Carsten Wilms, Permanente Vertegenwoordiger van de Duitse ambassade in de Republiek Moldavië, in een interview met wortundtat
"Een lange weg" (Chişinău, augustus 2012) In de jaren 2010 en 2011 herstelde de Moldavische economie. Maar zulke cijfers zeggen maar weinig over de mensen en hoe die zich voelen. We vroegen Carsten Wilms, sinds juli 2011 Permanente Vertegenwoordiger van de Duitse ambassade in Chişinău, naar de perspectieven voor land en bewoners. wortundtat: Uw beroep heeft u naar dit land gebracht. Wat zult u, wanneer u het op een dag weer verlaat, als mens meenemen van deze plek – aan goede en misschien minder goede herinneringen? Carsten Wilms: Mijn vrouw, onze 16 maanden oude zoon en ik voelen ons prima in Moldavië. De Moldaviërs zijn een van de meest gastvrije volkeren die we ooit hebben leren kennen. In elk huishouden, hoe arm het ook is, wordt voor een gast de tafel meer dan rijkelijk gedekt. Een goed glas Moldavische wijn staat al snel voor je klaar. Volksmuziek speelt in elke familie een grote rol. Je vindt gemakkelijk vrienden onder de Moldaviërs. In staatsstructuren heben de Moldaviërs nog steeds weinig vertrouwen – helaas vaak terecht. In een van de armste landen van Europa is het overheidsbudget gering en biedt weinig ruimte voor sociale uitgaven. De bureaucratie zit vaak nog vast in oude denkpatronen uit de Sovjettijd. Corruptie en vriendjespolitiek blijven wijdverbreid, dat hindert de economische ontwikkeling en schrikt ook buitenlandse investeerders af. De democratische regering die sinds 2009 het bewind voert, heeft dat ingezien en heeft hervormingen ingeluid. Zij wil Moldavië naar Europa leiden. Dat is zeker nog een lange weg, maar de richting klopt. wortundtat: Hoe ervaart u de mensen in het land en hun omgang met hoop, kansen en perspectieven? Zijn er grote verschillen tussen de mensen in Chişinău en buiten de hoofdstad? Carsten Wilms: Moldavië is een land van tegenstellingen. In de hoofdstad rijden luxe auto's die u en ik ons nooit zullen kunnen permitteren. Op het platteland heb ik bittere armoede beleefd, midden in Europa. Veel Moldaviërs hebben het land verlaten, op zoek naar een beter bestaan. Het einde van de Sovjet-Unie heeft een paar winnaars voortgebracht, maar ook veel sociale verliezers. De ommekeer heeft weliswaar vrijheid gebracht, maar binnen het turbo-kapitalisme is weinig plaats overgebleven voor sociale zaken. Een bezinning komt maar langzaam op gang. Buitenlandse humanitaire en sociale hulp zal de komende tijd in Moldavië nodig blijven. 1
wortundtat: Welke veranderingen in het land neemt u waar – economisch, maar ook maatschappelijk gezien? Of is de geboekte vooruitgang nog te gering, om er iets van te zien? Carsten Wilms: Moldavië heeft de laatste jaren op allerlei gebieden vooruitgang geboekt. De maatschappij is vrijer en pluralistischer geworden. Onlangs waren leerlingen uit Chişinău en zijn partnerstad Mannheim in Duitsland bij mij op bezoek: de jonge, urbane generatie in Moldavië verschilt nauwelijks nog van haar leeftijdgenoten elders in Europa. Voor hen zijn Skype, iPhone en Facebook dagelijkse routine. Op het platteland is de ontwikkeling stil blijven staan. Vroeger was het vruchtbare Moldavië er trots op, de 'fruit- en groentetuin van de Sovjet-Unie' genoemd te worden. Tegenwoordig heerst grote nood, liggen veel velden braak; vaak ontbreken machines, zaaigoed en knowhow. Het Duitse bedrijf 'Südzucker', een van de grootste investeerders in het land, werkt nauw samen met de suikerbietboeren in het noorden. Dat heeft veel arbeidsplaatsen opgeleverd en biedt economische hoop. Elders heeft de emigratie dorpen uit laten sterven waar thans alleen nog bejaarden wonen. Het is wel zo dat de talrijke overmakingen van Moldaviërs uit het buitenland de armoede wat draaglijker maken. Deze vormen meer dan twintig procent van het bruto nationaal product. wortundtat: Wanneer ze min of meer de levenskwaliteit in de armere landen van Europa zouden bereiken, zou dat al een flinke verbetering voor de – al met al slechts circa vier miljoen – Moldaviërs betekenen. In welke tijdvakken moet je denken, om dat te bereiken? Carsten Wilms: De afgelopen jaren vertoonde Moldavië indrukwekkende groeicijfers van zijn bruto nationaal product van tussen de zes en zeven procent, maar wel bij een laag uitgangspunt. Ik zie in Moldavië goede kansen voor een dynamische economische ontwikkeling: de landbouw met zijn vruchtbare zwarte grond is door het klimaat gezegend, de lonen liggen nog steeds laag, het land kan profiteren van zijn ligging direct naast de Europese Unie. De Moldavische regering wil eind volgend jaar al de vrijhandelsovereenkomst met de EU geregeld hebben. Moldavië moet aantrekkelijker worden voor buitenlandse investeerders, opdat kapitaal en kennis het land binnen stromen. Dat betekent vooral: strijd tegen corruptie, meer rechtszekerheid, een slank bestuur en een efficiënt onderwijssysteem. Nog geldt Moldavië als een rood stoplicht voor buitenlandse directe investeringen uit Europa. Dat moet veranderen. wortundtat: Bestaat er volgens u een grote discrepantie tussen de hoofdstad Chişinău en de landelijke gebieden? Verandert daar iets aan? Carsten Wilms: De kloof tussen stad en land wordt steeds groter. Hier is voor de regering een grote taak weggelegd, om leegloop van de dorpen te voorkomen. De infrastructuur in het land is nog steeds slecht, veel dorpen hebben nog steeds geen watervoorziening, werk ontbreekt, juist jonge mensen vertrekken omdat ze geen economisch perspectief meer zien. Vooral de vroeger zo belangrijke landbouw, die na het einde van de Sovjet-Unie ineen is 2
gestort, moet opnieuw geactiveerd worden. Onlangs heb ik een Duitse landbouwdelegatie onder leiding van het Duitse parlementslid Von der Marwitz op een reis door Moldavië begeleid. Het interesse is voorhanden, juist in Duitsland. wortundtat: In hoeverre is corruptie een probleem voor de verdere ontwikkeling van het land? Carsten Wilms: Corruptie is een van de grootste problemen van het land. Bij de corruptieindex van Transparency International presteert Moldavië de afgelopen jaren steeds slechter. Corruptie beheerst alle takken van de maatschappij: het onderwijssysteem, artsen en ziekenhuizen en het rechtsbestel. Het grijze circuit is volgens de Wereldbank nog steeds groot. De regering vecht ertegen, ook met steun van de EU. Maar het blijft een moeizaam proces om een sinds de Sovjettijd ingeburgerde mentaliteit te veranderen. De lonen, met name in het overheidsapparaat en bij justitie, liggen nog steeds uiterst laag. De Duitse ambassade voert een zero-tolerance beleid tegenover corruptie. Daar is echter een lange adem voor nodig die veel kleine en middelgrote investeerders zich niet kunnen veroorloven. wortundtat: Bestaat er naast particuliere initiatieven zoals die van wortundtat ook steun door de Duitse Bondsrepubliek? Zo ja, welke? Beperkt die zich tot puur economische samenwerkingen of is er ook humanitaire hulp? Carsten Wilms: Duitsland blijft een nauwe partner van Moldavië bij de ontwikkelingssamenwerking. Dit heeft de Duitse minister Niebel tijdens zijn bezoek aan Moldavië in 2012 opnieuw benadrukt. De GIZ 1 is onder meer actief op het vlak van gemeentelijke dienstverlening zoals water en afvalwater en bij de bevordering van de landbouwsector. De 'Senior Expert Service' stuurt gepensioneerde Duitse experts naar het land, overigens wereldwijd per hoofd van de bevolking de meeste naar Moldavië. De Duitse 'Kamers van Ambachten en Neringen' helpen bij de praktische beroepsopleiding. Ook de Duitse ambassade ondersteunt elk jaar kleine projecten, die de bevolking direct ten goede komen: een nieuw dak voor een kinderdagverblijf in het dorp, energie-efficiënte ramen voor een school, een pedagogisch aangelegde speeltuin in een achterstandswijk, om er maar een paar te noemen. Effectieve hulp in Moldavië hoeft niet veel geld te kosten. wortundtat: Een groot probleem is de hoge werkloosheid en het gebrek aan banen in de republiek. Kunnen Duitse ondernemingen daar zonder risico's investeren of ga je dan een enorm avontuur aan? Carsten Wilms: Er zijn geslaagde voorbeelden van directe investeringen: onder meer Metro, Südzucker, de autotoeleveranciers Dräxlmaier en Leoni, het bouwmaterialenbedrijf Knauf. De grote uitdaging voor Moldavië bestaat erin, ook voor de middenstand betere investeringsmogelijkheden te creëren. Daaraan werken wij met onze Moldavische partners: de Duitse regering heeft een Duitse adviseur gestuurd naar het ministerie van de premier, die 1
Deutsche Gesellschaft für internationale Zusammenarbeit GmbH
3
buitenlandse directe investeringen gemakkelijker moet maken. De EU helpt bij juridische hervormingen die de corruptie onder rechters en officieren van justitie bestrijdt. Investeerders hebben ook rechtszekerheid nodig. De eerste stappen zijn gezet. Moldavië biedt tegenwoordig geen slechtere investeringsvoorwaarden als bijvoorbeeld Rusland of de Oekraïne. wortundtat: Zijn banen, geld en economische zekerheid het belangrijkste, wat de mensen in het land momenteel nodig hebben, of verlangen ze naar andere, principiële aspecten van het leven? Carsten Wilms: Sociale zekerheid is voor veel mensen in Moldavië op dit moment existentieel: kan ik me de komende maand genoeg eten permitteren, hoe betaal ik de hoge kosten voor gas uit Rusland, waar vind ik een goede en betaalbare dokter voor mij en mijn familie? Vertrekken mijn kinderen naar het buitenland omdat ze hopen op een economisch beter bestaan in Italië, Portugal of Rusland? Naast alle economische zorgen zijn de mensen in Moldavië erg religieus. Juist op het platteland is een volkse vroomheid breed gezaaid, zoals je die in Duitsland nauwelijks nog kent. Dat geeft veel mensen houvast in een tijd van politieke en economische omwentelingen, waarin vraagtekens worden geplaats bij vroegere waarden. De familie blijft vaak de belangrijkste hoeksteen, juist voor oudere mensen. Het pensioen van de staat is vaak niet genoeg om van te leven. Op de solidariteit van anderen of steun van de staat hoeven de mensen hier in Moldavië meestal niet te rekenen. wortundtat: Hartelijk bedankt voor het gesprek!
Carsten Wilms, Permanente Vertegenwoordiger van de Duitse ambassade in de Republiek Moldavië Carsten Wilms (geboren in 1971) studeerde Rechten, Skandinavistiek, Fins-Oegrische Talen en Politieke Wetenschappen in Mannheim, Göteborg en Bonn. In 2000 aanstelling als diplomaat bij het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. Stations tot nu toe in Tallinn, Helsinki, Lissabon en Ljubljana en in de centrale van het ministerie van BZ in Berlijn, o.a. bij de staf Humanitaire Hulp en de afdeling voor EU-uitbreiding. Sinds zomer 2011 is hij Permanente Vertegenwoordiger in de Duitse ambassade in Chişinău (Republiek Moldavië). Tevens leidt hij de afdeling voor ontwikkelingssamenwerking aan de ambassade.
Verdere informatie van het Duitse ministerie van BZ over de Republiek Moldavië: http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/Laender/Laenderinfos/014
Nodes_Uebersichtsseiten/Moldau_node.html
5
