Copyright Shaker Media 2009 Alle rechten voorbehouden (*). Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. (*) Dit voorbehoud is niet van toepassing voor de illustraties onder GFDL-licentie, illustraties overgenomen van NASA, illustraties die vallen onder PD, en illustraties onder Creative ommons Atribution Share-Alike 2.5 licentie (p. 254 en vlg.). ISBN 978-90-489-0013-8 Shaker Media St. Maartenslaan 26 6221 AX Maastricht Tel.: 043-3500424 Fax: 043-3255090 http:// www.shaker-media.nl
Mijn hongaarse kinderen Máriusz-August en Marc-Filip
Opgedragen aan mijn kinderen en aan alle kinderen, huidige en toekomstige, ongeacht ras, kleur, filosofische of godsdienstige overtuiging, geboren in deze wereld van waanzinnige haat en blind geweld. Mogen zij uiteindelijk tot het inzicht komen dat in naam van om het even welke God, ideologie of belang niet geweld en haat gepredikt wordt dan wel vrede. Mijn bijzondere dank gaat uit naar mijn oud-klasgenoten (retorica 1959) Frans Carsau, advocaat, en Stan Van De Wouwer, leraar geschiedenis, voor het nalezen van het manuscript. Hun kritische opmerkingen, suggesties en commentaar waren niet alleen een bevestiging van mijn ideeën, maar ze waren tevens een aansporing om de zaken ook vanuit andere standpunten te benaderen.
I
inhoud Voorwoord ............................................................................ V DEEL 1. UNIVERSUM AETERNUM ..............................
1
Onoverkomelijke hinderpalen ........................................... Basisprincipes..................................................................... Big Bang, een eindeloze cyclus ........................................ Big Bang, universeel of galactisch? .................................. Open of gesloten Universum? .......................................... Zwart Gat: atoomkern? ..................................................... De Big Bang ..................................................................... Besluiten ........................................................................... Eerste bewijs? ...................................................................
3 5 6 8 11 12 13 15 16
DEEL 2. DE BRON ........................................................... 19 I. Filosofie: de bron ............................................................. 21 Het weten - Het niet-weten ............................................. 23 II. Filosofisch denken van het verste verleden tot nu ....... Periode vóór de uitvinding van het schrift ........................ Grottekeningen ................................................................. Het beeldend schrift .......................................................... Het alfabetisch schrift .......................................................
25 25 27 29 29
III. De Griekse filosofen ...................................................... Orfeus ............................................................................... Pythagoras ........................................................................ Sokrates ............................................................................ Plato .................................................................................. Aristoteles .........................................................................
31 31 31 32 32 33
IV. Van Alexander de Grote tot het Romeinse Rijk ........ Cynisme ............................................................................ Scepticisme ....................................................................... Epicurisme ........................................................................ Stoïcisme ...........................................................................
35 35 36 36 36
V. De Romeinse periode ..................................................... Cicero ................................................................................ Lucretius ........................................................................... Seneca ............................................................................... Plotinos .............................................................................
37 37 37 37 38
VI. Het Christendom .......................................................... 39 Wortels van de Christelijke filosofie ................................ 39
II
Oude religieuze filosofieën .............................................. 40 De Joodse Religie ............................................................ 41 Opkomst van het Christendom ......................................... 43 VII. De Christelijke filosofen ............................................. Origenes ........................................................................... Athanasius ........................................................................ Augustinus ....................................................................... Benedictus ........................................................................ Gregorius de Grote ........................................................... Johannes Scotus ............................................................... Anselmus van Canterbury ................................................ Petrus Abelardus .............................................................. Van Petrus Abelardus tot Thomas van Aquino ................ Thomas van Aquino ......................................................... Roger Bacon .................................................................... Johannes Duns Scotus ...................................................... William van Occam .........................................................
46 46 46 47 49 50 51 52 53 54 55 58 58 59
VIII. Keerpunt in het Westers filosofisch denken ........... Vóór de 14-e eeuw ........................................................... Het keerpunt - Wycliffe ................................................. Machiavelli ...................................................................... Erasmus ............................................................................ Thomas More ................................................................... Luther en Calvijn ............................................................. Sint Ignatius van Loyola ..................................................
61 61 61 63 63 64 65 65
IX. De nieuwe, moderne filosofie ...................................... De moderne filosofen ....................................................... Francis Bacon ................................................................... Hobbes ............................................................................. Descartes .......................................................................... Spinoza ............................................................................. Leibniz ............................................................................. Locke ............................................................................... Berkeley ........................................................................... Hume ................................................................................ Rousseau .......................................................................... Kant .................................................................................. Jeremy Bentham ............................................................... Hegel ................................................................................ Byron ............................................................................... Schopenhauer ................................................................... Karl Marx ......................................................................... William James .................................................................. Friedrich Nietzsche .......................................................... Edmund Husserl ...............................................................
67 69 69 69 71 73 75 76 78 79 80 81 82 83 84 84 85 86 87 88
III
Bergson ............................................................................. John Dewey ...................................................................... Jean-Paul Sartre ................................................................ Postmoderne filosofie .........................................................
89 89 90 90
X. De Islam .......................................................................... 92 Mohammed ....................................................................... 92 Het geloof ......................................................................... 95 De vijf pijlers van het geloof ............................................ 96 De moskee ........................................................................ 98 Voorschriften en wetgeving .............................................. 99 Overzicht van de geschiedenis ..........................................100 Kunst en cultuur - Avicenna - Averroës .......................101 Strekkingen binnen de Islam .............................................103 XI. De Oosterse filosofieën .................................................105 Hindoeïsme .......................................................................105 Boeddhisme ......................................................................107 Confucianisme ..................................................................110 Taoïsme ............................................................................111 XII. De wereldfilosofie in een notedop ..............................113 DEEL 3. HOMO AETERNUS .........................................117 I. God, mythe of werkelijkheid? ........................................119 Terugblik in de geschiedenis ............................................119 Geen concrete bewijzen ....................................................120 Wel onmiskenbare aanwijzingen ......................................121 De enige mogelijke besluiten ............................................124 II. De mens als individu ......................................................127 De materiële verschijning .................................................127 De persoonlijkheid ............................................................127 Predestinatie of predeterminatie? .....................................134 Rechten en plichten van het individu ................................136 III. De mens als deel van de mensheid ...............................137 Recht en plicht in de samenleving ....................................137 Het verhaal van het Duivelseiland ....................................140 Het verhaal van het Paradijseiland ....................................141 IV. De gemeenschappen .....................................................148 Het gezin ...........................................................................148 De school ..........................................................................150 Dorp - Stad - Staat ........................................................152 De Staat - de staatsvorm .................................................153 Dictatuur ...........................................................................153
IV
Democratie ....................................................................... 166 Ware democratie .............................................................. 169 De wereld: ons huis .......................................................... 171 Mens en wet ..................................................................... 177 Mens en religie ................................................................. 179 Mens en Kerk ................................................................... 181 Mens en natuur ................................................................. 183 Mens in de massa ............................................................. 186 V. Menselijke dilemmas ..................................................... 189 Abortus ............................................................................. 189 Anticonceptie ................................................................... 190 Euthanasie ........................................................................ 193 Celibaat ............................................................................ 195 Homoseksualiteit .............................................................. 196 Doodstraf ......................................................................... 197 VI. Nawoord ....................................................................... 199 DEEL 4. APPENDIX ........................................................ 205 DEEL 5. LEXICON .......................................................... 237 DEEL 6. PERSOONLIJKE AANMERKINGEN .......... 243 Aanbevolen lektuur ............................................................ 253 Illustraties ........................................................................... 254
