Catharsis. in de GGZ, de. Well-Being Award

Organisaties die excelleren in gastvrijheid bevinden zich boven in de piramide; ze stellen hun cliënt echt centraal en hebben oog voor de verschillende soorten cliënten. In de zorgsector leveren excellente organisaties meer dan alleen goede zorg, een bed, eten en drinken. Zij creëren een omgeving en een ambiance waarin alle mensen zich zo goed mogelijk kunnen ontplooien. Dat geldt zowel voor de cliënten, de medewerkers en de bezoekers. Excellente organisaties richten zich fundamenteel op het welzijn van hun cliënt en dan verdient de meest excellente organisatie ook een prachtige onderscheiding: de GGZ Well-Being Award! De gebruikers gaan sterren uitdelen. De GGZ komt in beweging om ze te krijgen.

Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

Maslow zei het al: “Onder in de piramide staan de primaire behoeften, zoals eten en drinken, gevolgd door veiligheid en zekerheid. Behoefte aan sociaal contact staat in het midden van de piramide. Hierna komen behoeften als waardering, erkenning en respect.” Dat is dus het welzijn.

Catharsis in de GGZ, de

Well-Being Award


Well-Being Award Ter nagedachtenis aan Joost Dirken, Gastvrijheidstrijder in de zorg 17 maart 1964 - 10 juni 2012

✝

Redactie: Alexander Snijdewind

Uitgeverij Mension™ Haarlem 2013

©2013 Mension™, Alexander Snijdewind Uitgeverij Mension™, Haarlem www.mension.nl Speciale dank bij de tot standkoming van dit congresboek gaat uit naar Hospitality Consultants, ISS Cure and Care, Parnassia, Reinier van Arkel Groep, Servier Pharma en Unilever Food Solutions. Kunstwerken: Fabienne Rijksen Grafisch vormgever Printemps Design Omslag John Spruyt ISBN 978 90 77322 44 4 NUR 875

2



3

PAG

INHOUD

9

De GGZ Well-Being Award: een prachtige onderscheiding!

13

Drie keer per dag samen het geluk weer vinden

17

Voorwoord Ellen van Hummel, bestuurder Parnassia

19

Laten we eens een open deur intrappen Rembrandt Zuijderhoudt (Zuijderhoudt Comsultancy)

23

Nemen welzijn en gezondheid aantoonbaar toe in de intramurale GGZ door aandacht voor een helende omgeving? Een literatuurstudie Yvonne van Gilse Directeur LOC, Zeggenschap in zorg

4


25

Betekenisvol leven Machteld Huber en Danielle Branje

31

Voeding en vitaliteit Jaap Seidell

45

Hospitality als breekijzer voor Well-Being ir. Bernard Drion

49

De well-being award, congres en prijsuitreiking 4 oktober 2011 Samenvatting Rembrandt Zuijderhoudt, dagvoorzitter

51

Welzijn is samen lekker koken en eten Reinier van Arkelgroep en Marie-Louise van der Kruis

59

Fier Fryslân – Centrum Jeugd – Opvangvoorziening Metta Ellen de Ruiter Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

5

71

Wijkteam Ypestein Project Gastvrouwen

75

Juryverslag 1e Well-Being Award

87

Leefstijlcoaching in de GGZ, veranderen kan! Sonja van Hamersveld

89

Geen dag meer zonder…. Mooie Maaltijd! Menno Wigman

89

Nirwana, wit nirwana

97

Samenvatting werkbezoeken deelnemende instellingen WBA 2011

6


103

Samenstelling Jury en Commissie van Aanbeveling Well-Being Award 2011


7

8


De GGZ Well-Being Award: een prachtige onderscheiding! Het succes van organisaties kunnen we herleiden naar de mate waarin ze zich daadwerkelijk op hun cliënten richten: hen centraal stellen vanuit een echt gastvrije houding. Maslow zei het al: “Onder in de piramide staan de primaire behoeften, zoals eten en drinken, gevolgd door veiligheid en zekerheid. Behoefte aan sociaal contact staat in het midden van de piramide. Hierna komen behoeften als waardering, erkenning en respect.” Dat is dus het welzijn. Organisaties die excelleren in gastvrijheid bevinden zich boven in de piramide; ze stellen hun cliënt echt centraal en hebben oog voor de verschillende soorten cliënten. In de zorgsector leveren excellente organisaties meer dan alleen goede zorg, een bed, eten en drinken. Zij creëren een omgeving en een ambiance waarin alle mensen zich zo goed mogelijk kunnen ontplooien. Dat geldt zowel voor de cliënten, de medewerkers en de bezoekers. Excellente organisaties richten zich fundamenteel op het welzijn van hun cliënt en dan verdient de meest excellente organisatie ook een prachtige onderscheiding: de GGZ Well-Being Award! Cliënt staat centraal bij de GGZ De GGZ is een bijzondere branche. Ieder jaar maken zo’n 850.000 mensen gebruik van de geestelijke gezondheidszorg. Cliënten verblijven soms kort, maar vaak lang, soms levenslang in een GGZ instelling voor behandeling, zorg en begeleiding. De diversiteit aan cliënten is groot.


9

Door enorme verschillen in oorzaak en uiting van psychische problemen is de diversiteit van instellingen ook groot. Dat maakt de branche bijzonder boeiend, maar het welzijn van iedere individuele cliënt is daardoor wel een serieuze uitdaging. Het centraal stellen van cliënten en hun wensen leidde tot een aantal mooie op maat oplossingen. Kleinschalige woonconcepten, behandeling via internet, cliënten dicht bij huis behandelen en projecten om de maatschappelijke participatie te vergroten zijn daar voorbeelden van. Reinier van Arkel heeft zich de laatste jaren bijzonder goed gericht op het welzijn van de cliënten en is dus de terechte winnaar van de laatste GGZ Well-Being Award. Een voorbeeld in de branche, zo oordeelde de jury. Joost Dirken nam samen met Alexander Snijdewind (Mension) het initiatief voor de GGZ WBA. De eerste prijsuitreiking van deze nieuwe prijs was op 4 oktober 2011 tijdens het geslaagde symposium Catharsis in de GGZ, de Well Being Award. Helaas is Joost na een kort ziekbed in juni 2012 veel te jong overleden. Het was zijn uitdrukkelijk verzoek dat de nieuwe prijs wordt voortgezet en dat zijn inhoudelijk aandeel in de WBA en passie op het gebied van de gastvrijheidszorg en institutioneel facilitair management wordt overgenomen. Hospitality Consultants wil graag deze inhoudelijke inbreng op het gebied van de gastvrijheidszorg voortzetten. Samen met Mension zijn zij vanaf 2013 verantwoordelijk voor de organisatie van dit tweejaarlijkse congres.

10


Gastvrijheid en welzijn zit in de genen “Facilitaire services en huisvesting bieden de mogelijkheid om op relatief eenvoudige wijze nog meer gastvrijheid en zelfredzaamheid van de patiënt te creëren”, zegt Carel Wielinga, managing partner voor de zorgsector bij Hospitality Consultants. “Op basis van een guest journey maken we duidelijk wat voor welke klantengroepen belangrijk is. Zelf het menu bepalen, een kopje koffie bij het wachten, gezellige en functionele wachtruimte… Vanuit duidelijk gedefinieerde wensen van de cliënt wordt invulling gegeven aan voorzieningen en service. De eigen beleving van die gastvrijheid resulteert in het welzijn van elke individuele cliënt.” “We heten niet voor niets ‘Hospitality Consultants’. Welzijn en gastvrijheid zit in onze genen. Samen met u dragen we bij aan het welzijn van uw cliënten en een betere totaalzorg.” Hospitality Consultants ondersteunt dan ook van harte de uitgangspunten van de GGZ Well-Being Award en zet zich met plezier in voor de organisatie van de nieuwe GGZ Well-Being Award!


11

12


Beleving, bereiding en genieten van eten en drinken zijn van belang voor welzijn cliënten, pak dit integraal aan en maak elkaar sterk.

Drie keer per dag samen het geluk weer vinden Geluk zit hem in kleine dingen. Bijvoorbeeld lekker en gezellig samen koken en eten. Hoewel dit zo vanzelfsprekend lijkt, was tot voor kort niet gebruikelijk bij de Reinier van Arkel groep dat de bereiding en voeding werd afgestemd op de wensen van de cliënt. Maar als de cliënt moet leren de regie over zijn eigen leven terug te krijgen, dan zul je als zorginstelling je werkwijze moeten aanpassen om dit mogelijk te maken. Luisteren dus naar wat de cliënt wil. Bij een gewone dagelijkse wandeling over het zorgpark in Vught kom je in gesprek met cliënten. Dan spreken enkele cliënten over de veranderingen van de afgelopen jaren betreffende het eten & drinken. Ze spreken dan uit: “Nou, we eten voortaan elke dag lekker op de groep en daar zijn we dankbaar voor.” Je krijgt een glimlach na nog zo’n enthousiaste reactie: “ Deze verandering is te danken dankzij de inzet van alle medewerkers van de Reinier”. Het is natuurlijk geweldig om zulke complimenten te horen. Bijna drie jaar geleden werd de externe voedseladviseur Wilfred Schipperen bij Reinier van Arkel aangesteld als projectleider Voeding. Hij moest in de praktijk gaan brengen wat iedereen wilde, maar nog geen concreet idee bestond hoe het moest gebeuren. Iedereen was er zich er steeds meer van bewust dat eten en drinken anders kan en beter moet. Maar hoe, was hier de grote vraag. Door te beginnen met luisteren naar cliënten en medewerkers, werd duidelijk hoe de praktijk werkte, wat de wensen en de verwachtingen waren en hoe de ervaringen zijn? Toen dat in beeld was, zijn de aanbevelingen op papier gezet met kansen en mogelijkheden om mensen de regie op hun eigen leven terug te geven. Hierna is samen met diverse medewerkers van Reinier van Arkel een visie ontwikkeld met een integrale aanpak voor voeding en welzijn. Het is een visie die past bij de wensen en behoeften van de specifieke doelgroepen.”


13

Beleving Een van de eerste concrete actiepunten vanuit Reinier van Arkel was het stoppen met de eigen Kokerij en het aantrekken van een cateraar: Hutten. Op maat geleverde maaltijden, afgestemd op dieet en zorg zijn hierdoor mogelijk geworden. “Eten en drinken zijn voor cliënten niet te scheiden van zorgverlening, behandeling, activiteitenbegeleidingen verdere service. Zij sluiten op elkaar aan en beïnvloeden elkaar wederzijds. De persoonlijke aandacht en integrale benadering zeggen ook dat het mogelijk moet zijn om diverse maaltijdconcepten naast elkaar in te zetten binnen Reinier van Arkel. Hutten maakt dit mogelijk.” Maar de visie op Voeding gaat veel verder dan alleen beter, gevarieerder en op maat geleverd voedsel, “Het gaat om de beleving van cliënten en medewerkers. Welzijn en gezondheidsaspecten staan hierbij centraal. Als we naar welzijn kijken, moet je je afvragen of de medewerker zich ervan bewust is hoe cliënten hun maaltijd ervaren. Dan draait het niet alleen om de maaltijd op zich. Welvaart is het hebben van een moderne keuken en eetruimte. Welzijn is het samen lekker kunnen koken en eten. Eten en drinken wat de cliënt wil en waar hij het wil. Gezamenlijk, alleen of samen bereiden? Die mogelijkheden moesten er allemaal komen, en zijn er allemaal gekomen.” Veel communicatie: elke dag, overal, altijd Om de visie in de praktijk mogelijk te maken, moesten we eerst zorgen dat de oude werken denkcultuur over voeding binnen Reinier van Arkel werd doorbroken. “De focus lag hierbij op de individuele werknemer. Er werden werkgroepen ingesteld die ervoor zorgden dat de visie in het dagelijks bewustzijn van de medewerkers aanwezig was. Dat vraagt veel communicatie, elke dag, overal, altijd. Medewerkers gingen hierdoor actief meedenken hoe zaken anders en beter konden.” Om ervoor te zorgen dat de visie niet werd gezien als een zoveelste nieuwe regel, benadrukten de leden van het team Voeding overal de kwaliteiten ervan op relationeel, functioneel en technisch gebied. “Het moest bij mensen onder de huid gaan zitten, ze moesten het gaan voelen. En je zag het gebeuren: wie in de visie geloofde, kwam

14


in beweging. Langzaamaan zag je de hele organisatie veranderen. Je ziet nu hoe cliënten gezellig samen koken, gezamenlijk eten en voor de volgende maaltijden de ingrediënten uitzoeken en samen bestellen. Een ongelooflijke winst.” De Well-Being Award Nadat het project 1 jaar volledig was uitgerold binnen het zorgpark werd besloten op het laatste moment mee te doen aan de Well-Being Award een tweejaarlijkse prijs die voor de eerste keer werd uitgereikt. Ook hier zag je de betrokkenheid van cliënten en medewerkers van de Reinier van Arkel groeien. De visie die absolute toegevoegde waarde liet zien op het integrale welzijn en welbevinden van cliënten en medewerkers wierp zijn vruchten af. We maakten kennis met Joost Dirken en Alexander Snijdewind, de twee initiatiefnemers van de Well-Being Award. Het werd die dag een “feessie” met boeiende gesprekken met diverse medewerkers uit de organisatie. Ook voor de Reinier van Arkel groep drong meer en meer het besef dat er iets moois was neergezet. Met een volle bus reisden we in oktober 2011 af naar Den Haag voor het Well- Being congres. Met spanning, “hoe ver we zouden komen?”, voor het podium van de Well-Being Award. Want de andere finalisten hadden ook mooie projecten en waren kanshebbers om de trofee mee naar huis te nemen. Complimenten daarvoor. Maar de uitslag was daar en het project visie op Voeding van de Reinier van Arkel groep won de Well Being Award 2011, Complimenten Nu bijna een jaar na het winnen van de Award is het uitrollen van de visie op Voeding nagenoeg voltooid. De buitenlocaties (de verschillende huizen buiten het zorgpark waar cliënten individueel of samen wonen, red.) zijn nu ook bezig om invulling te geven aan de visie op voeding . De nieuwbouw voor oudere psychiatrische cliënten met de naam Magnolia heeft 6 september officieel haar deuren geopend. “In het gebouw willen we cliënten in beweging krijgen. We hebben hiervoor vijf thema’s bedacht, verdeeld over de verschillende etage’s Wie Hollandse kost wil, moet op de eerste etage zijn. Voor voedsel uit andere culturen steeds op een andere etage. Er zijn woonkeukens, zodat cliënten die niet zelf kunnen koken toch betrokken worden bij het groepsproces door te helpen of te kijken.


15

Een gastvrouw houdt het overzicht of iedere cliënt zit waar hij wezen wil.” Terugkijkend op het project complimenten aan de organisatie en het personeel. “Er ligt een heldere, toekomstbestendige visie. De organisatie heeft zich bij de uitwerking ervan steeds kwetsbaar durven opstellen door kritisch naar de eigen werkwijze te kijken. Dat heeft uithoudingsvermogen en lef gevraagd. De verschillende werkgroep die de visie op voeding onder de aandacht houden, maken dat Reinier van Arkel vast houdt aan de uitgangspunten. De Well-Being Award 2013/2014 Na de Well Being Award kregen we in 2012 het treurige nieuws dat Joost Dirken ziek was en later dat hij was overleden aan de gevolgen van kanker. Zijn wens was om absoluut verder te gaan met de Well-Being Award. De Reinier van Arkel erkent deze wens maar al te graag en is de gastlocatie voor 2013. We zullen er alles aan doen om het congres en de uitreiking van de Well- Being Award tot een succes te brengen “We maken er een feessie van, waar we ons met zijn allen welbevinden voelen.”

JOOST bedankt.

16


Voorwoord Beste lezer, Voor u ligt het congresboek Catharsis in de GGZ. Het is de eerste keer dat een symposium over het onderwerp "Well-Being in de GGZ" georganiseerd wordt. Tijdens het symposium wordt een nieuwe kwaliteitsprijs voor de intramurale GGZ uitgereikt. Verschillende organisaties uit het veld hebben zich opgegeven voor deze Award. Zij blinken uit in patiëntenzorg die veel aandacht heeft voor welbevinden, beweging en voeding. Wij kunnen hierbij veel van elkaar leren. Ik ben er trots op dat Parnassia de gastorganisatie is van dit evenement. Parnassia heeft gastvrijheid hoog in het vaandel staan en is hierin een pionier in Nederland. Wij juichen het dan ook van harte toe dat deze prijs in het leven is geroepen om de kwaliteit van gastvrije zorg verder te verbeteren. Ik wens u veel plezier bij het lezen van dit congresboek.

Met vriendelijke groet Ellen van Hummel, bestuurder Parnassia


17

18


Laten we eens een open deur intrappen

Rembrandt Zuijderhoudt

Laten we eens een open deur intrappen. De cliënt heeft recht op goede zorg – daar kan geen mens tegen zijn. De wetgever spreekt kennelijk liever van 'verantwoorde zorg' en definieert dat in art 2 van de Kwaliteitswet Zorginstellingen als: “zorg van goed niveau, die in ieder geval doeltreffend, doelmatig en patiëntgericht wordt verleend en die is afgestemd op de reële behoefte van de patiënt.”. Na de Kwaliteitswet kwam de 'marktwerking' die goede zorg als centraal thema voerde, leidraad voor overheid, zorgverzekeraars en zorginstellingen. Noch overheid, noch zorgverzekeraars lijken er wakker van te liggen. En de GGZ-instellingen? De aandacht ging en gaat primair uit naar de eerste kenmerken: doeltreffend en doelmatig, en het focus ligt al snel bij het medisch- technische handelen dat evidence-based en vooral meetbaar moet zijn. Slechts kwaliteit die meetbaar heet te zijn telt, en wat niet gemeten is, is niet in tel. Van warme koffie word je niet eerder beter, van koude blijf je niet langer ziek, heet het dan. Hoe voelt de cliënt / patiënt zich hieronder? Wat moet hij met koude koffie en wat zegt hem dat over de kwaliteit? Ik ken geen GGZ-instelling die niet 'kwalitatief goede zorg' – jazeker, natúúrlijk impliceert dat warme koffie! – in de 'kernwaarden' of mission statement heeft staan, net als alle andere dienstverlenende organisaties. Dat geeft nog geen garanties voor de praktijk. Zo trof NS jaren geleden het verwijt 'treintje te spelen' met voorbijgaan aan de passagiers die als hinderlijke verstoorders van dit spel en van de interne logistiek zouden zijn gezien. Maar wie deze winter onverhoopt urenlang in een sneeuwlandschap onbeweeglijk stilstaat in een steeds verder afkoelende treincoupé, zonder informatie, speculerende of dit komt door bevroren wissels, vierkante wielen of verlate herfstbladeren, moet zich realiseren dat dat nog ver, ver verwijderd is van het als patiënt (misschien zelfs: gedwongen?) Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

19

opgenomen zijn in een gesloten paviljoen van een GGZ-instelling. Hoe staat het met het welbevinden van die patiënt, pardon: cliënt? Doet koude koffie er werkelijk niet toe zolang de receptoren maar met het juiste geneesmiddel geblokkeerd worden? Het perspectief van de gebruiker wint gelukkig aan actualiteit en aan dominantie. Laten we Luc Bonneux citeren uit zijn recente 'pinnekesdraad'1 – 'In sterren geschreven”: “Kwaliteit van ziekenhuizen is meer dan gemakkelijk meetbare resultaten van behandelingen. Glimlacht de verpleging, behandelt ze mensen als wilsbekwame volwassenen en welkome klanten? Worden vragen beantwoord met 'Daar gaan we dadelijk voor zorgen'? Ligt het ziekenhuis er netjes bij? Is het eten er lekker? Zijn wachttijden beperkt tot het onvermijdelijke? Je zou verbijsterd staan hoe smerig sommige ziekenhuizen erbij liggen, hoe smakeloos en vies het eten is, hoe onbeschoft mensen worden afgesnauwd, hoelang er wordt gewacht op Godot. Gebruik sterren, ken ze toe aan afdelingen, lees ze als consument zoals je de sterren bij een hotel leest”. En ziedaar – nog geen week na deze column is het zover: de Well-Being Award. Heeft Bonneux gelijk? Doen we het niet al geweldig? Wie zoals ondergetekende als een soort handelsreiziger in gezondheidsrechtelijk advies aan de poort van menig ziekenhuis mag verschijnen heeft het geluk vrijwel steeds als 'mystery guest' te arriveren – tot hij de opdrachtgever bereikt. En die voorfase toont de realiteit in relatie tot de mission statement (en het zelfbeeld). Ik stel: Bonneux heeft gelijk. Er zijn volstrekt onoverzichtelijke terreinen en fantastisch bewegwijzerde. Er zijn ingangen die suggereren dat de clientèle uit bankrovers bestaat en uiterst behulpzame balieassistenten. Er is koffie die warm geserveerd wordt en smakelijk is maar ook die – helaas in overvloed, wat heet: in sloten – in de GGZ bereid wordt door in een roestvrij stalen geval lauw water te laten lopen door een laag tuinaarde die op Oost-Duits incontinentiemateriaal van vóór de Wende lijkt te liggen. Nog erger: dit krijgen de patiënten, ondergetekende, 'gast', krijgt koffie uit een espressoautomaat.

1

Bonneux, L., Medisch Contact 30 september 2011 / 66 nr 39 p 2340

20


Zo ook wordt er vaak onderscheid gemaakt voor sanitair voor patiënten (en hun bezoekers enerzijds) en voor 'gasten' anderzijds. Ik neem een kijkje in de voorzieningen voor patiënten en hun familie. Ook ik deel stiekem sterren uit. De kwaliteit van wat ik zelf kan constateren (ambiance, bejegening, gastvrijheid) correleert nauwelijks met wetenschappelijke of 'topklinische' status, financiële 'gezondheid' van de instelling, laat staan 'kernwaarden' of pretenties. Er zijn instellingen waar ik mij verheug op het verblijf om te werken, en waar het een noodzakelijk kwaad lijkt, al was het maar omdat de indruk gewekt wordt dat ook hier de patiënten onze scores bederven door zich niet aan de voorgeschreven diagnose te houden, liever naar de schoongemaakte Wc’s van het personeel te gaan of graag in het zonnetje te zitten waar géén bankje staat. Zeg niet dat het aan de bezuinigingen ligt. In dat ziekenhuisje in donker Afrika, een dozijn jaar geleden, waar toen nog geen stromend water was, was toch ook schoon 'sanitair'? Daar kwam een meisje met een eindeloos gewassen, tot op de draad versleten maar schoon handdoekje brengen en zelfs een piepklein brokje zeep. A is van Aandacht en de eerste letter in het kwaliteitsalfabet. Maar er is een beweging gaande. Luc Bonneux is niet de enige. De cliënten en hun familie roeren zich. De WELL-BEING Award gaat de beweging naar misschien minder makkelijk meetbare, maar 'onmetelijke' kwaliteit van zorg een krachtige impuls geven. De mythe dat in een slechte 'verpakking' goede zorg zou kunnen huizen, erger nog: dat een sleetse verpakking zou suggereren dat er louter op de kwaliteit van de zorg gelet zou worden – over is het, en het wordt anders! Onverschillige zorg is geen zorg, in de zorg proeft de cliënt het verschil. Het is geweldig zo snel als het gaat, en zoveel beroepstrots erin gelegd wordt. Het gaat door. Het begint met Beweging, met Voeding, met Welbevinden. En hier wordt aangesloten op het derde kenmerk uit de Kwaliteitswet: “patiëntgericht” en “afgestemd op de reële behoefte van de patiënt”. Fatsoenlijke, betrokken en hartelijke bejegening, een behaaglijke omgeving met ruimte voor beweging,


21

warme smakelijke koffie en maaltijden om naar uit te zien – dat zal het worden. Daar begint het mee. De gebruikers gaan sterren uitdelen. De GGZ komt in beweging om ze te krijgen.

22


Nemen welzijn en gezondheid aantoonbaar toe in de intramurale GGZ door aandacht voor een helende omgeving? Een literatuurstudie

Machteld Huber1 en Danielle Branje2

1. Arts, 2.

senior-onderzoeker Louis Bolk Instituut, Driebergen Master student gezondheidszorgmanagement, VU, Amsterdam

Er verschijnt in toenemende mate bewijs voor het feit dat factoren van de omgeving invloed hebben op het welzijn en de gezondheid van mensen. Recente studies hebben laten zien dat bijvoorbeeld natuur, muziek en kleuren een stressverlagend effect hebben. Ook zijn er aanwijzingen dat deze aspecten van invloed zijn op gezondheidsuitkomsten zoals medicatiegebruik en opnameduur in een ziekenhuis. Een bekende studie van Ulrich heeft aangetoond dat patiënten die verpleegd werden met uitzicht op natuur, een kortere opnameduur hadden in het ziekenhuis. Het begrip ‘healing environment’ is inmiddels ook bekend in de Nederlandse gezondheidszorg. Deze gegevens zijn natuurlijk veelbelovend, maar doen tevens de vraag ontstaan of dergelijke effecten ook zouden optreden bij specifieke doelgroepen, zoals psychiatrische patiënten. Wat betekent het voor psychiatrische patiënten in een intramurale setting, wanneer er gericht aandacht besteed wordt aan een ‘helende omgeving’, en zo ja, welke gezondheidseffecten kunnen dan behaald worden? Om deze vraag te beantwoorden hebben wij een literatuurstudie uitgevoerd. We hebben gekeken naar gepubliceerde onderzoeken die één of meer factoren van een helende omgeving hebben bestudeerd in de (intramurale) psychiatrie. Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

23

Daarbij hebben we breed gekeken, namelijk zowel naar de invloed van aandacht voor een gezonde leefstijl en een gastvrije mooie maaltijd, als naar de invloed van de gebouwde omgeving. De invloed van goede menselijke relaties hebben we in deze studie niet meegenomen, ofschoon wij het belang daarvan zeker onderkennen. Over het algemeen zijn er nog vrij weinig studies gedaan die de relatie hebben onderzocht tussen factoren van een helende omgeving en welzijn en gezondheidswinst bij psychiatrische patiënten in een intramurale setting. Toch troffen wij een aantal interessante studies aan die wij op het congres zullen presenteren. Zo vonden wij aanwijzingen dat met het besteden van aandacht aan factoren zoals lichaamsbeweging, tuinieren, natuur, zonlicht, architectuur en inrichting, kunst en de wijze van het opdienen van de maaltijd, verschillende gezondheidseffecten behaald kunnen worden. Studies hebben onder andere een daling in opnameduur, een vermindering van medicatie en een toename van psychologisch welbevinden onder invloed van deze aandachtspunten laten zien. Het is nog te vroeg om harde conclusies te trekken. Een gedeelte van de studies is gebaseerd op een klein aantal deelnemers en de resultaten zijn niet altijd vergeleken met een controlegroep. Toch geven deze studies aan dat omgevingsfactoren wel degelijk ingezet kunnen worden om het welzijn van de patiënten, de opnameduur en het gebruik van medicatie te beïnvloeden. Maar meer gedegen onderzoek is wenselijk. Daarnaast wordt het ook duidelijk dat het belangrijk is om aandacht aan de omgeving te besteden, om negatieve effecten op gezondheid en herstel te vóórkomen. Over onze bevindingen zullen wij een artikel schrijven.

24


Betekenisvol leven

Yvonne van Gilse Kwaliteit van leven hangt samen met de mogelijkheid betekenis aan je leven te kunnen geven. Ook al is die betekenis anders dan voorheen. In zijn boek ‘Meanings of Life’ beschrijft sociaal psycholoog Roy F. Baumeister dat het voor alle mensen belangrijk is een betekenisvol leven te kunnen leiden. Daarbij is het belangrijk dat mensen een doel in het leven hebben; dat zij het gevoel hebben dat wat zij doen in hun beleving goed is; dat zij invloed hebben op hun leven en omgeving en daar een gevoel van eigenwaarde aan kunnen ontlenen. Invloed hebben op je eigen leven is voor elk mens belangrijk. Het geeft eigenwaarde, waardoor je je als mens volwaardig voelt. Dat geldt ook voor mensen die afhankelijk zijn van GGz-zorg. Of misschien juist wel voor mensen die afhankelijk zijn van zorg en/of ondersteuning. Zij verkeren in een situatie waarin invloed hebben op je eigen leven niet als vanzelfsprekend vorm kan krijgen. Een situatie waarin het voor hen soms moeilijk is de betekenis van hun leven te (her)vinden. Mensen die zorg nodig hebben kunnen van grote betekenis zijn voor hun omgeving. Zij het vaak op een andere manier dan voorheen. Zij zijn dus niet alleen maar ziek. En de meeste mensen willen ook niet dat je hen zo ziet. Zij willen als volwaardig gezien worden. Elk mens is immers van waarde voor zichzelf en voor anderen. Als mensen zorg nodig hebben, is het belangrijk dat deze zorg zich richt op die waarde van mensen. Dan komt het beste in mensen tot uiting. Dat betekent dat vooral de gezondheid van mensen, of dat wat gezond wil zijn in een mens, in beeld is. Dat is wat LOC ‘waarde-volle zorg’1 noemt.

1Zie

ook www.loc.nl Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

25

Wat is gezondheid? De Wereldgezondheidsorganisatie stelde in1948 vast dat: “Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken”. Het gaat hierbij onder andere om het subjectieve welbevinden van de individu. Al meer dan 30 jaar wordt in Nederland onderzoek gedaan naar wat bepaalt dat mensen vinden dat zij gelukkig zijn. Een aantal criteria komen daaruit naar voren: - de manier waarop mensen naar zichzelf kijken (zelfbeeld) - de wijze waarop ze van betekenis zijn voor anderen - perspectief hebben - niet vasthouden aan (negatieve) ervaringen uit het verleden Het gaat ook hier om optimaal welbevinden. En wat optimaal welbevinden voor elk mens betekent, verschilt . Mensen voelen zich vaak gelukkig(er) als ze dingen kunnen doen die zij belangrijk vinden; die voor hen van waarde en daarmee van betekenis zijn . Mensen hebben hun eigen waarden. Die bepalen wat ze belangrijk vinden en wat niet. Dat verschilt dus van mens tot mens. Als we aandacht hebben voor wat we belangrijk vinden, dan voelen we ons

26


gelukkig omdat we daardoor betekenis aan ons leven kunnen geven. Dat geldt ook als mensen afhankelijk worden van zorg. Daarom is het belangrijk dat zorg zich bezighoudt met de gezondheid van mensen. Niet alleen met hun ziekte. Dan kunnen zij (blijven) doen wat zij belangrijk vinden. Ook al is dat soms anders dan voorheen. Dat geeft levenszin. En zo geven mensen ook zelf betekenis aan hun leven. Deze andere manier van kijken naar en omgaan met mensen maakt dat mensen die afhankelijk zijn van zorg en/of ondersteuning vanuit een gevoel van eigen-waarde de verantwoordelijkheid voor het eigen leven (leren) te nemen, op een manier die past bij hun levensfase. Want daarmee behouden zij de regie over dat leven en dat bepaalt weer de kwaliteit ervan. De Well Being Award zorgt voor extra aandacht voor optimaal welbevinden van mensen die afhankelijk zijn van GGz-zorg. Zorgorganisaties worden beoordeeld op de mate waarin zij in staat zijn omstandigheden te creëren waardoor hun cliënten in staat zijn – zelf en naar vermogen – betekenis aan hun leven te geven. En zoals duidelijk mag zijn, sluit dat mooi aan op wat ik hierboven al schreef.


27

28


ie comppilat WBA 2011


29

30


Voeding en vitaliteit Jaap Seidell


31

32



33

34



35

36



37

38



39

40



41

42



43

44


Hospitality als breekijzer voor Well-Being ir. Bernard Drion - lector Facility Management NHTV Breda - directeur bij Hospitality Consultants Hospitality is een van de belangrijkste bijdragen aan het succes van de organisatie. Dat was al heel lang duidelijk bij toerisme, leisure en retail. Vliegmaatschappijen hebben professionele gastvrouwen en –heren in dienst, die ze stewardessen en stewards noemen. Niet omdat ze zo aardig over willen komen. Daar wordt echter beseft dat er een directe relatie is tussen de manier waarop de klant wordt bejegend, en de keuze van diezelfde klant om met die maatschappij te vliegen. Hospitality is aantoonbaar een strategisch middel dat geschikt is voor bijna elke organisatie. Ook de zorgsector zal veel profijt kunnen hebben van hospitality. Dat lijkt een open deur. Want we zijn geneigd te denken dat het wel goed zit met gastvrijheid. Maar als hospitality werkelijk een strategisch middel is, waarom 'besteden we het dan uit' aan vrijwilligers? Waarom wordt iedereen aan de balie met dezelfde standaardzin te woord gestaan? Waarom kunnen wachtende patiënten geen kop koffie krijgen? Om nog maar niet te spreken over de 'historische' tijdschriften. De lange weg naar gratis WiFi. Om maar wat voorbeelden te noemen. In het hospitality-denken worden medewerkers, patiënten, bewoners en bezoekers allen als gast gezien. Er wordt tussen hen geen onderscheid gemaakt. Het gaat er daarbij om dat iedereen zich welkom voelt. En dat iedereen zich zó gedraagt dat de normen en waarden van de organisatie in stand gehouden worden door gewenste attitude en gedrag. Voor diegenen die denken dat het zo'n vaart niet zal lopen met hospitality en dat dit allemaal een hype is, heb ik het volgende simpele voorbeeld.


45

Stelt u zich twee verschillende situaties voor. De eerste is een werkelijk prachtig, indrukwekkend, artistiek interieur van een gebouw. Als u daar binnentreedt treft u echter niemand aan. Er zijn echter geen mensen die u ontvangen. En áls er al iemand rondloopt, dan heeft hij geen aandacht voor u en kijkt nors de andere kant op. De tweede situatie betreft een vochtige, oude, kille bunker. Maar daar lopen zeer professionele gastvrouwen en -heren rond, die u alle aandacht geven en u onmiddellijk welkom heten en vragen waarmee ze u van dienst kunnen zijn. Op een heel prettige manier. Welke situatie zou u kiezen? De laatste toch? Daarmee wil ik aangeven dat – zonder dat we dat soms beseffen – gedrag van medewerkers ontzettend belangrijk, zelfs bepalend is.

Hospitality komt ook naar u toe; in de maatschappij, maar ook op uw werk. U kunt er niet omheen. Laatst las ik in een regionale krant dat de plaatselijke horeca boos is op het college van B&W van de desbetreffende stad. Want het college had de modewinkeliers vergunning gegeven voor het schenken van koffie in hun winkels. Het

46


is jammer dat de horeca dit als bedreiging ziet, want dit is een onvermijdelijke ontwikkeling die juist helemaal aansluit op de huidige maatschappelijke veranderingen. Want iedere organisatie wil gastvrij zijn, en daar hoort nu eenmaal een goed kop koffie bij. Horecaondernemers zouden er juist goed aan doen deze ontwikkeling als een kans te zien door bijvoorbeeld aan hun vermeende concurrenten, de winkeliers dus, hun diensten aan te bieden: het verzorgen van goede koffie en andere drank – in hun winkels. Maar ook zouden zij kunnen overwegen om een andere deal te maken met die winkeliers. Namelijk het op gezette tijden verkopen van hun modeartikelen in de lobby of lounge van hun hotel of restaurant. De maatschappij wordt nu eenmaal gekenmerkt door assimilatie van functies die gastvrijheid versterken. Ook in de gezondheidszorg zal dat het geval zijn. Daar worden betere restaurants gewenst en (andere) functies die het soms onvermijdelijke wachten kunnen veraangenamen. De kapper, kiosk en bloemist vinden we reeds in vele zorginstellingen. Op Schiphol is recent onderzoek gedaan naar beleving van de schoonmaak. Daarbij werd aangetoond, wat al lang vermoed werd. Een heel aardige schoonmaker die matig schoonmaakt, blijkt qua tevredenheid van de reizigers hoger te scoren dan een niet vriendelijke schoonmaker die heel erg goed schoonmaakt. We kunnen aannemen dat een zorginstelling die alleen maar toegewijde, patiëntvriendelijke medewerkers kent meer succes zal hebben dan een instelling waar geen aandacht wordt gegeven aan houding en gedrag. Voor succesvol gastheerschap (een ander Nederlands woord voor hospitality lijkt er niet te zijn) is een aantal voorwaarden van toepassing. Een daarvan is dat alle betrokkenen het als een grondhouding moeten zien. Dus niet etiquetteles en rigide regels, maar authentieke houding als variatie op een gastvrij thema. Een andere is het principe dat men niet mag afschuiven. Vraagt een bezoeker of bewoner iets aan een medewerker, dan moet die medewerker zich er persoonlijk van vergewissen dat (indien haalbaar natuurlijk) ook werkelijk aan het verzoek wordt voldaan. Tevens is in verband hiermee de voorbeeldwerking erg belangrijk. Als de leiding van de


47

organisatie zich niet gastvrij opstelt, zien de anderen geen aanleiding om dat dan wel te doen. Met het voor de zorg nieuwe fenomeen hospitality moeten we een andere benadering kiezen voor het ontwerp van de zorgomgeving. Tot dusver lag de nadruk op goed eten, fraai meubilair, frisse inrichting, temperatuur en dergelijke. Maar in de toekomst moeten we het accent verschuiven naar zogenaamde guest journeys, waarbij betrokkenen zich de vraag moeten stellen: "wat beleeft de patiënt, bewoner, medewerker en bezoeker – allemaal gast zijnde – hier eigenlijk?" En die vraag moet voor iedere denkbare situatie en scene in de huisvesting gesteld worden. Dat is dus een volkomen andere insteek, maar die zal veel meer echte kwaliteit van leven oplevert.

©NFP

48


De Well-Being award, congres en prijsuitreiking 4 oktober 2011

Samenvatting Rembrandt Zuijderhoudt, dagvoorzitter

Deze dag bewees dat de tijd rijp is: op initiatief van Alexander Snijdewind en Joost Dirken kwam uit vele invalshoeken een gelijkgestemd geluid: de tijd dat men gezondheidszorg kan aanbieden met de pretentie van kwaliteit maar zonder prioriteit te geven aan de 'well-being' van de clientèle – die tijd ligt echt achter ons. Het moet veranderen en het verandert – snel! Karin Straus, sinds een jaar Tweede Kamerlid maar ervaren politica die in haar fractie de wetgeving rond gedwongen geestelijke gezondheidszorg in haar portefeuille heeft beet het spits af. Zij liet indringend zien hoezeer de 'harde juristerij' rond dwangopname verbonden is met het thema van de dag. Juist de patiënt die elementaire vrijheidsrechten heeft moeten inleveren verdient als geen ander aandacht voor het welbevinden. Het eist een verandering – en wat is veranderen anders dan “er zelf in geloven en anderen meekrijgen”? Jaap Seidell maakte inzichtelijk in welke mate ongezonde voeding verantwoordelijk is voor verlies aan vitaliteit, en dat het met junkfood 'verwennen' van mensen die aangewezen zijn op de GGZ ze in nog slechtere toestand brengt. “Eat food, not too much, mostly plants” en: beweeg! Daarin is 'salutogenese' een sleutelwoord. En daarmee verschoof het focus van ziekte en aandoening naar het gezonde in de mens, of datgene dat gezond wil zijn. Yvonne van Gilse gaf aan, mede verwijzend naar een Harvard onderzoek met 75-jarige mannen, dat het draait om betekeninsverlening. Het leven


49

zélf is maatgevend, niet de ziekte of het gebrek daarin en het beeld daarvan en daardoor. 'Eigen-waarde', datgene waarin het leven niet door de ziekte noch voor de cliënt bepaald wordt is de sleutel tot well-being. Didier Rammers werkte dit uit in een model voor de GGZ rond het begrip 'zelf' en 'zelforganisatie' en verbond dusdoende theorie met de praktijk van alledag. Laat de autonomie bloeien en geef vertrouwen aan het koppel cliënt / werker! Machteld Huber tenslotte, als niet- aangekondigde laatste spreker van de ochtend, overtuigde de zaal dat 'healing spaces' (gezonde architectuur, uitzicht en inrichting) en 'healing lifestyles' (intensieve, hoogfrequente lichaamsbeweging en goede voeding in een behaaglijke sociale context) het welbevinden krachtig verhogen en genezend werken – en gaf nog aanwijzingen voor wetenschappelijke evidentie daarbij. Na de lunch bleek in de workshops een opvallende beroepstrots aan de dag gelegd te worden. De deelnemers toonden inventiviteit en waren genegen bij elkaar 'in de keuken te kijken'. De laatste spreker, Bernard Drion, bleek een stevige wakkerschudder. Hij hanteerde de metafoor van het breekijzer en kwam met hospitality binnen als strategisch middel: hoe gaan we met onze gast om? Met een keur aan aansprekende voorbeelden en tips toonde hij aan: het werkt! De juiste grondhouding – 'guest yearning' – is de essentie. En wie tenslotte had beter de prijzen kunnen uitreiken dan Menno Wigman? Met zijn gedicht over het zwembad in Den Dolder ontmaskerde hij de échte waanzin, die erin gelegen is dat het systeem regeert, waarbij de mens vooral door een kwaal gedefinieerd wordt en daaraan geholpen moet worden – met voorbijgaan aan zijn bijzondere, eigen zijnswijze. Well-being vereist werkelijke betrokkenheid bij de werkers, is geen luxe en is een kwestie van respect.

50


Welzijn is samen lekker koken en eten Reinier van Arkelgroep en Marie-Louise van der Kruis

De Reinier van Arkel groep heeft de Well-Being Award 2011 gewonnen. De Award is een tweejarige prijs die in 2011 voor het eerst uitgereikt wordt aan die GGZ-instelling die het beste aan well-being voor hun cliënten doet en aandacht besteedt aan de samenwerking tussen zorg, de medische en de facilitaire dienstverlening. Reinier van Arkel is in staat gebleken deze integratie op een excellente wijze vorm te geven. Als best practici geldt het project Visie op Eten en Welzijn. Maar er is meer voor nodig dan alleen een visie. De veranderaanpak is gericht op de omgeving van de cliënt. De verandering is vanuit deze omgeving naar boven gestuwd. Er was een kader waardoor we gezamenlijk wisten waar we heen wilden. De reis er naartoe was voor ieder op maat. “Het winnen van de Award geeft een boost om er verder mee aan de slag te gaan’, vertelt Wilfred Schipperen (KonRada Food & Facilities), projectleider van de Visie op Voeding en Welzijn. “Het was het lef van onze organisatie om het integraal aan te pakken, dat de jury als positief beoordeelde. Op dit moment vallen dingen samen. “Binnen de organisatie wordt op veel plaatsen gesproken over het teruggeven van de regie aan de cliënt, waarbij de cliënt zelf keuzes maakt. Daarnaast willen we de cliënt integraal benaderen, waarbij zorgverlening, behandeling, activiteitenbegeleiding en service op elkaar aansluiten. Onze Visie op voeding en welzijn is daar een actueel en concreet voorbeeld van”. Tijdens de totstandkoming van de visie op eten en welbevinden zijn paden bewandeld die afwijken van het geëigende. “We zijn naar de


51

afdelingen toe gegaan en hebben gevraagd waar zij behoefte aan hadden. We zijn letterlijk in de keukens gaan kijken. We hebben gesproken met cliënten, medewerkers en met het management en vandaar uit is het huidige voedingsconcept ontstaan”. “De cliënt vertelt aan tafel” is andere verwoording van de cliënt centraal stellen. Door letterlijk met cliënt aan tafel te praten over eten & drinken kom je al snel op facetten die welzijn benadrukken. De cliënt vertelt aan tafel Welzijn gaat over de beleving van de cliënt. “Bij welzijn rondom eten gaat het om een vriendelijk ‘goedemorgen’ of ‘smakelijk eten’, een mooi gedekte tafel, een moment om met elkaar in gesprek te komen, lekker eten, eten wat je lekker vind en aandacht. Welzijn gaat verder dan het regelen van eten & drinken”, vertelt Wilfred Schipperen. Onze huiscateraar is Hutten Catering geworden, zij bieden onze cliënten (en medewerkers) keuzes. Zij kunnen dagelijks kiezen wat en hoe ze willen eten: zelf koken op de groep, samen eten, op eigen kamer eten of eten in het restaurant. Dat zijn de basisconcepten. Daarnaast is er keuze uit kookworkshops, uit eten gaan of verrassingselementen.

52


Toekomst “Onze visie op welzijn groeit ook verder binnen de organisatie. We kunnen wel gewichtig doen over wat onze cliënten willen”, zegt Petya van Vliet, manager Specialismen binnen Z & R. “Maar daarbij gaat het om heel basale zaken zoals gezelligheid, aandacht, contact met elkaar (een lach en een traan), ontmoeten, bewegen, lekker en gezond eten, een fijn huis, zitten in de zon. Binnen Futura (nieuwbouw Ouderen op het Zorgpark Voorburg) heeft de cliënt maximale ruimte om deze zaken in zijn leven te regisseren, ook op het gebied van eten & drinken. De cliënt heeft een eigen kamer en er is geen vaste woonkamer. Hij kan zelf kiezen waar hij wil eten, of hij zelf wil koken bij een van de kookeilanden, of wil eten in het restaurant of in het nieuwe grand café. Het welzijn van de cliënt staat voorop. Onze visie op welbevinden vraagt het ook om persoonlijk contact tussen de medewerker en de cliënt. Eten en drinken is daarbij een dagelijks terugkerend onderwerp”.

Duidelijke visie De Reinier van Arkel groep heeft duidelijke kaders heeft gemaakt. Het maakt het voor de cliënt makkelijker om keuzes te maken en er kunnen heldere afspraken gemaakt worden tussen de cliënt en de medewerker.


53

“Geld moet niet de eerste drijfveer zijn om te veranderen, daarmee krijg je de handen niet op elkaar. Het welzijn van de cliënten wel. Het cliëntenperspectief is een actueel thema, dat in de hele organisatie speelt. Daarom geeft zo’n Award een grote stimulans aan de organisatie om door te gaan. Het levert uiteindelijk financieel ook wat op, omdat er nu veel meer duidelijkheid is. Voorheen was er weinig kennis van wat er op de afdeling gebeurde en er was weinig sturing op de prijzen. De Reinier van Arkel groep gaat uit van geïnformeerd vertrouwen (de negen “trust rules”), dus hoeft het management ook niet alle details te weten wat er op gebied van voeding op de werkvloer gebeurt, maar er zijn wel duidelijke kaders”, aldus Wilfred Schipperen. Team Voeding Het winnen van de Award is ook een opsteker voor het team Voeding. Door de integrale aanpak is er veel meer samenwerking tussen het Servicebedrijf en de zorg. Het team Voeding is veel meer het verlengstuk geworden van de verschillende teams in de zorg. Het nieuwe team Voeding is de contactpersoon naar de cateraar, maar organiseert ook activiteiten om het gevoel van eten te vergroten voor de cliënten en voor de medewerkers. Denk aan een Paasbrunch, de Smaaktuin, de Discofrietkar. “We willen graag de mensen verwennen en activeren. Daardoor worden ook cliënten en medewerkers geprikkeld om zelf met ideeën te komen, door bijvoorbeeld een taart bakken als er visite komt, of deel te nemen aan kookworkshops en dan later op de groep het geleerde in de praktijk te brengen. Ik vind het ook leuk om elkaar beter te leren kennen”, geeft teamleider voeding, Mike Kruijssen aan. “De dialoog met mijn klanten heeft mijn kijk op de organisatie en psychiatrie ook verbreed”. Kader: Initiatiefnemers van de Well-being Award zijn Mension medical refresher en Joost Dirken. Het initiatief wordt ondersteund door branchevereniging GGz Nederland. Sleutelwoorden voor de WellBeing Award zijn naast de individualisering van de zorg welbevinden, beweging en voeding. De prijs mag gezien worden als een stimulans om de kwaliteit van leven van cliënten door goede integra-

54


le kwaliteitszorg te verbeteren en is dus ook een waardering voor de geleverde totaalzorg.

Door Terry Mooren Interne publicatie: Overdwars


55

56


ie comppilat WBA 2011


57

58


Fier Fryslân – Centrum Jeugd – Opvangvoorziening Metta Metta betekent: liefdevolle aandacht en vriendelijkheid Metta brengt: mentale stabiliteit, geluk en rust

Ellen de Ruiter Metta is een kleinschalige en anonieme kliniek (kinderen jeugd ggz) van Fier Fryslân voor meiden van 12 tot en met 23 jaar met ernstige trauma’s of dubbele diagnoseproblematiek. Metta biedt een pedagogisch basisklimaat, een dagprogramma, onderwijs, begeleiding, intensieve behandeltrajecten (jeugd-ggz), oudergesprekken, veiligheid en bescherming. Daarnaast wordt er bij Metta intensief met de meiden gewerkt aan ‘normaliseren’ van gedrag. Oftewel: de ‘gewone dingen in het leven’. Dit gebeurt onder andere door de meiden te laten sporten bij reguliere sportclubs, door ze aan een maatje te koppelen en door ze met dieren te laten werken. Metta I en II hebben beide plaats voor 8 meiden. In oktober 2010 openden we Metta III, speciaal bedoeld voor jongere meiden van 12 tot 16 jaar.

Teamleider Metta Stefan Flierman: ‘We geven ze bescherming, opvoeding, warmte en stabiliteit’ ‘Metta is een klinische behandelsetting. Hier worden meiden opgenomen die vaak al vroeg in hun leven misbruikt, mishandeld of verwaarloosd zijn’, vertelt teamleider Stefan Flierman. ‘Daardoor hebben ze ernstige psychiatrische problemen en is ambulante begeleiding of reguliere opvang niet toereikend.’ Bij Metta worden niet alleen ontwikkelingsstoornissen van de meiden onder de loep genomen, zoals in de reguliere kinderen jeugdpsychiatrie; bij Metta wordt ook hun gedrag aangepakt en wordt het hele gezin bij de behandeling betrokken. Naast Metta I en II, twee kleinschalige therapeutische behandelsettingen voor meiden van 15-23 jaar met ernstige trauma’s of dubbele diagnoseproblemaCatharsis in de GGZ, de Well-Being Award

59

tiek, is er nu een opnamevoorziening voor meiden van 12-16 jaar. Flierman: ‘Deze meiden zitten in de puberfase, waarin externaliserende klachten (gedrag waarvan de omgeving last heeft) vooropstaan. In tegenstelling tot de oudere meiden in Metta I en II, weten de meiden van Metta III over het algemeen niet goed waarom ze opgenomen zijn. Dat inzicht geven is een belangrijke taak van de hulpverleners. Bescherming, opvoeding, warmte en stabiliteit zijn sleutelwoorden.’ De meisjes en jonge vrouwen worden bij Metta benaderd als gewone jongeren. Het accent ligt bij het hier-en-nu; bij de normale ontwikkeling. Zij moeten - net zoals andere jongeren – onderwijs volgen en huiswerk maken; hun kamer opruimen en schoonmaken; leren met geld, alcohol en drugs om te gaan; hun vrije tijd invullen; uitgaan; vriendschappen onderhouden; omgaan met verliefdheid en dergelijke. Daarnaast krijgen de meiden hulpverlening en behandeling voor hun problematiek. In het zorgprogramma wordt de actuele problematiek in samenhang met de onderliggende problematiek behandeld. Immers, successen in het hier-en-nu kunnen makkelijk teniet worden gedaan door de onderliggende problematiek en vice versa.

60


Pedagogisch basisklimaat (Leefgroep) Vanuit het pedagogisch basisklimaat gaat de aandacht uit naar het dagelijks functioneren, manifest probleemgedrag en competent gedrag. De focus ligt op normaliseren: op tijd opstaan, volgen van onderwijs, taken en verantwoordelijkheden in de huishouding, ruzies uitpraten, aandacht voor ontspanning, sport, hobby’s en vrijetijdsbesteding. In huiskamerbijeenkomsten worden meiden ondersteund om over de onderlinge verhoudingen te praten en afspraken te maken over het wonen en leven in Metta. Er is een duidelijke structuur, duidelijke verwachtingen en afspraken en een transparant sanctie- en beloningsbeleid dat consequent wordt toegepast. Het pedagogisch basisklimaat wordt gekenmerkt door vier met elkaar samenhangende elementen: 1. contact, warmte, acceptatie en respect. 2. een klimaat waarin de meiden zich gezien voelen. 3. een klimaat waarin meiden zich veilig voelen. 4. een open setting. Persoonlijke ontwikkeling (hulpverlening en behandeling) De hulpverlening is er op gericht om gefaseerd destructief of beschadigend gedrag af te leren, competent gedrag te ontwikkelen en verantwoordelijkheden en vrijheden te 'verdienen'. Behandeldoelen worden consequent vertaald naar doelen die betrekking hebben op: a) de verschillende leefgebieden of domeinen in het hier-en-nu: omgang met ouders en vriend(inn)en; school en werk; dagbesteding; uitgaan en vrije tijd; relaties; b) psychische klachten en problemen (die voortkomen uit of samenhangen met traumatisering en onveilige en/of gedesorganiseerde hechting). Systeeminterventies (Gezinssysteem) Ouders worden vanaf dag één op de hoogte gesteld dat een meisje is opgenomen in Metta. Interventies zijn er op gericht dat ouders hun ouderrol (weer) innemen en dat de relatie tussen het meisje en haar ouders wordt hersteld. Systeemgesprekken zijn gericht op het bespreekbaar maken van de gehechtheidservaringen tussen een meisje en haar ouders/binnen het gezin, de gehanteerde gehechtheidsstrategieën binnen het gezin en de interne werkmodellen die daaraan ten grondslag liggen. Zowel het meisjes als haar ouders en


61

eventueel andere leden van het gezin worden gestimuleerd om te oefenen met nieuwe veilige gehechtheidsstrategieën en zo nodig hun intern werkmodel bij te stellen. Ouders worden ondersteund om een veilige basis te bieden aan hun dochter. Als ouders hier niet toe in staat zijn, wordt gezocht naar iemand in het netwerk van het meisje die voor langere tijd bereid en in staat is om een veilige basis te bieden aan het meisje en pro actief op te treden als hechtingsfiguur. Onderwijs, leer- en behandelgroepen Omdat de meiden voor hun veiligheid niet naar het reguliere onderwijs kunnen, volgen ze vier dagdelen per week online onderwijs op hun eigen niveau. Meiden kunnen (deel)certificaten halen maar ook examen doen tijdens hun verblijf bij Metta. Het onderwijs bij Metta is erkend door het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen en wordt verzorgd door leerkrachten van het Hoenderloo College, waar Fier Fryslân mee samenwerkt. Daarnaast zijn meiden verplicht om vier dagdelen per week leer- of behandelgroepen te volgen. De leer- en behandelgroepen worden uitgevoerd door de allround hulpverleners en gedragswetenschappers van Fier Fryslân. De groepen zijn afgestemd op de problematiek en de vraagstukken van de doelgroep. Zodra de veiligheid en ontwikkeling van het meisje dit toe laten, wordt gezocht naar dagbesteding buiten Metta. Veiligheid en bescherming Metta biedt hetzelfde veiligheids- en beschermingsniveau als de meeste jeugdzorgplus voorzieningen, echter zonder de sleutel om te draaien en fysieke maatregelen zoals hekken en tralies om de meisjes binnen te houden. Metta biedt daarmee een alternatief voor de ‘gesloten setting’ in de jeugdzorg. Allereerst is het bekend dat een omgeving die wordt gekenmerkt door repressie, controle, opsluiten en bewaken ander – en niet zelden agressiever - gedrag oproept dan een omgeving die wordt gekenmerkt door liefde en grenzen, boeien en binden, positieve verwachtingen en aanspreken op eigen verantwoordelijkheden. De meeste meisjes blijken zich, onder deze condities, in een open setting te kunnen handhaven zonder weg te lopen of te verdwijnen. Je zou kunnen zeggen dat een omgeving die is ingericht op beheersing en controle juist oppositioneel en opstandig gedrag uitlokt. 62


Noël verblijft in Metta: ‘Ik droomde over een plek waar het nooit meer donker is’ Doe maar met me wat je wilt. Zo dacht Noël voor ze bij Metta kwam, onze kleinschalige klinische behandelvoorziening voor meiden die slachtoffer zijn van misbruik, mishandeling, loverboys of eergerelateerd geweld. Noël is net 13 en heeft veel meegemaakt. Ze is meerdere keren misbruikt. Eind 2010 werd ze de eerste bewoner van Metta III, nieuw en speciaal voor jonge meiden van 12 tot 16 jaar. Noël vertelt haar pijnlijke en tegelijk hoopvolle verhaal. ‘Ik had problemen thuis en ging met verkeerde jongens om. Eigenlijk was ik een meeloper, kon niet voor mezelf opkomen en had geen grenzen. Toen ging het mis. Ik werd misbruikt door foute jongens en liet het maar gebeuren. Mijn zelfrespect was compleet weg en ik kwam in een internaat. Terwijl ik daar woonde, werd ik buiten het internaat opnieuw misbruikt. Mijn hoofd zat helemaal vol met nare gedachten, ik voelde me erg rot. Uiteindelijk mocht ik naar huis, maar dat ging gewoon niet. Ik liep weg, tot de politie me ophaalde bij een vriend. En zo kwam ik bij Metta. De andere meiden bij Metta waren veel ouder dan ik, dat was best spannend. Op zich kon ik goed met ze opschieten en tegelijk was ik een beetje bang voor ze. Ik dacht steeds: wat zouden ze van mij vinden? Ik probeerde een beetje met ze mee te doen, maar zat ook vaak op mijn kamer te lezen. Eigenlijk wilde ik het liefste naar huis. Ik droomde over vrijheid, over een fantasie land met regenbogen en mooie sterren. Een plek waar het nooit meer donker is. Sinds een paar maanden is het anders. Nu woon ik bij Metta III, met meiden die net zo oud zijn als ik. Dat is fijn, we begrijpen elkaar en doen de zelfde dingen. Mijn vriendin en ik spelen soms met barbies en dan hebben we super veel lol. Ik kan hier echt mezelf zijn. We moeten wel erg vroeg uit bed, rond 07.15. Ik heb nooit zin om op te staan, maar we eten samen en ieder een heeft een taak in huis. Daarna is er therapie of een module, waar we met de groep over een onderwerp praten. Bijvoorbeeld over vertrouwen of hoe we zijn opgevoed. En ’s middags is het tijd voor e-learning. School is nu heel belang rijk voor mij.


63

Dat was vroeger anders, toen kon het me allemaal niets schelen. Nu weet ik wat ik wil: advocaat worden en mensen helpen! Na de zomervakantie ga ik naar het VMBO theoretische leerweg. Als ik ’s avonds in bed lig, denk ik vaak na over mijn leven en de toekomst. Ik heb veel geleerd bij Metta, heb hier zelfrespect gekregen. Ik kan ook beter praten over mijn gevoelens en word minder snel boos. Soms haat ik de begeleiding, omdat iets niet mag. Soms vind ik ze geweldig, bijvoorbeeld na een gesprek met veel goede tips. Dan voel ik me weer opgelucht en vrolijk. Mijn moeder komt nu regelmatig langs voor een gesprek en om het weekend ben ik bij haar. Binnen kort ga ik echt naar huis. Dat maakt me blij en tegelijk verdrietig. Ik zal de groep enorm missen, maar gelukkig kan ik ze altijd bellen. Straks ga ik weer naar school en mijn moeder en ik krijgen thuis ook nog hulp. Ik heb vertrouwen in de toekomst. Ik kan nu nee zeggen en grenzen stellen, bijvoorbeeld als ik verkeerde jongens ontmoet. En dat maakt me heel trots.’ Opdoen van ervaringen buiten Metta Vanuit het zorgprogramma wordt er op ingezet dat meiden positieve ervaringen opdoen in de ‘buitenwereld’. Veel meiden hebben een geschiedenis van buitengesloten en gepest worden en van ‘falen’ op meerdere levensgebieden, zoals school en vriendschappen. Hulpverlening en behandeling zijn belangrijk; maar meiden ‘groeien misschien nog wel het meest’ aan vriendschappen, mensen die om hen geven, plezier met hen maken, hen uitnodigen bij bijzondere gebeurtenissen en dergelijke. De ervaring dat je iets kunt bereiken op het terrein van sport, school of (vrijwilligers)werk bijvoorbeeld is van grote waarde. Meiden worden zo goed mogelijk begeleid in de stappen die ze buiten Metta doen zodat ze succeservaringen hebben waardoor ze ‘fier’ op zichzelf kunnen zijn. Maatjes project Iemand om lekker mee de stad in te gaan, een kop thee mee te drinken of om mee te kletsen… We hebben allemaal zo iemand nodig. Juist ook de meiden en jonge vrouwen die bij Fier in de veilige opvang verblijven. Deze meiden zijn op de vlucht voor geweld en moeten vaak helemaal opnieuw beginnen. Daarom koppelt Fier ze aan een maatje.

64


Projectleider Bijzondere Vriendschappen Cleo Westermann ‘Onze meiden leren ontzettend veel van hun maatje’ ‘Deze meiden hebben hun oude bestaan achter zich gelaten, inclusief de vrienden en familie die ze wél vertrouwden’, zegt projectleider Bijzondere Vriendschappen Cleo Westermann. ‘Daarom zoeken we Bijzondere Vriendinnen en Big Sisters met wie deze meiden een leuke tijd kunnen beleven en een eerste start kunnen maken.’ ‘Ik kijk naar gedeelde interesses en ga uit van de behoeften van de meiden. Wat moeten ze nog leren? En wie kan ze daarbij helpen? De meeste meiden willen een maatje om de gewone dingen mee te doen. Even de stad in bijvoorbeeld, of een wandelingetje maken met de hond… Het lijkt simpel, maar het levert ondertussen wel heel mooie verhalen en bijzondere ervaringen op. Laatst is een meisje met haar Big Sister mee geweest naar een gemeenteraadsvergadering. En we hebben een maatje die zelf ooit op de vlucht moest voor haar eigen familie. Door onze meiden aan deze vrouwen te koppelen, maken ze dingen mee die ze normaal gesproken niet zouden meemaken. Daar kunnen ze veel van leren. Zowel onze meiden als de vrijwillige vriendinnen zien eens een heel andere wereld.’ ‘Je ziet de meiden groeien zodra ze een maatje hebben. Ze zijn even weg van de opvang, kunnen hun verhaal kwijt en op een veilige manier oefenen met de dingen die ze nog te leren hebben. Het vraagt ook wat van hen zelf. Dat ze netjes omgaan met afspraken,


65

bijvoorbeeld. En als er iets is, dat ze dat bespreken. Ook leren we ze dat ze best eens iets terug kunnen doen voor hun bijzondere vriendin. Deze interactie is een wezenlijk onderdeel voor hun toekomst: een gezond netwerk opbouwen, terug naar een normaal leven. Leren dat je niet per se hoeft te ‘thrillseeken’ om het leuk te hebben, want dat is waar veel van onze meiden last van hebben. Ze zoeken foute contacten op om aan die behoefte te voldoen en daar gaat het dan mis. Door middel van dit project leren ze: een normaal iemand is leuk als vriend. Hondentraining Het was een proef, maar wel een verdraaid mooie. De vraag: is hondentraining iets voor de meiden van Fier? Het antwoord: Jazeker! In acht lessen tijd leerden deze meiden hoe ze een hond trainen. Een pilot die vráágt om een vervolg! Hondentrainsters Annapetra en Maud: ‘We zagen de meiden veranderen’ Hondentrainsters Annapetra Plooij en Maud Jacobs verzorgden de trainingen samen met hun roedel Labradoedels en Poolse Herdershonden. Iedere les stond een ander onderwerp centraal, zoals veiligheid, contact maken, vertrouwen, grenzen aangeven en nee mogen zeggen. Thema’s die naadloos aansluiten bij het dagelijks leven. ‘We trokken continu parallellen’, legt Annapetra uit. ‘Bijvoorbeeld: wat vindt een hond wel en niet prettig? En hoe zit dat eigenlijk bij jou? Op die manier kwamen we via de honden steeds bij de meiden uit.’ ‘We zagen de meiden veranderen tijdens de lessen’, zegt Maud. ‘Dat begon vaak al als we met de honden binnen kwamen. Dan zagen we alleen maar blije gezichten.’ Annapetra: ‘Eén meisje was ontzettend bang voor honden, maar aan het einde van de eerste les, liep ze al met een van onze doedels aan de lijn. Prachtig om te zien. En honden spiegelen ontzettend hè. Ben jij nerveus, dan doen zij nerveus. En zeg je heel slapjes ‘zit’, dan doet zo’n hond niks. Wij leren de meiden: rechtop staan, kin omhoog en vol zelfvertrouwen een duidelijke ‘zit’. En dan zie je dat zo’n hond gaat zitten. Zo werkt het ook in het ‘echte’ leven: duidelijk en met kracht vanuit jezelf

66


aangeven wat je wilt. Op die manier laat je minder snel over je eigen grenzen heen gaan.’ Naast de concrete training van de honden was er ook aandacht voor ‘lekker tutten’: borstelen, vlechtjes maken, knuffelen en masseren. Maud: ‘Hiermee maken de meiden fysiek contact met het van het lijf van de hond, ze voelen het, maken verbinding met de hond en daarmee met zichzelf. Ze leren dat aanraken iets positiefs kan zijn.’ ‘Het was geweldig om van de meiden te horen dat ze door dit project inzien dat ze in hun kracht mogen gaan staan, dat ze hebben geleerd om door te zetten en dat ze zich zelfverzekerder voelen. En heel belangrijk: dat ze nee mogen zeggen en dat in het dagelijks leven al toepassen…’ Lichaamsgerichte interventies Lichaamsgerichte interventies – bewegen en sport – zijn een belangrijk onderdeel van het zorgprogramma. De meisjes en jonge vrouwen zijn door seksueel misbruik, verkrachtingen en prostitutie ‘onthecht’ van hun lijf. De meiden hebben een negatieve lichaamsbeleving. Het is belangrijk dat ze weer contact maken met hun lijf en (weer) een positieve lichaamsbeleving krijgen. Ook omdat veel meiden depressief zijn, is bewegen van belang: de meiden letterlijk in de actie zetten. Wij willen dat de meiden fit zijn; fit in het leven staan. Sport en bewegen helpt daarbij. Bij psychomotore therapie (PMT) wordt bewegen ook therapeutisch ingezet. Fier Sports Academy Fier heeft sinds januari 2011een eigen sports academy: de FSA. Jonge meiden, vrouwen en kinderen die slachtoffer zijn van geweld krijgen de kans om op diverse manieren te sporten. Sport is onderdeel van de behandeling van Fier. De meiden en vrouwen uit de opvang volgen weerbaarheidtraining in de vorm van Taekwondo en nemen deel aan psychomotore therapie (lichaamsgerichte therapie) en fitnesslessen. Daarnaast sporten ze – na afronding van een conditieprogramma van 10 weken - actief bij een reguliere sportclub naar keuze. Fier wil met de Fier Sports Academy (FSA) cliënten een sportieve basis geven om hun leven weer op te pakken.


67

Jeugdpsychiater Alfons Crijnen: ‘Met sport kun je angsten overwinnen’ Stress en uitputting; veel jonge cliënten die bij Fier binnenkomen hebben er last van. Ze hebben bovendien vaak depressieve klachten en zijn enorm bezig om alles wat ze hebben meegemaakt onder controle te houden. Sporten kan ze helpen om de accu weer op te laden en om stress en frustraties kwijt te raken, zegt jeugdpsychiater van Fier Alfons Crijnen. ‘Sporten kan helpen om alles wat verstoord is in je lijf weer normaler te maken’, vertelt Alfons. ‘Dit is wetenschappelijk bewezen. In je lijf worden tijdens het sporten bovendien stoffen vrijgemaakt die zorgen dat je stemming verbetert. En dat is wat we hier heel duidelijk merken. Tijdens mijn gesprekken met de meiden vraag ik naar hun sportervaringen. Ze voelen zich na afloop prettiger, zeggen ze. Daar zit al enorm veel winst. Driekwart jaar geleden kwam hier een meisje binnen dat ontzettend veel dissocieerde, ze vluchtte weg in haar eigen wereld en er was maar moeilijk contact met haar te maken. Nu is ze veel sterker, ze dissocieert nog maar zelden. Dit heeft te maken met een combinatie van factoren, maar een belangrijke factor is het sporten geweest; ze voetbalt, zwemt en danst.

68


Ik zie voor sport een grote rol binnen Fier. Hoe meer we op natuurlijke manier voor onze cliënten kunnen doen, hoe beter. We willen zo weinig mogelijk medicatie geven, zoveel mogelijk gezonde dingen doen. Moderne psychiatrie heet dat: op het gezonde deel van de patiënt gaan zitten. We kijken daarbij heel gericht naar elementen in behandelprogramma’s waarvan is aangetoond dat het werkt. Zoals sporten. In het Chadwick Centre in San Diego – waar we onlangs nog op bezoek zijn geweest - surfen ze met de meiden. Dat lukt hier niet, maar we zoeken naar mogelijkheden die hier passen. De clubparticipatie, waarop een groot deel van de Fier Sports Academy is gestoeld, is daarvan een mooi voorbeeld. Extra waarde daarvan is dat de meiden andere mensen in aanraking komen en daardoor nieuwe contacten leggen.’ Metta in het kort Kleinschalige Therapeutische Behandelsetting voor meiden van 12 t/m 23 jaar Metta is een specialistische voorziening voor meiden; een behandelsetting waarin contact, opvoeding en onderwijs net zo belangrijk zijn als de behandeling en de bescherming van de meiden. Metta is voor • Meiden met problemen, klachten en stoornissen in het psychiatrisch spectrum • Meiden die meer nodig hebben dan (crisis)opvang of een orthopedagogische leefgroep • Meiden die bescherming en toezicht nodig hebben Metta biedt • een warme leefomgeving binnen een therapeutische behandelsetting • structuur en duidelijkheid • individuele begeleiding aan meiden bij het weer het op poten zetten van hun leven • ondersteuning bij het leren van praktische vaardigheden • traumabehandeling en andere vormen van therapie • lotgenotengroep en psycho-educatiegroepen


69

• leren op afstand • hulp bij het (herstellen van het) contact tussen meiden en hun ouders (gezinsbehandeling) Manifeste problematiek • Gezags- en gedragsproblematiek • Grensoverschrijdend (seksueel) gedrag; risicovol seksueel gedrag; hyperseksueel gedrag • Borderline-achtige gedragskenmerken, kenmerken van antisociaal gedrag of afhankelijk gedrag etc. • Eergerelateerd geweld en of dreiging van eerwraak, gedwongen prostitutie en loverboyproblematiek, etc. Doelgroep: meiden die ernstig getraumatiseerd zijn als gevolg van • herhaalde emotionele, lichamelijke en seksuele mishandeling in de kindertijd • emotionele verwaarlozing in de kindertijd • vaak gevolgd door verdere traumatisering in de puberteit en de adolescentie door bijvoorbeeld aanranding, verkrachting, gedwongen prostitutie en mishandeling Metta is een klinische behandelsetting binnen de context van kleinschalig wonen en wordt gefinancierd door de zorgverzekeraars in Nederland en vanuit de AWBZ. Metta is onderdeel van Fier Fryslân Fier Fryslân is een expertise en behandelcentrum op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Meer informatie is te vinden op: www.fierfryslan.nl

70


Wijkteam Ypestein Project Gastvrouwen

Wijkteam Ypestein, een klinische 24 uurs voorziening binnen de divisie langdurende psychiatrie van GGZ NHN, biedt intensieve psychiatrische behandeling en begeleiding aan 60 cliënten. De doelgroep is complex waardoor, mede als gevolg van hospitalisatie een aantal ongewenste aspecten ontstaan: De hulpvraag van cliënten is continu en in een aantal gevallen dwingend en agressief. De omgeving vervuilt ontzettend snel. Hulpverleners vervallen snel in het overnemen van activiteiten omdat het gedrag dit oproept en dit een conflict vermijdt. Het betreft cliënten met langdurige ernstige psychiatrische aandoeningen waarbij op diverse levensgebieden problemen zijn. Naast problemen op het gebied van psychiatrie, ADL en HDL speelt bij een flink aantal cliënten ook middelenmisbruik een rol. Veel cliënten zijn al tientallen jaren in zorg en zijn hier geplaatst aangezien er verder geen mogelijkheden meer zijn om ambulant te gaan wonen. De directie van GGZ NHN heeft besloten dat er voor deze groep cliënten, die vaak al jaren onder matige omstandigheden wonen, een nieuwe woonvoorziening gerealiseerd wordt.


71

In september 2007 zijn er 30 nieuwe eenpersoons appartementen opgeleverd voor cliënten die blijvend afhankelijk zijn van een 24 uur voorziening. De visie op 24 uur wonen luidt als volgt: Cliënten die recht hebben op een woonfunctie met de mogelijkheid tot 24 uurs zorg, wonen zo zelfstandig als mogelijk met behoud van autonomie, waarbij oog is voor de beperkingen, in een omgeving waar voldoende evenwicht is tussen de maatschappelijke integratie en ‘asiel’ ( GGZ NHN, notitie 24-uurs wonen in De Dijk, aug. 2005). Tot twee jaar geleden werd alles voor de 24uursvoorziening centraal afgenomen. Zaken als voeding, wasserij en schoonmaak werden geregeld door externe partijen. Dit was financieel een kostbare zaak en daarnaast leverde het centraal afnemen van de voeding en de manier van het nuttigen hiervan weinig bijdrage aan sfeer, beleving en eigen initiatief. Reden voor Wijkteam Ypestein om na te denken over andere manieren om hiermee om te gaan.

Team gastvrouwen

72


Het projectplan “Herstel Ondersteund” past prima in het streven van WT Ypestein om herstelgerichte zorg verder uit te bouwen. Het project behelst het in eigen beheer nemen van alle ondersteunende diensten, tw voeding en schoonmaak. Voor de uitvoering van dit plan zijn er 14 gastvrouwen aangesteld. De gastvrouwen worden ingezet voor het verzorgen van de maaltijden samen met de cliënten en daarnaast krijgen alle gastvrouwen een eigen groep clienten bij wie ze ook zorg dragen voor het opruimen van het appartement en het ondersteunen bij de persoonlijke was. Het project heeft meerdere voordelen. Allereerst past het binnen de herstelvisie van Wijkteam Ypestein. Door de gastvrouwen wordt er samen met de clienten boodschappen gedaan en gezamenlijk de warme maaltijden verzorgd. Cliënten ervaren weer de gezelligheid van het eten koken en gezamenlijk de maaltijd nuttigen. Daarnaast hebben de gastvrouwen op een andere manier contact met de cliënten. Zij hebben geen van allen een achtergrond van hulpverlening en daardoor een andere rol als de hulpverleners. Ook financieel is het een gunstige ontwikkeling. Het extern afnemen van maaltijden en wasserij is een kostbare zaak en de zorg op deze manier organiseren levert voordeel op. Het project heeft gedurende één jaar op pilotbasis gedraaid, na een jaar bleek het op zoveel punten succesvol dat GGZ NHN heeft besloten om hiermee door te gaan.


73

74


Juryverslag 1e Well-Being Award

Juryverslag 1e Well-Being Award De organisatie van de Well-Being Award 2011 is bijzonder verheugd dat zij voor de eerste keer in staat is geweest om de Well-Being Award contest voor de GGZ te organiseren. Wat ooit begonnen met aandacht vragen voor de integrale kwaliteit in de intramurale GGZ heeft zich ontwikkeld tot een echte wedstrijd voor de branche met een symposium voor bijzondere projecten of instellingen in GGZ Nederland. Door intensieve samenwerking met de jury en de commissie van aanbeveling van disciplines uit het werkveld van Zorg, Medisch en Facilitaire Dienstverlening is het gelukt om positieve aandacht te vragen voor die organisaties of delen van organisaties in GGZ: De GGZ in het zonnetje, de negatieve publiciteit kerend. De organisatie realiseert zich dat het stand brengen van dit kwaliteitsproduct niet een eenvoudige zaak is. Voorbereiding en regelgeving is zeker de eerste keer een lange en soms trage weg geweest. Door enthousiasme van de CvA, jury en zeker ook de deelnemende instellingen is het desondanks toch gelukt de plannen te realiseren. De organisatie is dankbaar dat de eerste uitreiking van de Well-Being Award een feit is! De jury heeft alle beoordelingen getoetst aan de vooraf door hen opgestelde uitgangspunten. Bij de uiteindelijke selectie is gebleken dat een jury geen eenvoudige taak had. Bij de eerste uitreiking moeten we de balans op maken. We zullen moeten nagaan of de Award aan zijn doelstelling beantwoordt: het aandacht vragen voor integrale kwaliteit inde intramurale GGZ. Ook moeten we de patiënten of cliënten, medewerkers, overheid en


75

de regelgevende politiek als doelgroep aan ons trachten te binden om de aandacht hierop te blijven vestigen. Kortom er is geen tijd om achterover te leunen. Met nieuwe ideeën, verbeterpunten, maar zeker ook met het al aangetroffen enthousiasme van betrokkenen, niet in de laatste plaats van de deelnemende instellingen, gaan we de Well-Being Award nog beter benutten voor het bevorderen van de integrale kwaliteit. Alvorens tot het verslag van de jury over te gaan wil de organisatie een ieder danken die aan deze dag en deze Well-Being Award heeft bijgedragen. Vele handen maken ligt werk. In het bijzonder dank voor de organisatie die de Parnassia – Bavo groep van af het begin enthousiast, ondersteunend en voortvarend als onze gastheer de Parnassia-Bavogroep, ic in persoon Ellen van Hummel! Verslag van de jury Voor de Well-Being Award 2011, de eerste keer dat deze wordt uitgereikt hebben 10 deelnemende instellingen zich aangemeld. Nadat een schriftelijke enquête als voorselectie was rondgestuurd hebben 2 instellingen afgezien van verdere deelname. Deelnemers name de uitdaging op en hebben vervolgens hun best gedaan om de audit op locatie glans te geven. De gevoerde gesprekken met directiegevende raden van bestuurd, ontvangende leidinggevenden en de medewerkers van de werkvloer, en zeker ook met de primaire doelgroep vertegenwoordigd door de cliëntenraden waren inspirerend voor de twee auditoren. Deze dagen waren uiteraard vermoeiend doch zeer leerzaam, leuk en vooral…veel WELL-BEING gevend. Na de tweede selectie resteerde drie instellingen. Deze zijn door de jury uitgebreid bekeken. Eerst vanuit de eigen professie van de juryleden afzonderlijk om daarna gezamenlijk een standpunt in te nemen, alle nog eens getoetst aan de uitgangspunten van de Award. Uiteindelijk werd de volgorde bepaald, nadat de auditoren duidelijk hebben moeten maken hoe zij de verschillende aspecten zagen en met elkaar in verband konden brengen. Duidelijk was hoe goed de organisaties als geheel hun doelstellingen helder konden krijgen bij de betrokkenen. Niet alleen top-down, maar vooral ook 76


horizontaal en van beneden naar boven was de communicatie bij de drie genomineerden uitzonderlijk. Opmerkelijk was ook dat de organisatie openstaan voor verandering, zowel extern als intern. Het aanpassingsvermogen wordt overal geroemd: de jury nam dit graag over. Enige aarzeling bij de jury was te bespeuren toen de uiteindelijke beslissing gemaakt moesten worden. De vraag drong op of de lat niet te hoog was gelegd, maar terugkijkend waren de leden van de jury na enig overleg unaniem van mening dat het beleid over integrale dienstverlening nog niet uitontwikkeld is. Een hoge ontwikkeling als vervanging van de bestaande patronen doet zich voor. De jury was uiteindelijk instaat om een eerste, tweede en derde prijs toe te kennen.


77

3e prijs Als derde is geëindigd: Fier Fierlân afdeling Metta. De afdeling Metta van Fier Fryslân, het expertise- en behandelcentrum op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties. De afdeling Metta, GGZ gefinancierd, is een afdeling voor meisjes met een DD problematiek. De cliënt MOET centraal staan, cliënt moet sterk genormaliseerd worden of omringd worden van gewoon normaal gedrag. De Fier Frylân organisatie kenmerkt zich door een ondernemersorganisatie van medewerkers die topsporters zijn. Buiten de kantooruren zijn de hulpverleners echt bereikbaar. De organisatie streeft een organische en geen technocratische organisatie na. Creativiteit geeft energie en ook dat is de auditoren opgevallen. De meisjes zijn tevreden over de behandeling. Zij kunnen aan E-learning doen: de hulpvraag van Fier verandert mee met de maatschappij.

78


2e prijs Genomineerde GGZ NHN Wijkteam Ypenstein is als tweede geëindigd. Het wijkteam Ypenstein is een klinische voorziening binnen de divisie langdurige psychiatrie en biedt intensieve psychiatrische behandeling en begeleiding aan 60 cliënten. Cliënten wonen verschillend van semi/gesloten tot individuele appartementen. Het grootste goed zijn de gastvrouwen die de coördinerende taak heeft om de continue hulpvraag niet als politieagent op te vatten maar meegaan in de herstelgerichte behandeling. Hierdoor is enerzijds een financieel voordeel behaald, anderzijds een grotere mate van cliënttevredenheid. Door de materiële uitgaven essentieel anders te organiseren kunnen de cliënten hun hulpvraag aan meerdere stellen waardoor er bij de verpleging meer tijd vrij komt voor de herstel gerichte behandeling. De Well-Being Award enquête is realistisch ingevuld. De realistische aanpak kwamen de auditoren ook tegen op de werkvloer. Het zelfreinigende vermogen, het willen leren van de eigen organisatie evenals de informele en formele manier van organiseren vielen op. De cliëntenraad verdient nog meer aandacht, gezien de mentaliteit in Ypenstein zal dit zeker opgepakt worden.


79

1e prijs Als eerste de Reiner van Arkel groep. Het lef om niet alleen de “anabler of chance “ het project Visie of op Voeding´ in te sturen maar de hele organisatie als kandidaat voor de Award is zeer positief opgevallen.

80


De Reinier van Arkel groep, als grote aanbieder van gespecialiseerde zorg en diensten op het terrein van de geestelijke gezondheidszorg en daaraan gerelateerde woonvormen, heeft als basis van haar kwalitatief hoogstaand handelen de dialoog met de cliënt en zijn omgeving en de professionele standaarden van de organisatie. Dit uitgangspunt wordt waargemaakt. Het verbinden van welzijn en zorg is opgepakt met het project “Visie op Voeding”. Hierin zijn paden bewandeld die afwijken van het geëigende. Een partner in Catering die ook moest groeien van party catering naar instellingscatering is uitgezocht. De organisatie werd flexibeler en werd beter af te gestemd op de behoeften van de zeer verschillende doelgroepen. Een bijkomend sterk punt is dat de concepten goed verankerd zijn in de organisatie door een heldere kijk op verandermanagement. “Regelcultuur geeft regelgedrag” heeft plaatsgemaakt voor outcome management met ondermeer ook Het Nieuwe Werken. Iedereen kan leren, diagnose onafhankelijk, alleen het niveau waarop verschilt per individu. De sfeer van de Reinier van Arkelgroep komt ontspannen over. Niet alleen voor maar ook achter de schermen. Meer dan één reden de Reinier van Arkelgroep de Well-Being Award 2011 toe te kennen!


81

ALLE PRIJSWINNAARS

Well-Being Award voor Reinier van Arkel groep De GGZ Instelling Reinier van Arkel stichting is dinsdag bekroond met de Well-Being Award 2011. Dit is een tweejarige prijs voor de ggz-instelling die als beste integrale kwaliteit aan haar patiënten of cliënten biedt. De prijs is dit jaar voor het eerst uitgereikt. Well-Being Award De prijs, uitgereikt door Menno Wigman, auteur en kenner van de ggzsector, bestaat uit een object dat een grote vis uitbeeldt. De prijsuitreiking vond plaats bij de Parnassia Bavogroep in Den Haag. Kwaliteit op werkvloer De Reinier van Arkel groep viel volgens de jury op door hun organisatie brede aanpak van integrale kwaliteit. Als enable of chance wordt hun project Visie op voeding gebruikt. Hierdoor is integrale kwaliteit met name op de werkvloer opgepakt en niet slechts door de directie en het management beleefd. Naast de Reinier van Arkel groep, waren ook Fier Frylân, met de afdeling Metta en de GGZ Noord-Holland-Noord met het wijkteam Ypenstein genomineerd. SkiPr 82


Award voor Reinier van Arkel groep 5 oktober 2011 Kees van Delft De Reinier van Arkelgroep heeft de Well-Being Award 2011 gewonnen. De GGZ-instelling bleef bij de uitreiking op 4 oktober Fier Fryslân en GGZ Noord-Holland Noord voor. De Reinier van Arkelgroep, Fier Fryslân (met afdeling Metta) en GGZ Noord-Holland-Noord (PT Ypestein) waren op basis van een enquête en een bezoek door de jury genomineerd voor de Well-Being Award. Tijdens het congres ‘Catharsis in de GGZ’ bij Parnassia in Den Haag kreeg de Reinier van Arkelgroep de award uitgereikt. Voeding sleutelwoord De Well-Being Award is een initiatief vanuit de GGZ. De award wordt uitgereikt aan de GGZ-instelling die het beste aan well-being voor hun patiënt doet en aandacht besteedt aan de interdisciplinaire samenwerking tussen de zorg, de medische en de facilitaire dienstverlening. Sleutelwoorden voor de Well-Being Award zijn individualisering van de zorg, voeding, beweging en welbevinden.

Food Hospitality Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

83

Impressie van deelnemende instellingen

84



85

www.biologischeklokendepressie.nl

11VAA101

Voor meer informatie over de relatie tussen depressie en de biologische klok en voor persoonlijke verhalen van mensen met een depressie en ervaringen van familie en vrienden.

Leefstijlcoaching in de GGZ, veranderen kan!

Sonja van Hamersveld, Verpleegkundig Specialist GGZ , GGZ Centraal. Mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen lopen een hoger risico op o.a. overgewicht, diabetes, hart en vaatziekten, kanker, soa’s en gebitsontstekingen. Deze leefstijlgerelateerde aandoeningen komen in de GGZ vele malen vaker voor dan bij de algemene bevolking. Oorzaken hiervan zijn o.a. risicovolle leefstijl, medicijngebruik, symptomen van de stoornis, genetische kwetsbaarheid, sociale isolatie en moeilijk toegang vinden tot de reguliere (medische) zorg. De winst van gezonde leefstijl, de hoge prevalentie van leefstijlgerelateerde aandoeningen, risicovolle en verwonderlijke uitkomsten uit de leefstijlanamneses, de geringe kennis over gezond gedrag bij patiënten/medewerkers en de ervaren lijdensdruk van risicovol gedrag van de patiënten zelf heeft geleid tot het innovatieproject “leefstijlcoaching”. Met dit project creëren wij een eenduidig platform waar met een gezamenlijke visie en taal leefstijlaspecten op individueel en organisatieniveau geanalyseerd worden ter voorkoming van (ernstige) somatische-comorbiditeit ,verhogen van de (ervaren) kwaliteit van leven en kostenbesparing. Met behulp van training, instrumenten en verschillende (evidence based) inzichten wordt dit platform ingericht en wordt gezocht naar een adequate ondersteuningsvorm op het gebied van een actieve en gezonde leefstijl voor mensen met psychiatrische problemen. Vanaf oktober 2010 zijn 4 verpleegkundigen voor 12 uur per week op 3 verschillende klinische locaties werkzaam als leefstijlcoach. De individuele coaching start met het afnemen van het leefstijlstoplicht. Dit is een educatief en inzichtgevend instrument die de gezonCatharsis in de GGZ, de Well-Being Award

87

de, minder gezonde risicogebieden met kleur in kaart brengt. Met behulp van motiverende gespreksvoering aan de hand van het veranderingsmodel wordt verder vorm gegeven aan de coaching. Er zijn inmiddels 52 leefstijlstoplichten afgenomen (N=52). De gemiddelde leefstijl van de patiënten komt overeen met de bevindingen in de literatuur. Inactiviteit, hoog percentage en hoeveelheid roken, hoge suiker intake, hoge intake verzadigde vetten, weinig fruit, slechte tandhygiëne en minder vaak douchen komen duidelijk naar voren. Gemiddeld scoort de ervaren gezondheid een 5,4. Bij het afnemen van een tweede leefstijlstoplicht (N=15) zien we een opmerkelijke verbetering in het activiteiten patroon en bij de voedingsintake. Veranderde omgevingsfactoren zijn o.a. samenwerkingsverbanden tussen verpleegkundigen, afdeling facilitair en andere paramedische diensten; gezonder afdelingsaanbod rondom voeding; meer en gevarieerder bewegingsaanbod zoals running dagelijks bewegen op muziek en Zumba; meer structurele meetmomenten en betrekken familieleden bij leefstijlaspecten. Verpleegkundigen benoemen weinig tijd te hebben om met de patiënten te gaan bewegen, moeite met de niet- motivatie van patiënten en missen een teamgerichte aandacht voor leefstijlaspecten. Aandacht voor het lichaam en gezondheid spreekt patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen aan. Niet alleen de gezondheid kan verbeteren maar ook verbetering van de psychiatrische klachten. Het is tastbaar en zelf te managen: zelf kunnen ze hun situatie verbeteren. Het invullen van het leefstijlstoplicht en de coaching wordt als leerzaam en leuk ervaren. De coach is de gids die kennis van zaken heeft, enthousiast is en de patiënt weer vertrouwen geeft. Wenselijk voor de geestelijke gezondheidszorg is het creëren van een eenduidig platform rondom leefstijl waarin ruimte is voor meerdere opvattingen en waar zorgdilemma ’s zonder taboe en schaamte besproken kunnen worden. Veranderen is mogelijk en kan ook leuk zijn!

88


Geen dag meer zonder ... Mooie Maaltijd!

Geen dag meer zonder…. Mooie Maaltijd! Onthaald worden op een met zorg bereide, smaakrijke maaltijd; het kan de sleutel zijn tot een prettig, tevreden en zelfs gelukkig gevoel. Een waar gevoel van welbevinden. Als dit ergens geldt, is het wel in de zorg. Voor veel bewoners van zorginstellingen en ziekenhuizen is de maaltijd het belangrijkste moment van de dag; iets om naar uit te kijken. Maar nog lang niet altijd pakt de daadwerkelijk geserveerde maaltijd uit als het hoogtepunt dat hij zou kunnen zijn. Al te vaak is nog sprake van een 'niets-mis-mee-maaltijd' (in de woorden van Marco Wisse, directeur zorginstelling Naarderheem). Het soort maaltijd waar je best mee kunt leven als er een keertje niet meer in zit, maar waar je als hij dagelijkse kost zou zijn behoorlijk ongelukkig van kan worden...


89

In 2008 ging, als initiatief van stichting Week van de Smaak, de Mooie Maaltijd campagne van start. Bedoeld om tegenwicht te bieden aan de tendens van op steeds grotere schaal geproduceerde maaltijden, waarbij het bereiken van een constante 'gemiddelde smaak' het ideaal is... De Mooie Maaltijd prikkelt iedereen die, op wat voor manier dan ook, betrokken is bij de maaltijdvoorziening in de zorg om weer iets écht moois van de maaltijd te maken. Vers, van dichtbij en met aandacht bereid En wat is dan mooi? Mooi is: met zorg bereid, gebruik makend van verse, seizoensgebonden ingrediënten. Ingrediënten die liefst 'puur natuur' zijn geproduceerd en waar mogelijk afkomstig uit de eigen regio: producten met een gezicht en een verhaal. En als de maaltijd die hier het resultaat van is ook nog met een snufje persoonlijke aandacht wordt voorgeschoteld, is dat helemaal mooi!

Makkelijker gezegd dan gedaan..? Om de Mooie Maaltijd tot gemeengoed te maken moeten hindernissen worden genomen. Krappe budgetten, bestaande routines van lang van te voren vastgelegde menucycli, wisselende beschikbaarheid van producten,

90


logistieke knelpunten en verpakkingskwesties… In de praktijk is al bewezen dat deze barrières, al is het niet van vandaag op morgen, te slechten zijn. De maaltijd in het hart van de zorg Voorop vraagt de introductie van 'mooie maaltijden' als dagelijkse kost om een visie; waarbij de maaltijd niet los wordt gezet van de verleende zorg, maar in het hart ervan. Waarbij oog is voor de effecten van deze maaltijd, die verder reiken dan alleen ter plekke, aan tafel. Effecten die variëren van de maaltijdgebruiker die zich weer terecht kan verheugen op de maaltijd én er nog even van kan nagenieten, van koks die weer eer en plezier in hun kookkunsten scheppen tot zorgend personeel dat flink wat voedingssupplementen het raam uit kan gooien. Nog verder kijkend draagt de keuze voor de Mooie Maaltijd ook nog eens bij aan het behoud van de rijkdom aan pure producten die we in Nederland nog hebben én van het landschap en de natuur die daar hand in hand mee gaan. Meer dan genoeg redenen om te stellen: de Mooie Maaltijd... de moeite meer dan waard!


91

92


Nirwana, wit nirwana

Toen ik hier op de eerste dag wegwijs werd gemaakt door Boudewijn van Grunsven, de zakelijk leider van Het Vijfde Seizoen, bezwoer hij me dat er één plek was waar ik beter niet naar toe kon gaan: het zwembad. Daar zouden zwakzinnigen hun urine verliezen en kreeg je voor je het wist afbraakstoffen van allerlei soorten medicijnen binnen. Juist het beeld van een zwembad vol zwakzinnigen riep meteen een gedicht in me op. Misschien paste het wonderwel bij de andere gedichten die ik over een supermarkt, een vuilstort en een reactor schreef. Waar het zwembad precies ligt blijft onduidelijk, ook de portier kan me niet helpen. In het café spreek ik wat Doldenaren. Niemand weet iets van een zwembad in zijn dorp. Uiteindelijk ontdek ik dat het achter het heuveltje bij mijn paviljoen ligt – in Dennendal, de beruchte inrichting uit de jaren zeventig die zich inmiddels van de Willem Arntsz Hoeve, ‘mijn’ gesticht dus, heeft afgescheiden (hippies, vrijheid, Carel Muller, weed, ophef, pers, passons.) Omdat ik tot diep in de nacht zit door te tikken kwam het er tot nu toe niet van het zwembad te bezoeken. Maar vandaag liep ik tegen het eind van de middag het zwembad binnen. Dagenlang had ik me over de vraag gebogen hoe ik mezelf moest introduceren. Uiteindelijk leek het me het beste te zeggen dat ik hier graag wilde zwemmen en dat ik benieuwd was naar de zwemtijden, misschien moest ik me zelfs voordoen als een onnozele ziel die, Wigman waar begin je aan, op het terrein verdwaald was. Geen portier of badmeester te zien. Wel twee pezige jongens die achter een glazen wand in het zwembad krampachtig proberen te zwemmen. Als ik een witbetegelde, naar chloor en droeve jeugdherinneringen ruikende gang in loop, hoor ik opeens een onmetelijk, bijna voorwereldlijk gebrul achter me. Snel loop ik door. Ik kom bij een kamertje waar drie vrouwen shag rokend de dag zitten door te nemen. Zo stupide mogelijk vraag ik naar de uren waarop ik hier misschien zou kunnen zwemmen. Het gebrul, ondertussen, houdt goed aan. Een voyeur ben je, dacht ik, een vuile voyeur die hier een beetje Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

93

komt kijken hoe zwakzinnige jongens baantjes trekken – en zo was het ook. Nooit eerder had ik zo’n waardering voor journalisten die op de vreemdste plaatsen de meest onbetamelijke vragen moeten stellen. Het lukt. Dat ik hier niet kan zwemmen, dat verbaast me niet eens zo, het lucht zelfs, met al dat gebrul door die gangen, wat op. Wie weet moest ik Erik Jan eens spreken, een kleine man met ‘een vriendelijk rond gezicht’, goede kans dat hij hier door het gebouw loopt, hij kan me vast vertellen of ik hier misschien toch kan zwemmen. Ik loop terug naar de glazen wand en zie een diepgelukkige jongen in het water. Dunne, spitse schouderbladen, een witte ribbenkast en twee felle, nagenoeg extatische ogen. Nirwana, wit nirwana. Dan loop ik Erik Jan tegen het lijf. Opnieuw vraag ik zo dom mogelijk naar de zwemtijden. Er ontspint zich – misschien had ik toch diplomaat moeten worden – een lang, heel lang gesprek, we sluiten later zelfs samen af. Over zwembadtijden gaat het, over het regelen van de juiste temperatuur, over zijn vader en grootvader die ook al op de Hoeve werkten, een woord als ‘flatneurose’, catatonische Marokkanen, de komst van de euro, vakanties in Drenthe, zijn dochter die nog van bijles opgehaald moet worden. En al die tijd kijk ik stiekem naar de jongen in het bad en steek ik stiekem een nieuw gedicht in mijn zak. Inmiddels, we zijn twee weken verder, staat ook de laatste regel er:

94


Zwembad Den Dolder Er zijn gevoelens die fascistisch zijn. De vader die niet weet waarom hij slaat, de zoon die half verblind in foto’s krast. De mooiste idioot die ik ooit zag lag op zijn rug een heel heelal te zijn. Geen vader kreeg ooit greep op deze pees die als een kosmonaut het bad door dreef, geen moeder stookte in zijn vissenkom. En wit en scheef en wijs zwom hij. Hij zwom.

Menno Wigman Fragment uit Het gesticht Drie maanden Den Dolder, uitgeverij Prometheus, 2007


95

96


Samenvatting werkbezoeken deelnemende instellingen WBA 2011 Allereerst wil de jury, de commissie van aanbeveling en de organisatie van het 1e WBA congres hun oprechte waardering uitspreken aan alle deelnemende instellingen. Zij hebben vol enthousiasme en overtuiging gesproken over hun projecten, concepten en afdelingen. Zonder hun inbreng, en het delen van kwetsbaarheden en leerpunten binnen de eigen organisatie, was dit eerste congres er nooit gekomen. In de praktijk is gebleken dat een zeer specialistisch project niet altijd voor de volle 100% over te zetten is naar een andere instelling met bijvoorbeeld andere cliënten. Maar toch blijkt dan achteraf dat zelfs uit grote onderlinge verschillen aandachtspunten meegenomen kunnen worden naar een andere organisatie. Deze verslagen kunnen goed als achtergrondinformatie en ter verdieping gebruikt worden. De gesprekken zijn gevoerd met de Raden van Bestuur of directie, het management en de cliënten/patiëntenraden. In het gesprek met de Raden van bestuur of directie is de richting van de organisatie besproken en het beleid hierop. De interviews met het management (zorg, medisch een facilitair) waren gericht op hoe het beleid wordt uitgevoerd. De cliënten- of patiëntenraden werden ondervraagt op de beleving van het beleid. Tevens zijn de verbeterpunten in alle gesprekken aan de orde geweest.

GGZE De Grote Beek Eindhoven Er is naar de mening van de RvB is in een integrale organisatie het Planetree-concept ingevoerd. Vele facetten van welbevinden worden vanuit de patiënt bezien en staan centraal. De huismeester is soms belangrijker dan de psychiater. Veel is in de medewerkers, patiënten familie en andere stakeholders geïnvesteerd: o.a. door workshops. RvB is bewust dat iedereen wil veranderen, maar niet iedereen veranderd wilt worden. Een focusgroep heeft vanaf begin van de verandering gefunctioneerd. Maar gedreven afdelingen en teamcoördinatoren moeten het doen!


97

Uit de Integrale aanpak blijkt dat ‘Facilitair’ ook vanaf begin de verandering erbij betrokken is. De huismeester is nu de spil op de afdelingen. Nieuwe cateraar en belevingsruimte moeten er nog komen. Cliëntenraad vraagt zich af of iedereen de verandering aan kan. Het veranderingsproces wordt volgens de CR door velen als top-down ervaren. Men maakt gebruik van ervaringsdeskundigen. Als er in Nederland voor een GGZ-patient geen plaats is dan is er bij de Grote Beek nog wel plaats. http://www.ggze.nl/

PARNASSIA KCO Den Haag De integrale aanpak van het Gastvrijezorg-project in Parnassia heeft ertoe geleid dat bijna de gehele organisatie de holistische opvatting heeft dat de patiënt als mens gezien wordt met meerdere behoeften. Het effect is dat de patiënten met verschillende ziektebeelden met elkaar aan dagbesteding (kunnen) doen. Samenwonen gebeurt in ziekte gerelateerde afdelingen. De maaltijdvoorziening is hier afgestemd op individuele keuzes waar over samen op de afdeling consensus wordt gevormd. De medewerkers worden erg gestimuleerd om zelfstandig te handelen en zich ook als mantelzorger aan te melden. Hierdoor wordt de betrokkenheid ook gestimuleerd. Om de alertheid van de medewerkers te behouden is een Mysteryguest project gestart. De integrale samenwerking is breed tussen zorg en medisch handelen. De facilitaire organisatie wordt via de lijn betrokken bij de processen. Protocollen leven (nog) sterk. http://www.parnassia.nl/Service/contact/vestigingen/kco-mangostraat/

FPC Dr. S van Mesdagkliniek Groningen Bij deze kliniek moet de menselijke maat de boventoon voeren. De organisatie wordt hierop planmatig aangepakt. Ook het gebouw is hierop aangepast. Iedere patiënt heeft een behandelcoördinator. Niets gaat per email, maar in persoonlijk contact. Hoge frequentie overdrachtsmomenten tweemaal per dag en signaleringsplannen

98


twee maal per week. De focus is op individuele belangen van de patiënt. De zorgvisie is gericht op behoud van autonomie, eigen verantwoordelijkheid en voor de patiënt zorg op maat. Medewerkers moeten eigen invulling geven aan deze zorgvisie: anders kijken en natuurlijk anders doen. En paar keer per jaar een familieavond. Het personeelsrestaurant is ook toegankelijk voor patiënten. Elke unit kan zelf koken, intern de boodschappen doen. Dit resulteert in verse maaltijden in dekschalen. Naar eigen zegge van de organisatie: ‘ Voor een hele moeilijke groep heeft deze kliniek het maximale gecreëerd wat ook het maximale nut uit de patiënten haalt.’ http://www.vanmesdag.nl/

Fier Fryslan Fier Fryslân is een expertise- en behandelcentrum op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties, gefinancierd door de WMO, AWBZ en GGZ. Daarnaast ook Kinder- en Jeugdtrauma centrum, interculturele GGZ en psychiatrische zorg voor jongeren en volwassenen. Er werken 240 medewerkers. Actieve en proactieve RvB, voorheen projectmanagers. Die vindt dat de cliënt centraal moet staan en dat vraagt om een enorme flexibiliteit, inclusief het bedrijfsbureau. Fier Fryslan wil een ‘ondernemersorganisatie´ zijn. Ondermeer om bewerkstelligt door dat men (medewerkers en ‘sponsoren’) Fier sexy vindt. Facilitair heeft geen eigen budget: moet eea terugverdienen bij de (interne) klant. - “Vertel svp niet alles want anders krijgt de directie nog meer ideeën” spreekt boekdelen. - Ikea inrichting in RvB kamer - goed onderdak en veiligheid is een belangrijk deel van de behandeling. (Blijf van mijn lijf, loverboy, eerwraak problemen) - out of the box: therapie op vrijdag 19.00 uuur nodig? Gebeurt! Dagbesteding is goed afgestemd op doelgroep, o.a. veel e-learning Organisatiestructuur is decentraal gericht, inclusief decentrale budgettering, gericht op autonomie en om initiatieven te stimuleren. http://www.fierfryslan.nl/ Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

99

Leo Kannerhuis: Workhome, Wolfheeze Het Dr. Leo Kannerhuis beschikt over een woon-werkvoorziening (het Workhome) voor volwassenen met een autisme-spectrumstoornis (ASS) waar 32 cliënten met een IQ>80 wonen en werken. Het grootste deel van de activiteiten vindt plaats in de eigen woonomgeving. Het aanbod kenmerkt zich door een vorm van zorgdifferentiatie. Dit betekent dat er een aanbod wordt geboden voor mensen met een vraag naar zeer intensieve begeleiding, maar ook voor mensen die met een relatief minder intensieve zorg en begeleiding toe kunnen. Zij zijn echter allen aangewezen op een geïntegreerde zorgverlening binnen één milieu. Beperkte Integrale en platte organisatie: werkmeester (leer en werkbegeleider) heeft eigen behandelplan. Autisme brengt met zich mee dat de begeleiding voor zo goed als alles beslist voor de patiënt, omdat naar zegge deze patiënten dit niet zelf aan kunnen. Wonen en werken zijn geïntegreerd. Het is een pilot: dus waren er geen protocollen. Kennis over de bewoners is de ervaring. Afdelingsmanager heeft eigen budget voor alles. Veel experimenten. Biologisch vlees op verzoek van CR is afgewezen omdat er geen middelen zijn. Structuur en omgaan met autisme zit hier in de muren! 37 FTE voor 32 bewoners is inclusief indirect niet cliëntgebonden schoonmaak van 60 uur pw. Verbeterpunten op het gehospitaliseerd zijn. Zeer zwakke cliëntenraad gezien stoornis. http://www.leokannerhuis.nl/cli%C3%ABnten/volwassenen-23tot-30-jr/woon-werkvoorziening

Reinier van Arkelgroep, Den Bosch De Reinier van Arkel groep is een aanbieder van gespecialiseerde zorg en diensten op het terrein van de geestelijke gezondheidszorg en daaraan gerelateerde zorgvormen. Daarbij zijn volgends de website de dialoog met de cliënt en zijn omgeving en hun professionele standaarden de basis voor kwalitatief hoogwaardig handelen. Erg breed van opzet. Twee terreinen met 140 gebouwen. Probleem was of het Project Futura of Project Visie voor voeding of de gehele organisatie genomineerd moest worden. Het Project Visie

100


op voeding is enabler of chance voor de hele organisatie: verbinden van welzijn en zorg. Ondermeer partycatyeraar Hutten als maaltijdleverancier verkozen. Hutten levert naast DKW rauwe en bereidde componenten en deel componenten. Heldere kijk op verander management en de verankering van gedragsverandering. Gekozen is tijdens de audit om de hele organisatie voor te dragen. Harde, koude kille separeerruimtes worden / zijn al gedeeltelijk aangepast naar comfortrooms. Concepten van de organisatie zijn goed verankerd in de organisatie. Aandacht is onbetaalbaar. Financiën zijn erg goed op orde. (60% gebonden cliëntencontact, 20% administratie/schrijven, 20% scholing. Uitbesteden van tandarts, huisarts: exploitatiebeheersing. Plannen voor outsourcen fitness en zwembad. Inspirerende RvBlid: regelcultuur geeft regelgedrag. Dus nu outcome management met ondermeer HNW. Iedereen kan leren, diagnose onafhankelijk, alleen het niveau waarop verschilt per individu. Er is een ontspannen houding: als morgen niet lukt dan lukt het overmorgen. Cliëntenraad vindt de RvA niet klaar voor feel good award omdat er arbeidsplaatsen op de tocht staan. Eten en drinken is veel beter dan op de oude manier, naar hun mening. http://www.rvagroep.nl/

GGZNHN Ypenstein: hersteld woonvorm GGZNHN De Hooge Venne FPC (Forensisch Psychiatrisch centrum) Heiloo Let op twee deelnemers die afzonderlijk mee doen met 1 verslag, met daarin 1 RvB, 2x management en 2 maal CR. De kernwaarden van de GGZNHN bij begeleiding en behandeling zijn: Deskundigheid, Doelgerichtheid, Effectiviteit, Een respectvolle benadering en een Patiëntgerichte houding. De patiënt en de hulpverlener zijn daarbij gelijkwaardig.


101

Mogelijkheden en wensen van de patiënten zijn uitgangspunt bij de hulpverlening. Deze wordt bij voorkeur in de sociale omgeving verleend. Ypenstein Wonen in de wijk. Elke patiënt heeft eigen appartement. De rol van de gastvrouw is doorslaggevend, bij woon- kook en herstelondersteuning. fte 25 uur op 6 cliënten. Het pavilsjoensidee is los gelaten:. Een cultuurverandering heeft plaats gevonden, de hangsloten zijn van de ijskastjes af. Lerende organisatie heeft vorm. Er mogen fouten gemaakt worden. De Hooge Venne Modern gebouw spreekt aan. Positief is de maaltijdvoorziening. Er bestaat de mogelijkheid om de patiënten zelf te laten koken. Hiervan wordt minimaal 1 maal per week gebruik van gemaakt. Er is daarbij aandacht voor allochtone etenswensen. http://www.ggz-nhn.nl/

Indien u interesse heeft in de enquete die naar de deelnemende instellingen is verstuurd dan kunt u contact met ons opnemen: [email protected]

102


Commissie van Aanbeveling (2011): Drs. Marleen A.M. Barth, GGZ Nederland, voorzitter ir. Bernard Drion, lector Facility Management, NHTV Breda University of Applied Sciences Anouchka van Miltenburg, lid van de Tweede Kamer Jury (2011): • Prof. dr. Rutger Jan van der Gaag, voorzitter Nederlandse Vereniging van Psychiaters (NVvP) • Drs. Machteld A.S. Huber, Louis Bolk Instituut, senior onderzoeker Voedingskwaliteit Gezondheid • Ruud Koolen, hoofdredacteur SkiPr • Didier Rammers, voorzitter V&VN, Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundigen • Dr. Rolf V. Schwarz, psychiater en voormalig A-opleider De Geestgronden, GGZ Ingeest, Amstelveen • Carel Wielinga MFM MMC CMC, directeur Wielinga consultancy • Vincent Morsink, docent & Hospitality Manager, NHTV Breda University of Applied Sciences Academy of Hotel Management and Academy of Facility Management

Organisatie 2e Well-Being Award 2013/2014: Mension in samenwerking met Hospitality Consultants en Reinier van Arkel groep. Catharsis in de GGZ, de Well-Being Award

103

Joost Dirken, mede-initiator Well-Being Award GGZ

Joost voor een eigen werk uit 2007 (gemengde techniek op papier)

104


Organisaties die excelleren in gastvrijheid bevinden zich boven in de piramide; ze stellen hun cliënt echt centraal en hebben oog voor de verschillende soorten cliënten. In de zorgsector leveren excellente organisaties meer dan alleen goede zorg, een bed, eten en drinken. Zij creëren een omgeving en een ambiance waarin alle mensen zich zo goed mogelijk kunnen ontplooien. Dat geldt zowel voor de cliënten, de medewerkers en de bezoekers. Excellente organisaties richten zich fundamenteel op het welzijn van hun cliënt en dan verdient de meest excellente organisatie ook een prachtige onderscheiding: de GGZ Well-Being Award! De gebruikers gaan sterren uitdelen. De GGZ komt in beweging om ze te krijgen.


Maslow zei het al: “Onder in de piramide staan de primaire behoeften, zoals eten en drinken, gevolgd door veiligheid en zekerheid. Behoefte aan sociaal contact staat in het midden van de piramide. Hierna komen behoeften als waardering, erkenning en respect.” Dat is dus het welzijn.


Well-Being Award

Catharsis. in de GGZ, de. Well-Being Award

Recommend Documents