleden werken en dan kom je hier als “nieuwtje” en je ziet dat er geen samenwerking is met Dronten. Als nieuweling ga je dan kijken waarom is er geen samenwerking en kunnen we dit als nog realiseren? Nou ja, en dat lukte niet met Dronten. (ik) Ja klopt maar het kan ook goed gaan. Kijk naar Alphen aan de Rijn en Zoetermeer; daar is een perfecte samenwerking tussen beide theaters. Ja klopt, je bent enorm op elkaar aangewezen – en je kan wel de concurrent van elkaar zijn, maar uiteindelijk win je daar helemaal niks op. Dus nee, ik ben voor samenwerken – en ik denk dat je daar op den duur ook vruchten van plukt. Ik denk namelijk niet dat je het in je eentje aankan. Je kan niet een heel ingewikkeld marketingbeleid in je eentje runnen, die toch nodig is voor het succes van een theater. Dat moet je samen doen met andere theaters; denk alleen al aan het maken van een brochure, wat daar aan voor af gaan.

(ik) Ja ik kan het mij zo voorstellen dat samenwerken wat dat betreft ook zorgt voor minder kosten. Maar hoe zit dat eigenlijk hier, is er een beleid wat brochures uitsturen betreft of krijgt ieder huishouden in Lelystad een brochure? Of gaat hier via internet? We hebben dit jaar voor het eerst een meer-control-circulation. Tot afgelopen jaar werd de brochure huis aan huis bezorgd. Nou dat hebben we zes jaar gedaan, en ik denk dat jouw klanten er dan ongeveer wel uit gefilterd zijn. Dat is natuurlijk ook een bezuinigingsmaatregel, in plaats van de 40.000 die we er voorheen afdrukten, drukken we er 114

nu nog maar 20.000 brochures af, en dan denk je ook een beetje meer aan het milieu. We doen wel een flyer huis aan huis waar we verwijzen naar het internet of de telefoon, zodat men ook los een brochure kan bestellen. Dus we sturen de brochure naar de klanten (mensen die hier twee keer of meer geweest zijn) die staan in ons ledenbestand. Ja, we weten echt veel van de klant; naar wat voor voorstelling ze gaan, etc. (ik) Is het ook zichtbaar uit welke wijken hier in Lelystad ze komen?

Ja zeker. Je ziet heel duidelijk wijken waar veel mensen naar het theater gaan, en waar dat aanzienlijk minder is. Dit heeft zeker ook met het opleidingsniveau van de Lelystedelingen te maken. Maar daar kan je soms ook iets slims mee; helaas gaat opleidingsniveau ook vaak gepaard met een hoog percentage allochtonen mensen, maar dat staat tegenwoordig ook wat meer op het podium en dan hebben we bijvoorbeeld (dit is het afgelopen jaar twee keer gebeurd) dat we met enkele buurtvoorlichters in die desbetreffende wijken gaan flyeren. Zo van; dan en dan staat er een Surinaamse cabaretier op het podium in ons theater, en ik moet zeggen – daar is heel aardig op gereageerd. Dus dat is wel heel leuk. (ik) Ik denk ook dat het (vooral nu in de crisis) ook te maken heeft met het feit dat mensen gewoon minder geld ter beschikking hebben, en het geld dat ze hebben – niet per se uitgeven aan theaterkaartjes. Nee klopt, en daar moet je dan ook slimme dingen voor gaan bedenken, korting misschien. Hoewel ik geen kortingsbonnen meer ga doen in de krant, dan blijft men wachten met het kopen van een kaartje totdat er zo’n bon in de krant verschijnt. (ik) Maar er wordt dus wel redelijk publieksgericht propaganda gemaakt?

Dat klopt ja. En ja, ieder verkocht kaartje is er natuurlijk één hé. Maar het is wel zo dat je aan de laatste kaartjes het meest verdiend. Want de eerste kaarten verkoop je om uit de kosten te komen, daarna komt de winst pas. Hoe meer kaarten je verkoopt, hoe meer resultaat. Want ja, het gaat natuurlijk uiteindelijk allemaal over geld. Ik ben natuurlijk een beetje een oude lul aan het worden, waardoor ik al een aantal theaterdirecteuren heb zien vertrekken – gedwongen – en dat ging altijd over het financiële beleid van het theater, nooit over het artistieke beleid. Toen ik voor het eerst theaterdirecteur was, viel het mij ook echt tegen hoe vaak het over geld ging. Als je met het impresariaat praat, gaat het al over de condities; wat was de omzet, hoeveel kaartjes zijn er verkocht. 115

(ik) Hoeveel mensen per jaar trekt dit theater?

Voor de eigen voorstellingen zo’n 40.000 mensen, en dat is eigenlijk veel te weinig. Het is geen wet, maar ik vind dat een theater in zijn verzorgingsgebied gelijk is aan het aantal inwoners.

(ik) Nee dan is het inderdaad te weinig maar wellicht helpt de nieuwe bioscoop in dit gebouw wel het bezoekersaantal op te krikken?

ja, inderdaad. Wij hopen dat men dan als ze naar de bioscoop gaan, zich ook gaan realiseren dat hier een theater zit met enorm leuke voorstellingen. Ja – dat was inderdaad wel één van de beweegredenen om in dit gebouw ook een bioscoop te plaatsen. Dat is ook een slimmigheidje van toen ik hier vier jaar geleden ben begonnen met werken. Toen lag het bezoekersaantal nóg lager, en sindsdien zijn we wel echt een inhaalslag aan het maken. Maar natuurlijk hebben wij ook last van de recessie, dat het even wat minder werd, maar het gaat nu gelukkig weer verder omhoog. Ik wil minimaal naar een zaalbezetting van 60 procent, en toen ik hier kwam zei ik “ik wil over vijf jaar 50.000 bezoekers hebben” en niemand die mij geloofde. Maar kijk nu maar eens. Ik ben natuurlijk nu wel iets terug gegaan in het aantal voorstellingen ten opzichte van voorgaande jaren omdat vorig jaar de zaalbezetting wat terug nam, maar er zit duidelijk een stijgende lijn in; men wil blijkbaar toch naar het theater;) (ik) Dat vroeg ik mij af, dat vertelde Meneer Kraaijveld van Stadstheater Almere namelijk, zijn hier ook zoveel kindervoorstellingen die gebaseerd zijn op tv series? Of zijn hier nog wel die ouderwetse kindervoorstellingen? Nou Nederland heeft een heel mooi theateraanbod voor kinderen, dat met heel veel kennis en kunde is gemaakt – en ik ben wat minder van die Kabouter Plop voorstellingen, van die populaire tv voorstellingen inderdaad. Ik weet dat deze voorstellingen tegenwoordig juist mensen met jonge kinderen trekt naar het theater, maar ik denk ook dat juist die educatieve voorstellingen kinderen vormen tot theater bezoekers. Ik probeer mensen dan ook graag in hun smaak “te gidsen” dat klinkt misschien een beetje elitair maar ik denk dat dat wel een manier is om de smaak van mensen groter te maken. Als iemand bijvoorbeeld dol is op het zien van een klucht, dan wil ik diegene graag kennis laten maken met comedy, en vanuit die comedy misschien naar een zwarte comedy – gewoon om je smaakt te ontwikkelen. En natuurlijk moet je ook soms mensen bevestigen in hun smaak, en dan heb je drie avonden een 116

uitverkochte zaal met Youp van ’t Hek, maar zelf vind ik, en daar ga ik dan ook mee voorop lopen, zo’n type als Johan Frets, van de gebroeders Frets, die man ontroerd mij zo. Dat is een jongen die in Almere is opgegroeid, dat is zo’n wereldverbeteraar, en op zo’n mooie manier – ja dat gaat echt tot diep in je ziel. Ja, dat vind ik dan geweldig, en daar loop ik dan echt mee weg. Net als Wim Helsen, die Belg met die bril op, dat vind ik ook zo’n oorspronkelijke cabaretier. Ja, en daar probeer ik mijn publiek wel mee in aanraking te krijgen. We zien ook dat amusement het hardst terug loopt in het theater, er wordt veel minder geld uitgegeven aan het “grootschalige amusement”. De crisis laat zich daar voelen. Kijk weet je, als jij theaterliefhebber bent, dan laat jij niet jouw theaterkaartje afpakken. Dan ga jij ergens anders op bezuinigen. Als jij voetballiefhebber bent met een seizoenkaart, dan laat je die seizoenkaart niet afpakken. En ja dat merken we in het amusement heel erg. Ik heb toen ik hier kwam ook Frans Bauer gedaan – want ja die trekt zalen. Ik vind het helemaal niks, maar ik was vertederd over hoe die man met zijn publiek omgaat. Maar goed, Frans Bauer valt ook onder die categorie en trekt niet altijd meer volle zalen – want ook dat publiek laat het afweten, omdat ze niet voldoende geld hebben. (ik) is hier binnen het theater ook een horeca etablissement, of trekt men na een voorstelling naar het centrum van Lelystad om daar nog een drankje te nuttigen zodat ook de horecagelegenheden van Lelystad meer klanten krijgen? Ja, dat waren wel de plannen. De bedoeling was toen dit pand hier werd neergezet, dat er op steenworp afstand een bioscoop zou komen, en daar tussen een horecaplein. Maar dat is wegens geldgebrek nooit gerealiseerd. Er zijn wel een paar kroegen, maar wij proberen dat toch zelf in huis te houden. We hebben hiernaast een heel goed theaterrestaurant, zit wel in dit pand maar staat los van het theater, we doen wel de deuren open tussen ons foyer en het restaurant zodat mensen na de voorstelling daar nog een drankje kunnen doen. Het is natuurlijk ook lastig voor een nieuwe stad omdat er geen goede structuur is, geen historische kern. (ik) Wat mij ook zo verbaasd hier in Flevoland, is dat Lelystad de hoofdstad is – maar dat hier een heel klein centrum is met maar één of twee kroegen, terwijl Almere juist een heel groot centrum heeft, met een volledig plein gevuld met kroegen. Nee, dat is hier inderdaad (nog) niet. Almere heeft dat ook in twee fases gehad. Vroeger zat het theater van Almere (de Metropool) dichter bij het station, en in Almere-Haven heb je de 117

Roestbak (nu Corosia). Nou toen is die stad enorm uitgebreid, en daar is ook een nieuw theater bij gekomen, aan de rand van het centrum. Heel mooie ligging aan het water hoor, maar niet handig gesitueerd. Vanaf oktober zie je het water niet meer, en moet je met het gure Nederlandse weer dat grote plein over om in het centrum van Almere te komen. Kijk voor mensen die er werken is het fantastisch, prachtig gebouw. Maar goed, dat wordt zoeken hier in Lelystad, en juist dat vind ik een prachtige uitdaging. Want er gebeuren wel steeds andere dingen, en het theater zit echt in een lift. De tekorten waarmee ik begon zijn nu grotendeels verdwenen en het theater is meer een theater van de stad geworden, van de Lelystedelingen. Ik noem mijn operatie hier ook graag “uit de kast komen van het theater”; laat maar zien wie je bent en hoe je het doet. Dus niet alleen met heel populaire voorstellingen, maar ook met laagdrempeligere voorstellingen. Omdat ik al jaren werk in het theater heb ik natuurlijk veel contacten dus kan je ook makkelijk tegen mensen zeggen dat ze een keertje hier naar toe moeten komen en ja, de publieksstroming neemt toe. Ik probeer nog meer te gaan doen met amateurverenigingen en we hebben natuurlijk nu net de bioscoop – ik hoop dat daardoor ook meer jongeren naar het theater willen komen. Om ook jongeren te stimuleren werken we samen met het centrum voor kunstzinnige vorming (de kubus) de bibliotheek, het poppodium underground en de agora goedza in Lelystad voor stedelijk overleg. Ook in het kader van bezuinigingen en hervormingen aan het kijken of we meer voor elkaar kunnen betekenen, of we bijvoorbeeld efficiënter kunnen inkopen en nou, dat vind ik ook wel een boeiend proces, en zo worden ook vooroordelen over bedrijven weggenomen – en dat vind ik ook fijn. Nee, als het saai zou worden stop ik. Ik vind het fijn om een klein beetje te kunnen bijdragen aan de opbouw van zo’n gemeenschap dat het theaterbezoek wat toeneemt, en dat het een echte “agora” gaat worden; ja dat vind ik leuk. En als wij zorgen dat wij een goede business club hebben of mensen in het bedrijfsleven zijn cultureel geïnteresseerd, dan moeten we wat te bieden hebben. En op die manier wil ik voor iedereen in de samenleving staan. Zowel voor mensen met een minimum inkomen, als de rijkere mensen. Ik heb ook nog een droom. In Almere zit visavisies, dat is een prachtige locatie groep. Die maakt grootschalige gemonteerde locatievoorstellingen gedurende een seizoen, en dat spelen ze dan zo’n drie maanden. Een beetje vergelijkbaar met wat de dochtgroep ook vroeger deed in Amsterdam. Nou dat is een rijk gesubsidieerd gezelschap maar wat wel in onze provincie zit. En ik zou het nou zo leuk vinden als we over vijf jaar, met die samenwerkende theaters zo

118

ver zijn dat die buitengroep gewoon reist, dat ze de ene week in Lelystad zijn, daarna in Emmeloord, Dronten noem maar op. En dat je dat gewoon ook buiten kan doen. (afsluiting interview)

119

Bijlage 7. Scriptie interview 4, Purmerend

Ilja Frie, Hoofd marketing en publiciteit de Purmaryn (Purmerend) Dinsdag 7 mei, 14:00

Ik doe dus een onderzoek naar culturele voorzieningen in groeikernen, de New Towns. Ik neem Almere en Lelystad samen omdat zij beide op een eiland liggen, Flevoland en omdat zij in de buurt van Amsterdam en Utrecht liggen. Ik neem Purmerend als zijnde referentie. En dan ook nog Zoetermeer en Alphen aan de Rijn omdat die dichtbij Den Haag liggen. En dan ga ik kijken naar culturele voorzieningen, en dan met name theaters omdat daar nog weinig onderzoek naar is gedaan. Hoe dat mensen aantrekt om weer in groeikernen te gaan wonen na het afronden van een studie.

(begin interview)

(ik) Ik ben de afgelopen twee weken al in Almere, Lelystad en Alphen aan de Rijn geweest en daar merkte ik toch enige samenwerking tussen bepaalde theaters. Werken jullie ook samen met theaters in de omgeving of staan jullie alleen?

Nee, het loopt hier goed zoals het gaat, wij doen niet echt aan samenwerking. Onze grote zaal is natuurlijk wel een stuk kleiner dan die andere theaters, hoewel de grote zaal van Lelystad telt 550 stoelen en dat hebben wij ook. Daarnaast hebben wij ook nog een kleine zaal met 200 stoelen, maar in de kleine zaal kan echt alleen maar de kamermuziek en beginnend cabaret talent, die zaal is echt heel klein.

(ik) U had al via de e-mail statistieken gemaild met waar de gemeente Purmerend onderzoek naar heeft gedaan, maar daar kwam niet echt uit naar voren wat voor type persoon nou wordt getrokken naar het theater. Heeft u daar een beeld van? Zijn er bepaalde delen van Purmerend waar meer theaterbezoekers wonen dan andere delen van Purmerend?

De meest bezoekers – althans de mensen die het vaaks naar het theater gaan zitten in het centrum van Purmerend en ja, de wijken waar het theater populair is hebben we wel in de gaten. 120

(ik) en daar wordt dan ook specifiek op geselecteerd wat voor aanbiedingen er worden gedaan?

Nou nee dat niet echt.

(ik) Dat wordt globaal gedaan, in heel Purmerend?

Nou wij sturen heel veel direct mail, gewoon naar bezoekers die hier ooit geweest zijn en ook op voorstelling, bezoekhistorie. Daar kijken we eigenlijk het meeste naar. Bijvoorbeeld mensen die ooit een keer naar de Ashton Brothers geweest zijn die dan misschien geïnteresseerd zijn in dat genre krijgen dan een mail of brief. Ook doen we huis-aan-huis verspreidingen, en daar houden we wel rekening mee – althans het hangt er een beetje van af wat we mailen, maar dan gaan we naar de kinderrijke wijken, bijvoorbeeld wijk ven dat is een hele nieuwe wijk waar veel kinderen wonen, dus daar gaat dan de kidskalender heen, en die wordt dan mee gesteurd met een van onze huis-aan-huis bladen – maar goed dat gaat eigenlijk heel globaal. We zoeken dus wel een wijk maar dat gebeurt eigenlijk maar een paar keer per jaar, als de brochure uitkomt of als er een nieuwe kidskalender is. Ook hebben wij sinds vorig jaar een mid-season brochure die halverwege het jaar uitkomt en die gaat ook huis-aan-huis – en wij proberen nu te kijken of dat zoden aan de dijk zet maar dat moeten we nu nog evalueren.

(ik) En hebben jullie eigenlijk concurrentie met andere theaters in de omgeving, Alkmaar of Zaandam bijvoorbeeld?

Nee, vrij weinig. Daar hebben wij toevallig laatst een onderzoek naar gedaan, en dat wordt nu geschreven. Wij hebben de grootste concurrent, althans onze grote concurrenten zijn de restaurants hier in de omgeving. Gewoon een avondje uit eten. Daarna als mensen ergens anders heen gaan is dat Amsterdam; Carré, de la Mar en het concertgebouw en de kleine comedy. Zaandam is ook een optie waar mensen voor kiezen en sommige Hoorn; maar dat valt allemaal reuze mee. En aan de andere kant wij hebben ook vrij veel bezoekers uit Hoorn en de kleinere dorpen hier in de buurt. Ons verzorgingsgebied is ongeveer 120.000 mensen waarvan Purmerend 80.000 inwoners heeft.

121

(ik) En per jaar, hoeveel bezoekers trekt dit theater?

Dit jaar alleen de professionele voorstellingen ongeveer 52.000.

(ik) En dat op 80.000 bezoekende is dat best een groot deel toch?

Ja, het zijn bezoeken, het aantal mensen heb ik niet helemaal paraat, maar ik geloof dat dat zo’n 8000, 9000 mensen zijn hier in de regio en onze verspreiding is ongeveer 50 procent binnen Purmerend en 50 procent in de omgeving. Maar goed, daarnaast hebben we ook mensen uit Friesland.

(ik) Friesland? Want hier is een ander aanbod dan in Friesland? Ik bedoel dat is toch een stukje rijden naar hier.

Ja, ik weet niet hoe dat precies zit – misschien dat ze hier ooit gewoond hebben en naar Friesland verhuisd zijn en dan met familie nog af en toe hier naar het theater gaan. En we hebben ook te maken met fans hé, ik bedoel bijvoorbeeld fans van Rob de Nijs, die komen dan helemaal uit Zeeland om hier hun held te zien optreden.

(ik) Ja dat zag ik in de brochure inderdaad, althans, dat hier vaak grote namen spelen. Dat trekt natuurlijk ook een groot publiek aan natuurlijk, dan die kleinere onbekende voorstellingen. Want ik merkte heel erg in zowel Lelystad als Almere dat de wat onbekende voorstellingen, voorstellingen met meer diepgang, dat die totaal niet bezocht werden maar dan de Najib Amhali voorstellingen meteen uitverkocht waren. Lelystad en Almere zitten dan ook heel erg met het probleem dat die “onbekende voorstellingen” niet verkocht worden, is dat hier ook het geval?

We proberen heel goed af te stemmen dat de populaire voorstellingen de “avontuurlijke” voorstellingen compenseren in prijs en ja dan nemen we op de koop toe dat die slecht bezocht zijn. En met slecht bezocht bedoel je dan 30-40 bezoekers, maar goed dat heb je soms.

(ik) Wat gebeurt er dan? Gaat de voorstelling dan wel door of wordt deze dan verplaatst naar de kleine zaal?

122

Ja, als het kan naar de kleine zaal, en als het aantal castleden meer is dan het publiek, ja dan moet de voorstelling helaas worden gecancelled, want dat is voor niemand leuk. Maar goed, sommige mensen willen per se spelen, ook al zitten er maar 18 mensen in de zaal en dan laten we de voorstelling door gaan. Dan informeren we de mensen wel, en dan mogen ze allemaal iemand gratis meenemen. We proberen sowieso altijd de bezoekcijfers omhoog te krijgen maar soms heb je gewoon dingen die niet willen al zou je het gratis weggeven. Maar goed, gratis is nooit goed. We doen ook eigenlijk nooit aan kortingsacties – en misschien is dat nou juist wel onze redding. Veel theaters doen dat wel en dan zie je dat mensen toch gaan wachten op de aanbiedingen, en dat hebben wij eigenlijk nooit gedaan.

(ik) Is hier ook net als in Lelystad een business-club om mensen naar het theater te trekken, waar dan culturele uitstapjes voor worden gepland? In Lelystad zijn ze bijvoorbeeld naar Essen gegaan vertelde Jan Gras, omdat die stad binnen 10 jaar omgetoverd is tot cultureel hotspot van het Ruhrgebied.

Ja, die hebben wij maar wij doen niet aan speciale uitstapjes.

(ik) Ja misschien heeft het er ook wel mee te maken dat Lelystad niet echt een stadshistorie heeft en dus meer aan cultuur moet doen in tegen stelling tot Purmerend waar om de oude stad heen is gebouwd?

Ja, dat zou kunnen. Deze schouwburg zit in een hele oude kerk, hoe lang deze er al staat weet ik niet maar het theater zit hier al bijna vijfentwintig jaar. Men vindt dit ook een prettig theater. We scoren geloof ik ondertussen een 7.8 met als enig nadeel; parkeren – dat wordt het slechtst gewaardeerd. Maar verder ja, het theater wordt een beetje opgeknapt. We krijgen een andere horeca in dit gebouw. Maar dat moet ook wel. We staan nu in de top-3 van uitgaansgelegenheden hier in Purmerend, we worden als tweede genoemd na het “avondje uit” en op de derde plaats staat de bioscoop of andere theaters. En de reden dat men naar andere theaters gaat is omdat daar een ander aanbod is zoals Zorro, Najib – de grote shows; ja die passen hier wel, maar zij vinden het hier te klein “grrr” en als ik dan hoor dat Najib wel naar Lelystad komt terwijl onze zalen even groot zijn ;)

123

(ik) Maar het is eigenlijk wel grappig om te zien dat er hier eigenlijk helemaal geen onderscheid wordt gemaakt in wat voor opleidingsniveau men heeft, ze gaan allemaal wel naar het theater. Ja, nou dat vragen we eigenlijk niet in enquêtes, maar het is wel is, en daar zal ons publiek ook niet veel op afwijken – dat de meeste mensen die naar het theater gaan toch enigszins een opleiding genoten hebben. En het is 50+ en het is vaak vrouw – en beter opgeleid. In die sector hebben we niet heel veel, hoe heet het, het aandeel van die groep mensen hier in Purmerend is niet heel hoog, je ziet hier toch heel veel MBO, dat is hier de grootste groep. Ja, ik heb het nooit gevraagd maar we zullen niet heel veel afwijken van de landelijke tendens.

(ik) Nee, en dat is in de grote steden dan toch wel anders, mede omdat zij een breder cultureel aanbod hebben.

Ja zeker, dat is een heel ander publiek soort dat je hier krijgt.

(ik) Wat mij wel opvalt, is dat hier veel meer mensen het theater als avondje uit zien, en dat graag ook doen. Want dat is bij de andere groeikernen niet het geval. Daar zien ze naar het theater gaan niet echt als avondje uit. Almere bijvoorbeeld, daar zegt men dat het theater te ver uit het centrum ligt, en daarnaast heeft Almere geen leuk centrum om naderhand leuke en drankje te drinken. Terwijl het parkeren daar wel weer gratis is. Maar ja, dat wordt als negatief ervaren.

Ja, ik vind het een prachtig theater, als je daar gaat zitten; je ziet het prima. Ja, het is een beetje hoog en je verstaat elkaar niet, maar verder is het een prachtig theater. En Alphen, ja ik was laatst in Castellum; Ja dat is ook een leuk theater, klein – maar wel leuk.

(ik) Ja, klopt en er zitten tegenwoordig ook drie bioscoopzalen in, heeft u die ook gezien?

Nee, ik ben alleen in de grote zaal geweest – en ik zag de, hoe heet dat, zwembad vloer achtige vloerbedekking en omdat we hier ook aan het verbouwen zijn had ik er een foto van gemaakt zo van “he, nog een duikplank” – maar daar heb je wat minder eet- en drinkgelegenheden.

124

(ik) Klopt, maar dat zijn ze nu ook aan het veranderen, althans de ideeën zijn er, om toch meer mensen te trekken.

Ja, ik moet zeggen, we hebben een goede bezettingsgraad en we zijn heel persoonlijk, heel ja net als nu ook met de voorverkoop, dan zitten we met een extra balie om dat die toch iets weten van het systeem om mensen zo goed mogelijk te helpen; ze kunnen iets niet vinden of hebben problemen met online inloggen etc. En naderhand bellen we nog een keer terug, en vragen of alles gelukt is – en die persoonlijke hulp wordt ontzettend gewaardeerd. En er zitten echt een paar zeer goede klanten bij, die wel 90 kaarten bestellen. (ik) Oh echt? Ja, toevallig stond ik net in de hal te wachten en toen kwamen er al twee mensen voor de nieuwe brochure van volgend jaar, want één ging dit weekend op vakantie en wist dan niet of hij nog wel genoeg kaarten kon bestellen voor de goede shows die hij wilde zien, voordat ze waren uitverkocht. Maar het blijkt dus maar weer dat er nog heel veel mensen écht graag naar het theater gaan.

Ja absoluut, en die groep is natuurlijk wel aan het krimpen – en daarom is het zo belangrijk om jongeren en kinderen te pakken te krijgen. Er is vanuit het theater heel veel contact met stichting kinderopvang, die komen hier soms met 40-50 kinderen en eh schoolvoorstelling. Maar goed, dat wordt ook minder omdat vanuit scholen daar ook op bezuinigd moet worden. Ja, dat is strategisch natuurlijk niet goed en daar moeten wij iets op proberen te vinden, maar ja, dat gaat niet zo makkelijk. En als je dan eenmaal die scholen wel hebt, moet je ook maar net het personeel hebben en dat is ook in deze tijden van bezuinigen weer heel lastig. Want jij was in Alphen, Zoetermeer, Lelystad en Almere geweest?

(ik) Ja dat klopt

Niet Nieuwegein hé?

(ik) Nee dat klopt, en dan is Purmerend een beetje de kern waar ik Lelystad en Almere op toets en Zoetermeer en Alphen aan de Rijn. Want in die andere vier gemeenten is het theaterbezoek gewoon veel lager dan hier in Purmerend en waarom is dat zo?

Ja, want wij hebben wel een soort gelijke programmering

125

(ik) ja dat klopt het lijkt heel erg veel op elkaar.

(onderbreking telefoon gesprek)

(ik) De voorverkoop loopt goed?

Ja, nou we zijn nu druk bezig, we hebben een heel loyaliteit programma opgezet waarbij we mensen voorrang geven die al vijf jaar kaarten kopen, of vaste klanten zijn. Dat wordt allemaal bijgehouden in een systeem. Daarom hebben we nu ook een nieuw kassasysteem, waar we nu voor het eerst ook de voorverkoop mee doen. Dat systeem wordt gekoppeld aan een website die ook weer helemaal geïntegreerd is in het systeem – helaas gaat dat niet zo goed als gehoopt, vandaar dat we nu een beetje geabsorbeerd worden door het systeem. Maar wat we proberen is mensen die vaak kopen, of mensen die altijd in de voorverkoop kochten – voorrang geven boven mensen die maar één keer per jaar of minder een kaartje voor het theater kopen. Dit hebben we in kaart gebracht; wie komen er vaak, wie komen er minder vaak – en we hebben die mensen ook “gemerkt”, ja een naam gegeven, gezegd hoe ze er ongeveer uitzien. De grote bezoekers heten bijvoorbeeld “Philips” dat zijn een beetje de succesvolle mensen, die hebben gewoon een goede baan - zijn breed geïnteresseerd en hoger opgeleid. Daaronder komen de mensen die 5-10 keer gaan, en daaronder de mensen die maar één keer gaan; die bestellen altijd maar wat. Die kiezen allemaal op een andere manier – en dat zijn we nu allemaal in kaart aan het brengen, zodat we doelgericht mensen kunnen trekken naar het theater, wat denk ik een goede manier is om het publiek te trekken. Verder weet ik niet hoe het bij andere theaters werkt.

(ik) Nou er schijnt ook een smartphone-app te komen waar men pushberichten op zijn/haar mobiele telefoon kan krijgen voor genres theater waar diegene in geïnteresseerd is.

Ja, dat gaan wij ook doen – want ja ondanks het feit dat we over minder geld gaan beschikken willen we wel met de tijd mee blijven gaan. Maar toch blijft de brochure bestaan; ook vooral voor het oudere publiek.

(ik) het is natuurlijk ook enorm zonde dat er zo bespaard wordt op kunst en cultuur, wat ook niet bij zal dragen in de aantrekking van mensen naar het theater.

126

Nee klopt, dat zag je ook met de rondvaart vorige week met Koning Willem-Alexander en Koningin Maxima, toen zag ik op twitter een bericht voorbij komen “als we kunst en cultuur wegbezuinigen, wat zou er dan van deze vaart over zijn gebleven”. Dus als je alles wegbezuinigd; heb je een kale tocht. Wat ik graag zou willen is dat men zich dat gaat realiseren, dat het juist heel belangrijk is om kunst en cultuur in stand te houden. Ja, dat het blijkbaar ook heel veel oplevert.

(ik) Ja ik ben juist wel heel erg opgegroeid met kunst en cultuur. Ik ging minstens één keer per maand met mijn oma naar het theater en mijn ouders namen mij altijd mee naar musea ed. Maar goed, dat hoor ik nu nooit meer mensen zeggen – ook niet in mijn omgeving. Maar goed, dat heeft nu ook te maken met mijn huidige situatie als student.

Ja, dat is ook normaal, want het stopt bij veel mensen altijd even – maar als je carrière eenmaal op gang komt zien we juist weer veel mensen naar het theater komen. Maar goed, het heeft ook alles te maken met de crisis nu, dat het theaterbezoek afneemt. Hoewel, mensen gaan nu ook minder op vakantie en om dan toch leuke dingen te kunnen doen, zien we ze juist wel weer naar het theater komen. Maar daar doet het NIPO onderzoek naar.

Is jou iets opgevallen met de andere gesprekken bij de theaters? Kan jij daar iets over zeggen?

(ik) Nou wat overal naar voren kwam is dat er door de crisis heel veel wordt bezuinigd op het theater, de culturele voorzieningen in het algemeen eigenlijk ook wel – en dat het bezoek heel erg terug loopt. Ook mist de historische kern veel in groeikernen, en mensen die hebben over het algemeen een laag opleidingsniveau.

Ja, opleiding hé – dat scheelt natuurlijk heel veel. Als je een opleiding hebt HBO/WO, wat dan ook – dan zit er een heel andere dynamiek in je stad en ja dat missen wij hier heel erg. Ik kom zelf uit Amsterdam, maar ik weet zelf ook niet of ik hier dan wel zo snel zou gaan. Als er geen plaats was bij het ene theater, ging je kijken of er nog een plaatsje was bij een ander theater – of ik ging naar Hoofddorp; daar zat Jan Gras toen. Dus ja, maar goed toen werkte ik al. Het allerbelangrijkste van het theaterbezoek ligt bij ouderen en docenten van scholen en als je die kunt triggeren, en als je het echt als gemeente en gemeenteraad ondersteund, ja – dat zou misschien een oplossing zijn maar dat is nog nooit onderzocht. Maar we hebben 127

natuurlijk last van én de vergrijzing én de crisis én de rechtse hobby én de opkomst van de tv en ipad. Mensen hebben gewoon zo weinig tijd. Tijd is misschien zelfs nog wel een belangrijkere factor dan geld. Maar ik denk ook wel dat men gaat terug verlangen naar een avondje “beleving”, naar een plek waar je niet mag bellen, waar je niet gebeld mag worden en waar je niet op je ipad mag kijken elk kwartier. Ik bedoel; iedereen doet dat, het is net een kind, die je gaat zoeken op het moment dat je het kwijt bent en dan ben je radeloos – en ja dat wil je eigenlijk niet. Daarom denk ik dat theater wel weer in opkomst komt. Als je nu al ziet hoeveel mensen zich nu al weer verwijderen van sociale media, omdat ze er klaar mee zijn met het altijd aanwezig zijn, of gek worden van het feit dat ze geen “likes” hebben gekregen. Wel grappig, er zijn hele theaterstukken geschreven over hoe men reageert op sociale media.

Dit is een groeikern, we zijn gestopt met groeien – en nu is het tijd voor bloei. Dus daar pas t de intrinsieke behoefte van mensen ook wel weer in. En we moeten ook mensen proberen te houden voordat ze vertrekken naar kleinere dorpen of grotere steden. Je moet ook je eigen stad leuk houden om het voor mensen aantrekkelijk te maken om hier te blijven wonen. We zijn hier ook wel erg actief met stadsgroepen, mensen die kijken naar hoe ze de binnenstad leuk kunnen maken – en dat is natuurlijk heel belangrijk, dat je wel in de loop blijft en dat je als stad gezien blijft worden.

(ik) en die Gaudi avond vanavond, dat is in samenwerking met scholen neem ik aan?

Nee, dat doen de scholen zelf, die gaan dan met hun eigen klassen repeteren en stukken hier opvoeren.

(ik) en worden dat soort dingen vaak gedaan?

Nee, eigenlijk veel te weinig. En wij doen er ook niets aan hé, zij produceren alles zelf – wij faciliteren enkel de grote zaal. Wel jammer eigenlijk dat we er niet meer tijd aan besteden, want hé – dit zijn wel de toekomstige theaterbezoekers. Maar ja, deze kinderen zijn nog zo van pfff theater. Maar we hopen toch dat er een zaadje is gelegd van; dit is het theater, leuk om te bezoeken, met mooie voorstellingen etc. . Ik heb ook scholen gebeld hier in de omgeving “mag ik een keertje langskomen om een praatje te maken” maar goed dan moet je maar net een enthousiaste leraar treffen die er dan iets mee doet, en die er dan een project omheen bouwt. Dan heb je weer eventjes iets – maar 128

goed die leraren gaan ook weer weg, of ze lopen vast op het schoolbeleid; geen geld, geen uren. En op een geven moment raakt het enthousiasme op, en dan komt er niks meer uit. Dit hebben wij nu een aantal jaar gedaan, maar zonder succes en ja, dan moet je ook tegen jezelf zeggen; nu is het mooi geweest. Dan is het niet meer rendabel om door te gaan.

(afsluiting van het interview)

129

Bijlage 8. Scriptie interview 5, Zoetermeer.

Peter Voorbraak, directeur Stadstheater Zoetermeer. Woensdag 8 mei, 11:00 Ik doe dus een onderzoek naar culturele voorzieningen in groeikernen, de New Towns. Ik neem Almere en Lelystad samen omdat zij beide op een eiland liggen, Flevoland en omdat zij in de buurt van Amsterdam en Utrecht liggen. Ik neem Purmerend als zijnde referentie. En dan ook nog Zoetermeer en Alphen aan de Rijn omdat die dichtbij Den Haag liggen. En dan ga ik kijken naar culturele voorzieningen, en dan met name theaters omdat daar nog weinig onderzoek naar is gedaan. Hoe dat mensen aantrekt om weer in groeikernen te gaan wonen na het afronden van een studie, en hoe het kan bijdragen aan een verdere groei van de groeikernen.

Ook vroeg ik mij af in hoeverre de concurrentie van grote steden van invloed was op het theaterbezoek van de Zoetermeerder. Ik had al begrepen uit mijn interview in Alphen aan de Rijn dat jullie veel samenwerken, en ook dat jullie veel afstemmen wat voorstellingen betreft.

(begin interview) Ja nou welkom in Zoetermeer,

(ik) Ja dank u. Dit is de eerste keer dat ik hier kom, en toen ik de auto had geparkeerd viel mij al gelijk op dat hier echt om de hoek ook een tram stopt?

Ja, klopt ja, die staat in directe verbinding met Den Haag, met twintig minuten ben je in het centrum van Den Haag en natuurlijk heeft Zoetermeer ook zijn eigen bedrijfsleven dus heel handig dat hier zo’n goede verbinding is met het centrum.

(ik) Ja ik kwam geloof ik al binnen rijden door het bedrijvendeel van Zoetermeer, althans de grote bedrijven. Op de terug weg neem ik de route door het Groene Hart, maar ik wilde er zeker van zijn dat ik niet te laat kwam op deze afspraak.

Oh ja, dat is zeker aan te raden, ontzettend mooi.

(ik) Nou zodoende, dat is dus mijn onderzoek en ik wil graag weten wat uw mening daar over is. Misschien dat u een kleine toelichting kan geven over dit theater?

Nou het theater bestaat nu 21 jaar, vorige jaar hadden we het twintigjarige jubileum met veel festiviteiten. Ik zelf ben hier zes jaar geleden komen te werken, dus ik heb de groei van het begin van dit theater niet meegemaakt, maar het is ontstaan in een kleine groeikern – toen werd Zoetermeer aangesteld als groeikern om de woningnood van uit Den Haag mede op te lossen, en daar hoorde ook voorzieningen bij. Daarom zijn ze 24 jaar geleden begonnen met de voorbereidingen voor een theater, en is dat dit geworden. Met een grote zaal van 750 zitplaatsen en een kleine zaal van 160/170 zitplaatsen. In de grote zaal kan alles worden uitgevoerd, we hebben een grote orkestbak – waardoor alles wat reist, hier kan staan. En nou door de jaren heen is het aantal voorstelling hier ook gegroeid, en toen ik hier kwam hadden we zo’n 300 voorstellingen per jaar. Waarbij ook ruimte voor amateurverenigingen want die moesten er natuurlijk ook nog zijn en daarnaast deden we hier ook nog een aantal commerciële activiteiten. Maar goed sinds het begin van de crisis zo’n 3-4 jaar geleden daalde het bezoekersaantal, niet alleen hier- maar ook landelijk. Toen zijn wij financieel in de problemen gekomen en hebben wij ons tot de gemeente gewend zo van “help ons want als het zo in de toekomst gaat redden we het niet”. Dit hebben we ook laten onderzoeken door Twynstra en Gudde, een onderzoeksbureau, en uit dat onderzoek kwam naar voren dat wij een heel kleine organisatie hadden dus ons personeelsformatie was eigenlijk niet gelijk met vergelijkbare theaters. Dat betekent ook aanzienlijk minder subsidies in vergelijking met andere theaters. Nou toen heeft de gemeente ook gezegd van “nou oké, jullie krijgen meer subsidie voor een plan tot 2015 en toen hebben wij structureel jaarlijks een ton extra gekregen. Maar wat blijkt, het is alsnog te weinig. Wij zijn van 300 voorstelling terug gegaan naar 250, amateurverenigingen blijven nog bestaan maar dat houdt in dat je wel ruimte krijgt in je speelschema. Nou die ruimte proberen wij op te lossen door het gebouw te verhuren aan de zakelijke markt, alleen de zakelijke markt heeft ook niet meer het geld als dat zij het vroeger te besteden had. Er was een tijd dat wij aanvragen moesten afwijzen omdat er voorstellingen waren, en nu hebben wij gaten in het programma en ruimte over, maar geen vraag meer vanuit het bedrijfsleven naar ruimte. Maar de groei hierin is al wel geprognotiseerd, de verhuur hierin, nou sterke dalende kaartverkoop dus dat betekend dat je bedrijf op drie facetten onder druk komt te staan 1) dalende resetten 2) dalende inkoop uit 131

verhuur en 3) minder horeca omzet. Hier is geen restaurant maar wel een theatercafé. Dat café is in eigen beheer – en die doen ook de pauze buffetten. En ja op zich gaat dat goed, alleen moeten we een nieuwe visie bedenken om de toekomst mee in te gaan.

2012 sluiten we af met een tekort en dat kunnen we nu nog opvangen, de prognose is dat we 2013 ook afsluiten met een tekort, maar ook die kunnen we opvangen. Maar daarna gaat het lastig worden want dan is de reserve op. Dat hebben we ook gemeld bij de desbetreffende wethouder, maar goed – de gemeenten krijgen ook steeds minder geld vanuit het Rijk dus die moeten ook meer roeien met de riemen die ze hebben, en keuzes maken. Het voordeel van Zoetermeer is dat er hier heel weinig culturele voorzieningen zijn als je dat bijvoorbeeld vergelijkt met andere groeikernen. Wat hebben wij? Wij hebben een Stadstheater, een centrum voor kunstzinnige vorming, een poppodium (de boerderij), een openbare bibliotheek en een stadsmuseum en daarnaast een heleboel amateurverenigingen en een beeldende kunst centrum. Maar niet volledig gesubsidieerd – terwijl bijvoorbeeld Leiden en Delft veel meer culturele voorzieningen hebben terwijl dat steden zijn die kleiner zijn dan Zoetermeer. Dus dat kan een voordeel zijn voor Zoetermeer – behoud het goede maar laten we niet uitbreiden. Zorg dat de bestaande voorzieningen goed kunnen functioneren voor de hele stad, dat straalt ook een bepaalde kracht uit naar je eigen bewoners, bedrijfsleven en de regio. Daar is iedereen bij gebaat. Zo vallen de puzzeltjes in elkaar.

(ik) Ik heb het centrum nog niet bekeken, maar wat ik ook heel erg hoorde in Almere bijvoorbeeld is dat mensen na een voorstelling meteen weggaan - omdat de cafeetjes “te ver weg zijn” in het centrum, want je zit daar natuurlijk aan het water. Is dat hier ook het geval?

Nou het theater van Almere ligt inderdaad wel ietwat minder gunstig, ook als het koud is in de winter – zit je met dat grote plein dat je moet oversteken dus ja, de garage in beneden het gebouw is dan inderdaad veel aanlokkelijker dan om in Almere nog een drankje te drinken. Hier is ook wel een uitstroom, maar de sfeer van ons theater café is enorm goed. De artiesten komen ook graag naar boven omdat ze de interactie met het publiek willen opzoeken en dat vind het publiek ook hartstikke leuk omdat ze zo de artiesten leren kennen. Niet alle artiesten willen dat hoor, maar mochten ze een drankje willen doen na afloop van de voorstelling kan dat alleen in het theater café. De artiesten lounge wordt gesloten na de pauze. Ik zal het ze jou zo laten zien.

132

Nou ja en in het centrum van Zoetermeer zijn natuurlijk nog andere cafés en restaurants, maar uit onderzoek is gebleken (horecavakbond) dat de horeca dichtheid heel laag is hier. Mensen willen ook hun eigen vertier zoeken. Daarom is de kracht van dit theatercafé dat het gewoon zo gezellig is, met prima personeel al zeg ik het zelf (we krijgen regelmatig complimenten over het personeel; snel en behulpzaam) daarom blijft men hier wel hangen. Dus wat dat betreft ben ik wel tevreden.

Alleen nu moeten we een nieuwe visie ontwikkelen; hoe gaan we dat doen? Niet alleen ik heb daar last van, elk theater zit op het zelfde snijvlak. Met Alphen zit ik wel op een lijn van dat we de samenwerking moeten verdiepen, maar ja, hoe pak je dat aan? We hebben toen een onderzoeksbureau benadert maar die gaf zowel aan mijn bestuur als aan die van Alphen geen goede presentatie – dus dat was een beetje van een koude kermis thuiskomen. Maar dat neemt niet weg dat we toch blijven streven naar - daar waar mogelijk – samenwerking. Dat kan zijn op gebied van marketing, personeel etc. omdat je toch in dezelfde regio zit. En natuurlijk uitwisseling van kennis. En kijken wat daar dan uit komt.

(ik) Ja een soort gericht beleidsplan om te kijken hoe je mensen kan trekken naar groeikernen. Zijn jullie al bezig met het richten tot bepaalde doelgroepen, of hebben jullie daar hier in Zoetermeer al een beeld van, wat het meest naar het theater komt?

Nou dat is in eerste instantie de vergrijzing. Statistieken laten ook zien dat jongeren die op een gegeven moment gaan studeren wegtrekken uit Zoetermeer, en ook niet meer terug komen. Die blijven dan in Amsterdam of in andere grote steden hangen. Dit omdat de voorzieningen in Zoetermeer niet gericht zijn op jongeren of jong volwassenen. De gemeente is nu druk bezig om in het winkelcentrum, dat boven de winkels leegstaan, om te toveren tot jongerenwoningen zodat jongeren ook door het winkelcentrum lopen – meer leven in de brouwerij.

Dus ja, een specifiek doelgroepenbeleid; wij richten ons ook op jongeren ook ten aanzien van de programmering en de educatieve medewerker die contact heeft met scholen in de omgeving. Ook met basisscholen en andere culturele instellingen, daar proberen wij samenwerkingsprojecten mee op te starten. Ook is er in oktober altijd een groot thrillerfestival, dan staan alle scholen, winkels en alle culturele instellingen in het teken van 133

“thriller” en doen er aan mee. Wij programmeren dan voorstellingen in dat kader, dus dat is een heel groot festival wat nu ook eindelijk wat landelijke aandacht krijgt.

(ik) Merkt u dan ook dat er meer mensen naar het theater komen omdat het een feestweek is en iedereen dan in het thema “thriller” zit?

Nou nee niet meteen, we hebben twee voorstellingen in die week, en dat loopt op zich wel vol maar je doet mee als culturele instelling – dus zo ben je bezig als culturele instelling om een beeld te scheppen voor de Zoetermeerders. (ik) Ja want volgens mij is het heel belangrijk om vooral jongeren (basisschool, middelbare school) kennis te laten maken met het theater en wellicht is zo’n themaweek een heel goede manier om theater onder het jonge publiek te krijgen. Niet iedereen krijgt de liefde voor theater van huis uit mee en ik denk dat dat juist heel belangrijk is.

Klopt, maar jonge gezinnen zijn vaak ook heel erg beperkt hé, financieel; kinderopvang en dat soort dingen.

(ik) Ja vroeger vond men het geen probleem om vijftig euro uit te geven voor een avondje uit met het gezin, maar door de crisis denkt men wel twee keer na voordat het vijftig euro uitgeeft.

Nee, dat is een beetje over de hele breedte. Men heeft op zich het geld wel, maar houdt echt de hand op de knip. Ons klantenbestand is vrij vast – en nu zie je dat waar zij vroeger zes voorstellingen bezochten het er nu nog drie zijn. En men kiest ook voor zekerheid, waar men vroeger dacht; oh dat ken ik niet maar is misschien wel heel leuk laten we daar naar toe gaan, kiest men er nu voor dat niet te doen.

(ik) Naast de populaire goed verkochte voorstelling hier, is er ook plaats voor de ietwat artistiekere voorstellingen die meer diepgang hebben?

Ja, zeker. Die probeer ik ook op het programma te zetten om toch ook mensen te blijven prikkelen.

(ik) Is er een onderscheid zichtbaar in leeftijdsgroepen? 134

Nou dat is eigenlijk heel afhankelijk van het genre. Cabaret tot opera en toneel, dat trekt vooral het oudere publiek, en theaterconcerten worden veel door jongeren bezocht - er is dus op voorhand al (grotendeels) te zeggen wat voor publiek er naar toe komen.

(ik) En daar wordt dan ook doelgroep gericht propaganda voor gemaakt? Worden de brochures wijkgericht uitgedeeld, of gaat het op klantbestand?

Ja precies. Nou wij sturen onze brochures heel specifiek een brochure. Onze vaste klanten die krijgen de brochure rechtstreeks in de brievenbus en ook klanten die maar één voorstelling per jaar bezoeken krijgen een brochure, alleen merken we nu dat die niet meer terug komen naar het theater. Ja, misschien als Gordon een keertje optreedt. Kijk dan zie je ook wel klasse verschil.

Dus op basis van het onderzoek gaan we heel gericht de brochure toesturen, in twee tranches; de eerste week krijgen de heavy users een brochure toegestuurd, de week daarop krijgen bezoekers die drie-vier kaarten per jaar kopen een brochure toegestuurd en in sommige nieuwbouwwijken die net zijn opgeleverd. En dan monitoren wij meteen wat voor reacties er komen uit die nieuwe wijken want het heeft geen zin tegenwoordig om lukraak geld weg te gooien aan brochures. En degene die geen boekje hebben ontvangen maar die toch graag een brochure zouden willen hebben – die zijn zelf zo alert om naar het theater te bellen of om langs te komen voor een brochure.

Daarnaast hebben we een heel groot mailbestand, die houden we op de hoogte door middel van nieuwsbrieven en de procedure van de nieuwe brochure. Ook hebben we een jongerenbestand die mensen attenderen op voorstellingen die wellicht interessant zijn voor hun. Wat dat betreft hebben we een heel gericht marketing instrument en zo probeer je toch heel doelgericht klanten te trekken – niet alleen vanwege het financiële aspect, maar ook vanwege het belang voor de cultuur. Want ja, je bent belangrijk voor de samenleving maar ook voor (jonge) theatermakers. Wat dat betreft ben je een doorgeefsluis van producenten en het publiek, nou en daar probeer je een goede mix voor te vinden.

Ons programma is vrij breed; van familievoorstellingen tot huiskamerconcerten en musicals omdat er in Zoetermeer geen podia zijn die hierin gespecialiseerd zijn. We hebben geen 135

jazzpodia in Zoetermeer, geen comedy café, geen klassiek concert centrum; dat wat grote steden wel hebben aan variatie, dat hebben we hier niet in Zoetermeer. Utrecht richt zich heel erg specifiek op de programmering omdat zij ook nog andere culturele centra hebben, hier moet ik alles programmeren om voor Zoetermeer een zo breed mogelijk aanbod te hebben.

(ik) Wat dat betreft is het wel prettig dan voor dit theater dat er geen concurrentie zit binnen Zoetermeer.

Ja, dat is het zeker. We richten ons met de publiciteit ook op de dorpen en kleine steden om Zoetermeer heen. En je ziet ook uit ons klantenbestand dat er veel mensen naar ons theater toe komen die in omliggende dorpen wonen. Zelfs mensen uit Den Haag komen naar theatervoorstellingen in Zoetermeer, vanwege de makkelijke bereikbaarheid.

Je hebt namelijk de stadsrail, je stapt in Den Haag in en je bent binnen twintig minuten hier in Zoetermeer – en binnen 100 meter zit je al in het theater – dit theater is ook makkelijk te bereiken met de auto; de eerste drie uur is gratis parkeren hier. Dus ja, men gaat vanuit Zoetermeer zelden naar een voorstelling in Den Haag mede omdat parkeren daar ontzettend moeilijk is.

(ik) Ziet u ook veel mensen uit Den Haag naar Zoetermeer komen op het moment dat een voorstelling daar is uitverkocht en hier niet en is er veel concurrentie met grote steden zoals Den Haag? Ja, dat mensen uit Den Haag hier een voorstelling komen bezoeken gebeurt regelmatig maar sprake van concurrentie is er niet echt nee. Bij de programmering van de theatervoorstellingen wordt er goed gekeken naar wanneer andere steden de voorstelling aanbieden etc. Wij proberen er wel voor te zorgen dat grote producties niet een dag eerder of later in Den Haag ook worden aangeboden nee, daar proberen we dan wel een stuk voor of een stuk na te zitten – zodat je niet in één week zowel in Den Haag als in Zoetermeer dezelfde productie hebt staan. En dan is het aan mij om te “voelen” of er genoeg vraag naar de voorstelling is om deze zowel in Den Haag als in Zoetermeer te laten spelen. Overigens gaat dit dan ook nog in samenwerking met Alphen.

136

(ik) Heeft dit theater ook een business club?

Ja, dat hebben wij ook. In het kader met de afspraken met gemeente Zoetermeer twee jaar geleden; dus het stimuleren van verhuur aan de zakelijke markt én het opzetten van een business club. We hadden al een aantal sponsoren maar daar hebben we een andere invulling aan gegeven. En we zijn gestart met de business club; bedrijven konden zich inschrijven tegen instaptarieven alleen ja, die groei is minder snel dan verwacht dus daar zit in de begroting ook een gat van, nou we halen de prognoses niet. Gister hadden we de presentatie van de nieuwe brochure, en daar was ook de burgemeester; wat altijd goed is voor de uitstraling. Nou en toen heb ik heel lang met de burgemeester staan praten die op een andere manier contact heeft met het bedrijfsleven en we gaan binnenkort afspraken maken van hoe we het bedrijfsleven kunnen triggeren voor het Stadstheater – want hij ziet ook dat de gemeente minder geld heeft om aan cultuur te besteden en ja dan moeten er andere wegen gevonden worden. Maar hij ziet wel heel erg de nood van behoud van het Stadstheater dus er moet naar andere wegen worden gezocht om extra geld voor cultuur te genereren. Dus zo probeer je via lobbyen toch diverse dingen tot stand te brengen. (ik) Ja Lelystad doet dat ook zo inderdaad. Daar is die business club echt heel erg populair – die maken ook uitstapjes naar Essen en dergelijke waar binnen tien jaar cultuur enorm is opgekomen. Nee, klopt nou ja, wij zijn druk bezig het werven van leden voor onze business club maar dat gaat helaas niet zo snel als dat wij zouden willen. Maar onze business club is wel ietwat anders dan die van Lelystad – en eigenlijk verschilt elke business club van elkaar. Wij doen 3-4 business club avonden voor een voorstelling, en ik zorg dan altijd dat er dan iemand komt praten over die voorstelling, dan wel de choreograaf, dan wel de schrijver van het stuk dan wel iemand die veel van het onderwerp af weet. En zo hadden wij laatst een Beatles voorstelling, een tribute aan de band, en toen hadden we een hele deskundige (ik wist niet dat hij zo deskundig was) uitgenodigd om een half uur wat te vertellen over de Beatles maar die zei al bij voorbaat, een half uur? Ik heb veel meer tijd nodig om daar iets over te vertellen (haha) Maar goed, hij moest het toch binnen het half uur weten te doen en hij maakte de mensen zo enthousiast en ja dat is nodig om de business club op gang te krijgen, want ja je hebt toch het bedrijfsleven nodig die het dan in hun kringen door vertellen (mond-op-mond reclame). Ook hebben we een keer een meet-en-greet georganiseerd met leden van de 137

business club en Veldhuis & Kemper, wat ook een groot succes was.

(ik) Groeisteden hebben ook moeite met aantrekking naar culturele voorzieningen omdat er toch een historische kern ontbreekt. Ik ben zelf heel erg opgegroeid met de idee dat cultuur (theater/musea) heel belangrijk waren maar je ziet in groeikernen helemaal niet die “drang” om je kennis te verrijken door gebruik te maken van culturele voorzieningen. Hoe is dat in Zoetermeer?

Ja, dat heeft inderdaad toch te maken met het feit dat er geen historische kern is, met een geschiedenis – een eigen cultuur. Maar het valt ook te wijten aan het gebrek aan geld. Toch blijven we positief en we blijven door gaan met het theater want er is gelukkig een groot aantal dat wel geïnteresseerd is in theater. We zitten nu op een bezoekersaantal tussen de 65 en de 70 procent dus dat is wel heel erg hoog, met 115.000 inwoners – dus dat is redelijk hoog; dat kan Almere niet zeggen ;)

(ik) Nee dat klopt, maar Almere heeft weer te kampen met heel andere problemen dan hier in Zoetermeer. Die hebben al te maken met een theater dat niet helemaal handig is opgebouwd. Tevens is de schouwburg niet makkelijk bereikbaar en ligt het toch uit het centrum. Maar goed, dat zijn geen problemen die hier spelen. (ik) Is er eigenlijk een aantrekkingskracht zichtbaar voor de hoger opgeleide jong volwassenen naar dit theater? Is er een bepaald beleid om jong volwassenen (25-30 jarige) weer te trekken naar groeikernen? Ja, daar wordt met de programmering zeker rekening mee gehouden. Wij proberen er voor te zorgen dat er voor elke leeftijdscategorie een keuze is en daar richt je dan ook je publiciteit op. We hebben ook een keer in de zoveel tijd een zogenaamd “marketing overleg” en dan leggen we alle statistieken naast elkaar van elke voorstelling; die voorstelling viel ietwat tegen – die mag wel wat meer mensen aantrekken, nou en hoe gaan we dat dan aanpakken, wat voor soort voorstelling is het? Op welk publiek moeten wij ons richten etc. nou goed, en daar ga je dank ik gezamenlijk overleg een campagne op zetten. (ik) Is het ook zichtbaar welke voorstellingen het hoogst scoren? Vooral het cabaret en theaterconcerten scoren enorm hoog. Vroeger waren het de musicals, maar dat is tegenwoordig helemaal niet meer het geval. Ook scoren de familievoorstellingen 138

enorm hoog, de peutervoorstellingen van kinderen vanaf 3+. Gezinnen die dan met hun kinderen naar het theater gaan. Dat zijn over het algemeen van die tv series waar een theatershow van is gemaakt, zoals Dora, Ernst Bobby en de rest; de commerciële voorstellingen zoals ik ze altijd noem. Ik haatte deze voorstellingen altijd, want er is genoeg kwalitatief jongeren/ kinderaanbod hier in Nederland dankzij het goede subsidiestelsel wat wij hadden – maar dat wordt meer en meer afgebroken. Veel gezelschappen zijn failliet gegaan (doodzonde) én uit financieel oogpunt moet er ook commercieel geprogrammeerd worden, omdat je geld moet genereren. Die andere voorstellingen, gesubsidieerde voorstellingen, ja die trokken steeds minder en minder publiek (artistiek gezien juweeltjes van voorstellingen) maar dat is niet meer te betalen. Je ziet dan ook een sterke terugloop van familievoorstellingen van 7-8+, omdat men niet meer getrokken wordt naar die voorstellingen – wat natuurlijk vreselijk zonde is. Dus naar verhouding hebben we in dat genre ook veel minder voorstellingen dan voorheen, die programmeren we sowieso alleen maar in de kleine zaal en in vakantieperioden – maar vroeger was dat wel om de twee weken. (ik) Wat gebeurt er met een voorstelling als er te weinig kaarten worden verkocht? Is er dan een bepaald beleid waar u zich aan moet houden? Ja, we zijn wel heel voorzichtig maar als het zo is dan kiezen we er wel eens voor om een actie te doen; twee kaartjes voor de prijs van één kaartje – om zo toch de zaal te vullen – maar dat gaat altijd in samenspraak met de producent, je kan immers niet zomaar hun inkomen weg geven. Alleen je moet zorgen dat je niet te veel acties doen, want dan gaan mensen daar op wachten. Nou een heel goed voorbeeld is Joop v.d. Ende. Ik zeg altijd maar “dit theater heeft verdiend aan Joop v.d. Ende” in de goede periode met de opkomst van de musicals. Toen hadden we zelfs weekbespelingen van musicals, dat was geen enkel probleem – daar verdiende je op. Maar naar mate de verzadiging optrad en het publiek niet meer kwam zag je duidelijk ook bij zijn aanbod dat de voorstellingen terug liepen, omdat theaters ontzettend hoog risico liepen en die gingen opeens zwaar verliezen op die voorstellingen. Nou Joop v.d. Ende ging toen inzetten met personeelsbestanden van bedrijven om die ook naar voorstellingen te trekken, nou die heeft zijn eigen markt verpest want die bedrijven gingen toen lekker achterover liggen en bleven wachten tot de aanbiedingen kwamen. Precies zo reageert dus nu ook het publiek; daarom zijn wij als theater zo terughoudend om kortingen uit te delen. Wij staan voor ons product en als je dat in de aanbieding gaat gooien, dan is dat zonde. Je ontkomt er vaak niet aan om toch mee te doen met landelijke acties (bv ANWB)

139

maar je ziet toch in praktijk dat de respons weinig is. Je trekt er geen volle zalen mee; “als het publiek niet wil, dan wil het niet”. Ook wordt er gekeken of voorstellingen naar de kleine zaal kunnen worden verhuisd. Maar dat hangt af van de grootte van het decor, belichting, de benodigde geluidstechnieken, of er geen andere voorstelling is die avond in de kleine zaal. En als er heel weinig bezoekers zijn, ja dan wordt de voorstelling afgekocht. Dan is het van “nou, je hoeft niet te komen, wij als theater geven je een x-bedrag, dat is voor jou interessant en voor mij ook”, dan hoeft er geen decor opgebouwd te worden voor 100 man terwijl er al 6 technici nodig zijn om het hele decor op te bouwen – waar je ook weer veel kosten aan kwijt bent. Zeker in deze tijden wordt er veel meer rekening gehouden met het kosten-baten plaatje per dag. Ook wordt er gekeken naar of voorstellingen landelijke campagnes gaan doen, gaan ze langs bij de wereld draait door, kom je nog in de telegraaf? En dat werkt echt, als een voorstelling bij de wereld draait door heeft gezeten merk je dat meteen aan de kassa. Dat is een soort keurmerk – men vraagt zich niet meer af óf het goed is – alleen het feit van dat het bij de wereld draait door was telt voor veel bezoekers. Dus het is een hele mix van marketing-acties waar rekening mee wordt gehouden. (afsluiting interview)

140

Bijlage 9. Volledig overzicht positie theaterbesturen Wat is de positie van theaterbesturen in groeikernen ten aanzien van het aantrekken van hoger opgeleide jong volwassenen naar het theater, in een volledig overzicht. Almere Alphen aan de Rijn Beleid

Lelystad Purmerend Zoetermeer

cultuur/educatie business club crisis en bezuinigingen doelgroepenbeleid voorstellingen

Bewoners/ creatieve klasse en of bezoekers hoger opgeleide jong volwassenen kinderen en basisschool vergrijzing Culturele

bibliotheek

voorzieningen bioscoop cultureel centrum theater

141

Almere Alphen aan de Rijn Kaart

Lelystad Purmerend Zoetermeer

afblazen voorstelling

verkoop uitnodigen familie verplaatsen naar kleinere zaal Klanten

bijna nooit

bestand naar theater buiten groeikern en andersom regelmatig zeer vaak Programmering

inhoudelijke voorstellingen kindervoorstellingen populaire voorstellingen

Promotie

Brochure Korting Krant Smartphone app.

142

Almere Alphen aan de Rijn

Lelystad Purmerend Zoetermeer

Sociale Media Nieuwsbrieven Websites Overig

Aantal bezoekers Belang van Culturele voorzieningen Concurrentie Gevoel voor avondje uit Historische kern Horeca Nabijheidfactor Organisatie Reden van theaterbezoek Relatie opleiding vs. culturele voorzieningen Samenwerken Stigma

143

Almere Alphen aan de Rijn

Lelystad Purmerend Zoetermeer

Verschil in wijk mbt. opleidingsniveau

144

Bijlage 10. Coding manual

145

Bijlage 11. Overzicht van het aantal codes per interview Almere Aantal bezoekers Afblazen voorstelling Belang van culturele voorzieningen Bibliotheek Bijna nooit Bioscoop Brochure Businessclub Concurrentie Creatieve klasse Crisis en bezuinigingen Cultureel centrum Cultuur en educatie Doelgroepenbeleid Gevoel van avondje uit Historische kern Hoger opgeleide jong volwassenen Horeca Inhoudelijke voorstellingen

6 1 6

Kinderen en basisschool Kindervoorstellingen Korting Krant Naar het theater buiten groeikern Nabijheidsfactor Negatief Nieuwsbrieven Organisatie Populaire voorstellingen Positief Reden van theaterbezoek Regelmatig Relatie opleiding en culturele voorzieningen Samenwerken Smartphone app Sociale media Stigma Theater Uitnodigen familie Vergrijzing Verplaatsen naar kleinere zaal Verschil in wijk mbt. opleidingsniveau Voorstellingen Website Zeer vaak

1 3 1 1 1 2

Alphen a/d Rijn 2 1

Purmerend

Zoetermeer

Totaal

3 1 1

1

4 1 1

16 4 8

1 1

1 1 3 2 3

11 4 14 9 8 5 5

4

2 4

2 1

4

1 2

1 2 2

2 1 1 2 1 2 1 4 3 1

1

2 31

1 12 2

1 1 1 1 1 1 1

5 2 2 1 1 1 3 2 2

7 9

1

3 1 2

1

3

10 3 5 1 6

3

2 5 1

2

13 1

1 2 13 1

2 7

10

1

2 2

3 2 2 1 3 1 2 1

2 1 1

1

1

1

3

1 2

1

1

2 3

1 2

1 1

1

2 1 1

3 7 6 8 6 8 1 23 8 22 16 13 7 10

2

1

1

1 4 18 3 1 3

Lelystad

5

3

2 1

3 2

3

2 1 1 1

1

2 9 2 2 1

1

5 64 4 2 10 57 6 5 6 13 4 3 4 12 2 3 4 3

1 2

1 1 2

5 5 5

146

Bijlage 12. Codes

147