Buitenring Parkstad mag worden aangelegd

01 2015

Een uitgave van Stichting Natuur en Milieufederatie Limburg • jaargang 29

LIMBURGS MILIEU

Buitenring Parkstad mag worden aangelegd Vijfde windmolen voor windpark Neer

Inwoners platteland willen duurzame veehouderij

Gevolgen kolenwinning worden komende jaren pas goed zichtbaar | 1

INHOUD

6

11

4 NMF nieuws 5 Verkiezingsmanifest

12 Nieuwe regels rond

‘Limburgs Groen: van denken naar doen’

6 Gevolgen

kolenwinning worden komende jaren pas goed zichtbaar

7

 ederlanders laten jaarlijks half N miljard euro liggen

veehouderij, natuur en ammoniak na invoering PAS

19 22

Ton Lenders onderscheiden met Rector Cremerspenning

15 Duurzaam inkopen provincies

23 Onverwachte

16 De column van Jack 17 Postcode Loterij 18 Agrarisch natuurbeheer

23 Agenda 2015 24 Nationaal Landschap

en gemeenten nog een papieren tijger

ontwikkelingen in dossier IJzeren Rijn

moet effectiever

Zuid-Limburg krijgt impuls

8 Kort nieuws 9 Asbestdaken vanaf 2024

Graetheide niet langer reserve-industrieterrein

Minder sulfaat in grond- en oppervlaktewater

verboden

19 De foto van Luuk

25 Eneco groenste energiereus,

10 Jack Vinders nieuwe columnist

20 Dubbel Duurzaam Sittard-

11 Vijfde windmolen

21 Buitenring Parkstad mag

Limburgs Milieu

voor windpark Neer

2 |

Geleen kent een succesvolle start

worden aangelegd

Nuon en Essent hekkensluiters

Studenten Open Universiteit doen onderzoek naar Urban Mining

26 Opknapbeurt voor natuur en

landbouw bij Bergense Maas

Welkom in 2015, het Jaar van de Bodem! Dit jaar besteedt de hele wereld aandacht aan de waarde van de bodem voor al het leven op aarde. De bodem heeft die aandacht hard nodig. Net zoals wij geen dag zonder de bodem kunnen voor de productie van ons voedsel en het functioneren van levende ecosystemen.

23 26

Wecycle en Repair Cafés gaan samenwerken

27

Problemen Tihange groter dan gedacht Lekker naar de Boer in juni

28 Nieuwe boot voor Groene Brigade

Vogelbescherming wil grotere betrokkenheid

29 Inwoners platteland willen duurzame veehouderij

Acht miljoen dode dieren in België door verkeer

30 Dierenbescherming roept

provincies op tot bouwstop voor veehouderij

31 Colofon Aanbieding nieuwe abonnnees

Het is tevens een bijzonder jaar voor de Milieufederatie Limburg. De stichting heeft per 1 januari jongstleden een nieuw begin gemaakt. Wij zijn verder gegaan onder de naam: Natuur en Milieufederatie Limburg (af te korten als NMF Limburg). Met deze nieuwe naam en de daarbij behorende huisstijl willen wij nadrukkelijker aangeven waar onze focus ligt. Ons werkveld is namelijk heel breed: van natuur, ruimtelijke ordening, mobiliteit en milieu tot water, landbouw, energie en klimaat. Samen met de overheid, bedrijven, aangesloten groepen en andere maatschappelijke organisaties bundelen wij alle krachten in Limburg die de omslag naar een duurzame samenleving willen verwezenlijken. Niet voor niets is ons motto: sámen voor een mooi en duurzaam Limburg! Bij een nieuwe start hoort ook een vernieuwd tijdschrift. Limburgs Milieu beleeft in 2015 zijn 29ste jaargang. Daarmee heeft het kwartaalblad een rijke historie. De verscheidenheid aan artikelen is zeer groot. Veel thema’s uit het verleden zijn nog actueel, bijvoorbeeld de IJzeren Rijn, de waterkwaliteit en de mestproblematiek. In het huidige digitale tijdperk communiceert de NMF Limburg veelal met haar achterban via de website, nieuwsbrief en de sociale media, zoals Facebook, Twitter en LinkedIn. Het aantal lezers van het Limburgs Milieu is desondanks al een aantal jaren stabiel. Blijkbaar voorziet het kwartaaltijdschrift na 29 jaar nog steeds in een grote behoefte aan schriftelijke (achtergrond)informatie over natuur en milieu in Limburg. Wij verwelkomen graag de nieuwe columnisten Jack Vinders en Luuk Belgers, die een redactionele bijdrage gaan leveren met respectievelijk vlijmscherpe pen en haarscherpe fotolens. Afscheid nemen hoort ook bij een nieuw begin. Zo stoppen we met een aantal vaste rubrieken, waarbij onze speciale dank uitgaat naar Wim Kuipers die ons jarenlang verraste met zijn onalledaagse en leerzame columns. Wat is jouw geboortegrond? Als je daaraan denkt, volgen er onmiddellijk associaties met de plek waar je bent grootgebracht. Er is een band tussen jou en dat stuk of stukje grond. Ongetwijfeld heeft de Natuur en Milieufederatie Limburg in het verleden bijgedragen aan jóuw plekje in Limburg. Want de NMF Limburg zet zich al sinds 1971 in voor een groene provincie met een gezond leefmilieu en ecologische duurzaamheid, samen met de honderd bij haar aangesloten organisaties. In 2015 willen wij krachtiger dan ooit een vuist maken tegen de bedreigingen van ons plekje in Limburg. Want een gezond en levend stuk grond heeft een positief effect op de natuur, op het water en zelfs op de lucht. En daarmee ook op jou en de mensen om je heen. De Natuur en Milieufederatie draagt daarom graag haar steentje bij aan het Jaar van de Bodem. Doe mee! n

Monique Demarteau | 3

VAN DE REDACTIE

2015 Jaar van de Bodem

NMF NIEUWS

Marc Argeloo nieuwe directeur Zeeuwse Milieufederatie

Vernieuwd pand Friese Milieu Federatie

Marc Argeloo wordt per 1 april de nieuwe directeur van de Vereniging Zeeuwse Milieufederatie (ZMf). Hij volgt Tjeu van Mierlo op, die ruim 25 jaar directeur is geweest van de ZMf. Van Mierlo blijft tot aan zijn pensionering werkzaam bij de ZMf en zal zich richten op het inwerken van Argeloo. Daarnaast blijft Van Mierlo in deeltijd werkzaam als beleidsmedewerker op de terreinen: verduurzaming van de Zeeuwse havens en bedrijven, Windpark Zeeland en Westerschelde. Argeloo heeft veel ervaring in de natuur- en milieusector. Als eigenaar van adviesbureau planG was hij adviseur van maatschappelijke organisaties, bedrijven en overheidsinstellingen op het gebied van natuur en duurzaamheid. Hij werkte voor Shell, VPRO, Wereld Natuur Fonds, IUCN NL, Vogelbescherming Nederland en de Universiteit van Amsterdam. De afgelopen jaren heeft Argeloo ook meerdere boeken geschreven, waaronder het boek bij de televisieserie O’Hanlons Helden ‘In het Spoor van de Grote Ontdekkers’. n

Op 15 januari vierde de Friese Milieu Federatie (FMF) de opening van haar vernieuwde pand aan de Agora in Leeuwarden. De officiële opening van het pand werd verricht door gedeputeerde Sietske Poepjes. Zij prees de FMF voor de prima samenwerking met de provincie. ,,De FMF doet goed werk bij de uitvoering van het milieubeleidsplan,” aldus de gedeputeerde. ,,De FMF is noodzakelijk om als Fryslân duurzaam de 21ste eeuw in te gaan.” Poepjes onthulde als officiële openingshandeling een stuk groen dak. Dankzij het groene dak verbetert de isolatie van het FMF-pand.

Onderzoek studenten zelfvoorzienendheid in Brabant Studenten van Wageningen Universiteit - samengesteld uit diverse disciplines en nationaliteiten - hebben op verzoek van de Brabantse Milieufederatie onderzoek gedaan naar de zelfvoorzienendheid in Brabant. Door te kijken naar de productie versus wat de Brabander eet, hebben ze de ‘theoretische zelfvoorzienendheid’ berekend. Voor sommige producten, zoals melk, vlees, eieren en aardappelen, is deze erg hoog, maar voor graan en veevoer is deze laag. Volgens de studenten kan Noord-Brabant zelfvoorzienend worden in voedselconsumptie. Meer productie van graanproducten en fruit is nodig om de mate van zelfvoorziening te verhogen. Ook zou er meer aandacht moeten zijn voor lokale producten. Stadslandbouw kan de mate van zelfvoorziening ook verhogen, net als het verminderen van de benodigde hoeveelheid veevoer. Het rapport vind je op de website van de Brabantse Milieufederatie. n

Directeur Hans van der Werf was in zijn openingstoespraak kritisch over de politiek. ,, Politici slagen er onvoldoende in om mensen mee te nemen in de noodzakelijke transitie naar een duurzame samenleving. Ik hoop dat de politiek de komende jaren consistenter wordt bij de uitvoering van haar plannen”, aldus Van der Werf in zijn speech. Van der Werf ziet grote kansen voor de verbetering van natuur en milieu in Fryslân. Hij pleit onder meer voor de oprichting van het duurzaamheidscentrum Fryslân. In dit centrum zouden de groene hogeschool Van Hall Larenstein, Wetsus (watertechnologie) en FMF moeten samenwerken. Bestuursvoorzitter Pieter de Haan vind dat de FMF met het vernieuwde duurzame pand klaar is voor de toekomst. Zo wordt de lucht ververst dankzij een warmteterugwinsysteem. Het pand beschikt verder over tapijttegels die met een statiegeldsysteem gerecycled worden. De wanden bestaan uit gebruikt hout. Met een achterban van ruim 80.000 Friezen is de FMF de koepelorganisatie voor natuur, milieu en duurzaamheid in Fryslân. n

Directeur NMF Groningen wordt zelfstandig adviseur Siegbert van der Velde heeft per 1 februari zijn taken als directeur neergelegd om zijn loopbaan als zelfstandig adviseur voort te zetten. Van der Velde heeft sinds 2008 een belangrijke bijdrage geleverd aan de Natuur en Milieufederatie Groningen in een snel veranderende wereld. Ook landelijk heeft hij daarin een leidende rol gespeeld. Als interim directeur is Roelof Schuiling aangesteld. Hij heeft zijn sporen in het publieke domein en in diverse organisaties verdiend als secretaris en in directiefuncties. De laatste jaren was hij actief als directeur van Waterschap Vechtstromen. Van der Velde blijft bij de NMF Groningen betrokken als vertegenwoordiger aan de Dialoogtafel Noordoost Groningen. n

4 |

Verkiezingsmanifest ‘Limburgs Groen: van denken naar doen’ Op 18 maart jongstleden zijn de Limburgers naar de stembus gegaan voor de Provinciale Statenverkiezingen. Met het manifest ‘Limburgs Groen: van denken naar doen’ heeft een brede coalitie van 18 organisaties uit de natuur- , milieu-, landbouw- en recreatiesector input geleverd voor het nieuwe coalitieakkoord dat door de gekozen provinciale coalitiepartijen wordt vastgesteld en dat de nieuwe ambities, speerpunten en maatregelen van het provinciale bestuur zal bevatten. Bart Cobben, Natuur en Milieufederatie Limburg

Het manifest bevat aanbevelingen voor de thema’s natuur, landschap, land- en tuinbouw, vrijetijdseconomie, water, energie en burgerparticipatie. De nadruk ligt daarbij op de concrete uitvoering van beleidsvoornemens, zoals het POL 2014 en de nota’s ‘Natuurbeleid: natuurlijk eenvoudig’ en ‘Limburgse Land- en Tuinbouw Loont’. Nieuw provinciaal beleid is dan ook niet nodig. De manifestpartners willen graag de goede samenwerking met de provincie van de afgelopen jaren voortzetten en gezamenlijk blijven werken aan een mooi en vitaal buitengebied in Limburg. De aanbevelingen uit het manifest kunnen daaraan bijdragen. Er wordt gepleit voor keuzes die duurzaam zijn en problemen niet vooruitschuiven naar toekomstige generaties of verplaatsen naar elders waarbij rekening wordt gehouden met een goede balans tussen mens, omgeving en economie. De provincie is het belangrijkste bestuursorgaan als het gaat om bescherming, inrichting, ontwikkeling en beheer van het buitengebied. Zij zet zich in voor versterking en verbetering van natuur, milieu, waterkwaliteit, landbouw en toerisme en voor een aantrekkelijk landelijk gebied. Dat past bij de centrale ambitie van de provincie Limburg

zoals vastgelegd in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL 2014), namelijk ‘een grensoverschrijdend leefen vestigingsklimaat van voortreffelijke kwaliteit’. Uitdagingen Het Limburgse platteland levert een belangrijke bijdrage aan de economie van onze provincie. De ondertekenaars van het manifest - allemaal organisaties werkzaam op het gebied van milieu, natuur, landschap, landbouw, landgoedbeheer, recreatie en toerisme hebben de afgelopen jaren samen met de provincie, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers gewerkt aan een aantrekkelijk en vitaal buitengebied. Ondanks de economische crisis en de bezuinigingen is er al veel bereikt. Limburg heeft een aantrekkelijk en vitaal landelijk gebied. Maar er liggen ook nog vele uitdagingen te wachten op het gebied van klimaatadaptatie, waterkwaliteit, natuurontwikkeling, landschapsbescherming en behoud van cultuurhistorisch erfgoed. Verder moet er een goede regeling komen voor vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen en aandacht voor de duurzame ontwikkeling van de agrarische en toeristisch-recreatieve sector.

Co-creatie Daarbij is de rol van de provincie de laatste jaren veranderd; van een overheid die top-down bedenkt en bepaalt naar een overheid die uitnodigt en verbindt. Een overheid die burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties in een vroeg stadium betrekt bij ontwikkelingen om te komen tot de beste resultaten. Deze zogeheten co-creatie is bijvoorbeeld gebruikt bij de opstelling van het nieuwe POL 2014 en heeft veel waardering gekregen van de betrokken organisaties. Het manifest vind je op de website van de Natuur en Milieufederatie Limburg. n

Manifestpartners Natuur en Milieufederatie Limburg Het Limburgs Landschap Natuurmonumenten Staatsbosbeheer De Limburgse Land- en Tuinbouwbond Natuurrijk Limburg IKL IVN Limburg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg ARK Natuurontwikkeling Coöperatie Bosgroep Zuid-Nederland Limburgs Particulier Grondbezit RECRON VVV Zuid-Limburg VVV Midden-Limburg Leisure Port Routebureau Noord- en Midden-Limburg ANWB

| 5

Gevolgen kolenwinning worden komende jaren pas goed zichtbaar Rijksinspectiedienst Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) onderzoekt op verzoek van minister Kamp de mogelijke gevolgen van de mijnbouw in Zuid-Limburg. Er wordt onder meer onderzoek gedaan naar het stijgende waterpeil in de verlaten mijnen, de mogelijke gevolgen hiervan voor de stabiliteit van de bovengrond en mogelijke schade hierdoor aan bijvoorbeeld woningen. Minister Kamp is vermoedelijk wakker geschud door de problemen in Groningen. Math Mertens, vrijwilliger Natuur en Milieufederatie Limburg

Staatstoezicht op de Mijnen gaf in het onderzoeksplan al een aantal gevolgen van de voormalige steenkolenexploitatie aan. Behalve bodemstijging en stijging van het grondwaterpeil kunnen zich nog andere problemen voordoen, zoals verzakkingen bij schachten en ondiepe mijnbouwwinningen, vervuiling van het grondwater, vrijkomend mijngas en lichte aardbevingen. Zuid-Limburg is de enige regio in Nederland waar steenkolenmijnen geëxploiteerd zijn. De mijnbouw werd uitgevoerd in een gebied van 28 kilometer lengte en 12 kilometer breedte. Het is gelokaliseerd tussen Urmond en Kerkrade. De winbare steenkolenlagen grenzen in het zuidoosten aan het Akense steenkolendistrict en in het noordwesten aan het kolenwingebied in de Belgische Kempen. Tussen 1967 en 1974 werd de exploitatie van de kolenmijnen in Zuid-Limburg stilgelegd en in de jaren ‘90 stopten ook de activiteiten bij Aken.

Complex In juni 2011 publiceerde Peter Rosner van de Technische Hochschule Aachen een proefschrift over mijnwater. Hij noemt hierin de mogelijke verbanden tussen de stijging van de grondwaterspiegels in het Akense en Zuid-Limburgse grondgebied. Er blijkt een complexe samenhang te zijn. De kolenbekkens worden doorsneden door een aantal geologische breuken die het systeem extra ingewikkeld maken. Zijn voorstel is om effecten te monitoren middels waterpeilingsputten. Tijdens de kolenwinning zijn lokale bodemdalingen tot 10 meter gemeten. Ook nu worden nog duidelijke effecten gemeten. Deze worden veroorzaakt doordat lege mijngangen vollopen met grondwater en mijnwater. Toen er nog kolen gewonnen werden, zijn verschillende ondergrondse watervoerende lagen met elkaar in verbinding gebracht. Vervolgens werd het instromende water uit de mijngangen weggepompt. In de jaren ‘90 zijn alle pompactiviteiten gestopt waardoor de mijngangen zich langzaam weer opvulden met vrijkomend mijnwater. Dit zal uiteindelijk leiden tot een nieuw stabiel grondwaterpeil. Door de bodemdalingen kan dit nieuwe grondwaterpeil echter uiteindelijk tot vlak onder het huidige maaiveld uitkomen en zelfs lokaal moerasgebieden veroorzaken. Onderzoekers menen dat dit evenwicht pas over tientallen jaren wordt bereikt. Schade Middels mijngangen zijn de ondergrondse waterstijgingen in de steenkolengebieden in Aken, Zuid-Limburg en Belgische Kempen aan elkaar gekoppeld, de zogenoemde geohydrologische koppeling. Doordat de mijngangen langzaam vollopen met water en dit water niet wordt weggepompt zal de bovenliggende bodemlaag iets worden opgestuwd. Huidige satellietmetingen laten een stijging zien van circa 30 centimeter over de periode van 1970 tot heden. Schade is met name te verwachten in die gebieden waar lokaal - over korte afstand van elkaar - relatief grote verschillen in bodembeweging optreden, zoals waarschijnlijk het geval was in het winkelcentrum ’t Loon in Heerlen. Deze grote verschillen in bodembeweging zijn op de satellietbeelden zichtbaar gemaakt. De regio’s rondom Geleen, Stein en Urmond vertonen een significante grondstijging en zijn dus erg schadegevoelig. In de regio Kerkrade zijn veel historische mijnschachten die gezekerd moeten worden vanwege

6 |

Nederlanders laten jaarlijks half miljard euro liggen Nederlanders kunnen 590 miljoen euro per jaar besparen als alle ongeïsoleerde spouwmuren van woningen worden geïsoleerd. Dat blijkt uit onlangs gepubliceerde berekeningen van Natuur & Milieu.

instortingsgevaar. In Heerlen en Kerkrade zijn ook ondiepe kolenwinningen geweest waardoor de deklaag boven de lege holtes maar 100 meter is. Dit kan tot ernstige verzakkingen leiden als de deklaag kalkhoudend is en langzaam in het stijgende water oplost. Het opkomende mijnwater vermengt zich op verschillende locaties met het grondwater en tast de waterkwaliteit aan door verzilting. Verjaard In Nederland kunnen geen schadeclaims worden ingediend, omdat het recht op vergoeding voor mijnschade in Limburg verjaard is. In Nordrhein-Westfalen, het Akense kolengebied, hebben de mijnexploitanten eeuwige nazorgplicht. Bij in gebreke blijven wordt de claim overgenomen door de regering van de deelstaat. Hiervoor is een speciaal garantiefonds ingericht. n

,,Wie snel geld wil verdienen, isoleert vandaag nog zijn muren,” zegt Olof van der Gaag, directeur campagnes bij Natuur & Milieu. ,,Voor tussenwoningen kost spouwmuurisolatie 750 euro. Daarmee bespaar je ruim 200 euro per jaar op je gasrekening. Dat is na twintig jaar 5.000 euro, uitgaande van een stijging van de gasprijs met 2 procent. Wie vrijstaand woont, bespaart nog meer op de gasrekening.”

Foto’s: Wikipedia

Naast spouwmuurisolatie zijn er nog andere mogelijkheden voor een duurzame woning: dak- of vloerisolatie, dubbele beglazing, zonnepanelen. Al deze stappen kunnen leiden tot een zuiniger energielabel. Woningen met een groen energielabel (A en B) worden sneller verkocht, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek van TIAS. Verschillende onderzoeken laten bovendien waardestijgingen van de woning zien, variërend van 2 tot 10 procent. Als je woning van een D naar een A-label gaat, bespaar je drie keer: op de gasrekening, de verkoopprijs van je huis en de snelle verkoop van je huis. Nog een winstpunt: een zuinig label kan de hypotheek goedkoper maken. Er zijn hypotheekaanbieders die bij het afsluiten van een nieuwe hypotheek de rente verlagen naarmate je energielabel beter is. Natuur & Milieu heeft voor iedereen die zijn spouwmuren wil isoleren een leverancier geselecteerd en scherpe afspraken gemaakt over prijs, kwaliteit en service. Kijk voor meer informatie op www.slimwoner.nl. n

| 7

KORT NIEUWS

Afdelingen Dierenbescherming fuseren

Fijnstof zorgt voor ontstekingsreacties

De afdelingen en de landelijke vereniging van de Dierenbescherming zijn per 1 januari 2015 gefuseerd. Op 13 december werd het besluit genomen tijdens de algemene vergadering van de Dierenbescherming. De omvorming tot één organisatie maakt het voor de Dierenbescherming mogelijk sneller en slagvaardiger op te treden en de beschikbare middelen effectiever in te zetten. n

Wereldwijd staat fijnstof in de top tien van factoren die de gezondheid van de mens negatief beïnvloeden. Maaike Steenhof, die op 8 januari promoveerde aan de Universiteit Utrecht, onderzocht de gezondheidseffecten van fijnstof afkomstig van verschillende bronnen van luchtverontreiniging. Er zijn sterke aanwijzingen dat de schadelijke werking wordt veroorzaakt door een overschot aan zuurstofradicalen. Dit zijn schadelijke moleculen die ontstaan door een interactie tussen ingeademde deeltjes en zuurstof in de longen. Voor haar onderzoek verzamelde ze fijnstof op acht verschillende locaties in Nederland: in een ondergronds treinstation, nabij drie verkeerswegen voor auto’s en één voor vrachtschepen, bij een staalfabriek, bij een veehouderijbedrijf en in een stadstuin. Uit laboratoriumonderzoek bleek dat fijnstof zorgt voor ontstekingsreacties in het bloed en de luchtwegen van de vrijwilligers. De resultaten van haar onderzoek onderstrepen het belang van grenswaarden voor individuele fijnstofcomponenten in de Europese luchtkwaliteit regelgeving. n

Beperking wateroverlast in gemeente Venray De gemeente Venray wil de wateroverlast na hevige regenbuien beperken. Daarom gaat de gemeente ervoor zorgen dat er minder regenwater in het riool terechtkomt. Dit doet Venray door nieuwe grasveldjes lager aan te leggen dan de straten en door voorzieningen aan te brengen die regenwater opvangen zodat het kan wegzakken in de bodem. Inwoners kunnen ook hun steentje bijdragen. Zo is er subsidie beschikbaar voor wie zijn tuin ‘waterklaar’ maakt. Ook krijgen inwoners korting op de gemeentelijke rioolheffing als er al maatregelen zijn getroffen. Een deel van die heffing is bedoeld voor het via de riolering afvoeren van regenwater van het eigen perceel. Wanneer dat niet nodig is, hoeft dat deel van de heffing niet te worden betaald. Meer informatie vind je op de website www.waterklaar.nl. n

Planten hebben positieve invloed op gezondheid Planten in huis en op kantoor zijn niet alleen mooi, maar ook gezond. Resultaten van proeven met planten op scholen en kantoren leiden tot verbetering van prestaties en beter welbevinden in een gezondere omgeving. Planten filteren schadelijke stoffen uit de lucht en reguleren de luchtvochtigheid. Er zijn soorten die uitblinken in lucht zuiveren, zoals varens. Hoe effectiever planten als luchtzuiverende en prestatie- en creativiteit verhogende instrumenten zijn, hoe belangrijker mensen het zouden moeten vinden om die planten in huis te hebben, aldus de sierteeltsector. n

Crowdfundingsactie voor de BinBang Veel mensen willen wel afval scheiden, maar hebben soms redenen om dit toch niet te doen. Om deze mentale obstakels te overwinnen heeft Anja Cheriakova een slim en mooi alles-inéén afvalscheidingssysteem ontwikkeld. Afval scheiden via de BinBang is snel en eenvoudig. Een compressie-systeem voor plastic is ook in de maak. Om de BinBang in productie te kunnen nemen, is startkapitaal nodig. Hiervoor is in maart een crowdfundingcampagne gestart. Cheriakova wil zoveel mogelijk mensen mobiliseren in de strijd voor 95 procent grondstoffenscheiding. Meer informatie vind je op de website www.binbang.nl. n

8 |

Nieuwe website ‘Groen Boven Alles’ In januari is de vernieuwde website ‘Groen Boven Alles’ live gegaan. De website is een initiatief van VHG Vakgroep Dak- en Gevelbegroeners en biedt uitgebreide informatie over de voordelen van dak- en gevelgroen, actuele nieuwsberichten en aansprekende voorbeelden. Met de site wil VHG de meerwaarde van groene daken en gevels duidelijk maken aan beleidsmakers, architecten, woningcorporaties, scholen en geïnteresseerde particuliere woningeigenaren. Op de kaart van Nederland zijn alle stimuleringen in de vorm van subsidie of aantrekkelijke leenvoorwaarden weergegeven. Zie voor meer informatie de website www.groenbovenalles.nl. n

Asbestdaken vanaf 2024 verboden Vanaf 2024 zijn asbestdaken in Nederland verboden. Dit betekent dat eigenaren van gebouwen met asbesthoudende dakbedekking deze voor die tijd moeten verwijderen. De ministerraad heeft hiermee ingestemd, op voorstel van staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu.

Het verbod beperkt zich tot het asbesthoudend materiaal dat in contact staat met de buitenlucht, bijvoorbeeld in golfplaten en dakleien. Ruim driekwart van deze asbestdaken is te vinden in de agrarische sector. Asbest in gebouwen, zoals asbesthoudend dakbeschot of isolatiemateriaal dat onder de dakbedekking zit, wordt niet verboden.

Problemen met zwarte rat in Limburg Het probleem met zwarte ratten in Midden- en NoordLimburg is het afgelopen jaar weer toegenomen. Eerst waren er met name meldingen vanuit Midden- Limburg, vooral aan de westkant van de Maas, maar tegenwoordig komen ook steeds meer meldingen bij plaagdierenbestrijders binnen in Venray, Horst aan de Maas en Venlo. Deze gemeenten zijn in januari gestart met de bestrijding van de zwarte rat. Een afdoende verklaring voor de toename is er niet, al sluiten deskundigen niet uit dat de zachte winter een rol speelt. Nieuwe strengere regels voor het bestrijden van de rat zouden nog voor extra overlast kunnen zorgen. Er mag alleen onder strikte voorwaarden nog binnenshuis gif gebruikt worden. Eerst moet men aantonen dat alles is gedaan aan het treffen van preventieve maatregelen zoals weringsmaatregelen en alternatieve vangmethodes. Boeren zijn beducht voor zwarte ratten uit vrees voor het overbrengen van ziektes op vee. Ook voor de volksgezondheid kunnen ratten een risico vormen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu is een onderzoek gestart om gezondheidsrisico’s beter in kaart te brengen. n

Het verbod beschermt mens en milieu tegen de gezondheidsrisico’s die blootstelling aan asbest met zich mee kan brengen. Asbestdaken verweren in de buitenlucht waardoor asbestvezels kunnen vrijkomen. Het inademen daarvan kan schadelijk zijn voor de gezondheid van mensen. Eigenaren van asbestdaken zijn zelf verantwoordelijk voor het verwijderen van asbest. Er komt hiervoor komt per 1 januari 2016 een subsidieregeling. Hiervoor is minimaal 75 miljoen euro beschikbaar. Het verwijderen van asbest moet zorgvuldig gebeuren. Er geldt een plicht om gebouwen die zijn gebouwd voor 1994 te inventariseren op asbest, voorafgaand aan een verbouwing of sloop. n

| 9

INTERVIEW

Jack Vinders nieuwe columnist Limburgs Milieu Met ingang van 2015 gaat Jack Vinders een column schrijven voor Limburgs Milieu. Vinders is naast columnist, ook bekend als liedjesschrijver, cabaretier, acteur, presentator en zanger. Hij heeft hart voor natuur en is geboren en getogen Limburger.

Vinders is een telg uit een mijnwerkersfamilie, geboren in de Heilust, wijk in Kerkrade, tegenwoordig vooral bekend als krimpwijk. Als jongetje van zes wist hij al wat hij wilde worden als hij groot zou zijn. Zanger en schoolmeester. Beide doelen heeft hij bereikt, maar de lengte bleef steken op 1.60 meter. ,,Na mijn studie aan de Pedagogische Academie in Heerlen, begon ik in het speciaal onderwijs. Dat werk deed ik met plezier, maar ligt nu al vele jaren terug. Naast mijn schoolloopbaan stond ik graag op de planken, als zanger en acteur. Parttime werken was de oplossing, ik heb zelfs enkele jaren de toneelacademie bezocht in Maastricht. Na jaren gezongen te hebben in de Nederlandse Taal en na een kortdurende Duitstalige carrière, zing ik nu het Limburgs dialect. Rechtstreeks uit het hart!”, aldus Vinders. Van jongs af aan was hij geïnteresseerd in natuur en mens. ,,Ik had mijn eigen moestuintje in de tuin van oma, had huisdieren en was parttime vegetariër. Sinds eind jaren zestig ben ik betrokken bij allerlei organisaties die jeugd, mens en natuur een meer dan warm hart toedragen. Ook was ik altijd al politiek bevlogen, maar ik had toen geen tijd om er actief aan deel te nemen.” Zanger De meeste mensen kennen Vinders als zanger. Hij is al sinds 1999 als zanger

10 |

actief in Limburg, had diverse nummer 1 hits en is in de afgelopen jaren vaak bekroond tot zanger van het jaar. Het laatste album ‘7de van Vinders’ is uitgeroepen tot de beste Limburgse cd in 2014. Het lied ‘d’r Kloon’, met eigen tekst en muziek, staat al twee jaar op rij op nummer 1 in de Limbo Top 100 aller tijden. Hij heeft inmiddels zeven albums gemaakt, geeft concerten met onder meer het LSO in geheel Limburg en treedt geregeld op in de Limburgse theaters. Elk jaar in december geeft hij zijn kerstshows, met in 2014 meer dan 4.000 bezoekers. Inmiddels is hij ook politiek actief. ,,Na mijn werkzaamheden op school werd ik gemeenteraadslid in Kerkrade, waar ik nu begonnen ben aan de tweede raadsperiode”, zo vertelt Vinders. ,,Verder ben ik lid van de commissie Burgers en Samenleving. Alles wat te maken heeft met jeugd, cultuur en onderwijs heeft mijn belangstelling. Evenals natuur, milieu en dieren. Overgeleverd aan de 24-uurs economie, daarvoor moet helaas alles wijken. Behoud van waardevol goed, duurzaamheid is dan ook mijn drijfveer. Jarenlang schreef ik erover in columns voor het Limburgs Dagblad, maar door mijn raadslidmaatschap mocht ik in dat blad niet verder. Ik heb een eigen mening en dat was niet verenigbaar - vond men

Er is nog zoveel te doen, zoveel te bereiken, zoveel om voor te leven - met onafhankelijk columns schrijven. Maar nu ga ik dus schrijven voor de Milieufederatie. Een mooie uitdaging: stof genoeg!” Samen Welbevinden van mens en dier in een leefbare, warme wereld die vrede uitstraalt: het klinkt zo verheven, maar zou zo mooi kunnen zijn, aldus Vinders. ,,Er is nog zoveel te doen, zoveel te bereiken, zoveel om voor te leven. In een land waar meer mensen dan ooit in armoede leven, waar dieren met honderdduizenden opgesloten worden in stapelflats, dierenmishandeling elke dag voorkomt, diertransporten over duizenden kilometers plaatsvinden, milieuverontreiniging elke dag aan de orde is, daar is werk aan de winkel. Samen met mensen die nog geloven in een betere en leefbare wereld. Samen gaan we ervoor.” n

Vijfde windmolen voor windpark Neer Burgercoöperatie Zuidenwind gaat een nieuwe windmolen bouwen. Op 7 februari hebben de leden dit besloten. De Limburgse coöperatie doet dit samen met twee langer bestaande burgercoöperaties Meerwind en De Windvogel. ,,Wij willen een impuls geven aan duurzame energie en aan de lokale economie van Limburg”, zegt Siward Zomer, voorzitter van coöperatie Zuidenwind. De vijfde windmolen in Neer is de eerste Limburgse windmolen die volledig eigendom is van burgers. Zuidenwind bestaat uit een groep Limburgers die zelf energie willen opwekken en de handen ineen slaan voor meer duurzame energie in Limburg. Joost van der Stappen, actief lid van Zuidenwind legt uit dat iedereen kan investeren in de windmolen. ,,De windmolen is eigendom van iedereen die lid wordt van onze coöperatie. En het is behalve duurzaam, ook nog eens gezellig om dit samen voor elkaar te krijgen.” Ervaring Om de windmolen te kunnen bouwen maakt Zuidenwind gebruik van de kennis en ervaring van de coöperaties Meerwind en Windvogel. Zij hebben al meerdere ‘burger-windmolens’ gebouwd. De leden van de drie coöperaties worden gezamenlijk eigenaar van de molen en zorgen via leningen voor het investeringsbedrag. Van der Stappen: ,,We willen een windmolen die qua vormgeving het beste past in het windpark Neer. De masthoogte is circa 100 meter. Het maximale vermogen van de windmolen is 2,5 megawatt. Dit is ongeveer gelijk aan 10.000 zonnepanelen. De windmolen levert per jaar circa 4,5 miljoen kWh, dat is genoeg voor ongeveer 1.200 huishoudens.”

moet komen

in duurzame energie, is investeren in een schone toekomst. We zijn genoodzaakt om op korte termijn over te stappen van fossiele naar duurzame energie. Ook Limburg zal voor haar eigen energieproductie moeten zorgen. Zuidenwind wil met de opbrengsten van de windenergie nieuwe duurzame energieprojecten financieren en zo samen met andere energiecoöperaties heel Limburg voorzien van groene stroom.” De leden van de windcoöperaties beslissen samen wat er met de opbrengst van de windmolen gebeurt; die gaat deels naar de leden die investeren en deels naar nieuwe duurzame projecten in Limburg. Ieder jaar bepalen de leden samen de nieuwe rente over de leningen. Dit doen zij op de Algemene Ledenvergadering. Voorzitter Siward Zomer: ,,Uiteindelijk gaat het ons natuurlijk niet om de rente, maar om een vliegwiel te zijn voor een duurzame en coöperatieve economie in Limburg.” n

Foto: Monique Demarteau

Zinvol Friesland, Noord-Holland en Zeeland zijn van oudsher bekende locaties voor windmolens. Daar waait het harder en leveren de molens dus veel stroom op. Van der Stappen vindt het evenwel toch zinvol om ook in Limburg windmolens te bouwen. ,,Het waait genoeg op grote hoogte, en ook in ons buurland Duitsland staan twee windmolens vlakbij de grens. Investeren

Het bestuur van Zuidenwind staat voor de plek waar de nieuwe windmolen

| 11

Nieuwe regels rond veehouderij, natuur en ammoniak na invoering PAS Veeboeren vlakbij een waardevol natuurgebied mogen hun bedrijf niet uitbreiden, vanwege de uitstoot van stikstof. Maar dit gaat veranderen met de invoering van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Dit instrument moet de uitbreiding van veehouderijen weer mogelijk maken en tegelijkertijd de natuur verbeteren. Het programma is dus van belang voor alle (Limburgse) Natura 2000-gebieden. Monique Demarteau, Natuur en Milieufederatie Limburg

Het concept van de PAS lag tot 21 februari jongstleden ter inzage. Tevens werden tijdens de inzagetermijn in heel Nederland informatiebijeenkomsten gehouden. De Natuur en Milieufederatie Limburg (NMF Limburg) organiseerde een extra bijeenkomst voor haar achterban op 10 februari. De PAS is van groot belang voor de natuur en landbouw in onze provincie. De NMF Limburg heeft daarom zowel met de andere Natuur en Milieufederaties als met haar achterban het ontwerp goed bekeken en hierop zowel landelijk als provinciaal gereageerd.

Gebiedsanalyse In januari 2015 maakte staatssecretaris Dijksma het ontwerp Regeling Programmatische Aanpak Stikstof bekend. In deze regeling worden regels gesteld over onder meer de toedeling, reservering en registratie van ontwikkelingsruimte, de meldingsplicht voor projecten die onder de grenswaarde blijven en de referentiesituatie bij vergunningverlening. Verder is voor ieder Natura 2000-gebied een gebiedsanalyse gemaakt. Hierin zijn per gebied de herstelmaatregelen opgenomen die nodig zijn om de natuur te herstellen. n

Foto’s: Monique Demarteau

Stikstofuitstoot De PAS is bedoeld om de stikstofuitstoot te verminderen en tegelijkertijd ook economische ontwikkelingen mogelijk te maken. De stikstofproblematiek wordt niet alleen veroorzaakt door bronnen in de nabijheid van een Natura 2000-gebied, maar ook door bronnen buiten die gebieden. Al jaren is er in Natura 2000-gebieden een overschot aan stikstof (ammoniak

en stikstofoxiden). Dit is schadelijk voor de natuur. Het belemmert ook de vergunningverlening voor economische activiteiten. Veehouders die hun bedrijf vlakbij een Natura 2000-gebied hebben, kunnen niet uitbreiden door de uitstoot van stikstof die negatief uitpakt voor de natuur. Daarom heeft de rijksoverheid het initiatief genomen om deze stikstofproblemen aan te pakken.

12 |

Enkele reacties op de PAS Zienswijze Brabantse Milieufederatie De Brabantse Milieufederatie (BMF) vindt de uitwerking in het ontwerp-PAS onvoldoende om de situatie in Brabant op te lossen. BMF stelt in de zienswijze dertien maatregelen voor. Zo wil de organisatie onder meer een vermindering van de veestapel, ook wil de federatie dat nieuwe ontwikkelingen in bedrijven stiktofneutraal zijn. Als gevolg van de veehouderij is de hoeveelheid stikstof in de Brabantse bodem, water en lucht te groot en dat bedreigt natuur en milieu, zo stelt de BMF. In de zienswijze licht de organisatie de eigen visie toe aan de hand van 4 hoofdpunten. De daling van 2 procent waartoe de PAS zal leiden, is voor Noord-Brabant onvoldoende om duurzaam systeemherstel van de Natura 2000-gebieden te realiseren. Deposities onder 1 mol worden genegeerd in de PAS. Al deze kleine deposities samen zorgen samen voor een aanzienlijke aantasting van de natuur. Dieraantallen kunnen toenemen binnen emissie- en depositieplafond. Met de technieken die hiervoor nodig zijn en voor extra uitstoot zorgen, wordt het vrijwel onmogelijk om de stikstof te reduceren tot een aanvaardbaar niveau. Er is ook een verschil tussen berekeningen en metingen. Nu blijkt dat de ammoniakdepositie op verschillende Natura 2000-gebieden - waaronder de Peel - de afgelopen 10 jaar niet is afgenomen, terwijl dat volgens de berekeningen wel het geval zou zijn. Deze verschillen tussen metingen en berekeningen zullen met het PAS wellicht nog meer uiteen gaan lopen. n

Zienswijze Limburgse Land- en Tuinbouwbond De Limburgse Land- en Tuinbouwbond (LLTB) is van mening dat de overheid met de PAS stappen vooruit zet en dat er een goede aanzet wordt gegeven met een gedegen ecologische onderbouwing. Daarnaast zijn er wel aandachtspunten die mede door de leden zelf zijn ingebracht op drie informatiebijeenkomsten. Daaraan moet naar de mening van de LLTB aandacht besteed worden voordat de PAS goed kan functioneren. Bij die punten hoort bijvoorbeeld de wijze waarop de beschikbare ontwikkelruimte verdeeld gaat worden en de prioriteit die landbouw daarbij dient te krijgen. Belangrijk is ook dat ander beleid goed afgestemd wordt. Wanneer er voor Natura 2000 ontwikkelruimte is, mag dat volgens de LLTB niet gefrustreerd worden doordat bedrijven in de nabijheid van natuurgebieden toch op slot komen te zitten of doordat er geen goed beleid is voor buitenlandse gebieden waarop getoetst moet worden. Ook een pakket flankerende maatregelen (mét maatwerk) voor bedrijven die knel blijven zitten, vormt voor de LLTB een belangrijk punt. n

Zienswijze Natuur en Milieufederatie Limburg Het belangrijkste bezwaar van de Natuur en Milieufederatie Limburg tegen de PAS in de huidige vorm is dat onvoldoende de ambitie van het ‘Manifest evenwichtige veehouderij ontwikkeling Limburg’ wordt verwezenlijkt. Met dit manifest - dat is ondertekend door de provincie Limburg, de LLTB en de NMF Limburg op 19 juni 2013 - wordt beoogd dat in 2025 de Limburgse veehouderij een ‘lust voor de omgeving is’. Er staat onder meer: ‘De Limburgse veehouderij staat voor grote uitdagingen waarin een gezonde balans nodig is tussen ontwikkelruimte, economisch rendement, verbetering van dierenwelzijn, milieu, kwetsbare natuurgebieden, leefkwaliteit van het buitengebied en maatschappelijk draagvlak. Dit vraagt een gezamenlijke inzet van ondernemers, overheid en burgers om de doelen te kunnen realiseren.’ Van die ambitie komt weinig terecht in het ontwerp-PAS. Gemiddeld genomen is voor alle 22 stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden in Limburg in 2030 slechts een afname bereikt van 131 mol, oftewel 8 procent ten opzichte van 2014. Dit is minder dan het landelijk gemiddelde van 10 procent wat al geen significante reductie genoemd kan worden. Dit komt onder meer omdat de bijdrage vanuit het buitenland in de depositie in Limburg groter is dan landelijk gezien. In Limburg is er een stijging van gemiddeld 49 procent, landelijk ongeveer 30 procent. Dit maakt duidelijk hoe belangrijk het is om vooral in Limburg maatregelen te nemen. Conform de PAS-systematiek kan er door afname van de depositie sprake zijn van ontwikkelruimte. Maar vanuit ecologisch oogpunt is die ontwikkelingsruimte er niet of veel beperkter. De PAS spreekt verder van herstelmaatregelen om habitattypen robuuster te maken, anderzijds illustreren sommige van die maatregelen heel pregnant dat het ‘dweilen met de kraan open is’. Ook maakt de NMF Limburg zich zorgen over de mogelijk geringe effectiviteit dan wel averechtse werking van sommige herstelmaatregelen. Er is sprake van kennislacunes waar eerst nog (grondig) onderzoek nodig is alvorens effectieve herstelmaatregelen kunnen worden bepaald, zoals ook in de gebiedsanalyses wordt onderkend. De resultaten van lopende onderzoeken dienen eerst te worden afgewacht voordat er sprake kan zijn van uitgifte van ontwikkelruimte. n vervolg op pagina 14

| 13

Zienswijze Werkgroep Behoud de Peel Werkgroep Behoud de Peel (WBdP) vindt dat de aanpak in de PAS tekortschiet, omdat de reductie in de ammoniakuitstoot minder dan 10 procent bedraagt waarvan 56 procent weer wordt uitgegeven voor ontwikkeling van de veehouderij. Dit betekent dat de emissie slechts 4 procent vermindert. In de Peelgebieden wordt de depositie 13,5 procent lager, zo heeft de werkgroep becijfert. De depositie van stikstof blijft daarmee driemaal hoger dan de kritische waarde voor het gebied. Bovendien vraagt de werkgroep zich af of de gebruikte berekeningen kloppen. Volgens het Meetnet Ammoniak in Natuurgebieden is de ammoniakconcentratie boven de Peel tussen 2005 en 2012 niet gedaald, terwijl de depositie volgens de berekeningen wel gedaald zou zijn. De werkgroep wil op regionaal niveau een verbod op uitbreiding van de veestapel. De Werkgroep Behoud de Peel stelt verder dat de PAS niet uitgaat van reële aannames, omdat wordt verondersteld dat alle technieken voor 100 procent werken en de verdeling van de dieren over Nederland gelijk zal blijven. De kans bestaat dat de in de PAS voorspelde reductie regionaal niet bereikt wordt doordat de emissiearme stalsystemen niet gebruikt worden voor reductie maar om meer dieren te kunnen houden. De werkgroep is tevens kritisch over het feit dat toenames van directe depositie onder een

drempelwaarde van 1 mol met een melding kunnen worden afgedaan. ‘Toenames die minder zijn dan 0,05 mol worden bovendien vrijgesteld. Er wordt gesteld dat deze ‘kleine’ bijdragen geen significant effect hebben, maar dat is niet juist,’ aldus de werkgroep. Aan de PAS zijn herstelstrategieën gekoppeld. Die maatregelen betreffen extra beheer en verbetering van de hydrologie. De Werkgroep Behoud de Peel vindt de naam herstelstrategieën misleidend. De werkgroep is van mening dat de maatregelen bedoeld zijn om achteruitgang van de habitats te voorkomen, omdat met de PAS te weinig depositiereductie wordt bereikt. n

advertentie

U een kans… Zij een kans De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland. Sinds 1989 is ruim 4,4 miljard euro geschonken aan 92 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur. Met de bijdrage van de loterij kunnen De Natuur- en Milieufederaties zich in de 12 provincies voor natuur, milieu en landschap inzetten. Waardoor bijvoorbeeld zeldzame dagvlinders kunnen blijven bestaan.

Meedoen is eenvoudig,

21821 Adv_Nat&MilFed_210x143 AvS.indd 1

14 |

Foto: Lars Soerink/FN

bel 0900 300 1500 (€ 0,50 per gesprek) of ga naar www.postcodeloterij.nl Voor € 12,50 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

03-02-15 09:13

Duurzaam inkopen provincies en gemeenten nog een papieren tijger Overheden moeten vanaf 1 januari 2015 honderd procent duurzaam inkopen. Maar uit een nieuw rapport van groene ondernemersvereniging De Groene Zaak in samenwerking met De Natuur en Milieufederaties blijkt dat provincies en grote gemeenten dat nog lang niet in alle gevallen doen.

Bovendien blijken de criteria voor ‘duurzame’ producten vaak nietszeggend of verouderd en worden bij ruim veertig procent van de onderzochte overheidsorganisaties duurzame beloften in de praktijk niet of deels waargemaakt. Daarom moet het duurzaam inkoopbeleid tot 2020 radicaal anders, stelt De Groene Zaak. De Groene Zaak en De Natuur en Milieufederaties stelden 30 vragen over duurzaam inkopen aan 10 provincies en 10 grote steden, zoals Rotterdam, Den Haag en Utrecht. In Limburg voerde de Natuur en Milieufederatie Limburg het onderzoek uit.

Daarom doen de natuur en milieuorganisaties een oproep aan het kabinet om de regie in handen te nemen en een nieuw programma duurzaam inkopen te ontwikkelen voor de periode tot 2020. Doel is om te komen tot een ‘race to the top’ d.w.z. concurreren op duurzaamheid en kwaliteit (bijvoorbeeld met vaste prijsafspraken) i.p.v. een ‘race to the bottom’ op kosten. Volgens Marga

Hoek - directeur van De Groene Zaak - moet de Tweede Kamer nu stevig doorpakken. ,,Dit onderzoek is een wake up call. Ons eerdere advies uit 2011 heeft nog niet geleid tot een echte verbetering. Het kabinet wil groene economische groei. Dat kan alleen als de overheid de tientallen miljarden die het jaarlijks uitgeeft aan inkoop op een duurzame manier investeert.” n

Uit de enquête blijkt dat de gemeente Utrecht en de provincie NoordBrabant het vaakst duurzaam inkopen. Verder is opmerkelijk dat sommige diensten en producten nog nauwelijks duurzaam ingekocht worden. Dit geldt voor bijvoorbeeld energie, infrastructuur en financiële diensten. De provincie Limburg zit in de middenmoot. Vijf provincies scoren hoger, vier provincies lager. De Tweede Kamer voerde in februari overleg over de toekomst van duurzaam inkopen met minister Blok (BZK) en staatssecretaris Van Mansveld (IenM). De Groene Zaak heeft daarom samen met VNO-NCW, MKB Nederland, MVO Nederland, NEVI en Social Enterprise NL een een reactie verstuurd naar de Tweede Kamer. Hierin is op basis van signalen uit de verschillende achterbannen vastgesteld dat bij inkoopprocessen de prijs nog te vaak leidend is. Dit gaat ten koste van de kwaliteit en de duurzaamheid.

| 15

Foto: Fotobureau Kuit, Roermond

DE COLUMN VAN JACK

Jack Vinders uit Kerkrade is naast columnist, ook bekend als liedjesschrijver, cabaretier, acteur, presentator en zanger. Hij stamt uit een muzikale familie en stond als kind al op de planken. Zijn theatershows zijn steevast uitverkocht. In 2007 werd hij uitgeroepen tot beste zanger in Limburg. Van jongs af aan is hij geïnteresseerd in mens en natuur. In deze column geeft hij zijn ongezouten mening over (niet)alledaagse onderwerpen. Je mag altijd reageren op deze column: [email protected] of t.a.v. de redactie van dit tijdschrift.

Maanlandschap in Limburg Kraters worden geslagen in het Limburgs landschap rond en in Parkstad. Gigantische kanalen van leem gegraven, alles vernietigend. Er komt namelijk een weg. Niet zomaar een weg: een buitenring. Meestal aangeduid als Buitenring met hoofdletter. Deze ring wordt gerealiseerd en alles en iedereen wordt opgeofferd aan één van de grootste en duurste vergissingen tegen mens en natuur ooit. Toen de weerstand tegen dit gedrocht te groot werd, haalden enkele politici een truc uit: de weg werd op het allerlaatste moment gestopt in de Crisis- en herstelwet. Deze wet (maart 2010) is gericht op versnelling van infrastructurele projecten: grote bouwprojecten, projecten op gebied van duurzaamheid, energie, innovatie. De wet is bedoeld om een economische impuls te geven aan de bouwsector ten tijde van de kredietcrisis, om procedures te versnellen voor grote projecten en noodzakelijke waarborgen handhaaft voor zorgvuldige besluitvorming. De wet bevat een groot aantal wetswijzigingen, waarmee procedures worden ingekort en benodigde vergunningen worden teruggedrongen, alles conform Europa. Met andere woorden: alles door de strot duwen mag, bestuurders worden buitenspel gezet. Uit diverse onderzoeken blijkt dat besluitvorming van de weg gebaseerd is op aannames: bijvoorbeeld voor economische opleving van Parkstad is geen enkel bewijs. Er is geredeneerd naar het uiteindelijke doel toe: wensdenken. Vragen…. Werk voor wegenbouwers? Zeker! Zolang men aan de weg werkt, maar dan ligt er een totaal overbodige vierbaans autoweg die de natuur op rampzalige wijze doorklieft. Zijn er geen verkeersknelpunten in Parkstad? Zeker! Die lost men niet op met deze mammoetweg, want nieuwe knelpunten ontstaan. Door aanpassingen aan het bestaande wegennet, gedeeltelijk nieuw asfalt, zou alles efficiënter en goedkoper opgelost kunnen worden. Werd die weg niet alsmaar duurder? Zeker! In eerste instantie begroot op 150 miljoen euro, kost het allesvernietigende monster nu rond 450 miljoen, na realisatie ervan minstens een half miljard. Met dat geld zou je de economie een boost van jewelste kunnen geven in Parkstad. Maar er wordt toch natuur gecompenseerd? Hoe kun je natuur compenseren?

16 |

Door elders op weilanden bomen te planten? Een weiland is toch al natuur? Door bestaande gebieden op te kalefateren met paadjes, bankjes en wandelroutes? Boerenbedrog! Maar er is toch aandacht voor mens en dier? Ga bijvoorbeeld kijken wat bewoners van Gracht-Kerkrade voorgeschoteld krijgen. In hun tuin krijgen ze een vier meter hoge geluidswal, achter die wal een onverkoopbaar huis, immers gelegen aan de autostrada van de Provincie Limburg, met voorop de immer charmante Erik Koppe: de man die verdwaald en ontspoord is in zijn eigen (wegen)net. De man die door moet gaan… tegen beter weten in? Zijn TomTom is hees, riep te vaak: ‘Keer om! Keer om!’

‘Met dat geld zou je de economie een boost van jewelste kunnen geven in Parkstad’ Langs de Dentgenbacherweg in Kerkrade staan minimaal 1.000 bomen, geplant en bijgeplant, totdat er een mooie weg boven het dal van d’r Craneweijer ontstond. Alles is al gekapt! Door de Brunsummerheide razen door het groene licht gegeven door Raad van State op vier banen auto’s: rood licht voor overstekende beesten en beestjes. In en rond de druk bezochte attracties GaiaZoo, Mondo Verde, Snowworld, Continium, Rodaboulevard zie je nooit een file. Nooit. Maar de weg komt: al moeten nog (figuurlijk) koppen rollen. n

Jack Vinders

Index private gevers aan goede doelen

Bijna honderd goede doelen ontvangen dit jaar een schenking van de Postcode Loterij. Tijdens het jaarlijkse Goed Geld Gala in het DeLaMar Theater in Amsterdam, maakte de loterij bekend dat zij dit jaar een recordbedrag van ruim 312 miljoen euro doneert aan al deze goede doelen die werkzaam zijn op het gebied van mens en natuur in binnen- en buitenland. De Natuur en Milieufederaties ontvangen 2,25 miljoen euro.

Novamedia/Postcode Loterijen is de derde grootste private gever aan goede doelen ter wereld. Nummer 1 en 2 op de lijst zijn respectievelijk de Bill & Melinda Gates Foundation (VS) en de Wellcome Trust (Verenigd Koninkrijk).

Foto: Roy Beusker Fotografie

Dat blijkt uit een overzicht van de Londense zakenkrant City A.M. De index vergelijkt het totale bedrag dat private organisaties in 2013 gaven aan goede doelen. De Bill & Melinda Gates Foundation waren de gulste gevers met bijna 3 miljard euro. Novamedia/Postcode Loterijen doneerden 592 miljoen euro. In totaal hebben de miljoenen loterijdeelnemers al ruim 6,5 miljard euro bij elkaar gebracht voor goede doelen.

V.l.n.r.: Corinne Ellemeet (netwerkdirecteur van De Natuur en Milieufederaties), Sonja Sars (secretaris van De Natuur en Milieufederaties), Judith Lingeman (hoofd afdeling Goede Doelen van de Nationale Postcode Loterij) en Joris Hogenboom (voorzitter van De Natuur en Milieufederaties)

,,De Natuur en Milieufederaties zijn ontzettend blij met de bijdrage van de Postcode Loterij voor ons werk aan een mooi en duurzaam Nederland’, aldus voorzitter Joris Hogenboom van De Natuur en Milieufederaties. ,,Deelnemers van de loterij bedankt!”

Terre des Hommes krijgt dit jaar een extra schenking van ruim 3,8 miljoen euro. Hiermee kan de organisatie samen met nationale en internationale specialisten de strijd tegen webcamseks met kinderen op grote schaal voortzetten.

Extra schenkingen Er zijn dit jaar extra schenkingen voor onder meer Het Nederlandse Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen en Stichting Vluchteling voor noodhulp en het versterken van de positie van meisjes en vrouwen. De Congolese gynaecoloog en mensenrechtenactivist Dr. Denis Mukwege sprak tijdens het Goed Geld Gala. Hij ontving op het Goed Geld Gala een schenking van 1 miljoen euro voor zijn Panzi-ziekenhuis in de Democratische Republiek Congo. Dit bedrag wordt uitgekeerd via Stichting Vluchteling. Met deze bijdrage wordt de zorg voor slachtoffers van seksueel geweld verbeterd.

Noodhulp De Postcode Loterij maakt extra geld vrij voor noodhulp. Het Nederlandse Rode Kruis en Artsen zonder Grenzen krijgen ieder vijf miljoen euro voor het verbeteren van de omstandigheden voor vluchtelingen die van huis en haard verdreven zijn. Ook VluchtelingenWerk Nederland ontvangt een extra bijdrage van één miljoen euro om de vele extra vluchtelingen in Nederland de hulp te bieden die zij nodig hebben. Droomfonds Ook een aantal innovatieve Droomfondsprojecten kan dit jaar doorgang vinden. Zo ontvangt Sea

Deelnemers Bij bijna alle organisaties in de index komen hun giften aan goede doelen voort uit legaten, erfenissen en winsten uit het verleden van bedrijven en banken. Bij Novamedia komen alle afdrachten direct uit het jaar zelf, dankzij de deelnemers van de Goede Doelen Loterijen in Nederland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk. n

Shepherd van de Postcode Loterijen in Nederland, Zweden en Groot-Brittannië een bedrag van 8,3 miljoen euro voor hun strijd tegen illegale visserij en stroperij in de Zuidelijke Oceaan. Het Wereld Natuur Fonds, Natuurmonumenten, ARK en de Vogelbescherming Nederland krijgen een schenking van 13,5 miljoen euro voor het natuurherstel in en om het Haringvliet. De miljoenenschenkingen aan goede doelen zijn mogelijk gemaakt door de 2,5 miljoen deelnemers van de Postcode Loterij. Van ieder lot dat zij kopen gaat de helft naar goede doelen. De Postcode Loterij steunt in 2015 bijna 100 goede doelen. n

| 17

POSTCODE LOTERIJ

2,25 miljoen euro voor De Natuur en Milieufederaties

Agrarisch natuurbeheer moet effectiever Een vergoeding voor natuurbeheer alleen is niet voldoende. Om activiteiten op grote schaal uit te voeren, is vooral belangrijk dat boeren daartoe bereid zijn. Dat blijkt uit onderzoek van Anne Marike Lokhorst van Wageningen UR.

Graetheide niet langer reserve-industrieterrein Het Limburgse provinciebestuur heeft in december jongstleden een grote stap gezet in de richting van een groene Graetheide. Tot nu toe werd de Graetheide in de provinciale plannen altijd gereserveerd als bedrijventerrein. Dit is nu veranderd in ‘buitengebied c.q. heroverwegingsgebied bedrijventerreinen’ met de toevoeging dat het in de huidige vorm en omvang niet meer nodig is als industrieterrein.

Welke psychologische factoren bepalen waarom boeren zich voor het beheer willen inzetten? En hoe kun je boeren die nog weinig doen motiveren voor agrarisch natuurbeheer? Lokhorst deed er onderzoek naar. Volgens Lokhorst is het zinvol om agrariërs in de communicatie - zoals in toelichtingen op het Natuurbeheerplan - aan te spreken op hun eigen identiteit van bijvoorbeeld weidevogel- of natuurbeschermer. Het is namelijk deze identiteit die voedt en aanzet tot meer actie, meer dan alleen een subsidie. Ook publieke beloftes dragen bij aan actief beheer. Volgens Lokhorst verbetert het natuurbeheer door boeren die een belofte hebben gedaan. Dit is een simpele methode die kan bijdragen aan extra inzet en die agrarische collectieven kunnen toepassen bij het maken van beheerafspraken met hun leden. Beloning Ook resultaatbeloning kan effectief zijn. Een boer krijgt in dit geval de opdracht om bijvoorbeeld dertig kieviten te realiseren op zijn perceel. Wanneer dat is gelukt, volgt de beloning. Daarbij wordt niet voorgeschreven hoe dat moet, de boer is vrij in zijn beheeractiviteiten. Op die manier worden motivatie en kennis optimaal aangesproken. Agrariërs die lid zijn van Agrarische Natuurverenigingen worden daarbij beter gefaciliteerd en ook dat draagt bij aan meer natuurbeheer, zo blijkt uit het onderzoek. n

Een motie van GroenLinks in Provinciale Staten om definitief te beslissen dat Graetheide niet meer nodig is voor industrie, werd met 16 stemmen voor en 24 stemmen tegen verworpen. Tegen stemden VVD, CDA en PVV. Die partijen willen dat er eerst overleg plaatsvindt. Dat moet gebeuren in een werkgroep onder leiding van de gemeente Sittard-Geleen. Samen met projectbureau Arcadis is de gemeente al een jaar bezig om een plan van aanpak te maken, tot nog toe zonder resultaat. De provincie heeft toegezegd ervoor zorg te dragen dat de studie over een jaar klaar is. Dan blijkt dus definitief of de Graetheide nodig is voor industrie. POL 2014 Dat de Graetheide niet langer gereserveerd is voor industrie, staat in het Provinciaal Omgevingsplan, beter bekend als POL2014. Iedereen kon zijn mening geven over het voorstel van Gedeputeerde Staten. Het bij de Natuur en Milieufederatie Limburg aangesloten Graetheidecomité was verheugd over de plannen, DSM daarentegen fel tegen. Hierbij beroept het bedrijf zich op een intentieovereenkomst die in 2011 met Gedeputeerde Staten werd gesloten. Deze intentieovereenkomst is destijds bekritiseerd omdat ze in het geheim werd afgesloten. Provinciale Staten en de gemeente Sittard-Geleen werden niet gekend. De provincie erkende later dat ze fout had gehandeld. DSM is tevens tegen ‘bronsgroene natuur’ in het gebied omdat dit ten koste van de landbouw zou gaan. De Limburgse Landbouw en Tuinbouw Bond (LLTB) heeft hiertegen echter geen bezwaar gemaakt. n

18 |

‘Deze foto van een vossenwelp is in 2014 gemaakt bij een dassenburcht nabij Nationaal Park De Meinweg. Door middel van een observatiecamera werd mijn vermoeden bevestigd dat er ook een vossenfamilie in de dassenburcht was ingetrokken. Rond april/ mei zijn de vosjes ouder en nieuwsgierig genoeg om naast hun nachtelijke avonturen ook af en toe overdag buiten te komen spelen. Rekening houdende met de windrichting en het juiste tijdstip heb ik in totaal zo’n zes uur lang oncomfortabel op een helling onder een camouflagedoek gelegen, wachtende op dat ene moment dat de (in totaal drie) vosjes uit het hol naar buiten kwamen. Het is uiteindelijk bij deze ene ontmoeting gebleven. Op minder dan drie meter oog in oog met een wilde vos.’ n

| 19

DE FOTO VAN LUUK

Luuk Belgers (Vlodrop, 1986) is een allround natuurfotograaf met als werkgebied Midden-Limburg. Zijn interesse voor de natuurfotografie begon in 2009 met de aankoop van zijn eerste digitale spiegelreflexcamera. Sindsdien is fotograferen een passie en brengt hij zoveel mogelijk tijd met zijn camera in de natuur door. Luuk wil dat de kijker zich automatisch identificeert met het onderwerp op de foto. ‘De foto moet de kijker kunnen raken, alsof deze als het ware naast mij stond op het moment van de afdruk’.

Dubbel Duurzaam Sittard-Geleen kent een succesvolle start De Natuur en Milieufederatie Limburg is partner in het project Dubbel Duurzaam dat de gemeente Sittard-Geleen afgelopen najaar is opgestart in die gemeente. Samen met de Stichting Huiszorg wordt aan de woningeigenaren in Sittard-Geleen een zorg- en/of energiescan aangeboden. Met die scan, die wordt uitgevoerd door speciaal opgeleide Dubbel Duurzaam coaches, krijgt de woningeigenaar inzicht in maatregelen om de woning energiezuiniger en levensloopbestendiger te maken. Op die manier kan men langer zelfstandig blijven wonen en bovendien nog geld besparen. Lily van Onna, Natuur en Milieufederatie Limburg Afgelopen maanden is heel wat werk verzet. De Natuur en Milieufederatie heeft coaches, leden voor het e-team (het klusteam-red.) en planners geworven en opgeleid om het project in goede orde te laten verlopen. Dit zijn inwoners van Sittard-Geleen met een uitkering. Op deze manier kunnen ze werkervaring opdoen, wat het project nog duurzamer maakt. Scan De Dubbel Duurzaam coaches hebben ondertussen al heel wat scans uitgevoerd. Tijdens de woningmarkt van de Rabobank Westelijke Mijnstreek eind oktober hebben zich een vijftigtal inwoners aangemeld voor een energieen/of zorgscan. Inmiddels staat de teller al op bijna honderd aanvragen. Door een bijdrage van de Rabobank is de prijs van de energie- en/of zorgscan voor de eerste 500 deelnemers verlaagd naar 25 euro per scan. De prijs nà die eerste 500 deelnemers is 35 euro per scan. Gratis De eerste inwoners van Sittard-Geleen zijn bezocht door de Dubbel Duurzaam coaches. Tijdens dat bezoek is nauwkeurig in kaart gebracht wat de mogelijkheden zijn om energie te besparen of om langer zelfstandiger te wonen. Kleine maatregelen - zoals tochtstrips of drempelverhogers kunnen in dit project met 10 procent korting worden ingekocht bij de Gamma Geleen Gardenz. Deze maatregelen worden door de leden van het e-team gratis afgeleverd en aangebracht wanneer de deelnemer

20 |

dat wenst. Vooral het gratis aanbrengen van de materialen maakt het project voor de burger nog aantrekkelijker. Niet iedereen heeft de tijd, of is handig genoeg, om bijvoorbeeld een douchebeugel of radiatorfolie aan te brengen. Offertes Na het bezoek werkt de Dubbel Duurzaam coach zijn bevindingen uit in een helder adviesrapport dat de deelnemer per post ontvangt. De administratieve handelingen worden uitgevoerd door het secretariaat van

de Natuur en Milieufederatie Limburg. De Dubbel Duurzaam coach heeft tijdens zijn bezoek ook de mogelijkheden besproken om grotere maatregelen, zoals het verbouwen van de badkamer of het plaatsen van zonnepanelen, te laten uitvoeren. Daarvoor kunnen, via Dubbel Duurzaam, offertes worden aangevraagd. Dit gedeelte wordt verzorgd door de Stichting Huiszorg. Zij zorgen voor offertes van geselecteerde bedrijven. Daarvoor betaalt de deelnemer een bedrag van 65 euro. Gaat de aanvrager akkoord

Wethouder Ruud Guyt geeft informatie over Dubbel Duurzaam tijdens de informatiebijeenkomst

Buitenring Parkstad mag worden aangelegd De Raad van State heeft op 11 maart besloten dat de Buitenring Parkstad mag worden aangelegd. De Natuur en Milieufederatie Limburg (NMF Limburg) en Natuurmonumenten betreuren deze uitspraak zeer.

De enthousiaste leden van het e-team die de kleine klussen gratis uitvoeren

Lening De grotere maatregelen kunnen desgewenst ook gefinancierd worden. De gemeente Sittard-Geleen stelt hiervoor 1 miljoen euro beschikbaar via een Duurzaamheidslening van het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. Voorwaarde daarvoor is wel dat het gehele Dubbel Duurzaam traject is doorlopen. n

Foto’s: Lily van Onna

Beide organisaties blijven van mening dat de Buitenring schade zal toebrengen aan de door Europa beschermde natuurgebieden Brunssummerheide en Geleenbeekdal. Door meer autoverkeer zal de stikstofdepositie op de kwetsbare natuur in deze gebieden toenemen met alle gevolgen vandien. Het Geleenbeekdal en de Brunssummerheide zijn niet zomaar natuurgebieden; het zijn Natura 2000-gebieden die volgens de Europese Unie de strengste bescherming genieten. NMF Limburg en Natuurmonumenten vinden het jammer dat de Raad van State van mening is dat zij de negatieve gevolgen voor de natuur niet hard hebben kunnen maken. Bart Cobben, beleidsmedewerker bij de NMF Limburg, wijt dit met name aan het ongelijke speelveld. ,,Als kleine organisatie of particulier heb je niet de financiën en mogelijkheden om de talloze rapporten van de deskundigen die zijn ingehuurd door de provincie voldoende te weerleggen. Het zet organisaties als de onze op voorhand op achterstand.” Extra asfalt is volgens de organisaties op lange termijn niet nodig, zeker niet in een krimpregio als Parkstad. Om de verkeersproblemen in de Parkstadregio aan te pakken - met aanzienlijk minder schade aan natuur en milieu en stukken goedkoper - hebben de twee natuur- en milieuorganisaties een paar jaar geleden een alternatief voor de Buitenring gepresenteerd: ‘Parkstad Bereikbaar, Leefbaar en Groen’. Dit alternatief heeft van de provincie nooit een serieuze kans gekregen. Het verzet van de natuur- en milieuorganisaties is gelukkig niet helemaal voor niets geweest, aldus Cobben. ,,In eerste instantie zijn we door de Raad van State in het gelijk gesteld. Als gevolg daarvan heeft de Provincie Limburg de plannen moeten aanpassen en werd de provincie gedwongen om extra maatregelen te nemen en nader onderzoek te doen. Hierdoor wordt nu aanzienlijk meer gedaan aan herstel van natuur en landschap.” Frank Baselmans van Natuurmonumenten vindt het goed dat de Raad van State eindelijk uitspraak heeft gedaan. ,,Er is nu duidelijkheid voor alle partijen. Alleen jammer dat natuur en leefomgeving de dupe zijn geworden.” Het provinciale inpassingsplan dat de aanleg van de Buitenring mogelijk maakt, is bijna volledig in stand gelaten. Tegen het inpassingsplan waren achttien bezwaarmakers in beroep gekomen, waaronder de NMF Limburg, Natuurmonumenten en de Stichting Stop Buitenring. Tegen de uitspraak is geen hoger beroep meer mogelijk. n

in Buchten

| 21

Foto: Roy Renneberg

met een van de offertes, dan ontvangt de deelnemer 30 euro retour.

Ton Lenders onderscheiden met Rector Cremerspenning Op de jaarlijkse Genootschapsdag in februari jongstleden heeft het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg (NHGL) de Rector Cremerspenning uitgereikt aan Ton Lenders. Deze erepenning is door het bestuur van het Natuurhistorisch Genootschap in het leven geroepen als bijzondere onderscheiding voor personen die zich buitengewoon verdienstelijk hebben gemaakt voor de bescherming van de natuur in de provincie Limburg. Olaf op den Kamp, Natuurhistorisch Genootschap in Limburg

De onderscheiding is genoemd naar een van de oprichters van het Genootschap. De penning is enerzijds een blijvende herinnering aan Rector Cremers, maar bovenal een blijk van waardering voor diegenen die zich in de geest van de rector en in overeenstemming met de doelstellingen van het Natuurhistorisch Genootschap op bijzondere wijze hebben ingezet.

Foto: Olaf Op den Kamp

Lenders is een bekend persoon binnen het Genootschap en altijd bezig met natuuronderzoek en -bescherming. Hij was twaalf jaar voorzitter en daarmee na Rector Cremers de langst zittende voorzitter. Hij nam het initiatief voor

het herstel van poelen in Limburg en doet al decennia lang onderzoek naar adders. Ook is hij een actief lid van de vissenwerkgroep van het NHGL, richtte hij de herpetologische studiegroep van het Genootschap op en was hij daarmee tevens een van de grondleggers van RAVON. Verder schreef hij vele artikelen en columns voor het Natuurhistorisch Maandblad en heeft zo een onuitwisbaar stempel op het Natuurhistorisch Genootschap gedrukt. Lenders is daarnaast actief als projectleider van de Natuurkwaliteitsimpuls voor Nationaal Park De Meinweg en organiseert daar onderzoeken naar flora- en faunagroepen, uitgevoerd door tientallen onderzoekers. n

Genootschapsvoorzitter Harry Tolkamp (links) overhandigt de Rector Cremerspenning aan Ton Lenders (rechts)

22 |

Er zijn onverwachte ontwikkelingen rond de IJzeren Rijn - het historische tracé tussen Antwerpen en het Duitse Roergebied, dwars door Weert, Roermond, Herkenbosch en Vlodrop. Ben Weyts, Vlaams minister voor Mobiliteit, spreekt van een doorbraak in België. Volgens hem hebben alle betrokken partijen zich akkoord verklaard om geld te steken in een grootschalige studie naar de drie alternatieven die momenteel op tafel liggen. ‘De studie is aangemeld bij de Europese Commissie’, aldus minister Weyts die van mening is dat het nu menens gaat worden. Vlaanderen wil al jaren dat de route wordt heropend, maar dat is duur en Nederland trekt er niet hard aan. Wethouder Raja Fick-Moussaoui van de gemeente Roermond heeft staatssecretaris Mansveld schriftelijk om opheldering gevraagd over de zogenoemde ‘doorbraak’ rond de IJzeren Rijn. De wethouder schrijft de brief namens het Samenwerkingsverband lJzeren Rijn dat zich tegen de heropening van de spoorlijn verzet. ‘Geen goederentreinen door onze woonwijken en natuurgebieden’, aldus het Samenwerkingsverband dat bestaat uit: de gemeenten Cranendonck, Weert, Leudal, Roermond en Roerdalen, de Provincie Limburg, Staatsbosbeheer en de Natuur en Milieufederatie Limburg. Het Samenwerkingsverband erkent dat een goede spoorwegverbinding tussen Antwerpen en Duisburg belangrijk is maar dat de modernisering van de 200 jaar oude spoorweg geen goede oplossing is; de IJzeren Rijn ligt niet op een goede plek, bezorgt overlast aan omwonenden, verstoort de natuur en kan simpelweg niet voldoen aan de toekomstige vraag naar transportmogelijkheden. Een reactivering van de lijn zal met name in de aan de IJzeren Rijn grensende gemeenten voor veel overlast zorgen en is daarom voor die gemeenten onbespreekbaar.

Activiteiten 2015 Natuur en milieu zijn volop in beweging. Onderstaand vind je een overzicht van activiteiten en evenementen die de NMF Limburg in 2015 organiseert. Voor meer informatie over deze activiteiten, kun je ons op Twitter of Facebook volgen.

Juli 12-7 Big Jump Op zondag 12 juli springen in heel Europa duizenden mensen in het water voor schone rivieren, beken en meren. De NMF Limburg organiseert de Big Jump in onze provincie.

September 19-9 Achterbandag De NMF Limburg organiseert jaarlijks een leerzame en interessante bijeenkomst voor de aangesloten groepen.

Oktober 14-10 Nacht van de Nacht Tijdens de Nacht van de Nacht worden op honderden plaatsen in Nederland activiteiten georganiseerd die de schoonheid van echte duisternis benadrukken. De Nacht van de Nacht is een jaarlijks terugkerend evenement en wordt georganiseerd door De Natuur en Milieufederaties.

Geen voorstander De claim van de Vlaamse minister Weyts dat er een doorbraak is het IJzeren Rijndossier, heeft ook gedeputeerde Patrick van der Broeck onaangenaam verrast. De provincie Limburg is geen voorstander van reactivering. Van der Broeck gaf bij een radio-interview aan niet op de hoogte te zijn van Nederlandse steun aan de studie, waarvoor Europese subsidie zal worden aangevraagd. Tevens wil hij onderzoeken waarom de provincie Limburg niet gekend is in de samenwerking tussen genoemde landen. Hij gaf toe dat hij een heropening van de IJzeren Rijn absoluut niet ziet zitten. ,,De spoorlijn loopt niet alleen door een natuurgebied in Midden-Limburg, maar ook door stedelijk gebied.” Volgens Van der Broeck is heringebruikname van het tracé bovendien erg duur. ,,Ik heb nog nergens in begrotingen van genoemde landen geld gereserveerd gezien voor de reactivering.” n

| 23

AGENDA

Onverwachte ontwikkelingen in dossier IJzeren Rijn

Nationaal Landschap Zuid-Limburg krijgt impuls

Minder sulfaat in grond- en oppervlaktewater

De provincie Limburg trekt 1,4 miljoen euro extra uit voor het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Het geld wordt ingezet voor de aanleg van zo’n 50 hectare aan nieuwe landschapselementen zoals boomgaarden, heggen, graften, holle wegen en poelen. Daarnaast worden dit jaar nog minstens twintig cultuurhistorische elementen opgeknapt.

De sulfaatconcentraties in water uit wortelzones en in slootwater lijken de afgelopen 10 tot 20 jaar in bijna alle regio’s te zijn afgenomen. Deze afname geldt zowel voor natuur- als landbouwgebieden. Ook zit er minder sulfaat in het ondiepe grondwater en in de regionale oppervlaktewateren. In het diepere grondwater zijn de sulfaatconcentraties echter gelijk gebleven (klei- en veengronden) of zelfs toegenomen (zandgronden). Dit blijkt uit een overzicht van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Het RIVM heeft een overzicht gemaakt op verzoek van de Commissie Deskundigen Meststoffenwet, die een advies voorbereidt over het gebruik van zwavelhoudende meststoffen. Het gebruik van zwavelhoudende meststoffen is een actueel vraagstuk omdat zwavel een belangrijke voedingsstof voor planten is en de afgelopen jaren de depositie van zwavel gedaald is dankzij milieumaatregelen bij industrie en energiebedrijven.

Streekfonds Overleg met boeren, burgers, ondernemers en lokale vrijwilligersgroepen is een integraal onderdeel van het plan. Boeren krijgen een betere, langjarige vergoeding voor landschapsaanleg en -beheer. Door het creëren van een Streekfonds wordt het voor boeren en burgers makkelijker om te investeren in het landschap op eigen grondgebied. Ook wordt grensoverschrijdende samenwerking met België en Duitsland gezocht. De kosten voor de uitvoering van het plan van aanpak in 2015 worden geraamd op 2,8 miljoen euro; de helft is afkomstig uit lopende afspraken en projecten die door gemeenten worden uitgevoerd. De resterende 1,4 miljoen komen uit de provinciale begroting voor Natuur en Landschap. n

24 |

Foto: Frank Vermeij

De provincies zijn sinds 2010 verantwoordelijk voor de inrichting en het onderhoud van de nationale landschappen. In 2013 is een plan van aanpak opgesteld om het Nationaal Landschap Zuid-Limburg te verfraaien en te verbeteren. In dat plan wordt behalve de aanleg van landschapselementen ook voorzien in het verbinden van natuurgebieden en beekdalen, verdere vergroening en investeringen in projecten die de regio aantrekkelijk maken voor inwoners en toeristen.

Zwavel komt in grond- en oppervlaktewater meestal voor als sulfaat. In het westen en noorden van Nederland is de sulfaatconcentratie van nature op veel locaties hoger dan de geldende milieukwaliteitsnormen; zo’n 40 procent van de meetlocaties scoort hoger dan de normen toelaten. In het oosten en zuiden van Nederland zijn de concentraties doorgaans lager dan de normen. Meer informatie vind je op de website www.rivm.nl. n

Eneco groenste energiereus, Nuon en Essent hekkensluiters Van de grote energiemaatschappijen is Eneco de meest duurzame stroomleverancier. Nuon en Essent scoren beiden een dikke onvoldoende. Dit blijkt een onderzoek van Consumentenbond, Greenpeace, Hivos en Natuur & Milieu. De absolute koplopers die een tien scoren op duurzaamheid zijn vier kleine energiebedrijven: Windunie, Raedthuys, Huismerk Energie en Qurrent. In totaal zijn 32 stroomleveranciers onderzocht op stroomopwekking, productie, levering en inkoop van stroom. Op basis daarvan is een rangschikking gemaakt. Van de grote energiemaatschappijen scoort Eneco het best. Hekkensluiters zijn Nuon en Essent. Juist deze grote maatschappijen hebben de meeste impact op het milieu en het klimaat. Gezamenlijk hebben zij een marktaandeel van 85 procent in Nederland. Als deze bedrijven tot de duurzame koplopers willen behoren, moeten ze meer energie gaan leveren van duurzame energiebronnen zoals zon, wind en biomassa. Ook energie uit gascentrales wordt als voldoende duurzaam beoordeeld. Het onderzoek

geeft Nederlandse consumenten en bedrijven duidelijkheid over de duurzaamheid van (groene) stroom

van energieleveranciers. Zij kunnen hierdoor een weloverwogen keuze maken. n

Studenten Open Universiteit doen onderzoek naar Urban Mining Studenten van de Open Universiteit Heerlen gaan voor de Natuur en Milieufederatie Limburg onderzoek doen naar de mogelijkheden voor Urban Mining in Limburg. Urban Mining is het winnen van (kostbare) grondstoffen uit oude materialen die in stortplaatsen gelegen zijn.

Urban Mining wordt momenteel vooral uitgevoerd door commerciële organisaties die het als winstgevend zien. NMF Limburg heeft als belangenorganisatie op het gebied van natuur en milieu een minder commercieel doel voor ogen. De Natuur en Milieufederatie wil middels Urban Mining natuurontwikkeling in Limburg realiseren, met name in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De bedoeling van het project Groen voor afval is die stortplaatsen te saneren

die binnen de zilvergroene EHS liggen. De studenten doen daarom met name onderzoek naar de diverse stortplaatsen binnen de EHS in Limburg. Welke materialen/grondstoffen kunnen hier gevonden worden? Het einddoel is een inventarisatie van de meest kansrijke stortplaatsen binnen de EHS voor wat betreft het winnen van (kostbare) grondstoffen en een (reële) inschatting van de kosten en de opbrengsten voor de stortplaatsen op deze lijst. Met de eventuele winst kan natuurontwikkeling gerealiseerd worden. n

| 25

Opknapbeurt voor natuur en landbouw bij Bergense Maas Het Heukelomsebeekdal krijgt een metamorfose. Tussen de Maas en de Rijksweg zijn gronden herverkaveld zodat nieuwe natuur en goede landbouwgronden kunnen ontstaan. De werkzaamheden maken deel uit van het programma Maaswerken. Het programma Maaswerken – met als doel hoogwaterbescherming en het beter bevaarbaar maken van de Maas startte tien jaar geleden. Over een lengte van 222 kilometer wordt gewerkt aan een veilige en natuurlijke Maas. Het werk bestaat uit 52 deelprojecten. Voor het dal van de Heukelomsebeek betekent het concreet dat de laag gelegen landbouwgronden in het beekdal natter worden. Hierdoor zijn ze niet meer geschikt als landbouwgrond. Door de betrokken partijen is een plan ontworpen waarbij agrariërs deze laag gelegen gronden vrijwillig kunnen inruilen tegen hoger gelegen landbouwgronden. Zo kan op de lage gronden natuur ontstaan. Deze natuur maakt deel uit van de goudgroene natuur (POL 2014) en is een belangrijke aanvulling op de reeds bestaande natuur in de overwegend droge Maasduinen. Deze regio trekt -

mede door een verbeterde recreatieve infrastructuur - steeds meer recreanten en toeristen aan. Naast de realisatie van ruim 300 hectare nieuwe natuur wordt ook voorzien in natuurvriendelijke oevers langs de Maas. De Heukelomse en

de Aijense beek worden heringericht vanwege hun ecologische functie. Daarnaast is rekening gehouden met een toekomstgerichte grondgebonden landbouw. Eind 2015 wordt het gebied opgeleverd. Gedeputeerde Patrick van der Broeck gaf op 27 februari het startsein voor de werkzaamheden. n

Wecycle en Repair Cafés gaan samenwerken Elektrische apparaten die niet meer te repareren zijn, moeten niet worden weggegooid maar worden ingeleverd voor recycling. Dat is de boodschap die recyclestichting Wecycle en Stichting Repair Café voortaan actief uitdragen naar de bezoekers van Repair Cafés in Nederland. Jaarlijks gaan miljoenen kilo’s aan kleine afgedankte elektrische apparaten verloren voor recycling, omdat ze verdwijnen in de vuilnisbak. Wecycle en Stichting Repair Café willen dit tegengaan. In de circa 260 Nederlandse Repair Cafés krijgen bezoekers voortaan informatie over het verantwoord inleveren van afgedankte elektrische apparaten bij hun gemeente of bij een winkel met een Wecycle-inleverbak. Martine Postma (directeur van Stichting Repair Café) ziet de samenwerking met Wecycle als een extra service. ,,Gemiddeld 70 procent van de reparaties in Repair Cafés is succesvol, 30 procent niet. In zulke gevallen is het goed om bezoekers actief te wijzen op nut en noodzaak van verantwoorde recycling.” Kleine elektrische apparaten laat Wecycle voor 80 procent recyclen. Hierdoor blijven grondstoffen behouden. Schadelijke stoffen worden verantwoord verwijderd. n

26 |

Problemen Tihange groter dan gedacht Het probleem met scheurtjes in de kernreactoren Doel 3 en Tihange 2 is ernstiger dan aanvankelijk gedacht werd. Dat heeft het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) in België na een nieuw onderzoek bevestigd. Het agentschap raadt overheden in de hele wereld aan alle kerncentrales te onderzoeken, want het probleem kan overal opduiken. Doel 3 en Tihange 2 liggen momenteel stil. Ten vroegste in de zomer zullen ze weer stroom kunnen produceren. Maar dan moet eerst het probleem van de scheurtjes verholpen worden, en dat blijkt nu groter dan gedacht. Beide reactoren hebben de helft meer scheurtjes: in Doel 3 zijn er geen 8.000 maar 13.000; in Tihange 2 zijn geen 2.000 maar 3.000 scheurtjes. Er is zelfs een risico dat de scheurtjes nog zullen groeien, aldus kernenergiespecialist Digby MacDonald van de universiteit van Berkeley. ,,De kernreactoren zitten immers vol water, dat voor twee derde uit waterstof bestaat. Door de waterstofatomen bouwt de waterstofdruk zich op. Het staal zwelt vervolgens op en de scheurtjes groeien. Door die extra druk kan een breuk ontstaan in een kernreactorvat en kan koelwater verloren gaan,” aldus MacDonald in het Belgische weekblad Knack. België houdt de kerncentrale bij Doel (vlak over de grens bij Antwerpen) en de kerncentrale bij Tihange (vlakbij Maastricht) tien jaar langer open. Dat heeft de Belgische regering in 2014 besloten. De levensduurverlenging zou nodig zijn om er zeker van te zijn dat België niet zonder elektriciteit komt te zitten. Beide kerncentrales zouden na veertig jaar trouwe dienst in 2015 gesloten worden, maar blijven nu dus maximaal tien jaar langer draaien. Het jaartal 2025 is nu de uiterste datum. Dat is het jaar dat België stopt met kernenergie. n

Lekker naar de Boer in juni In het weekend van 20 en 21 juni stellen biologische boeren en tuinders hun erf open voor publiek. Tijdens dit Lekker naar de Boer weekend kun je op bezoek bij de biologische boer bij jou in de buurt en kun je zelf ervaren hoe het werkt op een biologische boerderij. De boer en boerin vertellen alles over hun bedrijf en je kunt meegenieten van tevreden koeien, modderige biggen en volle akkers met gezonde groenten.

Tijdens het Lekker naar de Boer weekend is er van alles te doen: er zijn rondleidingen, boerenmarkten, workshops en proeverijen. Daarnaast kun je kalfjes knuffelen, fruit plukken, wijn proeven of boter schudden. Voor de kinderen zijn er speurtochten en knutselmiddagen. Er doen ruim 150 boerderijen mee. Je vindt ze allemaal op www.lekkernaardeboer.nl/ zoekeenboerderij. Er komen nog elke dag boeren bij, dus hou de website goed in de gaten. Op de website vind je ook meer dan 25 prachtige fietsroutes langs diverse biologische boerderijen. En je vindt er blogs en agendaberichten over andere activiteiten bij de biologische boer. n

| 27

Nieuwe boot voor Groene Brigade

Eind februari heeft de Groene Brigade een nieuwe boot in gebruik genomen. Met behulp van deze nieuwe, snelle boot kan de Groene Brigade beter optreden tegen bijvoorbeeld gevallen van visstroperij. Er kan nu het hele jaar door worden gesurveilleerd, dus ook onder slechtere weersomstandigheden en buiten het watersportseizoen. De aanschaf van deze (tweede) boot is een grote aanwinst voor de handhavers van de Provincie Limburg.

De Groene Brigade werkt in samenwerkingsverbanden met externe partners en bevordert de leefbaarheid en veiligheid op en aan het water door gezamenlijk handhavend op te treden. Buitengebied De brigade ziet vooral toe op de kwaliteit en leefbaarheid in het buitengebied. De pakkans in het buitengebied bij overtredingen is groter omdat de Groene Brigade dag en nacht actief is. De aandachtspunten richten zich onder andere op afvaldumping, flora en faunawet, stroperij en visserijwet -en regelgeving. n

28 |

Vogelbescherming wil grotere betrokkenheid Met veel vogelsoorten in Nederland gaat het niet goed. De overheid blijft verantwoordelijk voor het behoud en herstel van biodiversiteit, maar heeft de afgelopen decennia aangetoond onvoldoende resultaat te boeken. Daarom wil Vogelbescherming Nederland de komende vijf jaar zoveel mogelijk mensen, bedrijven en instellingen bij die bescherming betrekken. Verbinden van mensen, instellingen en bedrijven bij het beschermen van vogels en natuur staat daarbij centraal. Enkele voorbeelden van de actieve samenleving voor vogels en natuur die de Vogelbescherming nastreeft zijn: • Boeren, zuivelketen en consumenten zorgen voor een betere bescherming van weidevogels; • Bouwbedrijven en gemeenten zorgen voor vogelvriendelijke buurten en gebouwen. Een groeiend aantal mensen maakt de tuin vogelvriendelijk; • Recreanten in Wad en Delta worden betrokken bij de bescherming van vogels; • Golfverenigingen maken hun banen vogelvriendelijk. Onderzoek Verder wil de Vogelbescherming trends in vogelpopulaties en oorzaken van achteruitgang van bepaalde soorten onderzoeken. Hierbij stelt de vereniging een aantal duidelijke prioriteiten. • We gaan voor goed beschermde natuur van de Wadden tot en met de Delta; • Vogels vliegen over grenzen. Wij beschermen internationaal en wereldwijd met daarbij de focus op de bescherming van natuurgebieden langs de trekvogelroute van ‘onze’ vogels; • Wij zetten in op rijke en gezonde weidevogelgebieden; • Natuurvriendelijke steden bieden voldoende plekken voor vogels én zorgen voor fijnere en gezondere steden voor mensen. n

Inwoners platteland willen duurzame veehouderij Inwoners van Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en Overijssel willen dat de overheid via nieuwe regels veehouders dwingt duurzamer te produceren. Uit een opiniepeiling van TNS NIPO in opdracht van Milieudefensie onder ruim 3.000 plattelandsbewoners blijkt verder dat de meest genoemde bezwaren tegen de veehouderij verspreiding van ziektes en antibioticaresistentie zijn. Burgers maken zich zorgen over hun gezondheid. Circa veertig procent van de ondervraagden ziet de veehouderij als een negatief verschijnsel. De provincies Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en Overijssel hebben in totaal circa driekwart van de Nederlandse veestapel in huis. Samen hebben ze: 73 miljoen kippen, 11 miljoen varkens en 2,4 miljoen koeien. De veehouderij heeft in deze vier provincies door de mega-omvang een grote impact op het milieu en veroorzaakt overlast voor omwonenden. Naast zorgen over het uitbreken van ziektes en antibioticaresistentie worden stank en dierenwelzijn vaak genoemd. Zo’n 66 procent van de mensen vindt daarnaast de aantasting van het milieu door de veehouderij een probleem.

de overheid om duurzaamheid te stimuleren. In plaats van de veestapel steeds verder te laten groeien, moet de overheid sturen op een kleinere en gezonde veehouderij, waar boeren een eerlijke prijs krijgen voor hun product.” n

Hugo Hooijer, woordvoerder Voedsel bij Milieudefensie, vindt het logisch dat de bevolking op het platteland een duurzamere veehouderij wil. ,,Zij kampen al jaren met de problemen die de veehouderij met zich meebrengt en maken zich zorgen. Ieder jaar worden meer mensen ziek door resistente bacteriën, Q-koorts eist ook nog steeds slachtoffers. Alleen door een kleinere veestapel kan de leefbaarheid van het platteland worden verbeterd. De meerderheid van de plattelandsbewoners wil actie van

Acht miljoen dode dieren in België door verkeer Op de Belgische wegen zijn in 2014 minstens acht miljoen dieren aangereden. Het gaat om circa 21.000 dieren per dag. Dat blijkt uit een onderzoek van de Belgische milieuvereniging Natuurpunt in opdracht van de Vlaamse Overheid. Zo’n 80 vrijwilligers hebben in totaal 19.000 kilometer wegen met 2.300 tellingen in kaart gebracht. Het drukke wegennet is de oorzaak van de vele aanrijdingen. Onze zuiderburen hebben het dichtste wegennet van Europa. Zo komt een dier in de Belgische natuur om de 300 meter een stuk asfalt tegen. Egels, vossen en padden zijn het vaakst verkeerslachtoffer. Recente cijfers over aangereden dieren in Nederland ontbreken. Maar ook het wegennet in Nederland is dicht vertakt. Nederland beschikt over circa 135.000 kilometer openbare wegen en heeft de grootste autosnelwegdichtheid van de

Europese Unie. In totaal zijn in ons land circa 1.725 faunapassages (ecoducten, looprichels e.d.) bij rijkswegen en provinciale wegen. Dat blijkt uit een

inventarisatie die is opgesteld door het Compendium voor de Leefomgeving. Vooral rijkswegen vormen barrières voor dieren. In 1992 kwam er beleid om bestaande versnippering van de natuurgebieden terug te dringen. Vanaf dat moment is de aanleg van ontsnipperende maatregelen - zoals faunapassages - steeds meer ingebed in het beleid (Nationaal Natuurnetwerk, voorheen Ecologische Hoofdstructuur). Door de natuurgebieden middels ecoducten, faunatunnels, rasters, wildroosters en wegafsluitingen met elkaar te verbinden kunnen dieren veilig oversteken in Nederland. n

| 29

Dierenbescherming roept provincies op tot bouwstop voor veehouderij De Dierenbescherming roept alle provincies op om zo snel mogelijk een bouwstop voor de veehouderij af te kondigen. Aanleiding is een uitspraak van de Raad van State dat zaken als ammoniakuitstoot, brandveiligheid en dierenwelzijn niet als voorwaarden gesteld mogen worden bij uitbreiding of nieuwbouw van veehouderijstallen. Als gevolg hiervan dreigen er nieuwe dieronvriendelijke stallen te komen. Deze stallen zijn voor de Dierenbescherming onacceptabel. Een bouwstop kan dit voorkomen. Voor veehouderijen die zich wel aan de voorwaarden willen houden kan een ontheffing worden verleend. Megastallen, stank- en stofoverlast, volksgezondheidsrisico’s en ernstige aantasting van het dierenwelzijn in de veehouderij zijn al jaren een item. Niet alleen landelijk, maar ook provinciaal en lokaal. Luisterend naar hun inwoners proberen provincies en gemeenten aan vergunningen voor uitbreiding en nieuwbouw van veestallen voorwaarden te verbinden om hier iets aan te doen. Zo wil Gelderland geen uitbreiding meer van de veehouderij. Noord-Holland staat in het noordelijkste deel alleen bouwblokken tot 2,5 hectare toe. Het verst wil de provincie Noord-Brabant

gaan. Op een speciaal ontworpen index moeten Brabantse boeren milieu-, volksgezondheids-, dierenwelzijns- en

landschapspunten scoren alvorens ze een bouwvergunning voor een veestal krijgen. Een uitspraak van de Raad van State van 21 januari jongstleden zet echter een streep door deze aanpak. De Raad oordeelt dat thema’s als ammoniakemissie, brandveiligheid, dierenwelzijn, energie en fijnstof in het bestemmingsplan niet ruimtelijk relevant zijn en dus niet in het bestemmingsplan mogen worden opgenomen. Staatssecretaris Mansveld is bezig met een algemene maatregel van bestuur op basis van de Crisis- en herstelwet om provincies en gemeenten meer bevoegdheden te geven om de problemen in de veehouderij aan te pakken. Dit voorstel laat echter nog even op zich wachten en om te voorkomen dat er nu toch stallen en andere onwenselijke vormen van veehouderij gerealiseerd worden, heeft de Dierenbescherming alvast actie ondernomen in alle provincies. n

30 |

Limburgs Milieu is een uitgave van

Abonnementen en adreswijzigingen:

Redactieadres:

Stichting Natuur en Milieufederatie

Limburgs Milieu verschijnt vier maal per

Natuur en Milieufederatie Limburg

Limburg

jaar. Een jaarabonnement kost €12,50.

Gevestigd in Het GroenHuis

De Natuur en Milieufederatie Limburg werd

Betaling geschiedt middels factuur

Godsweerderstraat 2, 6041 GH ROERMOND

opgericht in 1971. De stichting zet zich al

of automatische incasso. Natuur- en

T 0475 - 386 410

ruim veertig jaar in voor natuur en landschap,

milieuorganisaties die bij de NMF Limburg

F 0475 - 386 459

een gezond leefmilieu en ecologische

zijn aangesloten, ontvangen het tijdschrift

www.nmflimburg.nl

duurzaamheid in Limburg. Zij doet dit samen

gratis. Wil je een abonnement? Gebruik de

[email protected]

met de circa honderd bij haar aangesloten

abonneebon in dit tijdschrift of stuur een

organisaties. Dit werk kan de federatie

e-mail met daarin je naam en adresgegevens

doen dankzij giften, overheidsbijdragen

naar: [email protected]

COLOFON

Samen voor een mooi en duurzaam Limburg

Je vindt de NMF Limburg op:

en subsidies van onder meer de Provincie Limburg en de Nationale Postcode Loterij.

Redactionele bijdragen: Bijdragen kunnen alleen na overleg met de

Vormgeving & drukwerk:

Hoofdredactie en eindredactie:

redactie worden ingediend. Auteurs zijn

SHD Grafimedia, Swalmen

Monique Demarteau

verantwoordelijk voor de inhoud van hun

Dit magazine is geproduceerd door SHD Grafimedia onder gecontroleerde omstandigheden conform ISO 14001 Grafimedia getoetst door de SCGM, Certificaatnummer SCGM-MZ:2011.01.01

artikel. Plaatsing van een artikel hoeft niet Aan dit nummer werkten mee:

te betekenen dat de vermelde meningen de

Luuk Belgers, Bart Cobben, Olaf op den Kamp,

visie van de redactie of van de NMF Limburg

Math Mertens, Lily van Onna, Jack Vinders

weerspiegelen.

Limburgs Milieu is gedrukt op FSC-papier.

De Nationale Postcode Loterij is

Het uitgeven van Limburgs Milieu

NIEUWSBRIEF

medefinancier van diverse projecten van de

wordt mede mogelijk gemaakt door een

De Natuur en Milieufederatie Limburg

NMF Limburg.

financiële bijdrage van de Provincie

heeft ook een digitale nieuwsbrief. Deze

Limburg.

nieuwsbrief bevat het laatste nieuws over natuur en milieu in Limburg en wordt gemiddeld eenmaal per maand verstuurd. Je kunt je voor deze nieuwsbrief opgeven via: www.nmflimburg.nl

Wil je een abonnement op Limburgs Milieu? Dat kan! Graag zelfs, want met het abonnement steun je de Natuur en Milieufederatie Limburg met haar doelstellingen. Samen met de circa honderd bij haar aangesloten organisaties zet de NMF Limburg zich al ruim 40 jaar in voor Ontvan natuur en landschap, een gezond leefmilieu én duurzaamheid in Limburg. wandelb g oekje ‘In de v Een jaarabonnement op Limburgs Milieu kost € 12,50. Je krijgt het tijdschrift dan ieder kwartaal thuisgestuurd.

oet van Eli H sporen eimans ’ GRATIS !

Als je een abonnement vóór 1 juni 2015 neemt, ontvang je als welkomstgeschenk het wandelboekje ‘In de voetsporen van Eli Heimans’ t.w.v. € 12,95.

o Ja, ik neem een abonnement op het Limburgs Milieu voor € 12,50 per jaar Naam

:

Adres:

:

PC/Woonplaats : Telefoon

:

E-mail:

Abonnementen kunnen elk gewenst moment ingaan en worden aangegaan tot wederopzegging.

Handtekening:

Datum:

✁

Deze bon in een ongefrankeerde envelop opsturen naar: Milieufederatie Limburg Antwoordnummer 10053 6040 XT Roermond

| 31

advertentie

Doe mee, word lid en geniet van de kracht van windenergie Kijk op www.zuidenwind.org

Duurzame groei? Bij de Schouwsmolen bent u aan het goede adres!

Of het nu gaat over ruimtelijke ordening, natuur en milieu, energie of cultureel erfgoed. Ik bied oplossingen aan en creëer kansen voor (groepen van) mensen.

Joost van der Stappen zelfstandig adviseur

Duurzaam hergebruik monumentaal pand

Bemiddeling bij vastgelopen RO-procedure

Vanaf 2015: ruimte beschikbaar in de Schouwsmolen voor ontmoetingen, werksessies en presentaties De Schouwsmolen Margarethastraat 73 6014 AD Ittervoort [email protected] Tel. 06-29905885

Opzetten lokale energie-coöperatie