Chiropcontact. Contactblad van de vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt vzw. 20 e jaargang nr. 3

Chiropcontact

Contactblad van de vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt vzw

20e jaargang nr. 3

Vleermuizenwerkgroep Voorzitter: Alex Lefevre (ontslagnemend) Klissenhoek 85, 2290 Vorselaar, 014 51 62 01 [email protected] Secretaris: Penningmeester: Kris Boeckx (ontslagnemend) Koeneind 13, 2440 Geel, 01459 26 26 [email protected] Provinciale coördinatoren West-Vlaanderen: Bob Vandendriessche Begoniastraat 26, 8020 Oostkamp, tel: 0477 75 74 91 [email protected] Oost-Vlaanderen: Daan Dekeukeleire Polderdreef 37, 9840 De Pinte, 0474 48 89 79 [email protected] David Galens Hoogstraat 28, 9820 Merelbeke, 0474 22 93 12 [email protected] Antwerpen: Filip Borms Roosendaalbaan 21, 2920 Kalmthout, 03 666 15 56 [email protected] Limburg: Ghis Palmans Volmolenstraat 1, 3910 Neerpelt, 011 64 82 74 [email protected] Brabant: Contactpersoon Natuurpunt Wout Willems Coxiestraat 11, 2800 Mechelen, , 015 29 72 68 [email protected]

Wie jonger is dan 25 en interesse heeft in vleermuizen, kan ook contact opnemen met de vleermuizenwerkgroep van JNM JNM, Kortrijksepoort 192, 9000 Gent, 09 223 47 81 [email protected]

Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt

2

Voorwoord Traditiegetrouw worden er tijdens het laatste weekend van augustus talrijke activiteiten rond vleermuizen georganiseerd. De Europese Nacht van de vleermuis is de gelegenheid bij uitstek om de burger er van te overtuigen dat onze troeteldieren niet alleen nuttige maar ook lieve, superleuke, acrobatische, vliegende stuntmannen zijn. Zoals gewoonlijk zullen het merendeels onze dwergvleermuizen zijn die de show stelen. Nu nog hopen dat het weer meezit want vleren houden niet van regen en felle wind. En misschien is er al een driftig mannetje vleermuis op de vleervrouwtjes aan ‘t fluiten. Voor hen breekt een drukke tijd aan. De macho uithangen, vrouwtjes imponeren, zwermen en als top of the bill paren. Niet met één maar met verschillende vleerdames ! Zeg nu nog dat vleermuizen geen prettig leven leiden ! Prettig om te lezen is ook dat er recent een erg grote kolonie van gewone dwergvleermuizen ontdekt is. Een kolonie met 220 getelde uitvliegers. Een uitzonderlijk hoog aantal voor onze contreien. Zelfs één van de grootste kolonies vleermuizen die in Vlaanderen ooit gevonden is. Ik zie sommigen hun schouders ophalen. Och, het zijn toch maar gewone dwergvleermuizen, onze meest algemene en tevens een niet dadelijk bedreigde soort ! Beste lezers, zei men dat pakweg 50 jaar geleden over de mussen ook niet. Och, het zijn maar mussen ! Wie over vogels sprak, die dacht aan mussen. Denkt men er nu nog zo over ? Spreek je over vleermuizen dan krijg je meestal als antwoord : «Mijnheer, bij ons in de tuin vliegt er elke avond één.» En meestal gaat het om gewone dwergvleermuizen. Voor de doorsnee natuurliefhebber is de gewone dwergvleermuis gewoon DE vleermuis. Als je even later vertelt dat er in België pakweg 20 soorten voorkomen zijn ze erg onder de indruk ! Zoveel verschillende ? Wij dachten dat er alleen DE vleermuis leefde ! Maar als we enkele alarmerende berichten mogen geloven dan zou het aantal dwergvleermuizen afnemen. Blijven er voldoende geschikte kolonieplaatsen ? Blijven er openingen waarlangs ze in een spouwmuur of onder het dak kunnen ? Hoeveel slachtoffers eist het vol isolatie spuiten van open spouwen? In de voortplantingstijd staat de telefoon roodgloeiend met vragen over «vleermuizenplagen». Als je hen zegt dat het beschermde dieren zijn, zijn er bij die als ze konden je door de telefoondraad zouden trekken. Wat niet lukt maar schelden daarentegen wel. En weer gaat het in de meeste gevallen over de gewone dwergvleermuis. Al weze gezegd dat schelden «ze moeten nu weg» telefoons minder en minder voorkomen. Organisaties zoals de «Nacht van de vleermuis» dragen hier zeker hun steentje toe bij ! Laat ons meewerken aan het feit dat binnen 50 jaar de gewone dwergvleermuis nog steeds een gewone verschijning is en niet de weg van de mus opgaat. Dat DE vleermuis nog altijd de ambassadeur is van al onze vleermuizen ! Kris Boeckx


3

Allerlei Waarom slapen vleermuizen met het hoofd omlaag? (Eleanor McKenzie)

Alle zoogdieren dus ook de mens, hebben een aantal gemeenschappelijke eigenschappen waaronder de behoefte aan slaap. Er is wel een verschil in het aantal uren dat een soort nodig heeft. Ook de slaappositie is verschillend. Mensen liggen, paarden slapen recht op terwijl zoogdieren die in bomen leven goede redenen hebben om met het hoofd omlaag te slapen. De slaaphouding Anatomie, fysiologie, de leefomgeving en lichaamsaanpassingen eraan hebben alle hun invloed op de slaaphouding. Ook bij wat ze verstaan onder slapen is er een grote differentiatie. Dolfijnen slapen terwijl ze zwemmen. met hun half brein in rust. Koeien slapen met hun ogen open. Een gorilla maakt een gezellig slaapnest, terwijl mollen en konijnen ondergronds maffen. Elk zoogdier heeft slaapgewoontes die bij hun leefomgeving passen. Zoogdieren die met het hoofd omlaag slapen, zijn aan deze voor mensen oncomfortabele houding aangepast. Ze doen het uit veiligheidsoverwegingen. En natuurlijk omdat ze zo geëvolueerd zijn dat ze niets anders meer kunnen. Vleermuizen Onder de zoogdieren zijn de vleermuizen de meest bekende met het hoofd omlaag hangers. Zodoende is de vleermuis minder zichtbaar voor predators. Verder zijn de vleugels van een vleermuis niet krachtig genoeg om te vertrekken in opgerichte houding. Door met het hoofd omlaag te hangen kan ze zich laten vallen en onmiddellijk wegvliegen. Een groot deel van de dag brengen ze al slapend door, Ze komen tevoorschijn bij de schemering, jagen een uur of twee, keren een uurtje terug naar hun verblijfplaats om voor het ochtendgloren nog even te verschijnen.


4

Archeologen vinden 500 jaar oude ‘vampier’ (Bron: Discovery News)

Archeologen hebben in Polen een schedel met een baksteen in de mond gevonden. Dat zou erop wijzen dat het om een ‘vampier’ zou gaan. De menselijke resten, die dateren van de zestiende à zeventiende eeuw, werden gevonden tijdens opgravingen in het stadje Kamien Pomorski, in het noordwesten van Polen. De baksteen was duidelijk met geweld in de mond van de ‘vampier’ geramd, want hij had geen bovenste rij tanden meer. Er werd ook een steekwond gevonden in het been. Vermoedelijk was het been doorboord met een staak om te vermijden dat de dode vampier weer uit zijn graf zou opstaan. ‘Alles wijst erop dat het hier gaat om een begraafplaats van iemand die aangezien werd als een vampier’, zegt archeoloog Slawomir Gorka. Tussen de dertiende en de zeventiende eeuw geloofde de plaatselijke bevolking dat vampieren net als zombies uit hun graf konden opstaan om dat dood en verderf te zaaien onder de levenden. De baksteen in de mond diende om ervoor te zorgen dat de ondode zou verhongeren.


5

Vleermuizen taggen met gps-zenders? (Wout Willems) Ik heb onlangs mijn licht opgestoken bij Lotek (Biotrack) over de nieuwe lichtgewicht gpszenders van 1g (PinPoint8, www.biotrack.co.uk/pinpoint-gps.php#s4) Een gps-zender van 1g zou betekenen dat die bruikbaar is voor vleermuizen vanaf 20g. Zenderen van Laatvlieger, Rosse vleermuis en (zware) Bos- en Tweekleurige vleermuizen wordt dan mogelijk. Die soorten zijn met klassieke signaalzendertjes (waarbij je dan met antenne achter de dieren moet aanlopen) aartsmoeilijk te volgen, dus een ingebouwde gps is een zegen. Helaas is de praktische bruikbaarheid nog niet voor vleermuizen geschikt. Zo'n zenders kunnen 8 GPS-locaties opslaan. Dat is erg weinig, dus routes of jachtgebieden in kaart brengen kan je vergeten. Dat opslaan kan wel op voorgeprogrammeerde momenten, en kan gespreid over 1 jaar zijn. Met andere woorden: bevestig dat op een dier, en de locatie wordt bv opgeslagen de eerstvolgende 6 dagen om 12u (dagrustplaats/kolonie), en de laatste 2 een half jaar later (dus op de winterslaapplaats, in de hoop dat daar gps-bereik is). De grote nadelen: - de zender moet bevestigd worden op een manier die meerdere maanden houdt. Lijmen kan dus niet, en een halsband/harnas is nog niet ontwikkeld, en zelfs indien wel weegt die dan weer (te) zwaar voor een vleermuis, en gaat vermoedelijk hinderen tijdens het vliegen. - de gegevens moeten uitgelezen worden uit het zendertje zelf (hij verstuurt ze dus niet per satelliet naar bv gsm). Dat betekent dus dat je je vleermuis moet terugvinden en terugvangen om aan de data te geraken. Vergeet dat onderzoek dus maar voor rosse vleermuis, bosvleermuis en tweekleurige. Je kan dan hoogstens - met veel verstoring - een laatvlieger uit een kolonie pakken, en hopen dat die het jaar erna terug uit dezelfde kolonie geplukt kan worden. Het ziet er dus naar uit dat we voorlopig nog een tijdje met antenne achter de klassieke Holohil- en Picopip-zendertjes zullen mogen aanbollen...


6

Een nieuwe bedreiging voor onze vleermuizen? (Bron: Volkskrant, DM)

Omstreden 'bijen-insecticide' treft ook zwaluw en spreeuw

Niet alleen bijen, ook vogelpopulaties ondervinden ernstige schade van 'neonicotinoïden', de meest gebruikte klasse insecticide ter wereld. De gifstoffen doden zoveel insecten, dat de vogels te weinig te eten hebben en in aantal teruglopen, stellen een aantal wetenschappers in Nature. Dat is "sterk bewijs" dat "het debat over de bijen het grotere plaatje heeft gemist", schrijft de niet bij de studie betrokken ecoloog Dave Goulson in een commentaar in Nature. De gedupeerde vogels eten immers geen bijen, maar insecten waarvoor doorgaans minder aandacht is, zoals muggen en vliegen. "Het gaat hier om de bulk van insecten die als voer dient voor veel organismen", zegt Ruud Foppen van het Nederlandse Sovon Vogelonderzoek. "Daarover zijn nauwelijks meetgegevens. Maar ondertussen zien we dat er zoveel is veranderd dat het nu meetbaar is in de vogelwereld." Ook andere experts signaleren dat er een "instorting" gaande is van de insectenwereld. De wetenschappers spreken van een sluipend maar schrikbarend proces. "Er is hier iets aan onze aandacht ontsnapt", zegt Foppen. "De vogels vallen niet dood neer; de meest aannemelijke verklaring is dat ze niet genoeg voer hebben. Dus zie je de vogelpopulaties overal waar dit gif wordt gebruikt achteruit kachelen. Gif Voor hun onderzoek vergeleken Nederlandse onderzoekers uit Nijmegen zeven jaar vogelwaarnemingen met meetgegevens over het neonicotinoïde imidacloprid in slootjes en andere wateren. Hoe meer gif er in het water zat, des te sneller nam het aantal insecten etende vogels af. Van de vijftien onderzochte vogelsoorten zijn er veertien getroffen: daaronder soorten als de spreeuw, boerenzwaluw, grote lijster, veldleeuwerik, ringmus, geelgors en gele kwikstaart.


7

Neonicotinoïden werden eind jaren negentig binnengehaald als nieuw wondermiddel tegen onder meer bladluis. In ons land wordt jaarlijks ruim 10 duizend kilogram imidacloprid ingezet. Keerzijde is echter dat het gif langzaam afbreekt en insecten zenuwschade toebrengt die zich langzaam ophoopt. Al in de jaren negentig sloegen bijenexperts daarom alarm: het insecticide zou bijenkolonies verzwakken en tenminste gedeeltelijk bijdragen aan de geheimzinnige sterfte onder bijenvolkeren. 

Europese regelgeving onvoldoende Vorig jaar besloot de Europese Unie daarom tot een moratorium op drie van de vijf bekendste neonicotinoïden. Volgens Natuurpunt, Vlaanderens grootste natuurvereniging, volstaat dat geenszins. "Slechts vier van de negen neonicotinoïden zijn verboden. Bovendien gaat het om een tijdelijk verbod van twee jaar op een beperkt aantal teelten, eigenlijk teelten die het meest aantrekkelijk zijn voor bijen", klonk het in juni. Natuurpunt wijst ook op heel wat uitzonderingen in het tijdelijk verbod. "Zo mag er in serres wel gesproeid worden, waardoor er wel een uitspoeling naar de bodem en verontreiniging van het oppervlaktewater blijft bestaan." De verdwijnende vogels zetten het probleem alvast op scherp. In Nederland pleit de Vogelbescherming er naar aanleiding van de onderzoekscijfers voor een verbod van neonicotinoïden. "Vogelbescherming roept de politiek op per direct het landbouwgif imidacloprid te verbieden", klinkt het. "Vogels die leven op het boerenland hebben het al moeilijk: sinds de jaren '60 van de vorige eeuw is het aantal met 60 procent afgenomen."


8

Grote kolonie Gewone dwergvleermuizen ontdekt ( Natuurpunt – David Galens ) In Oosterzele werd onlangs een grote kolonie Gewone dwergvleermuizen ontdekt. Maar liefst 220 Gewone dwergvleermuizen huizen er samen op één plaats. Daarmee is de kolonie wellicht de derde grootste van België. De Oost-Vlaamse Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt streeft ernaar om de kolonies in kaart te brengen om ze te beschermen. De Oost-Vlaamse Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt vond in Oosterzele een jonge, verdwaalde Gewone dwergvleermuis en ging op zoek naar de kolonie waar die vleermuis bij hoorde. Zo werd een megakolonie van wel 220 Gewone dwergvleermuizen ontdekt, de grootste in Oost-Vlaanderen. Kolonies van honderden vleermuizen zijn een zeldzaamheid in België. Onder meer door almaar beter geïsoleerde woningen gaat de populatie huisbewonende vleermuizen achteruit. Dwergvleermuizen huizen namelijk graag op zolders of in spouwmuren. De kleine diertjes dragen netjes zorg voor hun woonplaats. Vleermuizen knagen immers niet en brengen ook geen nestmateriaal aan. Het zijn eerder passieve bewoners die zich tevreden stellen met hun verblijfplaats zoals ze is. Mensen weten vaak niet dat er vleermuizen in hun huis wonen. Ze komen pas aan het licht bij verbouwingswerken of een toevallige ontdekking. Als gevolg daarvan sneuvelen er regelmatig kolonies wanneer een gebouw extra geïsoleerd of afgebroken wordt. Daarom is het heel nuttig om actief op zoek te gaan naar vleermuizen en in kaart te brengen waar kolonies huizen. Dat levert niet alleen gegevens over de verspreiding en het welzijn van vleermuizen op, maar ook over de natuur in het algemeen. Vleermuizen zijn namelijk heel goede indicatoren voor de kwaliteit van de omliggende biotopen en vormen een ideale ecologische barometer.

Gewone dwergvleermuizen verblijven graag in huizen maar vinden steeds moeilijker een verblijfplaats door beter geïsoleerde huizen (Foto: René Janssen)


9

De Oost-Vlaamse Vleermuizenwerkgroep lanceerde onlangs een provinciale oproep om actief op zoek te gaan naar zomerkolonies vleermuizen en hen te monitoren. Vleermuizen monitoren betekent simpelweg uitvliegende vleermuizen spotten en tellen. De meest voor de hand liggende plaatsen om dat te doen zijn gebouwen met een grote zolder zoals kerken en kastelen, een bos, of gewoon de spouwen en zolder van je eigen huis. De Gewone dwergvleermuis heeft haar naam niet gestolen. Ze is een van de kleinste Europese vleermuissoorten. Een volwassen exemplaar heeft een vleugelspanwijdte van 180 tot 240 mm en weegt ongeveer 3,5 tot 8 gram. De soort is een echte cultuurvolger en komt vooral voor rond bebouwing. Het is een van de meest voorkomende vleermuizen in Vlaanderen. In het voorjaar en in de zomer vormen vleermuizen kraamkolonies waarin de vrouwtjes samenhokken. De mannetjes worden er doorgaans niet toegestaan en leiden dan een solitair bestaan of troepen samen met enkele kompanen. Vanaf juni tot midden juli worden jongen geboren, in regel één per vrouwtje. Na een zestal weken kunnen de jonge vleermuizen vliegen en wat later jagen ze zelfstandig. Een volwassen Dwergvleermuis eet al vlug enkele honderden insecten per nacht. In het geval van de pas ontdekte megakolonie betekent dat zo’n 10 miljoen insecten in één seizoen. Op die manier houden ze de insectenpopulatie in je tuin onder controle.

De Gewone dwergvleermuis is een van de kleinste vleermuizensoorten van Europa en de meest voorkomende in Vlaanderen (Foto: Hugo Willockx)


10

Uit de krant

van onze mediawatcher Wout Willems

Uit Het Nieuwsblad van 10 juli 2014 Natuurpunt neemt vleermuizen fort onder de loep Lier Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) is in samenwerking met natuurvereniging Natuurpunt een onderzoek begonnen naar het zwermgedrag van de vleermuizen in het fort van Lier. Het ANB en Natuurpunt hebben voor het onderzoek de toelating gekregen van het stadsbestuur. Het loopt nog tot oktober en moet het beheer van het fort optimaliseren. 'Tot nu toe kreeg Natuurpunt elk jaar de toelating om in februari een telling van de vleermuizen in het fort uit te voeren', zegt Lucien Herijgers (N-VA), schepen van Natuur en Milieubeheer. 'Maar voor de zomerperiode hebben we dan weer slechts een fragmentarisch beeld. Omdat de vleermuizen dan beginnen te verzamelen rond het fort om te overwinteren, is het belangrijk om hun zwermplaatsen te kennen.' Het ANB bezoekt deze maand het fort voor een verkenning en hangt er enkele automatische vleermuisdetectoren. Natuurpunt voert daarna vier netvangsten uit. De telling van de vleermuizen moet nuttige informatie opleveren voor het beheer van het gebied.

Uit Het Laatste Nieuws van 12 juni 2014 Vleermuizenonderzoek op Fort van Lier Het schepencollege besliste het Agentschap voor Natuur en Bos in samenwerking met Natuurpunt de toelating te geven om het Fort van Lier te betreden voor het uitvoeren van een onderzoek naar het zwermgedrag van vleermuizen. Het onderzoek loopt van juli tot en met oktober 2014. Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt

11

"Tot nu toe kreeg Natuurpunt vzw elk jaar de toelating om in het eerste weekend van februari een vleermuistelling in het Fort van Lier uit te voeren. De Vlaamse regering keurde recent de natuurdoelen goed voor het habitatrichtlijngebied 'Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizenverblijfplaats'. Door jarenlange tellingen in de winter is er een goed zicht op de gegevens van overwinterde vleermuizen. Voor de zomerperiode daarentegen heeft men slechts een beperkt beeld daarom wordt het zwermgedrag in kaart gebracht", legt milieuschepen Lucien Herijgers uit (N-VA). In de nazomer verzamelen of zwermen Vleermuizen rond grote overwinteringsplaatsen zoals forten. Om te paren en om jonge dieren de overwinteringsplaatsen te leren kennen. Vleermuizen zijn tijdens het zwermen gevoelig voor verstoring daarom is het belangrijk dat die zone kan afgebakend worden. Het Agentschap voor Natuur en Bos zal automatische bat-detectoren ophangen van eind juli tot half oktober en er zullen vier netvangsten ter controle plaatsvinden. De opvolging van de vleermuispopulatie in het fort van Lier is van belang omdat dit gebied afgebakend is als Speciale beschermingszone (SBZ) binnen de Habitatrichtlijn. De vleermuistelling kan zeer nuttige informatie opleveren naar het beheer van het gebied. (WAE)


12

Mededelingen Activiteiten Giften Het rekeningnummer waarop giften mogen gestort worden is: 293-0212075-88 van Natuurpunt. Voor de vleermuizenbescherming in Vlaanderen te ondersteunen mag het projectnummer 3171 vermeld worden. Giften vanaf 40€ zijn fiscaal aftrekbaar. Alle giften die op dit projectnummer toekomen, worden integraal gebruikt om aankopen van vleermuisreservaten te ondersteunen zoals het fort van Walem, de Schans van Smoutakker, de Steenoven te Turnhout, enz.

Abonnee Chiropcontact Wil je Chiropcontact in de toekomst niet meer ontvangen, geef dan jouw naam en emailadres door aan [email protected]. Ook nieuwe abonnees voor Chiropcontact kunnen zich via hetzelfde adres aanmelden. Graag met vermelding van provincie en adres. Mededelingen en artikels stuur je best naar [email protected].

Nacht van de vleermuis 2014 Het weekend van 29 en 30 augustus zet Natuurpunt Vleermuizen extra in de kijker met de Nacht van de Vleermuis. Over heel Vlaanderen zijn er dan verschillende vleermuizenactiviteiten. Meer informatie vind je op www.nachtvandevleermuis.be Meer informatie over vleermuisvriendelijk bouwen en isoleren vind je op de website van Natuurpunt.


13

Uitsmijter Wie van de vier is Batman?


14

Chiropcontact. Contactblad van de vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt vzw. 20 e jaargang nr. 3

Recommend Documents