Campagnegids. FairTradeGemeentegids IS VERKOCHT DEZE GEMEENTE

Campagnegids

ENTE

D

EME EZE G

HT C O K ER

IS V

Dit document is gemaakt met de financiële steun van de Europese Commisie. De inhoud van deze gids staat los van het officiële standpunt van de Europese Commisie.

FairTradeGemeentegids

Inhoud

Colofon

VOORAF VOORBEREIDING CRITERIUM 1. Het lokale bestuur CRITERIUM 2. Winkels en horeca CRITERIUM 3. Bedrijven en organisaties CRITERIUM 4. Media-aandacht CRITERIUM 5. Trekkersgroep CRITERIUM 6. Duurzame productie & consumptie ONDERSTEUNING BIJLAGE

p 4 p 8 p 9 p 16 p 20 p 23 p 27 p 29 p 31 p 34

Redactie: Katleen Verhaert, An Bosmans, Chris Truyens, Karin Hanus, Dirk Steurs, Tom De Laet, Hannelore Coene, Karlien Wouters, Brecht Van der Meulen, Luc Callaerts Verantwoordelijke uitgever: Brecht Van der Meulen December 2007

Vooraf Proficiat Jij wil er in jouw gemeente mee voor zorgen dat producten van eerlijke handel en duurzame landbouw hun weg vinden naar meer klanten? Dat is prachtig, bedankt! Deze brochure vertelt je over het hoe en waarom van de campagne “FairTradeGemeenten”, legt uit welke criteria behaald moeten worden en wat ze inhouden. Daarnaast vind je allerlei tips om deze criteria te behalen. Kortom, je vindt er alles wat je moet weten en kunt doen om ook van jouw gemeente een FairTradeGemeente te maken. Voor verdere vragen of up-to-date informatie kan je naast deze brochure ook steeds terecht op de website: www.fairtradegemeenten.be. Meer persoonlijk contact vind je op [email protected] of 02/500.10.69.

Waarom ?

foto: Patrick De Spiegelaere

foto: Marc Goldchstein

Boeren lijden honger, kunt u nog volgen? 854 miljoen mensen in de wereld lijden honger. 70 procent van hen ‘leeft’ van landbouw. Honger treft vooral boeren of landarbeiders: mensen die voedsel produceren. Bent u nog mee? In 2000 ondertekenden 191 staatshoofden de Millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties. Daarmee engageerden ze zich om armoede en onrecht in de wereld drastisch aan te pakken. Tegen 2015 moeten er resultaten voorgelegd worden. Overal ter wereld herinneren campagnes de regeringen aan deze beloftes. In Vlaanderen is dat de campagne “2015 – De tijd loopt. FairTradeGemeenten ondersteunt deze campagne voluit.

“Onze eigen boontjes doppen. Dat is wat we willen!” Lawrence Ezekiel Sawe, Nronga (Tanzania) Het dorp Nronga, op de flanken van de Kilimanjaro in Tanzania, oogt een beetje als een Zwitsers bergdorp: mooi afgewerkte huisjes, goed onderhouden tuintjes. Het is een ideale plaats om koffie te kweken. Maar toen eind jaren 1990 de prijs van koffie op de wereldmarkt kelderde, daalde het inkomen van de koffieboeren dramatisch. Gelukkig zitten de koffieboeren van Nronga niet stil. De meeste verkopen een deel van hun koffie via eerlijke handel. Door de betere prijs die ze daarvoor krijgen, kunnen ze het hoofd boven water houden. Ze zetten ook in op biologische koffie, want die kunnen ze verkopen aan een hogere prijs. Het ergste leed hebben de koffieboeren van Nronga voorlopig weer geleden: de koffiemarkt betaalt gelukkig weer iets betere prijzen aan de producent. Toch illustreert de koffiesector nog altijd zeer goed de crisis van de grondstoffen: door overproductie en speculatie blijven de prijzen te laag en instabiel. Kleine producenten zijn al te vaak de speelbal van grote opkopers en internationale verwerkers. “Je moet geen kaasboer zijn om te begrijpen waarom eerlijke handel belangrijk is voor een boer in Ecuador, maar het helpt.” Peter Boonen, Hamont-Achel “Toen mijn broer en ik jaren geleden het melkbedrijf van onze ouders wilden overnemen, hadden we niet genoeg geld om de verplichte melkquota te kopen. Uiteindelijk besloten we om alles zelf te verwerken en aan de man te brengen. Met succes. Vandaag verkopen mijn vrouw en ik zelfgemaakte kazen in onze hoevewinkel. Het bedrijf van mijn broer levert de melk. Het rechtstreekse contact met de klant, de korte-ketenverkoop, de eerlijke prijs die je krijgt voor je werk: al die dingen geven enorm veel voldoening. Daarom sta ik volledig achter fairtrade.

foto: Patrick Despiegelaere



Dankzij fairtrade hebben de kleine boeren in het Zuiden een reden om in hun zaak te blijven geloven.” Veel boeren in Vlaanderen begrijpen de problemen van hun collega’s in het Zuiden heel goed. Ook zij krijgen een betere prijs voor hun producten als ze die een meerwaarde geven. Ook zij hebben niet het laatste woord in de prijszetting van hun producten. Ook zij kampen soms met onderwaardering van hun beroep. “Ik let wel op wat ik koop.” Hilde Goossens-Celis, Drongen “Ik veronderstel dat ze me een moderne, bewuste consument noemen. Moeder van drie toffe tieners, getrouwd, drukke job als gezinsbegeleider en dus weinig tijd om te winkelen. Maar ik let wel op wat ik koop. Want uit mijn ervaring met kinderen weet ik hoe belangrijk respect en appreciatie zijn. En dat wil ik de kleine boeren uit het Zuiden ook gunnen. Iedereen heeft recht op loon naar werk, een eerlijk loon voor eerlijk werk. Ook mijn kinderen wil ik deze waarden bijbrengen. Noem het opvoeding in de voeding. Mijn “kinderen” kunnen zelf ervaren dat eerlijke handel het beste van twee werelden biedt, en dat allebei die werelden daar beter van worden.” Gelukkig herkennen vele consumenten zich in het getuigenis van Hilde Goossens-Celis en willen ze producten kopen van eerlijke handel én van duurzame landbouw. Alleen, het komt er niet altijd van. De producten zijn niet voldoende beschikbaar. Je hebt niet de tijd om ernaar te zoeken in het grootwarenhuis. Of ... “Mijn winkel, dat is kwaliteit tegen de beste prijs.“ Bart Formesyn, uitbater grootwarenhuis “Maar daarom niet tegen elke prijs. Ik geef fairtradeproducten graag een plaats in mijn rekken, omdat ik erin geloof, en omdat de klant erin gelooft. Of vindt u het als consument maar normaal dat een kleine boer in het Zuiden zijn kwaliteitsproducten moet verkopen tegen een marktprijs die niet eens zijn productiekosten dekt? Nee natuurlijk. Eerlijke handel garandeert de kleine boer dat hij een eerlijke prijs zal krijgen voor zijn producten. En u en ik zijn zeker dat we kwaliteit krijgen voor ons geld.” Bart Formesyn staat niet alleen met zijn overtuiging. Grootwarenhuizen spelen in op de trend, op wat hun klanten willen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen, een toon is gezet en er zit muziek in. “Daarvoor zit ik graag tot over mijn oren in de eerlijke handel.“ Veerle Ramoudt, Middelkerke “Mijn missie: de inwoners van Middelkerke doen begrijpen dat de kleine boeren in het Zuiden meer geholpen zijn met eerlijke handel dan met ontwikkelingshulp. Deze boeren hebben de wil, de middelen en de energie om werk te maken van hun toekomst. En ze produceren wel degelijk kwaliteitsproducten. Maar als ze die moeten verkopen onder de productieprijs, gaan ze kopje onder. Daarom moeten we hen een eerlijke kans geven. Als zij een faire prijs krijgen voor hun eerlijke, vaak biologische producten, kunnen de boeren in het Zuiden zichzelf uitstekend redden.”

Boeren, handelaars, consumenten en politici kunnen allemaal hun rol spelen om producten van eerlijke handel en duurzame landbouw meer kansen te geven. De campagne FairTradeGemeenten speelt hierop in. De titel FairTradeGemeenten geeft aan dat een gemeente én haar inwoners eerlijke handel en duurzame landbouw een warm hart toedragen én er ook effectief werk van maken. Door de FairTradeGemeentecampagne leren meer mensen het verhaal achter eerlijke handel kennen. Ze zullen de producten makkelijker vinden en kunnen kopen. Meer bedrijven, organisaties, verenigingen en ook de overheid zullen elk vanuit hun eigen maatschappelijke rol bijdragen aan de groei van eerlijke handel met als doel: duurzame ontwikkeling voor kleine boeren en landarbeiders. Naast fairtrade worden ook andere vormen van duurzaam produceren en consumeren gepromoot. De doelstelling is een bewustere consumptie door overheid en bevolking. De codewoorden: concreet, creatief en internationaal. Het model van de FairTradeGemeenten biedt eindeloos veel mogelijkheden om in je gemeente naar buiten te komen, mensen aan te spreken en te overtuigen van het belang van duurzame landbouw en eerlijke handel en ervoor te zorgen dat jouw gemeente verkocht geraakt en dus de titel ‘FairTradeGemeente’ in de wacht sleept.

De 6 criteria voor een FairTradeGemeente Om de titel van FairTradeGemeente te krijgen, moet aan de volgende zes criteria voldaan worden. Als al deze criteria bereikt zijn, wordt de titel officieel uitgereikt. 1. Het lokale bestuur Het lokale bestuur keurt een resolutie goed die fairtrade steunt en beslist om koffie en nog minstens één ander product dat gecertificeerd is door Max Havelaar aan te kopen voor vergaderingen, op kantoor en in de cafetaria’s. Verder verplichten ze zichzelf om het bewustzijn rond fairtrade op regelmatige basis te promoten via hun eigen informatiekanalen en andere lokale media. 2. Winkels en Horeca Minstens twee fairtradeproducten moeten duidelijk beschikbaar zijn in de plaatselijke winkels. Fairtradeproducten moeten ook geserveerd worden in de plaatselijke horeca. Er zijn objectieven vooropgesteld per aantal inwoners. Zie verder onder criterium 2. De winkels en horecazaken moeten communiceren over het feit dat zij fairtradeproducten verkopen of serveren. 3. Bedrijven en organisaties Fairtradeproducten worden gebruikt door een aantal lokale bedrijven en in organisaties (scholen, verenigingen, kerken, enz). Hier worden educatieve campagnes georganiseerd om de kennis over en de betrokkenheid met fairtrade te vergroten. 4. Media-aandacht Het verkrijgen van media-aandacht voor de campagne. Telkens er een nieuw criterium bereikt is, wordt de pers opnieuw ingelicht, een evenement kan georganiseerd worden bij het behalen van de titel, en een strategie moet ontwikkeld worden om het lang in het nieuws te houden. Hierdoor bereikt men een groot deel van de bevolking en voelen lokale handelaars en organisaties zich gewaardeerd voor hun engagement. 5. Trekkersgroep Er is een lokale trekkersgroep actief die de nodige initiatieven neemt om de titel te behalen. Nadien zorgt hij voor de continuïteit van de FairTradeGemeente. De groep is verantwoordelijk voor een jaarlijkse beoordeling waaruit moet blijken dat de gemeente nog steeds aan de zes criteria voldoet. 6. Duurzame productie en consumptie Om FairTradeGemeente te worden, wordt in de gemeente een nieuw initiatief gelanceerd dat lokale consumptie en productie van duurzame voedingsproducten stimuleert. Er wordt over dit initiatief duidelijk gecommuniceerd. Om de titel te behalen én te behouden wordt ofwel een meerjareninitiatief (*) opgestart, ofwel een kortlopend project met garanties dat er jaarlijks een nieuw initiatief genomen zal worden dat duurzaam consumeren en produceren aanmoedigt. (*) een initiatief dat duurzaam consumeren en produceren gedurende meerdere jaren promoot. Ter ondersteunig van dit meerjarenplan wordt op regelmatige tijdstippen duidelijk over het initiatief gecommuniceerd.

Voorbereiding Om de titel ‘FairTradeGemeente’ in de wacht te slepen, moeten de zes bovenstaande criteria behaald zijn. Hoe dat gebeurt en het ritme waarop, bepaalt elke trekkersgroep voor zich. Het is belangrijk dat je niet overhaast te werk gaat. Integendeel. Neem je tijd. Stel duidelijke en realistische doelen voorop, spreid je ideeën en stippel een traject uit dat mensen voor langere tijd enthousiasmeert. De suggesties in deze brochure zijn niet bindend en geen enkele voorgestelde methode is een garantie op succes. Een aantal van de ideeën klinken je waarschijnlijk vertrouwd in de oren. Andere zullen dan weer nieuw zijn maar misschien wonderwel bruikbaar in jouw gemeente. En wellicht heb jij ook nog tal van nieuwe ideeën en creatieve plannen in je hoofd. Ga er mee aan de slag, en vooral ... deel je grote en kleine successen met anderen. Op die manier toveren we zoveel mogelijk gemeenten in Vlaanderen om tot FairTradeGemeenten. Om te starten... Een FairTradeGemeente maak je nooit alleen. Ga op zoek naar medestanders en enthousiastelingen die samen met jou de trekkersgroep willen vormen. Pols in je gemeente naar de interesse bij mensen die je al dan niet kent. De meest voor de hand liggende partners zijn Oxfam-Wereldwinkels, 11.11.11 en Vredeseilandencomités. Maar vergeet zeker niet langs te gaan bij de Gemeentelijke Raad voor Ontwikkeli ngssamenwerking (in de volksmond ook wel GROS genoemd) om aansluiting te zoeken. En vergeet niet over de muur te kijken. Ook mensen die niet actief zijn binnen de Noord-Zuidbeweging, kunnen enthousiaste en interessante partners zijn. Probeer in elk geval een heterogeen gezelschap bij elkaar te brengen. Zo bereik je gemakkelijk méér mensen. ...en erin te vliegen Is er een groep van gemotiveerde mensen gevormd? Dan ben je verkocht. Surf naar www.fairtradegemeenten.be en registreer je als trekkersgroep voor je gemeente. Je krijgt een wachtwoord en krijgt toegang tot de afgeschermde pagina’s van de site. Vanaf nu is je gemeente officieel aan het werk om de titel van FairTradeGemeente te behalen. www.fairtradegemeenten.be Als je voor het eerst inlogt op de website, vul je via het standaardformulier de nulmeting van je gemeente in: het aantal verenigingen, winkels, horecazaken, scholen die reeds fairtradeproducten in hun assortiment hebben. Kortom alle basisgegevens die nodig zijn om de startpositie van je gemeente te bepalen ten opzichte van de zes criteria. Bedoeling is dat de website vanaf dan een werkinstrument is dat je moet helpen een strategie uit te werken, terug te blikken en vooruit te kijken en op elk moment een balans op te maken. Daarom is het noodzakelijk dat alle stappen, acties en initiatieven die in jouw gemeente gezet worden in functie van het behalen van de titel FairTradeGemeente, een plaats krijgen op de website. De website www.fairtradegemeenten.be moet dé draaischijf voor de FairTradeGemeenten worden. Als elke trekkersgroep de website optimaal gebruikt als ‘werkplek’, worden alle initiatieven in het kader van de FairTradeGemeenten in heel Vlaanderen zichtbaar. Het wordt met andere woorden een onuitputtelijke inspiratiebron voor iedereen die bezig is met FairTradeGemeenten. Heb je vragen, opmerkingen of wat dan ook ... lanceer ze op het forum van de site. Je krijgt gegarandeerd reacties. Mail of bel: [email protected] of 02/500.10.69.

Criterium 1 Het Lokale bestuur Het lokale bestuur keurt een resolutie goed die fairtrade steunt en beslist om koffie en nog minstens één ander product dat gecertificeerd is door Max Havelaar aan te kopen voor vergaderingen, op kantoor en in de cafetaria’s. Verder verplichten ze zichzelf om het bewustzijn rond fairtrade op regelmatige basis te promoten via hun eigen informatiekanalen en andere lokale media.

1. Strategie Heb je het gemeentebestuur overhaald? Dan is één van de belangrijkste criteria bereikt. Een overtuigde overheid steekt een helpende hand toe bij de andere criteria. Een gemeentebestuur kan je op verschillende manieren aansporen… Zoek publieke steun. Als een grote groep inwoners interesse in fairtrade toont, zal het gemeentebestuur dat signaal niet negeren. Lobby bij sleutelfiguren. Vraag geëngageerde mensen om een brief te schrijven aan de burgemeester, schepenen en raadsleden. Pols bijvoorbeeld bij sleutelfiguren uit de Noord-Zuid- en de milieubeweging of ze dat willen doen. Stel vragen tijdens openbare vergaderingen. Probeer de thema’s van deze campagne op de agenda van de gemeenteraad te krijgen. Wek interesse en zoek steun door lokale politici en raadsleden uit te nodigen voor een fairtrade promotie-evenement. Zorg dat organisaties achter je staan. Spreek nooit enkel uit eigen naam, maar maak duidelijk dat verenigingen en organisaties uit de gemeente achter je staan. Convenant Gemeentelijke Ontwikkelingssamenwerking. Het concept van de FairTradeGemeente past helemaal in het soort initiatieven waartoe een gemeente zich kan engageren binnen een Convenant Gemeentelijke Ontwikkelingssamenwerking. Wanneer een gemeente dergelijke convenant afsluit, krijgt ze daarvoor technische en financiële ondersteuning van de Vlaamse overheid. De lijst van gemeenten en meer info over convenants vind je op www.vlaanderen.be/ontwikkelingssamenwerking. Lokale Agenda 21. Het Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling (VODO) is in Vlaanderen dé autoriteit inzake duurzaamheid. Ook op lokaal vlak zijn ze actief met Lokale Agenda 21. Het is dan ook wenselijk om in het kader van de FairTradeGemeenten aansluiting te zoeken bij deze VODO-initiatieven. In het najaar van 2004 lanceerden Sla 21 en Tandem de campagne “duurzame gemeente”. Meer tekst en uitleg vind je bij criterium 6. Overtuig gemeenteraadsleden en ambtenaren. Naast de Noord-Zuidverantwoordelijke of de duurzaamheidscoördinator vind je allicht nog méér bondgenoten in je gemeente: andere ambtenaren, maar ook gemeenteraadsleden. Vraag hun hulp bij het organiseren van petities en educatieve of promotionele acties. Organiseer evenementen en promoties. Geef het gemeentebestuur de kans zich openlijk uit te spreken ten gunste van fairtrade. Betrek hen bij lokale evenementen, in promotionele publicaties of tijdens media-acties. Zorg ervoor dat de gemeente er zichzelf kan promoten. Zo hou je fairtrade op de gemeentelijke agenda en kan je wellicht ook rekenen op sponsoring.

2. Een resolutie laten goedkeuren Hoe kunnen we de gemeenteraad overtuigen om een resolutie over fairtrade te stemmen? 1. Inventariseer wat de gemeente al doet voor fairtrade. Kijk hoe in de gemeente de werking voor Noord-Zuidsolidariteit georganiseerd is. Welke schepen en welke ambtenaar zijn bevoegd? Is er een mondiale raad? Heeft die een adviesrecht of niet.... Enzovoort, enzoverder. De situaties verschillen heel erg van gemeente tot gemeente. Informatie kan je vinden via de website van de gemeente, de website van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, www.vvsg.be, de gemeentelijke duurzaamheidsambtenaar, ambtenaar voor ontwikkelingssamenwerking, de adviesraad voor ontwikkelingssamenwerking, ... Ook op www.vlaanderen.be/ontwikkelingssamenwerking vind je nuttige informatie. 2. Onderzoek bij wie je de meeste steun en advies kan vinden om zo’n besluit goedgekeurd te krijgen. De adviesraad, de gemeentesecretaris of een ambtenaar kent het best de kanalen. Vind je daar geen steun dan kan je zelf rechtstreeks naar de bevoegde schepen stappen. 3. Als er een adviesraad is, is het erg belangrijk om die te betrekken in het proces. 4. Als je steun vindt bij de adviesraad, de gemeentesecretaris en/of de bevoegde ambtenaar, dan is het heel belangrijk om met hen te overleggen wat de beste strategie is. Bespreek de voorbeeldresolutie. Klopt ze voor de situatie in jullie gemeente? Wie wordt er het best aangesproken om ze in te dienen? Hoe ligt de verhouding in de gemeenteraad? Wie heeft er de meerderheid? Wat te doen als het proces ergens vastloopt? Wanneer blijven we achter de schermen ijveren voor de goedkeuring? Wanneer stappen we naar de pers of grijpen we naar actiemethodes als het vastloopt.... 5. Een besluit van de gemeenteraad moet steeds eerst via het Schepencollege passeren. Als het College het besluit goedkeurt kan het naar de gemeenteraad ter stemming. Als het College het niet goedkeurt nemen ze akte van het voorstel en moet je steun zoeken bij andere partijen dan de meerderheid om het toch nog in de gemeenteraad goedgekeurd te krijgen. 6. Vind je nergens steun dan zal je eerst het thema “hot” moeten maken bij de publieke opinie door acties en activiteiten. Als je geen steun vindt kan je je best rechtstreeks tot de gemeenteraadsleden richten. Schrijf hen een brief met achtergrond over de campagne (waarom en wie), uitleg over het verzoek tot het stemmen van een besluit in de gemeenteraad en de vraag om hierover een gesprek te hebben. Als je een goeie groep hebt die ermee aan de slag wil kan je bijvoorbeeld ook de schepen uitnodigen voor een politiek debat. Dan moet je er echter wel zeker van zijn dat je veel mensen op het debat krijgt, anders maak je geen indruk. Een politiek debat kan een schepen overtuigen van het belang om met het thema aan de slag te gaan. Zorg voor het debat dat je mensen hebt die een goed argumentarium kunnen uitwerken, en het goed kunnen uitleggen. Ga op zoek naar mensen die het debat met stevige argumenten kunnen onderbouwen. Maak gebruik van het materiaal dat voor de campagne uitgewerkt werd (achtergronddossier, video, bezoek van partners). 7. Als de zaak bij de schepen blokkeert kan je ook een bezoekje aan de gemeenteraad brengen. Deel fairtrade chocolade (of toch iets waarvan ze “happy” worden) uit met tekst en uitleg. Vergeet de pers niet te verwittigen. Gebruik deze actievorm enkel in geval van nood. 8. Op het moment dat het besluit op de agenda van de gemeenteraad komt is het belangrijk om aanwezig te zijn als publiek. Om te applaudisseren als het besluit gestemd wordt en de gemeenteraadsleden te laten zien dat het voor een deel van de bevolking een belangrijk item is.

VOORBEELDRESOLUTIE Je vindt een voorbeeldresolutie op de website: ` www.fairtradegemeenten.be op webpagina FairTradeGemeente

10

3. Aankoopbeleid van een gemeente Zoals elke overheid moeten ook gemeentebesturen zich voor aankopen houden aan bepaalde regels. Zo dienen ze de principes van mededinging, gelijkheid van inschrijvers en het verbod op discriminatie te respecteren. Volgens de wet van 8 april 2003 mogen ze ook ecologische, sociale en ethische criteria aan de technische specificaties* toevoegen. Bij het opstellen van het aankoopbeleid mag gevraagd worden naar referenties van verschillende labels. Anders gezegd, elke gemeente kan beslissen producten aan te kopen met het keurmerk Max Havelaar of met een vergelijkbaar keurmerk, of producten die daarmee overeenstemmen**.

*Voorbeeld van technische specificaties De omschrijving hieronder is een voorbeeld gebaseerd op al gebruikte offertes voor koffie. Levering van koffie met het keurmerk Max Havelaar of met een vergelijkbaar keurmerk of koffie die daarmee overeenstemt**. 1. De bewaardatum moet minimum 1 jaar bedragen bij levering. 2. De bewaardatum moet (hier volgt de plaats waar het moet vermeld staan). 3. De koffie moet van het keurmerk Max Havelaar of van een gelijkwaardig keurmerk voorzien zijn of koffie zijn die daarmee overeenstemt**, met een samenstelling: (hier geeft u eventueel een verhouding arabica/robusta en andere vereisten zoals cafeïnevrij, …) 4. De koffie moet verpakt zijn in: (hier geeft u info over de verpakkingsvolumes) 5. De leverancier geeft de waarborg dat hij alle leveringen met beschadigde verpakking zal waarborgen. De leverancier zal de voorgeschreven leveringsplaatsen, datums en uren respecteren en uitvoeren zoals voorgeschreven.

** Ter info: Koffie met Max Havelaar keurmerk of vergelijkbaar keurmerk of koffie die daarmee overeenstemt, dient geïnterpreteerd te worden als: • Ofwel koffie met op de verpakking het Max Havelaar label • Ofwel koffie met op de verpakking het label van een gelijkwaardig keurmerk dat dezelfde basisprincipes respecteert als het Max Havelaar label; de inschrijver dient de nodige stukken toe te voegen, ter staving van de gelijkwaardigheid van dat keurmerk.

Het Max Havelaar label garandeert een non-discriminatie want elke onderneming die bepaalde criteria respecteert, kan het label op zijn producten kleven. Dit bedrijf verplicht zich er onder andere toe om zich aan te sluiten bij de bestaande bevoorradingsketens, waarbij alle bedrijven, van de producent tot de eindverkoper geregistreerd staan en gecontroleerd worden door FLO (Fairtrade Labelling Organisation International) of zijn organisatieleden (waaronder Max Havelaar België). Tegenwoordig tellen de registers van FLO ruim 500 (groepen van) producenten en meer dan 1.700 traders. Meer dan 1 miljoen families genieten zo rechtsreeks van de inkomsten van eerlijke handel. Dat zowel het aantal geregistreerde producenten als het aantal traders en Max Havelaar-licentiehouders stijgen, toont aan de ene kant het open karakter van het systeem en aan de andere kant dat de interesse voor eerlijke handel in de hele wereld groeit.

11

De verschillende aankoopprocedures 1. Wanneer de reële uitgave voor goedkeuring lager is dan 5.500 e excl. BTW: Goedkeuring. In dit geval volstaat het een offerteaanvraag te richten tot twee of meer leveranciers naar keuze. Criteria inzake kwaliteit, smaak e.d.m. moeten duidelijk omschreven zijn. Het gemeentebestuur kan zelfs gewoon een bestelbon sturen naar een bedrijf of een particulier met de vraag van levering binnen een bepaalde tijd en voor een bepaalde prijs. 2. Wanneer de reële uitgave voor goedkeuring zich bevindt tussen 5 500 e en 67 000 e excl. BTW: Eenvoudige onderhandeling. Behalve voor drinkwater, elektriciteit, transport en telecommunicatie, kan het gemeentebestuur een onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking doorlopen. Dit is dus ook voor koffie zo. De gemeente dient in dat geval minstens drie leveranciers aan te schrijven en met één of meerdere ervan over de voorwaarden van de opdracht te onderhandelen. 3. Boven het plafond van 67 000 e excl. BTW: onderhandelingsprocedure. Hier zijn twee procedures mogelijk: de openbare of beperkte aanbesteding en de algemene of beperkte offerteaanvraag. In een offerteaanvraag kan het bestuur verschillende technische kenmerken en andere gunningcriteria opnemen. Een eerste evaluatie gebeurt aan de hand van de technische kenmerken in het bestek. Wie er niet aan beantwoordt, wordt uitgesloten. Daarna worden in dalende volgorde de opgegeven gunningcriteria bekeken en volgt de uiteindelijke aanduiding. Bij beide procedures dient het bestuur vooraf enkele stappen te zetten: voorafgaande publiciteit, via publieke oproep tot kandidaatstelling (in het geval van een beperkte procedure); vraag tot het indienen van offertes (bij een openbare procedure). De publiciteitsverplichtingen die in Europa van toepassing zijn, moeten gerespecteerd worden als het geschatte bedrag excl. BTW tegenwoordig gelijk is aan: - 154 000 e voor leveringen van bepaalde federale aanbestedende diensten; - 239 600 e voor leveringen van andere aanbestedende diensten. Zie bijlage achteraan deze gids voor de wettelijke verwijzing naar de eerlijke producten van openbare aanbesteding.

4. Welke producten? Zoals hierboven uitgelegd moet een overheid zich bij haar aankopen aan allerlei regels en verplichtingen houden. Daarom is het belangrijk dat bij de aanbesteding voor de aankoop van fairtradeproducten expliciet het keurmerk Max Havelaar vermeld wordt. Het onafhankelijke keurmerk helpt de overheid om de ingediende voorstellen te evalueren. Voor het behalen van het eerste criterium is de certificering door Max Havelaar verplicht, zowel voor koffie als voor het tweede te kiezen product. Op de website www.fairtradegemeenten.be onder Producten - Fairtradeproducten vind je een up-to-date lijst van de beschikbare producten en hun leveranciers.

12

5. Welke argumenten? • Ontwikkelingssamenwerking elke dag De Belg verbruikt gemiddeld 7 kilogram ruwe koffie per jaar en staat daarmee wereldwijd op de zevende plaats. Ook veel ambtenaren drinken dagelijks de nodige koffie. Koffie met het Max Havelaar keurmerk is voor de lokale overheid een eenvoudige en lekkere manier om elke dag bij te dragen tot eerlijkere handel. Bovendien ligt er veel nadruk op het sociale aspect binnen de samenleving zoals huisvesting, waterbeschikbaarheid, vakbondsaanwezigheid, onderwijs, gelijke rechten voor vrouwen, geen kinderarbeid, verbetering van infrastructuur, .... • Lekkere koffie Volgens een onderzoek van Dimarso (oktober 2001) is 95% van gebruikers van Max Havelaar gelabelde koffie tevreden over de koffie. Dit heeft ook zijn reden. Koffie met het Max Havelaar keurmerk komt van kleinschalig werkende boeren. Enkel de rode en rijpe bessen worden geplukt en slechts de beste worden geselecteerd en verwerkt. In België zorgen koffiebranders voor een ideale mengeling en branding en voor de meest gevarieerde smaken. • Kwaliteit De kwaliteit van de fairtradeproducten is zeer goed, je kan ze zonder problemen vergelijken met producten van grote merken. De producenten doen hun uiterste best om de hoogste kwaliteit te leveren, ze krijgen er immers ook een eerlijkere prijs voor. • Verschillende smaken Smaken kunnen verschillen. De verschillende koffiebranders die een licentie van Max Havelaar hebben, bieden allemaal andere koffie aan. Velen van hen hebben een specifiek aanbod voor grootverbruik en allemaal samen laten ze de keuze uit tientallen verschillende mengelingen. Voor een objectieve keuze kunnen blinde smaakproeven helpen. • Uitgebreid aanbod en service Arabica, robusta, dessert, mokka, cafeïnevrij, biologisch, cappuccino, instant, grote en kleine verpakkingen, fresh brew, vriesdroog of espresso, aan huis geleverd, bonen, filter of standaard maling, automaten, koffiezet, thermossen en toebehoren... één van de vele licentiehouders voldoet vast aan de vraag. • De concurrentie kan spelen Elke koffiebrander die een licentiecontract met Max Havelaar heeft, de contractuele voorwaarden respecteert en controle toelaat, mag koffie met het Max Havelaar keurmerk aanbieden. Het principe van “gelijkheid van inschrijvers” dat geldt bij overheidsopdrachten kan dus gevolgd worden, net als het principe van “mededinging”. Door verschillende aanbieders van fairtradekoffie aan te schrijven kunnen lokale besturen de concurrentie laten spelen en kiezen voor degene die het beste voorstel doet (service, prijs, kwaliteit...). • Duurdere koffie? Max Havelaar koffie is duurder, want fairtrade garandeert de boeren steeds een eerlijke (lees: hogere) prijs. Die meerprijs is nochtans beperkt en bovendien te verwaarlozen per kop koffie. In het grootverbruik rekent men 4 à 5 gram koffie per kop. Om de prijs per kop te berekenen deel je de prijs van 1 kg koffie door 250 of 200. Doe je dit voor 2 of méér verschillende soorten koffie dan krijg je het prijsverschil per kop. Hou ook altijd rekening met de andere kosten zoals service, automaten en toebehoren. Bovendien zijn de prijzen marktconform, tenminste als je appelen met appelen vergelijkt. • Biologische koffie Verschillende koffiebranders bieden ook een biologische fairtradekoffie aan. Dit houdt in dat de koffie naast een Max Havelaar keurmerk ook een biologisch keurmerk heeft. Boeren die binnen het Max Havelaar systeem organische koffie produceren, krijgen daarvoor een betere minimumprijs. Zo verdienen ze de hogere productiekosten terug. Dat is niet altijd het geval bij een louter biologische certificering. Voor het behalen van dit criterium, kan je gebruik maken van promotie- en educatiemateriaal. Dit kan je bestellen via www.fairtradegemeenten.be onder Materiaal of via de deelnemende organisaties. Verder in deze gids kan je een lijstje vinden van de beschikbare materialen.

13

6. Meer info Voor meer informatie kan je ook eens kijken op de volgende websites: • www.vvsg.be i.v.m. de werking van gemeenten • de site van je eigen stad of gemeente Voor meer achtergrondinformatie over fairtrade kan je gaan kijken onder links op www.fairtradegemeenten.be.

7. Ideeën en tips • Een verkochte sint en piet op het gemeentehuis Wanneer de sint op bezoek komt, wil iedereen plots tonen hoe braaf hij of zij is geweest, of het nu gaat om kinderen of om de burgemeester en zijn schepenen. Laat daarom de sint en zijn piet even langsgaan om te polsen hoe goed het gemeentebestuur zijn best doet op vlak van fairtrade. Krijgt de sint hen overtuigd van het belang van fairtrade, dan kan er onder andere fairtradespeculoos worden uitgedeeld. Misschien mag je nog wel extra informatie geven over het behalen van de fairtradegemeentetitel en geraakt de resolutie op deze manier ondertekend. • Trotse koffieleverancier Om als gemeente over te schakelen naar fairtradekoffie, hoeft men niet altijd te veranderen van leverancier. Spoor de leverancier aan om te investeren in koffie met een Max Havelaar label. Zo heb je de leverancier én het gemeentebestuur kunnen betrekken in de campagne. Bij het uitreiken van de titel zal de leverancier vast en zeker trots zijn op zijn bijdrage. • Secretaressedag in het teken van fairtrade Verras je secretaresse dit jaar met een origineel cadeau dat bestaat uit één of meerdere fairtradeproducten. Je hoeft de bloemen niet aan de kant te laten liggen, fairtraderozen zijn reeds beschikbaar in verschillende kleuren en kunnen elke secretaresse wel bekoren. • Fairtradedag voor het personeel Wanneer je gemeente de gewoonte heeft (of misschien nóg niet heeft) om een personeelsdag te organiseren, dan kan je die laten omkaderen door het thema ‘fairtradegemeenten’. Zo kan de dag beginnen met een (h)eerlijk ontbijt, tijdens de fietstocht verwen je het personeel met een eerlijke versnapering en ‘s avonds trakteer je hen op een eerlijke maaltijd. Als het tussendoor nog iets extra mag zijn, dan kan je nog steeds een interessante quiz rond fairtrade aanbieden. De personeelsdag in Hoogstraten kwam aardig in de buurt van deze omschrijving. • Breng een kopje fairtradekoffie aan het bed van de burgemeester Verras je burgemeester met een ontbijt op bed. Schenk daarbij een kopje fairtradekoffie en laat hem/ haar ontdekken hoe prima het smaakt. Uiteraard heb je ook de plaatselijke pers opgetrommeld. Zorg er daarom voor dat je voldoende informatie over fairtrade kan geven. Maak van de gelegenheid gebruik om je burgemeester ook een lijst met vragen te overhandigen. • Sit-in op gemeenteraad met koffie Woon met een beperkte delegatie een gemeenteraad bij en bied de raadsleden tijdens de zitting een kopje fairtradekoffie aan. Je vraagt op voorhand of je op de gemeenteraad een woordje uitleg mag komen geven over de campagne ‘Ik ben verkocht’ en ‘FairTradeGemeenten’. Je wil natuurlijk bij deze gelegenheid ook fairtradekoffie (en eventueel andere fairtradeproducten) laten proeven. Op de gemeenteraad zelf geef je de nodige uitleg en verduidelijk je hoe jullie in de gemeente aan de slag willen gaan. Ga in op het eerste criterium en vraag hoe de gemeenteraad een eventuele samenwerking met jullie trekkersgroep ziet.

14

• Cadeaus bij huwelijk of geboorte Veel gemeenten bieden bij een geboorte of huwelijk een geschenk aan. Vraag of dit voortaan een fairtradepakket mag zijn. Stel voor om ook nieuwe inwoners met een fairtradepakket welkom te heten. Bijvoorbeeld: De gemeente Mol schenkt als huwelijkscadeau een mandje uit Madagaskar gevuld met eerlijke voedingsproducten aan jonggehuwden. Op die manier wil het bestuur een steentje bijdragen aan een rechtvaardige en democratische wereld. “Het is een exotisch geschenk ter waarde van bijna 30 euro. Er zitten bovendien voldoende calorieën in om van de huwelijksnacht een feest te maken en het betekent promotie voor fairtrade”, zegt de Molse burgermeester. (uittreksel uit de VVSG-nieuwsbrief) • Blinde smaakproef Heeft de gemeente beslist om fairtradekoffie aan te kopen? Overtuig hen om in de aanbesteding een smaakproef te eisen. Zo kunnen ze verschillende koffies vergelijken. Na de blinde smaakproef tel je alle voorkeuren bij elkaar. Zo heeft de gemeenteraad een houvast bij de eerste bestelling. Voor meer ideeën en tips kijk op www.fairtradegemeenten.be onder FairTradeGemeenten - Tips & ideeën.

15

Criterium 2 Winkels en horeca Minstens twee fairtradeproducten moeten duidelijk beschikbaar zijn in de plaatselijke winkels. Fairtradeproducten moeten ook geserveerd worden in de plaatselijke horeca. Er zijn objectieven voorgesteld per aantal inwoners - zie volgende pagina’s. De winkels en horecazaken moeten communiceren over het feit dat zij fairtradeproducten verkopen of serveren.

1. Strategie Maak het hen niet te moeilijk. Geef de winkeliers en horeca-uitbaters juiste informatie. Leg ook uit waar en hoe zij zich met fairtradeproducten kunnen bevoorraden. Gebruik up-to-date productoverzichten. Denk er ook aan langs te gaan bij de plaatselijke brouwer of groothandel. Ook zij kunnen fairtradeproducten in het gamma opnemen en promoten. Een goede bron van informatie is de handleiding voor het grootverbruik die je kan aanvragen of downloaden via www.fairtradegemeenten.be. Ook via de zoekmodule op de website kan je een goed overzicht verkrijgen van de producten, verkoopadressen en leveranciers. Vraag ernaar. De gemakkelijkste manier om fairtradeproducten in het winkelrek te krijgen, is er simpelweg naar vragen. Winkeliers willen tevreden klanten, en die willen ze ook houden. Elke vraag naar een fairtradeproduct is dus een goede vraag. Overtuig vrienden en kennissen in het dorp hetzelfde te doen. Verder kan je mensen ook mobiliseren met een petitie. Maak het gemakkelijk. Geef de winkeliers en horeca-uitbaters juiste informatie. Leg ook uit waar en hoe zij zich met fairtradeproducten kunnen bevoorraden. Gebruik up-to-date productoverzichten. Denk er ook aan langs te gaan bij de plaatselijke brouwer of groothandel. Ook zij kunnen fairtradeproducten in het gamma opnemen en ze promoten. Voer publiciteit. Geef promotiemateriaal aan winkeliers die fairtradeproducten verkopen. Vraag hen mee te werken tijdens de Week van de Fairtrade. Ze zullen er zeker open voor staan. Een lokale fairtrade-adressengids op www.fairtradegemeenten.be. Zo’n adresboek met alle winkels en cafés, waar fairtradeproducten te vinden zijn, betekent gratis promotie voor wie erin opgenomen is. Deze gids is eveneens handig voor de consument die op zoek is naar fairtradeproducten. Maak van middenstanders ook medestanders. Betrek de schepen van middenstand en de lokale middenstandsorganisaties bij het uitwerken van je actieplan.

16

Aantal winkels en horecazaken/inwoners Inwoners in deg

Winkels

Horecazaken

Minder dan of gelijk aan 2.500

1

1

Van 2.501 tot en met 5.000

2

1


3

2


4

2

Van 20.001 tot en met 25.000

5

3

Van 25.001 tot en met 30.000

6

3

Van 30.001 tot en met 35.000

7

4

Van 35.001 tot en met 40.000

8

4

Van 40.001 tot en met 45.000

9

5

Van 45.001 tot en met 50.000

10

5

Van 50.001 tot en met 55.000

11

6

Van 55.001 tot en met 60.000

12

6

Van 60.001 tot en met 65.000

13

7

Van 65.001 tot en met 70.000

14

7

Van 70.001 tot en met 75.000

15

8

Van 75.001 tot en met 80.000

16

8

Van 80.001 tot en met 85.000

17

9

Van 85.001 tot en met 90.000

18

9

Van 90.001 tot en met 95.000

19

10

Van 95.001 tot en met 100.000

20

10

Van 100.001 tot en met 110.000

21

11

Van 110.001 tot en met 120.000

22

11

Van 120.001 tot en met 130.000

23

12

Van 130.001 tot en met 140.000

24

12

Van 140.001 tot en met 150.000

25

13

Van 150.001 tot en met 160.000

26

13

Van 160.001 tot en met 170.000

27

14

Van 170.001 tot en met 180.000

28

14

Van 180.001 tot en met 190.000

29

15

Van 190.001 tot en met 200.000

30

15

Van 200.001 tot en met 210.000

31

16

Van 210.001 tot en met 220.000

32

16

Van 220.001 tot en met 230.000

33

17

17

2. Welke producten? Op de website www.fairtradegemeenten.be onder Producten – Fairtradeproducten vind je een zoekmachine voor up-to-date lijsten van de beschikbare producten en leveranciers.

3. Materiaal Voor het behalen van dit criterium, kan je gebruik maken van promotie- en educatiemateriaal. Dit kan je bestellen via www.fairtradegemeenten.be onder Materiaal of via de deelnemende organisaties. Verder in deze gids kan je een lijstje vinden van de beschikbare materialen. Speciaal voor winkels en horecazaken hebben we een sticker gemaakt: ‘Wie verkocht is koopt hier’. Deze sticker kan je aanvragen via de trekkersgroep van je gemeente of bestellen via FairTradeGemeentecoördinator of Oxfam-Wereldwinkels.

4. Ideeën en tips • Fairtrade juwelen bij het schoonheidsinstituut Al te vaak denken we bij winkels aan verkooppunten van etenswaren, maar het assortiment van fairtradeproducten is veel groter dan dat. Zo bestaan er fairtrade juwelen, handdoeken, bedlinnen, sokken, enzovoort. Betrek daarom ook non-food winkels in de campagne. In Zoersel bijvoorbeeld, laat men de bevolking via een schoonheidsinstituut kennis maken met prachtige fairtradejuwelen. • Fairtradevertegenwoordiger met boodschappentas in plaats van aktetas De winkeliers zijn vertrouwd met vertegenwoordigers, maar zijn het niet gewoon wanneer ze met een volle boodschappentas komen aankloppen. Deze tas kan een goed vertrekpunt vormen om de winkelier te laten kennis maken met het brede gamma aan fairtradeproducten. Op die manier vinden ze zeker iets dat past bij hun winkel en kan je hen ook onmiddellijk eens laten proeven. • Café Camacho Iedereen weet hoe gezellig het is om op café een avondje door te zakken met een lekker drankje en hapje. Leuker wordt het nog als je verschillende horecazaken kan overtuigen om deel te nemen aan een kroegentocht waarbij klanten in elke zaak een fairtradedrankje en hapje kunnen proeven. Horecazaken geraken misschien wel overtuigd om het product op hun kaart te laten staan en klanten worden op een feestende manier vertrouwd met de producten. Wanneer je deze kroegentocht of ‘café Camacho’ zoals het idee in Genk is ontstaan, verschillende keren organiseert, wordt het vast en zeker een heus begrip in de wijde omgeving. 18

• Maand van de Fairtrade De week van de Fairtrade vertrekt van het basisidee om in een week tijd zoveel mogelijk mensen kennis te laten maken met fairtrade. De horecazaken en winkels zijn hiervoor een zeer geschikt kanaal want het gaat verder dan een artikel of een oproep in de pers. Maar vaak is een week te kort, zo vond de trekkersgroep in Turnhout. Het is daarom een leuk idee om er enkele weken aan vast te knopen en te komen tot een ‘maand’ van de fairtrade. De horecazaken en winkels zullen door de grotere belangstelling sneller geneigd zijn om mee te doen en de mensen krijgen meer kansen om te begrijpen wat er achter fairtrade schuil gaat. Vergeet vooral de pers niet in te lichten! • Producenten op bezoek Als je iemand zoekt om een ganse groep geïnteresseerden aan te spreken op een infoavond, dan ben je bij een ervaren producent zeker aan het juiste adres. Hij kan het fairtradeverhaal van zeer dichtbij uit de doeken doen en weet ook goed in te spelen op specifieke vragen van winkeliers en horecauitbaters. In Rotselaar organiseerde de trekkersgroep een infoavond met een vertegenwoordiger van Java, zeer geslaagd, zo evalueerden de winkeliers! • Tombola Tracht winkeliers en cafébazen zo ver te krijgen dat ze een tombola willen organiseren. Telkens een klant een fairtradeproduct consumeert of koopt, krijgt hij/zij een lotje. Nadien worden een of meerdere winnaars getrokken die een fairtradepakket, -ontbijt of –lunch aangeboden krijgen in een deelnemende horecazaak. Deze tombola-activiteit kan je natuurlijk ook over een langere periode spreiden. Of op bepaalde tijdstippen van het jaar: tijdens kerst- of paasperiode, valentijn, etc..., waarbij je het pakket of de maaltijd aanpast aan de gelegenheid. • Fairtrademenu op de kaart van restaurants Tracht restaurants en hotels zover te krijgen dat ze tijdens de Week van de Fairtrade een fairtrademenu op de kaart zetten. Dit kan je voorstellen als een proefperiode, om daarna permanent met een fairtrademenu uit te pakken. • Fairtradetaart bij de bakker Stel de bakkers uit je gemeente voor een speciale fairtradetaart te bakken. In deze taart zijn zo veel mogelijk fairtrade-ingrediënten verwerkt. Ze kunnen ermee starten tijdens de Week van de Fairtrade, maar hopelijk blijft de taart ook daarna in het assortiment. Organiseer ook een opvallend evenement bij de verkoop van de eerste fairtradetaart. Nodig de lokale pers en het gemeentebestuur erop uit. • Fairtradebananen tijdens de rust van een match Vraag de uitbaters van de cafetaria in je sportclub om tijdens de wedstrijden een standje met fairtradebananen op te zetten. Dit lekkere en gezonde tussendoortje bevat veel energie om de sporters moeiteloos door de wedstrijd te loodsen. • Sinterklaas- of kerstpakket met fairtradeproducten Winkeliers of handelaars die hun klanten een sinterklaas- en/of kerstpakket geven, bied je aan een fairtradepakket samen te stellen. Hun relaties, die al met fairtrade vertrouwd zijn, stellen dit zeker op prijs. Wie fairtrade nog niet kent, staat dankzij de context van het kerstfeest zeker open voor een eerste kennismaking. • Toeristische gids gemeente In de toeristische gids kan je alle deelnemende winkels en horecazaken aanduiden met het logo van Ik ben verkocht. In Brussel kwam hierop al veel leuke reacties. • Website Vergeet zeker niet alle deelnemende winkels en horecazaken te vermelden op de website. Dit is voor hen immers een extra vorm van promotie, en kan dus ook als overtuigingsargument gebruikt worden. Voor meer ideeën en tips kijk op www.fairtradegemeenten.be onder FairTradeGemeenten - Tips & ideeën.

19

Criterium 3 Bedrijven en organisaties Fairtradeproducten worden gebruikt door een aantal lokale bedrijven en in organisaties (scholen, verenigingen, kerken, enz). Hier worden educatieve campagnes georganiseerd om de kennis over en de betrokkenheid met fairtrade te vergroten.

1. Strategie Een bedrijf of organisatie overtuigen om fairtradeproducten te gebruiken doe je best via mensen die er werken of kind aan huis zijn: personeelsleden, klanten, leden, gasten. Zij kennen dikwijls de kortste weg naar de juiste persoon. Maak dan een afspraak met die persoon. Tracht niet alles aan de telefoon uit te leggen, maar gebruik de afspraak zodat je op je gemak de campagne en de bedoeling ervan kan uitleggen. Bereid je goed voor en breng voldoende informatie mee. Zoals altijd is het belangrijk dat je het belang van fairtrade aantoont, uitlegt wat fairtradeproducten anders maakt en waar je ze kunt aankopen. Wanneer een organisatie of een bedrijf fairtradeproducten gebruikt, stap je samen naar de pers. Verspreid het nieuws op een dergelijke manier dat het bedrijf of de organisatie er een goed gevoel aan overhoudt. Waarschijnlijk is het iets eenvoudiger om verenigingen te overtuigen. Wellicht ben je zelf lid van een of meerdere verenigingen of ken je wel iemand die ergens lid van is. Op die manier kom je te weten hoe alles in zijn werk gaat, en geraak je aan directe contacten met de juiste persoon. Je stelt voor om op bestaande activiteiten van verenigingen de campagne eens te komen toelichten, al dan niet met een verkoopstand of het verbruik van fairtradeproducten. Via een Kamer van Koophandel of de lokale middenstandsorganisatie bereik je snel alle lokale bedrijven. Bij lokale ondernemers die meedoen met de actie, dring je aan om hun engagement met stickers, posters of flyers te tonen.

Voor het behalen van de titel vragen we in elke gemeente minstens 1 bedrijf, 1 vereniging en 1 school die fairtradeproducten gebruiken en hier ook over communiceren. Wat we minstens vragen op vlak van communicatie: Scholen: aandacht voor fairtrade en duurzaam consumeren en produceren tijdens de lessen én een educatieve actie in de hele school. Alle leerlingen moeten hierbij betrokken zijn of de mogelijkheid krijgen om deel te nemen. Deze actie moet zelf georganiseerd worden. Verenigingen: Intern communiceren via ledenblad, website en afficheren in lokalen. Activiteiten organiseren over fairtrade en duurzaam produceren en consumeren. Bedrijven: Intern en extern communiceren over het verbruik van fairtradeproducten; dit kan via het personeelsblad, een folder verdelen, via intranet, afficheren, fototentoonstelling plaatsen, … De bedoeling blijft uiteraard om meerdere bedrijven, verenigingen en scholen mee te krijgen. Ook na het behalen van de titel kan dit criterium nog uitgebreid worden. Vergeet ook hier niet alle gegevens van deelnemende scholen, verenigingen en bedrijven in te vullen op de website. Iedereen die meedoet aan de campagne mag terecht in de kijker geplaatst worden. Voor het behalen van dit criterium, kan je gebruik maken van promotie- en educatiemateriaal. Dit kan je bestellen via www.fairtradegemeenten.be onder Materiaal of via de deelnemende organisaties. Verder in deze gids kan je een lijstje vinden van de beschikbare materialen. 20

2. Verkooppunten Op de website www.fairtradegemeenten.be vind je alle up-to-date lijsten van de beschikbare producten. Je vindt de lijsten via de zoekmachine onder Producten – Fairtradeproducten.

3. Ideeën en tips • Campagnes van onze initiatiefnemers (school) 11.11.11, Oxfam-Wereldwinkels en Vredeseilanden beschikken over een groot aanbod aan campagnes rond eerlijke handel en duurzame voeding op school. Zo is er de campagne ‘Change the food’, de campagne ‘Biofruit op school’ en kan je ondersteuning vinden om een eerlijk winkeltje op te starten in samenwerking met Oxfam-Wereldwinkels. Op de website van FairTradeGemeenten vind je meer informatie onder ‘Materiaal – Educatiemateriaal’. Vaak kunnen deze campagnes je ook verder helpen bij het behalen van criterium 6. Uit verschillende reacties blijkt dat scholen zeer enthousiast zijn over deze kant en klare campagnes. Je hoeft dus alleen nog de aanzet te geven... • Ondernemingsproject rond fairtrade (school) Wanneer leerlingen de opdracht krijgen om een ondernemingsproject te organiseren, dan kan dit in het teken van eerlijke handel worden gedaan. In Poperinge loodste een school de mini-ondernemingen reeds in de riching van fairtrade. De onderneming gaat op een ethische manier zijn activiteiten opstellen en de winst die gemaakt wordt, kan aan een goed doel geschonken worden. Een inleiding in het verhaal van eerlijke handel en zijn doelstellingen is wel noodzakelijk. Je kan hiervoor een specialist laten komen die aan de hand van een presentatie zowel de leerkracht als de leerlingen kan inleiden in de materie. • Infoavond ethisch en duurzaam beleggen (bedrijf) Bedrijven interesseren zich steeds vaker in nieuwe manieren van beleggen. Je kan als trekkersgroep of gemeente een infoavond organiseren rond ethisch en duurzaam beleggen en de infoavond omkaderen met de algemene fairtradegedachte. Zo krijgen bedrijven een brede kijk op de achtergrond en zien ze ook wat mogelijk is in hun bedrijf. De hapjes en drankjes zijn natuurlijk van fairtrade makelij. • Fairtrademaaltijden voor werknemers (bedrijf) In de bedrijfskantine kan men één dag per week een fairtrademaaltijd bereiden. Werknemers maken zo op een aangename manier kennis met fairtrade. De bedrijfskok kan ervoor kiezen ingrediënten te vervangen door de fairtradevariant. Zie ook tip 38: Koken met fairtradeproducten. • Fairtraderelatiegeschenken (bedrijf) Bedrijven kunnen een fairtradepakket geven als klassiek eindejaars- of relatiegeschenk. Hiermee maak je als ondernemer je engagement duidelijk en je klanten komen in contact met fairtrade. In veruit de meeste gevallen levert dit een positieve waardering op. Goed voor het imago van het bedrijf. • Tekenwedstrijd voor jonge kinderen (school) Geef een les over fairtrade en vraag daarna de kinderen hun gevoelens en ideeën over wat ze gehoord hebben te vertalen in een tekening. Maak er een wedstrijd van met verschillende leeftijdscategorieën. Eventueel kiest een jury per categorie een winnaar die een fairtradepakket krijgt. Zorg er in dat geval voor dat ook de andere een troostprijs ontvangen. De kinderen kunnen ook een tekening inkleuren. Nadien maak je met de tekeningen een tentoonstelling in het cultureel centrum, het gemeentehuis of de school... Zorg voor uitleg over fairtrade met folders en affiches. • Kookvergadering (jeugd) Een kookvergadering van de jeugdvereniging kan een echte fairtradeactie worden. Vraag de kinderen één faitradeproduct naar keuze mee te brengen. Zo leer je hen, maar ook hun ouders de weg naar de wereldwinkel of het fairtradeschap in het warenhuis. Zorg voor een lekkere maaltijd. In dat geval zullen de kinderen er ook thuis naar vragen en krijgen ouders een duwtje in de rug om eens vaker ‘fair’ te koken. Zie ook tip 38: Koken met fairtradeproducten. • Foodhunt 2015 (jeugd) Food hunt 2015 is een vernieuwend en uitdagend spel over duurzame ontwikkeling voor het gehele jeugdwerk, ontwikkeld door Vredeseilanden. Elk jaar opnieuw word er een spannende jacht op gratis duurzaam voedsel voor hun kamp of bivak in gang gezet. Het spel brengt jeugdverenigingen in contact met eerlijke handel en duurzame voeding, met coöperatieve spelen en met het Zuiden. Neem zeker en vast eens een kijkje op www.foodhunt2015.be.

21

• Kerk Stel in je parochie voor om tijdens de misviering fairtradewijn te gebruiken. Hoewel het hier om kleine hoeveelheden gaat, loopt het verbruik op jaarbasis toch op. Bovendien hoeft het daar niet bij te blijven. De parochie kan ook bekendmaken fairtradewijn te gebruiken en zo parochianen aanspreken. Je kan bij de parochie eveneens pleiten om tijdens vergaderingen, recepties en andere activiteiten fairtradeproducten te gebruiken. • Fietstocht mét viergangenmenu Combineer een fietstocht door je gemeente met een viergangenmenu. Op vier verschillende punten op het parcours krijgen de deelnemers een stukje van het fairtrademenu voorgeschoteld: een aperitief met hapje, een voorgerecht, een hoofdgerecht en een dessert met koffie of thee. Voor de verschillende gerechten gebruik je zoveel mogelijk fairtrade-ingrediënten, aangevuld met producten uit de streek. Werk daarnaast een quiz uit voor onderweg, zodat de deelnemers al fietsend meer te weten komen over fairtrade. Je kan dit concept ook in een wandeling gieten. • Fairtradepicknick Tover het marktplein van je gemeente om in een grote picknick - euh - weide. Hoe je de picknick verder organiseert? Mogelijkheden genoeg. Ofwel voorzie je zelf picknickpakketten aan een standaardprijs - en met fairtradeproducten uiteraard. Ofwel brengt iedereen zijn picknick mee, maar zorg je ervoor dat ze ook kunnen proeven van enkele fairtradeproducten (proeverij). Je zorgt zelf voor de fairtradedrank: fruitsap, wijn, koffie en thee. Zorg voor voldoende informatie en folders tijdens deze activiteit. • Koken met fairtradeproducten Om recepten met fairtradeproducten te verzamelen: * Mimi Smith, De wereld aan tafel, Lannoo, Tielt, 2001. * Marc Fasol, Recettes à la quinoa, Oxfam Magasins du monde, Waver, 1995. * Ercia Bänziger, Le livre de cuisine du commerce équitable, Viridis, Delémont (Zwitserland), 2001. * http://www.fairtrade.org.uk/resources_recipes.htm Je kan in andere recepten ingrediënten vervangen door de fairtradevariant die ervan bestaat. Voor meer ideeën en tips kijk op www.fairtradegemeenten.be onder FairTradeGemeenten – Tips & Ideeën.

22

Criterium 4 Media-aandacht Het verkrijgen van media-aandacht voor de campagne. Telkens er een nieuw criterium bereikt is, wordt de pers opnieuw ingelicht, een evenement kan georganiseerd worden bij het behalen van de titel, en een strategie moet ontwikkeld worden om het lang in het nieuws te houden. Hierdoor bereikt men een groot deel van de bevolking en voelen lokale handelaars en organisaties zich gewaardeerd voor hun engagement.

1. Strategie Radio, kranten en televisie zijn de voornaamste informatiebronnen. Ze bereiken meer mensen dan de meeste evenementen aankunnen. Hoe meer publiciteit je in de lokale media hebt, hoe meer mensen over fairtrade horen. Probeer dus om tijdens de campagne geregeld berichten te verspreiden. Het is niet zo moeilijk om in de media aandacht te krijgen. Veel journalisten zijn bereid om een bericht met een goed verhaal te publiceren. Journalisten zijn immers altijd op zoek naar nieuws. Zeker lokale media en lokale correspondenten zijn happig op kant-en-klare berichten. Wanneer je hen ‘gesneden brood’ serveert, is de kans op publicatie behoorlijk groot. Een bericht in een krant en in een advertentieblad is een goedkope vorm van publiciteit. Het kost je wel wat tijd en overredingskracht. In vergelijking met uitgebreide reclamecampagnes is de kost verwaarloosbaar. Goede persrelaties komen altijd van pas. Voor lokale activiteiten in het kader van de FairTradeGemeente is het niet nodig de nationale media aan te spreken. Die worden door Oxfam-Wereldwinkels, Max Havelaar, 11.11.11 en Vredeseilanden zelf geïnformeerd. Wanneer dergelijke media te veel bestookt worden, zijn zij minder geneigd berichten op te nemen. Media op lokaal niveau kan je op verschillende tijdstippen benaderen: • Ruim vooraf (enkele weken) om de activiteit aan te kondigen • Op het moment van de activiteit zelf om er verslag over uit te brengen • Achteraf om hen een verslag van de activiteit aan te bieden, of iets later om de resultaten van de activiteit bekend te maken.

2. Ideeën en tips Hoe ga je te werk om de lokale media optimaal te benaderen? 1. Leg een bestand aan. Verzamel de redactieadressen, telefoonnummers en e-mailadressen + de namen van de correspondenten, die berichten over jouw gemeente of streek. Een goeie tip: bel naar de informatiedienst van je gemeente; die heeft meestal een up-to-date persbestand. 2. Formuleer voor jezelf de ‘boodschap’ die je aan de media wil meegeven. Wat wil je dat er in de pers over jouw activiteit verschijnt? 3. Denk na over originele invalshoeken. Zoek markante figuren die je kunt opvoeren om de boodschap aan de media over te brengen. 4. Maak een persbericht (zie volgende pagina). 5. Verspreid het persbericht. De meeste journalisten beschikken tegenwoordig over e-mail en wensen op die manier de persberichten te ontvangen. Per fax of post kan uiteraard ook. We geven je hier enkele richtlijnen mee. Je checkt best even bij de lokale dagbladen welke deadlines zij hanteren. a) Voor een aankondiging van een activiteit: minimum drie weken vóór je activiteit als je het wilt aankondigen in weekbladen, 1 week vooraf voor dagbladen. b) Als je enkel verwacht dat de pers aanwezig is op je activiteit: twee weken vóór je activiteit. Zorg er ook voor dat je voldoende kopies van dat persbericht tijdens de activiteit bij de hand hebt. 6. Bel correspondenten op om te vragen of ze je persbericht gekregen hebben. 7. Duid een woordvoerder aan die tijdens de activiteit de perscontacten verzorgt en de journalist met de juiste mensen in contact brengt. 8. Maak foto’s van de activiteit en maak zo vlug mogelijk een verslag dat je verspreidt naar de afwezige media.

23

23

9. Maak de balans op een tweetal weken na de activiteit en bezorg de resultaten in een persbericht aan de media. 10. Verzamel krantenknipsels, uitzendingen van lokale tv opnames, interviews op de lokale radio. Je kan steeds een kopie (van de krantenknipsels, cassettes,...), of een vermelding van waar iets verschenen is (voor radio en tv), opsturen naar FairTradeGemeenten, Troonstraat 173, 1050 Brussel.

3. Een persbericht maken 1. Wees kort en bondig Nooit meer dan 1 A4 Slechts één boodschap Vat de boodschap samen in de titel 2. De titel moet Aanzetten tot verder lezen Je bericht samenvatten Een indringende vraag stellen 3. Je nieuws moet nieuws zijn Niet louter achtergrondinformatie Is er iets unieks gebeurd? Zijn er veel mensen bij betrokken? Heeft het grote gevolgen? 4. Welke media? Regionale kranten vinden andere zaken nieuws dan de nationale media Kies de media die je wilt bereiken zorgvuldig uit. Wees selectief en schrijf je bericht voor het publiek van die bepaalde krant, dat bepaald radiostation... Stuur nooit alles naar iedereen 5. Taalgebruik Gebruik A.N. tenzij dialect echt functioneel is Gebruik een neutrale taal: niet “wij” maar “de trekkersgroep vindt dat...” 6. Controle Laat je persbericht steeds nalezen door iemand anders Begrijpt de nalezer de boodschap (correct)? Ziet die persoon nog taalfouten? 7. Contactgegevens Vermeld steeds een contactpersoon met telefoonnummer Zorg er voor dat deze bereikbaar is voor de journalisten

24

Voorbeeld persbericht Naam afzender Adresgegevens Website [PERSBERICHT / Datum] [HOOFDTITEL] formuleer in 1 zin uw boodschap [Ondertitel] om kort extra info toe te voegen [Koptekst: wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe? Centrale boodschap] [Broodtekst]: in verschillende paragrafen het verhaal ontwikkelen: van meest naar minst belangrijke informatie: vermijd jargon; 1 gedachte per paragraaf. [Statement] “motivatie / statement van burgemeester of CEO of ... bvb motieven om voor fairtradekoffie te kiezen; ..” [Tussentitel] aandachttrekker [Standaarduitleg over FairTradeGemeente] Een gemeente die voldoet aan zes criteria ontvangt de titel “FairTradeGemeente”. In een FairTradeGemeente promoten lokale overheden, winkels en horecazaken, verenigingen, organisaties, bedrijven, scholen en individuele burgers fairtrade via het permanent verbruiken van fairtradeproducten. Op die manier werken ze mee aan een meer rechtvaardige Noord-Zuid verhouding, want fairtrade wil bijdragen aan de duurzame ontwikkeling van gemarginaliseerde producenten in het Zuiden. Het model van FairTradeGemeente is een gezamenlijk initiatief van Max Havelaar, Vredeseilanden, Oxfam-Wereldwinkels en 11.11.11.

[Einde persbericht] [Meer informatie voor redactie / illustratiemateriaal:] Contactgegevens van de persoon die als woordvoerder optreedt en daarvoor bereikbaar is (indien niet permanent bereikbaar, geef tijdstippen op wanneer wel: bijv. ‘enkel tijdens kantooruren’ ...) Eventueel de fairtradegemeente - website of jullie eigen website rond FairTradeGemeente Aangeven of en welk illustratiemateriaal waar te vinden / krijgen is (indien elektronisch: 300dpi); eventueel te downloaden van de website

25

4. Ideeën en tips • Reizende infozuilen Maak enkele opvallende infozuilen of plakkaten die alle informatie bevatten over de campagne in je gemeente en plaats hen op plaatsen die op dat moment druk bezocht worden. Aan de kust plaats je hen tijdens de zomer bijvoorbeeld op de dijk, in het binnenland volg je de markt, de kermis en de andere trekpleisters voor de pers. Licht de pers ook in, ze zullen er zeker een foto of filmshot van willen nemen. • Perfecte timing Wil je de pers een verhaal geven bij een bepaalde themadag, organiseer je activiteit dan net op die dag. Dagen die je hiervoor kan gebruiken zijn onder andere de Internationale vrouwendag (08/03), Wereldwaterdag (22/03), Wereldgezondheidsdag (07/04), Afrikadag, Wereld Milieudag, Internationale Vredesdag (21/09), Wereldvoedseldag (16/10), de Week van de Fairtrade en de Week van de Smaak. • Fotogebeurtenis Als je een fotomogelijkheid plant (wat een zeer goed idee is!) kan je de details bijvoegen aan je persbericht, of je kan de fotografen van lokale kranten bellen. Vanuit hun standpunt zal een lokaal bekende figuur die aanwezig is of een originele en visuele activiteit de meeste aandacht genieten. Als er geen fotografen komen opduiken, kunt u steeds zelf foto’s nemen en die dan zo snel mogelijk naar de pers sturen. Als je met een digitale camera werkt moet de resolutie minimum 300dpi zijn om bruikbaar te zijn voor publicatie. Let er ook op dat ze niet té donker zijn, want dat is een veel gemaakte fout! • Een wekelijkse quiz op de lokale radio Op de lokale radio kan je wekelijks een quizprogramma organiseren. Hierbij kan iedereen meedoen. De winnaar krijgt een fairtradepakket. Contacteer je lokale radio en vraag of ze hiervoor plaats kunnen maken. Waarschijnlijk bestaan er al een aantal quizen en kan je het prijzenpakket gewoon veranderen door een fairtradepakket. • Werken met BV’s Overtuig zoveel mogelijk plaatselijke bekende gezichten om ludieke aties naar de pers toe op te zetten. Trek de aandacht en blijf de aandacht op fairtrade en FTG vestigen. Speel al je troeven uit. Op volgende websites vind je de contactgegevens van een hoop bekende mensen. Wie weet kan je iemand van bij jou in de buurt strikken. Je kan ook eens gaan kijken op de sites van jouw favoriete artiesten of de naam van je favoriete artiest intypen in een zoekmachine op internet om zo zijn contactgegevens te verzamelen. http://www.muziekcentrum.be/ http://www.danamusic.be/ http://www.allset.be/ http://www.wildside.be/ http://www.jamboo.be/ http://bekende-vlaming.start.be/ • Praatprogramma’s aanspreken, zelf contacteren Contacteer de lokale media en overtuig hen om fairtrade in een praatprogramma te zetten. Voor dit praatprogramma kan je jezelf kandidaat stellen als gast, maar nodig zeker ook de schepen van ontwikkelingssamenwerking uit, en misschien wel een BV die de campagne wil steunen. Voor meer ideeën & tips kijk op www.fairtradegemeenten.be onder FairTradeGemeenten – Tips & Ideeën.

26

Criterium 5 Trekkersgroep Er is een lokale trekkersgroep actief die de nodige initiatieven neemt om de titel te behalen. Nadien zorgt hij voor de continuïteit van de FairTradeGemeente. De groep is verantwoordelijk voor een jaarlijkse beoordeling waaruit moet blijken dat de gemeente nog steeds aan de zes criteria voldoet.

1. Strategie Om de campagne voor FairTradeGemeente te voeren heb je een groep van trekkers nodig. Deze groep groeit met de tijd. Maar uiteraard moeten enkele mensen ermee beginnen. Het is niet de bedoeling dat dit allemaal ‘nieuwe gezichten’ zijn. Leden van de GROS, van plaatselijke actiecomités hebben al heel wat bagage over actievoeren op zak en kennen doorgaans de materie ook door en door. Vrijwilligers van Oxfam-Wereldwinkels, 11.11.11. en Vredeseilanden hebben bovendien rechtstreeks contact met de coördinerende organisaties. Neem dus zeker contact op met hen voor het vormen van je trekkersgroep. Een bredere kern heeft voordelen: mensen met specifieke vaardigheden, leden van andere verenigingen, van de middenstandsorganisatie, uit het landbouwmilieu... ze brengen allemaal nuttige contacten mee. Als ze ook allemaal mee communiceren rond FairTradeGemeente, is de uitstraling en het bereik in je gemeente veel groter. Organiseer aan het begin van de campagne een publieke vergadering. Nodig zelf zoveel mogelijk geïnteresseerde mensen uit. Stuur de uitnodiging aan de verschillende verenigingen en organisaties. Leg adressenbestanden samen, zodat alle lokale contacten samengevoegd worden. Publiceer de uitnodiging in de lokale pers en via al bestaande netwerken. Zoek hulp via advertenties als je mensen met een bijzondere bekwaamheid nodig hebt. Wie heeft contacten bij de pers? Bij zakenrelaties? Wie wil vrijwillig meewerken? Hou voortdurend iedereen op de hoogte van de vorderingen die de gemeente maakt. Organiseer geregeld een evenement of infoavond. Zorg dat het idee blijft leven. Je betrekt bepaalde actoren zoals de landbouwers best van bij het begin. Zo voelen zij zich aangesproken en zullen ze meer openstaan voor medewerking aan bijvoorbeeld criterium 6. Heb je de titel van FairTradeGemeente verworven, blijf dan acties ondernemen om het bewustzijn rond eerlijke handel te verdiepen. Identificeer financiering en hulpmiddelen. Wees realistisch wat betreft de hulpmiddelen waarover je beschikt, inclusief de tijd en energie van de mensen. Het is mogelijk voor een vrijwilliger met een computer om de lancering van een FairTradeGemeente te leiden, maar een basisbudget voor telefoonkosten, materialen en fotokopies is toch nodig. Praat eens met de schepen van ontwikkelingssamenwerking. Misschien springt hij bij. Ontwikkelen van een gezamenlijk actieplan. Bouw een actieplan op rond de sterktes en activiteiten van de partners. Volg een haalbare timing en herzie het actieplan af en toe. Verwacht realistische engagementen en hou je partners er ook aan ze na te komen. Schrijf het allemaal op in dit actieplan met deadlines en verantwoordelijken. Onthou daarbij dat je drie jaren de tijd hebt om je FairTradeGemeente-droom te verwezenlijken! Stel daarom een langetermijnstrategie op. En ook na het behalen van de titel is er nog werk. De bedoeling is om steeds meer bedrijven, organisaties, winkels en horecazaken te blijven overtuigen van het nut van fairtrade. Werp ook eens een blik in het verleden en leer uit hetgeen je al verwezenlijkt hebt. Vergeet niet op de website te vermelden wie allemaal lid is van de trekkersgroep en wat hun verantwoordelijkheid is of in welke organisaties ze actief zijn.

27

2. Ideale samenstelling Je kunt de trekkersgroep laten samenvallen met een al bestaande groep (zoals de GROS, een adviesraad...) We raden je toch aan om volgende personen in je trekkersgroep op te nemen: • Iemand die een sterke relatie heeft met de gemeente • Iemand met achtergrond over pers en communicatie • Iemand uit het verenigingsleven • Iemand uit het landbouwmilieu • Iemand uit de bedrijfswereld Een lid van de trekkersgroep onderhoudt de contacten met de gemeente, de bedrijven, de verenigingen en de coördinerende organisaties (11.11.11, Oxfam-Wereldwinkels, Vredeseilanden en Max Havelaar). Potentiële duwers of trekkers: * ABV Vrouwen * ACV Vrouwen * Scouts en gidsen Vlaanderen * Chiro * KSJ - KSA - VKSJ * Jeugdorkest * Fanfare * JNM (Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubescherming) * Heemkundige kring * Natuurpunt * KAV (Katholieke Arbeiders Vereniging) * KVLV (Katholiek Vormingswerk van Landelijke Vrouwen) * KWB (Katholieke Werknemers Bond) * VIVA (Socialistische Vrouwen Vereniging) * Oudercomité * Zilveren Passer * Gulden Passer * Jeugdhuis * KLJ (Katholieke Landelijke Jeugd) * LSR (Landelijk Studentenrechtsbureau) * Rode Kruis * Jeugd Rode Kruis * KAJ (Katholieke Arbeidersjeugd) * Speelpleinen * Sportclubs * Jeugdraad van de gemeente * Broederlijk Delen * 11.11.11 comité * Voedselteams * Landelijke Gilden

3. Ideeën en tips Voor meer ideeën en tips kijk op www.fairtradegemeenten.be onder FairTradeGemeentegids - Tips & ideeën.

28

Criterium 6 Duurzame productie en consumptie Om FairTradeGemeente te worden, wordt in de gemeente een nieuw initiatief gelanceerd dat lokale consumptie en productie van duurzame voedingsproducten stimuleert. Er wordt over dit initiatief duidelijk gecommuniceerd. Om de titel te behalen én te behouden wordt ofwel een meerjareninitiatief (*) opgestart, ofwel een kortlopend project met garanties dat er jaarlijks een nieuw initiatief genomen zal worden dat duurzaam consumeren en produceren aanmoedigt. (*) een initiatief dat duurzaam consumeren en produceren gedurende meerdere jaren promoot. Ter ondersteunig van dit meerjarenplan wordt op regelmatige tijdstippen duidelijk over het initiatief gecommuniceerd.

Begrip duurzaamheid Duurzaamheid is niet statisch, maar evolueert mee met maatschappelijke ontwikkelingen. Niets illustreert dat duidelijker dan het begrip ‘duurzame voedselproductie’. Na de tweede wereldoorlog betekende het in Europa vooral een strategie om honger te voorkomen. De landbouw moest daarom zelfvoorzienend zijn. Vandaag is dat anders. Honger heerst er niet meer in Europa maar de kwaliteit, voedselveiligheid en het milieu zijn nu sleutelbegrippen in de definitie van duurzaamheid. Een beschrijving van duurzame landbouw zou vandaag deze kunnen zijn: “duurzame landbouw hanteert praktijken die economisch efficiënt en ecologisch en sociaal aanvaardbaar zijn. In eerste instantie voor de huidige generatie, maar ook voor toekomstige generaties.” Niet enkel voeding, ook transport, huisvesting en de hele economie leggen druk op het ecosysteem aarde. Om de aarde ook voor de toekomstige generaties, in Noord én Zuid leefbaar te houden, is een duurzamere leefwijze noodzakelijk. We moeten de vervuiling van het leefmilieu terugschroeven en mogen niet langer de natuurlijke hulpbronnen zoals water, energie en mineralen achteloos opsouperen. Ook de economische dimensie mag niet vergeten worden: de boeren hier moeten een eerlijke prijs krijgen voor hun producten. En dat is momenteel verre van het geval. Hun inkomen moet worden aangevuld met subsidies, en dat is op termijn geen houdbare situatie. Het lokale aspect is een sleutel tot succes in het model FairTradeGemeente Het is belangrijk de ervaringen uit de eerste FairTradeGemeenten te verzilveren. Een les die we kunnen trekken is dat het lokale aspect belangrijk is voor veel mensen. Het brengt de Noord-Zuidthematiek dichter bij. Daardoor kan je in je gemeente uitbreken uit het traditionele kringetje van mensen die geïnteresseerd zijn in Noord-Zuidthema’s. Duurzame productie betekent o.a. dat je het aantal voedselkilometers (de kilometers die het product dat je in de winkel koopt aflegt voor het op je bord terecht komt) zoveel mogelijk terugdringt. Dat kan je doen door lokaal te consumeren en de keten tussen producent en consument zo kort mogelijk te houden. Criterium zes laat ook toe om elk jaar te streven naar vernieuwende initiatieven. Eens de titel behaald is kan dit belangrijk zijn om telkens opnieuw een energiestoot te geven en het model actueel te houden.

1. Strategie Heel veel gemeenten nemen al initiatieven die passen binnen dit criterium. De trekkersgroep kan best eerst uitzoeken welke initiatieven de gemeente al neemt en wat in de buurtgemeenten gebeurt. De meeste gemeenten hebben een website waarop je alle info kunt vinden. Bespreek tijdens een vergadering van de trekkersgroep welke initiatieven in andere gemeenten stof doen opwaaien en enthousiasme losmaken bij de bevolking en de media. Dat zijn mogelijke pistes voor een nieuw initiatief in je eigen gemeente. Stap, goed geïnformeerd, naar de duurzaamheidambtenaar, de milieuambtenaar en de milieuadviesraad voor overleg. Maak afspraken met de lokale landbouw zodat zij op hun manier kunnen bijdragen aan het behalen van dit criterium. Meer algemene thema’s over gemeentelijke duurzame ontwikkeling zijn te vinden in publicaties over Lokale

29

Agenda 21 (LA21). Nogal wat gemeenten zetten voorzichtige stappen om een eigen LA21 uit te schrijven. In dat geval is het ook goed om hen te informeren over criterium 6. Info over LA21 bij het steunpunt voor lokale ontwikkeling : www.sla21.be , doorklikken op lokale agenda 21. Een goede inspiratiebron bij overleg met de gemeente kan de duurzaamheidspiegel zijn. Dit instrument helpt gemeenten bij het ontdekken van lacunes in hun duurzaamheidbeleid. Zelfde link als hierboven, doorklikken op duurzaamheidbarometer.

2. Ideeën en tips • Bio-broodjes bij de bakker of broodjeszaak Organiseer een actie waarbij de bakkers die broodjes aanbieden en de broodjeszaken gedurende een week biobroodjes verkopen. De ingrediënten van zowel de broodjes als van het beleg kunnen aangekocht worden bij de lokale boeren. Voor de broodjes kan men werken met graan van eigen bodem. Voor het beleg zijn er vele mogelijkheden. Je kan kiezen voor kaas, kipsalade, eiersalade, sla, tomaten, worteltjes, enzovoort. Op die manier steun je de lokale boeren en maak je de mensen bewust van het feit dat we voor veel ingrediënten terecht kunnen bij de boer om de hoek. • Thuisverkoop bij boeren In de gemeente zijn er zeker en vast enkele boeren die openstaan voor thuisverkoop. Het is handig om een folder te maken met de contactgegevens van deze boeren zodat mensen weten waar ze terecht kunnen voor lokale producten. Doe dit in overleg met de boeren en verspreid de folder over de ganse gemeente. Voor voorbeelden kan je terecht in Herent en Essen. • Bio-appeltaarten Koop appelen (of peren of krieken) aan bij de plaatselijke boer en lever ze bij de bakkers in de gemeente zodat zij er bio-appeltaarten van kunnen maken. In Hasselt maakte men op die manier reeds heerlijke appelvlaaien. Communiceer het wel goed op voorhand zodat mensen weten wanneer ze zulke taarten kunnen kopen en wat er wordt bedoeld met duurzaam consumeren en produceren. Het is ook een ideaal moment om de pers erbij te halen door bijvoorbeeld op bezoek te gaan bij de burgemeester met een stukje taart en een tasje fairtradekoffie. Zo krijg je ook de gelegenheid om de achterliggende campagne uit de doeken te doen. • (h)eerlijke Feestmeesters IGEMO uit Mechelen organiseert workshops waarbij je kan leren om eetfestijnen een eerlijke en duurzame kant te geven. Je wordt opgeleid tot een feestmeester die weet welke hapjes (of maaltijden) te bereiden met eerlijke ingrediënten of producten afkomstig van de plaatselijke boer, en die weet hoe ze te presenteren aan de gasten. Als feestmeester heb je daarnaast de opdracht je gasten in te leiden in het verhaal van eerlijke en duurzame voeding. Feestmeesters kunnen bijvoorbeeld ingezet worden op bedrijfsfeesten, recepties, schoolfeesten. Meer informatie op www.igemo.be. • Duurzame brooddozen met fairtradegeschenkje In Tielt lanceerde men bij de scholen het idee om brooddozen uit te delen met het logo van de stad én een verwijzing naar producten van Eerlijke Handel. Sponsers voor dit project vonden ze bij de scholen en het stadsbestuur. Resultaat? Elk kind op de lagere school bewaart zijn/haar boterhammen nu in een brooddoos en laat het zilverpapier mooi achterwege. Wil je de kinderen echt verrassen, voeg er dan nog een fairtradeverrassing aan toe... een stukje chocolade misschien? • Duurzame kunstwedstrijd voor scholen Laat de klassen van het vijfde en zesde leerjaar een kunstwerk maken in het teken van duurzame landbouw en Noord/Zuid relaties. De werken die ze maken, kan je tentoonstellen in het gemeentehuis of op een andere openbare plaats en daarbij de campagne van duurzaam consumeren en produceren uitleggen. De prijzen voor de winnende klassen kunnen gaan van een bezoek aan een lokale kaasmakerij tot een boerderijklasse. Je kan de ouders en grootouders een stem geven in de wedstrijd zodat ook zij betrokken raken bij de actie. • Biofruit op school Je kan in je school biofruit aanbieden aan de kinderen, afkomstig van boeren uit de regio. Als er geen biofruit in de buurt is kan je fruit uit geïntegreerde teelt aanbieden. Regelmatig een stukje fruit is gezonder voor de kinderen dan snoep, afvalarm en een vorm van ondersteuning voor de plaatselijke boer. Een website die het bezoeken waard is: www.biofruitopschool.be. 30

• Eet fruit en groenten van het seizoen Sperziebonen in volle winter, aardbeien op het kerstmenu, het kan allemaal. Jammer genoeg komen die bonen en aardbeien van erg ver en leggen ze heel veel kilometers af voor ze van het veld in je bord belanden. Probeer zoveel mogelijk gewassen te eten van het seizoen. Het is gezonder voor jezelf én voor het milieu. Bij Velt kan je een seizoenkalender aanvragen (www.velt.be), wanneer je zelf de seizoenen even kwijt bent. Misschien kan je hem wel verspreiden op het werk of via de school? • Start een Voedselteam Als je met een tiental gezinnen samen, rechtstreeks wil aankopen bij producenten uit je buurt, kan je best een Voedselteam starten. Een Voedselteam is een groep van gezinnen die samen aankopen, en op een afgesproken dag hun leveringen ophalen bij één van de leden. Je kan hier genieten van dezelfde voordelen als in tip 3. Een bijkomend voordeel is het sociaal contact dat je met de andere leden van de groep hebt. Neem een kijkje op de website van Voedselteams: www.voedselteams.be. • Organiseer een open boerderijendag Een bezoek aan de boeren van je gemeente kan zorgen voor een beter begrip tussen boeren en klanten. Je leert de boeren beter kennen, de problemen waarmee ze te maken hebben, de inspanningen die ze leveren om tot een goed product te komen. Én de boer komt te weten wat jou verwachtingen, ideeën en vragen zijn over zijn en fietstocht of een wandeling waarbij je onderweg vragen stelt rond duurzaam consumeren en produceren. Voor meer ideeën en tips kijk op www.fairtradegemeenten.be onder FairTradeGemeente – Tips & Ideeën. Informatie over het steunpunt? Contacteer [email protected], of 016/31.65.86.

Ondersteuning Materiaal Om materiaal te bestellen en steeds een up-to-date lijst te hebben, ga naar: www.fairtradegemeenten.be en dan naar Materiaal, met onder andere: • Algemene folder ‘fairtradegemeente’ • Affiches fairtradegemeente • Affiches ‘Ben jij al verkocht?’ • Stickers • Fototentoonstelling • Video of DVD • Bierviltjes • Ballonnen • Vlag fairtradegemeente • Etiketten voor jeugdverenigingen Speciaal voor winkels en horecazaken hebben we een sticker gemaakt: ‘Wie verkocht is koopt hier’. Deze sticker kan je aanvragen via de trekkersgroep van je gemeente of via de website

31

Uitreiking titel Na de maandelijkse controle nemen we contact op met de gemeenten die effectief aan alle criteria voldoen en dus de titel behaald hebben. De gemeentelijke trekkersgroep voorziet zelf een moment (persconferentie) waarop ze aankondigt dat de gemeente de FairTradeGemeentetitel behaald heeft. Op dat afgesproken moment kent een afgevaardigde van de stuurgroep de officiële FairTradeGemeentetitel toe aan de gehele gemeente. Hierbij wordt het FairTradeGemeentebord overhandigd. Dit bord vermeldt de titel en is bedoeld om aan een ingangsweg van de gemeente te zetten. We geven elke gemeente één bord. De gemeente kan uiteraard borden bijbestellen. Er is ook een oorkonde en FairTradeGemeentesticker voorzien voor alle actoren die meegeholpen hebben om de titel te behalen. Het is de bedoeling dat de trekkersgroep de sticker en oorkonde aan alle deelnemende horecazaken, winkels, scholen, bedrijven, organisaties en verenigingen geeft. Deze stickers worden op vraag toegestuurd eens de gemeente de controle doorstaan heeft.

Controle Eens je met je trekkersgroep denkt alle criteria vervuld te hebben, geef je een seintje aan de FairTradeGemeente-coördinator zodat we op de hoogte zijn en kort op de bal kunnen spelen. Vervolgens is het de nationale stuurgroep die de eigenlijke controle uitvoert op haar maandelijkse vergadering. Deze stuurgroep bestaat uit medewerkers van Oxfam Wereldwinkels, Vredeseilanden, Max Havelaar en 11.11.11. De controle gebeurt op een strenge maar rechtvaardige manier waarbij de stuurgroep voor alle gemeenten dezelfde regels hanteert. Zolang er geen beslissing is gevallen over de titel, plan je dus ook best geen uitreiking. Zo voorkom je een foute communicatie aan de bevolking. Al de nodige documenten vind je op de website. Je stuurt de ingevulde documenten voor de 20ste van de maand op naar: FairTradeGemeente, Troonstraat 173, 1050 Brussel. Als niet alle documenten binnen zijn voor de 20ste en niet alle gegevens ingevuld zijn op de website, verschuift de controle automatisch naar de volgende maand. Voor verdere vragen of informatie kan je steeds terecht bij [email protected] of 02/500.10.69.

Jaarlijkse bevestiging en controle Het behalen van de FairTradeGemeentetitel is een belangrijk moment van aanmoediging. Het is zeker geen eindpunt. Na een aanmoediging komt immers nog een vervolg. De titel is dan ook een startpunt om enkele nieuwe uitdagingen aan te gaan. Na de titeluitreiking formuleert de trekkersgroep enkele nieuwe uitdagingen, klaar om gerealiseerd te worden tijdens het komende jaar. Elk jaar bekijkt de coördinator via een bevestigingsformulier of aan de nieuwe uitdagingen voldaan is. Zijn de nieuwe uitdagingen niet gerealiseerd, dan spreken we nog niet van een ramp. Maar we kijken wel naar wat er gebeurd is en waar de oorzaken liggen. Op die manier blijft jouw FairTradeGemeente groeien in alle richtingen. Uiteraard blijft de gemeente ook aan de zes criteria voldoen. Het komt er op aan de bevolking te tonen dat jouw gemeente de titel waard is.

32

BIJLAGE: Aankoopbeleid van een gemeente Wettelijke verwijzing naar de eerlijke producten in het proces van openbare aanbestedingen De openbare aanbestedingen sluiten aan bij de algemene regels 1, omschreven door de federale Staat2 en bij regels, vastgesteld door opdrachtgevers, die tegenwoordig als de aanbestedende dienst gekend zijn. Deze regels kan men bijzondere regels noemen in de mate dat het gaat om specifieke regels van een welbepaalde markt, van leveringen, toebehoren of diensten. Sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam (1 mei 1999), wordt de interne markt niet enkel tot stand gebracht in een economisch groeiperspectief in de strikte zin maar ook breder in een perspectief van duurzame ontwikkeling van de economische activiteiten (artikel 2 van het verdrag). Het Europese Hof van Justitie heeft trouwens drie vonnissen in die zin uitgesproken.3 Definitie van het onderwerp van het contract “Alvorens te beginnen aan iedere procedure, bepaalt de aanbestedende dienst zijn reële noden, zo definieert hij het onderwerp van het contract. Op dit stadium is hij het meest vrij om een product te kiezen dat zowel aan de dienstnoden als aan andere eisen met betrekking tot duurzame ontwikkeling beantwoordt. (...) Het is essentieel dat de beschrijving van het onderwerp van het contract er nooit voor mag zorgen dat de toegang tot de markt beperkt wordt voor nationale of privé-bedrijven.” 4 Als het onderwerp van het contract bepaald is, moet het proces van het sluiten van de overeenkomst gekozen worden, en moet het speciaal bestek opgemaakt worden. Volgens de grootte van het bedrag, kan de aanbestedende dienst kiezen tussen verschillende manieren van toewijzing: de bestelbon, de aanbesteding, de aanbesteding bij inschrijving of de procedure van onderhandse overeenkomst.5 Wat ook de manier van toewijzing is, het is mogelijk te verwijzen naar producten van de eerlijke handel.6

1. Als de reële uitgave voor goedkeuring het plafond van 67 000 e excl. BTW niet bereikt is

In alle sectoren, behalve in de water-, elektriciteits-, transport- en postsectoren, kan de overheid gebruik maken van de procedure van onderhandse overeenkomst zonder publiciteit . Dit veronderstelt niet noodzakelijkerwijs het formaliseren van criteria voor de toewijzing van het contract (zie verder).

1.1. Als de reële uitgave voor goedkeuring lager is dan 5 500 e excl. BTW

De overheid kan dit contract sluiten door een gewone bestelbon op te sturen naar een bedrijf of een privépersoon met een vraag tot levering binnen een bepaalde termijn, tegen een bepaalde prijs. Vooraf moeten in ieder geval op informele wijze verschillende concurrenten geconsulteerd worden: per telefoon, door prijslijsten,... Voor alle terugkerende noden of vergankelijke aankopen, is het evident dat de overheid er baat bij ondervindt als ze werkt met een bestelbon. Dit geeft hen immers een grote vrijheid tot actie. De berekening van het plafond moet eveneens rekening houden met alle contracten voor dezelfde producten, die aangekocht werden in hetzelfde budgettaire boekjaar of tijdens de duur van het contract als deze het boekjaar overschrijdt. Concreet: Als de overheid producten wil aankopen uit de eerlijke handel, kan hij leveranciers kiezen die deze producten leveren. 1.2. Als de reële uitgave voor goedkeuring zich bevindt tussen 5 500 e en 67 000 e excl. BTW Dit laat een ruimere beoordelingsbevoegdheid toe aan het hoofd van de “publieke consument”. Toch moeten er in principe meerdere bedrijven en personen geconsulteerd worden vooraleer tot een contract besloten wordt volgens deze sluitingsmethode. Deze consultatie wordt niettemin toch niet voorgelegd aan een privébedrijf.

33

Vanaf dit moment kan de publieke consument rechtstreeks onderhandelen met de leveranciers (minimum 3). De berekening van het plafond moet echter rekening houden met alle contracten voor dezelfde producten, die aangekocht werden in hetzelfde budgettaire boekjaar of tijdens de duur van het contract als deze het boekjaar overschrijdt. Concreet: Als de overheid producten wil aankopen uit de eerlijke handel, kan hij leveranciers kiezen die deze producten leveren.

2. Boven het plafond van 67 000 e excl. BTW

Het contract moet gebeuren door publieke of beperkte aanbesteding7, door algemene of beperkte aanbesteding bij inschrijving of door onderhandse overeenkomst met publiciteit voor gelijk welk bedrag (dit heeft enkel betrekking op leveren dienstencontracten). Dit veronderstelt dat de kwalitatieve selectiecriteria of de criteria voor toewijzing van het contract geformaliseerd worden. De publiciteitsverplichtingen die in Europa van toepassing zijn, moeten eveneens gerespecteerd worden als het geschatte bedrag excl. BTW tegenwoordig gelijk is aan: • 154 000 e voor leveringen van bepaalde federale aanbestedende diensten; • 239 600 e voor leveringen van andere aanbestedende diensten Als men kiest voor publieke of beperkte aanbesteding, moet het contract toegewezen worden aan de inschrijver die het laagste regelmatige aanbod (een aanbod dat beantwoordt aan de voorgeschreven vorm en inhoudseisen) ingediend heeft. Hierdoor kan er geen rekening gehouden worden met andere criteria. “Bij een algemene of beperkte aanbesteding bij inschrijving, moet het contract toegewezen worden aan de inschrijver die het meest interessante regelmatige aanbod ingediend heeft, waarbij rekening moet gehouden worden met de toewijzingscriteria die vermeld moeten worden in het speciaal bestek, of indien dat niet lukt, in de aankondiging van de opdracht. De toewijzingscriteria moeten te maken hebben met het onderwerp van het contract, bijvoorbeeld, de kwaliteit van de producten of prestaties, de prijs, de technische waarde, het esthetische en functionele karakter, de milieukarakteristieken, sociale en ethische overwegingen, de gebruikerskost, de rentabiliteit, de dienst naverkoop en de technische begeleiding, de leveringsdatum en de leverings- of uitvoeringstermijn (...)”8 Concreet : De publieke consument die zich eerlijke producten wil aanschaffen moet in zijn onderwerp van contract vragen om toebehoren (café, thee...) die “geproduceerd zijn in omstandigheden die voldoen aan de internationale criteria voor eerlijke handel”. Deze criteria (zie verder) moeten gepreciseerd worden in de aankondiging van de opdracht. De technische specificaties kunnen refereren naar het label Max Havelaar9. Op deze manier leggen zij de nadruk erop dat een “product dat het label Max Havelaar of een gelijkwaardig label draagt of een product dat aan gelijkwaardige normen voldoet, beschouwd wordt als een product dat aan de internationale criteria van de eerlijke handel voldoet, die hieronder opgesomd worden.”10

34

Voetnoten 1 Deze algemene regels zijn de regels van de wet van 24 december 1993 met betrekking op de openbare aanbestedingen en op bepaalde markten van werken, leveringen en diensten, van de koninklijke besluiten, uitgevoerd op 8 januari 1996 (klassieke sectoren) en op 10 januari 1996 (bijzondere sectoren), die betrekking hebben op de het sluiten van overeenkomsten, en ook van het koninklijk besluit van 26 september 1996 die algemene regels aanbood voor de uitvoering en voor het algemene bestek van openbare aanbestedingen. Aan deze regels, die al herhaaldelijk gewijzigd werden, voegen we best nog de regels toe met betrekking op de officiële goedkeuring van de ondernemers voor de openbare aanbestedingen van werken. 2 Toepassingen van de institutionele hervormingswetten. De algemene regels met betrekking tot de openbare aanbestedingen, vallen onder de bevoegdheid van de Federale Overheid. 3 Vonnis in de zaak C-513/99(Concordia Bus Finland OY Ab versus Helsingin Kaupunki and HKL-Bussiliikenne) van 17 september 2002 met betrekking tot de toekenning van de openbare aanbesteding van stadsbussen aan de samenleving, met het voorstel van minder vervuilende bussen. In dit vonnis heeft het gerechtshof verduidelijkt dat het principe van niet-discriminatie niet verhindert dat beschermingsmaatregelen voor het milieu in rekening worden gebracht enkel omdat de vervoerondernemer aan wie het contract werd uitbesteed een van de enige inschrijvers was die bekwaam was om een vloot bussen aan te bieden die aan deze criteria voldeed. Vonnis c-225/98 van 26/09/2000 Commissie/Frankrijk betreffende de introductie, als criterium van toewijzing van een bouwcontract van een school van Nord-Pas-de-Calais, van een eis om een zeker quota in te voeren van werknemers die lange tijd werkloos geweest zijn. Vonnis c-448/01 van 4 december 2003 4 Omzendbrief van de Staatssecretaris voor Energie en Duurzame Ontwikkeling. 5 Deze bepalingen zijn in ons recht geplaatst door artikel 15 (toewijzing) en artikel 16 (aanbesteding bij inschrijving) van de wet van 24 december 1993. 6 Voor een schematische samenvatting, zie bijlage 1 7 De aanbesteding is ‘publiek’ en de aanbesteding bij inschrijving is ‘algemeen’ als ze gesloten worden met respect voor de publiciteitsregels en als ze openstaan voor iedereen. De aanbesteding is ‘beperkt’ en de aanbesteding bij inschrijving is ‘beperkt’ als de publiciteitsregels gerespecteerd worden en als de ondernemers, leveranciers of dienstverlenende bedrijven die de bevoegde overheid gekozen hebben, geconsulteerd worden. 8 Artikel 16 van de wet van 24 december 1193 met betrekking op de overheidsopdrachten (klassieke sectoren), zoals ze gewijzigd werd door de wet van 8 april 2003. 9 Op dit ogenblik heeft het label Max Havelaar in België betrekking op de volgende producten : koffie, cacao, chocolade, thee, fruitsap, vers fruit, rietsuiker, bananen, honing, katoen, en ook op producten met die ingrediënten (wafels, chocolade, koekjes...) 10 Dat is wat de Vlaamse gemeenschap gedaan heeft toen ze beslist heeft zich eerlijke koffie aan te schaffen.

Nuttige adressen Ververijstraat 17 9000 Gent 09/218.88.99 www.oww.be

Troonstraat 173 1050 Brussel 02/500 10 60 www.maxhavelaar.be

Blijde Inkomststraat 50 3000 Leuven 016/31.65.80 www.vredeseilanden.be

FairTradeGemeente Troonstraat 173 1050 Brussel 02/500 10 69 [email protected]

Vlasfabriekstraat 11 1040 Brussel 02/536 11 11 www.11.be

35

foto: Patrick De Spiegelaere

186 - V.U. Brecht Van der Meulen p/a Ververijstraat 17 • B-9000 GENT • december 2007

Campagnegids. FairTradeGemeentegids IS VERKOCHT DEZE GEMEENTE

Recommend Documents