Brochure. 64ste Vakantiecursus Drinkwater en Afvalwater Vrijdag 13 Januari Programma. Slotsessie

Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen Vakantiecursus Congres

64ste Vakantiecursus Drinkwater en Afvalwater Vrijdag 13 Januari 2012

64ste Vakantiecursus Drinkwater en Afvalwater Vrijdag 13 januari 2012 Plaats: collegezalen A en B, Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen, Stevinweg 1, 2628 CN Delft Onder auspiciën van de Faculteit Civiele Techniek van de Technische Universiteit Delft en met medewerking van Vewin, RIVM, KWR, Koninklijk Nederlands Waternetwerk, RIONED en STOWA zal op vrijdag 13 januari 2012 de 64ste Vakantiecursus Drinkwater en Afvalwater worden gehouden.

Programma 9.30 Ontvangstbalie, begane grond 10.00 Welkomstwoord Drs. Dirk Jan van den Berg, voorzitter CvB, TU Delft Parallelsessie Drinkwater zaal A 10.20 Inleiding schoon water Prof.dr.ir. Luuk Rietveld (TU Delft)

Parallelsessie Afvalwater zaal B Inleiding vies water Prof.dr.ir. Jules van Lier (TU Delft/Unesco-IHE)

10.30 Investeren in tijden van financiële benchmarking en Technologische innovaties & NL BV bezuiniging Prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht (TU Delft/KWR) Ir. Martijn Groenendijk (Brabant water) 10.50 Geef drinkwaterbedrijven de ruimte Ir. Martien den Blanken (PWN) 11.10 Koffiepauze: begane grond en eerste verdieping

Calorics: water brengt energie Ir. Jos Boere (KWR)

11.40 Ontwikkeling in de ICT & Water sector Ir. Mark van Eekeren (Royal Haskoning)

NEWater als welkome ontwikkeling in economische zware tijden Ir. Paul Roeleveld (Royal Haskoning) Flash-presentaties Dynafill: Evren Ersahin Schade door regenwateroverlast: Matthieu Spekkers Energy efficient MBRs: Pawel Krzeminski

Brochure

12.00 Flash-presentaties Health risks urban water: Helena Sales Ortells OpenCourseWare: Jasper Verberk Meten en sturen in drinkwater: Petra Ross 12.30 Lunchpauze: begane grond en eerste verdieping 13.30 Duurzame drinkwatervoorziening; realiteit of stip op Beleidskaders & Innovatie: wat geleerd kan worden de horizon? van Ruimte voor de Rivier en de afvalwater keten Prof.dr. André van der Zande (RIVM) Prof.dr.ing. Sybe Schaap (NWP/TU Delft) 14.30 Flash-presentaties Sewer mining: Kerusha Lutchmiah Ondergrond als arseenfilter?: Doris van Halem All filters are equal but...: Michel Riemersma

Flash-presentaties Dynamic control of CSO treatment: Annelies Aarts Optimix: Guido Kooijman Emission Minimization of RAS: Xuedong Zhang

15.00 Theepauze: begane grond en eerste verdieping

Slotsessie 15.20 Uitreiking Jaap van der Graaf Prijs 15.40 Uitreiking Gijs Oskam Prijs Top Team Water Prof.dr.ir. Nick van de Giesen (TU Delft) 16.15 Nieuwjaarsborrel

1

SAMENVATTINGEN van de presentaties DRINKWATER Inleiding schoon water door Prof.dr.ir. L.C. Rietveld (TU Delft) Investeren in tijden van financiële benchmarking en bezuiniging -Ir. M. Groenendijk (Brabant Water) In een tijd van financiële benchmarking en bezuiniging kiest Brabant Water voor een omvangrijk investeringsprogramma. Omdat voorkomen beter is dan genezen wordt proactief geïnvesteerd in het vervangen van distributieleidingen om storingen te voorkomen. Hierbij wordt jaarlijks 200 kilometer aan leidingen op wijkniveau vervangen. Met deze sanering van oude distributieleidingen wordt een saneringsbult in de toekomst voorkomen. Een belangrijke drijfveer om het investeringsvolume de komende jaren fors op te schroeven. Naast een tijdige vervanging van de assets, wordt ook geïnvesteerd in de kwaliteit van het drinkwater. Wel is de focus gewijzigd van de onderneming. In 1885 was volksgezondheid de drijvende kracht achter de oprichting van de eerste drinkwaterbedrijven in Brabant. In 2011 zijn comfort, duurzaamheid en maatschappelijke kosten en baten net zo belangrijk. Een actueel thema daarbij is de hardheid van het drinkwater, waarvoor is gestart met het Deltaplan Ontharding. Dit leidt ertoe dat in 2016 twee op de drie inwoners van Brabant zacht(er) drinkwater geleverd krijgen. Met een omvang van 110 miljoen euro is het Deltaplan Ontharding op dit moment één van de grootste investeringsprogramma’s in de sector. Geef drinkwaterbedrijven de ruimte - Ir. M. den Blanken (PWN) De drinkwaterbedrijven in Nederland behoren tot de top van de wereld, zowel wat betreft de kwaliteit van onze producten en dienstverlening als de wijze waarop we onze taken uitvoeren. Ons voortdurende streven naar topkwaliteit water uit de kraan maakt ons centrale drinkwatersysteem uitermate effectief en duurzaam. Immers de wetenschap bij de consument dat de kwaliteit van kraanwater in Nederland onweersproken is, maakt dat niemand zich gedwongen voelt om vanwege twijfel aan die kwaliteit flessenwater te gebruiken. En flessenwater is, zoals we weten, vele malen meer belastend voor het milieu dan kraanwater. Bovendien is het aanzienlijk duurder. Het loont dus om continu te 2

FACTURATIE Na online aanmelding ontvangt u binnen 14 dagen een factuur. Bij de betaling vermeldt u VC2012, de naam van de deelnemer en eventueel het referentie/ inkoopnummer van uw bedrijf. ANNULERING Volledige restitutie is alleen mogelijk tot 17 december 2011. Na deze datum kunt u iemand anders in uw plaats laten deelnemen. Het secretariaat dient te allen tijde op de hoogte gebracht worden van deze veranderingen. CURSUSBUNDEL De lezingen zullen in een bundel worden gepubliceerd en op de cursusdag worden uitgereikt. De prijs van de bundel voor niet deelnemers is € 50 per exemplaar. Bundels van vorige Vakantiecursussen zijn te bestellen via het secretariaat van de Vakantiecursus, tel. 015 – 278 33 47 of per e-mail: [email protected]. CURSUSDAG U ontvangt bij de ontvangstbalie een congresbundel, een deelnemerslijst en een badge, die tevens dienst doet als bewijs van toegang. LUNCH In de middagpauze luncht u in het gebouw van de Faculteit Civiele Techniek. De kosten voor deze lunch zijn bij het cursusgeld inbegrepen. NIEUWJAARSBORREL Deze Nieuwjaarsborrel wordt u aangeboden door KWR en Vewin. INFORMATIE Het secretariaat van de Vakantiecursus Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen Sectie Gezondheidstechniek, kamer 4.55 Postbus 5048, 2600 GA Delft Telefoon secretariaat: 015 - 278 33 47, Fax: 015 - 278 49 18, E-mail: [email protected]. / [email protected]

15

COMMISSIE VAN VOORBEREIDING Drinkwater Prof.dr.ir. L.C. Rietveld, TU Delft Drs. M.M. Bekkenutte,Waternetwerk Drs. T.T.J. Schmitz,Vewin Dr.ir. J.Q.J.C.Verberk, TU Delft Ir. J.F.M.Versteegh, RIVM Prof.dr. W. van Vierssen, KWR/TU Delft

Afvalwater Prof.dr.ir. J.B. van Lier, TU Delft/Unesco-IHE Drs. H.J. Gastkemper, RIONED Ir. J.M.J. Leenen, STOWA Dr.ir. A.J.M. Nelen, Nelen & Schuurmans

Secretariaat Vakantiecursus Ir. Tonny Schuit Mw. Mieke Hubert CURSUSINHOUD De cursus is bedoeld als postacademische scholing voor een ieder die bij het drinkwater- en afvalwatervak betrokken is. Hoewel het niveau van de cursus aansluit op een academische opleiding kunnen ook andere belangstellenden de cursus bijwonen. AANMELDING U kunt zich aanmelden door online inschrijving via de website: www.gezondheidstechniek.tudelft.nl Voor vragen hierover kunt u altijd contact opnemen met het secretariaat: Telefoon 015 - 278 3347; E-mail: [email protected] / [email protected] Wij maken u erop attent dat sommige bedrijven geen betaling verrichten zonder inkoopnummer/ opdrachtnummer e.d. Het is aan u om ervoor te zorgen dat bij de aanmelding dit nummer vermeld staat, zodat wij dat nummer kunnen vermelden op de factuur. CURSUSGELD Deelname per persoon € 150, het bedrag dient van te voren betaald te worden. Inbegrepen: deelname aan de cursus, de lunch, één exemplaar van de cursusbundel en de Nieuwjaarsborrel. TU Delft medewerkers, studenten en gepensioneerden betalen € 15, een gereduceerd tarief.

14

blijven investeren in ons drinkwatersysteem om het consumentenvertrouwen te behouden. PWN heeft in deze ontwikkeling altijd een voortrekkersrol vervuld. Ons voortdurende streven naar de productie van topkwaliteit water uit vaak sterk verontreinigd oppervlaktewater heeft geleid tot een lange historie van technologische innovaties. Momenteel staan we voor de introductie van een volledig nieuw concept van oppervlaktewaterzuivering, een combinatie van ionenwisseling (SIX) met keramische membranen (Ceramac). Dit zal in Andijk worden gebouwd als vervanging van de huidige, verouderde voorzuivering en gekoppeld worden aan de eerder gerealiseerde geavanceerde oxidatie met UVperoxide.Voor dit concept maar ook voor enkele van onze eerdere innovaties bestaat wereldwijd belangstelling. In 2009 hebben we daarom besloten om onze innovaties te gaan vermarkten. Daartoe is een aparte onderneming, PWNTechnologies, opgericht. De revenuen die we hiermee denken te verwerven, zullen weer worden ingezet voor nieuwe ontwikkelingen en innovaties. De combinatie van dit marktgerichte bedrijf met het nutsbedrijf blijkt in de markt aantrekkelijk. Bij de drinkwaterbedrijven waarop we ons richten, schept het vertrouwen dat wij zelf onze eigen innovaties toepassen en daarmee ook eigen operationele ervaring inbrengen. Het voldoet tevens aan de aanbeveling van het TopteamWater om drinkwaterbedrijven meer ruimte te geven om internationaal te ondernemen. Voorwaarde hiervoor is dat de spelregels helder zijn en dat onze publieke aandeelhouders dit steunen. Geef de drinkwaterbedrijven dus ruimte om te ondernemen onder de vanzelfsprekende randvoorwaarde dat onze publieke taken er niet negatief door worden beïnvloed. Ontwikkeling in de ICT & water sector - Ir. M. van Eekeren (Royal Haskoning) Onze watervoorziening is de beste ter wereld. 24/7 stroomt water van mineraalwaterkwaliteit uit de kraan voor een lage prijs. De basis is gelegd in de tweede helft van de 19e eeuw, toen men in steden leidingnetten aanlegde drink/bluswater. Daarna, begin 20e eeuw, kreeg ook het platteland water ‘aan huis’. Ná de 2e wereldoorlog kwam de watervoorziening op een tweede kwaliteitsplateau met het WRK-systeem, duininfiltratie en de Biesboschbekkens. Leveringszekerheid en kwaliteit werden kernwaarden. Na het aantreffen van Bentazon in de bronnen werden kosten nog moeite gespaard om kwaliteit te garanderen en is geïnvesteerd in technieken als oxidatie, membraanfiltratie en ontharding. Met als resultaat dat het vertrouwen van de consument in drinkwater onverminderd hoog is. Nu, in 2012, staan we aan de vooravond van een revolutie die ons op het 3

derde kwaliteitsplateau zal brengen: intelligente watervoorziening. De volgende stap in de evolutionaire ontwikkeling van de watervoorziening. Intelligente watervoorziening omvat asset-control waarbij de watersector aansluit op de ICT revolutie die gaande is. Ontwikkelingen als Augmented Reality en smartsoft-sensoring bieden mogelijkheden om de bedrijfsvoering beter, goedkoper en betrouwbaarder te doen en bieden oplossingen voor het probleem dat kennis weglekt door vergrijzing. Duurzame drinkwatervoorziening; realiteit of stip op de horizon? - Prof.dr. A.N. van der Zande (RIVM) Hoe ziet de drinkwatervoorziening in Nederland eruit in 2040? Welke uitdagingen liggen er bij de mogelijke ontwikkeling van economie, maatschappij en klimaat? Hoe zouden drinkwaterbedrijven en overheid hier mee om kunnen gaan? Het RIVM heeft een toekomstverkenning uitgevoerd naar de drinkwatervoorziening in Nederland in 2040. De scenario’s van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het KNMI zijn hiervoor als basis gebruikt. De verkenning geeft ontwikkelingen aan in de drinkwatervraag en de kwaliteit van bronnen voor drinkwater en mogelijke strategieën om daarmee om te gaan. De toekomstverkenning is gemaakt als voorbereiding voor de nog op te stellen Nota Drinkwater van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM).

AFVALWATER Inleiding vies water door Prof.dr.ir. J.B. van Lier (TU Delft/IHE-Unesco)

van ambtenaren. Het doel van het topsectorenbeleid is, en dat wordt nog steeds vaak niet echt begrepen of geloofd, het vergroten van door de private sector gefinancierde R&D in Nederland. Binnen de OECD doet Nederland het eigenlijk aardig waar het gaat om R&D investeringen vanuit de overheid maar zijn we een subtopper als het gaat om private R&D. Verder wil men natuurlijk ook regelgeving aanpassen en andere activiteiten stimuleren die wel economische activiteit stimuleren, zonder dat er sprake is van subsidiering. Om mogelijke R&D binnen de watersector aan te moedigen werd besloten veel energie te steken in het ontwikkelen van een aantal business cases waarin de gouden driehoek van bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen, voorstellen deed om nieuwe diensten of producten te ontwikkelen. Dat maakte, via een aantal door het NWP georganiseerde ‘oploopjes’, veel energie los. Meer dan tachtig business cases zijn uiteindelijk gedefinieerd die ook vrijwel allemaal in het rapport zijn opgenomen. Uiteraard is het indienen van een business case niet hetzelfde als het indienen van een subsidievoorstel in een formeel overheidsprogramma, al zal menigeen wel vanuit die gedachte hebben meegedaan. Het idee was dat de initiatiefnemers zelf de business case vorm zouden geven, daarbij geholpen door niet veel meer dan wat smeerolie vanuit de overheid. Inmiddels is er een tweede bedrijfsleven brief uitgekomen en wordt gevraagd innovatie contracten op te stellen voor de verschillende sectoren. Jan Bout, voorheen directeur Haskoning, is inmiddels als kwartiermaker druk bezig het tentenkamp te bouwen waarin succesvolle business cases een onderkomen zullen vinden. Zaken veranderen snel en tijdens de Vakantiecursus krijgt u het laatste nieuws (en roddels) over de stand van zaken in onze Topsector te horen.

Technologische innovaties & NL BV - Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht (TU Delft/KWR) Innovatie wordt gezien als een potentiele bron van economische voorspoed en vormt daarmee een sterke drijfveer van het huidige economie beleid. Voor een goed innovatieklimaat is het nodig dat universiteiten, instituten, bedrijven en “klanten” op een goede manier samenwerken om vragen van klanten, dan wel nieuwe academische mogelijkheden, op een juiste manier om te zetten in technologie of producten. In de bijdrage zal worden ingegaan op enkele succesvolle en minder succesvolle recente technologien en wat - in de visie van de spreker - de succes en faal factoren zijn voor innovatie. Hoewel een cyclisch innovatiemodel in het algemeen wordt geaccepteerd als een goede manier om 4

13

3. 4.

de Nederlandse beroepspraktijk; het Engelstalige artikel moet gepubliceerd zijn in een vaktijdschrift uit 2011; het onderwerp moet in de praktijk toepasbaar zijn. De deelname staat open voor auteurs van alle nationaliteiten. Een onafhankelijke jury zal bepalen aan wie de prijs wordt toegekend.

Uitreiking Gijs Oskam prijs Op vrijdag 13 januari 2012 zal voor de zesde keer de Gijs Oskam prijs uitgereikt worden. Voor deze prijs komen jonge en/of aankomende academici in aanmerking die in 2010 of 2011 zijn afgestudeerd. De prijs die om de twee jaar wordt uitgereikt, wordt gesponsord door Evers & Manders subsidieadviseurs. De organisatie is in handen van de Commissie van Voorbereiding van de Vakantiecursus. De aanmoedigingsprijs van € 1000,= moet jonge onderzoekers in de Stedelijke Watercylus een extra stimulans geven. De belangrijkste criteria voor het winnen van de prijs zijn originaliteit en kwaliteit van onderzoek in de Stedelijke Watercyclus. Het selectiecomité onder leiding van Prof.dr.ir. Luuk Rietveld zal kandidaten nomineren. Deze kandidaten krijgen het verzoek om voor 1 december een korte samenvatting aan te leveren voor vermelding in de congresbundel van de Vakantiecursus. Voor meer informatie: [email protected] of [email protected] Top Team Water - Prof.dr.ir. N. van de Giesen (TU Delft) In april 2011 werden de topteams ingesteld, negen voor de verschillende topsectoren plus één voor de bevordering van de vestiging van hoofdkantoren van internationale bedrijven. Hoewel de watersector economisch gezien een bescheiden bijdrage levert aan de Nederlandse economie, besloot Minister Verhagen ook onze sector tot Topsector te verheffen. Belangrijke overweging daarbij schijnt geweest te zijn dat in de tijd dat hij Minister van Buitenlandse Zaken was, vaak werd aangesproken op het water thema. De wereld kijkt naar ons als het om water gaat. Ieder team werd aangevoerd door een boegbeeld uit de industrie die ondersteund werd door een hoge ambtenaar, een vooraanstaande MKB-er, en een wetenschapper. Ik moet zeggen dat het Topteam Water echt een heel leuk team was met Koos van Oord als boegbeeld, Annemieke Nijhof, DG Water, vanuit de overheid, en Meiny Prins van Priva als MKB-er. Het team werd ondersteund door een secretaris (René Idema), consultants, en een team 12

over innovatie te denken blijkt dat vaak elementaire onderdelen van dit model niet worden meegenomen bij het ontwikkelen van nieuwe processen. Calorics: water brengt energie - Ir. J.A. Boere (KWR Water Research) Rond ¼ deel van ons binnenlands energieverbruik wordt als restwarmte geloosd via o.a. industriële koeltorens en riolen. Hoe kunnen we die restwarmte beter ten nutte maken? Denk aan warmtenetwerken, riothermie, WKO-systemen en innovaties in elektriciteitsopwekking. Gekoppeld aan het Delft Urban Water platform beoogt het Calorics initiatief de uitwisseling van ervaringen te bevorderen, in de water- en energiesector. Beleid & Innovatie: wat geleerd kan worden van Ruimte voor de Rivier en de afvalwaterketen - Prof.dr.ing. S. Schaap (NWP/TU Delft) De watersector wordt sterk gedomineerd door de overheid, dit als hoofdverantwoordelijke voor het beleid en als opdrachtgever. Toch kunnen beleid en uitvoering het niet stellen zonder een creatieve inbreng vanuit de werksfeer: degenen die betrokken zijn bij de uitvoering, het bedrijfsleven en de belanghebbenden. Aan de hand van twee voorbeelden zal duidelijk worden gemaakt hoe een krachtige regie van boven en een maximale inbreng uit het werkveld op elkaar zijn aangewezen om overheidsbeleid succesvol te maken: het project Ruimte voor de rivier en de samenwerking in de afvalwaterketen. In beide gevallen wordt van de verantwoordelijke overheid een strakke regie verwacht, maar mislukt het beleid als niet de creativiteit van het werkveld wordt ingebracht. Wat in dit licht vermeden moet worden zijn de valkuil van de gedetailleerde planning van boven af en de vlucht in structuurdiscussies. Creativiteit vraagt flexibiliteit en een open werkcultuur, ze levert vernieuwing en efficiency. NEWater als welkome ontwikkeling in economische zware tijden - Ir. P. Roeleveld (Royal Haskoning) Gedurende een periode van circa 40 jaar is in Nederland een afvalwaterwereld tot stand gekomen waar we gepast trots op mogen zijn. Dit geldt zowel voor de positie van de overheid, de ontwikkelde infrastructuur, de innoverende wetenschap als de markt van leveranciers, aannemers en adviesbureaus. Voor decennia, zeker tot 2006, is de WVO de drijfveer geweest voor investeringen in 5

onze sector. Even dachten we dat met de KRW een volgende investeringsgolf zou komen. Tot op heden was dit niet meer dan een schijnbeweging. Op dit moment wordt de drijfveer vooral gevormd door het maken van onderlinge afspraken om de afvalwaterzuivering naar een duurzamer platform te tillen. Nutrienten-, Energie- en Waterfabrieken staan aan het begin van een volgende generatie van ons RWZI-park. Voor de markt is die ontwikkeling welkom om de economisch zware tijd het hoofd te bieden. Daarnaast volgen verschillende andere ontwikkelingen zich snel op. Bent u ook zo benieuwd naar de afvalwaterwereld van over 10 jaar?

FLASHPRESENTATIES DRINKWATER Risk of Q fever transmission through drinking water from aerated groundwater? - H. Sales Ortells, MSc (PhD student TU Delft/KWR) To assess the risk of transmission of Q fever through drinking water produced from aerated groundwater in the vicinity of infected goat barn yards a screening level risk assessment was performed. Quantitative data from scientific literature were collected and an exposure model was developed to calculate the dose to which water consumers are exposed from inhaling aerosols during showering. The estimated risk of disease was lower than 10-4, and considerably lower than the disease risk in the infected areas and of people walking in the vicinity of infected barnyards. Hence, the risk of transmission through drinking water is very low. OpenCourseWare - Dr.ir. J.Q.J.C.Verberk (TU Delft) OpenCourseWare (vrij vertaald gratis zelfstudie) is een nieuwe aanbiedingsvorm van lesmateriaal. De drinkwatergroep van de TU Delft is in 2007 begonnen met het gratis aanbieden van al haar lesmateriaal op internet. Inmiddels zijn 8 verschillende cursussen on-line beschikbaar voor iedereen in de wereld, onafhankelijk van tijd, plaats en taal. Ook voor life long learners is OpenCourseWare een interessante mogelijkheid om meer kennis te nemen van allerlei aspecten van de drinkwaterzuivering. Momenteel vindt een verdere internationale ontwikkeling van lesmateriaal plaats met verschillende universiteiten in de wereld. In de presentatie wordt ingegaan op deze verschillende ontwikkelingen van OpenCourseWare en hoe deze manier van 6

flocculanten. Wat is het lot van deze PS in de vergister? Draagt dit bij aan de RWZI als energy fabriek? Emission Minimization and Nutrients Recovery of Marine Aquaculture Recirculation Systems - X. Zhang, MSc (PhD student TU Delft) With fish exploration and over-exploration occurring, marine/brackish aquaculture, particularly recirculation aquaculture systems (RAS), could help to meet the increasing demand of fish/seafood and the challenge of feeding the world’s soaring population, since RAS are more environmentally friendly and involve higher fish production efficiencies, compared with conventional aquaculture systems. However, a relatively concentrated waste stream from RAS, mainly containing faeces of fish, needs to be disposed of. Hereby, we proposed an approach to treat the stream, that is, coagulation/flocculation of the stream to further concentrate it and then using anaerobic digestion to treat the concentrated sludge with high salt contents.

GEZAMENLIJKE SLOTSESSIE Uitreiking Jaap van der Graaf prijs Op vrijdag 13 januari 2012 zal voor de derde keer de Jaap van der Graaf-prijs worden uitgereikt. De prijs wordt jaarlijks toegekend aan een auteur die als medewerker of student verbonden is aan een universiteit, onderzoeksinstituut, waterschap of adviesbureau en die in 2011 het beste Engelstalige artikel over de behandeling van afvalwater heeft geschreven. De onderscheiding bestaat uit een geldbedrag van 5.000 euro en een glasobject. Prof.ir. Jaap van der Graaf was vanaf 1989 hoogleraar in de Behandeling van Afvalwater aan de Faculteit Civiele Techniek van de Technische Universiteit Delft en van 1988 tot 2003 algemeen directeur van Witteveen+Bos. Op 13 mei 2009 heeft Prof. Van der Graaf afscheid genomen als hoogleraar. Ter ere hiervan is door Witteveen+Bos besloten de Jaap van der Graaf-prijs in te stellen. De doelstelling is om de Nederlandse expertise op het gebied van behandeling van afvalwater verder te profileren. Het geldbedrag dient ten goede te komen aan de doelstelling van de prijs: het profileren van de Nederlandse expertise op het vakgebied. Artikelen dienen te voldoen aan de volgende voorwaarden: 1. het onderwerp heeft betrekking op de inzameling of behandeling van afvalwater; 2. de auteur dient universitair student te zijn of werkzaam te zijn binnen 11

Based on literature review and case studies analysis number of potentially available energy saving options related to design, operation and equipment were identified. Dynamic control of a rotating belt filter applied for CSO treatment - Ir. A. Aarts (promovenda TU Delft) Overstorten uit een gemengd rioolstelsel (CSO) vinden plaats als de opslagcapaciteit van het rioolstelsel overschreden wordt tijdens hevige regenval. De karakteristieken van CSO variëren sterk in tijd en ruimte. De hypothese is dat een CSO zuiveringstechnologie waarvan de settings kunnen aangepast worden aan de karakteristieken van het inkomende water daarom zal resulteren in een betere kwaliteit van het effluent, alsook dat het aantal technische anomalieën verminderd kan worden. Om de karakteristieken van het inkomende water te integreren in het controle systeem moeten de karakteristieken die een significante invloed hebben op het proces geïdentificeerd en gevolgd worden. Ten tweede moet een bruikbaar feed-forward controle model ontwikkeld worden. Tenslotte kan de performance van de CSO zuiveringstechnologie gestuurd door het feed-forward controle model vergeleken worden met de performance onder de conventionele controle strategie (e.g. handmatige controle of feedback controle). In het huidige project wordt de hierboven beschreven strategie toegepast op een roterende bandfilter die getest wordt voor de behandeling van CSO. Het bestaande feedback controle systeem, wat gebaseerd is op TMP (transmembraandruk) metingen werd geëvalueerd en omgebouwd naar een feed-forward controle model. In dit nieuwe model werden kwalitatieve en kwantitatieve karakteristieken van het CSO water geïntegreerd met de TMP metingen. Het verwachte resultaat van het onderzoek is dat het gebruik van dit feed-forward controle model ervoor kan zorgen dat er tijdens een overstortgebeurtenis minder TSS en COD geloosd wordt op het oppervlaktewater en dat de hydraulische capaciteit van de filter minder vaak overschreden wordt. Optimix - Ir. G. Kooijman (promovendus TU Delft) De RWZI’s, als wachters van het oppervlaktewater, vertegenwoordigen een belangrijke rol in het bereiken van de KRW-doelstellingen m.b.t. prioritaire stoffen (PS). Colloïdaal gebonden PS worden in het Optimix project naar het primaire slib gedirigeerd d.m.v. coagulatie/flocculatie met organische 10

lesgeven ook gebruikt kan worden in de Nederlandse drinkwatersector. Meten en sturen in drinkwater - Ir. P. Ross (promovenda TU Delft/Arcadis) De waterkwaliteit van het oppervlaktewater varieert door het jaar heen. Indien oppervlaktewater wordt gebruikt als bron voor de bereiding van drinkwater, hebben de fluctuaties invloed op de besturing van de benodigde zuiveringsstappen om tot schoon drinkwater te komen. Aan de hand van een voorbeeld rondom de ozonisatie zal de essentie van meten en de invloed op sturen in drinkwaterproductie getoond worden. Door de inkomende waterkwaliteit te monitoren kan de besturing van de ozondosering aangepast worden op de actuele water kwaliteit. Dit, in combinatie met het gebruik van waterkwaliteitsmodellen, resulteert in een meer optimale besturing van de ozonisatie en komt in plaats van de huidige besturing waarbij de ozondosering constant gehouden wordt. Daarnaast helpt online meten mee in de procesbewaking, waardoor incidenten sneller opgespoord kunnen worden. Sewer mining - K. Lutchmiah, MSc (PhD student TU Delft/KWR) Forward Osmosis (FO) has lent itself to scepticism as a relatively new player in the field of Membrane Technology, but after the recent construction of the first fully commercial desalination facility in Oman, most of that apprehension has turned to awe. The Sewer Mining Concept endeavours to broaden the potential of FO applications by introducing these membranes into the field of wastewater treatment for the recovery of high quality water and generation of renewable energy. The aim is to overcome the challenges faced by other stateof-the-art technologies, while simultaneously attempting to solve the various obstacles encountered by FO itself.

Ondergrond als arseenfilter? -Dr.ir. D. van Halem (TU Delft) Arseenverontreiniging van ondiep grondwater is een groot gezondheidsprobleem in Bangladesh. Huidige oplossingen voor het arseenprobleem, waaronder arseenverwijdering op huishoudschaal, vormen vaak geen duurzaam alternatief voor veilig drinkwater. Een nieuwe technologie, ondergrondse arseenverwijdering, is gebaseerd op de bestaande techniek van ondergrondse 7

ijzerverwijdering. In een promotietraject aan de TU Delft, in samenwerking met UNESCO-IHE, is onderzoek gedaan naar de optredende ondergrondse processen, zoals oxidatie-adsorptie, kation uitwisseling en ijzer accumulatie. De flashpresentatie zal aan de hand van de belangrijkste bevindingen een overzicht geven van de mogelijkheden voor decentrale toepassing in Bangladesh. All filters are equal BUT - Ir. M. Riemersma (DHV) Bij vrijwel iedere drinkwaterzuivering is een snelfilter het hart van de zuivering. In 2008 is een onderzoek gestart in samenwerking van DHV en Vitens. In dit onderzoek zijn de meest belangrijke ontwerpgegevens verzameld van de filters van Vitens, in combinatie met bedrijfsvoerings-gegevens en (ruw) waterkwaliteiten.Voorbeelden van deze gegevens zijn: • Ontwerpgegevens: filtratiesnelheid, aantal parallelle en seriële filterstappen; • Bedrijfsvoeringsgegevens: toegepaste filtermedia, wel/geen toevoer van lucht of chemicaliën en spoelwaterverbruik; • Ruw waterkwaliteit: pH, ijzer, mangaan, ammonium, hardheid als jaargemiddeldes. Door nu de “prestaties”, zijnde ontwerp en bedrijfsvoerings gegevens, als Kern Prestatie Indicator (KPI) uit te zetten in grafiekvorm op de Y-as versus de “randvoorwaarde” ruw waterkwaliteit op X-as kunnen filters vergeleken worden.Aangezien bij grondwaterfilters de ruw waterkwaliteit relatief stabiel is kan deze min of meer worden beschouwd als een randvoorwaarde. We zijn er gemakshalve van uitgegaan dat het reine water van iedere drinkwaterzuivering minimaal aan de Drinkwaterwet voldoet, zodat alle filters een min of meer vergelijkbare waterkwaliteit opleveren. Indien nu zou blijken dat bepaalde filters hoger op bepaalde KPI’s zouden scoren dan andere dan zouden hier wellicht leereffecten te vinden zijn. Uit de grafieken verschenen bij vrijwel iedere KPI zogenaamde puntenwolken. Met andere woorden: er is een zeer beperkte relatie aantoonbaar tussen de randvoorwaarde (ruw waterkwaliteit) en hoe een filter in de praktijk ontworpen en bedreven wordt. Zo verschilden bijvoorbeeld de toegepaste oppervlaktebelasting bij vergelijkbare ruw waterkwaliteit tot een factor 10. Momenteel bestaat de database uit alle filters van Vitens, Oasen en WML. Evides levert momenteel zijn gegevens aan.

8

FLASHPRESENTATIES AFVALWATER Dynafill - M.E. Ersahin, MSc (PhD student TU Delft/ Technical University of Istanbul) Dynamic membrane is formed on an underlying support material when the filter solution contains suspended solid particles. Dynamic membrane technology may be a promising approach to resolve the problems encountered in membrane systems such as high membrane costs, fouling and low flux. In this study, the applicability of dynamic membranes in the treatment of sewage sludge is investigated in a laboratory-scale anaerobic membrane bioreactor. With the advantages of cost reduction and energy generation, dynamic anaerobic membrane bioreactors will receive much more attention and play a major role in the development of sustainable waste(water) treatment. Schade door regenwateroverlast - Ir. M. Spekkers (promovendus TU Delft) Extreme neerslag veroorzaakt geregeld wateroverlast in stedelijke gebieden, met aanzienlijke cumulatieve schade aan woonhuizen en inboedels als gevolg. In dit onderzoek zijn schadegegevens van Nederlandse woonhuis- en inboedelverzekeringen gekoppeld aan gedetailleerde neerslaggegevens van het KNMI, zoals de neerslagintensiteit, -volume en -duur. Meervoudige regressie analyse is toegepast om het effect van neerslagintensiteit, -volume en -duur op de schade te onderzoeken. Tijdens de flashpresentatie worden de eerste resultaten gepresenteerd, inclusief de implicaties voor vervolgonderzoek. Energy efficient MBRs: - Ir. P. Krzeminski, MSc (PhD student TU Delft) The membrane bioreactor (MBR) technology becomes accepted process alternative for municipal wastewater treatment. However, despite recent developments energy demand and related costs issues are one of major drawbacks that restrict further expansion. The specific energy consumption of an MBR system is dependent on many factors, i.e., system design and layout, volume of treated flow, membrane utilization and operational strategy. To investigate the specific energy requirements of MBRs and elucidate where possible future energy consumption reduction can be achieved extensive research on the energy consumption in full-scale MBR plants was performed. 9