Concept onderzoeksprogramma Topsectoren Wageningen UR- DLO 2016

Concept onderzoeksprogramma Topsectoren Wageningen URDLO 2016

Concernstaf+, Education Research & Innovation

DATUM

1 oktober 2015 VERSIE

1 oktober 2015 STATUS

definitief

Wageningen UR (Wageningen University and various research institutes) is specialised in the domain of healthy food and living environment.

Inhoudsopgave

Contents Inhoudsopgave...................................................................................................................................... 3 Inleiding ............................................................................................................................................. 5 1 1.1

Topsector Agri & Food .......................................................................................................... 7 Valorisatie ............................................................................................................................. 7 AF12040 Kleinschalige bioraffinage ........................................................................... 7 AF 12141 Green chemicals via microbes; natural nootkatone as flavour and agrochemical ................................................................................................................... 7 AF12156 Productie van groene grondstoffen door suikerbiet. ........................ 7 AF14258 Vegetable oil-based waxes in industrial applications ....................... 8 AF14260 the development of a pentose-based biorefinery .............................. 8 AF14263 Non food toepassingen van pectine uit suikerbieten ....................... 8 AF14268 Extractie en valorisatie bietenpulp 8

1.2

van microcellulose vezels uit

Resource efficiency ............................................................................................................ 9 AF12039a Feed4Foodure................................................................................................. 9 AF12054a Programma Akkerbouw- Bodem .............................................................. 9 AF12054d Programma Akkerbouw- IJkakker ........................................................... 9 AF12178 Meerwaarde mest en mineralen ............................................................... 9 AF14102 Weerbaarheid door biodiversiteit ........................................................... 10 AF14103 Geïntegreerde bestrijding van bodemziekten in bio grondgebonden kasteelten ............................................................................................... 10 AF14104 Alternatieven eiwitbronnen ...................................................................... 11 AF14275 Op naar precisielandbouw 2.0 ................................................................ 11 AF14318 PPS-CARVE: ketenaanpak actieprogramma reduceren voedselverliezen en voedselverspilling ........................................................................ 11

1.3

Duurzame Veehouderij .................................................................................................. 11 AF12012 Samenwerkende varkenshouderijketen onderzoeksagenda ............ 11 AF12018 Breed4Food .................................................................................................... 12 AF12039b Feed4Foodure B ............................................................................................ 13 AF12048 Poultry4Food .................................................................................................. 13 AF12067 One Health4 Food ........................................................................................ 13 AF12074 Kleine Herkauwers ....................................................................................... 14 AF12123 Duurzame Zuivelketen ............................................................................... 14 AF14108 Integrale diergezondheid:leverbot en maagdarmwormen .......... 14

AF14111 Inrichting van de (overdekte) kippenuitloop, AI-risisco en schade door roofdieren ...................................................................................................... 14 AF14201 Robust boilers for healthy humans ....................................................... 15 AF14209 1H4F Vroegdetectie afwijkingen productie pluimveelegbedrijven ......................................................................................................... 15 AF14210 1H4F - Reduction of ESBL's: evaluation of ESBL intervention ... 15 AF14212 1H4F - Chlamydia en respiratoire problemen in pluimvee .......... 16 AF14213 1H4F - modelleringsstudie IBR/BVD eradicatie ................................ 16 AF14215 Breed&Feed4Food ........................................................................................ 16 AF14216 Innovatief Mycoplasma synoviae ........................................................... 16 AF14244 Ontwerp environmental Dairy design .................................................. 17 AF14267 transition towards a longer lifespan ..................................................... 17 AF14316 Innovatief Mycoplasma synoviae ........................................................... 18 1.4

Markt- en Keteninnovaties ........................................................................................... 19 AF12007 Verwaarden en verduurzamen ................................................................ 19 AF12085 Market Outlook & Intelligence ................................................................. 19 AF12227 Sustainability consortium.......................................................................... 20 AF14106 Bio duurzaam van goed naar beter ...................................................... 20 AF14216 Gezonde vleeskuikenketen ....................................................................... 20 AF14252 Farm digital: data delen voor duurzame ketens .............................. 20 AF14309 Nieuwe businessmodellen voor verbinding met consument en burger in biologische voedselketens ............................................................................ 21

1.5

Gezondheid ......................................................................................................................... 22 AF12104 Basisvoedingsmiddelen en gedragsinterventies .............................. 22 AF12203 Carbohealth .................................................................................................... 22 AF14265 Food4Care ....................................................................................................... 23 AF14304 Functional food mond spray met ovomucine .................................... 23

1.6

Voedselveiligheid .............................................................................................................. 25 AF14203 beheersing van Campylobacter pluimvee ........................................... 25 AF14225 Voorspellen Mycotoxinen in granen ...................................................... 25 AF14329 Veilige valorisatie van slachtbijproducten .......................................... 25

1.7

Duurzame Technologie .................................................................................................. 26 AF12148 Milde Conservering ...................................................................................... 26

1.8

Consument ......................................................................................................................... 27 AF12107 Voedsel- en voedingseducatie voor AF sector NL ........................... 27

1.9

Internationaal .................................................................................................................... 28 AF12030 Potatogap China ........................................................................................... 28 AF12047 Verzekerde groei Burundi Kenia ............................................................. 28 AF12226 Waardevermeerdering aardappelketen India.................................... 28

AF14247 Sino-Dutch Dairy Development Center ............................................... 29 AF14297 Romania – from 1 million up to 2.5 million tons of milk in 2020 29 AF14321 Fish silage, from waste to wealthy proteins for animal and fish feed production ..................................................................................................................... 29 AF14297 Algaelinkages ................................................................................................. 30 1.10 2

EU cofinanciering .......................................................................................................... 31

Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen .............................................................. 33

2.1

Meer met Minder .............................................................................................................. 33

2.1.1

Plantenveredeling en zaadtechnologie ................................................................ 33

H262

Breeding for abiotic stress tolerances (water saving potatoes) 33

H263

Genetic analysis pipeline for polyploids .............................................. 33

H279

Sequon - Sequencing van het uitengenoom ..................................... 33

1308-074 High throughput phenotyping plant resistance to sucking insect pests 34 1309-009 Haplotype Atlas of Potato ......................................................................... 34 1309-011 Innovation accelerator genetic variation in Brassica oleracea ... 34 1309-022 Non-invasive phenotyping of postharvest quality traits in tomato and strawberry ...................................................................................................... 34 1310-027 Estimating the effect of oxygen on seed storage ............................ 34 1310-035 Begonia voor genetische analyses in polyploiden ........................... 34 1310-067 Improvement of the quality of tissue cultured plants by fixing problems related to an inadequate water balance ................................................. 35 1310-071 novel pest resistance in tomato ............................................................. 35 1406-039 International Lactuca Genomics Consortium (IGLC) ...................... 35 1406-056 An integrated genomics and effectoromics impulse for potato wart resistance management and breeding .............................................................. 35 1409-004 Discovery toolkit for small-TNAs relevant to plant breeding ...... 36 1409-006 Zaadfysiologie bij intermediaire vochtgehalten ............................... 36 1409-019 Breeding in overdrive, life cycle shortening by omitting vernalization requirement ................................................................................................ 36 1409-024 Een nieuw 'lead-discovery'platform voor de ontwikkeling van breedwerkende, R gen-onafhankelijk resistentie tegen wortelknobbelaaltjes in tomaat 36 1409-025 High throughput phenotyping tomato flavour .................................. 36 1409-026 Identification of genes in tomato and other crops for resistance or susceptibility to Verticillium wilt ............................................................................... 37 1409-036 Geminivirussen ............................................................................................. 37 1409-045 Mechanism of thrips resistance in Capsicum .................................... 37 2.1.2

Duurzame productiesystemen ................................................................................ 37

H153

Glastuinbouw waterproof .......................................................................... 37

1310-005 Precisietechnologie tuinbouw .................................................................. 37 1310-016 Innovatieslag groeisubstraat tuinbouwketen .................................... 38 1406-043 Beïnvloeding van wortelontwikkeling door biostimulanten .......... 38 1409-060 Ontwikkeling en test van een innovatieve methodiek voor mechanische aspergeoogst op basis van ondergrondse detectie van aspergestengels .................................................................................................................... 38 1409-146 Bodemvochtgehalte Sensoren voor Emissie Management in Grondteelten .......................................................................................................................... 39 2.1.3

Biobased economy ....................................................................................................... 39

1310-032 Schimmels in de Biobased Economy .................................................... 39 1406-061 Optimalisatie groei en productie van anti-obesitas gewas Dioscorea 39 1409-039 Nieuwe gewassen voor Voeding en Farma ........................................ 39 1409-071 New business met groene & hoogwaardige plantenstoffen uit de tuinbouw 39 2.1.4

Energie ............................................................................................................................. 39

H300

Energie en CO2 ............................................................................................. 39

1409-043 De Winterlichtkas-ontwerpen, ontwikkelen en aantonen proof of principle 40 2.1.5

Plantgezondheid ........................................................................................................... 40

H298

Het nieuwe doen in Plantgezondheid ................................................... 40

1310-017 Duurzame bladluisbeheersing in vruchtgroenten onder glas...... 40 1310-069 Biologie en beheersing van de suzuki-fruitvlieg .............................. 41 1406-006 Bodem Resetten: Innovatieve biologische grondontsmetting tegen schadelijke bodemorganismen ........................................................................... 41 1406-008 Deltaplan 2.0 voor de beheersing van rotproblemen veroorzaakt door Erwinia (Dickeya en Pectobacterium) soorten ............................................... 41 1406-040 Levend of dood, dat is de vraag! ........................................................... 42 1406-044 Innovatieve efficiënte toedieningstechnieken ................................... 42 1406-062 Ontwikkeling Diagnostiek Plantenziekten Q en K ............................ 42 1406-072 Inzicht en Zichtbaar Weerbaar: Meetmethoden nodig voor teeltzeker weerbaar telen ................................................................................................. 42 1406-080 Nieuwe aanpak voor bestrijden van bacteriële plantenziekten veroorzakers in diverse gewassen ................................................................................ 43 1406-082 Green Challenges voor de geïntegreerde (Glas)tuinbouw ........... 43 1406-083 Systeemaanpak vruchtrot voor gezonde vruchten in de keten . 43 1406-084 Nieuwe methoden voor bestrijding van bodemplagen in de glastuinbouw en zomerbloemen .................................................................................... 44 1406-085 Programmeringsstudie Meeldauw .......................................................... 44 1406-087 Masterplan tripsbestrijding in bloemisterijgewassen ..................... 44 1406-089 Biologische bestrijding van wol- en schildluis in de sierteelt

onder glas 44 1406-128 PPS Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid ......................................... 44 1406-132 Innovatie van insectenvallen ................................................................... 45 1406-153 Toetsontwikkeling en systeemaanpak PSTVd Dahlia ..................... 45 2.1.6

Greenport logistiek ...................................................................................................... 45

H239

Duurzame Sierteeltketen: Green CHAINge ....................................... 45

1406-031 Duurzame G&F-ketens (GreenCHAINge) ............................................ 46 2.2

Voedselveiligheid en –zekerheid ................................................................................ 46 H178

Tuinbouw Digitaal ........................................................................................ 46

H296

Microbiologie in voedingstuinbouw ....................................................... 46

H297

Fytosanitair ..................................................................................................... 46

1310-003 Meloresist ........................................................................................................ 47 1310-008 Verspreiding Xanthomonas fragariae ................................................... 48 1406-010 Impact-analyse van de blootstelling aan mengsels van pesticide-residuen in groenten en fruit ....................................................................... 48 1406-023 Fundament van het Fytosanitair Systeem in Nederland ............... 48 1406-038 On-site detectie voor verbetering plantgezondheid en fytosanitaire controle .......................................................................................................... 48 1406-105 Gedrag van humaan pathogene bacteriën in groenteteelt onder veldomstandigheden ........................................................................................................... 49 1406-129 Compliance made easy .............................................................................. 49 2.3

Gezondheid en welbevinden ........................................................................................ 49 H267

Stadstuinbouw ............................................................................................... 49

H283

Vermarkting van gezonde groenten en fruit ..................................... 50

1310-038 Biologische groenten fruit interventie kinderen en ouderen ....... 50 1310-068 Kwaliteitsdetectie trostomaat .................................................................. 50 1310-076 Optimale fruitkwaliteit voor keten en consument ........................... 50 1310-086 Meer groenten en fruit is goed voor iedereen .................................. 50 1406-036 Groen voor een gezonde leef-, woon- en werkomgeving ............ 51 1406-096 Ontwikkelen en implementeren van een nieuw interactief bewaarsysteem voor hardfruit ........................................................................................ 51 1409-009 Groen voor een gezonde leef-, woon- en werkomgeving ............ 51 1409-011 Ecosysteemdiensten van boomkwekerijproducten ......................... 51 1409-012 Groen voor Grijs (pIlotproject Oisterwijk) ......................................... 51 1409-013 Groene gezonde ziekenhuizen ................................................................ 52 2.4

Samenwerkende waardeketens.................................................................................. 52 H260_266_274 Market Intelligence Tuinbouw ..................................................... 52 1310-039 Ontwikkeling voorspellend model aankoop tomaten ..................... 52 1310-056 Local for local Glasgroente ....................................................................... 53

1406-030 Fresh Pack ................................................................................... 53 1406-101 BIG t&u: luisteren naar consument en keten ................................... 53 2.5

Internationaal .................................................................................................................... 53 H224_225 Coating vlinderbloemige zaden .............................................................. 53 H399

2.6

Egyptische kasteelt ..................................................................................... 54

EU cofinanciering.............................................................................................................. 54

Wageningen UR

For quality of life

Inleiding Het ministerie van EZ heet heeft voor 2016 45 mln euro (incl btw) van de DLO capaciteit aan de Topsectoren Agrifood (AF) en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen verbonden. Hieruit worden PPSen gefinancierd waarvan de invulling via calls van de topsectoren verloopt. Een minimaal deel van de capaciteit zit thans nog in afbouwende Beleidsondersteunende en Kennisbasisprogramma’s. Op het moment dat de projecten aflopen zal ook deze capaciteit via de desbetreffende topsector worden ingezet. Meer informatie over de activiteiten van de topsectoren is te vinden op de websites: Topsector Agrifood http://www.tki-agrifood.nl Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen http://topsectortu.nl/nl Mocht u willen reageren op dit onderzoeksprogramma dan kunt u uw reactie tot 4 november 2015 mailen aan [email protected]. DLO zal de binnengekomen reacties voorzien van een reactie en deze voorleggen aan de topteams AF en T&U en aan de Directie Agrokennis van het Ministerie van Economische Zaken

Concept onderzoeksagenda Topsectoren WUR-DLO 2014

5 van 33

Wageningen UR

For quality of life


6 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1 Topsector Agri & Food Per onderzoekslijn uit AF is onderstaand een samenvatting gegeven van de daarin lopende PPSen.

1.1 Valorisatie AF12040

Kleinschalige bioraffinage

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Kleinschalige-Bioraffinage-AF12040.htm Kleinschalige bioraffinage is een beloftevol concept dat een belangrijke bijdrage kan leveren aan het slimmer omgaan met de beschikbare schaarse biomassa. Dit vraagt om aangepaste technieken en ketens en dus om nieuwe samenwerkingsverbanden tussen marktpartijen. De kennis- en innovatieopgaven hebben, afhankelijk van de beoogde grondstof, betrekking op: het verzamelen, bewaren, conditioneren, raffineren en de potentiële benutting van de raffinageproducten. Het ketenontwerp en de rol van betrokken actoren hierin is wezenlijk omdat de benuttingspotentie (functionaliteiten) van raffinageproducten mede bepaald wordt door voorafgaande schakels in de keten. Door het concept van kleinschaligheid aan de hand van concrete businesscases uit te diepen wordt meer inzicht verkregen in de technische en financieel-economische kansen in een acceptabel sociaal ecologisch kader van kleinschalige bioraffinage processen voor de duurzame valorisatie van biomassastromen voor Food en Non-food toepassingen.

AF 12141 Green chemicals via microbes; natural nootkatone as flavour and agrochemical http://www.wageningenur.nl/nl/project/Green-chemicals-via-microbes-natural-nootkatone-as-flavour-andagrochemical-AF12141.htm The AgriFood sector aims at economical and societal growth via products with high added value, produced by more sustainable production chains. This consortium will couple the already strong Dutch green and white biotech capabilities into a new, sustainable and very competitive production chain for high value green compounds. The plant kingdom harbours a huge diversity of compounds which could potentially bring high added value to a wide range of applications in the food and agro-industry (and beyond). However, this potential is hardly exploited because most of the compounds cannot be isolated economically or sustainably; accumulation levels are low and extraction difficult, some plants are rare (endangered), grow slowly, require too large surface area (competing claims), or are difficult to domesticate. Through this project knowledge and technologies will be developed that allow the economical and sustainable production of a large subset of these compounds, the terpenes and hydroxylated terpenes, via microbes. This requires efficient isolation of biosynthetic modules from plants and functional integration of these plant modules in microbial hosts such that the compounds can be produced via microbial fermentation. Traditionally, the Netherlands is among the world leaders in both the green and white biotech sectors, both with respect to R&D as well as to industrial activities. No doubt that integration of the capabilities of both strong sectors will result in a world leading position offering huge economical and societal (clean industry, jobs) opportunities.

AF12156

Productie van groene grondstoffen door suikerbiet.

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Productie-van-groene-grondstoffen-door-suikerbiet-AF12156.htm De chemie heeft de ambitie om in 2050 een groot deel van haar grondstoffen uit hernieuwbare bronnen te verkrijgen. Dat biedt grote kansen voor het verder versterken van de agrosector, in het bijzonder voor gewassen met een groot productiepotentieel en in het bijzonder voor partijen die kennis hebben van grootschalige agroraffinage en bereid zijn allianties aan te gaan met de chemie. In het voorliggende project wordt een productieconcept ontwikkeld dat het mogelijk maakt om chemiegrondstoffen direct in suikerbiet te produceren. Het project richt zicht op het maken van een prototype chemiegrondstoffenbiet, en het ontwerpen van een bijbehorend bioraffinageprotocol dat past in de bestaande suikerbietprocessing. De processing van deze nieuwe bieten leidt tot productie van grondstoffen voor nieuwe markten: a. chemiegrondstoffen voor chemie, en b. industriële suiker voor industriële biotechnologie of chemie. Bij succesvolle implementatie van dit concept zal in de toekomst, in één fabriek, twee soorten bieten kunnen worden verwerkt: standaard suikerbieten voor kristalsuiker, chemiegrondstofbieten voor chemiegrondstoffen + industriële suiker. Door de verwerking van beide soorten bieten na elkaar te faseren - suikerbieten tijdens de gangbare campagneperiode, grondstofbieten na de suikerbieten campagne - kan met één fabriek meer omzet worden gegenereerd.


7 van 33

Wageningen UR

For quality of life

AF14258

Vegetable oil-based waxes in industrial applications

AF14260

the development of a pentose-based biorefinery

AF14263

Non food toepassingen van pectine uit suikerbieten

Hydrogenated vegetable oils (HVOs) can be produced from a variety of commodity vegetable oils (eg. palm, soybean and rapeseed). HVOs have potential for applications in the industrial waxes market, however their technical shortcomings prevent HVOs from capturing a larger share of the market. If these technical shortcoming are overcome, HVOs could partially replace refined paraffin waxes, derived from crude petroleum slack wax. The ability to modify HVO waxes so that they behave more like paraffin waxes opens up a very substantial new opportunity for HVOs. The price of refined paraffin waxes, derived from crude petroleum slack wax, has risen substantially in recent years, making it more attractive to find a (biobased) replacement. The objective of the project is to significantly extend the use of vegetable-based waxes for industrial uses, by modification of the HVOs to overcome current technical shortcomings. The project aims to deliver a deeper understanding of the interrelation between the chemistry, structure and technical properties of HVOs, and how to modify them in an effective way. If successful, its commercial scaleup is feasible since the process builds upon existing food refinery infrastructure.

DLO-FBR (Food and Biobased Research) will together with Avantium and Tereos Syral Belgium perform precompetitive research into the development of a pentose-based biorefinery system. The aim is to demonstrate at lab and semi pilot scale that pentoses like xylose and/or arabinose can be refined from agricultural side streams like wheat bran, corn stover, sugar beet pulp or bagasse. Such side streams from the agrifood industry are not suitable for human consumption and only have a very low value as feed. Refining xylose from such streams offers the agrifood industry huge opportunities to increase the overall value of their products. Xylose or arabinose can be converted in a number of intermediates and products that can be used in the non-food sector. Such products include products that are based upon xylose derived furfural. This can be intermediates for e.g. resins but furfural can also be used for the production of second generation furandicarboxylic acid. The production of second generation furandicarboxylic acid is of huge importance to Avantium, who is the frontrunner in developing furandicarboxylic acid based products such as PEF.

DLO-FBR zal - samen met Cosun, Dalli de Klok en Rodenburg Biopolymers- precompetitieve bioraffinage en conversie technologie ontwikkelen voor de winning van pectines uit suikerbietenpulp. Deze pectines zullen, al dan niet na verdere modificatie worden geëvalueerd als functionele vervangers van polyacrylaten in producten als vaatwasmiddelen. Producten als vaatwasmiddelen zijn reeds deels biobased en groeimarkten. Verwacht wordt daardoor dat "2e generatie" producten op basis van suikerbietenpulp een grote marktacceptatie zullen hebben in deze sectoren. Pectines worden op industriële schaal geëxtraheerd uit schillen van citrusvruchten en appelpulp, en gebruikt in de voedselindustrie als gelerend en verdikkingsmiddel. Omtrent de toepassingsmogelijkheden van suikerbiet pectines is veel minder bekend. Ze worden op kleine schaal als emulsiestabilisator toegepast in voedingsmiddelen. Doelstelling van het onderzoek is de haalbaarheid voor het gebruik van pectine derivaten in producten als vaatwasmiddelen en bioplastics aan te tonen en inzicht te krijgen in de relatie tussen de structuur en de eigenschappen van de pectines en pectine derivaten. Cosun en DLO-FBR zullen de bioraffinage technologie op labschaal en pilotschaal (Cosun) tot ±10 kg ontwikkelen. DLO-FBR zal de derivatiseringstechnologie ontwikkelen, waarna Dalli en Rodenburg Biopolymers de producten zullen evalueren op hun geschiktheid te worden toegepast in vaatwasmiddelen en biobased polymeren. Cosun is initieel de beoogde producent van de pectines. Opschaling naar commerciële schaal en commercialisering van de producten valt buiten scope van dit onderzoek.

AF14268 Extractie en valorisatie van microcellulose vezels uit bietenpulp Het doel van dit project is de optimale duurzame aanwending van bietenpulp voor de coproductie van biobased en food producten, met de focus op de cellulose fractie. Primair doel is om de kwalitatieve eigenschappen van MCF te kunnen begrijpen en van daaruit toepassingen te ontwikkelen. Daarnaast is meer inzicht nodig in de MCF eigenschap-functionaliteit relaties en de eisen die worden gesteld aan het MCF extractieproces bij de inzet in diverse toepassingen. Als toepassing wordt gekeken naar de inzet van MCF uit bietenpulp als verdikkingsmiddel, versterkingsmiddel, structurant, stabilisator, binder of emulgator in diverse food en non-food producten. Naast FBR-DLO participeren de volgende industriële partijen in dit publiek-private samenwerkingsvoorstel: Koninklijke Coöperatie Cosun UA, Cugla BV, Mebin BV en Cebo Holland

onderzoeksagenda Topsectoren WUR-DLO 2015

8 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1.2 Resource efficiency AF12039a

Feed4Foodure

http://www.wageningenur.nl/nl/show/Feed4Foodure-AF12039.htm Feed4Foodure heeft de ambitie om, in intensieve samenwerking met andere onderzoeksprogramma’s, een substantiële bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van een duurzame en gezonde veehouderij in Nederland, én de Nederlandse concurrentiepositie in een mondiale markt te versterken. Daarbij zijn doorbraken noodzakelijk op het gebied van diervoeding en voedingssystemen. Daarbij zijn drie topprioriteiten benoemd in dit meerjarige onderzoeksprogramma: 1) “Meer met minder d.m.v. efficiënt nutriëntgebruik” om daarmee de ecologische footprint van de veehouderij te verkleinen, 2) “Voeding, darmgezondheid en immuniteit” om daarmee een substantiële bijdrage te kunnen leveren aan een vermindering van het gebruik van diergeneesmiddelen en het verbeteren van het dierwelzijn, en 3) onderzoek betreffende “Maatschappelijk verantwoorde veehouderij”, om daarmee dieren adequaat te kunnen voeren in nieuwe houderij-omstandigheden en emissies verder te verlagen.

AF12054a Programma Akkerbouw- Bodem http://www.wageningenur.nl/nl/show/Programma-Bodem-AF1205a.htm De landbouwsector streeft naar tweemaal de toegevoegde waarde met de helft minder. Bodem is de basis voor de productie van vrijwle alle landen tuinbouwgewassne met een sterk bepalende factor voor de realisatie van deze ambitie. Wereldwijd staat bodemkwaliteit sterk onder druk en daarmee voedselzekerheid voor de samenleving en de basis van het inkomen in de landbouw. Bodembeheer heeft daarnaast grote invloed op onder meer klimaat, waterbeheer en biodiversiteit. Tot op heden zijn het onderzoek en de adviezen ten aanzien van het bodemmanagement vooral gericht op de beinvloeding van de individuele bodemchemische, bodemfysische en bodembiologische eigenschappen. De bodem is echter vele malen complexer dan de individuele chemie, fysica en biologie. Door deze eigenschappen integraal te beoordelen en door verhoging van de kennis van bodemprocessen is nog veel te verbeteren in de diensten die de bodem op korte en lange termijn kan leveren. Dit geldt zowel voor economische als maatschappelijke doeleinden. De PPS Bodem wil door een integrale aanpak de kennis van bodem en bodemprocessen vergroten. Dit met als doel de productie en/of de productiestabiliteit op de korte én de lange termijn ter verhogen, de ongewenste emissies naar het milieu te verlagen en maatschappelijke bodemdiensten als biodiversiteit en waterbeheer te versterken. Dit programma draagt daarmee direct bij aan een toename van de resource-efficiency (water, grondstoffen, meststoffen, energie, land) in de keten. Met deze PPS ondersteunt en geeft de landen tuinbouwsector invulling aan het realiseren van de doelstelling om te voorzien in de toekomstige voedselvoorziening en om de leefomgeving verder te verbeteren. Door de betrokkenheid van belangenorganisaties, cooperaties, productschappen, kennisinstellingen en de overheid ontstaat ene samenwerkingsverband dat in dienst staat van de gehele landen tuinbouwsector. De gewenste producten omvatten een versterkte kennis van de bodem, bodemprocessen en instrumenten en strategieën voor een integraal duurzaam bodembeheer. De financiering van EZ aan DLO wordt hierbij ingezet voor kennisontwikkeling en het testen van precompetititeve toepassingen. De financiering van het bedrijfsleven wordt vooral ingezet door de valorisatie van de ontwikkelende kennis en de ontwikkeling van instrumenten die ondernemers onderstuenen bij een duurzaam bodemmanagement.

AF12054d Programma Akkerbouw- IJkakker http://www.wageningenur.nl/nl/project/Programma-IJkakker-AF12054d.htm IJKakker is een consortium van bedrijven, kennisinstellingen en lagere overheden die nieuwe precisielandbouwdiensten willen ontwikkelen vanuit het IJKakker-concept. IJKakker staat voor een database van zand-, klei- en dalgrondpercelen met variatie in tijd en plaats van belangrijke bodem- en gewasparameters. Met deze database kunnen nieuwe diensten versneld ontwikkeld en gevalideerd worden. De consortiumleden hebben zich gebundeld om samen te werken aan de implementatie en valorisatie van innovatieve diensten voor inzet van precisietechnologie in open teelten. Hiermee wordt aanzienlijke resource efficiency behaald (meer optimaal inzetten van middelen, water en meststoffen). Ook wordt een effectieve data-infrastructuur ontwikkeld waarmee de partners data delen en diensten ontwikkelen. Het project ontwikkelt precisielandbouwdiensten op het gebied van (1) plantenvoeding, (2) gewasbescherming en (3) detectie van plantenziekten en bodemeigenschappen. Het project sluit vooral aan bij de A&F ambitie ‘Meer met minder’ en versterkt de Nederlandse leiderschapspositie op het gebied van precisielandbouw en duurzaam produceren.

AF12178

Meerwaarde mest en mineralen

http://www.wageningenur.nl/nl/show/Meerwaarde-mest-en-mineralen-AF12178.htm LTO Nederland maakt zich sterk om in 2015 evenwicht op de mestmarkt te creëren en voor een kunstmestvrije veehouderij in 2020. Kern van deze strategie is dat de aanvoer van mineralen naar de


9 van 33

Wageningen UR

For quality of life

landbouw via veevoeding, kunstmest en toepassing van bioraffinage wordt gebracht op een efficiëntie minimum. Daarnaast is het vergroten van de benutting van mineralen op de landbouwbedrijven en het op verantwoorde wijze afzetten dan wel verwerken van overtollige mineralen tot nieuwe groene grondstoffen nodig om de mineralenkringloop vergaand te kunnen sluiten. Daarvoor is het van groot belang dat het gebruik aan mineralen uit dierlijke mest, reststromen en kunstmest binnen Nederland verder wordt geoptimaliseerd en dat anderzijds de export mogelijkheden van mineralen door herwinning uit reststromen wordt vergroot. De samenwerking van het agrarische bedrijfsleven, onderzoek en overheid in deze PPS richt zich op het op korte termijn realiseren van de verwoorde ambities middels een integrale aanpak in te zetten op onderzoek, innovatietrajecten en kennisvalorisatie in de agrarische sector, waarmee de noodzakelijke doorbraken worden gerealiseerd. Deze PPS richt zich op hoofdlijn op het zoveel mogelijk sluiten van de voer-mest kringloop op bedrijfsniveau, binnen Nederland en Noordwest Europees niveau teneinde beschikbare grondstoffen optimaal te gebruiken en verliezen te minimaliseren. Hiertoe wordt ingezet op het:  Toepassen van bioraffinage voor het valoriseren van veevoedergrondstoffen en voedergewassen gericht op een efficiënt gebruik van voedergrondstoffen en een hogere benutting van mineralen in de veehouderij  Op maat gebruiken van mest en mineralen gericht op duurzaam bodembeheer (o.a. organische stof en mineralen, kwaliteit van de leefomgeving) en het verminderen van de verliezen naar het milieu.  Verwaarden van dierlijke mest en zijstromen via bioraffinage/verwerkingstechnieken om zo te komen tot de productie van groene kunstmest, herwinnen van mineralen en productie van secundaire grondstoffen voor de biobased economy (“towards industrial sustainability”)  Bevorderen van de samenwerking tussen partijen in de veehouderij, veevoeding, mestverwerking, bemesting, waterzuivering voor het optimaal benutten van groene grondstoffen en mineralen  Vergroten van de kennisverspreiding onder ondernemers en erfbetreders voor het vergaand toepassen van nieuwe kennis om milieueffecten te minimaliseren en mineralenefficiency te maximaliseren.

AF14102

Weerbaarheid door biodiversiteit

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Weerbaarheid-door-biodiversiteit-AF14102.htm De kennis en innovatie opgave is het ontwerp testen en verbeteren van tegen ziekten en plagen meer weerbare productiesystemen. Deze weerbaarheid wordt in dit voorstel bewerkstelligd door het creëren van continuïteit voor leven en overleven van antagonisten en natuurlijke vijanden (bieden van voedsel en schuilplaats) en discontinuïteit voor de epidemie opbouw van ziekten en plagen. De uitdaging is om systeemdiversiteit, binnen een perceel, te combineren met voldoende uniformiteit die mechanisatie en markt vraagt. Een mogelijk bijkomend voordeel van binnen-gewas-diversiteit is dat door verschillende bewortelingspatronen, bemestingsbehoefte en gewasontwikkeling, er efficiënter met nutriënten en lichtinval wordt omgegaan.

AF14103 Geïntegreerde bestrijding van bodemziekten in bio grondgebonden kasteelten

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Geintegreerde-bestrijding-bodemziekten-in-bio-grondgebondenkasteelten-AF14103.htm In de biologische glastuinbouw zijn bodemgebonden ziektes een groot knelpunt. Met name wortelknobbelaaltjes (Meloidogyne sp.) en pathogene bodemschimmels zoals Verticillium dahliae, Fusarium oxysporum en Pyrenochaeta lycopersici (kurkwortel) zorgen in de vruchtgroententeelt voor problemen. In de teelt van bladgewassen spelen ook Pythium en Sclerotinia een rol. Compost wordt in het algemeen aanvaard als een belangrijk middel om de weerbaarheid van de bodem tegen ziekten en plagen zoals aaltjes te verbeteren. Ondanks dat er in de literatuur veel informatie over compostweerbaarheid beschikbaar is, ontbreekt het over een eenduidig raamwerk en komt de praktijk dus niet verder dan de bevinding dat composten erg kunnen verschillen. Nieuwe wetenschappelijke informatie die de laatste jaren vrijgekomen is binnen het DLO onderzoek en in de wetenschappelijke literatuur maakt het nu mogelijk om zo’n typering te ontwikkelen door alle metingen te plaatsen in een duidelijk toetsbaar raamwerk. De eerste versie voor een raamwerk voor deze typeringen staat eenvoudig weergegeven in het bijgevoegd schema. Het raamwerk vormt een leidraad voor het meten van de mate van weerbaarheid van compost tegen belangrijke ondergrondse-, en bovengrondse ziekten en plagen in de bioteelt onder glas. Het schema is vormgegeven op basis van resultaten van o.a. de projecten BIOVITAALKAS – Het ontwerpen van een stuurbaar bodemziekte- en plaag bodemweerbaar teeltsysteem (35) en Compost en onderdrukking van ziekten en plagen (56) binnen het bioprogramma 2011 binnen BO-12.10007.04 Innovatieve biologische sectoren: Label Duurkas. Het raamwerk ligt aan de basis voor een scala aan innovaties binnen de keten, zoals voor composteerders, toeleveranciers en telers. Door het gebruik van doorgroeide compost van goede kwaliteit vergroten de glastuinders de activiteit van het bodemleven en bouwen daardoor een grotere weerstand tegen bodemgebonden ziekten (Rietberg, 2011, np). Compost wordt ook toegevoegd door opkweekbedrijven, zo is vervanging van de niet-hernieuwbare grondstof veen door compost al een eis vanuit de Zwitserse bio-certificering. Door het gebruik van verschillende uitgangsmaterialen, composteermethoden en verschillen in opslag, kan compost een heterogeen product zijn. Het toevoegen van specifieke antagonisten tijdens de compostering biedt mogelijkheden om compost in te zetten als onderdrukker van bodem gebonden ziekten & plagen. Een


10 van 33

Wageningen UR

For quality of life

voorbeeld is de toevoeging van entomopathogene nematoden ter bestrijding van de larven van rouwmuggen. Ook micro organismen zoals Trichoderma worden in de eindfase van het composteringsproces toegevoegd. Maar ook zonder compostering zijn er mogelijkheden om antagonisten te introduceren. Verder is het bekend dat niet-gecomposteerde materialen (bijvoorbeeld met hoge lignine-gehalten) kunnen bijdragen aan een verhoogde bodemweerbaarheid.

AF14104

Alternatieven eiwitbronnen

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Alternatieve-eiwitbronnen-AF14104.htm Een uitgebalanceerde aminozuursamenstelling van rantsoenen is essentieel voor ontwikkeling, groei, productie en gezondheid van productiedieren. De mogelijkheden om kwalitatief hoogwaardige eiwitgrondstoffen te telen zijn beperkt in Noordwest Europa. Door met name de varkens- en pluimveesector wordt daarom een aanzienlijk deel van de eiwitgrondstoffen van elders in Europa of van buiten Europa aangevoerd. Voor de biologische productie geldt echter de aanvullende eis om voergrondstoffen uit de regio te halen. Met name de voorziening van methionine is in biologische voeders een knelpunt. Door een toenemende vraag nemen de kosten van deze grondstoffen toe. Ook wordt in toenemende mate de vraag gesteld of de import van voergrondstoffen een duurzaam en sociaaleconomisch houdbaar systeem is. Vanuit de sector is er daarom een roep om alternatieve eiwitbronnen die voldoen aan de behoefte van de verschillende diersoorten en die regionaal kunnen worden betrokken. Dit voorstel heeft drie focusgebieden: alternatieve eiwitgewassen, insecteneiwit en eiwit afkomstig van algen en/of eendenkroos.

AF14275

Op naar precisielandbouw 2.0

http://www.wageningenur.nl/nl/nieuws/Onderzoeksprogramma-Op-naar-Precisielandbouw-2.0-van-start.htm Het doel van dit programma is een gecoördineerde publiek-private R&D inspanning op strategische thema’s binnen precisielandbouw, om zo brede implementatie te versnellen en de voordelen ervan voor telers, ketens en maatschappij te oogsten. Eindgebruikers, toeleverende bedrijven, ketenpartijen en kennisinstellingen (zie Tabel 1) werken samen in dit programma. De naam ‘Op naar precisielandbouw 2.0 (PL 2.0)’ is gekozen omdat precisielandbouw een volgende stap moet maken die niet lukt zonder een flinke R&D inspanning. De stap naar gebruik van GNSS (plaatsbepalingstechnologie en rechtrij-systemen) in de landbouw is reeds gemaakt (PL 1.0) op veel Nederlandse bedrijven. GEO- en sensorinformatie wordt echter nog nauwelijks gericht ingezet om teeltmaatregelen zo optimaal mogelijk in de ruimte en tijd in te zetten. Het gaat bij PL 2.0 om integratie van de componenten Sensoren, Data, Modellen, ICT en Mechanisatie (implements) in effectieve en duurzame toepassingen. Vandaar ‘Op naar PL 2.0’. Belangrijke redenen waarom deze gewenste stap nog niet gemaakt wordt is (1) beperkte bruikbaarheid van huidige aanbod van sensorbeelden, (2) onvoldoende aanbod van modellen en beslisregels die sensorbeelden en data vertalen naar toegevoegde waarde in teeltmaatregelen voor de eindgebruikers (telers en loonwerkers), (3) gebrekkige ICT-infrastructuur, data-uitwisselbaarheid en standaardisatie, (4) en onvoldoende bekendheid met de voordelen van PL 2.0.

AF14318 PPS-CARVE: ketenaanpak actieprogramma reduceren voedselverliezen en voedselverspilling http://www.wageningenur.nl/nl/nieuws/Bedrijfsleven-en-wetenschap-starten-groot-innovatieproject-tegenvoedselverspilling-in-de-agrifoodketen.htm Elk jaar wordt in de Nederlandse voedselketen tussen de 1.4 en 2.5 miljoen ton voedsel verspild . Een systematisch kader en een benadering van de keten als geheel is nodig voor de ontwikkeling van een integrale aanpak en structurele oplossingen. PPS-CARVE richt zich op de ontwikkeling van een vernieuwende integrale werkwijze in agrifoodketens, met focus op de implementatie van effectieve innovaties en interventies. Hierbij is de ondersteuning door beslismodellen van groot belang, omdat met name oplossingen die afzonderlijke ketenschakels overstijgen een strategisch kader vragen.

1.3 Duurzame Veehouderij AF12012 Samenwerkende varkenshouderijketen onderzoeksagenda http://www.wageningenur.nl/nl/show/Samenwerkende-Varkenshouderijketen-onderzoeksagendaAF12012.htm In 2012 is de PPS Pigsystems4food gestart. Daarbij zijn vanuit de Innovatie Varkensvleesketen een aantal thema’s ingezet waarvoor ook de komende jaren kennisvragen ingevuld gaan worden. In 2013 is de PPS pigS4Food verbreed naar de hele varkensketen en is de aanvraag gecombineerd met nieuwe aanvullingen. De PPS gaat sinds 2013 verder onder de naam ‘Samenwerkende Varkenshouderijketen’ (TKI-AF-12012). In 2012 heeft de varkensvleesketen een gedragen visie ontwikkeld mede op basis van het Verbond van Den Bosch, de resultaten van de commissie Oomen en de Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij. De visie is gereed en is per oktober 2013 gepubliceerd op www.innovatievarkensvleesketen.nl. Vanaf de zomer van 2013 werken de betrokken bestuurders in de varkensvleesketen aan het concretiseren van de visie in acties voor de


11 van 33

Wageningen UR

For quality of life

korte, middellange en lange termijn. Met de achterban van de varkensvleesketen worden relevante onderdelen van de acties besproken. De visie legt de basis en infrastructuur voor verduurzaming van de varkensvleesketen, en formuleert duurzaamheidsdoelstellingen. Deze doelstellingen leveren de opgaven en kennisvragen op om de doelstelling “de gehele varkensvleesketen duurzaam in 2020” te bereiken. De opgaven voor bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid zijn enerzijds het uitbouwen van de internationale positie van de Nederlandse varkensketen (internationaal leiderschap) en anderzijds een maatschappelijk gewaardeerde varkenshouderijketen. Daarvoor is innovatie nodig op het terrein van volks- en diergezondheid, voedselveiligheid, milieu en mineralen, maatschappelijke waardering en dierenwelzijn die leiden tot gezonde en veilige producten met een hogere toegevoegde waarde. Een efficiënte benutting van grondstoffen (mineralen, energie) en een minimale belasting van de omgeving (meer met minder) zijn randvoorwaarden. De ambities van de Nederlandse varkensketen zijn volledig in lijn met de ambities van het Innovatiecontract Agri&Food. ten Bij het beantwoorden van de kennisvragen vanuit de PPS vormt ontwikkelingsgericht onderzoek behoeve van een duurzame varkenshouderij de basis aanpak met het daarbij behorende ontwikkelen van nieuwe management- en houderijsystemen. Op onderdelen dienen nieuwe uitdagingen aangegaan te worden. Een belangrijke nieuwe focus is namelijk de totale ketenaanpak waarbij nadrukkelijk ook de retail en COV mede regie hebben. Niet alleen binnen de primaire sector dienen nieuwe systemen ontwikkeld te worden, de verwaarding daarvan dient ook in de gehele keten tot uiting te komen. Het evenredig meerwaarde creëren in de hele keten (van primaire bedrijven tot vleesverwerkende industrie tot retail) is daarbij van groot belang. Dit geldt zowel voor nieuwe innovatieve (meersterren) systemen als voor de innovatieve nieuwe systemen zonder sterrenconcept. Er liggen derhalve een aantal aanvullende vragen op de thema’s die reeds in 2012 ingezet zijn. Het onderzoeksprogramma omvat vijf belangrijke onderzoekslijnen:  Volksgezondheid en diergezondheid  Milieu en Mineralen  Dierenwelzijn (inclusief herontwerp van nieuwe houderijsystemen)  Maatschappelijke waardering  Vraaggerichte productconcepten met meerwaarde Alle thema’s met als randvoorwaarde een gezond verdienmodel voor alle partners in de keten.

AF12018

Breed4Food

http://breed4food.com/ Animal breeding plays a crucial role in the production of high-quality animal protein for a growing world population. First breeders mainly focused on improvement of productivity traits, in the last 10 years the emphasis has changed to sustainability, health and welfare traits. The results of animal breeding are cumulative animal breeding requires high investments and long-term commitment to meet changing consumer demands, to increase efficiency in the food chain, to reduce the ecological foot print, to limit the use of antibiotics and to contribute to food safety and better health and welfare of livestock. Animal breeding has always been and will increasingly become more knowledge intensive. The ‘genomic revolution’ rapidly opens new opportunities for innovation and scientific research. This enables breeding companies to expand their world leading role and competitive position through focus on improving food security and new traits needed for sustainable, future animal production chains. Four Netherlands-based animal breeding companies (TOPIGS, CRV, Hendrix Genetics and Cobb Europe) are prominent global players in animal breeding. These companies, in collaboration with the Animal Breeding and Genomics Centre of Wageningen UR (ABGC), work together in Breed4Food. Partners in Breed4Food have the ambition to jointly develop a world-leading institute for research and innovation in livestock genetics, Breed4Food in the Netherlands. Thereby expanding the position of the companies in the world market and strengthening the scientific position of Wageningen UR., to remain world leader in genetics and genomics research. Breed4Food enables the 4 breeding companies to run a breeding programme that clearly outperforms the competition. Joint development of pre-competitive knowledge is crucial to achieve the goals of Breed4Food. Partners in Breed4Food execute a research and innovation program for 2012-2016. The research domain of Breed4Food is characterized by three interacting subprogrammes: i) Exploiting DNA information, ii)

Enabling new breeding goal traits

iii) Added value in the food chain. The main deliverables of the joint Breed4Food programme are i. new excellent and distinct knowledge, ii. methods and software to optimally combine phenotypic and iii. genomic data. All deliverables will enable genetic improvement in new and complex traits. Combining genomic information with routine collection of phenotypic data of all important traits, and using sophisticated statistical and bio-informatics tools, will make the difference and can contribute to sustainable development and increased added value in the food chain.


12 van 33

Wageningen UR

For quality of life

AF12039b Feed4Foodure B

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Feed4Foodure-part-B-VDI.htm Feed4Foodure heeft de ambitie om, in intensieve samenwerking met andere onderzoeksprogramma’s, een substantiële bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van een duurzame en gezonde veehouderij in Nederland, én de Nederlandse concurrentiepositie in een mondiale markt te versterken. Daarbij zijn doorbraken noodzakelijk op het gebied van diervoeding en voedingssystemen. Daarbij zijn drie topprioriteiten benoemd in dit meerjarige onderzoeksprogramma: 1) “Meer met minder d.m.v. efficiënt nutriëntgebruik” om daarmee de ecologische footprint van de veehouderij te verkleinen, 2) “Voeding, darmgezondheid en immuniteit” (VDI) om daarmee een substantiële bijdrage te kunnen leveren aan een vermindering van het gebruik van diergeneesmiddelen en het verbeteren van het dierwelzijn, en 3) onderzoek betreffende “Maatschappelijk verantwoorde veehouderij”, om daarmee dieren adequaat te kunnen voeren in nieuwe houderijomstandigheden en emissies verder te verlagen. In deze aanvraag is uitsluitend het deelprogramma VDI beschreven omdat dit beschouwd wordt als een zelfstandige PPS; dit is ook zo afgestemd met het Ministerie van EZ.

AF12048

Poultry4Food

http://www.wageningenur.nl/nl/project/PPS-Poultry4Food.htm Nederland is voor pluimvee wereldwijd een belangrijk productie- en ontwikkelland. Ruim 70% van de producten wordt geëxporteerd. Nederland heeft een sterk ontwikkeld toeleverend bedrijfsleven (voeringrediënten en mengvoer, fokproducten, stalinrichting, mestbehandeling, broedmachines, vaccins en diagnostica, slachterijapparatuur, apparatuur voor verwerking van eieren etc.), dat Nederland primair als ontwikkelland benut en hun producten wereldwijd vermarkt. De ambities van de Nederlandse pluimveesector zijn volledig in lijn met de ambities van het Innovatiecontract Agro&Food. De opgaven voor de gouden driehoek op het vlak van pluimvee zijn uitbouw van de Nederlandse positie in het internationale veld (internationaal leiderschap) en een maatschappelijk geaccepteerde houderij van pluimvee (incl. eend en kalkoen). Daarvoor is innovatie op het vlak van voedselveiligheid & -kwaliteit, diergezondheid, dierenwelzijn, maatschappelijke acceptatie en inpassing in de omgeving, leidend tot gezonde en veilige producten met een hogere toegevoegde waarde, een eerste vereiste. Efficiënte benutting van grondstoffen en minimale belasting van de omgeving (meer met minder) zijn randvoorwaarden. Onderzoek en kennisoverdracht zijn een belangrijk middel. Wat betreft implementatie van kennis raakt het sectorprogramma direct aan het onderdeel Human Capital Agenda binnen het Topsectorenbeleid. De in dit programma ontwikkelde kennis wordt actief aan het groene onderwijs overgedragen. Goede scholing is een randvoorwaarde voor het voortbestaan van de sector.

AF12067

One Health4 Food

http://www.1health4food.nl/nl/1health4food.htm De veehouderij heeft in zijn rol als ondernemer de verantwoordelijkheid voor de gezondheid van zijn dieren. Met het beheersen van zoönosen die via de omgeving of het product overdraagbaar zijn op de mens en door het verantwoord inzetten van antibiotica draagt de veehouder, samen met andere partijen die betrokken zijn bij de dierlijke productieketen, in belangrijke mate ook bij aan de volksgezondheid. Door te functioneren op een verantwoorde wijze in een gezonde en veilige leefomgeving behouden de ondernemer en de productiekolom hun “license to produce”. Vanwege de nauwe relatie tussen mens en dier is er een sterke wisselwerking tussen humane gezondheid en diergezondheid. De ambitie van deze publiek private samenwerking (PPS) is om die state-of-the-art kennis te ontwikkelen en implementeren die het de veehouderij mogelijk maakt om te produceren op een wijze die aantoonbaar veilig en gezond is voor mens en dier. Terwijl de focus van dit programma op dieren volksgezondheid is gericht, zullen de inspanningen ook ten goede komen aan het verbeteren van de “resource efficiency” van de veehouderij door het verminderen van verliezen ten gevolge van dierziekten, het verminderen van de “carbon footprint” van de veehouderij, het borgen van vrij handelsverkeer in dieren en dierlijke producten, en het verbeteren van de economische prestaties van de veehouderij. De 1H4F PPS ambieert het invullen van de zogenaamde sector overschrijdende vraagstukken. Specifieke sector gebonden vraagstukken worden opgepakt in de respectievelijke sectorale dierlijke publiek private samenwerkingen. Voor het oplossen van sector overschrijdende vraagstukken is veelal know-how nodig die is ontwikkeld in meerdere vakgebieden en domeinen (bijv specifieke technologieën). De PPS 1H4F is doende een breed onderzoek op het gebied van dieren volksgezondheid op te zetten. In eerste instantie richt het zich op twee belangrijke lacunes die bestaan in alle veehouderijsectoren: 1. Inzicht in de verspreiding van ESBL tussen de verschillende diersoorten (“sector overschrijdend”), binnen de keten en tussen de verschillende schakels van de keten naar de mens. De schakels omvatten in ieder geval het levende dier (primaire sector inclusief omgeving), de verwerking en het product. De doelstelling van dit voorstel is het kwantificeren van de risico’s tijdens productie en het op basis van deze modellering berekenen van normen voor relevante schakels van de keten. 2. Diagnostiek ontwikkeling voor het snel en effectief kunnen meten van luchtwegaandoeningen, het interpreteren van deze uitslagen mede in relatie tot ziekte en behandeling, het verkrijgen van meer inzicht in de effecten van het toepassen van diagnostiek en screening en het verkrijgen van meer inzicht in de toepassing van vaccinatie. Het laatste onderdeel omvat zowel cost-beneifit vraagstukken als ook meer duurzaamheid gerelateerde vragen (relatie tot voederconversie en foodprint). Onderdeel van het


13 van 33

Wageningen UR

For quality of life

te ontwikkelen diagnostische pakket vormt ook het in kaart brengen van het resistentieprofiel van mogelijk causale bacteriële agentia: kunnen 1e of 2e keuze antibiotica effectief worden ingezet op moment dat ziekte agv deze pathogene bacteriën wordt gediagnosticeerd. In eerste instantie wordt het te ontwikkelen diagnostische pakket en haar toepassingen gericht op de kalveren keten (2013). Echter, vanaf het begin dragen ook andere sectoren, met name de varkenssector en aanpalende bedrijfsleven, bij, omdat het te ontwikkelen pakket kan worden doorontwikkeld en geoptimaliseerd voor andere sectoren. Toepassingen voor andere sectoren zullen vanaf 2014 tot stand komen. In het DOT project wordt de effectiviteit onderzocht van het toepassen van diagnostiek in risicogebaseerde ketenmonitoring programma’s, een belangrijk element in de toezicht en controle regimes in de varkensketen.

AF12074

Kleine Herkauwers

http://www.wageningenur.nl/nl/show/Kleine-herkauwers.htm Dit programma bestaat uit twee projecten, het eerste gericht op de schapenhouderij waarvan het bedrijfsleven deel gefinancierd wordt vanuit Productschap Vee en Vlees en het tweede gericht op de melkgeitenhouderij, waarvan het bedrijfsleven deel gefinancierd wordt vanuit het Productschap Zuivel. Beide sectoren behoren tot de „kleine herkauwers‟, maar verder zijn de onderlinge verbanden beperkt. De schapenhouderij is grotendeels extensief en voornamelijk gericht op vleesproductie. De geitenhouderij is intensiever en voornamelijk gericht op melkproductie. Daarom worden het „schapenproject‟ en het „geitenproject‟ separaat besproken en ook elk met een eigen begroting opgevoerd.

AF12123

Duurzame Zuivelketen

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Duurzame-Zuivelketen-AF12123.htm Het programma Duurzame Zuivelketen bouwt voort op de PPS Duurzame Zuivelketen van 2012. De innovatieopgave van dit programma is een bijdrage te leveren aan het sectorbreed en integraal realiseren van de doelen van de Duurzame Zuivelketen. De economische afwegingen van ondernemers maken hier onderdeel van uit. Het bedrijfsleven wil verschillende onderzoeken handhaven en een aantal nieuwe onderzoekprojecten starten. Het programma Duurzame Zuivelketen bestaat uit een combinatie tussen fundamenteel (zoals Veerkacht melkveebedrijven) toegepast/strategisch (zoals Vermindering antibioticaresistentie en antibioticagebruik op melkveebedrijven) en valoriserend onderzoek (zoals Kringloopwijzer). Het programma bevat onderdelen van de agenda voor de korte en middellange termijn. NZO en LTO blijven via Courage lange termijn innovaties in de zuivelsector stimuleren. Courage richt zich op grensverleggende vernieuwingen op de lange termijn en is een unieke innovatievrijplaats van korte termijn commerciële en beleidsbelangen. Zuivelindustrie (NZO) en melkveehouders (LTO) willen dat de Nederlandse zuivelsector wereldwijd koploper blijft op het gebied van duurzaamheid. De Duurzame Zuivelketen heeft doelen vastgesteld op het gebied van klimaat & energie, diegezondheid & dierenwelzijn, weidegang en biodiversiteit & milieu. Het publiek private programma Duurzame Zuivelketen levert een bijdrage aan het sectorbreed en het integraal realiseren van deze doelen.

AF14108

Integrale diergezondheid:leverbot en maagdarmwormen

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Integrale-diergezondheid-leverbot-en-maagdarmwormen-1.htm Infecties met leverbot en/of maagdarmwormen en bestrijding en/of behandeling van deze besmettingen zijn in toenemende mate een knelpunt in de diergezondheid van grazende, lacterende herkauwers. De besmettingscyclus is complex, de mogelijkheden ten aanzien van inzet van geneesmiddelen zijn beperkt en resistentie tegen inzetbare geneesmiddelen groeit. Het gevolg is zieke dieren en productiederving. Veehouders willen optimaal gebruik maken van beschikbare kennis, en weten in welke mate hun gekozen behandelstrategie werkt en zoeken naar alternatieven om leverbot te bestrijden al dan niet in combinatie met effectieve preventieve maatregelen.

AF14111 Inrichting van de (overdekte) kippenuitloop, AI-risisco en schade door roofdieren

De inrichting en beplanting van de buitenuitloop wordt om verschillende redenen door de pluimveesector hoog geprioriteerd.  Dierenwelzijn, uitloop is inderdaad een verrijking voor de kippen;  verspreiding van de kippen en daarmee de mineralen uit mest over de hele kippenuitloop ipv puntbelasting dichtbij de stal,  verminderen van de kans op AI-besmetting door de uitloop onaantrekkelijk voor wilde watervogels te maken  verminderen van verlies van kippen door toedoen van roofdieren  verbetering van het imago richting de burger/consument  dit bij voorkeur zo, dat er opbrengsten uit de uitloop te verwachten zijn in de vorm van op het bedrijf te gebruiken producten (strooisel, brandstof) of te verkopen producten (fruit, strooisel, brandstof)


14 van 33

Wageningen UR

For quality of life

Deze onderwerpen zijn van belang voor de biologische en de gangbare vrije uitloop pluimveehouderij. We willen bovengenoemde aspecten meenemen voor zowel de vrije uitloop (niet overdekt) als voor (nog te ontwikkelen innovatieve vormen van) overdekte uitlopen, waarbij problemen met bodembelasting, insleep van ziekten en predatie beter te beheersen zijn.

AF14201

Robust boilers for healthy humans

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Robust-broilers-for-Healthy-Humans.htm De innovatieopgave van de PPS Robust broilers 4 healthy humans is het identificeren van factoren in het vroege leven van het kuiken die van belang zijn voor een optimale diergezondheid en dierwelzijn gedurende de hele productieperiode, zodat geen antibiotica ingezet hoeven te worden en de kwaliteit van het eindproduct optimaal is. De volgende kennisvragen worden in dit voorstel beantwoord; 1. Hoe beïnvloeden gebeurtenissen rondom uitkomen en in de eerste levensdagen de fysiologische, immunologische en gedragsmatige ontwikkeling van het kuiken, niet alleen in de eerste levensdagen maar ook tot aan de slachtleeftijd? 2. Welke invloed hebben gebeurtenissen rondom uitkomen en in het vroege leven op de diergezondheid gedurende het gehele leven, en daaraan gerelateerd op de technische prestaties en de kwaliteit van het eindproduct, dus op het economisch rendement van de vleeskuikenhouderij? 3. Welke factoren in het vroege leven zijn van belang voor het ontwerpen van nieuwe of verbeteren van bestaande huisvestingssystemen voor vleeskuikens, teneinde te komen tot een duurzame, maatschappelijk geaccepteerde en rendabele kuikenvleesproductie en een gegarandeerd kwalitatief hoogwaardig eindproduct? Antibioticagebruik is een grote zorg in de huidige vleeskuikenproductie, en hoewel in de afgelopen jaren het gebruik aanzienlijk is gedaald, is het noodzakelijk het gebruik verder te reduceren. Om een verdere daling te realiseren zal de kuikengezondheid gedurende het hele leven verbeterd moeten worden. Kuikengezondheid hangt in grote mate af van de omstandigheden waaraan het kuiken in zijn vroege leven blootgesteld wordt. n traditionele uitkomstsystemen worden kuikens blootgesteld aan hoge niveaus van stof en pathogenen, aan desinfectie, handeling en transport, en voeren wateronthouding. Sinds enkele jaren zijn er alternatieve uitkomstsystemen op de markt waarbij kuikens in de stal uit het ei komen, daardoor direct voer en water tot hun beschikking hebben en niet meer getransporteerd hoeven te worden. De omstandigheden tijdens het uitkomen in deze systemen verschillen in grote mate van omstandigheden in de traditionele uitkomstsystemen. Praktijkresultaten tonen aan dat kuikens die op deze manier opstarten over een betere gezondheid beschikken en dat antibioticagebruik overbodig lijkt. Het lijkt aannemelijk dat de omstandigheden in het vroege leven de gezondheid van kuikens langdurig beïnvloeden. Er is echter weinig bekend over de onderliggende mechanismen en welke factoren het meest van belang zijn voor kuikengezondheid. Deze PPS heeft daarom tot doel om inzicht te krijgen in de invloed van stressfactoren in het vroege leven op diergezondheid, dierwelzijn en productkwaliteit. Deze kennis wordt vervolgens toegepast in nieuwe, integraal duurzame en maatschapp elijk geaccepteerde houderijsystemen voor vleeskuikens en in gangbare vleeskuiken- en uitkomstsystemen teneinde een gezond, welzijnsvriendelijk en antibioticavrijproduct te realiseren.

AF14209 1H4F - Vroegdetectie afwijkingen productie pluimveelegbedrijven

Het management van een pluimveelegbedrijf is gericht op efficiënte productie van eieren van hoge kwaliteit, met in acht name van het welzijn van de dieren. Het monitoren van gezondheid, welzijn en productie is daarbij essentieel, met name om snel te kunnen ingrijpen bij afwijkingen die een door de pluimveehouder zelf - of door de sector - benoemde norm overschrijden. Als indicatoren voor de efficiëntie van productie worden in de pluimveehouderij veelal uitval, voeren wateropname, en legproductie bijgehouden. Deze parameters kunnen echter ook gebruikt worden om al in een vroeg stadium afwijkingen in het productieproces op te sporen. Afwijkingen in deze parameters kunnen immers wijzen op gezondheidsproblemen. Hoewel de afwijkingen meestal niet naar een specifieke pluimveeziekte zullen wijzen, treden ze vaak al wel op enkele dagen voordat er ziekteverschijnselen bij de dieren zichtbaar worden. Vroegtijdige detectie van afwijkingen in de parameters is essentieel om snel te kunnen ingrijpen en om eventuele gevolgschade zo klein mogelijk te houden.

AF14210

1H4F - Reduction of ESBL's: evaluation of ESBL intervention

ESBLs are enzymes produced by bacteria, which make the bacteria resistant to a variety of antimicrobials. Vertical and horizontal spread of ESBL-producers in the production pyramid, in combination with antibiotic use at hatcheries and production farms, has led to a high level of colonization in the animals and in meat. When people carne into contact with ESBL-producing


15 van 33

Wageningen UR

For quality of life

bacteria,e.g. through the food chain, it can pose a risk to human health. An obvious solution to the ESBL problem would be to stop the use of antibiotics in poultry,so that ESBLs will slowly disappear. Reduction of antibiotic usage in hatcher ies has indeed resulted in a decrease, but the problem has not yet been solved. A complication is that antibiotic resistance can spread (horizontally) between bacteria by plasrnids, which can prevent a reductlon in ESBLs or even increase their number in absence of antibiotics. This has been shown in the laboratory and in live animals. Stopping the usage of antibiotics wil! therefore not be enough, and active interventions are needed. A promising intervention is the use of competitive exclusion. This is based on the fact that bacteria compete for the limited space and resources inside the chicken gut. The gut already contains large amounts of ESBL-free bacteria, it is more dlfficult for ESBL-ba cteria to become established. There are indications that by inoculation of chickens wlth natural gut flora before they are exposed to ESBLs, colonization and spread with ESBLs can be prevented or diminished. Whether this is also the case when uptake takes place via the environment in a more natura! setting remains to be seen. Timing, dosage and exposure route will play a crucial role in the colonization and shedding of ESBL bacteria. An important question is also: what is the best place to intervene in order to prevent spread of ESBL bacteria: for example between the different chains of the production pyramid (at hatch, or arrival at the farm) or within the chains of the production pyramid (transfer of ESBL bacteria between the birds). To investigate intervention strategies to diminish ESBL spread there is a need for a reproducible infection model. In that way intervention strategies can be tested and optirnized on a small scale before they will be tested under field drcumstances.

AF14212

1H4F - Chlamydia en respiratoire problemen in pluimvee

AF14213

1H4F - modelleringsstudie IBR/BVD eradicatie

AF14215

Breed&Feed4Food

Recent onderzoek uit België laat zien dat Chlamydia psittaci frequent wordt gevonden in pluimvee en in staat is luchtwegproblemen te veroorzaken onder experimentele omstandigheden (Yin, Kalmar et al. 2013). In o.a. Duitsland en Frankrijk is een nieuwe Chlamydia soort aangetroffen in pluimvee, namelijk Chlamydia gallinacea (Sachse, Laroucau et al. 2014). Onderzoek naar het vóórkomen en het vermogen van Chlamydia gallinacea om ziekte te veroorzaken in kippen en mensen verkeert nog in de beginfase. In Nederland is weinig tot niets bekend over het voorkomen van verschillende Chlamydia soorten in pluimvee en een mogelijke relatie met luchtwegproblemen. Aangezien Chlamydia spp. zowel voor pluimvee als mensen pathogeen kunnen zijn, is het van belang hier inzicht in te krijgen.

De centrale onderzoeksvraag is hoe eradicatie van IBR en BVD in rundvee in Nederland optimaal efficiënt kan worden bereikt. Kennis over transmissie, detectie, bestrijding en preventie van IBR en BVD is nodig om een goed oordeel te kunnen vormen over de maatregelen die (kunnen) leiden tot eradicatie, en het daarbij passende tijdspad en kostenplaatje. Een deel van deze kennis is onvoldoende gekwantificeerd en een gecombineerd epidemiologische-economi sch model is nodig om inzicht te verkrijgen in het belang van de (ontbrekende) kennis en de te verwachte effecten van de eradicatiemaatregelen. Voor BVD is een dergelijk model voor de Nederlandse situatie niet beschikbaar, en voor IBR is alleen een model van meer dan 10 jaar geleden beschikbaar.

BF4F deel A en BF4F deel B is een uniek samenwerkingsverband tussen diervoeder bedrijfsleven en fokkerij organisaties in de dierlijke productieketen. Gezamenlijk hebben zij de ambitie om een substantiële bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van een duurzame en gezonde veehouderij in Nederland. Daarbij zijn doorbraken noodzakelijk om de invloed van verschillende factoren op de dierlijke productie beter op elkaar af te stemmen. Hierbij gaat het om de genetische achtergrond (genotype) van dieren, om de samenstelling van de gebruikte diervoeders en om de samenstelling en diversiteit van de bacteriële flora (microbiota) in het maagdarmkanaal. Er zijn voldoende aanwijzingen dat genotype, diervoeding en microbiota nauw met elkaar samenhange en invloed uitoefenen op zowel productie- als gezondheids-karakteristieken van landbouwhuisdieren. Desalniettemin worden hun effecten nog nauwelijks in samenhang met elkaar bestudeerd. Door het beoogde BF4F samenwerkingsverband ontstaan nieuwe en betere verbindingen tussen belangrijke actoren in de dierlijke sector. Bovendien ontstaan er nieuwe kansen voor de betrokken bedrijven en kennisinstellingen. De resultaten van deze twee gekoppelde programma's zullen bijdragen aan robuustere dieren met een verbeterd dierenwelzijn, een verantwoorder gebruik van grondstoffen, meer toegevoegde waarde voor consumenten, verbeterde voedselveiligheid en een vermindering van emissies in de dierhouderij waardoor haar ecologische voetafdruk verminderd wordt.

AF14216

Innovatief Mycoplasma synoviae

De innovatieopgave van de PPS Gezonde Vleeskuikenketen is het optimaliseren van de vleeskuikenketen teneinde de diergezondheid, het dierenwelzijn en het ketenrendement te verbeteren. De innovatieopgave kent nadrukkelijk een kennis-component en een ketenproces-component. De kennisvragen richten zich op het


16 van 33

Wageningen UR

For quality of life

ontwikkelen van effectieve standaarden en systemen voor data-uitwisseling die bijdragen aan transparantie in de keten, het inzichtelijk maken van risicofactoren voor diergezondheid, dierenwelzijn en technische prestatie, en het inzichtelijk maken van de faalkosten om te komen tot een duurzaam verdienmodel:  Onderzoeken hoe bestaande datastructuren en nieuwe data in de verschillende schakels van de keten gekoppeld kunnen worden, zodat risicofactoren ten aanzien van dierenwelzijn en diergezondheid in kaart gebracht kunnen worden. Daarbij ligt de nadruk op de invloed van de voorschakels (opfok, vermeerdering en broederij) op diergezondheid en dierwelzijn verder in de keten (vleeskuikenbedrijf);  Inzicht te krijgen in de afzonderlijke processen en hoe deze elkaar in de keten beïnvloeden. Dit vraagt een grondige analyse van de ketenstructuur en het in kaart brengen van kritische punten c.q. verbeterpunten;  Onderzoeken hoe maatregelen in de voorschakels dierenwelzijn en diergezondheid in de keten beïnvloeden, en hoe verbetering van diergezondheid en dierenwelzijn in de keten leidt tot een verbeterd ketenrendement. De ketenprocescomponent richt zich op het samen met de schakels en partijen komen tot een verdere invulling van een helder ketenconcept. Dit vereist commitment, durf en onderling vertrouwen om als ketenpartijen gezamenlijk te bouwen aan een geïntegreerde keten, in plaats van alleen de eigen schakel te optimaliseren, zoals nu gebruikelijk in de Nederlandse situatie. Voor de procescomponent is een UDVverbeterplan opgesteld en ingediend voor financiering. Grote uitdaging voor de vleeskuikenketen ligt in een verdere reductie van het antibioticagebruik, borging van dierenwelzijn en het verbeteren van het ketenrendement. Tot nu toe is afstemming tussen de afzonderlijke schakels binnen de vleeskuikenketen minimaal en ontbreekt met name de communicatie tussen de voorschakels (opfok, vermeerdering en broederij) en het vleeskuikenbedrijf. Transparantie in de keten kan voor schakels/partijen gepaard gaan met financieel (onderhandelings) nadeel. Om hier een doorbraak te realiseren en te komen tot ketenoptimalisatie zijn instrumenten (tools) nodig om van een claim cultuur naar een bonus cultuur te komen. Dit vraagt lef, vertrouwen en commitment van alle schakels en partijen.

AF14244

Ontwerp environmental Dairy design

AF14267

transition towards a longer lifespan

De melkveehouderij in Nederland staat anno 2014 voor een flinke groeispurt en staat zowel positief als kritisch in de maatschappelijke belangstelling (grondgebondenheid, weidegang, gezinsbedrijf, groei binnen milieu-randvoorwaarden, gezond en transparant). Er zijn weliswaar diverse nieuwe stalconcepten ontwikkeld of nog in ontwikkeling, maar deze systemen maken technisch gezien veelal een te kleine stap of zijn niet flexibel genoeg om te kunnen voldoen aan de scherpe maatschappelijke eisen. Bovendien zijn ze exclusief op melkvee gericht en betrekken de jongvee opfok er niet bij. De vrijloopstallen met compostbodem als voorbeeld leken een veelbelovende ontwikkeling vanwege hun gunstige effect op dierenwelzijn, maar lopen o.a. op tegen nadelige effecten van thermofiele bacterien bij composteringsbodems en een wellicht ontoereikende reductie van de ammoniakemissie t.o.v. de traditionele ligboxenstal. Lage(re) emissies van ammoniak zijn cruciaal voor de ontwikkelingsmogelijkheden van melkveehouders in Nederland, zeker, maar niet uitsluitend die bij Natura2000 gebieden. Twee andere concepten (de Koeientuin met Weidevloer, en het Kwatrijn) zijn op dit laatste punt veelbelovender, maar moeten zieh nog in de praktijk bewijzen. Bovendien leert de ervaring uit de pluimvee- en varkenssector dat meerdere principes/ontwerpen en de nodige tijd nodig zijn voordat technieken en methoden voorhanden zijn die en effectief en kostprijs technisch acceptabel zijn. Daarom willen initiatiefnemers van dit ppsvoorstel hier een extra impuls aan geven met een vergaande ambitie. Er is behoefte aan nieuwe toekomstgerichte stalconcepten voor het hauden van kalveren in de opfok en melkvee in Nederland die primair een radicale beperking van de ammoniakemissie ( < 1 kg I dierplaats per jaar – huidige systemen halen in het meest gunstige geval 4,1 kg als berekende waarde, of 3,5 kg met luchtwasser) combineren met (minimaal) de te verwachten andere maatschappelijke eisen aan de melkveehouderij in 2020. Denk hierbij aan vergaande reductie van het antibioticagebruik in zowel jongveeopfok- als melkveehouderij, open stallen, gezond vee met een hagere levensduur, verantwoord hergebruik van mineralen, Iage emissies van broeikasgassen en het mogelijk hauden van weidegang.

The objective of this programme is “to develop a precision livestock farming programme for individual cow monitoring and individual cow management for the Dutch dairy industry”. Dairy farmers will be supported with tools and protocols for individual precision management of the most important period in the lactation cycle of a dairy cow, the transition period. Through this programme we aim to improve animal health and welfare in the dairy chain, thus realizing responsible use of antibiotics and an increased dairy cow lifespan. The research programme will consist of three phases: a desk study, experimental work and a field study. The desk study will result in improved understanding of the pathophysiology of transition disorders by integrating recent scientific outcome in mechanistic models of dairy cow metabolism in the period around calving. This will pinpoint interesting gaps of knowledge in monitoring of cowsatrisk, and options for individual precision support of dairy cows in the transition period. Next, the hypotheses from the desk study will be investigated in experimental work with dairy cattle in the transition period. New monitoring options and specific individual intervention options


17 van 33

Wageningen UR

For quality of life

are tested and evaluated. Finally, the results from the desk study and experimental work will be integrated into practice through a field study with veterinary practices and dairy farmers in the Netherlands, to lay the foundation for incorporation of this individual cow health and longevity programme in the dairy sector.

AF14316

Innovatief Mycoplasma synoviae

In een serie studies wordt onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van nieuwe o.a. minder invasieve bemonsteringsmethodes en daaraan gekoppelde diagnostische testen voor M.s. (ontwikkeling antistoffentest en PCR op traanvocht en choanaalvocht). Deze zullen ingezet worden om de waarde van M.s. vaccinatie binnen de georganiseerde ziektebestrijding van M.s. te onderzoeken, tevens zal de horizontale verspreiding van de vaccinstam bij kippen en kalkoenen in kaart worden gebracht. Aanvullend zal onderzoek gedaan worden naar het vóórkomen van M.s. bij vleeskuikens in relatie tot antibioticumgebruik en de versleping van M.s. in het veld. Als laatste zal onderzoek gedaan worden naar de pathogenese van M.s. om verschil in klinische uitkomst in pluimvee te kunnen verklaren en eventueel tot nieuwe interventie maatregelen te kunnen komen. De nieuwe bemonsteringsmethodes en diagnostische testen in combinatie met de uit te voeren onderzoeksplannen, zullen leiden tot verbeteringen in de georganiseerde ziektebestrijding van M.s. en de wijze waarop dat wordt gedaan, wat van nationaal belang is.


18 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1.4 Markt- en Keteninnovaties AF12007

Verwaarden en verduurzamen

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Verwaarden-en-verduurzamen-CONO-en-KDV-1.htm De combinatie van verduurzamen en verwaarden vormt de kern van de strategie van zowel Keten Duurzaam Varkensvlees (KDV) als CONO Kaasmakers. Beide ketens zijn binnen hun sector al geruime tijd voorloper op het terrein van de verduurzaming. Keten Duurzaam Varkensvlees is als De Hoeve BV in 1997 van start gegaan met Milieukeur. Medio 2012 is Keten Duurzaam Varkensvlees verder zelfstandig doorgegaan en met een eigen certificatieschema. Belangrijkste reden voor deze stap is om te komen tot een procescertificering waarbij duidelijke langere termijn doelstellingen op duurzaamheid worden geformuleerd en geïmplementeerd waarbij het (verduurzamings-) proces wordt gecertificeerd. Hierbij wordt de aanpak van de afgelopen jaren om een breed scala aan milieuthema’s en dierenwelzijnsthema’s op te pakken voortgezet, met dien verstande dat de ambitie op alle terrein duidelijk wordt verhoogd. CONO Kaasmakers is als eerste zuivelverwerker begonnen met een weidepremie en heeft al geruime tijd ervaring met hun duurzaamheids-programma Caring Dairy gericht op de verduurzaming van de bedrijfsvoering door de melkveehouders. Keten Duurzaam Varkensvlees (met De Hoeve BV, Inkoop Oudewater, Lunenburg en Kruiswijk) en CONO Kaasmakers zijn relatief kleine spelers in de respectievelijk varkensvleesmarkt en zuivelmarkt, en zien in de markt grote bedrijven als VION en Friesland Campina tegenover zich. Beide ketens onderscheiden zich van de grote spelers door snel en flexibel in te spelen op veranderende consumentenwensen op het gebied van duurzaamheid. De ketens zoeken bewust de samenwerking met elkaar en buiten de eigen sector om elkaar te spiegelen, inspireren, en te stimuleren om op deze manier de voorlopersrol te kunnen blijven vervullen.

AF12085

Market Outlook & Intelligence

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Market-Outlook-Intelligence-AgriFood.htm Het Nederlandse agrofood-complex opereert op een internationale markt. Zowel voor de afzet (producten en toelevering van inputs) als de sourcing is de sector met zijn internationale oriëntatie in bijna alle continenten actief. Het monitoren van deze markten en vooral het vertalen van ontwikkelingen op deze markten naar beleids- en business opportunities is cruciaal om wereldspeler en concurrerend te blijven. Het is gewenst datasets (productiekosten, balansen, handelsgegevens, prijzen, etc.) te evalueren, te valideren , te ontsluiten en eenvoudiger toegankelijk te maken voor ondernemers, beleidsmakers en onderzoekers en om deze tot waarde te brengen met expertise van de relevante context. Dit alles met het oog op de behoefte van de sector en bedrijven: inzicht en kennis van markten, productie en handelsstromen en markttrends (consumptie), het gebruik van producten en inputs en de invloed van beleidsmaatregelen (landbouw- en milieubeleid, arbeidsmarktbeleid, fiscaal beleid etc) alsook plotselinge verstoringen (weer-extremen, dierziekten etc.) op deze markten inzichtelijk te maken. Naast deze monitoring en impact-analyses zijn toekomstverkenningen nodig waarin met internationale modellen (zoals die van OECD, FAPRI, Europese Commissie) vooruit wordt gekeken (horizon tot 10 jaar vooruit) en waarvan de uitkomsten worden vertaald naar een voor het Nederlandse bedrijfsleven adequate schaal. Daarmee kunnen investeringsplannen (in capaciteit, in markten, in merger & acquisition activiteiten) worden gemaakt. Binnen het netwerk van de topsector AgroFood is veel data/cijfermateriaal aanwezig, onder andere om effecten van (internationaal) overheidsbeleid te monitoren maar ook om specifieke markten en marktontwikkelingen in kaart te brengen. De informatie is echter veelal verspreid en niet altijd eensluidend. Zowel monitoring (verzamelen, toetsen, onderhouden) van data als analyse is nodig. Niet alleen het bedrijfsleven maar ook de overheid heeft direct belang bij dergelijk onderzoek dat bijdraagt aan het vergroten van de markttransparantie en zo een gelijk competitief speelveld bevordert. Verder is het voor haar van belang om posities in internationaal overleg (EU, OECD, Klimaatconferenties etc.) voor te bereiden en voor de interactie met de Staten-Generaal. Mede in belang van bedrijfsleven dienen deze discussies gebaseerd te zijn op goed feitenmateriaal en is het insteken van feiten en verkenningen in Brusselse discussies een effectieve lobbystrategie voor een relatief klein EU-land. Er zijn dan, mede gezien de terugtrekkende beweging van de overheid, nadere afspraken tussen Overheid en topsectoren nodig over de inrichting en (mede-) financiering van dit onderzoek. In het kader van de ‘gouden driehoek’ wordt kennisuitwisseling tussen overheid en bedrijfsleven op dit onderwerp van groot belang geacht. Het Nederlandse agrocomplex opereert op een internationale markt en heeft behoefte aan marktinformatie die op een systematische wijze wordt ontsloten, ontwikkelingen volgt en analyseert op het juiste landenaggregatieniveau, rekening houdt met de impact van landbouw-, handels- en energiebeleid, sectorspecifieke vertaalslagen maakt, inzicht geeft in veranderingen in concurrentieverhoudingen en markttoegang (tarief- en non-tarifaire belemmeringen), informatie beschikbaar heeft die kan helpen bij de beoordeling dan wel dreigende impact van (eventuele) calamiteiten en informatie die inzicht geeft in de economische betekenis van diverse onderdelen van het agrocomplex. Het realiseren hiervan vraagt de ontwikkeling van een aantal nieuwe tools en indicatoren.


19 van 33

Wageningen UR

AF12227

Sustainability consortium

AF14106

Bio duurzaam van goed naar beter

For quality of life

http://www.wageningenur.nl/nl/project/The-Sustainability-Consortium.htm Bij The Sustainability Consortium (TSC) zijn multinationals aangesloten, van Walmart en Coca-Cola tot Ahold, Unilever en BASF. De ongeveer honderd aangesloten bedrijven willen een wereldwijde standaard om de duurzaamheid van alle consumentenproducten op een consistente manier te meten. Het LEI coördineert namelijk de Europese activiteiten. Met universiteiten en ngo’s als het WNF stelt het consortium richtlijnen op om de duurzaamheid van hun producten en die van hun toeleveranciers te beoordelen en te verbeteren. Het consortium koppelt informatie over duurzaamheid direct aan de vraag van de bedrijfsinkopers. De agenda van TSC wordt bepaald door haar leden, vooral het bedrijfsleven. Zij bepalen wat TSC gaat en moet doen en opleveren en hoe dit te implementeren. Dit voorstel draagt daaraan bij. Hier gaat dus om de vragen die het TSC-bedrijfsleven aan TSC stelt. Ook het Nederlandse bedrijfsleven dat TSC-lid is, heeft invloed op die agenda. En daarmee werken we indirect aan de vragen die het Nederlandse TSC-bedrijfsleven heeft. En omdat de TSC-resultaten een wereldwijde impact gaan hebben op álle leveranciers raakt dit voorstel ook de Nederlandse bedrijven die geen TSC-lid zijn. Immers zij zullen (straks) geconfronteerd worden met de TSCresultaten via de ontwikkelde vragenlijsten.

http://www.tki-agrifood.nl/projectengalerij/2012/dia5.jpg Het project geeft invulling aan de ambitie van de sector om aantoonbaar koploper, trekker en inspirator te blijven in duurzaamheid voor de algehele Agro & Food sector. Projectdoel is het identificeren van potentiële duurzaamheidsindicatoren op basis van de verschillende duurzaamheidthema’s en aansluitend het nemen van stappen in de bedrijfsvoering die leiden tot verduurzaming (van goed naar beter). Hiermee kan de biologische sector koploper blijven, zich onderscheiden en beter manifesteren. Hierbij wordt een nieuwe systematiek en instrumentarium ontwikkeld die aansluit bij de certificering waarmee de sector werkt en waarmee primaire ondernemingen in afstemming met de ketenpartijen en retail geprioriteerde indicatoren gaan kwantificeren. Samen met betrokken ondernemers worden indicatoren en parameters vastgesteld waarmee prestaties en verbeteringen in duurzaamheid worden gemeten en gevolgd.

AF14216

Gezonde vleeskuikenketen

AF14252

Farm digital: data delen voor duurzame ketens

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Gezonde-vleeskuikenketen.htm De innovatieopgave van de PPS Gezonde Vleeskuikenketen is het optimaliseren van de vleeskuikenketen teneinde de diergezondheid, het dierenwelzijn en het ketenrendement te verbeteren. De innovatieopgave kent nadrukkelijk een kennis-component en een ketenproces-component. De kennisvragen richten zich op het ontwikkelen van effectieve standaarden en systemen voor data-uitwisseling die bijdragen aan transparantie in de keten, het inzichtelijk maken van risicofactoren voor diergezondheid, dierenwelzijn en technische prestatie, en het inzichtelijk maken van de faalkosten om te komen tot een duurzaam verdienmodel: Onderzoeken hoe bestaande datastructuren en nieuwe data in de verschillende schakels van de keten gekoppeld kunnen worden, zodat risicofactoren ten aanzien van dierenwelzijn en diergezondheid in kaart gebracht kunnen worden. Daarbij ligt de nadruk op de invloed van de voorschakels (opfok, vermeerdering en broederij) op diergezondheid en dierwelzijn verder in de keten (vleeskuikenbedrijf); Inzicht te krijgen in de afzonderlijke processen en hoe deze elkaar in de keten beïnvloeden. Dit vraagt een grondige analyse van de ketenstructuur en het in kaart brengen van kritische punten c.q. verbeterpunten; Onderzoeken hoe maatregelen in de voorschakels dierenwelzijn en diergezondheid in de keten beïnvloeden, en hoe verbetering van diergezondheid en dierenwelzijn in de keten leidt tot een verbeterd ketenrendement. De ketenprocescomponent richt zich op het samen met de schakels en partijen komen tot een verdere invulling van een helder ketenconcept. Dit vereist commitment, durf en onderling vertrouwen om als ketenpartijen gezamenlijk te bouwen aan een geïntegreerde keten, in plaats van alleen de eigen schakel te optimaliseren, zoals nu gebruikelijk in de Nederlandse situatie. Voor de procescomponent is een UDVverbeterplan opgesteld en ingediend voor financiering. Grote uitdaging voor de vleeskuikenketen ligt in een verdere reductie van het antibioticagebruik, borging van dierenwelzijn en het verbeteren van het ketenrendement. Tot nu toe is afstemming tussen de afzonderlijke schakels binnen de vleeskuikenketen minimaal en ontbreekt met name de communicatie tussen de voorschakels (opfok, vermeerdering en broederij) en het vleeskuikenbedrijf. Transparantie in de keten kan voor schakels/partijen gepaard gaan met financieel (onderhandelings) nadeel. Om hier een doorbraak te realiseren en te komen tot ketenoptimalisatie zijn instrumenten (tools) nodig om van een claim cultuur naar een bonus cultuur te komen.

Dit partnerschap zal bijdragen aan betere ketentransparantie en duurzame productie door het wegnemen van belemmeringen voor het delen van data in Agri&Food-ketens. Data-uitwisseling en -integratie tussen softwareapplicaties is namelijk gebrekkig, met name in de akkerbouwsector [1]. Om de belemmeringen weg te nemen wordt in dit programma een ‘Open Informatie Architectuur’ ontwikkeld. Deze is gebaseerd op een ‘Service-Oriented Architecture’ [2] die is ontwikkeld in het Europese Future Internet project FIspace (www.FIspace.eu). Als ‘Proof of Concept’ zullen in diverse pilots vervolgens toepassingen worden gemaakt op basis van deze architectuur.


20 van 33

Wageningen UR

For quality of life

AF14309 Nieuwe businessmodellen voor verbinding met consument en burger in biologische voedselketens Hoofddoelstelling van deze PPS zijn nieuwe business modellen voor de verbinding van bedrijven in de biologische voedselketens met consumenten en burgers. Met verbinding wordt bedoeld het vormgeven aan “verbondenheid als uitgangspunt”: de sociale dimensie van duurzaamheid, gevoed door waarden en wensen van burgers en consumenten:  inzicht in de verschuivende waardepatronen, houding en gedrag van burgers en consumenten ten opzichte van de biologische voedselketens, als sturing voor de verdere ontwikkeling van de biosector.  inzicht in faal- en succesfactoren voor verschillende niveaus van participatie van consumenten en burgers in bedrijven en de bio voedselketen als basis voor succesvol creëren van nieuwe business modellen voor bedrijven.  inspiratie voor zowel ontwikkeling en implementatie van nieuwe business modellen in de bio sector als voor verdergaande private regelgeving voor biologische landbouw op dit People- aspect van verbondenheid met burgers en consumenten.


21 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1.5 Gezondheid AF12104

Basisvoedingsmiddelen en gedragsinterventies

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Basisvoedingsmiddelen-en-gedragsinterventies.htm Veel gezondheidsproblemen ontstaan door ongezond eten en slechte gewoontes (gedrag). Zo zijn er in de afgelopen decennia veel chronische welvaartsaandoeningen ontstaan die rechtstreeks toe te kennen zijn aan slechte eetgewoontes en gedrag van mensen. De huidige aanpak om chronische aandoeningen tegen te gaan is vooral gericht op genezing. In de voedingssector worden hiervoor “gezonde” functional en specialty foods ontwikkeld. Hoewel deze voedingsmiddelen absoluut een toegevoegde waarde hebben, leveren ze geen oplossing voor de brede oorzaak van de ontstane problemen. Dit komt vooral omdat het onderliggende probleem, namelijk menselijk gedrag in combinatie met eetgewoonten, niet wordt aangepakt met deze voedingsmiddelen. Daar komt ook nog eens bij dat voedings- en gedragsadviezen om de ontstane problematiek aan te pakken ontwikkeld zijn voor grote groepen, zogenoemd populatieadvies. Echter, het is bekend dat op populatie gebaseerd advies onvoldoende effectief is (“one size does not fit all”). Ter illustratie, slechts 2% van de Nederlandse bevolking houdt zich aan de richtlijnen van gezonde voeding (schijf van 5). Daarnaast laten verschillende onderzoeken zien dat generiek voedingsadvies niet zinvol is, omdat ieder lichaam weer andere nutritionele behoeften heeft. Om bovenstaande problematiek tegen te gaan, moet het roer volledig om. De strategie moet niet zijn om overgewicht en chronische aandoeningen te genezen, maar er moet een innovatieve strategie worden ontwikkeld waarmee deze aandoeningen kunnen worden voorkomen. De oplossing is preventie door middel van persoonlijke, dus op de individu-gerichte voedings- en gedragsadviezen en door middel van het verleiden van consumenten tot gezond gedrag. Daarnaast is het van belang om het effect van gezonde voeding en een gezonde leefstijl op een relevante manier zichtbaar te maken voor de consument. Dit inzicht in het individuele effect van een verbeterde voedings- en leefstijl, zal bij voorkeur gegeven worden met een zo kort mogelijk tijdsinterval tussen de verandering en de terugkoppeling van de relevante gezondheidsparameters. Dit project staat een holistische benadering van behoud van gezondheidsstatus voor, gebaseerd op een samenspel van succesfactoren m.b.t. gezondheid, te weten: (1) blijvende gedragsverandering en leefstijlaanpassingen, (2) consumptie van gezonde basisvoeding en passende voedingsadviezen gericht op het individu, inclusief uitbreiding van het inzicht in het (individuele) gezondheidseffect van consumptie van basisvoeding en (3) (zelf)meetbaarheid en terugkoppeling van de resultaten van gedrags- en/of dieetveranderingen op de individuele gezondheidsstatus. Verder ontwikkelt dit project effectieve op de individu gerichte gezondheid-strategieën die significant bijdragen aan gezondheidsbehoud, gebaseerd op eetpatroon met nutriëntrijke basisvoedsel-producten (samenspel van nutriënten) en duurzaam aangepast gedrag op individueel niveau. Daarnaast ontwikkelt dit project innovatieve communicatie- en marketingconcepten gebaseerd op social marketing en nudging, die doelgroep specifiek aanzetten tot gezonder (eet)gedrag. Om bovenstaande te bewerkstelligen dienen de volgende innovaties te worden ontwikkeld: •

Nieuwe verbeterde non-invasieve (sensor)meettechnologie waarmee het effect van dieet en gedrag op de gezondheid van individuen kan worden gemeten en die in principe door de consument zelf kunnen worden uitgevoerd • M.b.v. nieuwe methoden bepalen “wat is gezond” op individueel niveau. Hierbij wordt gekeken naar de individuele weerbaarheid, of ‘resiliance’ als gezondheidsmaat. • Ontwikkeling van een nieuwe software adviestool (webtool) die op basis van de meet data inzicht geeft in de individuele gezondheidsstatus en op maat individueel advies kan verlenen over voeding en lifestyle in relatie tot een optimale gezondheid. Hierbij worden ook concrete tips en trucs gegeven over hoe de consument zo eenvoudig mogelijk dit advies kan omzetten in gedrag. • Gevalideerde doelgroep-specifieke interventies of nudges, die het keuzegedrag voor basisvoedingsmiddelen positief beïnvloeden, leidend tot onder andere innovatieve marketingconcepten. Dit is echter niet eenvoudig en vergt nieuwe kennis over “wat is gezondheid” en nieuwe innovaties die de “mate van gezondheid” op individueel niveau kunnen aangeven. Daarnaast moet er kennis opgebouwd worden met betrekking tot manieren om consumenten niet dwingend te verleiden om gezonde keuzes te maken. Hiervoor is een brede aanpak nodig, waarbij partijen nodig zijn uit zowel de agribusiness (basisvoedingsmiddelen), life sciences (gezondheid en gezond ouder worden), gedragswetenschappen (social marketing), als de sensor en ICT sector (medische diagnostiek, ICT).

AF12203

Carbohealth

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Gezonde-Koolhydraten-CARBOHEALTH.htm Koolhydraten zijn suikers. Koolhydraten zijn er in vele vormen en zijn belangrijk voor een correcte werking van onze hersenen, hart, zenuwstelsel, spijsvertering en immuunsysteem. Sommige koolhydraten leveren energie terwijl andere essentieel zijn om onze stofwisseling en immuunsysteem in optimale conditie te houden. Nederlandse bedrijven hebben een leidende positie in het ontwikkelen en vermarkten van gezondheidsbevorderende koolhydraten. Voorbeelden daarvan zijn inuline, met een verzadigende werking in


22 van 33

Wageningen UR

For quality of life

de strijd tegen overgewicht, en GOS, FOS en andere prebiotica in kindervoeding om de ontwikkeling van het immuunsysteem en metabolisme te stimuleren. De Nederlandse industrie heeft nog vele koolhydraten in de pijplijn die kunnen helpen bij de ontwikkeling van de stofwisseling in kinderen, om de immuunrespons van ouderen te ondersteunen, en om het immuunsysteem en de stofwisseling van productiedieren te stimuleren, wat kan bijdragen aan reductie van antibioticagebruik in de veehouderij. Een belangrijke uitdaging voor het koolhydraat-gerelateerde bedrijfsleven is om te voldoen aan de nieuwe regelgeving van de European Food Safety Authority (EFSA). EFSA eist informatie over het werkingsmechanisme en, als effecten op het immuunsysteem en het metabolisme worden geclaimd, het aantonen dat een koolhydraat de immuunrespons tegen een pathogeen ondersteunt. CARBOHEALTH richt zich op het opzetten van een technologieplatform om de ontwikkeling van nieuwe koolhydraten te faciliteren die gunstige eigenschappen hebben voor de gezondheid van het gastro- intestinale systeem. Het doel is het creëren van een platform voor karakterisering van mogelijk bioactieve voedsel- & voeder-ingrediënten voor de Nederlandse industrie in brede zin. Het consortium zal i) structuur-functie relaties bestuderen van koolhydraten door het identificeren van chemische structuren/substituenten die verantwoordelijk zijn voor specifieke effecten op het immuunsysteem en metabolisme van gastheer en geassocieerde microbiota, ii) gestandaardiseerde assays ontwikkelen om in vivo-effecten te voorspellen, alsmede om inzicht te verkrijgen in werkingsmechanismen, iii) de versterking van de immuunrespons onderzoeken na vaccinatie in mensen en in productiedieren. Dit laatste wordt door de EFSA geaccepteerd als een gevalideerde methode om gunstige effecten van voedingsbestanddelen aan te tonen. We zullen ons richten op door de EFSA aanbevolen biomarkers, en zowel de directe als de indirecte effecten (zoals bijv. effecten op darmbacteriën) van koolhydraten op immuuncellen bestuderen. Zowel nieuw gesynthetiseerde als bestaande koolhydraten zullen worden getest op gunstige effecten middels het nieuwe platform. Het nieuwe platform zal ook worden gebruikt voor toekomstige academische en industriële onderzoeksinspanningen met betrekking tot andere bioactieve voedingsbestanddelen.

AF14265

Food4Care

Ondervoeding van kwetsbare ouderen is een groot en groeiend maatschappelijk probleem. Preventie en behandeling van ondervoeding is complex, mede door de interactie tussen medicatie, zorgbehandelingen, voeding en algeheel welzijn. Het doel van het Food4Care project is om kennis te ontwikkelen voor een innovatief totaalconcept voor deze doelgroep, waarbij voeding op maat wordt ontwikkeld en aan huis geleverd; de zorgverleners en de ouderen worden ondersteund door een vernieuwend ICT-concept en dist ributie vindt plaats middels een geïntegreerd distributiemodel. In dit project vindt kennisuitwisseling plaats tussen voedingsmiddelenbedrijven, ICT bedrijven, zorgverleners en apothekers met als doel kwaliteit van leven te verbeteren, bij te dragen aan preventie van ondervoeding en een methode te bieden om digitalisering van de zorg gepersonaliseerd in te richten. De volgende kennis- en innovatievragen vormen de kern: Voeding: Welke medische profielen zijn te definiëren waar voeding een rol in preventie kan spelen? Hoe kan optimale voeding (nutriëntensamenstelling, smaak, verpakking) worden bereikt op basis van medische profielen en persoonlijke voorkeuren? Hoe kunnen persoonlijke voorkeuren en behoeften met betrekking tot maaltijdsamenstelling vertaald worden in de productie van de maaltijden (flexibele productie, kleine schaal, logistiek)?

AF14304

Functional food mond spray met ovomucine

Xerostomie, hyposalivatie of droge mond syndroom (DMS) is een aandoening waarbij te weinig speeksel wordt gevormd. Personen met DMS klagen vaak over het droge, plakkerige gevoel in de mond, hebben moeite met kauwen en slikken van voedsel en beschrijven een verminderd smaakgevoel1. Bovendien zijn patienten gevoeliger voor infecties in de mondholte. De aandoening treedt onder andere op bij patienten met het Sjogren syndroom (in Nederland ca. 100.000) en bij patienten die (combinaties van) bepaalde medicijnen gebruiken (schatting in Nederland: 1- 1.5 miljoen). De laatste patientengroep is vooral te vinden onder ouderen, vanwege de toename in medicijngebruik in deze categorie (zie www.drymouth.info voor een overzicht). In verband met de groei van de levensverwachting en de toename in effectiviteit van behandeling van chronische ziekten, verwacht men een groei in de hoeveelheid mensen die last hebben van droge mond symptomen. Momenteel zijn er geen adequate remedies voorhanden. Uit een artikel van Furness et al2 blijkt dat er geen hard bewijs is voor de effectiviteit van plaatselijke speeksel-stimulerende methoden, en ook in een door ACTA uitgevoerde metastudie lijken de positieve effecten van de thans beschikbare middelen op DMS in het algemeen gering3. Uit een onderzoek onder leden van de Nederlandse Vereniging van Sjogrenpatienten is gebleken dat meer dan de helft van de ondervraagden stopt met gebruik van speekselsubstituten of andere producten om DMS te verlichten. Als belangrijkste redenen werden onvoldoende werkzaamheid en een onaangename smaak genoemd. Ook werden producten vaak als te “plakkerig” ervaren4. Slechts 21% van de ondervraagde Sjogren-patienten gebruikte nog steeds een mondspray, 28% een mondgel en 14% een speciaal mondspoelmiddel. Veel patienten gebruiken een combinatie van middelen. Zo wordt vaak overdag een mondspray gebruikt


23 van 33

Wageningen UR

For quality of life

en ’s nachts een mondgel. Hieruit blijkt dat er een grote vraag is naar een product dat een goede werkzaamheid heeft en daarnaast ook een acceptabele smaak heeft. De deelnemers binnen dit voorstel hebben het voornemen om een functional food product te ontwikkelen 1) bestaande uit een mondspray met een geavanceerde spray-nozzle op basis van silicon wafertechnologie, waarmee 2) microdruppels van gelijke grootte worden verneveld, die 3) het uit kippeneieren afkomstige ovomucine of opgezuiverde delen daarvan bevatten ter vervanging van, of aanvulling op humaan mucine, waardoor 4) patienten een significante verbetering ervaren, zowel voor wat betreft functionaliteit als werkingsduur van de mondbevochtiging. De ontwikkeling van een mondspray ter bestrijding van DMS levert bij een succesvolle afronding:  Newtricious een vermarktbaar functional food product dat past bij de missie van het bedrijf "Bijdragen aan het tot stand komen van een betere wereld, via het ontwikkelen van unieke wetenschappelijke kennis op het gebied van voedingsingrediënten en speciale voedingsproducten".  Bouwhuis Enthoven de mogelijkheid een moeilijk verwerkbaar en slecht verkoopbaar eiwit te verwaarden tot een hightech product dat een duidelijk hogere toegevoegde waarde heeft.  Aroma Uden een nieuwe toepassing voor haar aroma’s.  DLO-instituut Food & Biobased Research nieuwe know-how en ervaring m.b.t. de ontwikkeling en toepassing van innovatieve technologie in relatie tot functionele voeding. Voeding wordt als functionele voeding beschouwd als wetenschappelijk kan worden aangetoond dat een of meerdere lichaamsfuncties wordt/worden verbeterd, leidend tot een verbetering van het welzijn of tot verlaging van het risico op ziekte. Als de beoogde toepassing ter verbetering van het DMS kan worden ontwikkeld, liggen nieuwe, aanpalende toepassingen direct voor de hand.  ACTA know-how over mondbevochtiging en het verlichten van monddroogteklachten bij patienten door middel van mondverzorgingsproducten.


24 van 33

Wageningen UR

1.6

For quality of life

Voedselveiligheid

AF14203

beheersing van Campylobacter pluimvee

AF14225

Voorspellen Mycotoxinen in granen

Voor zowel het bedrijfsleven als de overheid is voedselv eiligheid een belangrijk thema. Van voedsel gerelateerde infecties bij de mens is Campylobacter één van de meest voorkomende veroorzakers. De European Food Safety Authority (EFSA) heeft geconcludeerd dat 20-30% van de Campylobacterbesmettingen van de mens veroorzaakt wordt door consumptie en/of (onhygiënische) bereiding van pluimveevlees, terwijl 50-80% van de Campylobacterbesmettingen bij de mens veroorzaakt wordt door stammen die uit pluimvee afkomstig zijn . Meer dan de helft van de Campylobacter besmettingen bij de mens met stammen die uit pluimvee aflrnmstig zijn, komen via andere transmissieroutes dan pluimveevlees bij de mens terecht. Mogelijke routes zijn oppervlakte water, via de lucht of direct contact met pluimvee. Doel van deze PPS is om het aandeel Campylobacter positief pluimvee( vlees) te reduceren, met als einddoel om het aantal humane Campylobacterbesmettingen te verlagen. Met deze PPS wordt hierop ingespeeld en worden in 4 onderzoekslijnen kansrijke technieken en werkwijzen (eventueel uit andere sectoren) die elders of onder experimentele condities effectief zijn, geïdentificeerd en onderzocht op effectiviteit en inpasbaarheid op praktijkschaal in Nederland:

Het optreden van mycotoxines in granen kan leiden tot economische schade voor de sector en de Nederlandse overheid, tot vermindering van de duurzaamheid, en verminderde veiligheid voor mens en dier. Het recetelijk incident met aflatoxine in mais in diervoerder in 2013 toont aan dat – ondanks alle inspanningen die geleverd worden doro de keten en de overheid – besmettingen niet altijd kunnen worden vorokomen. Er is behoefte aan meer, vooral kwantitatief inzicht in factoren die het optreden van mycotoxinen in gragen beïnvleoden zodat beheersmaatregelen kunnen worden vastgesteld, en er is behoefte aan modellen die mycotxinebesmettingen vroegtijdig kunnen voorspellen. Dit project ‘voorspellen mycotoxinen in granen’ gaat in op deze behoeften.

AF14329

Veilige valorisatie van slachtbijproducten

Als gevolg van de productie van vlees voor humane consumptie ontstaat er jaarlijks in de EU een reststroom van ongeveer 17 miljoen ton aan verwerkte dierlijke eiwitten (PAP’s 1), m.n. van herkauwers (runderen, schapen en geiten), varkens en pluimvee. Om het risico op “gekke koeienziekte” (BSE) te minimaliseren mogen PAP’s van herkauwers niet in de diervoederketen terecht komen. Daarnaast is er een verbod op intraspecies recycling, wat wil zeggen dat voor de genoemde belangrijkste diergroepen PAP’s van varkens niet aan varkens en PAP’s van pluimvee niet aan pluimvee gevoerd mogen worden. Sinds vorig jaar is het toegestaan om varkens- en pluimvee-eiwitten in visvoer te verwerken, daarnaast zouden PAP’s van varkens en pluimvee ook een waardevolle bron van eiwitten in mengvoeders 2 voor landbouwhuisdieren kunnen zijn. De Europese Unie laat dan ook gradueel delen van het bestaande verbod op het gebruik van PAP’s vallen. Veilige valorisatie vereist wel dat verboden en toegestane bijproducten op een goede en betrouwbare wijze gescheiden moeten blijven. Goede detectiemethoden hiervoor verruimen de toepassing van de bijproducten in grote mate. Naast de bestaande methodes voor detectie van herkauwer PAP’s, is er dus dringend behoefte aan detectiemethodes die PAP’s van varkens en pluimvee van elkaar kunnen onderscheiden. Bovendien moeten deze methodes bij voorkeur ook onderscheid kunnen maken tussen verboden PAP’s en toegestane dierlijke producten zoals melk, eieren en dierlijke vetten. Wanneer dit type methoden beschikbaar komt kunnen de hoogwaardige eiwitten uit dierlijke bijproducten van varkens en pluimvee efficiënt en effectief benut worden.


25 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1.7 Duurzame Technologie AF12148

Milde Conservering

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Milde‐conservering‐van‐levensmiddelen‐2.htm Hoge kwaliteit, verlengde houdbaarheid en behoud van verse eigenschappen zijn belangrijke behoeften in food processing. Nieuwe milde conserveringsmethoden, zoals hoge druk, pulserende elektrische velden, koud plasma, en geavanceerde verhittingstechnologieën kunnen hieraan bijdragen. Het doel van deze PPS is om toegevoegde waarde te leveren voor de levensmiddelen- en technologiesector door deze conserveringsmethoden verder te ontwikkelen en beschikbaar te maken voor een grotere groep van eindgebruikers. Voor deze brede implementatie is het noodzakelijk dat standaarden worden gedefinieerd met betrekking tot productkwaliteit (b.v. voedselveiligheid en gezondheid), machineveiligheid (ARBO) en milieu (duurzaamheidscriteria zoals energie- en waterverbruik, maar ook reductie van voedselverspilling). Daarnaast legt deze PPS een basis voor een volgende generatie milde conserveringstechnieken door fundamenteel onderzoek aan nieuwe inactiveringsstrategieën voor bederforganismen. De beoogde resultaten van de PPS milde conservering zijn: Ontwikkeling en demonstratie van milde conserveringstechnologieën waarbij kwaliteit, houdbaarheid en veiligheid van levensmiddelen centraal staan gecombineerd met industriële toepasbaarheid Ontwerp van duurzame productieketens op basis van deze milde conserveringstechnologieën, waarbij specifiek het verminderen van voedselverspilling centraal staat Toegenomen begrip en inzicht in de werking en veiligheid van milde conserveringstechnologieën Met de gekozen aanpak binnen deze PPS worden de mogelijke belemmeringen voor industriële toepassing van nieuwe milde conserveringstechnologieën in een zo vroeg mogelijk stadium geïdentificeerd en geëlimineerd. De technologische ontwikkeling wordt versneld door de aanwezige fundamentele kennis te koppelen aan nieuwe technologische applicaties (technologieleveranciers) voor concrete toepassingen (eindgebruikers). Daarnaast worden effecten bekend van deze technologieën op microbiële en chemische veiligheid, inclusief effecten op nutriënten, waardoor een goede risicobeoordeling (voedselveiligheid) gemaakt kan worden. Consumentenacceptatie van de nieuwe technologieën zal middels workshops en gerichte publiciteit de benodigde aandacht krijgen. Deze PPS creëert economische meerwaarde voor de levensmiddelenindustrie en technologieleveranciers, zorgt er voor dat veilig en gezond voedsel beschikbaar is voor consumenten en levert een bijdrage aan het terugdringen van de verspilling van voedsel. Deze PPS is in 2012 gestart en wordt de komende jaren gecontinueerd. Momenteel werken eindgebruikers, technologieleveranciers, de NVWA en Wageningen UR Food & Biobased Research samen. Om synergie te bereiken tussen de verschillende technologieën, te profiteren van de inzichten die opgebouwd worden voor een specifieke technologie, en interactie tussen de partners te bevorderen, is er voor gekozen het project op te delen in ‘verticale’ werkpakketten waarin een specifieke technologie centraal staat en ‘horizontale’ werkpakketten waarin overkoepelende thema’s aan bod komen. Per verticaal werkpakket zijn clusters gevormd van eindgebruiker(s), technologieleverancier(s) en kennisinstelling(en). Deze partners werken gezamenlijk in een werkpakket voor een specifieke technologie. In de horizontale werkpakketten werken alle PPS partners gezamenlijk aan onderwerpen zoals risicobeoordeling, chemische veiligheid en kennisoverdracht. In het voorstel zijn de plannen voor de gehele looptijd globaal uitgewerkt. Jaarlijks zal een gedetailleerde planning gemaakt worden, de planning voor 2014 is uitgewerkt in dit voorstel.


26 van 33

Wageningen UR

1.8

For quality of life

Consument

AF12107

Voedsel- en voedingseducatie voor AF sector NL

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Alle-kinderen-voedselvaardig-het-Voedseleducatie-Platform-.htm Het Platform Voedseleducatie:  verzorgt educatie die aantrekkelijk is voor de doelgroep  geeft invulling aan een gezamenlijk communicatieplatform binnen de voedselsector  genereert kennis over voedselkeuzegedrag  zorgt voor meer instroom van leerlingen in de AgriFoodsector Het doel van dit initiatief is te komen tot een gecoördineerd aanbod van kwalitatief hoogwaardig en innovatief educatiemateriaal over voeding en voedsel voor de jeugd van 4 t/m 18 jaar. Dit initiatief krijgt vorm via het Platform Voedseleducatie. Met dit platform wordt ingezet op de noodzaak dat toekomstige consumenten meer kennis en vaardigheden hebben om onderbouwde, gezonde en duurzame keuzes te maken voor hun voedsel én de dringende behoefte om de instroom van leerlingen in de AgriFoodsector te vergroten.


27 van 33

Wageningen UR

1.9

For quality of life

Internationaal

AF12030

Potatogap China

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Potato-GAP-China.htm Om de export van Nederlandse technologie, machines en werktuigen te stimuleren is het van groot belang de meerwaarde aan te tonen aan Chinese bedrijfsleven (aardappeltelers, verwerkende industrie, retailers) en Chinese kennisinstellingen. Op onderdelen is kennisontwikkeling nodig om technieken (aardappelteelt, irrigatie, aantasting door ziekten en plagen, aardappelbewaring), adviessystemen, early warning systemen voor bestrijding van Phytophthora infestans en voor Water management af te stemmen op de Chinese situatie. Doelgroepen: aardappelproducenten, verwerkende industrie, kennisinstellingen in China, voorlichtingsorganisatie. Demonstraties op praktijkbedrijven en kennisverspreiding zijn kernactiviteiten. Innovatieopgave. Calibratie- en validatieonderzoek van teeltwijzen, teelten bewaringstechnieken, DSSsystemen, irrigatiesystemen en zo mogelijk aardappelrassen (waar Nederland een belang bij heeft) onder Chinese omstandigheden (klimaat en weer, bodem, management, kwaliteitseisen afnemers).

AF12047

Verzekerde groei Burundi Kenia

AF12226

Waardevermeerdering aardappelketen India

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Verzekerde-groei-ontwikkeling-van-een-innovatief-monitorings-enadviessysteem-voor-gewasverzekering-in-Burundi-en-Kenia.htm Boeren in ontwikkelingslanden bevinden zich vaak in een ‘poverty trap’; door weinig of geen financiële reserves kunnen ze zich geen risico-volle investeringen veroorloven, met als gevolg dat alle boeren in een bepaald gebied zich toeleggen op een zelfde vorm van gemengde landbouw. Dit systeem leidt tot lage, maar risico-arme opbrengsten. Echter, bij misoogsten of ziekten hebben de boeren geen beschikking over een financiële reserve en zakken zij verder in de ‘poverty trap’. Gewasverzekeringen kunnen hier als sociaal stelsel verandering in brengen door (een deel van) het financiële risico weg te nemen. Hiermee wordt de weg naar specialisatie en markttoegang van kleine boeren geopend. Echter, alleen een gewasverzekering is niet afdoende; de premies zijn vaak te hoog en de ontwikkeling naar een winstgevend bedrijf wordt niet gestimuleerd. Door gewasverzekeringen onder te brengen in een integrale aanpak van monitoring en advies wordt (landbouwkundige) ontwikkeling gestimuleerd in een risico-arme (financiële) omgeving. In dit project wordt gewerkt aan een monitorings- en adviessysteem voor gewasverzekeringen in Burundi en Kenia. Momenteel bestaan er afzonderlijke monitoringssystemen en adviessystemen voor kleinschalige landbouwsystemen die naast elkaar kunnen worden ingezet. Door het adviessysteem te koppelen aan het monitoringssysteem ontstaat een zelf-lerend systeem waarbij gebruikers (boeren) advies krijgen over betere toediening van water- en voedingsstoffen en geïnformeerd worden over hun financiële en agro-ecologische prestaties. Echter, om dit te realiseren is een voortraject nodig waarbinnen kennis wordt verworven over realistische oogstvoorspellingen in combinatie met productiefactoren. Derhalve bedragen de kennis- en innovatieopgaven:  Ontwikkeling van zelf-calibrerend adviessysteem, waarbij gehaalde resultaten worden teruggevoerd in het adviessysteem.  Koppeling van adviessysteem aan monitoringsysteem, zodat adviezen bedrijfsspecifiek zijn en rekening houden met lokale mogelijkheden, inclusief gebruikmaking van eigen productiemiddelen (bijv. compost) en maatregelen om (bedrijfsspecifieke) verliezen te verminderen.  Validatie van het systeem aan variërende omstandigheden ten gevolge van weer en financiële mogelijkheden.

http://www.wageningenur.nl/nl/show/Waarde-vermeerdering-in-de-aardappelketen-India-enEtiopie.htm De innovatie richt zich op het produceren van aardappelen als grondstof voor verse consumptie in (super)markten en als grondstof voor de verwerking én op het realiseren van verse en verwerkte producten in India en Ethiopië, landen met dezelfde uitdagingen en beide focus van NL beleid. Dit door gerichte inzet van Nederlandse kennis en materiaal door de hele keten van veredeling, pootgoedproductie, teelt, logistiek, verwerking tot distributie op het schap. Teelten richten zich op duurzaamheid met hogere productie van eindproduct per eenheid hulpbron (land, water, energie, mineraal, arbeid) en verminderde verliezen en daarbij bijdragen aan economische ontwikkeling en voedselzekerheid. Activiteiten en werkwijze zijn onder meer rassenproeven en –selectie, proeven en demo’s optimaliseren hulpbronnen, testen van beslissingsondersteunende systemen in de hele keten, marktverkenningen en tests en pilots voor verwerking (vers, frites, chips, bloem). Verbeterde technieken van teelt, bewaring, logistiek en verwerking worden kwantitatief doorgerekend om impact op nationale schaal te berekenen om te dienen als ex-ante beoordeling van ‘returns on investments’ Kennisdoorstroming wordt bereikt door het geven van gerichte cursussen. Producten: 

marktverkenningen voor consumptie van aardappel (vers en verwerkt) en verkenningen van de behoeften aan mechanisatie en logistieke rationalisatie in alle schakels van de keten


28 van 33

Wageningen UR

For quality of life



modelmatig onderbouwde scenario’s in plaats en tijd van opbrengst en consistentie van de aardappelgrondstof en risico’s voor kinken in de kabel qua hoeveelheid en kwaliteit  opgeleide opleiders (leer de leraren) van telers en technici in de verschillende aspecten van de keten (veredeling en rasselectie, pootgoedproductie, teelt, bewaring, verwerking en marketing  efficiëntere productiesystemen voor kleinschalige en meer grootschalige productie van zowel de grondstof als verwerking  (pilots van) verwerkingsketens met deelname van nationale en Nederlandse bedrijven en procesverbeteringen toegespitsts op de lokale situatie qua grondstof en consumentenwensen Het project komt voort en is gedegen voorbereid met de nodige missies met partners in de landen binnen de BOCI-initiatieven (BeleidsOndersteunend onderzoek binnen het Cluster Internationaal van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie) aangevraagd door de landbouwraden in Delhi (Henk van Duijn, A. van Veldhuizen) en Addis Abeba (G. Westenbrink, H van den Heuvel) speciaal gericht op een Topsectorproject en sluit nauw aan bij Meerjaren Strategische plannen van de beide ambassades.

AF14247

Sino-Dutch Dairy Development Center

http://www.wageningenur.nl/nl/project/SinoDutch-Dairy-Development-Centre.htm The objective of the Sino-Dutch Dairy Development Centre is to bring together, inspire and share knowledge among stakeholders in the Chinese dairy sector. At present, China’s dairy market is facing major challenges. China is experiencing a rapidly growing demand for dairy products, but has limited availability of arable land. At the same time, the focus of the dairy sector is shifting from quantity expansion to quality improvement and profitability increase. That is why it is key to improve milk yield and milk quality. Besides, food quality and food safety have become important priorities for the Chinese government. The Netherlands has over a century of experience in producing a large quantity of high quality milk on a limited area of farmland. The SDDDC is designed to share Dutch dairy expertise with Chinese experts and decision makers in order to improve production, safety and quality throughout the dairy chain in China. The SDDDC aims to  Improve the Grass to Glass dairy safety and quality in China according to the Triangle: Government, University and Companies.  Strengthen the long term academic collaboration between CAU and WUR  Gain recognition from relevant stakeholders for Dutch dairy safety and quality expertise and its contribution to the development of the Chinese dairy industry  Perform high-profile research in the field of dairy safety and quality throughout the dairy value chain (from Grass to Glass)  Seek support from relevant Ministries to ensure that research translates into the development of sound policies and regulation

AF14297

Romania – from 1 million up to 2.5 million tons of milk in 2020

Goal of the project is the development of a competitive dairy value chain in Romania. Characterised by professional family farms (50 – 150 dairy cows), a competitive cost price of milk, and ecological and economical sustainable farming practice. The milk quality reaches the international food safety standards. The base of this development is formed by the current 5,000 family farms with 20 – 150 dairy cows. These farms will be facilitated in this project to increase their production size and their management level. This will lead to a total increase in milk production of 1.5 million tonnes of milk on these farms in total.

AF14321 Fish silage, from waste to wealthy proteins for animal and fish feed production The project will develop and improve technology for quality fish silage production from fish processing byproducts of both marine and freshwater fish species in East Africa (EA). The implementation potential in African countries will be tested on a commercial scale and fish silage based feed materials will be developed and tested for the East African region. Fish silage production will be able to utilise fish wasted protein in a lower volume, at lower cost and in regions which are not suitable for energy-requiring fish meal production. Therefore the technology development and application strategy provides an excellent tool to make fish based protein sources available in Africa (which are now often of poor quality, costly, or not available). The project research will provide new insights in nutritional value of fish silage as a protein-rich ingredient in fish and animal feeds in different fish species and livestock animals in different farming environments. The project will improve the utilisation of fish silage production based on redefined technologies. The project will disseminate the research results and findings through a handbook of fish silage technology, flyers, public and/or peer-reviewed publications, workshops organisation in East Africa and other regions. The knowledge to be developed has a broad application worldwide in other countries.


29 van 33

Wageningen UR

AF14297

For quality of life

Algaelinkages

A new, integrated and sustainable Agrifood chain will be developed, using drain water from the Mexican greenhouse industry as a source for microalgae production that can be used as poultry feed to generate omega-3 enriched eggs. Future implementation of this Agrifood chain will decrease water scarcity problems and create sustainable feed and enriched, healthy eggs using Dutch knowledge and technology. In Mexico the greenhouse industry is expanding fast, giving rise to a huge amount of water that needs to be treated. Microalgae are a perfect solution to treat the generated drain water from the greenhouse industry using the remaining nutrients efficiently. This leads to clean water producing a valuable product at the same time. Microalgae are able to produce large amounts of oil containing essential omega-3 fatty acids. Addition of hese healthy fatty acids to chicken feed will both benefit the health of the chicken and the final human consumer of the enriched egg. Within this project full integration of all process steps in this complete agrifood chain will be performed obtaining long term field results on growing microalgae on greenhouse drain water. Dutch knowledge on microalgae cultivation, downstream processing and feed conversion rates and value for poultry will be implemented in the climatologically favourable Mexico where the need exists to alleviate problems regarding to drain water emission and water shortage. Moreover, the added value of microalgal based feed products for poultry with regard to increased health of the hens and their eggs will be confirmed. Two different microalgae pilot plants will be tested using greenhouse drain water at two different locations in central Mexico. The produced microalgal biomass will be used in the Netherlands to study efficient lipid extraction methods after which the extracted oil, the remaining protein fraction as well as the whole biomass will be tested as chicken feed. Both the effect on the health of the chicken as the conversion into omega-3 rich eggs will be determined. Finishing this project a sustainable process for feed production from microalgae on drain water is demonstrated at pilot scale. Oil extraction and biomass fractionation is improved and feed value and conversion rate of the biomass and the extracted components for poultry will be known. Ones proven successful and economically feasible the sustainable approach used in this project can be replicated in Mexico, the Netherlands and the rest of the world.


30 van 33

Wageningen UR

1.10

For quality of life

EU cofinanciering

Op dit moment lopen cofinancieringen vanuit Agri&Food DLO capaciteit voor de volgende EU projecten. Welke projecten daar in 2015 bijkomen moet nog beoordeeld worden.

1

Valorisatie reststromen

AF-EU-13003

SPLASH

AF-EU-13007

Fuel4Me

AF-EU-13008

S2BIOM

AF-EU-13009

BIOECOSIM

AF-EU-14003

RENESENG

AF-EU-14004

Drive4EU

AF-EU-14006

Miracles

AF-EU-14008

Open Bio

AF-EU-14018

Biorefine/innofer

AF-EU-15001

Biotrade 2020plus

AF-EU-15002

SIMWOOD

AF-EU-15007

COSMOS

AF-EU-15025

Admit biosuccinovate

AF-EU-15041

HYTIME

2

Resource efficiency

AF-EU-14015

FLINT

AF-EU-14014

ENREMILK

AF-EU-15021

RECARE

AF-EU-15035

SIGMA

AF-EU-15040

iSQAPER

4

Duurzame veehouderij

AF-EU-14001

Vmerge

AF-EU-14005

EDUFLUVAC

AF-EU-14009

EFFORT

AF-EU-14019

Feed-a-gene

AF-EU-15006

SAPHIR

AF-EU-15022

ZAPI

AF-EU-15029

AnimalChange

5

Ketens

AF-EU-13023

Smart Agrifood & Space

AF-EU-14013

DIVERSIFY

6

Gezondheid


31 van 33

Wageningen UR

For quality of life

AF-EU-15027

SUSFANS

8

Voedselveiligheid

AF-EU-15003

IMPARAS

7&9

Duurzame technologie

AF-EU-13015

Fusions

AF-EU-13027

Pick 'n Pack

AF-EU-14011

VALERIE

AF-EU-14021

2P2F SmartagriFood

AF-EU-15009

i3Food

AF-EU-15026

OrAqua

3 & 11

Internationaal

AF-EU-14012

AGRICISTRADE


32 van 33

Wageningen UR

For quality of life

Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen

2

Per onderzoekslijn uit TU is onderstaand een samenvatting gegeven van de daarin lopende PPSen.

2.1 Meer met Minder 2.1.1

Plantenveredeling en zaadtechnologie

H262

Breeding for abiotic stress tolerances (water saving potatoes)

H263

Genetic analysis pipeline for polyploids

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Droogtetolerante-aardappels.htm We are facing the challenge of securing food production for a growing population in a changing world. To meet this challenge we need to optimize food production according to the criteria set by this changing world. Crops and crop systems need to have high adaptability and plasticity to changes in the climate, and a more balanced use of resources is required that are essential for high yields but will not be unlimitedly available. These include nutrients like Nitrogen and Phosphorus, but most importantly fresh water. To achieve higher production with less arable land and less input, the water requirement of our crops needs to decrease without affecting yield. Both optimized management and crops that produce the same or higher yield with less water can help us reach this goal. Potato is a crop that is highly efficient in producing food from the nutrients and water that are provided. However, it only does so when enough water is available. Under suboptimal water availability potato is much less efficient. This project will provide tools for potato breeding in order to increase food production efficiency under limited water availability conditions. We will do this by combining the expertise of the potato breeding companies in field evaluation and crop growth with modern genomics and genetics techniques that have become available for potato in recent years. Evaluation of drought tolerance in different climatic regions will allow us to identify traits that specifically enhance yield with less water in one or several environments, and which traits contribute to drought tolerance under multiple environments. The evaluations will include quality aspects, as drought is known to affect quantity as well as quality of tuber yield. The evaluation under more controlled conditions in the greenhouse will enable us to more specifically determine which components contribute to yield under low water availability in potato. Linking field and controlled experiments validates these components fort their contribution to field production with less water, and will point out the mechanisms and traits that provide the breeding tools for successful improvement of potato yield with less water.

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Een-pijplijn-voor-genetische-analyses-in-polyploiden.htm Polyploïde gewassen zoals aardappel, prei, snij- en tuinrozen en chrysant hebben in de veredeling minder gebruik kunnen maken van de genetische en genomische tools die nu in hoog tempo beschikbaar komen. Polyploïdie – het hebben van meerdere genomen - leidt tot veel complexere overerving, wat, in combinatie met de grotere genoomgroottes, betekent dat veel hogere aantallen moleculaire merkers nodig zijn om genetische kaarten te maken. Met next generation sequencing is het nu mogelijk hoge aantallen SNP merkers te genereren terwijl tegelijkertijd met recent ontwikkelde SNP-arrays het mogelijk om deze hoge aantallen merkers te gebruiken. Hiermee kunnen nu de benodigde grote datasets aan genetische informatie worden gegenereerd. Het is daarom nu urgent om de benodigde gereedschappen voor genetische analyse in deze gewassen te ontwikkelen. Daarvoor is nieuwe methodologie nodig, en software voor efficiënte genetische kartering, QTL-analyse en haplotypering specifiek voor polyploïde gewassen. In dit project worden methodieken en generieke software ontwikkeld voor genetische analyse van polyploïde gewassen, gebruikmakend van SNP-datasets die deels beschikbaar zijn en deels gedurende het project ontwikkeld worden zodat voor een aantal verschillende gewassen met elk hun eigen karakteristieken mbt segregatie type en ploidy niveau de ontwikkelde methoden en software pipelines kunnen worden getest en gevalideerd. De te ontwikkelen methodiek zal breed toepasbaar worden voor zowel tetraploïde als hexaploïde landbouw-, groente- en siergewassen. Naar verwachting zal het project daarom een grote uitstraling hebben op merker-gestuurde veredeling in polyploiden. Daarmee zal het een belangrijke impuls zijn voor het realiseren van de doelen geformuleerd in ‘Duurzame en veilige productie’, ‘Gezonde voeding’, en ‘Voedselzekerheid in mondiaal perspectief’ door middel van merker- gestuurde veredeling met de meest moderne tools.

H279

Sequon - Sequencing van het uitengenoom

http://www.wageningenur.nl/nl/project/SEQUON-Sequencing-the-Onion-Genome.htm To meet the need to produce food for an increasing world population, production levels of food must increase while using less land and inputs such as water, nutrients and pesticides. Onion is an important crop worldwide. For the Netherlands, onion has a high economic value as 90% of the onion bulbs produced in the Netherlands are exported. Dutch breeding companies not only breed onions for the Netherlands and the rest


33 van 33

Wageningen UR

For quality of life

of Europe, but also for the United States, South America, Asia and Australia. In terms of global production value, onion ranks second after tomato. In terms of genetics and genomics, knowledge on the onion genome is scarce compared to tomato. The tomato genome is fully sequenced, whereas little is known about the onion genome. This is partly due to the huge size of the onion genome, which is about 18 times larger than the tomato genome. Sequence information is extremely valuable for the identification of genes associated with important traits such as disease resistance and for understanding the underlying mechanisms. The availability of the onion genome will speed up onion breeding and lead to several innovations.

1308-074 pests pm

High throughput phenotyping plant resistance to sucking insect

1309-009 pm

Haplotype Atlas of Potato

1309-011 Innovation accelerator genetic variation in Brassica oleracea pm 1309-022 Non-invasive phenotyping of postharvest quality traits in tomato and strawberry pm 1310-027

Estimating the effect of oxygen on seed storage

http://www.narcis.nl/research/RecordID/OND1356711 Seeds are the main tools through which seed companies market their varieties. Many efforts are spent in obtaining a high seed quality. As seed are living organisms, they age during storage, resulting in reduced quality. The rate of ageing varies between crops and is faster upon storage at high moisture levels and temperatures. Seed companies store the horticultural seeds in climate controlled warehouses where humidity is low. Nevertheless, for some crops viability can decline within a few years of storage, or even earlier - this holds especially for primed seeds. Most, if not all damage accumulating during seed storage is related to oxidation (membranes, proteins, DNA, and RNA). In dry conditions, where enzyme activity is absent, seeds have no ability to repair this damage. Reducing damage induction relies therefore on storage conditions that reduce the rate of oxidation. The shelf life of seeds in relation to temperature and their moisture content has been studied for several crops and the rate of viability loss has been described in a seed viability equation by Ellis and Roberts in 1980. The equation tells that a decrease in seed moisture level with 1%, or a 5 °C lower storage temperature will roughly double the time seeds can be stored. In recent years it has been shown that low oxygen storage might provide economic alternatives for storage and shipping of seeds. This can especially be interesting for seed companies and genebanks. Knowledge on the quantitative effect of oxygen will enable seed companies to predict the effect of alterations in the storage conditions and aid to calculate the economic costs and benefits of these alterations and lead to significant benefits for commercial applications.

1310-035

Begonia voor genetische analyses in polyploiden

Polyploïde gewassen zoals aardappel, prei, rozen, chrysanten en begonia hebben in de veredeling minder gebruik kunnen maken van de genetische en genomische tools die nu in hoog tempo beschikbaar komen. Polyploïdie – het hebben van meerdere genomen - leidt tot veel complexere overerving, wat, in combinatie met de grotere genoomgroottes, betekent dat veel hogere aantallen moleculaire merkers nodig zijn om genetische kaarten te maken. Met next generation sequencing is het nu mogelijk hoge aantallen SNP merkers te genereren terwijl tegelijkertijd met recent ontwikkelde SNP-arrays het mogelijk om deze hoge aantallen merkers te gebruiken. Hiermee kunnen nu de benodigde grote datasets aan genetische informatie worden gegenereerd. Het is daarom nu urgent om de benodigde gereedschappen voor genetische analyse in deze gewassen te ontwikkelen. Daarvoor is nieuwe methodologie nodig, en software voor efficiënte genetische kartering, QTL-analyse en haplotypering specifiek voor polyploïde gewassen. In dit project worden methodieken en generieke software ontwikkeld voor genetische analyse van polyploïde gewassen, gebruikmakend van SNP-datasets die deels beschikbaar zijn en deels gedurende het project ontwikkeld worden zodat voor een aantal verschillende gewassen met elk hun eigen karakteristieken mbt segregatie type en ploidy niveau de ontwikkelde methoden en software pipelines kunnen worden getest en gevalideerd. De te ontwikkelen methodiek zal breed toepasbaar worden voor zowel tetraploïde als hexaploïde landbouw-, groente- en siergewassen. Naar verwachting zal het project daarom een grote uitstraling hebben op merker-gestuurde veredeling in polyploiden. Daarmee zal het een belangrijke impuls zijn voor het realiseren van de doelen geformuleerd in ‘Duurzame en veilige productie’, ‘Gezonde voeding’, en ‘Voedselzekerheid in mondiaal perspectief’ door middel van merker-gestuurde veredeling met de meest


34 van 33

Wageningen UR

For quality of life

moderne tools. Voorstel betreft een aanzienlijke uitbreiding van de rol van Syngenta in het project door het aanleveren van specifieke data in begonia die het uitwerken en valideren van methoden voor genetische analyse mogelijk maken op aspecten waarvoor nog niet binnen het project was voorzien. Begonia heeft als onderzoeksgewas tov de al aanwezige onderzoeksgewassen het voordeel dat in de veredeling zowel heterozygote tetraploide lijnen worden gebruikt als inteeltlijnen die tot F8 worden ingeteeld. Met name in de vergelijking tussen verwachte homozygotering bij inteelt in polyploiden en werkelijke inteelt, validatie van SNP haplotypen in chromosoom segmenten, validatie van QTL gebieden in inteeltlijnen, mogelijkheden van dubbele reductie in de versnelling van selectie op eigenschappen en mogelijke overgangen van random paring naar meer preferentiële paring bij inteelt, zijn wel in begonia te bestuderen en niet zozeer in de andere gewassen die al in het project zitten. Regio’s met belangrijke morfologische eigenschappen die in het kwekersrecht uniform moeten zijn voor zaadvermeerderde rassen zijn uit inteeltlijnen te identificeren. Daarbij zijn de te bestuderen eigenschappen (vroege bloei inductie bij lage temperatuur, bladkleur en bloemkleur) voor siergewassen heel relevante eigenschappen die ook vanuit het oogpunt van ontwikkelingsbiologie interessant zijn en waar koppelingen te leggen zijn met genomische informatie uit andere soorten. Voor deze eigenschappen zijn de effecten van alleldosis op phenotype nauwkeurig te bepalen omdat het aantal verschillende allelen aanwezig in een genotype kan worden beperkt en verschillende combinaties kunnen worden onderzocht.

1310-067 Improvement of the quality of tissue cultured plants by fixing problems related to an inadequate water balance Weefselkweek van planten wordt op grote schaal gebruikt voor vegetatieve vermeerdering, veredeling en ziekte-vrij maken van plantmateriaal.Het is een onmisbare techniek geworden in moderne landen tuinbouw. Het huidige voorstel is gericht op vermeerdering, maar de uitkomsten zijn ook zeer relevant voor de andere toepassingen. Veel gewassen (vooral sier- en houtige gewassen, maar ook voedselgewassen zoals aardappel, cassave en banaan) worden uitsluitend vegetatief vermeerderd. Vegetatieve vermeerdering via weefselkweek is veel sneller en zorgt voor plantjes die veel sterker zijn en vrij van ziekten. Tegelijkertijd is er nog zeker ruimte voor verbetering van de kwaliteit en veel gewassen of variëteiten kennen nog een hoge mate van recalcitrantie, wat een belemmering vormt voor toepassing van de techniek in dat gewas of die variëteit. Deze problemen zijn in het weefselkweekonderzoek tot nu toe alleen aangepakt op gewas- of protocolniveau (trial and error); de onderliggende mechanismen zijn nauwelijks onderzocht. Vandaar de geringe vooruitgang die er de laatste jaren is geboekt. De problemen in weefselkweek worden waarschijnlijk voor een groot deel veroorzaakt door stress die gepaard gaat met de weefselkweekcondities. De condities zijn zeer afwijkend van de normale condities in vel dof kas, waar de planten evolutionair aan zijn aangepast. Afwijkend is met name de extreem hoge relatieve luchtvochtigheid (dichtbij de 100%) bij in vitro kweek. In een eerder samenwerkingsproject gefinancierd door TTI-GG zijn twee tegengestelde effecten van die hoge luchtvochtigheid bestudeerd, te weten 1) hyperhydriciteit (HH), een fysiologische gesteldheid die onder in vitro omstandigheden kan voorkomen en gekenmerkt wordt door een overmaat van water in het weefsel van de plant en 2) droogtestress bij acclimatisering, d.w.z. overbrengen vanuit de weefselkweek naar aarde in een kas.

1310-071

novel pest resistance in tomato

Tomatoes suffer from a wide range of pests including insects like whiteflies, aphids, thrips, caterpillars, and also spider mites. Some are specialists others generalists and representing different feeding guilds. They cause direct damage through feeding, but often the greatest harm is done by the viruses they transmit. In greenhouse cultivation most pest insects can be controlled biologically by natural enemies, e.g. predators and parasitoids that are released in the greenhouse. In the open field the effect of biological control is not sufficient to remain below the damage threshold and insecticides are used frequently. Some of the insects are difficult to control with insecticides and they develop resistance to the insecticides very quickly. In addition, several of the insecticides are hazardous to the environment, which also urges for alternative solutions to the insect problem. The best strategy is to prevent the problems occurring using resistant varieties.

1406-039

International Lactuca Genomics Consortium (IGLC)

The overall aim of the International Lactuca Genomics Consortium (ILGC) is to elucidate the genetic Information underlying economically important traits in cultivated lettuce (Lactuca) and related wild species. This will be accomplished by 1) de novo genome sequencing of two wild relatives (L. saligna and L. virosa) to complement genome data of L. sativa and L. serriola and 2) using genome data to create an exome capture array to assess genetic variation of 500 accessions of wild species and crop accessions from CGN collection.

1406-056 An integrated genomics and effectoromics impulse for potato wart resistance management and breeding Potato production is affected by many different diseases for which resistance breeding is the preferred management strategy. This is in particular the case for wart disease which has a quarantine status. Potato


35 van 33

Wageningen UR

For quality of life

wart disease is caused by the soil borne obligate parasitic fungus Synchytrium endobioticum and its quarantine management strongly relies on potato varieties with race specific resistance. Generally, race specific resistance is governed by specific recognition of pathogen derived molecules (AVR effectors) through plant derived receptors, encoded by resistance (R) genes resulting in effector triggered immunity. Except for race 1, S. endobioticum races seem to be complex and the matching resistance is polygenic, governed by multiple AVR effectors. Until this date, the race typing methods depend on time consuming and labour intensive bioassays which are scored visually. Also, results are often ambiguous with recorded differences in outcomes between different research institutes. Moreover, the potential emergence of new pathogen races, which overcome the currently deployed resistances is a continuously lurking threat.

1409-004 Pm

Discovery toolkit for small-TNAs relevant to plant breeding

1409-006

Zaadfysiologie bij intermediaire vochtgehalten

Vanuit de levensmiddelen technologie is bekend dat bij de processen afhankelijk zijn van het vochtgehalte en dat boven bepaalde vochtgehalten enzymactiviteiten plaats vinden. Bij zaden wordt veel onderzoek aan processen tijdens kieming of priming. Er is echter nauwelijks of niets bekend van processen bij intermediaire vochtgehalten, zoals die bijvoorbeeld optreden bij coating of pilleren van zaden. Uit onderzoek van WUR en ervaringen bij zaadbedrijven blijkt dat er daarbij wel degelijk fysiologische veranderingen optreden en die ook kunnen leiden tot een verhoogde stress tolerantie van de zaden. Het is een fundamentele vraag welke fysiologische processen in levende zaden optreden, in relatie tot het vochtgehalte en het effect daarvan op de stress tolerantie van de zaden en daarmee de opkomst van het gewas op het veld. Dit betreft fundamenteel onderzoek met in potentie vele mogelijkheden voor toepassing. Echter, omdat er nog zo weinig bekend is, is het een risicovol project voor een PhD studie. Het project moet ook de perspectieven voor dat laatste onderzoeken.

1409-019 Breeding in overdrive, life cycle shortening by omitting vernalization requirement De tuinbouwsector is van grote waarde voor de Nederlandse economie en de bijbehorende veredelingsbedrijven zijn wereldwijd marktleider als producent van groentezaden. Voordat een nieuwe variëteit van een gewas op de markt komt is daar een lang proces van veredeling aan vooraf gegaan door de vele kruisingen, en zodoende generaties, die nodig zijn om de juiste eigenschappen bij elkaar te brengen. Dit kan wel 5-15 jaar duren en bij sommige gewassen (bijvoorbeeld bomen) nog veel langer. Veel (twee-jarige) gewassen hebben koude in de winter nodig om te kunnen bloeien (vernalisatie) waardoor de veredeling van deze gewassen zeer veel tijd kost. Niettemin is de vernalisatie response voor gewassen zoals kool, ui, suikerbiet etc. voordelig vanwege een verhoogde opbrengst door de verlengde vegetatieve fase. Het zou daarom ideaal zijn als deze vernalisatie behoefte tijdelijk kan worden uitgezet zonder gebruik te maken van genetische modificatie, zodat de plant alleen versneld gaat bloeien tijdens de veredeling. Op deze manier zou de veredeling kunnen worden versneld zonder negatieve gevolgen voor de opbrengst. Om dit te bereiken gaan wij in grote collecties van chemische stoffen op zoek naar die stoffen die de bloei van gewassen kunnen induceren. Op deze manier kan de veredeling van vernalisatie afhankelijke gewassen aanzienlijk worden verkort waardoor veredelaars sneller kunnen inspelen op de wensen van teler en consument, terwijl de voordelen van een lange groeiperiode tijdens de productie gehandhaafd blijven. Niet alleen voor twee-jarige gewassen, maar ook voor een-jarige gewassen kan een verkorting van de levenscyclus het op de markt brengen van nieuwe rassen sterk versnellen.

1409-024 Een nieuw 'lead-discovery' platform voor de ontwikkeling van breedwerkende, R gen-onafhankelijk resistentie tegen wortelknobbelaaltjes in tomaat Pm 1409-025

High throughput phenotyping tomato flavour

Taste (via the tongue) and aroma (ortho- and retronasally via the nose) jointly make up the flavour of a product, and in the breeding of vegetables and fruits this plays an increasingly important role. It is difficult, however, for breeders to determine objectively the flavour differences in a crossing population, in the available short time frame, and with just a few fruits for analysis. For test panels it is hard to rank more than 10 varieties objectively and reproducibly in relation to complex sensory attributes, and alternatively metabolite data are laborious to obtain and usually without a known relationship to flavour. What is missing is


36 van 33

Wageningen UR

For quality of life

information which metabolites are recognized by taste and olfactory receptors, how they interact, at which threshold, and with which dynamic characteristics in the food matrix. Fingerprints of triggered human taste and olfactory receptors in response to food samples are expected to provide a much more direct link to perceived flavour differences without a need to know the composition. There is a need therefore for the development of tools that exploit receptor assays for “High throughput phenotyping flavor” of vegetables and fruits.

1409-026 Identification of genes in tomato and other crops for resistance or susceptibility to Verticillium wilt Pm 1409-036 Pm

Geminivirussen

1409-045

Mechanism of thrips resistance in Capsicum

Thrips are among the major pests worldwide. They are tiny insects that can cause extensive damage to our crops. Thrips puncture plant cells and feed on the content, causing silvering of the leaves. More importantly, they can transmit viruses that can destroy a complete crop in a matter of weeks. Thrips are invasive species with a high reproduction rate that can spread rapidly over a large area. Several thrips species have a worldwide distribution. Pepper (hot and sweet) is one of the most important vegetable crops that suffer from thrips, both in the field and in greenhouse cultivation. Estimates of yield loss caused by thrips range from 23 – 74%. Thrips are also difficult to control because of their cryptic habit, the larvae hide in closed buds and pupate in soil. This makes them difficult to reach by pesticide sprays, which limits their effectiveness. Thrips also develop resistance to insecticides rapidly and insecticides are causing environmental concerns. Biological control of thrips in pepper is used, but has its own problems, as does the use of certain management practices to reduce the thrips problem in pepper. An alternative is host plant resistance to thrips, which may be implemented in an integrated pest management approach. Recently we have discovered an effective source of resistance against thrips in pepper and shown that the resistance was based on inhibition of larval development. A single QTL for larval development and thrips damage was found in an F2 population. Some metabolites correlated to the resistance were also identified. Whether these metabolites are causing the inhibition of larval development is unknown, as are the genes underlying the resistant trait.

2.1.2

Duurzame productiesystemen

H153

Glastuinbouw waterproof

1310-005

Precisietechnologie tuinbouw

http://www.glastuinbouwwaterproof.nl/ De Glastuinbouw streeft naar een steeds duurzamere bedrijfsvoering waarbij efficiënt en effectief omgegaan wordt met alle productiemiddelen voor een zo hoog mogelijk teeltrendement met zo min mogelijk milieubelasting. Het uiteindelijke doel van de PPS Glastuinbouw Waterproof is om te komen tot een nulemissie van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar water in 2027. De komende jaren werken de betrokkenen hiertoe aan het creëren van innovatieve (teelt) technische oplossingen, implementatie aan de hand van diverse communicatie- en demonstratietrajecten en monitoring van de effecten. Het voorkomen van emissies en daarmee ook het beperken van de teruggang van biodiversiteit moet mede leidend worden in de bedrijfsvoering van ondernemers. De sector behoudt hiermee haar ‘license to produce’. De bedekte teelten moeten blijvend over goed (giet)water kunnen beschikken, er wordt efficiënt met water omgegaan en de emissie van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen wordt zoveel mogelijk beperkt. Hiervoor is tevens een goede ruimtelijke ordening in de bodem nodig. Met de uitkomsten uit het programma is het ook mogelijk om in te spelen op klimaatverandering.

Binnen de tuinbouw vinden veel handelingen handmatig plaats. Hier zijn hoge arbeidskosten mee gemoeid. Robotsystemen worden steeds goedkoper en kunnen steeds meer. Robots leveren een reproduceerbaar resultaat waardoor er mogelijkheden zijn om processen continue te verbeteren. Daarnaast worden tuinbouwproductiesystemen steeds complexer. Intelligente (smart) productiesystemen ondersteunen een effectieve en efficiënte besturing. Betere kwaliteit, veilig voedsel, efficiënter geproduceerd, vermindering van het gebruik van bestrijdingsmiddelen, mineralen en afval en een beter arbeidsklimaat zijn maatschappelijke voordelen van robotisering en meer intelligente teelt. Doel van dit programma is de ontwikkeling van geavanceerde productiesystemen gericht op het autonoom


37 van 33

Wageningen UR

For quality of life

navigeren binnen tuinbouwproductie omgevingen en het geavanceerde verwerken van tuinbouwproducten met “beyond the state of the art” sensorsystemen en robots.

1310-016 pm

Innovatieslag groeisubstraat tuinbouwketen

1310-300 Pm

Development of Greenhouse structural design

1406-043

Beïnvloeding van wortelontwikkeling door biostimulanten

Er zijn nu veel biologische producten op de markt waarvan geclaimd wordt dat ze een effect hebben op de plantengroei, weerbaarheid en stresstolerantie. Onderbouwing van deze claims door de producenten is vaak summier. Onderliggende werkingsmechanismen zijn veelal onduidelijk. Het voorgestelde onderzoeksinitiatief richt zich op biostimulanten die de wortelgroei, wortelontwikkeling en functionaliteit beïnvloeden. Het primaire doel van dit project is het ontwikkelen van een kennismodel voor wortelontwikkeling. We willen een beter begrip krijgen van de wortelontwikkeling en sturing daarvan door biostimulantendie de wortelgroei beïnvloeden. Hiermee willen we een wetenschappelijk verantwoorde validatie-methode voor biostimulanten ontwikkelen, waarmee we de toepassing van deze middelen, onder verschillende condities, mechanistisch kunnen onderbouwen, met inachtneming van de commerciële toepasbaarheid. Voorgesteld onderzoek wordt gefaseerd uitgevoerd als fundamenteel onderzoek in fase 1 (jaren 1 en 2), afgesloten met een beslismoment en een workshop en voortgezet als industrieel onderzoek in fase 2 (jaren 3 en 4). Fase 1 is onderverdeeld in twee werkpakketten waarbij toepasbaar maken van XRT voor wortelonderzoek en verdere aanpassing in high-throughput, time lapse metingen en beeldverwerking wordt uitgevoerd binnen wp1. In wp2 zal er, o.a. door transcriptomics, een selectie van specifieke diagnostische (moleculaire) merkers worden gezocht, welke door de activiteit van biostimulanten worden geactiveerd. In wp3 worden effecten onderzocht van biostimulanten op groeibevordering en weerbaarheid onder andere van planten opgekweekt onder stress. Dit levert belangrijke kennis op voor het kennismodel over de rol van wortelontwikkeling in weerbaarheid tegen stress van planten. In wp4 wordt dit verder uitgebouwd tot een validatiemethode voor de effecten van bestaande en nieuwe (geselecteerd op basis van kennis uit fase 1 onderzoek) biostimulanten op groeibevordering en genexpressie van planten opgekweekt onder (semipraktijkomstandigheden. Dit project levert 1) een kennismodel op over de mate waarop beïnvloeding van de wortelgroei, ontwikkeling en functionaliteit invloed hebben op ontwikkeling en opbrengsten van bovengrondse (oogstbare) delen van de planten en 2) een nieuwe (open) standaard methodiek voor het non-destructief en in vivo visualiseren en analyseren van wortelgroei. Op basis van deze producten kunnen bedrijven biostimulanten valideren en een nieuwe generatie van biostimulanten ontwikkelen, gebaseerd op beïnvloeding van wortelgroei, ontwikkeling en functionaliteit. De economische en maatschappelijke waarden van dit project zijn duurzamere teelten met hogere opbrengsten waardoor de concurrentiepositie van Nederlandse telers wordt verbeterd en waarbij de hoeveelheid milieubelastende middelen, zoals pesticiden en meststoffen, kunnen worden verminderd. De wetenschappelijke waarde is kennis over het effect van wortelgroei en abiotische en microbiële interacties op groei en ontwikkeling van de gehele plant.

1409-060 Ontwikkeling en test van een innovatieve methodiek voor mechanische aspergeoogst op basis van ondergrondse detectie van aspergestengels Witte asperges voor de verse consumptie worden voornamelijk met de hand gerooid. Dat is zwaar werk waarvoor het steeds lastiger wordt om werknemers te vinden. Bovendien maken arbeidskosten een belangrijk deel uit van de totale productiekosten van witte asperges. Om de concurrentiekracht te versterken en de continuïteit van de teelt op de lange termijn veilig te stellen, is er behoefte aan een betrouwbare gemechaniseerd oogsttechniek die bovendien de kwaliteit van het product niet negatief beïnvloedt. De bedrijven in dit consortium hebben een concept ontwikkeld gebaseerd op ondergrondse detectie van aspergestengels met radar, waarmee volledig gerobotiseerd asperges geoogst kunnen worden. In een separaat project ontwikkelen de bedrijven de technologie in samenwerking met belangrijke technologie, motion control en robotica bedrijven en in dit TKI project beogen de bedrijven de technologie data te verzamelen die hen in staat zal stellen de technologie stapsgewijs te ontwikkelen tot een werkend prototype. In het TKI project zal vooral gekeken worden naar de interactie met het gewas waarbij oogst, kwaliteit en ook de interactie met teeltomstandigheden (rughoogte en plastic afdekking) onderzocht worden zodat uiteindelijk een innovatie ontstaat die de witte aspergeteelt in staat stelt zich concurrentiekrachtig verder te ontwikkelen. Als bonus zal deze Nederlandse vinding ook zijn toepassing vinden in het buitenland, te beginnen in Europa.


38 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1409-146 Bodemvochtgehalte Sensoren voor Emissie Management in Grondteelten De Glastuinbouw streeft naar een duurzamere bedrijfsvoering waarbij efficiënt en effectief omgegaan wordt met productiemiddelen voor een hoog teeltrendement met zo min mogelijk milieubelasting. Bij het gewas amaryllis wordt nog weinig drainwater hergebruikt vanwege sterke vermoedens van groeiremmende stoffen in het drainwater. Op verzoek van de amaryllistelers is onderzoek gestart naar een behandeling van drainwater om het wel geschikt te maken voor hergebruik. Het is uitdrukkelijke wens van de amaryllistelers dit onderzoek nog een jaar voort te zetten omdat de bollen meerdere jaren achter elkaar in productie moeten blijven en na het rooien ook geschikt moeten blijven voor hergebruik in vervolgteelten zoals algemeen gangbaar is in de huidige snij-amaryllisteelt. Er wordt ook een verkenning uitgevoerd naar de samenstelling en hergebruikmogelijkheden van het spoelwater na het doorspoelen van het substraat na het stomen bij driejaarlijkse teeltwisseling. Daarnaast worden experimentele groeiversterkers en biologische gewasbeschermingsmiddelen toegepast (tegen trips en narcismijt) om de emissie van chemische middelen te verminderen.

2.1.3

Biobased economy

1310-032

Schimmels in de Biobased Economy

Biomassa die niet gebruikt wordt voor voedsel is een goede bron voor energie (biogas en bioethanol), fijnchemicaliën en kan zelf worden opgewaardeerd tot diervoeding. Voorbeelden van dit type biomassa zijn organische reststromen uit de agrarische sector, snoeiafval, bermmaaisel, afgewerkte champignoncompost maar ook gewassen die speciaal voor dat doel geteeld kunnen worden op marginale gronden (zoals Miscanthus). Deze lignocellulose rijke materialen worden nu meestal chemisch voorbehandeld om de lignine te verwijderen. Deze lignine is erg complex en schermt voor een deel de cellulose/hemicellulose af. De chemische verwijdering is duur, genereert vaak weer nieuwe afvalstromen en bij het proces worden stoffen gevormd die de fermentatie van suikers tot energie remmen. Witrot-schimmels zijn specialisten in het afbreken van lignine. Dit doen ze om bij de cellulose/hemicellulose te kunnen komen. Veel van deze schimmels breken selectief lignine af tijdens de vegetatieve groei en verbruiken dan de cellulose om snel paddenstoelen te kunnen maken.

1406-061 Optimalisatie groei en productie van anti-obesitas gewas Dioscorea Pm 1409-039 pm

Nieuwe gewassen voor Voeding en Farma

1409-071 tuinbouw

New business met groene & hoogwaardige plantenstoffen uit de

De tuinbouw heeft de ambitie om biobased business in de tuinbouw tot ontwikkeling te brengen. Concreet gaat dit over het creëren van en inspelen op vraag vanuit nieuwe afzetmarkten in farmacie, cosmetica, food & feed, (agro)chemie, materialen en energie naar plantenstoffen en plantenextracten. De tuinbouw wil daarmee nieuwe duurzame verdiencapaciteit realiseren op basis van plantenstoffen in:  zijstromen / reststromen  specifiek voor dit doel geteelde (nieuwe) gewassen; de plant / boom als producent van groene hoogwaardige grondstoffen  een gegarandeerde (hoge) concentratie (met aantoonbare functionaliteit) in topkwaliteit groenten, planten, bomen, paddenstoelen, bollen en bloemen (hierna steeds aan te duiden onder de verzamelnamen ‘tuinbouw’en ‘planten’).

2.1.4 H300

Energie Energie en CO2

Het Programma Energie en CO2 richt zich op een urgent maatschappelijk vraagstuk: Fossiele energie wordt schaarser en duurder, de consument wil duurzaamheid, de klimaatverandering vereist stappen. De tuinbouwsector zal hierop moeten inspelen en kan al doende een goede bijdrage leveren een het oplossen van dit maatschappelijke vraagstuk. In dit programma wordt daar invulling en uitwerking aan gegeven, vanuit stevige doelstellingen en langs de logische lijnen van de Trias Energetica (energiebesparing;


39 van 33

Wageningen UR

For quality of life

hernieuwbare energie; efficiënt fossiel). Het programma heeft stevig draagvlak in de betrokken tuinbouwsectoren en wordt voor en door ondernemers gerund, in een programmatische aanpak (jaarcyclus van jaarplan, meerdere project calls per jaar, voortgangsanalyse). In deze aanvraag wordt het PPS Energie en CO2 integraal beschreven, dus niet alleen het DLO-deel vanuit het budget vanuit TKI. Dit is gedaan om het totaalbeeld te geven van het programma Energie en CO2.

1409-043 principle

De Winterlichtkas-ontwerpen, ontwikkelen en aantonen proof of

Ontwerp en ontwikkeling van “De Winterlichtkas”, een kasconcept waarin de hoeveelheid licht die in de kas ter beschikking staat voor het gewas geoptimaliseerd is. Het nieuwe kasconcept bestaat uit een aantal innovaties ten aanzien van de eigenschappen van het kasdekmateriaal (voor licht met kleine hoeken van inval geoptimaliseerd glas met diffuse eigenschappen) in interactie met het kasdek (vorm, helling en oriëntatie van het dek) en kasstructuur om de overall opbrengst van het natuurlijke winterlicht in de periode oktober- maart voor het gewas met meer dan 10% te kunnen verbeteren. In deze kas staat een aan het winterlicht aangepast groenten gewas dat door de nieuwe structuur en het nieuwe teeltconcept ten minste 10% efficiënter omgaat met het beschikbare natuurlijke winterlicht.

2.1.5

Plantgezondheid

H298

Het nieuwe doen in Plantgezondheid

De grondslag voor deze PPS Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid is de Co-innovatie Agenda Plantgezondheid 2012 – 2027 voor de Topsectoren Tuinbouw & Uitgangsmateriaal en Agro & Food. Dit is een strategische onderzoekagenda opgesteld binnen een samenwerkingsverband van overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven in de landen tuinbouw. De Co-innovatie Agenda Plantgezondheid richt zich op alle sectoren in de landen tuinbouw. Ondanks de verschillen per sector wordt een duidelijke meerwaarde gecreëerd door de intersectorale aanpak. De co-innovatie agenda Plantgezondheid is gericht op trendbreuken en baanbrekende innovaties en doet dat vanuit de context van vandaag. De aanpak van plantgezondheid wordt integraal bekeken vanuit de plant, het gewas, het bedrijf en vanuit de keten. Het gaat hierbij om zowel quarantaine (Q) als kwaliteit (K) organismen. Er is dus een duidelijke interactie met fytosanitaire vraagstukken gericht op ziekten, plagen en onkruiden. Richting 2027 moeten hiermee de structurele problemen zijn opgelost en robuuste weerbare systemen zorgen voor een duurzame productie en weerbaarheid door de keten heen. Robuuste weerbare systemen zijn systemen die zo veel mogelijk uitgaan van natuurlijk evenwicht, minimale externe inputs, minimale ongewenste outputs, optimale kringlopen en benutting van het zelfregulerend vermogen van het systeem. De robuuste weerbaarheid mag niet ten koste gaan van de productie en het bedrijfseconomische rendement. Daarvan uitgaande is een aantal belangrijke kennislijnen benoemd. Naast onderzoek op de kennislijnen is interactie tussen deze lijnen en integratie van de resultaten cruciaal voor het ontwikkelen van succesvolle robuuste weerbare systemen, met handelingsperspectief voor de agrarische ondernemer: systeemintegratie. Om hiertoe te komen is een integrale aanpak van de kennislijnen 1. Weerbaar gewas, 2. Weerbare systemen (weerbare bodem/substraat/water en ecosystemen), 3. Slimme en innovatieve technologieën (o.a. detectieen verfijnde toedieningstechnieken) en 4. Aanvullend een effectief duurzaam (biologisch en chemisch) middelen- en maatregelenpakket, noodzakelijk. Gezamenlijk zorgen zij voor (5) een vernieuwde integrale aanpak: Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid. Binnen dit programma wordt via de diverse actielijnen gewerkt aan het ontwikkelen en implementeren van robuuste weerbare systemen die zorgen voor een duurzame productie en weerbaarheid door de keten heen. Er is een doorlopende integratie van fundamenteel onderzoek tot en met valorisatie. Door de fundamentele strategische en sector overstijgende aanpak van bepaalde problemen zijn onderzoeksuitkomsten vertaalbaar naar meerdere sectoren en gewassen. Waar nodig wordt vanuit een gewas- of sectorspecifieke aanpak gewerkt. Binnen het programma wordt enerzijds een nieuw concept in denken en Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid opgeleverd. Dit is een vernieuwde integrale aanpak van plantgezondheid op zowel gewas, bedrijfs- en op ketenniveau waarmee Nederland op wereldschaal concurrerend kan blijven en voorloper wordt in kennisontwikkeling. Anderzijds worden diverse producten opgeleverd van nieuwe methodieken en toepassingen tot concrete technieken en systemen. Er wordt vanuit deze PPS Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid nauw samengewerkt en afgestemd met de activiteiten binnen PPS Glastuinbouw Waterproof (T&U nr 153), PPS Teelt de grond uit (T&U nr 159), PPS Duurzame sierteelt ketens (T&U nr 239), PPS Fytosanitair robuuste ketens (T&U nr 297) en PPS-en Uitgangsmateriaal. Ook is er afstemming met de PPS Bodem (A&F). Bodemweerbaarheid behoort tot de PPS Bodem, kennis over bodemziekten- en plagen behoren onder de PPS Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid

1310-017

Duurzame bladluisbeheersing in vruchtgroenten onder glas

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Duurzame-luizenbeheersing-in-biologische-glasteelten.htm


40 van 33

Wageningen UR

For quality of life

Bladluizen vormen een van de grootste knelpunten in de biologische teelt van vruchtgroenten onder glas. Vooral paprika en aubergine zijn erg gevoelig en de biologische bestrijding is extreem duur en schiet vaak tekort. Telers geven aan dat het economisch haast niet verantwoord is om biologische paprika’s te telen vanwege de risico’s dat het gewas ten onder gaat aan bladluizen. Meer onderzoek is nodig om een robuust en betaalbaar bestrijdingssysteem voor bladluis te ontwikkelen. Het onderzoek is niet alleen voor de biologische sector maar ook voor de gangbare telers van groot belang. De gangbare telers zijn nu nog sterk afhankelijk van het chemische middel pymetrozine. Dit middel staat onder grote druk vanwege overschrijdingen in het oppervlaktewater (Tolman 2010, Waterkwaliteit glastuinbouwgebied Delfland 2005-2009). Bovendien blijft de druk vanuit de retailers toenemen om zowel het aantal chemische middelen als de MRL’s te verlagen. Op termijn zal de vraag naar residu-vrije/arme paprika’s zonder bladluisinsecticiden dus toenemen. Tenslotte is er door het eenzijdig gebruik van Plenum® (pymetrozine) een gevaar voor resistentieontwikkeling bij de bladluizen. Het is dus van groot belang om aan alternatieve niet-chemische bestrijdingsmethoden van bladluis in vruchtgroenten onder glas te werken. De huidige biologische bestrijding van bladluis is vooral gericht op inzet van specialistische natuurlijke vijanden zoals sluipwespen, zweefvliegen en galmuggen. Wat ontbreekt is een goede methode om bladluis preventief te bestrijden. Verder wordt de inzet van sluipwespen sterk verstoord door hyperparasieten, secundaire sluipwespen die de primaire sluipwespen parasiteren. Tot slot ontbreekt het aan goede correctiemiddelen. De huidige middelen zijn natuurlijke zepen en pyrethroïden werken niet afdoende of soms totaal niet. De kennisvraag is of we een robuust en effectief biologisch bestrijdingssysteem van bladluis in vruchtgroenten onder glas kunnen ontwikkelen door a) het opsporen van nieuwe generalistische roofwantsen, b) ontwikkeling van methoden die verstoring met hyperparasieten beperken en c) ontwikkeling van selectieve correctiemethoden met entomopathogene schimmels.

1310-069

Biologie en beheersing van de suzuki-fruitvlieg

In de afgelopen jaren heeft de schadelijke suzuki-fruitvlieg Drosophila suzukii zich razendsnel verspreid over grote delen van het noordelijk halfrond. In 2008 werd de soort in Zuid-Europa gevonden en eind 2012 ook in Nederland. Inmiddels heeft ze zich hier wijd verspreid. Anders dan gewone fruitvliegen is suzuki-fruitvlieg in staat om eieren te leggen in gaaf, rijpend fruit. De vraat van de larven leidt vervolgens tot een onverkoopbaar product. De suzuki-fruitvlieg kan vrijwel alle soorten zacht- en steenfruit aantasten. Gewassen die in Nederland worden bedreigd zijn onder andere: kers, aardbei, braam, framboos, blauwe bes, rode bes, zwarte bes, pruim en druif. De tuinbouwsector houdt rekening met forse schade in deze vruchtgewassen in de komende jaren. In Noord-Amerika en Zuid-Europa is de financiële schade al groot. Door de suzuki-fruitvlieg is het gebruik van breedwerkende insecticiden daar sterk toegenomen. Voor de Nederlandse tuinbouw dreigen 1) een verlies van kwaliteit en kwantiteit van productie, 2) een forse toename van het gebruik van insecticiden en daarmee samenhangend het voorlopig einde van de geïntegreerde gewasbescherming in de sector en 3) problemen in de (inter-)nationale handelsketens.

1406-006 Bodem Resetten: Innovatieve biologische grondontsmetting tegen schadelijke bodemorganismen De beschikbaarheid van fytosanitair schone grond voor de teelt van uitgangsmateriaal zoals pootaardappelen, bollen, bomen, vaste planten en plantgoed, neemt af. Dit is onder andere het gevolg van het optreden van schadelijke bodemgebonden plantpathogenen, waaronder diverse Q-organismen. Aan het gebruik van het chemische grondontsmettingsmiddel Monam (werkzame stof metam-natrium) zijn steeds strengere voorwaarden verbonden, waardoor inzet ter bestrijding van deze organismen nog maar zeer beperkt mogelijk is. Om de Nederlandse exportpositie van uitgangsmaterialen te handhaven c.q. te verbeteren, zijn innovatieve oplossingen om deze schadelijke organismen te bestrijden essentieel, ook voor een blijvende verbetering van de bodemkwaliteit. Het bedrijf Thatchtec werkt onder de naam Bodem Resetten (afgekort BR) aan implementatie van biologische grondontsmetting met een serie biologische middelen (Herbie®). Bij deze methode wordt makkelijk afbreekbaar en eiwitrijk plantaardig materiaal (bijproducten uit de agroindustrie) in de bodem ingewerkt, waarna deze gedurende 2-3 weken wordt afgedekt met een plastic folie. Onderzoek m.b.v. lab-opstellingen en in kasteelten heeft laten zien dat door de anaerobe afbraakprocessen veel ziekteverwekkende micro-organismen worden gedood, en dat vervolgens een ziektevrije teelt mogelijk is.

1406-008 Deltaplan 2.0 voor de beheersing van rotproblemen veroorzaakt door Erwinia (Dickeya en Pectobacterium) soorten Dit onderzoek beoogt de pootaardappelen te vrijwaren van infecties met Erwinia (Dickeya en Pectobacterium) bacteriën en sluit daarmee aan bij thema 1 “Meer met minder” waarin onderzoek wordt gevraagd t.b.v. robuust uitgangsmateriaal. Via fundamenteel onderzoek naar de ecologie van micro-organismen in pootaardappelen wordt er gezocht naar oplossingen die de weerbaarheid van het gewas verhogen. Het project is een voortzetting van een vorig Deltaplan Erwinia waarin belangrijke, maar geen finale stappen zijn gezet naar beheersing van deze groep van ziekteverwekkers. Dit project sluit aan bij projectaanvragen binnen Plantgezondheid voor onderzoek naar endofyten.


41 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1406-040

Levend of dood, dat is de vraag!

1406-044

Innovatieve efficiënte toedieningstechnieken

1406-062

Ontwikkeling Diagnostiek Plantenziekten Q en K

Voor pathogenen of plaag organismen is onderscheid tussen dood of levend van groot belang, zeker als gebruik wordt gemaakt van ontsmetting of decontaminatie technieken. Ook voor biologicals die gebruikt worden voor biocontrol of ter bevordering van groei is bepaling van de vitaliteit zeer belangrijk. Voor de detectie en kwantificatie van plantenpathogenen en biologicals wordt echter steeds meer gebruik gemaakt van moleculaire technieken. Deze moleculaire technieken zijn zeer gevoelig, specifiek en snel maar detecteren meestal ook dode organismen. Dit in tegenstelling tot biologische methodieken zoals lokking, uitplaten en biotoetsen waarbij alleen levende organismen gedetecteerd worden. Ook bij morfologische detectie technieken is het vaak mogelijk een inschatting te maken of men te maken heeft met een levend of dood organisme. De afgelopen jaren zijn in samenwerking tussen de keuringsdiensten en Wageningen-UR enkele veelbelovende moleculaire technieken ontwikkeld voor de specifieke detectie en kwantificering van levende plantpathogenen. Het gaat hier om technieken die gebaseerd zijn op de detectie van RNA dat in dode organismen snel afgebroken wordt of om technieken die onderscheidt maken ten aanzien van de integriteit/permeabiliteit van de celwand die in dode organismen gecompromitteerd is, de zogenaamde PMATaqMan PCR. Een aantal van deze methodieken is gevalideerd en geschikt bevonden voor routinematig gebruik. Maar voor het effectief gebruik van deze technieken in de praktijk liggen er nog vragen met betrekking tot de processen die zich afspelen in de RNA factory tijdens de verschillende ontwikkelingsfasen en vooral tijdens RNA processing/maturatie en vlak na het afsterven van bacteriën, nematoden, schimmels en insecten. Dit bepaalt hoe universeel toepasbaar deze methoden zijn voor andere organismen en andere decontaminatie procedures.

Door innovatie van de toedieningstechniek van gewasbeschermingsmiddelen wordt emissie sterk teruggedrongen. Doordat met nieuwe innovatieve efficiënte toedieningstechnieken een betere en meer uniforme bedekking van gewas mogelijk is, kan mogelijk ook met minder gewasbeschermingsmiddel gewerkt worden. Het consortium zet in op het ontwikkelen van nieuwe efficiënte toedieningstechnieken voor fruitteeltgewassen en in de tweede plaats voor neerwaartse bespuitingen. De ontwikkeling richt zich op gewasspecifieke spuitvloeistofverdeling. Dit is gewas afhankelijk spuiten op basis van gewasvolume of gewasrijvolume dosering. Hierbij zijn de aspecten van variabel spuitvolume, luchtondersteuning en afscherming ook belangrijk. Met deze technieken kan, met behoud van een goede biologische effectiviteit, de emissie naar het milieu en de blootstelling van omstanders en bewoners sterk terug gedrongen worden. Ontwikkelingen van innovatieve toedieningstechnieken in de hoogste driftreductieklasse (>95%) is het speerpunt van onderzoek. Hoofdpunt is de fruitteelt vanwege de hoge driftcijfers en belasting van het oppervlaktewater en de hoge middelinzet. Het consortium is een samenwerking met marktleidende spuitmachinefabrieken, de gewasbeschermingsmiddelen industrie, de sector en waterschappen.

Om de kwaliteit van verhandeld (met name ook geëxporteerd) plantmateriaal ook in de toekomst te kunnen blijven garanderen en eigen teelten te vrijwaren van ongewenste organismen is het van groot belang vroegtijdig veroorzakers van quarantaine- en kwaliteitsziekten en plagen (bacteriën, schimmels, virussen, viroïden, insecten en nematoden) doelmatig te kunnen detecteren en te diagnosticeren. Hiervoor zijn betrouwbare, gevalideerde onderzoeksmethoden noodzakelijk, die geschikt zijn voor routinematig gebruik door het bedrijfsleven en de keuringsdiensten. Bovendien dienen zij ook nieuwe ziekte- en plaagorganismen op te kunnen sporen zodat snel en adequaat gereageerd kan worden op incidenten. Alleen met kennis en ervaring van de nieuwste onderzoekstechnieken, kan effectief worden gereageerd op notificaties nu en in de toekomst. De hier voorgestelde intensieve samenwerking tussen kennisinstellingen, overheid en testlaboratoria is noodzakelijk om de sector toekomstbestendig te maken.

1406-072 Inzicht en Zichtbaar Weerbaar: Meetmethoden nodig voor teeltzeker weerbaar telen

Bij vrucht-, en bladgroenten en potplanten is er een toenemende aandacht voor weerbaar telen om problemen het hoofd te kunnen bieden. Specifieke problemen in vruchtgroenten en potplanten zijn Phytophthora, Fusarium en Pythium. Daarnaast speelt er nog steeds in vruchtgroenten de toenemende dreiging van overmatige wortelgroei (Rhizobium rhizogenes). Deze dreiging wordt versterkt omdat een behandeling met chloor problemen geeft met residu in de vrucht en hiermee gestopt wordt. Door een verkleining van het toegelaten middelenpakket en de vraag naar nieuwe methoden is er steeds meer aandacht voor het weerbaar telen. Maar omdat de effecten niet direct zichtbaar zijn en de werking complexer is dan chemische gewasbescherming en daardoor onvoorspelbaar lijken, wordt dit niet breed geaccepteerd door de gangbare sector als alternatief.


42 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1406-080 Nieuwe aanpak voor bestrijden van bacteriële plantenziekten veroorzakers in diverse gewassen Bacteriën vormen een steeds belangrijker wordend probleem in de glastuinbouw. Een voorbeeld daarvan is overmatige wortelgroei in tomaat en aubergine. Dit wordt veroorzaakt door virulente stammen van Rhizobium rhizogenes. Bij plantenziekten die veroorzaakt worden door bacteriën is het niet mogelijk om curatief een chemische bestrijding toe te passen. Op dit moment is de belangrijkste manier van omgaan met bacteriële ziekten het voorkomen van de ziekten door het nemen van uitgebreide hygiënemaatregelen. De ontsmettingsmethoden resulteren vaak in onvoldoende remming van de ontwikkeling van overmatige wortelgroei en andere ziekten die veroorzaakt worden door bacteriën. Daarom is het noodzakelijk om te komen tot een nieuwe aanpak in de bestrijding van plantenziekten die worden veroorzaakt door bacteriën. Ter bestrijding van overmatige wortelgroei in verschillende teelten onder glas richten we ons in dit project op twee mogelijke strategieën namelijk: verstoren van communicatie (quorum sensing) in Rhizobium rhizogenes en/of inhibitie van virulentie factoren. Deze strategieën zouden moeten leiden tot inhibitie of verlaging van virulentie van Rhizobium rhizogenes. Deze bacterie, als die avirulent is, kan in de rhizosfeer onafhankelijk van de plant functioneren. Binnen het project zullen strategieën ontwikkeld worden die zorgen voor onderdrukking van groei/virulentie factoren van de plantpathogene bacterie Rhizobium rhizogenes. Voor het ontwikkelen van de optimale strategie voor ziektebestrijding is meer kennis nodig over de mechanismen van infectie en factoren die de infectie kunnen verstoren. Dankzij voorgesteld onderzoek wordt meer inzicht verkregen over de veranderingen in groeisnelheid, activiteit, genen expressie en virulentie van Rhizobium rhizogenes in de omgeving waar quorum sensing/virulentie verstorende stoffen aanwezig zijn. Daarnaast zouden de veel belovende strategieën getoetst worden in praktijk conforme situaties op hun effectiviteit tegen symptomen van overmatige wortelgroei. Bovendien wordter meer informatie verkregen over de microbiële gemeenschap van substraten waar quorum sensing/ virulentie verstoring wel of niet wordt toegepast. Er is op dit moment maar beperkte informatie beschikbaar over de microbiële gemeenschappen in teelt substraten. Informatie en resultaten uit het onderzoek dienen als basis voor verdere studies naar de ontwikkeling van strategieën om andere bacteriële ziekten bij diverse teelten tegen te gaan. Ontwikkelde strategieën voor beheersing van overmatige wortelgroei dragen bij aan het tegengaan van productieverliezen bij tomaat en aubergine door effectieve bestrijding van overmatige wortelgroei in de teelt van deze gewassen. Door gebruik te maken van duurzame middelen en strategieën in de strijd tegen bacteriële infecties, worden emissies van ongewenste stoffen (bijvoorbeeld producten die ontstaan tijdens het gebruik van sterke ontsmettingsmiddelen) naar het milieu verminderd. Er wordt ook kennis opgedaan over methoden voor de bestrijding van bacteriële ziekten die een alternatief zijn voor het antibiotica gebruik. Dit zou bovendien kunnen bijdragen aan een verbeterde aanpak van de ontwikkeling van bacteriën op verse producten gedurende de opslag.

1406-082

Green Challenges voor de geïntegreerde (Glas)tuinbouw

1406-083

Systeemaanpak vruchtrot voor gezonde vruchten in de keten

Ten behoeve van het verder verduurzamen van de (glas-) tuinbouw, is verdere terugdringing van emissie en residu van chemische gewasbeschermingsmiddelen evenals mindere afhankelijkheid van deze middelen van groot belang. Uit een analyse van LTO Glaskracht Nederland zijn zogenaamde “Green Challenges” geformuleerd, die hieraan bijdragen. De grootste uitdaging is om voor meerdere tuinbouwproductiesysstemen te komen tot een geïntegreerde aanpak van ziekten en plagen. Het voorgestelde project beoogd state-of-theart kennis en methoden uit ziekte en plaag gerichte onderzoeken te integreren en nieuwe innovaties (systeemsprongen) te identificeren. De aanpak verloopt volgens de methodiek van systematisch ontwerpen om te komen tot weerbare systemen voor de geïntegreerde teelt van (3) tuinbouwproductiesystemen en waarbij het ontwerpproces door ontwerptools zal worden ondersteund. Het economisch en maatschappelijk nut van weerbare en robuuste gewasproductiesystemen is evident. Wetenschappelijk gezien is het toepassen van de systeemontwerp methode op het domein van de gewasgezondheid door de complexiteit van het systeem zeer uitdagend.

Dit ketenproject beoogd nieuwe kennisontwikkeling over de impact van klimaat, voeding en substraat op natuurlijke afweerreacties van vruchtgroenten in relatie tot gevoeligheid voor vruchtinfecties via de bloem. Daarnaast wordt beoogd het ontwikkelen van nieuwe productkennis en procedés voor het verstevigen van natuurlijke afweerreacties voor een weerbaarder gewas. Dit omvat ook een onderzoek naar de effectiviteit van de preventieve inzet van bestuivers die biologische antagonisten overbrengen naar bloemen ter preventie van sporenkieming. De ontwikkelde kennis en handvaten voor een duurzame systeemaanpak zijn noodzakelijk voor een gecontroleerde sturing op vruchtkwaliteit in de teelt en borging van vruchtkwaliteit in de keten. Dit project is relevant voor verschillende schakels in de keten: plantenkwekers, telers en afzetorganisaties.


43 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1406-084 Nieuwe methoden voor bestrijding van bodemplagen in de glastuinbouw en zomerbloemen Bodemplagen vormen een diverse groep van insecten die in verschillende gewassen in de glastuinbouw problemen geven. Om te beginnen heeft de orchideeënteelt (Phalaenopsis) sinds een aantal jaar enorm veel problemen met schadelijke muggensoorten van het genus Lyprauta (door telers ook wel potworm genoemd). De larven bevinden zich op of in het substraat van de pot en voeden zich met rottend plantmateriaal en de schimmels die daarop groeien. Ze worden ervan verdacht ook van jonge wortels en zacht plantmateriaal te eten en zo schade te veroorzaken (o.a. minder takken, verlengde teeltduur). In de biologische kruidenteelt en de opkweek van potplanten veroorzaken larven van rouwmuggen (Sciaridae) veel schade. In de teelt van sierkool (zomerbloemen) is de koolvlieg Delia radicum een groot probleem geworden sinds het verbod op zaadcoating met neonicotinoïden. Tot slot zorgen engerlingen (keverlarven) en emelten (larven van de langpootmug Tipula spp.) voor uitval in de bloementeelt van vaste planten en verschillende trekheesters. Hier gaat hier dan vooral om de larven van de roestbruine bladsprietkever Serica Brunnea, welke voornamelijk op voormalige graslandpercelen voorkomen. De genoemde plagen zijn in alle gevallen zeer lastig te bestrijden en er is grote behoefte aan verbeterde en duurzame bestrijdingsmethoden. Een bijkomende moeilijkheid is dat er in het geval van Lyprauta nog vrijwel geen wetenschappelijke kennis beschikbaar is, en het tot op heden nog niet is gelukt om Lyprauta te kweken. Zonder een succesvolle kweekmethode en basiskennis over de biologie en ecologie is het extra lastig om tot gerichte bestrijdingsmethoden te komen.

1406-085

Programmeringsstudie Meeldauw

1406-087

Masterplan tripsbestrijding in bloemisterijgewassen

Voor beheersen van echte meeldauw wordt in de glastuinbouwsector nog steeds een groot deel van de fungiciden ingezet. De schimmel vormt een knelpunt in een breed aantal gewassen: roos, gerbera, tomaat, paprika en potplanten. Hiervan kunnen de jaarlijkse kosten in bloemisterijgewassen zoals snijroos oplopen tot 0,75-1,5 euro/m2. Er is dringend behoefte aan nieuwe kennis over effectieve interventies om gewaskwaliteit te verbeteren (weerbare gewas) en de inpasbaarheid in duurzame teeltsystemen.

De Californische trips, Frankliniella occidentalis, is een groot probleem in bloemisterijgewassen als chrysant, roos, alstroemeria, amaryllis en diverse potplanten. De tripsen geven snel schade aan bloemen en blad. Bovendien kunnen ze het tomatenbronsvlekkenvirus (TSWV) overdragen, wat regelmatig ernstig toeslaat in o.a. chrysant en alstroemeria. De plaag is zowel met chemische middelen als met biologische bestrijders vaak onvoldoende onder controle te houden. Bij veel telers werken chemische middelen nog maar nauwelijks vanwege resistenties in tripspopulaties, of doordat de toedieningstechnieken ontoereikend zijn. Bovendien wordt het gebruik van bestaande middelen teruggebracht door verdere restricties bij herregistraties van middelen. Chemische bestrijding is dus geen optie meer. De sector kiest voor een geïntegreerde aanpak van een beheersbaar systeem om trips aan te pakken. Daarnaast willen telers vanuit maatschappelijk belang en vanuit de markt een residu schoon product op de markt te zetten. Een probleem bij biologische bestrijding is de vaak slechte vestiging van predatoren van trips. Door het onderzoek van de afgelopen jaren is de geïntegreerde bestrijding van trips verder ontwikkeld en een toenemend aantal telers maakt gebruik van natuurlijke vijanden en biologische middelen. Desondanks zijn er zeer grote problemen bij de bestrijding van trips en is er dringend behoefte aan nieuwe innovatieve methoden voor de aanpak ervan.

1406-089 Biologische bestrijding van wol- en schildluis in de sierteelt onder glas Wol-, en schildluis zijn een toenemend probleem in de sierteelt onder glas. Bedrijven die eenmaal besmet zijn komen maar zelden van deze plagen af. Chemische bestrijding met neonicotinoïden (imidacloprid, acetamiprid, thiacloprid, thiamethoxam) staat onder grote druk vanwege de schadelijkheid voor bijen. Recent heeft een kamermeerderheid een motie aangenomen voor een totaalverbod van deze groep van pesticiden. Los daarvan is inzet van deze middelen niet gewenst vanwege de lange nawerking op veel natuurlijke vijanden, waardoor geïntegreerde bestrijding niet meer mogelijk is. Het aantal integreerbare en effectieve middelen is zeer beperkt, namelijk flonicamid (Teppeki) en een nieuw middel vanuit de industrie. Afgelopen jaren zijn verschillende biologische bestrijders getest, maar deze worden beperkt gebruikt door de hoge kosten en beperkte effectiviteit. Er is dus grote behoefte aan nieuwe en effectieve maatregelen tegen wol- en schildluis. Dit is van groot belang omdat deze problematiek de voortzetting van de geïntegreerde gewasbescherming remt.

1406-128

PPS Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid

De grondslag voor deze PPS Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid is de Co-innovatie Agenda Plantgezondheid 2012 – 2027 voor de Topsectoren Tuinbouw & Uitgangsmateriaal en Agro & Food. Dit is een strategische onderzoekagenda opgesteld binnen een samenwerkingsverband van overheid, kennisinstellingen en


44 van 33

Wageningen UR

For quality of life

bedrijfsleven in de landen tuinbouw. De Co-innovatie Agenda Plantgezondheid richt zich op alle sectoren in de landen tuinbouw. Ondanks de verschillen per sector wordt een duidelijke meerwaarde gecreëerd door de intersectorale aanpak. De co-innovatie agenda Plantgezondheid is gericht op trendbreuken en baanbrekende innovaties en doet dat vanuit de context van vandaag. De aanpak van plantgezondheid wordt integraal bekeken vanuit de plant, het gewas, het bedrijf en vanuit de keten. Het gaat hierbij om zowel quarantaine (Q) als kwaliteit (K) organismen. Er is dus een duidelijke interactie met fytosanitaire vraagstukken gericht op ziekten, plagen en onkruiden. Richting 2027 moeten hiermee de structurele problemen zijn opgelost en robuuste weerbare systemen zorgen voor een duurzame productie en weerbaarheid door de keten heen. Robuuste weerbare systemen zijn systemen die zo veel mogelijk uitgaan van natuurlijk evenwicht, minimale externe inputs, minimale ongewenste outputs, optimale kringlopen en benutting van het zelfregulerend vermogen van het systeem. De robuuste weerbaarheid mag niet ten koste gaan van de productie en het bedrijfseconomische rendement. Daarvan uitgaande is een aantal belangrijke kennislijnen benoemd. Naast onderzoek op de kennislijnen is interactie tussen deze lijnen en integratie van de resultaten cruciaal voor het ontwikkelen van succesvolle robuuste weerbare systemen, met handelingsperspectief voor de agrarische ondernemer: systeemintegratie. Om hiertoe te komen is een integrale aanpak van de kennislijnen 1. Weerbaar gewas, 2. Weerbare systemen (weerbare bodem/substraat/water en ecosystemen), 3. Slimme en innovatieve technologieën (o.a. detectieen verfijnde toedieningstechnieken) en 4. Aanvullend een effectief duurzaam (biologisch en chemisch) middelen- en maatregelenpakket, noodzakelijk. Gezamenlijk zorgen zij voor (5) een vernieuwde integrale aanpak: Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid.

1406-132

Innovatie van insectenvallen

1406-153

Toetsontwikkeling en systeemaanpak PSTVd Dahlia

Alle huidige valsystemen om insecten waar te nemen zijn nog steeds gebaseerd op plastic lijmplaten of emmers met vloeibare oplossingen (water/zeep) waar de insecten aan kleven of in verdrinken. Met name lijm op platen werkt zeer variabel en sommige insecten mijden de lijm en/of weten zich na aanvankelijk contact met de lijm weer los te maken van de platen en ontsnappen zodoende aan onze waarneming. In de natuur doen planten het veel slimmer (o.a. diverse carnivore planten). Het begrijpen van hoe de natuur insecten vangt en deze concepten benutten voor het verbeteren van waarnemingsvallen voor insecten is nog nauwelijks benut en kennis hierover kan leiden tot geheel nieuwe concepten die effectiever en mogelijk selectiever insecten vangen.

Het quarantaineorganisme PSTVd is in 2013 bij een Nederlandse teler in een partij Dahlia aangetroffen. Dit had zeer grote financiële consequenties voor de teler en een enorme impact voor de sector als gevolg. Op dit moment kan dit viroïde moeilijk beheerst worden, omdat PSTVd met de huidig beschikbare toets alleen in juli/augustus, op volgroeid blad, aantoonbaar is. De teelt is dan al vergevorderd. Gevaar van aantasting door PSTVd hangt dan ook als een zwaard van Damocles boven de hoofden van de Dahliatelers. Om de toetsmethode PSTVd in Dahlia eerder in het jaar, liefst het hele jaar door, toe te kunnen passen en een systeemaanpak voor beheersing van dit viroïde in de keten te ontwikkelen, is fundamentele kennis nodig over:  Extractie: Antwoord op de vraag wat de juiste wijze van extractie van plantensappen uit monsters van stek en knollen van Dahlia is om PSTVd aan te kunnen tonen;  Toetsmethode: Antwoord op de vraag wat de bruikbaarheid van andere toetsmethoden is voor de aantoonbaarheid van PSTVd;  Biologie PSTVd: Antwoord op de vragen 1) welke factoren de concentratie viroïde in de plant beïnvloeden, 2) wat de verdeling van het viroïde in de plant is en 3) wat het verloop van de concentratie viroïde gedurende het seizoen is;



Epidemiologie PSTVd: Antwoord op de vragen hoe snel en op welke wijze Dahlia besmet kan worden met PSTVd en of er verschil in vatbaarheid tussen verschillende soorten en typen Dahlia is.

2.1.6 H239

Greenport logistiek Duurzame Sierteeltketen: Green CHAINge

http://www.wageningenur.nl/nl/show/GreenCHAINge.htm Het is van het grootste nationale belang dat de sierteeltsector in Nederland haar huidige leidende, maar niet langer vanzelfsprekende, positie behoudt. De huidige sterkte: wereld sierteeltdraaischijf nr. 1 en ‘mainport of entrance’ voor de Europese sierteeltmarkt handhaven, hangt in sterke mate af van de wijze waarop de sierteeltketen de komende jaren verduurzaamt en kosten bespaart. Een van de meest veelbelovende opties is het ontwikkelen van multimodale duurzame distributieketens Transport is duur en vormt een belangrijk deel van de kostprijs, waarbij vooral luchttransport wordt gezien als minder duurzaam. Gebruik van boottransport (reefer containers) voor het sterk groeiend volume importproducten en benutten van alternatieve transportmiddelen voor de export in Europa (trein, short-sea,


45 van 33

Wageningen UR

For quality of life

binnenvaart) i.p.v. trucks is goedkoper en duurzamer en geeft de sector kansen voor het consolideren van haar huidige positie. De grote opgave bij gebruik van deze alternatieve transportopties is het garanderen van de kwaliteit c.q. het vaasleven van de producten zoals de consument die verwacht. In multimodale ketens is de doorlooptijd langer dan voorheen en zullen gevoelige producten niet altijd de vereiste eindkwaliteit hebben. De vraag is welke soorten/rassen/cv’s wel geschikt zijn, bij welke teelttechniek de vereiste kwaliteit geborgd is, wat de vakbekwaamheid van de teler is, welk seizoen veilig is, welke post-harvest technieken ingezet en welke protocollen gevolgd moeten worden. Kwaliteitsbeheersing in multimodale ketens zal op een hoger plan moeten worden gebracht. Dit project beoogt hieraan een forse bijdrage te leveren. Het bijeenbrengen, genereren, verbinden en dissemineren van alle benodigde kennis onder de noemer van één kwaliteitsborgingssyteem (GreenCHAINge) is dé kennis- en innovatieopgave van dit project. De multidisciplinaire mix van fundamenteel, toegepaste en valorisati eonderzoek kenmerkt het project.

1406-031

Duurzame G&F-ketens (GreenCHAINge)

De performance van G+F versketens moet worden verbeterd. Consumenten moeten meer groente en fruit eten o.a. vanwege: gezonde voeding(i), minder vlees (ii), maar ook de toekomst van de sector is hier van belang i.h.k.v. food security(iii). Labels als: duurzaam, biologisch en gezond voldoen niet. Consistente kwaliteit: d.w.z. altijd lekker (combi van sappig, stevig, zoet, rijp, aromatisch), lang houdbaar en gemakkelijk in gebruik leidt aantoonbaar wel tot herhalingsaankopen en meer consumptie: de ontwikkeling en het succes van diverse recente concepten wijst hier de weg. De G&F-versketens moeten de verwachting van de consument gaan overtreffen i.p.v. teleurstelling te creëren zoals nu nog (te) vaak het geval is. Om jaarrond, consistente hoge kwaliteit te kunnen leveren en tevens de verliezen in de keten verder te beperken is een verdere ketenintegratie nodig. Ketenschakels weten nu niet wat de intrinsieke kwaliteit is. Dat geldt zowel voor de geproduceerde als voor de gevraagde kwaliteit. Het ontbreekt i.h.a. aan kennis(deling), robuuste meetmethoden en adequate ketensystemen. Ketenintegratie voor kwaliteit is onvoldoende ontwikkeld. Dit programma heeft als doel ketens intelligenter te maken met als focus: kwaliteitsbeheersing. Ergo: Het door FBR geïntroduceerde “smart chain” concept wordt verder ontwikkeld en in bestaande ketens op zodanige schaal getest dat implementatie om ketensturing te realiseren geen grote stap meer zal zijn.

2.2 Voedselveiligheid en –zekerheid H178

Tuinbouw Digitaal

H296

Microbiologie in voedingstuinbouw

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Tuinbouw-Digitaal.htm Informatie speelt een cruciale rol in het efficiënt en duurzaam organiseren van de Nederlandse tuinbouwketen. Beschikbaarheid van de juiste informatie op de juiste plek, en een intelligent gebruik ervan, bevorderen een duurzame teelt, goede productbehandeling, voedselveiligheid, efficiënt vervoer, het reduceert verspilling en helpt de communicatie met de consument over de gebruikswaarde, kwaliteit, gezondheid en duurzaamheid van een product. Kostenbesparing is mogelijk door keteninformatie te registreren aan de bron en in de keten (meermalig) her te gebruiken. ‘a SMARTER Greenport’ zet in op het ontwikkelen van een sectoraal kenniscentrum voor ontwikkeling, toepassing en valorisatie van vernieuwende informatie & communicatie technologie in de Nederlandse Tuinbouwketen. Basis hierbij is het beschikbaar krijgen en houden van standaarden voor elektronisch berichtenverkeer, coderingen, labels etc. voor de tuinbouwketen die gebaseerd zijn op internationale standaarden.

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Microbiologie-tuinbouw.htm Microbiologische besmettingen in de voedingstuinbouw hebben de afgelopen jaren meerdere malen de media gehaald. De vraag is in welke mate deze besmettingen in Nederland een rol spelen, en hoe de Nederlandse teler en overige partijen in de keten hierop kunnen inspelen zodat de veiligheid van het product geborgd is. Het doel van dit project is inzicht krijgen in de werkelijke microbiologische risico’s in de Nederlandse tuinbouwsector en, waar nodig, het vaststellen van effectieve beheersmaatregelen van dergelijke risico’s, en communicatie naar telers en overige partijen. Voor zover het de teelt betreft gaat het over producten die in Nederland worden geteeld.

H297

Fytosanitair

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Fytosanitaire-robuuste-ketens.htm M. Chitwoodi Vroegtijdige detectie van nieuwe besmettingen als basis voor een adequaat beheer is de beste manier om problemen met deze Q nematode te beperken. Op dit moment vindt de keuring van pootgoed en ander uitgangsmateriaal achteraf plaats zodat bij detectie in de partij de gehele opbrengst verloren gaat. In


46 van 33

Wageningen UR

For quality of life

samenwerking met de routinelaboratoria is een eerste intensieve bemonstering Meloidogyne geïntroduceerd die de partijkeuring zou kunnen vervangen. Wanneer deze is te combineren met de AMI bemonstering voor detectie van Globodera spp., is dit kosteneffectief en zal deze nieuwe methode snel worden geaccepteerd. Voor dit doel is kennis nodig over de verticale verdeling in de tijd. Daarnaast is het onduidelijk of voor elke grondsoort een M. chitwoodi besmetting ook besmet pootgoed zal opleveren. In 2012 is een start gemaakt met dit onderwerp en zal binnen dit project worden afgerond. Resistente rassen zullen, net als voor Globodera rostochiensis en G. pallida, de kern uitmaken van de management strategie ter sanering van aangetoonde besmettingen. Resistente rassen zijn inmiddels in ontwikkeling maar er is geen zekerheid over de representativiteit van de nu gebruikte toets populatie. Op verzoek van de programmering zijn deze drie M. chitwoodi onderwerpen, detectie, grondbesmetting/productbesmetting en toets-populaties samengebracht. Ringrot Project is succesvol als met onderzoeksresultaten aangetoond kan worden dat bepaalde ontsmettingsmethoden (toediening, middelen) effectief ringrot bacteriën doden. Deze resultaten kunnen ook gebruikt worden voor het ontsmetten van materialen met betrekking tot andere bacteriën zoals bruinrot, Erwinia en Dickeya. De NVWA wordt bij het uitvoeren van haar toezicht op het reinigen en ontsmetten van materialen die besmet zijn met quarantaine organismen steeds opnieuw geconfronteerd met vragen over de effectiviteit en wijze van uitvoering hiervan. Doelstelling van het project is om bestaande kennis te ontsluiten en nieuwe te ontwikkelen gericht op het effectief en efficiënt ontsmetten van apparatuur, materialen en ruimtes die in contact (kunnen) zijn geweest met door ringrot besmette Fytosanitair in land van herkomst Internationaal worden fytosanitaire regels steeds strenger en wordt het door moderne technieken mogelijk bij een steeds lagere detectiegrens plantenziekten waar te nemen. Wanneer bedrijfsleven en overheid beiden ernaar streven om de versleping van ziekten en plagen te voorkomen door maatregelen zoveel mogelijk aan de bron te nemen of ander in op de meest effectieve en efficiënte plaats in de keten, dan neemt het belang van grensinspecties op termijn af en wordt het geheel betrouwbaarder. Toenemende inspectielasten en logistieke verstoringen worden voorkomen. Nieuwe technologie kan zowel de bestaande visuele partijinspecties van de overheid versterken (met als voordeel beperking van kostenstijging) als het bedrijfsleven helpen zelf kostenefficiënte maatregelen te nemen (met als voordeel een afnemend risico). Een mogelijke nevenwinst kan zijn dat een intensievere inzet van technologie (na de oogst) om te voldoen aan fytosanitaire eisen bijdraagt aan het verminderde gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Dit project richt zich op het bevorderen van de eigen verantwoordelijk van het bedrijfsleven bij het ontwikkelen van alternatieve risicobeperkende maatregelen. Het doel van het project is het bevorderen van samenwerking tussen exporterende landen en Nederland. Uiteindelijk meer verantwoordelijkheid bieden/vragen aan bedrijfsleven (in land van oorsprong) om mbt non-destructieve methoden ervoor te zorgen dat tijdens officiële inspecties (zowel in land van herkomst als in NL) minder Qorganismen worden aangetroffen en minder afkeuring noodzakelijk is. Ook samenwerking tussen betrokken partijen is nadrukkelijk doel (conform de oorspronkelijke BOCI-projecten). De samenwerking richt zich op het ontwikkelen van toepassingen van (nieuwe maar bestaande) technologieën in het land van herkomst waardoor producten fytosanitair veiliger worden. Dit moet leiden tot minder afkeuringen tijdens import van producten in Nederland waardoor minder afkeuringen noodzakelijk zijn en minder (intensieve) inspecties in Nederland (EU) mogelijk kunnen worden. Door samenwerking tussen de gouden driehoeken (overheid, bedrijfsleven en onderzoek) van zowel Nederland als land van herkomst is het de bedoeling dat tot ontwikkeling en acceptatie van nieuwe non destructieve technieken wordt gekomen waardoor de toepassing van deze technieken door het bedrijfsleven in land van herkomst draagvlak bij alle partijen heeft.

1310-003

Meloresist

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Meloresist-1.htm Aanwezigheid van het wortelknobbelaaltje Meloidogyne chitwoodi (MC) veroorzaakt direct en indirect in toenemende mate schade bij telers in Nederland en daarbuiten. Nederlandse kwekers zijn daarom volop bezig met de ontwikkeling van M. chitwoodi resistente aardappelrassen. Dit kan alleen effectief en adequaat wanneer er goede toetsmethoden worden ingezet. Het is daarom belangrijk een wetenschappelijk gevalideerde, betrouwbare en betaalbare kwekerstoets te ontwikkelen, conform de huidige spoeltoets voor aardappelmoeheid (AM), voor de meting van de partiële resistentie tegen M. chitwoodi. Hiermee kan niet alleen de bestrijding van het wortelknobbelaaltje ter hand worden genomen; ook kan Nederland de Europese norm stellen. In de afgelopen 3 jaar werden reeds aanzienlijke investeringen gedaan door o.a. het Produktschap Akkerbouw, handelshuizen en de NVWA, om fundamentele kennis te genereren op het gebied van de resistentie van aardappelgenotypen tegen MC. Er is nu een basis is gelegd voor een vereenvoudigde toets. Cruciale informatie ontbreekt betreffende het virulentie spectrum van de aaltjessoort en de performance van de gemeten partiële resistentie in het veld. Het genereren van deze kennis in combinatie met de implementatie van de toets is het doel van onderhavig project, dat – gezien de grote belangen - gedragen wordt door een breed Nederlands consortium, waarin alle vooraanstaande aardappelhandelshuizen willen participeren. Vanwege het vervallen van de PA financiering heeft de Nederlandse Aardappel Organisatie (NAO) het initiatief genomen om de Stichting NAO-Projecten op te zetten om zodoende voortzetting van onderzoek mogelijk te maken. Negen handelshuizen hebben via de Stichting verenigd voor de PPS MELORIST


47 van 33

Wageningen UR

For quality of life

om zodoende vervolgstappen te kunnen zetten. De noodzakelijke onderzoeksinspanningen zijn voor de individuele bedrijven te groot en vanwege het precompetitieve karakter geschikt voor de vorming van een onderzoeksconsortium. Zonder additionele financiering vanuit PPS is het niet mogelijk het voorgestelde project te realiseren.

1310-008

Verspreiding Xanthomonas fragariae

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Verspreiding-van-Xanthomonas-fragariae-1.htm Dit project beoogt de risico’s op infecties van het aardbeivermeerderingsmateriaal met de gereguleerde (quarantaine) bacterie Xanthomonas fragariae te verminderen via gerichte teeltadviezen. In dit verband wordt noodzakelijke kennis gegenereerd over de mogelijke verspreiding van de ziekteverwekker met aerosolen. Dit onderwerp past in het thema “meer met minder door duurzame, innovatieve voedselsystemen”.

1406-010 Impact-analyse van de blootstelling aan mengsels van pesticide-residuen in groenten en fruit

Cumulatieve effecten van verschillende pesticide-residuen met dezelfde werking kunnen leiden tot een risico voor de volksgezondheid. De EU heeft bepaald dat hier rekening mee moet worden gehouden zodra hiervoor methoden beschikbaar zijn (Verordening (EC)396/2005). De Europese Voedselveiligheidsautoriteit EFSA heeft onlangs methodologie gepresenteerd tijdens een infosessie voor stakeholders. De cumulatieve risico’s moeten straks uitgerekend worden voor alle residuen die inwerken op hetzelfde orgaan. Stakeholders verwachten dat cumulatieve berekeningen de komende vier jaar grote impact kunnen hebben op de risicobeoordeling, de normstelling, de handhaving daarop en het aantal gewasbeschermingsmiddelen dat nog gebruikt kan worden. Ontbreken van doorrekeningen geeft zorgpunten voor de sector: 1) wantrouwen consumenten; 2) het stellen van bovenwettelijke eisen door supermarktketens.

1406-023

Fundament van het Fytosanitair Systeem in Nederland

Voor een betrouwbaar en robuust Fytosanitair Systeem in Nederland is een fundamentele kennis op gebied van plantpathogenen en –plagen van eminent belang. Het gaat hierbij om:  Kennis van de biologie, taxonomie, ziektebeelden en (waard)planten en epidemiologie van die organismen  Het kunnen identificeren van deze organismen met moleculaire technieken (DNA/RNA sequentie)  het beschikken over goed gekarakteriseerd (true to type)en betrouwbaar referentiemateriaal ondergebracht in referentiecollecties, in combinatie met referentiedata. Met deze basiskennis is het mogelijk om toetsen en screeningsmogelijkheden te ontwikkelen gericht op identificatie en detectie van specifieke schadelijke organismen. Zowel overheid als bedrijfsleven hebben baat bij snelle, adequate en up-to-date toetsingsmethoden. Zowel voor het ontwikkelen van de toetsen, als voor validatie en borging van de kwaliteit van de toetsen is referentiemateriaal nodig dat niet alleen nu en in de toekomst toegankelijk is, maar ook voldoet aan algemene collectiecriteria van authenticiteit, zuiverheid en vitaliteit. Daarnaast zijn collecties ook nodig voor resistentie-toetsingen door het veredelings-bedrijfsleven.

1406-038 On-site detectie voor verbetering plantgezondheid en fytosanitaire controle Het toenemende wereldwijde grootschalige transport van plantaardige producten en klimaat-verandering maken verspreiding van ziekteverwekkers van planten tot een groeiend probleem voor de Nederlandse tuinbouwsector. Wanneer de symptomen van ziekteverwekkers bekend zijn, vormt visuele beoordeling een snelle en eenvoudige diagnostische methode. Maar symptomen zijn niet altijd zichtbaar, ze zijn niet altijd eenduidig, of ze kunnen sterk variëren naar gelang de omstandigheden. Correcte en snelle diagnose van verdacht (‘symptomatisch’) plantmateriaal direct op de productielocatie is dan vereist om de productie van gezond vegetatief plantmateriaal en zaden te borgen. Dit geldt zowel voor productielocaties in Nederland als ook buiten Europa. Ook kan de te ontwikkelen methode een rol spelen bij importinspecties. De ontwikkeling van direct in het bedrijfsproces, in de productieketen, of bij importinspecties toepasbare snelle, nauwkeurige en gevoelige methoden voor identificatie van ziekteverwekkers is dan ook essentieel om: (1) plantenziekten of insecten in een zo vroeg mogelijk stadium te herkennen, (2) vroegtijdig maatregelen te kunnen nemen om verdere verspreiding te voorkomen, en (3) oponthoud en beperkingen bij import of export van plantmateriaal te voorkomen. Dit kan leiden tot snellere interventies, dientengevolge kostenbesparingen en minder opbrengstderving.


48 van 33

Wageningen UR

For quality of life

1406-105 Gedrag van humaan pathogene bacteriën in groenteteelt onder veldomstandigheden Besmettingen van vers consumeerbare producten met humaan pathogenen kan optreden in diverse primaire productie systemen voor spruit en kiem groenten. Onder primaire productie wordt verstaan alle uiteenlopende productie processen die leiden tot vers consumeerbare producten. Dat kunnen zijn: open vollegronds teelten, gesloten teelten (op volle grond of op substraat) en spruitproductie. Belangrijkste besmettingsbronnen zijn bodem (via mest), water (besmet oppervlaktewater) en zaad. Wat betreft de rol van de laatste twee besmettingsroutes is nog weinig onderzoek gedaan. Echter, E. coli O104:H4, de EHEC stam die verantwoordelijk was voor de uitbraak in Hamburg in 2011, is mogelijk zaad overdraagbaar. Indien deze stam werkelijk zaad overdraagbaar is, dan is de vraag hoe zaadbesmetting heeft kunnen plaatsvinden. Uit onderzoek bij PRI het afgelopen jaar is gebleken dat de voorouder van de uitbraak stam (ook een E. coli O104 stam, maar minder virulent) beter overleeft in water dan E. coli en Salmonella enterica stammen. Mogelijk speelt contact met besmet water, bijvoorbeeld tijdens irrigatie, een cruciale rol bij zaadcontaminatie. Eén van de mogelijkheden geopperd in een recent verschenen review (van Overbeek et al., 2014, Frontiers in Microbiology) is dat sommige humaan pathogenen goed aangepast zijn aan diverse externe milieus waaronder planten (phytonotische bacteriën). Overdracht van humaan pathogenen naar planten en zaad onder realistische (veldomstandigheden) is nog nauwelijks onderzocht. Niet in Europa, maar wel één keer in de VS (onderzoeks van Koike et al, California)

1406-129

Compliance made easy

Costa Rica is a major fruit supplier for the European market and important for the EU economy. For crops like melon and pineapples, the Netherlands is the key export partner. An emerging issue in these fresh chains is the complexity and administrative burden of compliance to EU food safety and sustainability standards. Consumers and retailers are increasingly demanding for transparency about farm practices for safety and sustainability. Consequently, the average fruit farm has at least 3 certificates, various sustainability protocols and a number of buyers’ checklists to comply with. Although these checklists and certificates cover similar issues and ask for the same pieces of evidence, standardisation in data gathering is limited. This significantly increases the overhead for all players along the value chain. Farms easily have 5 audits a year, costing up to EUR 2,000 per audit and at least a day of time. Collected farm data resides with 3rd parties and data re-use is minimal. Equally so for auditors, traders and retail, it is becoming cumbersome and costly to collect accurate and reliable information about farm practices. Retail today demands more and faster information, requesting realtime data before trade transactions even take place. This tendency from trust-based to proof-based chain relationships is also notable in the ethical and environmental aspects of trade.

2.3 Gezondheid en welbevinden H267

Stadstuinbouw

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Stadslandbouw-9.htm PPS Stadstuinbouw is in 2013 bescheiden begonnen met het uitwerken van verdienmodellen, onderzoeken van de claim van stadslandbouw op het gebied van gezondere eetgewoonten en het begeleiden van ondernemers in de stadslandbouw. In 2014 krijgt dit onderzoek gevolg door intensievere participatie met bedrijven en partijen met een maatschappelijk belang (mn. gemeenten). Deze PPS heeft drie onderzoekslijnen uitgezet: 1 Kwantificering van de waarde van stedelijke versproductie (stadstuinbouw) voor het verbeteren van de gezondheid (consumptie van verse groenten en fruit door de grotere verbondenheid van de consument met de productie) en welbevinden (realisatie van innovatieve groenconcepten), 2 Coachen van stadslandbouw initiatieven rond inzichten van realistische, onderscheidende verdienmodellen (programmalijn van 2013) en de doorvertaling naar nieuwe marktkansen voor de regulieren tuinbouw, Dit jaar worden op elk van de thema’s enkele concrete projecten uitgevoerd: Maatschappelijke rol:  Over de stadslandbouwinitiatieven in Nederland heen wordt gekeken welke behoefte de bedrijven vervullen en of deze waarde betaald, dan wel onbetaald is (MKBA)  Gezondheid / Kwantificering meerwaarde:  Samen met Fruit4Sport/gemeente Amsterdam wordt effect van de (gratis) beschikbaarheid van lokaal fruit op scholen en sportfaciliteiten op het consumptiegedrag onderzocht Verdienmodellen: Op basis van de analyses uit 2013 worden in 2014 ondernemersnetwerken opgezet, waar ‘stadstuinders’ kunnen leren van elkaar over verdienmodellen. Hierbij wordt ingespeeld en voortgebouwd ook op de ervaringen en inzichten uit de Green deal Federatie stadslandbouw waar expliciet gevraagd werd door diverse initiatieven om een lerend netwerk van ondernemers op te zetten. In 2013 zijn enkele reguliere


49 van 33

Wageningen UR

For quality of life

tuinders actief geworden in de stadslandbouw. Deze ondernemers worden gevolgd in hun ontwikkeling: wat zijn hun beweegredenen en komen zij tot andere verdienmodellen.

H283

Vermarkting van gezonde groenten en fruit

1310-038

Biologische groenten fruit interventie kinderen en ouderen

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Smakelijke-vermarkting-van-gezonde-groenten-en-fruit.htm Innovatieopgave - Dit initiatief werkt aan oplossingen die voorzien in smakelijke groenten en fruit, ter ondersteuning van een gezonder voedingspatroon. Wij willen in consument- georiënteerde productontwikkeling smaak als carrier voor gezondheid centraal stellen. Het doel is het verhogen van de consumptie van gezond voedsel door het produceren en vermarkten van smaakvolle en gezonde producten. Wij willen rond smaak en gezondheid de juiste tools ontwikkelen om rijkere producten met een duidelijke meerwaarde in de markt kunnen zetten. In een multidisciplinaire aanpak wordt kennis uit de sociale wetenschappen gecombineerd met technische innovaties. Er vindt een integrale afstemming plaats tussen het ontwikkelen van innovatieve technieken zoals nieuwe smaakmodellen en nieuwe teeltprotocollen en de consumentenacceptatie van groenten en fruit. Deze kennis kan gedurende het project direct door de deelnemende bedrijven worden toegepast in de veredeling, de teelt en de vermarkting van producten met toegevoegde waarde. De partners die in dit project participeren bestaat uit de voorhoede van samenwerkende ketenpartners (zaadbedrijven, telers, handel, retail) die uit welbegrepen eigenbelang BtB willen samenwerken om toegevoegde waarde in de keten te creëren.

Lage groente- en fruitconsumptie is een belangrijke risicofactor voor morbiditeit en mortaliteit. Kinderen en ouderen eten bijna nooit de aanbevolen hoeveelheid groente en fruit. Het is dus van groot maatschappelijk belang dat groente en fruit een grotere rol gaat spelen in het dagelijks voedingspatroon van zowel kinderen als kwetsbare ouderen. In dit project willen we bepalen wat de factoren zijn die de groente- en fruitconsumptie in kinderdagverblijven en zorginstellingen beïnvloeden en om een succesvolle voedingsinterventie te ontwikkelen die de consumptie van biologische groente en fruit kan verhogen.

1310-068

Kwaliteitsdetectie trostomaat

Red Star wil een bedrijf zijn waar kwaliteit en een goede smaak gegarandeerd word. De huidige kwaliteitsbeoordeling vindt echter plaats door slechts visuele inspectie van medewerkers en kwaliteitscontroleurs. Onder druk van productie en menselijke fouten en verlies van aandacht is het moeilijk om een volledige objectieve en constante kwaliteitsborging te garanderen. Cameratechnieken zijn wel in staat om een reproduceerbaar en constant resultaat te leveren en scannen alle producten.

1310-076

Optimale fruitkwaliteit voor keten en consument

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Optimale-fruitkwaliteit-voor-keten-en-consument.htm Er is sterke behoefte aan nieuwe detectietechnieken en een smaakvoorspellingsmodel om de bewaarbaarheid van fruit te voorspellen. Hiermee kan rond de oogst het optimale bewaarprotocol opgesteld worden met als doel behoud van kwaliteit tot het moment van consumptie. Onder kwaliteit wordt behalve het innerlijk en uiterlijk van de vrucht ook de smaak begrepen. De verwachting is dat door een constante kwaliteit van hoog niveau de consumptie van fruit zal toenemen. De consument wordt dan immers niet meer teleurgesteld door tegenvallende kwaliteit van een aankoop. Daarnaast wordt de verspilling van fruit als gevolg van bewaarverliezen verminderd. Hardfruit (appelen en peren) wordt in Nederland na de oogst bewaard om de consument jaar rond van fruit te kunnen voorzien. Op dit moment is het niet mogelijk om de kwaliteitsontwikkeling van het fruit tijdens de bewaring te voorspellen, zodat partijen te lang worden bewaard, met forse bewaarverliezen als gevolg. Jaarlijks wordt in Nederland 40 miljoen kilo appels en peren weggegooid met een waarde van 20 miljoen Euro als gevolg van onvoldoende verkoopkwaliteit en vruchtrot na bewaring. Daarnaast wordt veel fruit bij de consument weggegooid omdat de smaakbeleving onvoldoende is. De consument is na een teleurstellende aankoop minder geneigd om hetzelfde product te kopen. Met als gevolg: extra verliezen in de supermarkten doordat het product niet snel genoeg verkocht wordt. De fruitteeltsector is daarom gebaat bij een voorspellingsmethode om bij aanvang van de bewaring een inschatting te hebben van het kwaliteitsverloop van het fruit. Op die manier kan enerzijds het ideale afzetmoment van het fruit bepaald worden en anderzijds de ideale bewaarconditie gekozen worden. Hierdoor kan een constante kwaliteit worden gegarandeerd met minder verliezen en een verhoogde consumptie van fruit als gevolg. Ook vanwege de wereldwijde voedselproblemen is het beperken van uitval van voedsel van groot belang.

1310-086

Meer groenten en fruit is goed voor iedereen

http://www.wageningenur.nl/nl/project/meer-groente-en-fruit-voor-iedereen.htm In dit project staat de vraag op welke manier consumenten van verschillende leeftijden en achtergronden te


50 van 33

Wageningen UR

For quality of life

bewegen zijn om meer groente en fruit te kopen en te consumeren centraal. Onderzocht wordt welke combinatie van interventies (die aangrijpen op bewuste en onbewuste processen) effectief is om verschillende consumentendoelgroepen te bewegen om aantoonbaar meer groente en fruit te kopen en te consumeren. Interventies die aangrijpen op de verschillende aankoop- en eetbepalende factoren zijn bijvoorbeeld de sociale en fysieke omgeving, maar ook persoonlijke waarden zoals gewoontegedrag en kennis. Het project richten zich op die doelgroepen waar de meeste kans op succes is te verwachten

1406-036 pm

Groen voor een gezonde leef-, woon- en werkomgeving

1406-096 Ontwikkelen en implementeren van een nieuw interactief bewaarsysteem voor hardfruit

Door van Amerongen is in samenwerking met Wageningen UR een nieuw bewaarsysteem ontwikkeld voor hardfruit. Dit ACR systeem (Advanced Control of Respiration) berust op het heel nauwkeurig meten van de ademhaling van de vruchten in de koelcel waarna de optimale bewaarcondities (zuurstofgehalte in de cel) automatisch worden ingesteld. AgroFresh Inc. heeft de intentie dit systeem wereldwijd in de markt te zetten. Maar er is meer achtergrondkennis nodig om de zekerheid te krijgen over de respiratiemeting als marker voor de fermentatiegrens van de vrucht die uiteindelijk bepalend is voor de laagst mogelijke zuurstofwaarde in de cel. De fermentatiegrens kan variëren per partij, rijpingsfase of ras. Het is de bedoeling om de fysiologische eigenschappen van de vrucht te koppelen aan de respiratie meting. De respiratie wordt immers extern aan de vrucht gemeten via CO2 en O2 maar is afhankelijk van de interne eigenschappen van de vrucht. Er wordt onderzoek gedaan aan de rassen Elstar en Kanzi. Met het typisch Nederlandse appelras Elstar is al enige ervaring opgedaan met betrekking tot deze bewaartechniek. Kanzi is een nieuw ras wat wereldwijd geteeld gaat worden en gevoelig is voor een aantal bewaarafwijkingen (scald) die mogelijk goed bestreden worden met dit nieuwe bewaarsysteem. Voor beide rassen moet het ACR-systeem in laboratorium- en in praktijkomstandigheden gevalideerd worden waarbij mogelijke energiebesparing en extrakwaliteitsbehoud vastgesteld worden.

1409-009

Groen voor een gezonde leef-, woon- en werkomgeving

De hoofddoelstelling van dit programma is de ontwikkeling van innovatieve en in de praktijk goed hanteerbare groenconcepten gericht op het groen in en om de gebouwde omgeving waarin, uitgaande van de positieve effecten van groen op gezondheid en welbevinden, nieuwe verdienmogelijkheden voor de sector worden gecreëerd. Hierbij wordt gewerkt aan drie (sub)doelen: 1) Bevorderen van de innovatie en versterken van de concurrentiepositie van de groene sector. 2) Beter benutten van de positieve effecten van groen in en om de gebouwde omgeving op de gezondheid en het welbevinden van de mensen die er wonen, werken, leren en herstellen (de vier thema’s). 3) Het genereren van nieuwe (fundamentele) kennis over de wijze waarop groen invloed heeft op gezondheid en welbevinden.

1409-011

Ecosysteemdiensten van boomkwekerijproducten

De kennis van ecosysteemdiensten van groen is groeiende, maar gefragmenteerd en verspreid aanwezig en dus moeilijk te overzien voor ontwerpers en groenbeheerders. Daarbij is in de afgelopen decennia, mede door de ontwikkelingen binnen de organisatie zoals centrale inkoop en geïntegreerd management, de parate groenkennis bij veel gemeenten afgenomen. Er is daarom een grote behoefte aan praktische en toegankelijke kennis om bij beslissingen rond ontwerp, aanleg en beheer van groen optimaal in te kunnen spelen op het benutten van de potentiële baten van dat groen. Aan de andere kant hebben producenten en handelaren van boomkwekerijproducten behoefte aan kennis van de potentiele bijdrage van individuele soorten aan specifieke baten van groen als basis voor een gerichte benadering van hun afnemers.

1409-012

Groen voor Grijs (pIlotproject Oisterwijk)

De relatie tussen groen en gezondheid staat, mede door de sterk stijgende zorgkosten, erg in de belangstelling. Dementie is de op één na duurste ziekte van Nederland, geschatte kosten 4,8 miljard euro per jaar (2011), direct na ‘verstandelijke handicap’ (bron: RIVM). Het is bovendien een ziekte die vooral op hoge leeftijd voorkomt, en het aantal hoogbejaarden neemt door stijgende levensverwachting sterk toe. Er wordt verwacht dat dementie binnenkort doodsoorzaak nummer één wordt in Nederland (bron: RIVM). Omdat ouderen steeds langer thuis blijven wonen, kunnen ze terechtkomen in een neerwaartse spiraal van vergeetachtigheid en beginnende dementie, eenzaamheid, depressie en sociaal isolement. En is er sprake van overbelasting bij mantelzorgers, waarvan 82% overbelast is of groot risico daarop loopt (bron: Alzheimer Nederland, 2011).


51 van 33

Wageningen UR

For quality of life

Door de Nature Assisted Health Foundation (NAHF) wordt, in samenwerking met VU Medical Center en UKON (Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen), onderzoek gedaan naar de effecten van groen op dementiepatiënten in zogenoemde ‘dementietuinen’ (belevingsgerichte tuinen voor mensen met dementie) bij instellingen. Daarbij wordt onderzocht of met de aanleg van specifieke typen groen het als probleem ervaren gedrag kan worden verminderd en zorgkosten kunnen worden teruggedrongen. Het onderzoek wordt ondersteund door het Productschap Tuinbouw, de Rabobank en de Provincie Noord-Brabant. De kennis- en innovatieopgave van het nu voorliggende voorstel Groen voor Grijs is om te onderzoeken of en hoe de kennis ontwikkeld rond dementietuinen vertaald kan worden naar wijken. De meeste ouderen wonen immers nog thuis, en in de toekomst zal het aantal thuiswonende kwetsbare ouderen sterk toenemen, en daarmee ook de druk op hun mantelzorgers. Groen in de directe woon- en leefomgeving van mensen heeft een aantoonbaar positief effect op gezondheid en welbevinden; de verwachting is dan ook dat groen een belangrijke rol kan spelen bij het bestrijden van de hierboven geschetste problemen (vergeetachtigheid en beginnende dementie, eenzaamheid, depressie en sociaal isolement, overbelasting bij mantelzorgers) in “versteende” wijken met weinig groen. In potentie kan daardoor een grote besparing worden gerealiseerd op zorgkosten, terwijl de kwaliteit van leven van de wijkbewoners en mantelzorgers toeneemt. Dat groen een positief effect heeft op de gezondheid is wetenschappelijk bewezen. De Nature Assisted Health Foundation heeft onderzoek laten verrichten door Fontys Hogeschool HRM en Toegepaste Psychologie of dit wetenschappelijk bewijs er ook is voor specifieke aandoeningen als dementie. Conclusie is dat hier nauwelijks wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan, maar dat – zo concluderen ook internationaal onderzoeken – dit een veelbelovend terrein is. Maar omdat het wetenschappelijk bewijs ontbreekt, investeren belanghebbende partijen als zorgverzekeraars en gemeenten (WMO) hier niet in. Sterker nog, vanuit kostenoverwegingen en een beperkte kijk op groen bezuinigen gemeenten hierop. Nodig is een kanteling in denken, waarbij groen niet langer sluitpost is op de begroting, maar een integraal onderdeel van zorgverlening en het verhogen van de kwaliteit van leven. Nodig is ontkokering in gemeentelijk beleid, waarbij enkel gekeken wordt naar de kosten van groenbeheer. Daarvoor moeten ook andere samenwerkings- en budgetteringsprocessen binnen gemeenten, andere overheden en ondernemers ontwikkeld worden. Met het oog hierop wil het Ministerie van Economische Zaken een zogenoemde ‘green deal’ met de Nature Assisted Health Foundation afsluiten, en het hier voorgestelde project past prima daarin. Immers, de belemmeringen die in de case studie gesignaleerd worden als gevolg van verkokering en enkel financiële sturing kunnen ingebracht worden in deze ‘green deal’.

1409-013 pm

Groene gezonde ziekenhuizen

2.4 Samenwerkende waardeketens H260_266_274

Market Intelligence Tuinbouw

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Market-Intelligence-Tuinbouw-2013.htm

Een belangrijke innovatie-opgave voor het Nederlandse bedrijfsleven is om bij een alsmaar toenemende internationale concurrentie meer marktgericht te produceren en beter aan te sluiten bij klantvragen en consumentenwensen zowel in bestaande afzetlanden als nieuwe, kansrijke afzetgebieden. Belangrijke kennis- en innovatie-opgaven in deze context zijn marktinnovatie, product-, conceptontwikkeling en ketensamenwerking. Om dit proces te versnellen en te ondersteunen is er sterke behoefte aan precompetitieve marktinformatie en kennis over markten en kansen in de markt: market intelligence. Doel van het programma Market lntelligence Tuinbouw (MIT) is om de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse Tuinbouwsector (individuele bedrijven en het totale tuinbouwcluster) te versterken met het op een structurele wijze ontwikkelen en voorzien in pre-competitieve market intelligence. Het gaat daarbij vooral om kennis en informatie die bijdraagt aan de duurzame (= profit, planet en people) ontwikkeling van het tuinbouwcomplex in Nederland en de concurrentiepositie van de totale tuinbouwketen. En kennis en informatie die voor individuele bedrijven moeilijk is te ontwikkelen en te valoriseren. Met de opzet van een (virtueel) market intelligence center wordt het bedrijfsleven ondersteund bij het nemen van strategische (bedrijfs)beslissingen en de ontwikkeling van nieuwe business cases.

1310-039

Ontwikkeling voorspellend model aankoop tomaten

Er is nu een model beschikbaar dat de smaakvoorkeur van consumenten voor verse tomaat voorspelt. Met dit model werken wij momenteel om de veredeling en vermarkting van onze tomaten af te stemmen op de consumentenvraag. Dit model wordt momenteel in de bestaande PPS 283 verder uitgebreid en fijner afgestemd op verschillende doelgroepen van consumenten. Wij hebben behoefte om aanvullend daarop


52 van 33

Wageningen UR

For quality of life

bredere modellen te gaan ontwikkelen die naast smaak ook het aankoopgedrag van consumenten in Nederland en Duitsland gaan voorspellen voor verschillende segmenten van tomaat. Dit gaan wij doen door conjoint analyse van corresponderende visuele paneldata, allereerst in Nederland, maar daarna ook in Duitsland. In de op te leveren modellen moeten naast smaak worden opgenomen: vorm, kleur, grootte, portiegrootte, type verpakking en prijs. Wij willen dit onderzoek allereerst uitvoeren met panels die het fysieke product visueel beoordelen, maar later ook via internet door het laten beoordelen van hoge kwaliteit productfoto’s in onze web applicatie. Dit gaat ons de mogelijkheid bieden om dit soort onderzoeken snel bij verschillende doelgroepen uit te kunnen voeren en onderling te vergelijken. Dit initiatief richt zich op de producteigenschappen en werkt aan oplossingen die voorzien in smakelijke groenten en fruit, ter ondersteuning van een gezonder voedingspatroon. Wij willen als keten door deze consument-georiënteerde productontwikkeling beter kunnen aansluiten bij de wensen van de consument.

1310-056

Local for local Glasgroente

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Local-to-local.htm Een belangrijke innovatie-opgave voor het Nederlandse bedrijfsleven is om beter aan te sluiten bij klantvragen en consumentenwensen. Een trend is de groeiende vraag binnen Europa naar lokaal geproduceerd en aldus vermarkt voedsel. Hierdoor komt de klassieke export van Glasgroente vanuit Nederland onder druk en dient de Nederlandse sector te Europeaniseren. Nederlandse producenten hebben behoefte aan informatie over hoe en waar internationaal te produceren. De kennisvragen vanuit het bedrijfsleven hebben vooral betrekking inzicht in de kansen voor buitenlandse vestingen. Concreet betreft dit o.a. teeltareaal, typen tomaat en teeltcentra in het buitenland, marktprijzen en marktkanalen van lokale productie versus export vanuit Nederland, investeringen, kostenniveaus en de belangrijkste kostenposten van de productie op buitenlandse vestigingen versus Nederland, de transporten afzetkosten voor buitenlandse vestigingen versus de export vanuit Nederland. Het doel van het project is het verkrijgen van inzicht in en kennis over de mogelijkheden en kansen van productievestigingen van Nederlandse glasgroente bedrijven in andere Europese landen wat gebruikt kan worden door glastuinbouwondernemers bij het vestigingsbeleid. De aanpak betreft het gebruik van statistieken en vooral het raadplegen van ervaringsdeskundigen. De verzamelde informatie wordt geanalyseerd en bijeengebracht in kwantitatieve informatieoverzichten c.q. “consumentenbond overzichten”. De informatie wordt hiermee toegankelijk gemaakt voor glastuinbouwondernemers.

1406-030

Fresh Pack

Het doel van Fresh Online Pack is het interactief innoveren in AGF voor de online markt omtrent productspecificaties (incl. hoeveelheden), productkwaliteit, productverpakking en productinformatie in de online keten voor verse aardappelen, groente en fruit. Ook zal er in gekeken worden naar aspecten van de online distributieketen die invloed hebben op kwaliteit, voedselveiligheid en verpakking. Leerpunten zullen worden gedefinieerd en met bedrijven worden gedeeld via een innovatiecirkel. Hieraan gekoppeld worden presentaties/workshops georganiseerd om de totale AGF-keten naar een hoger kennisniveau te brengen voor de online markt.

1406-101

BIG t&u: luisteren naar consument en keten

Op het internet is een overvloed aan data vrij beschikbaar: Websites en Social Media geven informatie over gebruikservaringen van consumenten en hun vragen over producten. Open Data uit publieke en private bronnen bieden inzicht in de verwachte aanvoer van producten. Tuinbouwondernemingen maken nog weinig gebruik van deze rijkdom, juist in deze tijd waarin informatie over de markt van zo groot belang is. Twee factoren belemmeren efficiënt gebruik van data. Ten eerste gaan de benodigde investeringen en kennis de mogelijkheden van individuele ondernemingen te boven. Ten tweede kost het verzamelen en samenvoegen van data voor elke toepassing telkens weer veel tijd en geld. De opgave van dit project is om de overvloed aan beschikbare data uit een grote diversiteit aan bronnen efficiënt en gestandaardiseerd beschikbaar te maken voor alle partijen in de sector. Om dit te bereiken zijn innovaties nodig op het gebied van verzameling, standaardisatie en integratie van data, governance en financiering van infrastructuur en toepassing van de data in de sector. Naast inhoudelijke en organisatorische aspecten ligt hier ook een vraag aan de ICT-sector naar nieuwe methoden voor data-alignment, dataontsluiting en privacybescherming.

2.5 Internationaal H224_225 Coating vlinderbloemige zaden

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Coating-van-vlinderbloemigezaden-met-droogte-toleranteRhizobium-bacterien.htm


53 van 33

Wageningen UR

For quality of life

Zaadcoating met Rhizobium bacterien of biologische bestrijdingsmiddelen is in het algemeen niet mogelijk vanwege droog stappen tijdens het zaadcoatings procedé, waardoor de microben snel dood gaan. Het idee dat in dit voorstel zal worden uitgewerkt is toepassing van droogte-tolerante Rhizobium stammen uit woestijngrond. Verwacht wordt dat deze stammen wel dergelijke droog stappen zullen overleven en dat na zaad coating een veel groter deel van het inoculum behouden blijft, ook gedurende lange (opslag/verzend) tijd na coating. Ook wordt verwacht dat deze stammen kruisbescherming zullen bieden aan biologische bestrijders zoals Trichoderma harzianum. Experimenten worden uitgevoerd bij Wageningen Universiteit en PRI, in nauwe samenwerking met bedrijven. Keuze van het modelsysteem is de vlinderbloemige plant soja, een economisch belangrijk gewas en tot wortelknol symbiose in staat voor biologische stikstofbinding. Hierdoor kan de input van kunstmest sterk worden gereduceerd. Soja zaden worden met rhizobium gecoat voor een mondiale markt maar de korte overlevingsduur van Rhizobium in coatings belemmerd sterk een efficiënte toepassing Om dit op te lossen zullen bacteriën worden geïsoleerd uit de rhizosfeer en wortelknollen van de woestijn pionier plant Indigofera argenta, vervolgens getest op droogte tolerantie en de meest droogte resistente rhizobia zullen verder worden onderzocht. Geselecteerde droogte-tolerante Rhizobium stammen worden aangebracht in coatings van soja zaden al of niet in combinatie met T. harzianum. Overlevingspercentage en behoud van vermogen tot knolvorming (Rhizobium) en insecten-onderdrukking (T. harzianum) wordt vlak na, tot maximaal twee maanden na zaadcoating, bepaald. Na 1 jaar is er een go/nogo beslissing voor een vervolg op dit proof of principle onderzoek Als verbeterde overleving van Rhizobium na zaadcoating wordt aangetoond, zal kunnen worden besloten tot ‘go’ voor tweede fase onderzoek.

H399

Egyptische kasteelt

http://www.wageningenur.nl/nl/project/Egyptische-kasteelt-op-een-hoger-plan-met-nieuwe-Nederlandsetechnologie.htm The project realizes through the use of Dutch technology a higher sustainability of Egyptian protected cultivation, especially in the areas of water, which has absolute priority in Egypt, and crop protection. The Egyptian horticultural sector is in dire need of an innovative approach that increases its sustainability. Dutch technology is offered as an integrated and optimized package for Egyptian conditions. In particular, this concerns the import and application of water technology and of biological control agents, which are currently not permitted on the Egyptian market. With regards to water technology, the project want to demonstrate the effects of high-quality water technology on the water use efficiency and crop production. With regards to biological control agents, the project wants to open a dialogue with the Egyptian Government to realize a new legislation. The ambition is to import biological agents from The Netherlands, either under a new legislation, or on the basis of a waiver. In a demonstration trial, the effects of better water management and more biological control of pests and diseases on sustainability in Egyptian greenhouse horticulture will be shown. Knowledge on local conditions is gathered to optimize the greenhouse management strategies. The project realizes under practical conditions a platform where knowledge can be shared and that forms the nucleus for scaling up to other horticultural companies. This leads to follow-up business. The project wants to seize commercial opportunities in Egypt.

2.6 EU cofinanciering Op dit moment lopen cofinancieringen vanuit Tuinbouw & Uitgangsmaterialen DLO capaciteit voor de volgende EU projecten. Welke projecten daar in 2015 bijkomen wordt nog beoordeeld. 1

Meer met Minder

EU2013

EpiTraits

4

Samenwerkende waardeketens

EU2013 6

Precisietechnologie Kennis, innovatie & HCA

EU2014

DRIVE4YOU

EU2014

BIOCOMES

EU2014

BIOFECTOR

EU2014

HI LED

EU2014

CO- FREE

EU2015

EU 2016 cofinanciering

KBBE.2013.1.2-04

DROPSA

EU2013


QUESSA

54 van 33

Wageningen UR

For quality of life

KBBE.2013.3.5-01

Declathon

EU-FP7-PEOPLE-2013-ITN (Grant 606956) KBBE.2013.1.2-06

COMREC

EU2015

SWEEPER

EU2015

Whealbi

EU2015

Carbon-LED

EU2015

Traditom


Q-collect

55 van 33

Concept onderzoeksprogramma Topsectoren Wageningen UR- DLO 2016

Recommend Documents