Brieven INHOUD

Brieven 1597 - 1612 INHOUD De jongere generatie neemt het stokje over ......................................................................................................3 ***Huwelijksaankondiging ........................................................................................................................................4 ***Bij nader inzien ........................................................................................................................................................4 ***Kattebelletje ..............................................................................................................................................................6 ***Het overlijden van Hendrik van den Corput ( 22 augustus 1601 ) ....................................................6 ***Falende justitie te Breda ......................................................................................................................................6 ***Familiezaken .............................................................................................................................................................8 ***Het sterfhuis van Hendrik van den Corput...................................................................................................8 ***Gebrekkige postbezorging ..................................................................................................................................9 ***Verslag van de notariële activiteiten van Bartholomeus.........................................................................9 ***Op bezoek bij Johan van den Corput ...............................................................................................................9 ***Kindersterfte .......................................................................................................................................................... 10 ***De lamentatione Bartholomaei ...................................................................................................................... 11 ***Het sterven van het 3e kind .............................................................................................................................. 12 ***Enkele familieberichten .................................................................................................................................... 13 *** De kinderen van Junius over de familie verdeeld.................................................................................. 13 ***Internationaal nieuws ........................................................................................................................................ 14 *** De pest ..................................................................................................................................................................... 15 *** De verschrikkelijke pestilentie ...................................................................................................................... 16 ***Wij leven in een tranendal ............................................................................................................................... 17 *** Judith Ruysch, de vrouw van Jacob, heeft het niet gered.................................................................... 18 *** Erfgoederen en krijgsgeweld ......................................................................................................................... 20 ***De historieschrijver Van Meteren ................................................................................................................. 20 *** Aan de beterende hand ..................................................................................................................................... 21 ***Historie van Meteren .......................................................................................................................................... 21 ***Grootmoeder laat zich niet kennen! ............................................................................................................. 22 ***Bemoeienis met huwelijken ............................................................................................................................ 24 ***Kattebel .................................................................................................................................................................... 24 ***Bemoeienis met huwelijken ............................................................................................................................ 25 1

***Bemoeienis met huwelijken ............................................................................................................................ 25 ***Geboorte en dood ................................................................................................................................................. 26 ***Het nieuwe huwelijk van Jacob van den Corput...................................................................................... 27 ***Geharrewar om de wissel ................................................................................................................................. 28 ***Familie-problemen .............................................................................................................................................. 30 ***De beruchte wissel .............................................................................................................................................. 30 ***Een nieuw aanzoek voor Elisabeth ............................................................................................................... 31 ***Elisabeth in de belangstelling ......................................................................................................................... 31 ***Kattebel .................................................................................................................................................................... 33 ***Alweer Vossius ...................................................................................................................................................... 34 ***Alweer Vossius ...................................................................................................................................................... 34 ***Vossius op herhaling........................................................................................................................................... 37 ***Bartholomeus, een ambteloos burger ......................................................................................................... 38 ***Kattebel van Elisabeth Junius ......................................................................................................................... 41 ***Aanzoek van Vossius .......................................................................................................................................... 41 ***Kattebel .................................................................................................................................................................... 43 ***Rondgang door de familie en nog wat ......................................................................................................... 43 ***De godsdienstige toestand in Breda en omgeving ................................................................................. 45 ***Het overlijden van Bartholomeus van den Corput ................................................................................. 46 ***Familieberichten .................................................................................................................................................. 46 ***Inval in de drukkerij ........................................................................................................................................... 50 *** In de clinch met de drukker ............................................................................................................................ 52 *** Ook dat nog ............................................................................................................................................................ 53 ***Het gevaar van contemporaine geschiedschrijving ............................................................................... 56 ***Emanuel van Meteren voltooit zijn geschiedschrijving ....................................................................... 59 ***CPG 838ii 121 t/m 123 ...................................................................................................................................... 61 ***Hij gaat met zijn boek naar bed en staat ermee op ................................................................................ 64 ***Familieberichten .................................................................................................................................................. 64 *** Familieberichten ................................................................................................................................................. 68 ***De erfenis van Johan van den Corput........................................................................................................... 70 Genealogische en andere gegevens .................................................................................................................... 75

2

DE JONGERE GENERATIE NEEMT HET STOKJE OVER

Deel 4 van de correspondentie van Hendrik de Smet gaat over de jaren 1579 tot 1612. Dit deel bevat ongeveer 190 brieven en documenten. In mijn rapportage staat opnieuw de familie Van den Corput centraal. Zij neemt circa 60 brieven voor haar rekening. De genoemde periode toont een opvallende leemte in jaren en personen. Er zijn nauwelijks of geen brieven uit de jaren1608, 1609 en 1610 te vinden. Van de veelschrijver Hendrik die in het vorige deel de meeste brieven schreef, is zegge en schrijve slechts een drietal brieven te vinden. De Latijnse brieven van Junius, geschreven in een sierlijk handschrift en gekenmerkt door een bondige briefstijl, ontbreken in het geheel. Van de oude generatie neemt Bartholomeus de meeste brieven voor zijn rekening. Ik heb er 11 gevonden. Jacob voert de ranglijst van scribenten aan en treedt daarmee in de voetsporen van zijn vader Hendrik. Hij wordt door zijn neef Jan Anthonisz van den Corput gesecondeerd. Het is heel verwarrend is, dat hij zijn brieven afwisselend ondertekent met Johan of Jean. Hendrik die in het vorige deel de meeste brieven schreef, is zegge en schrijve slechts een drietal brieven te vinden. De Latijnse brieven van Junius, geschreven in een sierlijk handschrift en gekenmerkt door een bondige briefstijl, ontbreken in het geheel. Van de oude generatie neemt Bartholomeus de meeste brieven voor zijn rekening. Ik heb er 11 gevonden. Jacob voert met zijn twintig brieven de ranglijst van scribenten aan en treedt daarmee in de voetsporen van zijn vader, gesecondeerd door zijn neef Jan Anthonisz van den Corput. Het is heel verwarrend, dat hij zijn brieven afwisselend ondertekent met Johan of Jean.

3

***HUWELIJKSAANKONDIGING CPG 838i, 337, 338 we moeten elkaar eens zien. Hendrik van den Corput aan De Smet Dordrecht, 22 maart 1597 Ontvangen 26 maart Jan van den Corput, rentmeester van Hoog- en Laag- Zwaluwe gaat omstreeks half mei trouwen met de enige dochter van Cornelis Buyse, medicus van beroep. Wij hopen, dat u aanwezig kunt zijn om elkaar eens te zien. Ik stuur u ook een brief van mijn zoon Isaäc. ***BIJ NADER INZIEN CPG 838i, 335, 336 niet iedereen is op de bruiloft welkom ! Hendrik van den Corput aan De Smet Dordrecht, 3 mei 1597 ontvangen 21 mei ( dus na het sluiten van het huwelijk) Eerzame, voorzienige broeder. Vriendelijke groetenisse tot u en uw huisvrouw en kinderen. Het is tien dagen geleden, dat Gabriël van Dijck herwaerts ( vanuit Duitsland naar Nederland ) aan doctor Baten, arts te Dordrecht, schreef, dat hij begrepen had,dat uw maagd en daarna uwe Exc en de kinderen gestorven waren. Ik wist door uw laatste brieven, dat zijn verhaal niet klopte. Ik bezit immers een brief van u, gedateerd zondag 21 maart, ontvangen op 31 maart. Wij hebben onmiddellijk met blijdschap deze brief naar doctor Baten gebracht. Goddank, dat het met uw gezondheid goed gaat. Ik meende wel in uw brief van 21 maart te merken, dat u mijn brieven van 6 maart nog niet ontvangen hebt. Dat kan eigenlijk ook niet ! Ik had de brieven naar Hendrick Velthuisen, koopman van beroep, gestuurd. Hij woont in Keulen. De bedoeling was, dat hij de brieven op de misse van Frankfurt aan onze neef Hans van den Corput zou geven. Hij zou verder voor de bezorging zorgen. U zult ze intussen wel ontvangen hebben. Wij zijn blij te horen, dat de bezoekende hand des Heren daar ( Heidelberg ) 4

wat gelicht en opgehouden is en dat ook de school zijn zalig werk weer zal verrichten. God zij dank. Mogen wij zijn genade en de bekering des levens bekennen want wij allen zijn gestraft geworden, omdat wij het verdiend hebben. Geen land of volk is onschuldig enz. .Ik wens u geluk met uw rectoraat ( van de universiteit van Heidelberg ). Moge het tot profijt van de kerk en de studieën strekken. De bruidegom hier is Johan ( =Jan=Jean) van den Corput ( Anthonisz ). Hij gaat op 13 mei 1597 in Den Haag trouwen met de enige dochter van Cornelis Buyse, arts van beroep, Mocht ik u in mijn brief van 31 januari niet duidelijk geïnformeerd hebben, dan is de fout door andere brieven intussen hersteld. ( De nu volgende passage was moeilijk te lezen, daarom een verkorte samenvatting ) : ik zou wensen, dat gij aanwezig mocht zijn. U kent de familie. De bruiloft wordt in een beperkte kring gevierd. Het bruidspaar verontschuldigde zich, dat niet alle familieleden werden uitgenodigd. Ik kan me dat voorstellen, als men klein behuisd is of over weinig geldmiddelen beschikt maar deze beide families zijn vermogend en behoren wat meer te doen om de vriendschap te onderhouden en te “volbrengen”. Ze gebruiken het vele geld liever voor een kleine selecte groep van genodigden. Wat mij aangaat, mogen ze dergelijke feesten rustig houden, als ik me voor mijn afwezigheid mag verontschuldigen. Mijn broer Bartholomeus had in Alkmaar een mooi huis maar begeerde naar Geervliet bij Den Briel te verhuizen. Hij zou dan veel beter tegen dieven en geweld beschermd zijn. De aanwezigheid van de Spaanse vloot heeft zijn plannen doen veranderen. Hij heeft het huis met de boomgaard niet zonder profijt verkocht en heeft zijn woning weer in Alkmaar gezet. Hij had beter hier in Dordt kunnen gaan wonen of in Antwerpen,waar onze broer Johan hem een grote “commoditeit”( commodité= gemak ) wilde aanbieden ( een vreemd voorstel, sinds 1585 was Antwerpen in Spaanse handen gevallen. ). Hij maakt het voor de rest goed, ook zijn vrouw. De brief voor David de Corput gaat heden met Jan van den Corput naar Den Haag. David is klerk van de secretaris. Hij staat bij zijn heer en ook bij diens vrouw in hoog aanzien. In zijn streven naar een door hem begeerde baan heeft hij concurrentie gekregen van Jan van den Corput, zoon van Niclaes van den Corput. Hij schijnt nochtans de eerste “aanwijzing” gehad te hebben. Hij heeft er spijt van gekregen en wil nu geprefereerd worden ( in de betekenis van: uitverkoren worden boven ). 5

Hij meende door de raad van uwe Exc deze baan te krijgen. Hij vond het kwalijk, dat ik zijn aspiraties temperde. Hij meende, dat ik hem moest helpen maar ik was door neef Jan het eerst benaderd. Hij stond mij nader dan David. Deze Jan is namelijk de zoon van mijn broer Niclaes. Ik had hem bij mijn terugkomst uit ballingschap in 1578 eens ontmoet. Ik heb hem noch David geprotegeerd, schreef Hendrik aan De Smet. De rivaliteit zou op den duur, vrees ik, tot schade voor beiden dan wel op zijn minst tot kleinere achting leiden. In het vervolg van zijn brief geeft Hendrik weer een staaltje van ordeloos denken ten beste, waardoor de inhoud voor mij onbegrijpelijk wordt. Ik moet het daardoor opgeven. ***KATTEBELLETJE CPG 838i, 333, 334 Hendrik van den Corput aan De Smet Dordt, 14 juni 1597 ontvangen 14 ( ! ) juni Ik heb tot nu toe geen brief van u ontvangen. De laatste brief was van 21 maart, waarop ik geantwoord heb. Ik heb het geld van de houtkopers ontvangen. Moet ik het tegen de misse ( misse van Frankfurt begin october ) naar u overmaken? De rogge is heel duur. Het doet me denken aan het jaar 1557, toen de prijs ook zo hoog was. ***HET OVERLIJDEN VAN HENDRIK VAN DEN CORPUT ( 22 AUGUSTUS 1601 ) CPG 838i, 251 t/m 254 Ik kwam te laat. Bartholomeus van den Corput aan De Smet Dordrecht, 27 augustus 1601 ontvangen 1 september ( zie deel 804 ) ***FALENDE JUSTITIE TE BREDA CPG 838i, 239 t/m 242 weigerachtige pachters Jean en Jacob van den Corput aan De Smet Dordt, 22 mei 1602 ontvangen 3 juni 6

Onze beminde oom Bartholomeus heeft het werk aan het sterfhuis van zijn broer Hendrik onderbroken, omdat er thuis dringend werk op hem wacht. Hij weet niet, wanneer hij terugkomt. Hij is een oud en ongevallig man. Hij kan nergens heen, hij kan alleen maar zitten. De arbeid aan het sterfhuis is hem te zwaar. Het complicerende van het werk is, dat de meeste voorouderlijke goederen van onze sterfhuizen rond Breda liggen. Zij brengen ten gevolge van de oorlog en door de slechte betalingen van de pachters weinig of niets op. Deze lieden worden steeds minder bang. De justitie van Breda is niet altijd ijverig en zorgvuldig in het uitoefenen van haar plicht. Al gaan we de ambtenaren van justitie met 20 penningen extra belonen, dan nog is er niemand bereid als een soort rentmeester op te treden. Ik en Bartholomeus , wij hebben voorgesteld hun 10% te geven van de geïnde pachtgelden maar onze neef Cornelis Ceters die met het innen is belast, wil de uitvoering van onze voorstellen niet op zich nemen. Wij zouden willen, dat oom Bartholomeus nog één keer naar Breda zou willen gaan om er zijn autoriteit te doen gelden en namens ons een rentmeester zou willen aanstellen. Hij heeft nog niet gereageerd. We moeten eerst alle landgoederen rond Breda in een dossier onderbrengen. Dan volgt er een reeks namen van grondbezitters: Junius, De Smet, oom Johan van den Corput, de erfgenamen van Jan Severijnsz van den Corput, de erfgenamen van Hendrik van den Corput, de erfgenamen van mr.Johan van den Corput, de oude ( de oudburgemeester van Breda ) en Bartholomeus van den Corput. Als dit werk is gebeurd, dan moet oom Bartholomeus ondanks zijn ouderdom en indispositie met dit dossier naar Breda gaan. Ik, laat neef Jean ( = Jan Anthonisz van den Corput die naar mijn herinnering omstreeks 1562 is geboren en gezien de voornaam waarschijnlijk de oudste zoon ) aan zijn oom weten door ambtsbezigheden ( rentmeester van Hoog- en LaagZwaluwe ) niet veel tijd te hebben. Het zou een oplossing zijn, als ik deze werkzaamheden vanuit Breda tegen dezelfde kosten zou kunnen verrichten. Oom Bartholomeus kennende, wil hij niet, dat wij dit werk op ons nemen. Ik stel daarom voor , dat iedere grondbezitter een bepaald bedrag in een gemeenschappelijke pot stort om daarmee een rentmeester te kunnen aanstellen en de kosten van ooms verblijf in Breda te betalen. Als oom een tijdje in Breda zou kunnen blijven, dan besparen wij kosten van reizen en huisvesting. Hij zal per brief met de 7

mensen contact moeten opnemen, omdat hij zich niet physiek kan verplaatsen. Er komt nog bij, dat hij door zijn lange afwezigheid de mensen op straat niet meer kent. In de rest van de brief hebben Jean en Jacob het over het sterfhuis van Hendrik van den Corput, over het landbezit van Jan Severijnsz van den Corput en over oom Johan die ook grondbezitter is. De brief eindigt met de beschrijving van de ligging en omvang van de landerijen. ***FAMILIEZAKEN CPG, 838i, 237, 238 sterfhuizen neef Jean aan De Smet Dordrecht, 28 mei 1602 ontvangen 3 juni Jean heeft drie kinderen, een zoon en twee dochters en een 4de kind op komst. Hij laat oom De Smet weten, dat oom Bartholomeus over veertien dagen naar Dordt komt om over het sterfhuis van Hendrik van den Corput te spreken. Er komen ook andere zaken aan de orde, zoals de goederen van Hans ( = Jan ) Severijnsz van den Corput . Deze Hans is in de straat Magelhaen gestorven. Er worden ook namen van andere familieleden genoemd, zoals Godert Montens en doctor Kaerle van Bombergen. ***HET STERFHUIS VAN HENDRIK VAN DEN CORPUT CPG 838i, 231 t/m 234 Bartholomeus aan het werk Bartholomeus van den Corput aan De Smet Dordrecht, 11 juli 1602 ontvangen 20 juli Ik voel me, weerde broeder, beter dan een anderhalf jaar geleden. Ik houd me bezig met het sterfhuis van mijn broer Hendrik. Ik werk van ’s morgens 6 uur tot ‘avonds 8 uur zonder van mijn stoel op te komen. Mijn slanke benen zwellen op. Ik krijg dikke benen van het zitten. Ik heb bijna geen hulp bij mijn werk. Broer Johan is hier nooit geweest en van de neven ( Jacob en Jean ) is door hun koopmanschappen of 8

ambtsbezigheden weinig hulp te verwachten. Zij werken af en toe aan het sterfhuis maar ze zijn meer afwezig dan aanwezig. Ik doe, wat ik kan. Wie de administratie van Hendrik niet gezien heeft, kan zich niet voorstellen, wat voor zware last op mijn schouders is gelegd. Bartholomeus heeft het vervolgens over nalatenschappen en financiële verantwoordelijkheid. Jan Anthonisz van den Corput woont in Breda. Wijlen Jan Severijnsz van den Corput had drie kinderen. Ik ben met zijn sterfhuis bezig. ***GEBREKKIGE POSTBEZORGING CPG 838i, 229, 230 te laat voor de bruiloft Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 20 juli 1602 ontvangen 27 juli Wij hebben uw brieven van 14 mei en 2 juni ontvangen. Wij zijn verbaasd, dat u de aankondiging van het huwelijk van mijn zuster Elisabeth met Gerard Vossius niet ontvangen hebt. Wij hadden u juist voor het huwelijk uitgenodigd. Ik hoop niet, dat u denkt, dat wij u vergeten zijn. Ik voel me toch beschaamd. Ik bedank u voor de drie rijksdaalders die ieder van ons van u ontvangen heeft. Jacob heeft het vervolgens over geldzaken. Hij meldt, dat het schip uit Guinea, waarbij zijn oom financieel belang had, was aangekomen. ***VERSLAG VAN DE NOTARIËLE ACTIVITEITEN VAN BARTHOLOMEUS CPG 838i, 217 t/m 221 zijn administratie was een puinhoop. Bartholomeus van den Corput aan De Smet Dordrecht, 24 november 1602 ontvangen 8 december( zie deel 804 ) ***OP BEZOEK BIJ JOHAN VAN DEN CORPUT CPG 838i, 215, 216 Johan heeft ook zijn gezellige kanten. Jacob van den Corput aan De Smet Dordt, 5 november 1602 9

ontvangen 23 november Oom, ik heb uw brief van 12 augustus ontvangen maar niet de brief met het register van uw goederen, die voor ons drieën was bestemd. Ik had u eerder geschreven, ware het niet, dat ik bij oom Johan in Coevorden op bezoek was geweest. Ik ben er tegen mijn bedoeling twee maanden gebleven. Hij liet me node gaan. Ik zou graag daar de winter hebben doorgebracht, maar ik moest weg o.a. om het bezoek van oom Bartholomeus op 15 november voor te bereiden. Het gaat om zaken zoals het sterfhuis van mijn vader. De volgende wetenswaardigheden worden opgesomd: Er is uit Guinea een schip aangekomen. U bent er financieel bij betrokken. De percelen rond Breda zijn niet veel waard ten gevolge van overlast van Spaans krijgsvolk, dat in Hoogstraten is gelegerd. Het land van wijlen Jan Severijnsz van den Corput is aan Jan Antonisz van den Corput verkocht. De zonnekroon ( muntstuk ) is aan Emanuel van Meteren nog niet uitgereikt. Antonina van den Corput ( buitenechtelijke dochter van Bartholomeus ) is op 12 september 1602 overleden ik heb haar vóór haar dood tweemaal 5 gulden gegeven. Zij laat twee wezen na ten laste van oom Bartholomeus, oom Johan van den Corput, neef Jan Antonisz en zwager Vossius. Er is grote droefheid over het overlijden van Franciscus Junius op 23 october 1602 in Leiden ten gevolge van de pest en van zijn vrouw (Maria Glaser ) op 20 november. Zijn dood betekent voor de kinderen en in het bijzonder voor de Leidse academie een groot verlies. Aanvulling:Antonina was getrouwd met Van der Eyck ( f. 201,202 ). ***KINDERSTERFTE CPG 838i, 223, 224 het verlies van drie kinderen Neef Jean (= Jan Anthonisz ) aan De Smet Dordt, 5 december 1602 ontvangen 8 december 1602 Beminde oom, wij zijn, ik en mijn vrouw, hard ziek geweest. Wij hadden voortdurend koorts. De toestand was door de lange duur niet zonder gevaar. Wij hebben onze twee zoontjes, Cornelis en Anthonisz, verloren. De oudste, Cornelis, is eergisteren overleden. Onze dochter is hard ziek. 10

Zij heeft door verkoudheid grote pijnen in alle ledematen, in de armen en benen en een kwade keel. Wij hopen er het beste van. Wij bidden God, dat hij haar pijnen wegneemt en haar sparen wil, als het haar zalig is, opdat wij een nieuwe oorzaak mogen hebben zijn naam te prijzen. Ik heb uit uw brieven begrepen, dat oom Bartholomeus opdracht heeft gekregen de ouderlijke erfgoederen, die aan uw kinderen zijn toegevallen, te verkopen. Het zal wegens de benauwde tijden moeilijk zijn een koper te vinden. Men houdt zijn contante geld liever op zak dan het uit te geven. Er komt nog bij, dat de pachters , in het bijzonder in de omgeving van Breda, hun pacht en renten niet betalen. ***DE LAMENTATIONE BARTHOLOMAEI CPG 838i, 203 t/m 206 oude klachten over Johan van den Corput Bartholomeus van den Corput aan De Smet Dordrecht, 27 februari 1603 ontvangen 9 maart De samenvatting is het resultaat van een uitvoerige exegese van de tekst. De schrijver geeft in zijn brief een notarieel verslag van de financiële afwikkeling van de sterfhuizen en testamenten van de afgelopen decennia. Hij heeft onder handen het sterfhuis van zijn broer Hendrik. Hij is daarmee in Dordrecht drie maanden bezig geweest. Hij is daarvoor met zijn vrouw speciaal uit Alkmaar naar Dordrecht overgekomen. Zij hebben in de winterse koude met een meisje in het huis van een weduwe een kamer betrokken. Zij deden zelf de huishouding om het sterfhuis niet te zwaar te belasten. Wij zouden, schreef hij, al vertrokken zijn, als de winterse koude ons niet hier had gehouden. Hij klaagt, zoals in elke brief het geval is, over zijn ouderdom, kwalen, pijnen, ziekte en zijn imbecillitas ( zwakte ). En passant feliciteerde hij zijn zwager De Smet en diens dochter Catharina met de geboorte van een jongen. Dan vaart hij uit tegen zijn broer Johan die zijn plichten van voogd verwaarloost en al het werk op hem afschuift. Hoewel hij voogd en executeur is, reageert hij in het geheel niet op mijn brieven noch ondertekent hij de aan hem gezonden stukken. Als landszaken hem van het werk hadden afgehouden, dan zou ik daarmee vrede hebben gehad, maar klinkt het verzuchtend : hij blijft, zoals hij was. Ik kan van hem geen besluit of antwoord krijgen, wat ik ook doe. Ik 11

begrijp hem niet goed. Hij komt met smoesjes dat landszaken hem plotseling overvallen hebben. Hij probeert mij me vleierij naar de mond te praten : “je doet het zo goed”. Hij moet zulke brieven niet schrijven. Hij zet daarmee zijn goede naam op het spel. Hij is en blijft, net als ik, executeur. Hij stuurt de door mij opgestelde rekeningen niet terug. Hij keurt ze niet goed en niet af. Hij doet niets. Het bedroeft me dikwijls, dat hij niet naar goede raad wil luisteren. Hij zou van zijn geld kunnen leven. Hij heeft genoeg geld om zijn vrienden ( in dit verband in de betekenis van verwanten ) te helpen. Anders zal het geld na zijn dood aan vreemden toevallen. Hij moet niet denken, dat hij 100 wordt. Ik hou er mee op en zal me nu met de zaken van mijn zwager De Smet bezighouden. Ik versta uit uw brief, dat het in het begin van uw huwelijk met mijn zuster Johanna is gegaan zoals met ons huwelijk, sinds dat wij uit Breda moesten vertrekken ( zomer 1567 ). U had toen ook al de opvatting die ik en mijn vrouw hadden: wij hebben altijd tot het laatst toe alles binnenskamers gehouden zonder iemand over onze zwarigheden te vertellen. Wij verteerden liever zelf onze eigen leed. De Heer heeft ons talloze malen geholpen, in het bijzonder na de laatste verovering van Breda in 1581 door de Spanjaarden en na het afsterven van de moeder van mijn vrouw. De Heer heeft er ook voor gezorgd, dat ik in mijn functie van stadssecretaris van Breda ben hersteld. Ik kan de Heer daarvoor niet genoeg danken. Ik moet wel zeggen dat ik armoede gekend heb. Het volgende gaat over notariële zaken. ***HET STERVEN VAN HET 3E KIND CPG 838i, 207, 208 het verwerken van het verdriet Jean van den Corput aan De Smet Dordrecht, 8 maart 1603 ontvangen 19 maart Hooggeachte, zeer discrete, voorzienige, en beminde oom, ik en mijn vrouw gebieden ons zeer gedienstelijk tot u en uw lieve kinderen. Ik ben met mijn vrouw en een kind van drie maanden in het heerlijke ( van de heer ) huis van Nassau te Geertruidenberg geweest. Wij waren hier na het sterven van onze drie kinderen, twee zoontjes en een dochtertje,om het verdriet te verwerken. Wij zijn één of twee dagen in Breda geweest om enige vrienden ( = verwanten ) en in het bijzonder onze neef Cornelis 12

Ceters te bezoeken. Wij wilden weten of hij niet van wijlen oom Hendrik de opdracht heeft gekregen om namens oom De Smet de pachtsommen te innen van een zeker perceel land, gelegen in Spaandonck buiten Breda. Het betrof ook het innen van renten en roggepachten. Hij antwoordde ontkennend. Op de vraag of hij wist wie dit perceel had gepacht, antwoordde hij: een zekere Willeke de Backer, wonende in Breda. Hij heeft het land drie of vier jaar in bezit gehad zonder ooit pacht betaald te hebben, dus op de “bonne foy “. Hij is, aldus Ceters, insolvent en kan geen stuiver betalen. Toen ik in Dordt terug was, heb ik met neef Jacob overleg gepleegd en bekeken of wij het uitgemergelde stuk land niet aan iemand anders zouden kunnen verpachten. Jean heeft het vervolgens over financiële zaken van wijlen Jan Severijnsz van den Corput en van wijlen Goris Buyse die land in Terheiden had. Ik heb van hem een boerderij in Terheiden gekocht. ***ENKELE FAMILIEBERICHTEN CPG 838i, 201, 202 Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 15 maart 1603 ontvangen 15 (!) maart De buitenechtelijke dochter van Bartholomeus is getrouw met Van der Eyck. De zus van Jacob, Elisabeth, getrouwd met Vossius, heeft op 30 december een dochter gekregen. Zij heet Cornelia. De vrouw van Jacob heeft op 11 februari 1603 een zoon gekregen, genoemd naar zijn vader, Hendrik. *** DE KINDEREN VAN JUNIUS OVER DE FAMILIE VERDEELD CPG 838i, 167 t/m 170 Jongeren horen bij jongeren Bartholomeus van den Corput aan De Smet Alkmaar, 29 april 1603 ontvangen 17 mei 1603 Zeer lieve broeder, ik heb uw brief van 18 maart op 11 april ontvangen. Ik ben sinds 11 april twee weken in Den Haag en Leiden geweest i.v.m. 13

de erfboedel van Franciscus Junius. Het is een ingewikkelde zaak. De kinderen zijn uit verschillende huwelijken geboren. Ik moet daarover advies van geleerde juristen inwinnen enz.. Ik ga verder met f. 169: ik ben op straat gevallen, de eerste keer voorover en de tweede keer achterover. Het heeft mij door Gods hulp geen pijn gedaan. Ik ben door het hof van Holland van alle voogdijschappen ontslagen wegens ouderdom en moeilijke gang. Ik wil hen niettemin blijven bijstaan. Men heeft anderen voor mij in de plaats gesteld om de zaken van de overleden zonen van broer Hendrik , Abraham en Isaäc , en om de belangen van de kinderen van Franciscus Junius te behartigen. Het is jammer,dat Junius in zijn testament kort en bondig wilde zijn. Het is daardoor duister geworden. Had hij mij maar om raad gevraagd ! Ik heb de vier kinderen uit Leiden meegenomen, t.w. Johan Casimier en de drie dochters. Zij zijn bij mij even in de kost. De oudste twee zullen naar Jacob, de zoon van Hendrik van den Corput, gaan. Ik houd de andere twee vijf of zes weken bij me. Wij verblijven tijdelijk in Breda. Johan Casimier zal ze dan komen ophalen. Hij is vier of vijf dagen bij ons gebleven. Ik zou de twee dochters wel bij ons willen houden maar wij worden oud en koud. Wij houden van gemak in eten en drinken, in gaan slapen en opstaan. Zij leven veel ongeregelder. Het is voor de twee dochters te rustig bij ons. Niemand komt bij ons op bezoek. Wij gaan ’s morgens wat wandelen. Wij hadden in Dordrecht wel bezoek. Zij voelen zich bij ons opgesloten, zeker de jongste. Zij hadden meer zin om bij neef Jacob te gaan logeren dan bij neef Jan Anthonisz . Ik had dat wel gewild maar hij had er niet veel zin in. We hebben de jongste dochter laten gaan. Ik hoop,dat ze bij neef Jacob op haar plaats zal zijn. Zij zijn jong, en jongeren horen bij jongeren. Wij zullen het hierbij laten, schrijft Bartholomeus . ***INTERNATIONAAL NIEUWS CPG 838i, 171 t/m 174edikant Ik raak geïsoleerd door mijn physieke conditie Bartholomeus van den Corput aan De Smet Alkmaar, 30 april 1603 ontvangen 17 mei Ik sla de testamentaire zaken over en begin met f. 173. 14

Hij heeft het over een zekere predikant Balthasar Lijdens. Hij vertelde, dat de vrouw van Jacob van den Corput, Judith Ruys, veertien dagen geleden ziek is geworden. Zij heeft een continue koorts:”de hete koorts “. Jacob hoopt op beterschap, als het de Heer belieft. Het gaat met mij en mijn vrouw redelijk. Lang zitten en mijn werk doen deren me niet. De Heer weet, wat goed voor me is. Ik weet van hier geen nieuws want ik ga en verkeer nergens. Laat Ostende ontzet worden ! Er worden negen nieuwe oorlogsschepen in Duinkerke uitgerust. Er komen 28 schepen uit Spanje, zegt men, waarvan zeven van Spaanse werven. Vier zijn er vergaan, enige zijn door de storm gestrand en andere zijn naar Spanje teruggekeerd. Wij waren bang, dat na de dood van koningin Elisabeth in Engeland een opstand zou uitbreken maar er is niets gebeurd. Zij is door Jacobus opgevolgd. Laat deze regering met Gods hulp aan de macht blijven! De paus en Spanje zitten niet stil en houden de internationale situatie goed in de gaten. De drie koninkrijken, Spanje, Engeland en Schotland, zijn nooit verenigd geweest. Ik heb het dikwijls met mijn schoonzoon erover gehad, dat zo iets wel niet mogelijk zou zijn, want Schotten en Engelsen mogen elkaar niet. Of Frankrijk met zo’n drievoudige combinatie ingenomen zou zijn, is te bezien! Het zal er , denk ik, niets tegen doen. Het heeft in eigen land genoeg problemen. Laat Engeland en Spanje het niet op een accoordje gooien! Dat is slecht voor onze handel maar ook voor Engeland. Onze welvaart is de hunne en de hunne de onze. Raken wij gescheiden, dan zal het voor beide slechts aflopen. De vijand is machtig en arglistig. Enz. . *** DE PEST CPG 838i, 155 t/m 159 vluchten kan niet meer. Bartholomeus van den Corput aan De Smet Alkmaar, 25 october 1603 ontvangen 15 november Ik heb uw brief ontvangen en eruit begrepen, dat jullie het goed maken. Hier heersen alom de pest, ( rode diarrhee ? ) en koortsen. Er sterven in Breda elke dag wel twintig burgers, in Dordrecht veel meer, evenveel als in een heel jaar in Amsterdam. Ik heb gehoord, dat er ook in uw stad ( Heidelberg ) kinderen aan de pest gestorven zijn. De Heer wil ons 15

sparen! Mijn schoonzoon Thomas Bull en zijn vrouw ( de dochter van Bartholomeus ) zijn vanuit Londen hierheen gekomen, terwijl er in de omgeving van deze stad ook de pest heerste. Zij hebben geluk gehad want hun knecht is eraan gestorven en het dienstmeisje ligt ziek te bed. Sinds hun vertrek uit Londen zijn er 3000 à 4000 mensen gestorven. Het gaat met mij en mijn vrouw tamelijk goed, hoewel ik oud kreupel en ongevallig ben. Ik ben weer in Dordt geweest met de bedoeling aan het sterfhuis van mijn broer Hendrik te werken. Het werk vlot niet. Ik moet het de helft van de tijd alleen doen. Had ik maar de rekeningen kunnen afhandelen! Het gaat niet, omdat ( in die tijd werd “omdat”nooit gebruikt ) er door de pest niemand durfde te komen, ook Elisabeth niet, de dochter van Hendrik,getrouwd met Vossius. De vrouw van neef Jacob is ziek geworden, eerst ten gevolge van een miskraam en daarna door voortdurende koortsen. Ze hebben kleine hoop, dat ze het redt, zo zij mij schrijven. De vrouw van neef Jan Anthonisz staat op het punt van bevallen. Mijn broer Johan heeft mij wederom de stukken over het sterfhuis van Hendrik niet getekend en teruggezonden. Ik heb hem er herhaaldelijk om gevraagd. Dat doet me pijn en bezorgt mij harteleed, daar ik een ongevallig man ben. Hij is mijn broer en ik heb hem lief, zoals het past. Aan het slot van zijn brief komen weer juridische problemen over het testament van Junius aan de orde. Enz. *** DE VERSCHRIKKELIJKE PESTILENTIE CPG 838i, 161, 162 wij voelen het ook in onze beurs. Jean ( Jan Anthonisz ) van den Corput aan De Smet Dordt, 13 november 1603 ontvangen 15 november 1603 Ik heb u op 10 september geschreven, dat ik bereid was het overige deel van de erfgoederen van onze ouders en wat ik van wijlen Jan Severijnsz ontvangen heb, voor 800 gulden te kopen en in termijnen te betalen. Door de besmettelijke ziekten in de omgeving van Breda en in het bijzonder in de stad zelf verliezen wij veel van het kapitaal ( renten en pachten ).De helft van de Bredase bevolking zal aan de verschrikkelijke pestilentie sterven. De hypotheken, de roggepachten, renten en cijnzen worden niet meer betaald. Ik heb op mijn brief hierover van u geen 16

antwoord ontvangen. In mijn bezit zijn ook goederen uit het sterfhuis van grootvader mr.Johan van den Corput ( oud-burgemeester van Breda ). Ik heb er nog niets aan verdiend: geen renten en pachten. Ik woon zelf niet in Breda en wist lange tijd niemand die het beheer over de erfgoederen op zich kon nemen. Ik heb hoop, dat ik nu iemand gevonden heb: een jonge advocaat, een neef van mijn vrouw. Hij heeft zich onlangs in Breda gevestigd. Ik heb hem machtiging gegeven om de helft of 2/3 of alles te verkopen. Als ik binnen drie weken niets van u hoor, dan heb ik de handen vrij om te handelen, ook tot uw profijt. Mijn vrouw heeft op 31 october 1603 een dochter gekregen. Moeder en kind maken het goed. God behoede ons voor de “haastige ziekte “. Hier in Dordt woedt de ziekte verschrikkelijk. Men sprak verleden jaar van een grote sterfte in Amsterdam maar ik vind, dat het hier in verhouding veel erger is. Ik meen, dat er in de afgelopen octobermaand meer dan 5000 mensen gestorven zijn, en nog steeds houdt de sterfte aan. Dan volgt er wat militair nieuws over de omgeving van Den Bosch,welke stad door de Spanjaarden verlaten is. Het hele platteland is door plunderingen bedorven. De stad Ostende blijft belegerd. Er zijn meer dan 6000 soldaten en burgers gestorven. De opstandige soldaten die te Hoogstraten gelegerd waren, zijn naar Grave vertrokken. ***WIJ LEVEN IN EEN TRANENDAL CPG 838i, 159,160 miskraam, ziekten en oom Johan Neef Jacob van den Corput aan De Smet Dordt, 14 november 1603 ontvangen 16 november Ik heb uw brief van 21 october op 13 november ontvangen. Ik heb gelezen,d at God u met grote krankheid heeft bezocht. Dat heeft mij zeer bedroefd maar ik ben aan de andere kant zeer verblijd door het bericht, dat u aan de beterende hand bent. Laat de Heer u verdere gezondheid geven. Onze familie en verwanten zijn in goede doen, hoewel mijn vrouw nog niet helemaal hersteld is. Zij heeft vanaf 24 september tot nu toe vanwege een miskraam in bed gelegen. De vrucht was 9 à 10 weken oud. Zij kreeg hierna langdurige koortsen en verstoppingen van de milt en lever en veel besloten winden, die zij niet kon lossen, waardoor haar buik zo dik werd, alsof zij nog een kind droeg. De buik is nu gans 17

geslonken. De koorts is sterk verminderd. Zij is in een periode van acht tot tien dagen sterk vooruitgegaan. De Heer zal haar verdere gezondheid geven, naar ik hoop, als het haar zalig is. Het verbaast me, dat u de brieven van oom Bartholomeus, van mij en van neef Jan Anthonisz niet hebt ontvangen. Ze zijn door mijn schoonvader aan u verzonden door middel van Jan ( = Hans ) van den Corput, wonende in Hanau of door middel van de postmeester. Het is tijdens de afgelopen herfstmisse ( october ) gebeurd. Wij hadden allen naar een antwoord uitgekeken, in het bijzonder neef Jan die een stuk land voor u wilde kopen. Het ligt tussen uw land en het zijne. Wij hadden u hierover geschreven. Wilt u het voor 800 gulden kopen ? Wat betreft de komst van oom Johan weet ik niet anders te melden dan wat zijn knecht mij verteld heeft: hij is nog in Coevorden, makende een koets, met welk doel, dat wist de knecht me niet te zeggen. Ik wist het wel. Uit de laatste brief die ik van hem ontving, kreeg ik de indruk, dat hij al onderweg naar u was. Ik had hem gaarne gezelschap gehouden maar het kwam mij niet goed uit. Ik ben getrouwd en mijn koopmanszaken lopen niet goed. Ik heb schulden. Casimirus Junius is naar Coevorden gereisd om zijn oom daar te ontmoeten. Het was de bedoeling samen te reizen. Casimier heeft drie weken geleden nog geschreven – toen zijn zusters nog bij mij warendat oom Johan hem gevraagd had hem te vergezellen. Welke weg hij zal nemen, weet ik niet. Ik zal morgen aan zijn vaandrig in een brief vragen op welke dag hij vertrokken is, langs welk route hij gaat en met wie. Ik zal u het laten weten. Ik heb kort geleden aan Abraham van Delden geschreven maar geen antwoord ontvangen. Ik heb uit de brief van oom Johan begrepen, dat hij het met zijn vrienden goed kan vinden. Zij zijn lange tijd uit de stad en verblijven op het platteland. De sterfte houdt een weinig op, zo ik begrepen heb. In Dordrecht en in heel Holland heeft de pest fel gewoed, zoals ook in Breda. Wij verliezen alle dagen veel vrome lieden, burgers en ook veel predikanten. De Heer wil ons voor meerdere straffen behoeden. Daarna heeft hij het over het sterfhuis van Junius. *** JUDITH RUYSCH, DE VROUW VAN JACOB, HEEFT HET NIET GERED. ( geboren op 10 october 1580 en overleden op 20 februari 1604 ) CPG 838i, 139,140 het geloof was haar tot steun. 18

Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 29 februari 1604 ontvangen 29 ( ! ) februari Eerweerdige, wijze, discrete en beminde oom, ik kan niet nalaten aan u met grote droefheid te schrijven, dat mijn lieve vrouw is overleden. Zij is op 24 september 1603 op bed gaan liggen en is op 20 februari 1604 om 5 uur in de morgen in den Heer ontslapen. De Heer komt mij dikwijls zwaar beproeven. Ik heb in korte tijd mijn broers ( Abraham en Isaäc resp. in 1597 en 1599 ), mijn zuster ( Johanna in 1602 ), mijn vader ( in 1601 ) en wat mij het zwaarst drukt: mijn lieve huisvrouw. Zwaar is ook het werk aan de voogdijschappen. Ik heb er vijf “op mijn hals “. Ik ben nu twee jaar voortdurend bezig met het sterfhuis van mijn vader. Mijn vrouw zaliger heeft in de laatste dertig weken tweemaal ziek op bed gelegen. Zij is in het hele jaar nooit gezond geweest. Ik heb in mijn jonkheid al veel zwarigheid gehad. Wat zal ik doen ? Ik weet, dat het van den Heer komt. Ik kan daarom niet beter doen dan mij in den Heer troosten en hem bidden, dat hij mij in alle zwarigheid wil sterken. Mijn vrouw zaliger heeft febris tympanita ( aanhoudende, open neergaande koorts ) gehad en veel zuurigheid gekend. Het is wel zeker, dat zij in de eeuwige vreugde is. Zij heeft tot de laatste adem toe bekend, dat zij haar hoop alleen in Christus stelde en dat zij er zeker van was, dat er na dit leven de eeuwig genadige God zal zijn. Zij is tot het laatst toe helder geweest. Smaak, gehoor en gezicht waren goed. Zij had ten dele haar spraak verloren. Wat zij niet kon zeggen, schreef ze. Zij was voor mij en haar ouders een heerlijke vreugde. Zij heeft een kind nagelaten, dat de naam Hendrik draagt. Het is op 2 februari 1602 geboren. Mijn vrouw is op 10 october 1602 22 jaar geworden. Wij waren twee jaar getrouwd. Casimirus ( Junius ) is in januari 1604 thuisgekomen. Hij heeft op 10 januari 1604 oom Johan, die in een tamelijk goede gezondheid naar geest en lichaam verkeert, te Leiden verlaten. Hij is bijna drie maanden bij hem in Coevorden geweest. Hij schreef, dat oom Johan zijn reis naar Heidelberg tot nader orde heeft uitgesteld. Neef Jan Anthonisz van den Corput heeft mij gevraagd of u hem tot verkoop van uw land aan hem wil machtigen. De boeren rond Breda worden gans door schattingen bedorven en omdat zij van de ene partij noch van de andere partij ter markt kunnen gaan. 19

*** ERFGOEDEREN EN KRIJGSGEWELD CPG 838i, 125, 126 de zaken gaan door. Jean van den Corput aan De Smet Dordrecht, 24 juli 1604 ontvangen 9 augustus Ik wil u schrijven over de erfgoederen van mijn ouders ( Antonis van den Corput, een broer van Hendrik en Johan ), die aan u en uw kinderen toekomen, als ook 1/6 deel van de erfgoederen van wijlen Hans (= Jan ) Severijnsz van den Corput .Ik handel op aandringen van neef Jacob. Hij heeft het vervolgens over de oorlog, die nu in opdracht van de Geünieerde ( =Verenigde ) provinciën wordt gevoerd ( vroeger in opdracht van de Staten-Generaal ). Er werd in begin mei 1604 bij het Spaanse Sluis strijd gevoerd. Er werd weinig geweld gebruikt, schreef Jean of wel omdat de stad onneembaar werd geacht dan wel omdat wij te weinig krijgsvolk hebben. Anderen denken, dat het de bedoeling is om de stad uit te hongeren en dat er daarom zo weinig geweld wordt gebruikt. Vervolgens schrijft hij over Ostende: het gaat er verschrikkelijk aan toe. Den Bosch wordt op de feestdag van Sint-Jacob ( 25 juli ) van alle kanten bestormd. ***DE HISTORIESCHRIJVER VAN METEREN CPG 838i, 123, 124 waarheen met de kinderen van Junius? Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 24 juli 1604 ontvangen 9 augustus U heeft mij op 5 maart 1604 geschreven, dat u de twee dochters van tante Elisabeth ( een zus van zijn vader) in uw huis wil opnemen. Zij willen wel, vooral nicht Maria heef er veel zin in. Wanneer zouden zij het best kunnen gaan ? Tegen kerstmis ? Moeten wij naar een gezelschap zoeken, dat ook in de richting van Heidelberg gaat? Of moeten ze in gezelschap van hun broeder Johan Casimier naar u toekomen? Hij zou dan daar kunnen blijven ( ver van de invloed van oom Johan die van 20

hem een soldaat wilde maken!). Wat is volgens u raadzaam? Zij willen ook weten of ze hun Brabantse “habijt” mogen houden of niet. Oom Bartholomeus en neef Johan ( = Jan Anthonisz van den Corput ) steunen hun vertrek. Oom Johan is weer voor zaken in Den Haag ( waarschijnlijk i.v.m. het proces over achterstallig soldij ). Ik ben bang, dat ik hem niet veel zal zien. Ik heb u op 17 maart een brief van Johan gestuurd. De brief die voor Emanuel van Meteren bestemd was, heb ik doorgestuurd. Ik zal mijn best doen en exemplaar van de “Nederlandse historie”, geschreven door Van Meteren, voor u te kopen en het u toe te sturen. Mijn kind is zeer zwak en zeer zwetende, waarover ieder zich verbaast. Het zal het kind nog zwakker maken. Het is anders wel vrolijk en tamelijk te pas. Hebt u iets tegen het zweten? *** AAN DE BETERENDE HAND CPG 838i, 121, 122 ik ben “heel fijn “. Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 3 januari 1605 ontvangen 18 januari U zult wel verbaasd zijn, dat ik als trouwe schrijver zo lange tijd niet geschreven heb. Ik heb de laatste drie maanden in bed gelegen. Ik was in grote vreze tering te hebben. Ik had driemaal een weinig bloed gespuwd en had voortdurende koortsen. De Heer zij dank, dat ik me nu “heel fijn “voel. Neef Van den Corput ( Jan Anthonisz ) heeft u op 14 september een kwart van de 800 gulden betaald. Ik heb in uw opdracht aan meester Gabriël van Dijck, wonende in Vlissingen, en getrouwd met weduwe Spiegels, een Philippus daalder als huwelijksgeschenk gegeven. Ik bedank u voor het medisch advies. Mijn kind begint “heel fijn “te beteren! Het vervolg gaat over financiële zaken, waarbij een zekere Adriaen Janssen betrokken was. ***HISTORIE VAN METEREN 3e druk, voor 5 stuivers en 12 stuivers te koop CPG 838i, 111, 112 verlies en succes Jacob van den Corput aan De Smet 21

Dordrecht, 6 mei 1605 ontvangen 19 juni Voorzienige en beminde oom, na mijn behoorlijke gebiedenisse tot uwe Exc enz., zo u Exc believe te weten als dat wij hier in goede doen zijn. Ik heb op 11 april mijn zoontje verloren. De wil van den Heer moet in alles geschieden. Ik heb overal waarheen ik reisde, naar de 3e editie van de historie van Emanuel van Meteren gevraagd. Ik heb het boek eindelijk in Amsterdam gevonden. Ik heb het naar een goede vriend in Keulen gestuurd. Het boek kostte 5 gulden en 12 stuivers. Het wordt naar Gosen van Raesvelt gestuurd. De schipper heeft op 12 april Dordrecht verlaten. Ik heb tot mijn droefheid gehoord, dat mijn neef Jan failliet is gegaan, waardoor de kinderen van Junius meer dan 3100 gulden zullen verliezen. Gelieve hem te schrijven, dat gij de weldaden van oom Junius zaliger gedachtig zult zijn en ervoor zal zorgen, dat de kinderen niets te kort zullen komen. Oom Johan is nog in Den Haag in afwachting van het vonnis ter zake van de door hem geeiste 15000 gulden, waarvoor hij al jaren een juridische strijd voert. Ik heb verleden week oom Bartholomeus bezocht met wie het ondanks zijn ouderdom tamelijk goed gaat. Hij klaagt over maagpijn. De groeten, ook namens mijn zuster Elisabeth en haar echtgenoot Vossius. ***GROOTMOEDER LAAT ZICH NIET KENNEN! CPG 838i, 109, 110 Emanuel van Meteren Johannes Casimirus Junius aan De Smet Leiden, 8 mei 1605 ontvangen 14 mei Een laat antwoord op uw brief van 11 januari 1605: het kwam door ziekte. Ik hoop, dat het over is. Ik ben maandenlang door oogpijn gekweld. Het kwam door wat ik met oom Johan in Den Haag gedronken en gegeten heb. Het waren “heftige”spijzen. Het was eigenlijk niet goed, hoewel zij door “gebrek van de maag” nodig zijn. Ik denk erover deze maand met Gods hulp de raad van Vossius op te volgen. Aangaande het verschil van mening, dat tussen u en grootmoeder Bombergen is gerezen, heb ik alles met haar en l’Hermite zorgvuldig 22

besproken ( moeder l’Hermite is in 1591 overleden. Het moet een familielid zijn. ). Zij wil geenszins bekennen, dat u haar 300 gulden zou hebben geleend, te weten 100 gulden op 17 december 1586 en 200 gulden op 2 november 1587. Dit moet u volgens haar maar eens aantonen. Van de 200 gulden, dat weet ze. Zij heeft mij een door u geschreven document laten zien. Van de 200 gulden komt 100 gulden voor rekening van Adam en de andere 100 gulden voor rekening van haar. Enz. .Het zal daarom nodig zijn, dat u een authentiek bewijs van haar schuld naar haar toestuurt. Enz. .Ik hoop, dat deze affaire goed zal aflopen. Een zekere boekverkoper had mij dit jaar beloofd, dat hij u de nieuwe druk van de “historie van Demetrius” ( Van Meteren ) zou toesturen. Hij heeft zich niet aan zijn woord gehouden. Hij heeft ( ook ) aan iemand anders, die in Delft woont, ( in strijd met de afspraak ) de opdracht gegeven de registers te verzorgen. Ik heb hem dat ook mondeling verweten. Hij antwoordde, dat hij het ( achteraf ) beter had gevonden iemand die dichtbij woont, voor dit werk aan te nemen. Ik antwoordde, dat hij van te voren had moeten zeggen, dat hij van mening was veranderd en niet mij zo lang op antwoord had moeten laten wachten! Hij bekende schuld. Het proces om de ouderlijke erfenis is op 15 maart in ons voordeel geëindigd ( het betrof slechts een onderdeel; de totale afhandeling bleef een slepende zaak. ). Mijn zuster en ik, wij zouden met de Frankfurter misse ( october ) bij u gekomen zijn maar Elisabeth wilde niet meegaan. Zij wilde haar jongste zus en broer niet in de steek laten. Wij zijn daarom thuisgebleven. Wij wonen nu met z’n allen bij grootmoeder Bombergen,uitgezonderd onze broer die in Dordt nog op school ( een internaat ) zit. Het slot van de brief is verward. Het bevat een verwijt aan zijn oom Jan Anthonisz van den Corput woonachtig in Dordrecht, die geen van de kinderen van Junius wilde opnemen. Hij was te zeer op zijn vrijheid gesteld. En passant wordt zijn faillissement vermeld. Door zijn houding zouden zijn zusters over verschillende families verdeeld moeten worden. Om dat te voorkomen, aldus mijn exegese, zijn ze ,op één na, naar grootmoeder Bombergen gegaan. Eén broer bleef op advies van vrienden ( = verwanten) in Dordt achter.

23

***BEMOEIENIS MET HUWELIJKEN CPG 838i, 107,108 Om advies gevraagd Johannes Casimirus Junius aan De Smet Leiden, 19 juni 1605 ontvangen 30 juni Ik heb u op 8 mei geschreven. U zult de brief wel ontvangen hebben. Oom Johan heeft weer plannen om naar Duitsland te reizen. Ik weet niet of hij wil, dat ik met hem meega. Kent u een zekere Isaäc Diamantius? Zijn vader komt uit Antwerpen. De familie heeft drie “consules “in de magistraat (stadsbestuur)gehad en wel in Francothaliensis( Frankenthal bij Heidelberg ) .Hij heeft te Heidelberg gestudeerd ( ingeschreven als student theologie te Heidelberg in 1597 , afkomstig uit of geboren te Antwerpen met als toevoeging dat hij in 1600 in Leiden op 22-jarige leeftijd als theologisch student is ingeschreven.). Hij is nu predikant in Scherpenisse op het Zeeuwse eiland Tholen. Hij wil met mijn zuster Maria trouwen. Als u hem, zijn ouders, de familie en de kinderen kent, wilt u dan uw advies over het voorgenomen huwelijk aan oom Johan laten weten ( Deze is op voorhand altijd tegen. Alleen soldaten en edelen tellen in zijn ogen.). Ik ken Isaäc in zijn studie als een nauwgezette student, bescheiden in levenswijze en vroom in de uitoefening van zijn beroep. Gelieve uw oordeel over hem te schrijven, ook ten behoeve van weduwe Bombergen. ***KATTEBEL CPG 838, 103, 104 in de schulden Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 23 juli 1605 ontvangen 2 augustus Ik heb lange tijd niets van u vernomen. Ik hoop, dat het met u allen goed gaat. Ik heb u over het faillissement van neef Jan Anthonisz van den Corput geschreven. Ik heb de indruk, dat hij ook bij u in de schuld staat, enz. . Latijnse brief 24

***BEMOEIENIS MET HUWELIJKEN CPG 838i, 95, 96 Isaäc Diamantius op de korrel Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 8 november 1605 ontvangen 7 (!) november Wijze, voorzienige ( = zorgzame ) en beminde oom, na mijn behoorlijke gebiedenisse tot u en mijn lieve tante verzoek ik u vriendelijk om advies betreffende het aanzoek van de joncman Isaäc Diamantius die onze nicht Maria Junius ten huwelijk heeft gevraagd. We hebben van Johannes Casimirus begrepen, dat Diamantius u door middel van Casimirus twee brieven heeft gestuurd en ook aan oom Johan die doorgaans tegen is. Hij heeft u zijn redenen bekendgemaakt, opdat u van mening zou veranderen. Wij verzoeken u daarom ons te laten weten, mij en neef Casimirus,wat uw mening is. De joncman dringt op antwoord aan en wij hebben geantwoord hem over een maand onze mening te geven, nadat wij het oordeel van onze ooms hebben ontvangen. Ik heb ook aan oom Bartholomeus geschreven. Wat betreft Johan,die zal niet van mening veranderen. Die spreekt alleen maar over adel en heeft ook andere redenen- onder correctie van uw kant- zo mij dunkt zonder fundament. Men behoort principalijk erop te letten of de persoon vroom en deugdzaam is en of hij tamelijk gestudeerd heeft en of hij van eerlijken huize is. Over de zonnekroon heb ik aan Abraham van Delden tweemaal geschreven of hij deze voor onze nicht wil herstellen. ***BEMOEIENIS MET HUWELIJKEN CPG 838i, 93, 94 Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 15 december 1605 ontvangen 24 december

25

Wij hebben van neef Johan Casimier uw mening over Isaäc Diamantius vernomen. Ik had liever gehad, dat u uw opinie aan neef Johan ( = Jan Antonisz van den Corput ) of aan mij had gestuurd. ***GEBOORTE EN DOOD CPG 838i, 91, 92 verdriet in het huwelijk Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 15 april 1606 ontvangen 2 mei Oom Johan heeft mij verzocht om 2350 gulden ( Nederlands geld ) per wissel aan u over te maken. Ik moet van u de naam weten bij wie ik de wissel kan verzilveren. Mijn zus Elisabeth, getrouwd met Vossius, heeft op 17 december 1605 een kind gekregen. Hij zal heten Johannes. Wij waren verblijd maar dan verkeerde de Heer onze blijdschap in droefheid. Hij kwam haar omtrent twee dagen en één nacht met extreme pijnen in de buik bezoeken. Zij heeft zonder ophouden zo’n aftrek ( buikloop ) gekregen dat de doctoren zich erover verbaasden. De pijnen werden daardoor voor een groot deel verminderd. Zij kreeg daarbij een continue koorts die haar binnenste in brand zette. De koorts is uiteindelijk in febrim hecticam ( aanhoudende hoge koortsen) veranderd, waardoor zij alle dagen “sleet en afging”. Zij is alzo op 7 februari 1606 om 9 of 10 uur in de avond aan ons in den Heer ontvallen, gans getroost. Zij had zich zeer gewillig op de dood voorbereid. Haar zoon leeft nog. De Heer wil hem in deugd laten opgroeien. Van alle kinderen die mijn moeder heeft gehad, ben ik als enige overgebleven, totdat de Heer het zal believen mij te halen. Oom Bartholomeus en oom Johan hebben mij geschreven. Oom Bartholomeus heeft de vierdaagse koorts en ook de anderdaagse koorts ( malaria ) gehad. Hij is er nu van verlost. Mijn vriendelijk verzoek aan u is of u een copie van ons geslachtsregister zou willen toesturen. Ik heb begrepen, dat u het origineel in bezit hebt. U zou mij daarmee een groot plezier doen. Hiermede gebiede ik mij tot uwe Exc , uw huisvrouw, God biddende,dat hij u beiden in lange gezondheid wil sparen, ook uw kinderen.

26

p.s. het huwelijk tussen nicht Maria Junius en Isaäc Diamantius is op 14 september 1606 te Leiden gesloten. Zij vertrokken naar Scherpenisse, waar hij predikant is. ***HET NIEUWE HUWELIJK VAN JACOB VAN DEN CORPUT CPG 838i, 87, 88 mijn oom Johan voelt zich eenzaam. Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 28 juli 1606 ontvangen 27 augustus Wijze, voorzienige ( = zorgzame ) en beminde oom, ik heb uw brief van 6 juni op 10 juli ontvangen. Ik las daarin, dat het met u beter gaat dan enige dagen geleden. Ik bedank u voor de troostvolle reactie op de dood van mijn zuster Elisabeth. Ik hoop, dat de Heer mij in deze zaak en in andere zwarigheden zal sterken. Ik bedank u voor de moeite, die u hebt genomen om het register van ons geslacht te copiëren. Het spijt me, dat ik u daarmee belast heb maar ik wist niemand anders. Bartholomeus, onze oom, is te oud en oom Johan maakt er, naar het schijnt, weinig werk van, hoewel zijn woorden anders doen vermoeden. Wat betreft de wissel van oom Johan, die in Heidelberg of Frankfurt verzilverd moet worden, daarover weet ik niets zeggen. Hoe dan ook, is de financiële afhandeling van de wissel ten gunste van u nog steeds niet rond. Ik heb dat van kooplieden gehoord. Ik ben op 6 juni 1606 met Judith Berch, dochter van de pensionris van Dordt, getrouwd. Zij is weduwe en heeft een zoontje van twee jaar. Zij is van voortreffelijken en degelijken huize en heel rijk. Zij doet goed haar huishouden en is zeer godvrezend ( het belangrijkste ). Moge de Heer ons geven, wat voor ziel en lichaam zalig is. Woonden onze vrienden ( = verwanten ) maar dicht bij elkaar, dan zouden zij ons huwelijk kunnen bijwonen. Oom Bartholomeus kon niet wegens zijn ouderdom, oom Johan niet wegens zaken en voor u was de afstand te ver. Ik ben drie weken geleden met mijn vrouw bij oom Bartholomeus in Alkmaar op bezoek geweest. Hij is beter dan hij lange tijd geweest is. Neef Casimirus heeft mij geschreven, dat hij op verzoek van oom Johan bij hem gaat wonen. Zijn twee zusters ( dochters van Franciscus Junius) waren ook uitgenodigd. Oom Bartholomeus en ik, wij konden Casimirus 27

niet tegenhouden. Hij is meerderjarig. Zijn twee zusters wilden meegaan maar wij hebben het tegengehouden. Hiermede eindigend, gebiede ik mij tot uwe Exc en derzelve huisvrouw, mijn lieve tante aldaar. Wij bidden God, dat hij u allen tot uwer zaligheid in lange gezondheid mag bewaren. Groeten aan neven en nichten. p.s. zwager Vossius heeft een boek over rhetorica het licht laten zien. Hij zal het u toesturen. ***GEHARREWAR OM DE WISSEL CPG 838i, 85, 86 verzet tegen het gaan van Casimirus neef Johan ( = Jan Anthonisz van den Corput ) aan De Smet Dordrecht, 14 september 1606 ontvangen 16 september ( bij uitzondering een transscriptie van een deel van de brief ): edele, hooggeleerde en beminde oom, ik gebiede me zeer dienstelijk tot uwe Exc en uwe huisvrouw, kinderen ( = mijn beminde neven en nichten ). Oom Johan van Kornput ( ! ), heeft begeerd, dat ik aan uwe Exc namens hem zou overmaken 1000 rijksdaalders om deselve daar tot zijne behoeve en volgende zijn ordinantie te gebruiken dan dewijle der tijd van de Frankfurter messe ( begin october ), zo na bij de hand is. En heb ik hier ( in Dordt ) geen kooplui kunnen vinden die aannemen willen de voorseide 1000 rijksdaalders door uwe Exc te Frankfurt of Heidelberg te tellen ( uitbetalen ) en die op uwe Exc recipisse ( ontvangstbewijs ) of wisselbrief aan mij hier te Dordrecht of ook wel te Amsterdam verder te trekken opt sich, dats te weten terstond , zo haast ( zo gauw ) uwe Exc brieven van de receptie ( ontvangst ) van de penningen mij getoond zouden worden, waarom ik genoodzaakt ben geweest heden in haast op Amsterdam aan één van mijn goede vrienden, Johan Huijsten, te schrijven, dat hem gelieven zoude zijn facteur te Frankfurt terstond in haast te adviseren, dat hij de voorseide 1000 rijksdaalders aan uwe Exc of desselfs last hebben zouden toetellen. Ende genomen of desselve Huijsten te Frankfurt geen geld had, weet ik niet, dat uwe Exc te Frankfurt credit en kennisse genoeg heeft om de voorseide som van deze kooplui te Amsterdam of door mij te Dordrecht gerembouseerd zullen worden. 28

Bidde over sulcks vriendelijk, dat het uwe Exc gelieve te vorderen ende beste te doen om het voorseide geld de ene of de andere middel te trekken, opdat oom Johan daarmee gediend en niet verlegen zij, ook mij niet in culpa ( =schuld ) van nalatigheid. Uwe Exc zal geen achterdenken hebben of derselver brieven zullen vereert ( ? ) en terstond voldaan worden met hetgeen uwe Exc voor de advanche van gelden of wissel nog zullen moeten toegeven of geloven. Mijn twijfelachtige conclusie is, dat de financiële transactie is mislukt. Ik wil het hierbij laten. Nog wat berichten over de familie: het laatste deel van de 800 gulden van wijlen Johan Severijnsz van den Corput , gehaald uit zijn nagelaten goederen, is via Jacob van den Corput aan u overgemaakt. De pachtsommen van de landerijen in Spaandonck bij Breda zijn niet te innen. De pachters zijn insolvent en soldaat geworden. Het land is in de afgelopen jaren wegens de heersende pest niet verhuurd. Van het vervallen huis in de Caterstraat te Breda is het dak ingestort. Het huwelijk tussen nicht Maria du Jon ( = Junius ) en Isaäc Diamantius is in februari gesloten. ( Volgens f. 91 en 92 is het huwelijk gesloten op 14 september 1606 ). Onze neef Johan Casimier verlaat de Leidse academie om bij oom Johan te gaan wonen onder het voorwendsel, dat hij daar zijn studie zou voortzetten. Het is te vrezen, dat hij soldaat zal worden en dat er van zijn studie niets terecht zal komen. Daar zit oom Johan achter. Oom Johan heeft ook geprobeerd neef Jacob vóór zijn tweede huwelijk tot de oorlog over te halen. Hij bood hem de rang van luitenant aan i.p.v. Willem de Vos die overleden was. Er is nog steeds geen plaatsvervanger voor hem gevonden. Casimier wordt misschien zijn opvolger. Het is van neef Casimier niet verstandig om bij oom Johan te gaan wonen. Het is te vrezen, dat de lust hem zal vergaan om dagelijks met zijn oom te converseren. Hij zal in krijgsdienst raken. Ik en neef Jacob, wij hebben als voogden dit mondeling ontraden, zoals hij zelf toegeeft. Onze bemoeienis veroorzaakt een conflict met oom Johan. Toen de rector van de universiteit van Franeker, doctor Sibrandus, zich ermee ging bemoeien en verklaarde het wonen bij zijn oom niet te zullen ontraden, trok zijn neef bij hem in. Oom Johan wilde ook, dat de jongste zusters van Casimier ( volgens mij: Elisabeth en Johanna ) ook bij hem zouden gaan wonen. Oom Bartholomeus, ik en neef Jacob weigerden daarvoor toestemming te geven, hoewel Casimier het wel had gewild. 29

Uit de brief van oom Johan blijkt, dat hij weinig met mij en neef Jacob op heeft. Hij is verstoord over ons advies aan Johan Casimier. Het wordt nog erger, als de voorseide wissel van 1000 rijksdaalders te Frankfurt ten bate van u niet verzilverd kan worden. ***FAMILIE-PROBLEMEN CPG 838i, 83, 84 neef Casimier en nicht Elisabeth Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 16 september 1606 ontvangen 16 ( ! ) september Neef Casimier gaat tegen ons advies naar oom Johan. Wij vrezen, dat hij zich tegen de zin van zijn overleden vader in de oorlog zal begeven. Oom Johan heeft ook om de overkomst van diens twee zusters verzocht. Wij hebben het niet toegestaan. Nicht Elisabeth ( dochter van Junius ) heeft van de kant van Swerio, dienaar te Bergen op Zoom, een aanzoek gekregen. Hij is dienaar van de Franse en Nederlandse tale. Wij zullen informatie over hem inwinnen en deze aan u doorgeven. Mijn vrouw heeft op 31 augustus 1606 een miskraam gehad. Oom Bartholomeus laat ons weten, dat hij twee- of driemaal ziek geweest is. Hij heeft koorts gehad. Hij voelt zich nu wat beter. Het voor u bestemde boek van de hand van Gerardus Vossius, dat hij naar de misse van Frankfurt zou sturen, heeft door de hoge waterstand van de Rijn Frankfurt niet bereikt. De Rijn is wegens hoog water voor de scheepvaart gesloten. Groeten enz. . ***DE BERUCHTE WISSEL CPG 838i, 81, 82 Jean( = Jan Anthonisz van den Corput ) aan De Smet Dordrecht, 26 september 1606 ontvangen 2 october geen bijzonderheden

30

***EEN NIEUW AANZOEK VOOR ELISABETH CPG 838i, 79, 80 Isaäc Diamantius aan De Smet Scherpenisse, 17 november 1606 ontvangen 4 december vanaf de laatste regels van f. 80: Jacobus Swerio, predikant in Bergen op Zoom, heeft Elisabeth een aanzoek gedaan. De voogden zien het niet zitten, omdat Bergen op Zoom in een gevaarlijke situatie verkeert ( het is nog in Spaanse handen. ). Een extra reden voor de afwijzing is het aanzoek van de kant van Gerardus Vossius, rector van de Latijnse school in Dordt, een godzalig en geleerd man. We zullen u over deze zaak verwittigen. ***ELISABETH IN DE BELANGSTELLING CPG 838i, 65 t/m 68 In de clinch met oom Johan Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 1 januari 1607 ontvangen 13 januari Wij hebben oom Johan over de “gefailleerde”wissel geschreven. Wij hebben uw schrijven over deze affaire erbij gedaan. Neef Casimirus is bij oom Johan ingetrokken, hoewel het geenszins raadzaam is. Wij hebben deze week weer een brief van neef Casimier ontvangen. Wij hebben gemerkt, dat deze op bevel van oom Johan is geschreven. Hij verzocht in de brief zijn twee zusters bij hem te laten wonen met als argument, dat er in ooms huis een goede orde heerst en gehouden wordt. Wij zullen hem laten weten nooit onze toestemming te zullen geven. Wij hopen, dat u aan oom Johan schrijft, dat het niet behoorlijk is, zoals ook Diamantius zal doen, dit alles om te voorkomen, dat wij, oom Bartholomeus en de neven Jean ( = Jan ) en Jacob alleen tegen hem opponeren. Op verzoek van oom Bartholomeus en neef Johan ( = Jan Anthonisz van den Corput ) moet ik u op de hoogte stellen van het aanzoek van Swerio aan Elisabeth Junius. Hij heeft geen middelen van bestaan. Zijn broer is met de dochter van een bakker getrouwd. Hij is overleden en laat vijf of zes kinderen na. De weduwe is armlastig. Zij krijgt van u wegens haar armoede jaarlijks een pensioen. Swerio woont in een plaats die in 31

handen van de vijand is. Elisabeth lust hem niet. Wij hebben daarom zijn candidatuur niet aan u voorgelegd. Wij hebben hem afgewezen. Wat Vossius aangaat : hij handhaaft zijn aanzoek. Wij moeten daarom aan u over hem schrijven. Wij hebben u over het begin van de vrijage geschreven en daarna heeft oom Johan zijn zegje gedaan. Hij deed dit, voordat Vossius zich tot de familie had gewend. Zo ervoeren oom Bartholomeus en de anderen het. Oom Johan heeft geschreven nimmermeer een Swerius, een Vossius of wie dan ook van hetzelfde soort te accepteren op straffe van onterving. Niet alleen Elisabeth wordt onterfd maar ook degenen die haar in deze zaak raad geven, “doende nog daarbij, dat voor sulck joncman een dienstbode goed genoeg is, alzo dat het schijnt, dat soldaten hoger staan dan enig ander eerlijke, geschikte en godvrezende joncman”. Wij weten niet of Elisabeth liever de raad van andere vrienden ( = verwanten ) volgt, zoals de raad van u, van de beide voogden, Jacob en Jean ( = Jan ), van oom Bartholomeus als oudste van de familie en de raad van haar zwager Diamantius en diens zuster, de raad van Werensteyn Montens, van Martini ( = Maarten ) en van neef Orsmael . Het enige wat oom Johan tegen Vossius heeft, is, dat hij geen edelman is. Wij hebben, wat betreft zijn advies, de zaak laten rusten. Wij hebben het nodig geacht haar te schrijven naar wier raad zij zich dient te schikken. In dat rijtje past oom Johan niet, aldus het resultaat van een korte exegese van de tekst. Ons verzoek aan u is: geef uw mening. Wij zullen dan uw brief overschrijven en verspreiden. Dit is al gebeurd want oom Bartholomeus en neef Van den Corput hebben die brief al gelezen. De dochters van Diamantius , alle drie, hebben verklaard niets tegen de inhoud te hebben. Ik ook niet ! Vossius is ons allen genoegzaam bekend. Hij kwam jaarlijks bij ons wel eens over de vloer. Wilt u aan oom Johan en Casimier schrijven of zij in de zaak Vossius geen andere argumenten hebben dan dat hij geen edelman is. Vossius is getrouwd geweest met mijn zuster Elisabeth van den Corput ( hij wil nu met zijn nicht Elisabeth Junius trouwen, en dat gaf bij deze of gene bedenkingen. ). Hij heeft in alle vreedzaamheid met mijn zuster geleefd. Hij is godvrezend. Niettemin was zij bijna altijd ziek. Ik heb nooit gezien, dat hij zich tegen haar onbetamelijk heeft gedragen. Zij heeft zoon Johannes ter wereld gebracht. Vossius moet hem tot zijn twintigste onderhouden. Johannes krijgt een inkomen uit de goederen van zijn moeder. Vossius is een zeer geleerd man, dat kunt u uit zijn 32

boek opmaken. Hij is van eerlijke ouders en afkomstig uit Roermond. De familie was meestal in de schepenbank vertegenwoordigd. Zijn vader is predikant in Roermond geweest. Vossius is goed bemiddeld. Hij bezit niet minder dan 6000 gulden. Als rector van de Latijnse school ontvangt hij 700 gulden per jaar. Hij heeft 22 of 23 jonge mensen als kostgangers. Zij betalen twintig pond Vlaams voor de kost, sommigen wat meer. Hij zou van zijn kostgangers al kunnen leven! Zij had goede huishoudelijke hulp, gelijk ik van mijn zuster begrepen heb. Hij staat bij de Heren van de stad hoog aangeschreven: om zijn vlijt en nauwgezetheid als rector. Zij wilden hem niet laten gaan, hoewel er gesproken wordt, dat de academie van Leiden hem in het ”college”wil benoemen in de plaats van Bertius die 1000 gulden per jaar verdiende. De tijd zal leren of er wat van komt. Men heeft grote verwachtingen van hem. Hij is 29 jaar en in Heidelberg geboren. Hij is op zijn 30e in dienst van de stad gekomen. Dit is alles. Wilt u uw advies geven, waarnaar wij ons dan kunnen richten. Het is niet geraden zo’n persoon lang ongetrouwd te laten blijven. Daarenboven komt de vasten aan, die alle dingen eens zo duur maakt als nu ( hij bedoelt waarschijnlijk de winter. ). Na de vasten is alles buiten tijd ( in de betekenis van: daarover kunnen we nu niets zeggen. ). p.s. zend me de wapenen van mijn voorvaderen met derzelver verven om te zien of ze ook accorderen, zo ik ze hier heb. ***KATTEBEL CPG 838i, 71, 72 aanzoek van Vossius Jean ( = Jan ) van den Corput aan De Smet Dordrecht, 13 januari 1607 ontvangen 13 ( ! ) januari Gomarus mengt zich in de juridische strijd om de erfenis van Junius ( ook in andere niet-opgenomen brieven. Gomarus was met Johanna l‘Hermite getrouwd geweest. Zij was de zuster van Junius tweede vrouw Maria l’Hermite. ). De familie vond zijn eisen onbillijk. Het juridische probleem is :hoe de erfenis over de kinderen uit verschillende huwelijken te verdelen. Vervolgens komt de aanzoek van Vossius aan de orde. Oom Johan, bijgenaamd Johannes contra, is zoals altijd, tegen. Wij 33

steunen zijn candidatuur. Ik stuur u een boek van Vossius dat in druk is verschenen. ***ALWEER VOSSIUS CPG 838i, 69, 70 Jan Antonisz van den Corput aan De Smet Dordrecht, geen datum ontvangen 13 januari 1607 Het handschrift is van de bovengenoemde Jan Antonisz maar de tekst is van Diamantius. Het betreft een copie van de brief die Isaäc Diamantius hem over de zaak “Vossius” heeft toegestuurd en die hij op zijn beurt doorstuurt. Ik merk, dat uwe Exc ( neef Jan volgens mij ) het niet raadzaam vindt de zaak te lang te rekken. Het zou goed zijn, dat wij resoluut onze mening zouden geven, te meer omdat de staat van de persoon ons genoegzaam bekend is. Dit is onze mening. Als oom De Smet en uwe Exc die beiden voogd van Elisabeth zijn én onze waarde oom Bartholomeus het verzoek van Vossius zouden bewilligen, dan zouden we dit ook zeer raadzaam vinden. Wij zouden wensen, inzoverre het mogelijk is, dat men onze zeer weerde oom Johan en zwager Casimier ( Diamantius is met zijn zuster getrouwd ) daartoe zou kunnen overhalen. Wat onze zuster aangaat, hij bedoelt zijn schoonzuster, zij heeft na lang aarzelen openlijk als haar mening gegeven, dat zij , als de drie voogden en oom Bartholomeus de zaak raadzaam vinden, zij daarmee tevreden zou zijn maar als de genoemde personen het niet raadzaam vinden, dan luidt haar verzoek aan ons Gerardus Vossius vriendelijk af te danken. Zij vraagt wel, dat men pogingen onderneemt om oom Johan en Casimirus te overreden. Dit is ook, wat ik ( Diamantius ) wil.

***ALWEER VOSSIUS CPG 838i, 61 t/m 64 besluiteloosheid Jacob en Jean ( = Jan ) aan De Smet Dordrecht, 13 maart 1607 ontvangen 17 maart 34

inleiding: Johan is mordicus tegen het huwelijk van Elisabeth Junius met Vossius. Alleen huwelijken met officieren of met kale jonkers deugen in zijn ogen. Hij dreigt ieder te onterven, die het met hem niet eens is ( hij heeft naar mijn overtuiging geen testament nagelaten!). Hendrik de Smet toont zich , zoals ook in de kwestie van zijn stiefzoon Paulus Coddaeus, besluiteloos. Ter wille van de lieve vrede kiest hij partij voor de grootste schreeuwer Johan. De zaak bleef aanslepen, doordat de anderen geen breuk in de familie wilden forceren. De brief: hooggeleerde, zeer voorzienige en beminde oom,uw brief van 23 januari 1607 heeft ons bereikt. Wij weten, dat u de aanzoek afwijst. Wij zijn in afwachting van de brieven van Isaäc Diamantius en zijn vrouw. Hun dochter is, hoewel u anders schrijft, vóór het huwelijk. Wij hebben uw brief naar Isaäc Diamantius doorgestuurd. Hij heeft op 25 februari op de brief geantwoord. Wij moeten met ons antwoord haast maken, terwijl Diamantius en zijn vrouw de tijd nemen over deze zaak te overleggen. Elisabeth Junius, om wie het gaat, laat blijkens haar brief van 26 februari 1607 en ondanks uw bewering van het tegendeel , er geen twijfel over bestaan, dat zij met Vossius wil trouwen. Zij weerlegt al uw argumenten tegen Vossius. Vader Hendrik ( Jean noemt hem oom ) had een groot respect voor hem. Dat bleek wel, toen zowel een zekere Marcellus, doctor in de medicijnen, als Vossius naar het rectoraat van de Latijnse school in Dordt solliciteerden. Vader Hendrik sloeg de kwaliteiten van Vossius hoger aan. Als extra argument gold voor vader Hendrik en anderen, dat Vossius van zins was een tour langs verschillende universiteiten te maken. Deze Marcellus dong ook naar de hand van Elisabeth. Vader Hendrik leek deze aanzoek te begunstigen maar zag, lettend op de “conditieën( voorwaarden ) ervan af. De stad heeft het advies overgenomen. Na de dood van mijn vader vroeg Vossius om de hand van Elisabeth. Oom Barholomeus en wij waren met dit aanzoek verblijd zoals alle bloedverwanten. Had vader nog geleefd, dan zou hij nog een grotere vreugde hebben gehad, omdat hij Vossius als zijn zoon beminde. U kunt zelf zijn kwaliteiten aan de hand van zijn boeken beoordelen. Het zit met de financiën wel goed. Hij heeft 6000 gulden aan geld, is gezond van lichaam en 29 jaar oud, van eerlijke ouders uit Roermond. Zijn gage als rector bedraagt 600 gulden plus de inkomsten uit kostgangers. Hij heeft met zijn vorige vrouw eerlijk, vredelijk en gerustelijk geleefd. U moet wel weten, dat Elisabeth niet de enige gegadigde is. Wij zouden 35

hem graag uitsluitsel willen geven maar zijn in afwachting van andere argumenten “contra”van uw kant. Er zijn ook kwalijke geruchten in omloop geweest, dat zijn vorige vrouw, mijn zuster, aan het zware huishoudelijke werk vanwege de vele kostgangers bezweken is. Ik Jacob weet beter dan wie ook, dat de last van het werk niet de oorzaak van haar dood is geweest. Zij was sterk van gezondheid maar heeft iets van de bevalling overgehouden of gekregen “vutsinckinge van de lijfmoeder”.Zij heeft uit schaamte lange tijd over dit euvel gezwegen. Het zou mogelijk anders door medicijnen verholpen zijn. Zij liet de marktgang schieten. Ze liet het aan haar twee meisjes over en ook het koken en andere vermoeiende huishoudelijke bezigheden. Als zware arbeid de oorzaak van haar dood zou zijn geweest, dan was zij als ongetrouwd meisje al gestorven, toen zij voor vader Hendrik de huishouding moest doen met al die kostgangers, vrienden ( = verwanten ), kinderen en anderen, die vader Hendrik bij gebrek aan geld en goederen in zijn huis had opgenomen. Het was niet door het vele werk en door het gaan en staan dat zij vroeg is overleden. Zij heeft wel eens gezegd, dat zij door al het werk zich beter voelde dan de vrouwen of dochters die hun tijd met handwerk vulden. Wat betreft oom Johan : hij dreigt ieder te onterven die zich niet aan zijn advies houdt. Zijn advies luidt, dat Elisabeth met een officier of een “kale jonker “moet trouwen. Alleen dit soort mensen staat bij hem in aanzien. U schrijft, dat het rectoraat en een kerkelijk ambt door de wereld nochtans veracht worden. In onze stad wordt het rectoraat meer geacht dan een kerkelijk ambt, in tegenstelling tot het platteland, waar de predikant in hoog aanzien staat. De oudste dochter van Junius, Maria, getrouwd met predikant Isaäc Diamantius, is wel tevreden met haar huwelijk en het wonen in Scherpenisse. U schrijft uit niets te merken, dat Elisabeth tot het huwelijk met Vossius zeer geneigd is. Hoe komt u aan dit oordeel? Isaäc Diamantius en zijn dochter schrijven het tegendeel. De leeftijd van Elisabeth maakt haar voor het huwelijk geschikt. Zij is 23 jaar, dus zes jaar verschil. Elisabeth wil een huwelijk met Vossius, mits oom Bartholomeus en wij haar steunen. Zij heeft het niet over oom Johan. Als oom Bartholomeus niet ziek was geweest, had hij ook voor haar partij gekozen. Mag men zo’n bekwaam, geleerd man afwijzen? Als u op uw standpunt blijft staan, zullen wij het aanzoek afwijzen.

36

Het slot van de brief gaat over andere zaken zoals de gefailleerde wissel van oom Johan. Deze moet nog steeds op de Frankfurter messe bij Jan Huijssen verzilverd worden of te Amsterdam of te Keulen ( maar de bank die deze wissel heeft verstrekt, is blijkbaar niet bij de goegemeente van geldwisselaars bekend!). p.s. Casimier is tegen het huwelijk. Hij betreurt het, dat wij Vossius niet hebben afgewezen. Of Casimirus dit uit zich zelf heeft geschreven of dat de brief door oom Johan is gedicteerd, dat weet ik niet. ***VOSSIUS OP HERHALING CPG 838i, 33, 34 het houdt niet op Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 16 maart 1607 Ontvangen 17 ( ! ) maart Erefeste, wijze, voorzienige, discrete, beminde oom, ik heb uw brief enige dagen geleden ontvangen. Ik heb een copie ervan naar oom Bartholomeus en neef Johan( = Jan ) te Breda gestuurd. Ik en neef Johan hebben op 13 maart deze brief ondertekend. Oom Bartholomeus was doodziek en heeft niet kunnen tekenen. Hij is nu herstellende. Wij drieën zijn Vossius heel genegen. Hij is een godvrezend, geleerd man, gezond van lichaam, geacht in de stad met aanzienlijke vrienden. Hij is rector van de Latijnse school en predikant te Dordrecht en elders. Zijn gage is 700 gulden. Hij kan van zijn kostgangers rijk leven. Zijn geldmiddelen bedragen 6000 gulden. Hij heeft een zoon uit het eerste huwelijk. Elisabeth Junius zal nooit meer zo’n kans krijgen. Wij willen niettemin geen toestemming geven, als u niet accoord gaat. Wat Isaäc Diamantius, nicht Elisabeth en Casimier ervan denken, zullen zij schrijven. Mijn vrouw heeft een miskraam gekregen, eerst op 31 augustus 1606 en daarna op 16 februari 1607. Ik hoop, dat de Heer ons eindelijk een vrucht zal laten zien. Oom Johan heeft op 20 februari geschreven, dat mijn vrouw tijdens haar zwangerschap ordentelijk moet leven om een miskraam te voorkomen. U weet het beter dan hij. Wilt u ons een advies geven!

37

***BARTHOLOMEUS, EEN AMBTELOOS BURGER CPG 838i, 25, 26, 27, 28, 31 ( 29 en 30 horen niet in dit rijtje ) aanval op broer Johan Bartholomeus van den Corput aan De Smet Alkmaar, 3 juni 1607 ontvangen 16 juni Eerweerdige, hooggeleerde, wijze, voorzienige, lieve broeder, ik gebiede mij zeer gedienstelijk tot uwe Exc. Ik hoop, dat het met uwe Exc en uw huisvrouw en kinderen nog goed is. Met mij en mijn huisvrouw, gelijk met de kinderen in Engeland, is het ook redelijk wel. De Here lof. De kinderen uit Engeland zijn nu bij ons. Zij doen uwe Exc met uw huisvrouw en alle kinderen en alle vrienden aldaar zeer hertelijk de groeten. Ik ben een korte tijd geleden in Breda geweest. Ik moest er ook zijn vanwege mijn officiën ( ambten ). Ik ben nu al mijn ambten in Breda kwijt, zoals het griffierschap, het ambt van stadssecretaris en het klerkambt van de weeskamer. Ik ben blij ervan af te zijn om redenen die te lang zijn om ze u te vertellen. Ik heb het griffierschap zelf in persoon nog vier maanden lang bediend, éér ik daarvan afstand deed om mijn substituut ( plaatsvervanger ) de kans te geven mij op te volgen. Ik heb hem daarin gekregen, eerst met onwil van de helft van de magistraat, omdat hij zo paapsgezind was. Hij was een geleerd man. Hij heeft mij verlaten om de vijand te dienen. Hij heeft mij daarna ootmoedig verzocht of hij mocht terugkeren. Ik stond voor de keuze hem te accepteren of niet. Ik heb hem in zijn oude baan hersteld. Hij deed, alsof hij met mij vijf of zes “contracten” heeft gehad maar hij voldeed niet. Hij spotte wel eens, dat ik maar moest sterven om zo mijn baan te krijgen. Ik heb hem zonder “practijken “eruit gewerkt. Ik heb voor hem toen een jonge geleerde man gevonden, doctor in de rechten. Hij is van onze religie tot tevredenheid van de magistraat en de ganse burgerij. Nu, mijn beminde broeder, over het aanzoek van Gerardus Vossius, rector van de grote school in Dordrecht, een geleerd man. Ik heb begrepen, dat de voogd van de kinderen van mijn zwager Junius aan u heeft geschreven geen bezwaar tegen het huwelijk te hebben, mits uwe Exc zelf en voogd Jacob namens zijn overleden vader Hendrik, mijn broeder, en de zoon van wijlen Anthonisz van den Corput accoord zouden gaan. Jacob en de zoon van Anthonisz zijn beiden na het 38

overlijden van hun vader door hun moeder als voogden aangesteld. Als oudste van de familie ben ik door de vader van Elisabeth Junius als voogd aangesteld. Ik heb in deze functie door mijn ouderdom niets kunnen uitrichten. Ik word op de feestdag van Bartholomeus ( 24 augustus ) 74 jaar. Ik ben daarom door het hof van Holland van mijn voogdijschappen ontslagen want ik kan niet meer lopen en reizen. Ik heb voor mij een stoel laten maken en word ter kerke of elders gedragen, gelijk ook in Breda gebeurd is. Ik ben als oom en naaste bloedverwant voor het huwelijk, ondanks dat broer Johan en neef Casimier er anders over denken. Ik acht hun argumenten op voorhand niet hoog: nu eens zijn ze van de ene en dan weer van de andere opinie. Ik weet uit ervaring, dat mijn broer heel “ongestapeld” ( instabiel ) is en ( onder voorbehoud ) van alle zinnen in de hoop iets van de erfenis te krijgen ( ik kan er niets anders van maken, ik begrijp het argument niet ). Hij stelt het niet opvolgen van zijn oordeel voor als een kwaad en komt dan met dreigementen. Ik moet in mijn kwaliteit van oudste naar Gods wet raad geven overeenkomstig wat de Heer verlangt en wat de vader van Elisabeth had gewild. Onze vrienden ( = verwanten ) : Willem de Herthoge, Godefroy Montens, tresorier, raadsheer Martini en Weresteijn en hun vrouwen hebben dezelfde opinie als ik, ook nicht Bombergen denkt er zo over. Zij kennen zijn kwaliteiten, hoewel mijn broer zijn hoogheid, zijn adeldom en geleerdheid niet voldoende acht. Al ben je een edelman of edelvrouw, moet je toch je brood verdienen om de kinderen in deze onstabiele wereld behoorlijk op te voeden. Wat had u ( De Smet ) met uw goede afkomst gedaan, als u niet over geleerdheid en verworven deskundigheid had beschikt. Menig edelman zou met geleerdheid beter af geweest zijn dan met land dat hij kan verliezen of object van tweedracht wordt. Uwe Exc weet dit beter dan ik. Ik zou niet weten, waar onze nicht zo’n grote rijkdom kan vinden! Wat heeft zij aan een edelman die niets bezit dan een adellijke titel! Gerard Vossius is een geleerd man, rector van de gemeyne school en een geleerd predikant . Uit het boekje dat hij geschreven en uitgegeven heeft, blijkt zijn geleerdheid. Alle predikanten zijn niet zo geleerd als hij. Hij heeft een zeer schone librairie die hem veel geld gekost heeft. De waarde is wel 2000 gulden of meer. Hij is van onze gereformeerde religie gelijk zijn ouders. Hij is een heel stille goedige en verdraagzame man. Zijn vorige vrouw was ziekelijk. Hij heeft haar nochtans in aller liefde en trouw 39

verdragen. Ik verbaas me erover, dat mijn broer tegen hem is. Ik weet niet aan wie anders hij haar ter huwelijk wil geven! Ook Vossius heeft goede lieden in de kost. Hij zou van de opbrengst in luxe kunnen leven. Zijn gage bedraagt meer dan 700 gulden. Hij zou met dat geld zijn gezin al goed kunnen onderhouden. In hetzelfde pakket (!) zit onze nicht Josijnen Montens als ook de dochter van neef Versteeg, zoals ik begrepen heb enz. . Dan is het bezwaar, dat Vossius eerst getrouwd is geweest met onze nicht Elisabeth, de dochter van mijn broer Hendrik en nu wil trouwen met de dochter van diens zus ( Franciscus Junius is in 1578 getrouwd met Elisabeth van den Corput, de zus van Hendrik van den Corput ). Gods wet verbiedt dit niet, hoewel het niet altijd wenselijk is. Het zou anders zijn, als de overheid van de Geünieerde Staten het verboden zouden hebben. Hij heeft verklaard, dat daarvan geen spakei s. Ik geloof hem op zijn woord. Een ander aangevoerd argument is, dat hij op een beurs van de Staten ( bestuur van het gewest ) of van de stad heeft gestudeerd. Dat is ook niet waar, hoewel de stad Dordrecht hem wel eens twee- of driemaal geholpen heeft, omdat hij geen inkomsten uit de goederen van zijn ouders had, die ten gevolge van de “beroerten”het land hadden moeten verlaten. Johan en Casimier vinden hem onbekwaam om kinderen te krijgen en haar te jong. Er zijn in onze familie jonger getrouwd. Onze moeder was 15, toen zij trouwde, ook de vrouw van broer Hendrik was jong. Johan moet niet zo halsstarrig zijn en moet het advies van de anderen volgen. Hij heeft de wijsheid niet in pacht. Wij en de andere vrienden ( = verwanten ) hebben ook wat van de wereld gezien. Hij moet ons geen bastaard noemen of ons onterven, zoals hij doet. Elisabeth is sterk genoeg en ook gewend te werken. In vaders huis waren vijf of zes kostgangers en twee of drie dienstmaagden. Ik zou dit huwelijk niet ontraden. Ik heb dit met argumenten verdedigd. Ik ben niet door hem omgekocht, al heb ik van hem ooit een boekje gehad. Er is wel eens anders over mij gesproken. Ik adviseer naar geweten, wat broer Johan en neef Casimier er ook over denken. Ik kan mijn broer niet genoeg voorhouden, dat hij naar een adellijke candidaat uitkijkt, terwijl onze ouders en voorouders, althans naar de wereld , ook niet van adel waren.

40

Ik heb aan neef Jan mijn mening geschreven, opdat hij en ook de andere verwanten mijn opinie na mijn dood zullen mogen weten. ***KATTEBEL VAN ELISABETH JUNIUS CPG 838i, 29, 30 het betreft het aanzoek van Vossius Elisabeth aan Johan (=Jan) van den Corput, rentmeester van Hooge-en Laage-Zwaluwe, wonende te Dordrecht Scherpenisse, 26 februari 1607 Verkorte samenvatting:ik kan niet nalaten u een briefje te schrijven naar aanleiding van het aanzoek van Vossius. Ik verzoek u om advies, gelijk ik verschuldigd ben te vragen , als ook aan neef Jacob. Ik onderwerp me geheel aan uw wil, hoewel ik weet, dat oom Johan tegen is en blijft. Als u en de anderen een huwelijk niet raadzaam vinden, dan verzoek ik u hem eerlijk af te danken. Groeten van mijn broer en zus. Geschreven te Scherpenisse ( waar haar zuster Maria woonde. ). ***AANZOEK VAN VOSSIUS CPG 838i, 17, 18 de lieve vrede is niet alles waard Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 10 juni 1607 ontvangen 16 juni inleiding: oom Johan voerde als argument “contra”aan, dat Vossius getrouwd is geweest met Elisabeth, de dochter van Hendrik van den Corput. Hij wilde vervolgens huwen Elisabeth, de dochter van Junius en van Elisabeth van den Corput die de zuster van Hendrik van den Corput was. Deze Elisabeth is de nicht van Hendrik. Naar moderne opvatting is tegen zo’n huwelijk geen bezwaar aan te voeren, omdat er van verwantschap geen sprake was. Voor de kinderen uit zo’n huwelijk ligt het anders. De familie moest over dit en andere argumenten oordelen. De familie is, minus Johan en Casimirus, eigenlijk vóór het huwelijk maar zegt om de lieve vrede “nee”. De argumentatie van De Smet, zoals uit andere brieven blijkt, ten dele onjuist. Het handhaven van de lieve vrede is zijn enig argument. 41

Gerard Vossius vond de aangevoerde bezwaren niet steekhoudend of te vaag. Hij verzocht om nieuwe argumenten en is bereid, in afwachting ervan, met zijn besluit te wachten. Daarop volgt de brief van Jacob van den Corput d.d. 10 juni 1607. Ik heb uw brief van 9 april 1607 gelezen. Wij zijn het niet met u eens, dat het aanzoek afgewezen dient te worden. Zij zou te jong zijn, hoewel 22 jaar! Ik vind het jammer, hoewel vele andere argumenten me aanspreken. Hij is het waard met haar te mogen trouwen. Ik zou accoord gegaan zijn maar oom Johan : “gij ziet de oost-noordoosten wind van Groningen ons tegen blazende en dreigende tempeest ( storm ) te maken”. Ook neef Casimier is tegen. Hij adoreert zijn oom. Ik heb een copie van uw brief naar oom Bartholomeus gestuurd. Hij is de oudste oom en voogd van haar. Hij liet me weten tegen het huwelijk eigenlijk geen bezwaar te hebben maar hij wil geen onenigheid in de kring van de familie veroorzaken, hoewel hij ervan overtuigd is, dat zij zo’n partij in de toekomst niet meer zal vinden. “Blijf je herinneren”, schreef hij mij, “dat ik eigenlijk vóór was maar door mijn zwager De Smet, broer Johan en neef Casimier in deze zaak werd overstemd”. Indien de dochter in de toekomst tot erger zou komen, wat God verhoede, ben ik geëxcuseerd ( slaat deze waarschuwing op de zelfmoord van Johanna, de dochter van De Smet, in 1594 ? ). Gerard Vossius weet, dat wij, oom Bartholomeus en ik, vóór het huwelijk zijn en dat de afwijzing tegen ons gemoed ingaat. Vossius trekt zijn aanzoek niet in en vraagt om betere argumenten en is bereid te wachten. Ik heb toen onmiddellijk de ganzeveer ter hand genomen en een brief aan oom Bartholomeus geschreven. Ik heb hem verteld, dat hij in de functie van testamentaire voogd en als oudste zich in deze zaak vrijelijk behoort uit te spreken. Het is overigens bekend, dat het hof van Holland hem wegens zijn ouderdom ontslagen heeft van de plicht om de goederen van de kinderen van Junius te beheren. Hij behoort na te streven,wat profijtelijk is en zich niets aan te trekken van “oostenwind”of dreigende onterving en dergelijke tempeesten vanuit Groningen. Ik zal me, met inachtneming van respect en reverentie ten aanzien van oom Johan, niet laten afhouden om mijn plicht te doen mits geholpen door u en door oom Barholomeus en andere vrienden ( = verwanten ) die in Den Haag wonen ( wie ?). ( Jacob oefent vervolgens critiek uit op de ontwijkende reactie van zijn oom De Smet ): ik had gehoopt, dat u gezien uw grote deskundigheid 42

vrijelijk uiting van uw opvatting had gegeven, ook aan oom Bartholomeus die mij later schreef, dat hij eerst niet vrijelijk naar geweten geantwoord had. Hij schreef me wel, dat u uw mening duidelijker moet geven. U hebt mij vervolgens als reactie op mijn geheime interventie, een nadere verklaring gestuurd om daarmee te voorkomen, dat wij later spijt over ons standpunt zouden hebben. Vossius heeft me laten weten op de tweede ronde van argumenten te zullen wachten, hoewel de zaak hem schade berokkent. Ik zeg weer, dat zij in de toekomst geen betere partij zal vinden, daarvan ben ik overtuigd. Aan het slot van zijn brief komen weer de juridische problemen omtrent de nagelaten goederen van Junius ter sprake. Gomarus dreigt met een proces ten behoeve van de voorkinderen van Johanna l’Hermite ( volgens Rademaker, “Vossius”, werd er tot in de jaren twintig van de 17e eeuw geprocedeerd! ). ***KATTEBEL CPG 838i, 19, 20 Vossius ‘aanzoek Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 15 juni 1607 ontvangen 16 ( ! ) juni Ik verzoek u, en daarom schrijf ik deze brief in alle haast, op twee brieven van neef Johan (= Jan Anthonisz van den Corput ) over het aanzoek van Vossius die nog steeds bij zijn aanzoek blijft, te antwoorden. Alle vrienden ( = verwanten ) behalve oom Johan, vinden de afwijzing van zo’n persoon onbillijk. De dochter toont in de brief aan ons haar droefheid. Ik verzoek u vanwege de dochter de zaak opnieuw te bezien en te besluiten, alsof het uw eigen dochter gold, ten gunste van mijn zwager Vossius. Ik gebiede me tot u, uw huisvrouw en de kinderen. Uw vorige brieven deden er acht weken over, normaal drie weken. Zet daarom dubbele port op de brieven, dan worden ze eerder bezorgd. ***RONDGANG DOOR DE FAMILIE EN NOG WAT CPG 838i, 7 Jacob van den Corput aan De Smet 43

Dordrecht, 12 februari 1609 ( geen brieven uit het jaar 1608 !) ontvangen 21 februari samenvatting in punten 1) Ik heb namens u aan de voogden van wijlen mijn broer Isaác van den Corput aan de weduwe een obligatie van 65 gulden gegeven. 2) Neef Abraham Musehol ( predikant ) is op 30 augustus 1608 bij mij op bezoek geweest. Ik heb hem namens u 12 gulden gegeven. 3) Nicht Diamantius is doodziek geweest. 4) Wij hebben haar broer Casimier ontboden. Hij heeft ons verteld, dat hij zich heden tot de oorlog wil begeven. Zijn zuster is hierover zeer bedroefd. Zij had liever gewild, dat hij de wens van zijn vader gevolgd had, waartoe zijn vader hem had opgevoed. Hij bleef bij zijn besluit. Hij is in october 1608 weer naar oom Johan vertrokken. 5) Nicht Vossius ( Elisabeth Junius ) heeft een zoon op 2 juni 1608 gekregen. Hij is naar haar vader “Franciscus”genoemd. Zij is nu weer zwanger, mijn vrouw ook. 6) Nicht Maria, de vrouw van Jan Anthonisz van den Corput is van een dochter op 29 januari 1609 bevallen. Zij is mismaakt en kan niet zuigen. 7) Adriana, de dochter van mijn zus Johanna, kan elk ogenblijk bevallen. Zij is op 25 november 1607 gehuwd. 8) Wat betreft het familiewapen: een vergulden haan, staande op een groen berchken met drie balkens boven zijn hoofd, voor verguld, het vel rood met een open helm. 9) Over de politieke situatie: de bestaande besprekingen zijn voor de laatste maal tot 15 februari 1609 verlengd. De Staten van de gewesten hebben de punten aan de gezanten van Frankrijk en Engeland overgeleverd, waarop de Staten bereid zijn vrede te sluiten. Het antwoord moet vóór 15 februari 1609 binnen zijn, zo niet, dan worden de besprekingen gestaakt. Engeland en Frankrijk hebben besloten hun gezanten naar Antwerpen te sturen om met onze gevolmachtigden Spinola en Richardat te spreken. In Antwerpen zijn ook de Spaanse gevolmachtigden aanwezig. 10) Er is volgens uw schrijven 4 ¼ rijksdaalder door neef Van der Corput aan Vossius en de vrouw van Diamantius geschonken. Zij laten u danken.

44

11) Oom Bartholomeus is nog steeds in goede doen, ook zijn vrouw. Ik moet u ook de groeten doen van mijn schoonvader Van der Berch en van mijn schoonmoeder en ook van mijn vrouw. ***DE GODSDIENSTIGE TOESTAND IN BREDA EN OMGEVING CPG 838i, 511, 512 de roomsen, ze zijn er nog. Isaäc Diamantius aan De Smet Dordrecht ( ! ),.17 mei 1611 ( geen brieven uit het jaar 1610 ) ontvangen 21 juni inleiding:. het begin van de brief stelt me voor problemen Het staat vast op grond van verschillende bronnen, dat Diamantius in 1609 in Breda predikant is geworden. De brief doet anders vermoeden. De enige oplossing is een foutieve datering. Het is omtrent 1 ½ uur geleden, dat wij uit Scherpenisse naar Breda zijn vertrokken, waar ik tot nu toe,God lof, welvarend ben geweest ( de woordvolgorde van de zin is niet veranderd !).Mijn vrouw heeft een klap gekregen door de dood van onze zoon van 7 jaar en 6 maanden. Wij moeten ons aan de heilige wil Gods onderwerpen, die bereid was de zoon van Abraham te laten offeren. De staat der kerk in Breda is redelijk, Hoewel er met Holland een groot verschil is, heb ik over de zware geschilpunten tussen Gomarus en Arminius ( tussen preciezen en rekkelijken ) over de leer van de praedestinatie tot dusver hier in Breda geen zwarigheid gehad. Het bedroeft ons wel, dat wij in de omgeving van Breda met paapse pastoren en papisten te maken hebben. Het bedroeft alle vromen, dat wij moeten zien,dat in al die dorpen rond Breda en Bergen op Zoom de roomse godsdienst heerst , hoewel dit gebied onder de Mogende Heren der Staten staat ( Staten-Generaal), Zij laten deze gebieden in de duisternis van het pausdom ( volgens mij vallen de dorpen om Breda onder jurisdictie van de baron van Breda, in dit geval van prins Maurits !). Het is een kleine troost, dat wij grote aantallen toehoorders en communicanten in de kerken van Breda hebben. God heerst hier duidelijk midden onder zijn vijanden. Isaäc heeft het vervolgens over het sterfhuis van de overleden Franciscus Junius. Ik en Vossius zijn het eens met de regeling die in 1610 getroffen is. Enz.. 45

***HET OVERLIJDEN VAN BARTHOLOMEUS VAN DEN CORPUT Geboren 24 augustus 1533 en overleden omstreeks mei 1611 CPG 838i, 505, 506 Jacob van den Corput aan De Smet Dordrecht, 2 juni 1611 ontvangen 21 juni zie deel 804 ***FAMILIEBERICHTEN CPG 838ii 235 t/m 238 het van mij gemaakte portret lijkt nergens op Van Meteren aan De Smet Londen, 20 februari 1608 ontvangen 22 maart Zeer eerwaardige, goedgunstige oom Smetius, ik heb uw brief van 12 en voordien van 19 (!) september 1607 ontvangen door middel van mijn zoon en daarna door toedoen van monsieur Steven Lesieur. Ik heb begrepen, dat het met u goed gaat. Ik heb met droefheid vernomen, dat de vrouw van Gruterus ( in 1607, zie internet) is overleden. Deze vrouw was voorwaar een zeldzaam “stuck”. Dat zijn Gods werken ! Ik wens hem een ander gezelschap toe. Zo hij hier was, zou ik proberen hem te helpen. Wij zijn hier allen nog redelijk te passen, met mijn familie en de kinderen. Mijn schoonzoon David Stanere heeft alzo bij de kinderen van Jan van Laurens, wonend te Vinegrem ( ? ), 34000 gulden verloren. Hij stond voor de keuze ofwel met hen te breken dan wel om soelaas te verzoeken. Hij heeft met de crediteuren overeenstemming bereikt: hij betaalt nu 1/3 van het bedrag contant en lost de rest in tien jaar af. In deze tien jaren mag hij van zijn schuldeisers er wat bij verdienen Hij is hier een makelaar van wissels geworden. Hij verstaat het vak zeer goed. Hij zal jaarlijks meer dan 1000 gulden verdienen. Hij blijft in zijn mooie huis wonen. Hij heeft twee mensen in zijn huis genomen: Richault en de zoon van Malepart die in Frankfurt woont ( er staat: “wordt”,) zijnde compagnon van koophandel. Zij gebruiken het huis , het pakhuis en souterrain en hopen zo door de wereld te zullen geraken. Zij hebben samen drie mooie kinderen. Onze zuster Mayken is nog redelijk te passen. Zij is geheel verlaten van haar man die ergens anders woont. Zij ziet hem niet en hoort ook niets van hem. Zij is altijd een schalkse wijf 46

geweest. Zij heeft wat geld achterovergedrukt, opdat zij nog een bijleven daarbij hebben mag. Haar zoon die het zijne voor het allergrootste gedeelte verteerd had, is achttien maanden geleden gestorven. Zij woont bij haar oudste zoon die vroeger het zijne al “verroomenschapt” had. Hij is hier notaris geworden. Hij is nu getrouwd. Haar jongste zoon is met een Engelse dochter getrouwd. Zij heeft maar één dochter: Elisabeth Amalia die nu 20 jaar is. Zij heeft haar goed nog tussen 5000 en 6000 gulden in handen van onze zwagers. De dochter woont om de eer niet bij haar moeder maar bij onze nicht, de dochter van Mayke Dingemans Caen, onze halfzuster. De moeder zou deze dochter gaarne besteden te lightelyck (?) maar wij zien wat meer het profijt van de dochter ( wat er bedoeld wordt , is mij niet duidelijk ). Fol.236: Abraham Aurelius is nu redelijk wel te passen. Met strijken ( = masseren ) en andere dingen kan hij zijn armen weer gebruiken. Het wordt nog elke dag beter. Hij preekt weer. Hij heeft een kind. Ze doen u de groeten. Ik heb hem verteld, dat u edele met hem door het ongeluk van zijn moeder zeer begaan is en dat u hem te goede gedachtenis drie pistoletten ( =kronen ) hebt gestuurd . Abraham Aurelius bedankt u voor de goede raad. Ik heb van Dordt geen berichten te vermelden . Van Meteren heeft het vervolgens over zijn geschiedwerk “Historiën”( = “commentariën”), waarvan het script in handen is van de drukker en boekenverkoper Cornelis Claessz te Amsterdam. In dit gedeelte van zijn brief raakt de schrijver in de vermoeiende, langdradige compositie het spoor bijster. Het consequent ontbreken van alle interpunctie vergroot het gebrek aan samenhang. Ik zal daarom ter wille van de lezer een samenvatting geven: ik ben al dertig jaar bezig met het schrijven van het boek. De boekverkoper Cornelis Claessz die in Amsterdam woont, zal het drukken. De lange duur is er wellicht de oorzaak van, dat de eerste quaterne met het titelblad ontbreekt. Het titelblad moest hersneden worden. Daarbij komt nog, dat de drukker een vidimus ( = “wij hebben gezien”, hier in de betekenis van portret ) van mij wilde hebben. Het portret, naar een konterfeitsel gesneden, leek niet veel op mij. Door de gesprekken over bestand of vrede heeft men de zaak op zijn beloop gelaten. De drukker heeft mij toegezegd binnen veertien dagen klaar te zijn. Hij beloofde ook een appendix van één of twee bladzijden eraan toe te voegen. Daarin zouden de vredesbesluiten worden opgenomen. Het register moet nog gedrukt worden. Als alles klaar is, zal hij het naar mij 47

sturen. Ik verwacht, dat het boek op zijn laatst in februari in de verkoop komt. Samenvatting van een verwarde tekst: ik heb hem dringend gebeden enige boeken door zijn personeel naar de misse van Frankfurt te laten brengen. Ik heb hem ook gevraagd een boek naar u te sturen en de 28 delen met het geschreven register, dat voor u bestemd is, naar de misse te zenden. Wat ontbreekt, zal later nagestuurd worden. Ik heb nog geen antwoord van hem ontvangen. De vorst …………….. . Moge u edele het boek als dank voor alle weldaden tot mijner gedachtenis aanvaarden. Het boek is op het beste papier op drie verschillende plaatsen in een redelijke staat gedrukt. Het is wel vol “errata “ die eensdeels verbeterd zullen worden. U edele zal daarin veel dingen vinden, zoals alle schipstrijden, schipvarenden ( = matrozen ), voyagieen ( = tochten ) naar Indië, de octrooien daarvoor, de discoursen ( = redevoeringen ), bij de vredesonderhandelingen gehouden en andere notabele zaken. Ik verzoek u mij uw oordeel over het boek te geven. Mogen onze dagen verlengd en mijn boek herdrukt en verbeterd worden. Fol.237: ik zie, dat u edele Thomas Bul kent. Ik heb hem het “vitam Elisabethae nostrae “ ( het leven van onze Elisabeth : 1558 – 1603 ) , geschreven in het Latijn, toegestuurd. Hij heeft mij bedankt. Ik zou willen, dat hij mijn laatste boek kon zien. Ik heb zijn andere Thomas uit de tijd van kardinaal Granvelle gelezen. Ik was blij, dat hij het met mijn opvatting eens was, dat de Parijse moord ( op de hugenoten in de Bartholomeus nacht van 1572 ) niet met opzet des konings ( Karel IX ) is gebeurd maar is ontstaan uit de vijandschappen van de kant van Spanjaarden en de ( katholieke ) Guisards ( Hendrik de Guise ), die dagelijks in kracht toenamen. ( Achter deze moordpartij zat ’s konings moeder Catharina de Medici ! ). ( De volgende zin stelt mij ten dele voor een raadsel ) : ik merk meer dan hij, dat onze Condé gh……daar van betroude zowel aan de koning als aan de moeder, voorwaar een fraaie, waarachtige historie ( Dit moet slaan op Lodewijk de Bourbon, prins van Condé en het tolerantie-edict van 1562. De Guises en de Bourbons werden beiden door Catharina geraadpleegd ). Zijn boek is kwalijk gedrukt zonder distincties ( = leestekens ) en marginale annotaties ( =aantekeningen in de kantlijn ) en dergelijke zowel in folio als in quarto. Hij zal nog moeten nadenken, éér hij de rest uitgeeft. Zo schreef hij mij.

48

Hij heeft tot de geboorte van de delphinus ( = dauphin= kroonprins : Karel IX ?, geboren in 1550 ) geschreven. Dan volgen er wat regels over de binnenlandse situatie in Frankrijk. Samenvatting van de onsamenhangende tekst: de Spanjaarden zijn gans tot vrede genegen. Van onze kant zijn er die het verdrag wantrouwen. De vrees is niet alleen gans Nederland te verliezen maar ook zijn Indiën en meer. Wij konden de Spanjaarden die ter zee niet sterk waren, bespringen maar hadden niet de kracht hen te omvatten. Er is nu een verbintenis, waarvan ik meen, dat deze eerlijk is. We leven in vrede met de verenigde landen “Engeland en Frankrijk” en de protestantse Rijksvorsten, waaronder de keurvorsten van Palts en Brandenburg, die zich vast hebben verenigd . Zij kunnen ons assistentie tegen Spanje en de aartshertog verlenen, als ze de vrede breken .Deze schijnt een conspiratie ( lett.complot ) te zijn tegen alle Spaanse bedrog (?). ( Wat met deze regel aan te vangen: wij horen zijn overkomende van de navigatie van de Oost-Indië , die ..): wat betreft de vaart op Oost-Indië: wij horen, dat de Hollanders deze zullen continueren. Ik denk “zonder geweld”. Ik hoor, dat men in Portugal zeer verbitterd is. De Hollanders zouden Malakka hebben genomen en Goa bedreigen. Fol. 238 : de Engelsen bekijken het bestand met wantrouwende ogen. Daarna volgen er enkele regels over Engelse zaken, zoals: de Engelsen zenden weer drie schepen naar Oost-Indië of naar de Rode Zee. Men is van plan schepen uit te zenden naar het noorden om de doorvaart te zoeken. Zij zullen dan de kust van Groenland( ?, woord weggevallen ) volgen. Zij hebben een kolonie in Virginië gesticht. Je kunt daarover in mijn boek lezen. De dochter van onze oom Bartholomeus gaat in deze zomer het huis van haar vader en Holland verlaten. Zij is met Thomas Bul getrouwd. Het gaat met oom Bartholomeus naar omstandigheden goed. Zij gaat buiten Londen bij Kantelberg wonen. Zij krijgen geen kinderen. Hiermede, eerwaardige oom, wil ik u edele aan God aanbevelen. De groeten aan Gruterus . Ik heb gelezen, dat hij beloofd heeft zijn verzen in mijn boek te laten drukken. Ik zou door middel van Kaspar Calandrinus of anderszins willen weten of u het boek ontvangen hebt. Zo niet, dan zoek ik middelen om het boek ter bestemde plaatst te krijgen. p.s. In Schotland is een goede zilvermijn gevonden ………………Een zekere Emanuel Hooghstetter, een bekende van mij, is daar geweest. Hij 49

vreest, dat de Engelsen daarvan niet zullen profiteren, omdat ze er geen verstand van hebben. Daar de Duitsers een kopermijn beheren, verzoekt hij de koning de Duitse beheerders voor de zilvermijn te ontbieden. ***INVAL IN DE DRUKKERIJ CPG 838ii 243, 244 verzet tegen het bestand in Holland en Zeeland Emanuel van Meteren aan De Smet Londen, 16 augustus 1608 ( op grond van de inhoud ) ontvangen 24 september Eerwaardige, wijze, voorzienige en zeer goedgunstige oom Smetie, ik heb uw brief van de laatste misse in maart ontvangen. Ik heb gaarne vernomen, dat u tamelijk gezond bent. Wij maken het met al onze vrienden( = verwanten ) hier ook goed. God lof. Ik moet u namens mijn zuster Mayken en haar kinderen de groeten doen en u ook voor de drie pistoletten ( geldstukken ) bedanken, die u ons door toedoen van Jacob van den Corput gestuurd hebt. U zult het bedankje nog niet ontvangen hebben. Haar zoon Abraham is nu redelijk wel te passen. Hij continueert met instemming van kerkelijke zijde het predikambt, zoals u edele schrijft. Thomas Bul woont met zijn huisvrouw buiten Kantelberg ( = Canterbury), waar hij een huis getimmerd heeft. Hij heeft zijn geld voor een deel in contanten en de rest in landerijen belegd, zo ik begrepen heb. Ze hebben geen kinderen. Zij zijn in Holland ( bij oom Bartholomeus ) geweest. Toen ze vertrokken, was hun oom in tamelijk goede gezondheid maar zijn geheugen laat hem in de steek. Hij gaat ook niet uit ( wandelen ). We hebben nauwelijks contact met elkaar. Hij komt zelden bij ons. Hij is wat op zich zelf en…… .Mijn huisvrouw is nu dank zij bloedkruiden niet zo erg meer gekweld. Zij heeft een zalf gemaakt van venkel, komijn en speenkruid. Ze is redelijk te passen. Met mij gaat het ook goed. Het geheugen wordt wat minder. Ik kan dikwijls niet onmiddellijk op een naam komen, zoals plaatsnamen. Ik was gewoon een half mijl te lopen maar dat gaat me nu moeilijk af. Ik was op 9 juli 73 jaar. U zult wel uitgekeken hebben naar berichten over mijn boek. Het wordt tegen kerstmis gedrukt.( De volgende tekst is blijvend beschadigd): wij hadden een vrede verwacht. De drukker zou dan een appendix ( aanhangsel ) toevoegen maar van een vrede is nog niets gekomen. Ik heb daarom 50

gemeend met het schrijven op Sint-Jans misse ( 24 juni ) te eindigen, toen de onderhandelingen werden gestaakt. Toen de laatste bladzijde door de drukker werd gezet, is de schout met twee schepenen van Amsterdam, nog voordat het appendix werd gedrukt, het huis van Cornelis Claessz binnengevallen. (De tekst is corrupt ):het appendix wekte bij hogerhand enige achterdocht, omdat het over de vredeshandel ( het 12-jarig bestand) ging. Zij namen mijn geschreven copie en een boek mee. Ze stuurden het naar Den Haag. ( Alweer een beschadiging): de rest van de boeken ( bedoeld de delen) was niet te vinden, “alsof ze mij gezonden waren”. Sinds juni, toen het gebeurde, hebben wij niets meer gehoord. Wij kunnen ons copie niet terugkrijgen. De burgemeester van Amsterdam raadde ons aan 10 tot 20 dagen geduld te hebben: het zal barsten of buigen zijn ( de vrede zal er hoe dan ook komen ). Intussen vroeg ik de drukker het te “vullen”en een begin te maken met het uitgeven van het boek, desnoods alleen met het aanhangsel, zolang ik niets van het hof hoor, in afwachting wat de verzameling der Staten in Den Haag in augustus zal besluiten. Het schijnt, dat de hele gang van zaken in overleg met de Pater (!!)-Generaal tot stand is gekomen. De tijd zal het leren. Het schijnt, dat men probeert met de dagelijks overal rondgestrooide boekjes het volk tot oorlog aan te zetten, de Spanjaard ……toe……. ( onleesbaar). Men merkt, dat men vanuit de burgerij ( er staat “gemeente”) in Holland en Zeeland meer om de oorlog roept dan een twijfelachtige pays ( vrede ) “verwacht”. De Staten zullen, dunkt me, schone redenen vinden. Ik zie, dat de Spanjaarden nochtans moed putten uit het feit, dat er vrede komt, “want de Staten daarentegen zeer vorderende en te Lande op haar defensieve staande zullen groot voordeel hebben en zo Frankrijk en Engeland eens onversiens offensieve willen helpen”( in samenvatting): door de doortocht van Italiaanse schepen naar Duitsland te verhinderen om er het Spaanse krijgsvolk te lichten. Fol.244: de aartshertog ………………………………………( onleesbaar), het zal hard zijn de Spaanse zeesteden en zijn eilanden en zijn Indiën te beschermen. Alzo dat ik mij laat verstaan, dat de hoogmoedige Spaanse monarchie wel door de Verenigde natie van Holland etc. gedempt wordt

51

tot grote lof van God almachtig. Alzo zijn wij dagelijks in afwachting van Gods besluit over de vredeshandel ( vredesonderhandelingen ). Zo gauw mijn boek is uitgekomen, zal u edele voor het eerst ( alweer een beschadiging en daarom in samenvatting ): kennis nemen van de bladzijde die in Amsterdam in beslag genomen is en die ik later heb overgeschreven. Hier te lande is alles stil. Vervolgens kort over de toestand in Engeland, over de godsdienstige situatie in Duitsland en ten slotte over de kolonie Virginië: zij hebben er nog geen profijt van, zij zullen nog meer volk erheen moeten sturen. Enz. . *** IN DE CLINCH MET DE DRUKKER CPG 838ii 181t/m 183 vredesbesprekingen Emanuel van Meteren aan De Smet Londen, 10 maart 1609 ontvangen 2 april 1609 Eerwaardige oom Smetie, de laatste brief van u edele van de laatste misse van 29 september ( 1608 ) is mij wel overhandigd. Ik heb uit uw brief begrepen, dat het met u goed gaat. U heeft ons in deze brief laten weten, dat u in uw 72e levensjaar een aanval van ziekte hebt overwonnen. Dat drukte ons zeer “vreemd”( ! ). ( Onder voorbehoud): ik weet niet of ik zo iets had overleefd. Ik en mijn vrouw zijn nog wel redelijk te passen. We voelen de kwalen van de ouderdom. Onze zuster Mayken is nog wel te passen, mager en kloek, voor haar man huishoudende of eerder hij voor haar! Haar drie zonen zijn getrouwd. Haar dochter woont bij één van haar nichten. Zij zou willen, dat zij vroeg trouwt, “naar haar eigen zin en tegen haar……. (?) “. Een dochter behoort vóór haar 20e te huwen en dergelijke. Ik weet niet of Jacob van den Corput de drie pistoletten ( geldstukken ) heeft gestuurd. Ik zal het aan Abraham Aurelius vragen. Hij maakt het nu weer goed met zijn wijf en kind. In de beschadigde kantlijn staat ongeveer het volgende: de nicht van Thomas Bul ( zij is met hem getrouwd ) woont in de buurt van Cantebury . Ik heb hem in geen jaar gezien. Mijn commentariën zijn voor het jaar 1608 voltooid. De drukker heeft toen gewild, dat wij hem een appendix zouden toesturen om daarin de verhoopte vrede onder te brengen. Het heeft niet zo mogen zijn. Wij hebben het dus moeten opgeven. Ik heb begrepen, dat de drukker in de 52

laatste misse enige boeken verstuurd heeft. Hij heeft uitgelegd, waardoor u edele geen exemplaar hebt gekregen. Ik heb hem daarover meerdere malen geschreven. Hij heeft mij geantwoord, dat hij niet in staat is vóór de aanstaande misse een exemplaar te sturen. Het zal gebeuren, daarover geen twijfel. En zo u edele geen boek krijgt, laat dan niemand Cornelis Claessz van Amsterdam ( de drukker ) daarvan de schuld geven maar wel zijn dienaren. ( Het volgende onder voorbehoud ): dus sta erop in mijn naam, dat je het boek krijgt. Maar ik zal erop toezien ( onder voorbehoud ): dat hij mij schrijfpapier en een grote kaart stuurt en het boek voorziet van een grote Latijnse opdracht op deze …… ( vrij vertaald ): “ Emanuel van Meteren uit Antwerpen draagt zijn boek op aan het zeer edele en zorgzame vaderland België, aan het nageslacht en (ik lees ipv equis “equidem “) zeker aan de lezers, wie dan ook”. Zij hadden daar enige Duitse rijmen en anders tegen mijn weten voorgedrukt . Ik heb meer dan tien brieven moeten schrijven, éér ik de voorbladeren naar mijn zin kon hebben. Ik heb niet alles bereikt, wat ik wilde, heb ik begrepen. ( De zin eindigt in een anakolouth, de zin ontspoort ): aan degenen die de eerschrifte en dedicatie ( opdracht in een boek) tegen mijn …. en weten uitgeven, heb ik gevraagd mijn wens voor ogen te houden. Zij hebben nog door toedoen van secretaris Huijgens twee bladzijden, t.w. f. 124 en f. 133, in de delen 27 en 28 doen drukken, voordat zij mijn advies daarover hadden. Het betrof het overgeven van Lingen en het vonnis dat over de kapitein werd uitgesproken. Zij wilden het vonnis verschonen (?) . Ik heb daarin toegestemd. Ik wilde wel, dat het vonnis letterlijk werd afgedrukt.( De stad behoorde tot het bezit van prins Maurits. De commandant Maarten Cobbe liet zich in 1605 door een Spaanse aanval verrassen, Rogier, “Terugblik en Uitzicht”,dl.2,blz. 549 ). F. 182: door het vonnis letterlijk te laten afdrukken zou ik geëxcuseerd zijn. Zij lieten mij weten, dat mijn brief te laat kwam. En aldus werden de graaf (Maurits ) en de kapitein van Lingen gespaard, wat te veel tegen mijn opvatting was. Zo daar enige exemplaren gedistribueerd zijn, zou je het kunnen lezen. *** OOK DAT NOG CPG 838ii 159, 160 geen vrede maar wel een 12-jarig bestand ( 1609-1621 ) Emanuel van Meteren aan De Smet 53

Londen, 2 juni 1609 ontvangen 6 augustus Eerwaardige, discrete en goedgunstige oom Smetie, ik heb deze week uw brief van 6 april ontvangen. Ik heb daaruit begrepen, dat het met u redelijk goed gaat. Wij maken het ook tamelijk goed. De kinderen van mijn dochter zijn met kinderpokken bezocht. Ik heb ook uit uw brief begrepen, dat u zo redelijk wel bent door middel van “bloedlaten”, wat bij ons vreemd overkomt. Ik zou het niet durven. Dan God lof, “Ik heb het niet van doen”, weet van geen zonderlinge ziekte dan ouderdom. Ik slaap niet goed, eerst vast en tegen de ochtend razende, vreemde dromen vol zwarigheid, ik droom van onmogelijke dingen, de dromen zijn ingewikkeld ( = intrigate ) etc. .Mijn huisvrouw wordt nu niet door veel bloedingen gekweld. Zij behandelt haar spenen met een zelf gemaakte zalf. Onze zuster is van goede gezondheid. Zij doet u de groeten. Haar kinderen zijn nog in oude doen. Het is me een leed, dat u edele mijn commentariën op 6 april nog niet ontvangen hebt. Cornelis Claessz heeft mij geschreven, dat hij zijn volk in Frankfurt het expresselijk had opgedragen. Hij meende, dat het al gebeurd was. Hebt u het ontvangen of niet, laat me het weten. Zo niet, dan zijn er problemen, want de meeste exemplaren zijn al verkocht. Ik dacht er al over nieuwe te laten drukken, ware het niet, dat Cornelis Claessz op 22 mei in zijn huis in Amsterdam van de trapleer was gevallen en na de noen is gestorven. Ik heb nog 6 of 9 boeken maar weet niet, hoe één van deze boeken naar u toe te sturen. Ik heb in de afgelopen week naar de weduwe geschreven en om bescheid gevraagd en ook om te weten of u de registers hebt ontvangen. Een zekere Isaack Coren( ! ) uit Dordrecht heeft mij geschreven, dat hij mijn commentariën in quarto wil herdrukken. ( Onder voorbehoud ): hij wil beginnen bij deel 20…………(?) om de luiden te gerieven, die de eerste boeken (=delen) hebben. Hij zou gaarne wat hulp en copie van mij willen hebben om van de appendix deel 29 en deel 30 te maken. Ik denk erover om het bestand ( wapenstilstand ) daarin onder te brengen. Het is nog de vraag of dit bestand tot een vaste vrede zal uitgroeien, en dit tot tevredenheid van het gewone volk, dat meestendeels nooit een vrede gekend heeft. Zij zien, dat geuzen ook eerlijke luiden zijn, beter dan de Spanjaarden. Zij verbazen zich erover, dat men zo lang “georloofd”heeft. Te Brussel en in Den Haag vergaderen de Staten over 54

het geld, dat nodig is om het grootste deel van het krijgsvolk af te danken. In Holland wil men het vendel tot 60 man reduceren en de rest afdanken. Wij horen, dat de Waalse landen geen geld willen opbrengen. Zij willen de vreemde (?) ……landen hebben. God geve, dat zij het menen. De aartshertog is bezig krijgsvolk te werven meestendeels met de derde penning. Men wacht nog op confirmatie van de koning. Er moet nog onderhandeld worden over tolheffing op de scheepvaart op de Schelde ( richting Antwerpen ). Hier ( Engeland ) is alles stil. De koning ( Jacobus I ) heeft een boek in het Engels en Latijn geschreven tegen Bellarminus ( een bekende katholieke apologeet, jezuïet en kardinaal ), de paus en zijn rebellen. Ik zal proberen het aldaar te kopen. Er is nog een ander boek in het Latijn uitgekomen tegen ene Tortis ( ? ) of Bellarminus . Het koninklijke boek is opgedragen aan de keizer en alle koningen. Het is aan ieder van hen gestuurd. Over de zaken die Kleef en Oostenrijk aangaan, heb ik niets zekers te melden. God geve, dat het zonder oorlog zal aflopen( de Gulik-Kleefse successie-oorlog) Fol. 160: wij horen van opstandige activiteiten in Praag, die met geweld gepaard gaan. De keizerlijke autoriteit wordt daardoor zeer verzwakt. Mij dunkt, dat religie onder de vorsten louter een dekmantel is en dat het alleen gedaan is om het keizerrijk door middel van de paus, de Spanjaarden, de keizer en de paapse vorsten aan het huis Gratten (?) te brengen. Zij willen ( keizer ) Mathias behouden, zoals de rede… tijd zal leren. De Engelsen hebben nu wel 500 mannen naar Virginië gezonden met 40 ( 400?) beesten, koeien, merries en 4 hengsten etc. . Zij zijn van plan nog meer mensen erheen te sturen. Wat een geluk, dat de Hollanders een Hudson hebben,( onder voorbehoud ) die twee jaar geleden naar het noord-westen is uitgevaren. We zijn in afwachting van de resultaten. Uit Oost-Indië verwachten we dagelijks schepen en tijdingen. Vervolgens wat losse flodders zoals : het Spaanse optreden tegen Turkse zeerovers en de vlucht van Mulen Scheck, koning van Barberije, naar Spanje. In grote haast eindig ik deze brief. Hij wordt samen met de brieven van doctor Meddow verzonden, die met een Heidelbergse vrouw is getrouwd. Groeten aan Gruterus enz. . p.s. :een zekere Terrijl ( ? ) Geneva ( ? ) is op 19 mei onthalsd.

55

***HET GEVAAR VAN CONTEMPORAINE GESCHIEDSCHRIJVING CPG 838ii 161, 162 en 163 onze kolonisatie van Oost-Indië Emanuel van Meteren aan De Smet Londen, 17 augustus 1609 ontvangen 12 september Eerwaardige, wijze en voorzienige heer Smetie, onze goedgunstige oom, ik heb uw laatste brief van 6 april op 2 juni beantwoord. Ik heb deze brief samen met die van de Engelse doctor Meddow naar u gestuurd. Naar aanleiding van uw brief heb ik Cornelis Claessz geschreven en hem verteld, dat u nog geen exemplaar van mijn commentariën hebt ontvangen. Hij zelf is gestorven. Zijn dienaar Hendrik Laurens heeft mij toen geantwoord, dat hij uw dienaar heeft gesproken en hem gezegd geen schrijfpapier te hebben. Hij beloofde hem het boek bij de a.s. misse te sturen. Hij heeft het mij onlangs ook geschreven. Hij heeft ook beloofd u het register te sturen.( In margine wordt over een zekere medicus Vinerius gesproken maar door onvolledigheid is het mij niet duidelijk, wat er staat). Ik hoop, dat het gebeuren zal. Ik kijk verlangend uit naar uw oordeel over mijn boek. Wij hebben ons best gedaan. Laat een ander mijn werk verbeteren. Van alles wat ik heb aangeroerd, was ik niet in staat de waarheid ervan te controleren. De bestuurders van Holland zijn van oordeel, dat het boek opbouwend moet worden, vooral in het aanhangsel. In Brussel zeggen ze bij monde van audencier Verreycken hetzelfde.( Hij was in de zuidelijke Nederlanden lid van de Geheime Raad en secretaris van de Raad van State en betrokken bij de onderhandelingen over het bestand. ). Dat is geen wonder, schreef Van Meteren Ik heb daartegen geprotesteerd ( er stond: “ontboden”). Ik zal gaarne alles wat niet waar is, herroepen en verbeteren. Men heeft geklaagd, dat er overbodige zaken in mijn boek zijn opgenomen. Ik ben bereid het “mirabile placaet”en andere zaken weg te laten maar men kan “zulke open acten” niet weglaten. Verreycken zegt het ook. Ik die aan de overkant woon, wil niet zoveel feiten weglaten als andere partijen mij gevraagd hebben. Sommigen zeggen, dat ik in den blinde naar eigen smaak feiten verzamel. Mijn antwoord hierop was, dat ik veel zaken opraap opdat een ander daarvan kan profiteren en beter kan onderzoeken. Er komt nog bij, dat de ene partij deze dingen en de andere partij weer andere dingen verzamelt.( Mijn interpretatie ): ik 56

refereer aan mijn voorrede, waarin ik schreef meer in het ene dan in het andere kamp verkeerd te hebben, biddende dat men met dezelfde oprechtheid te werk zal gaan. Door dat te doen zal men van deze of andere commentariën een perfecte historie maken. (Mijn interpretatie): dit land is zo’n geschiedenis en de woorden wel waard. Ik hoor veel “berispens” maar nog gene die mij beter wijzen. Enigen hebben mij gezegd, dat Aetus Dantiscamus ( ? ) mijn werk in het Latijn wil vertalen. Ik wilde wel maar als een ander het zou willen: graag. Het zou nuttig zijn het in vele delen te doen, zo hij mij schreef, en ook in het Frans. Ik heb al tien delen in het Frans vertaald. “So ( ?) ijet hoort, bidde ik hetzelfde te vorderen”( ? ). Fol.162: er is in Dordrecht een zekere drukker Isaäck Coren die mijn werk wil drukken. Hij zal, naar ik weet, van de eerste twintig delen de helft drukken ten gerieve van degenen die deze van drukker Vennekool hebben gekocht. Hij wil, dat ik mijn appendix ( = aanhangsel ) zou veranderen in deel 29 en deel 30, omdat “deze delen ongeschikkelijk aan elkaar met stukken gelapt zijn en daarbij brengen het restant articulen” én wat er nog aan nieuws bijkomt. Ik heb het hem half toegezegd. Ik had liever gehad, dat hij het hele boek had herdrukt om zo de vele vergissingen te kunnen verbeteren. Als het eenmaal zover is, mag hij “het voorste deel” in twee “volumen”binden. Nu over het sterfhuis van Cornelis Claessz, waaraan ik min of meer vastzit: deze drukkerij heeft nog 200 tot 300 exemplaren van mijn boeken en het appendix dat ik graag met de artikelen van het bestand had willen aanvullen. Ik weet nog niet, hoe ik dat het beste kan oplossen. ( Verschillende woorden zijn in de volgende tekst ten dele weggevallen): wij zijn verblijd te vernemen, dat u zich hebt laten aderlaten. Dat is voorwaar een notabele zaak. Het vereist de kunst van het goede gadeslaan van de verschijnselen en goede kennis van ziekten. We kunnen het hier goed met elkaar vinden. Ik ben nu de 74 gepasseerd ( hij is op 9 juli 1535 geboren ) en a.s. 7 augustus 45 jaar getrouwd. Het is nog mens sana in corpore sano ( een gezonde geest in een gezond lichaam ). Mijn vrouw behandelt haar bloedende spenen met zelf gemaakte zalf. Zij heeft een harde ontlasting en hier ……….veel kleine pakjes (? ) mede. Er sterven in Londen en omgeving wekelijks 230 tot 240 mensen, van wie 100 aan de pest. Hier is het anders al vredelijk. Het boek dat onze koning ( Jacobus I ) tegen de paus en Bellarminus schreef en door hem gestuurd aan de 57

koning van Spanje ( Philips III ) en aan aartshertog Mathias ( de latere keizer van Duitsland ), is door de beide vorsten niet aanvaard. De Franse koning ( Hendrik IV) wil het wel lezen. Wat betreft Duitsland: dat zal u wel weten. Het volgende gaat over de tegenstelling tussen katholieken en protestanten in Duitsland en de Balkan, wat tot de 30jarige oorlog ( 1618-1648 ) zal leiden. Fol. 163:hoe het zal aflopen, zal de tijd leren. Maar wij zijn dan intussen ad patres ( tot de vaderen ) gegaan, de wereld achter ons latend. Wij zullen ons dan verheugen, dat de grote beginselen hebben gezegevierd en dat er afbreuk aan het rijk van de anti-christ is gedaan. Onze kinderen zullen dan het ware licht van het evangelie zien, dat alom zal schijnen. In Nederland zal, denk ik, allereerst de harten der mensen in vriendschap moeten samensmelten om ten leste tot vrede te komen ( hij doelt op de godsdienstige tegenstellingen tussen arminianen en gomaristen ). Spanje zal zich tegen die eenheid keren. Moge God die eenheid geven! Er zijn in Nederland vier schepen met zeer costelijke lading uit OostIndië teruggekeerd, t.w. de Vera , de Banda, Ceylon en de Gouda. Nog twee schepen, waaronder de Erasmus( in Rotterdam gebouwd ) zijn lek gevaren. Erasmus is toen naar het eiland Mauritius teruggekeerd. Het schip de Sonne kwam , rijk beladen, uit Bantam terug. Van wat er in Indië gebeurt, horen we weinig. Kapitein Verhoeff heeft op één van zijn reizen Goa aangedaan. De Hollanders hopen nog Timor en Ternate op de Spanjaarden te veroveren. Zij hebben tot a.s. april de tijd, dan gaat het bestand in. Het Engelse schip, de Draak was gereed om weg te komen maar het andere schip, de Hercules, liep in de straat van Ormoes averij op. Het schip viel met de 20 matrozen in Portugese handen. Twee commissarissen vonden de dood en de anderen werden met een galjoen naar Lissabon gebracht, waar zij in juli aankwamen. Ik heb niets gehoord van andere bijzonderheden die zich dit jaar zouden hebben voorgedaan, ook niet over Hudson die met een vlieboot de noordoostelijke passage probeert te vinden. Een vlieboot, aldus Van Meteren, is een schip van 50 tot 60 of 80 vaten met 20 tot 40 matrozen aan boord. Een vlieboot heeft gewoonlijk een kleine boot of een grote schuit binnen het schip, hetzij in zijn geheel of in stukken. Met deze reserve-boten was het mogelijk, schrijft hij, in ondiep water te varen. Ik geloof, dat de schepen in de toekomst via de straat Magelhaen naar Oost-Indië zullen varen. Dat is in de winter mogelijk. Zij kunnen dan ook 58

naar Chili en andere rijke landen zeilen, die in Spaanse handen zijn. De Engelsen zijn met 500 mannen , enkele vrouwen en allerhande beesten naar Virginië gevaren. Oom Bartholomeus heeft een hersenbloeding (“apoplexie”) gekregen. De groeten aan Gruterus enz. . ***EMANUEL VAN METEREN VOLTOOIT ZIJN GESCHIEDSCHRIJVING CPG 838ii 117, 118 Moeilijkheden met de publicatie Emanuel van Meteren aan De Smet Londen, 9 december 1609 ontvangen 24 januari 1610 Eerwaardige oom Smetie, ik heb sinds 6 april 1609 niets meer van u gehoord. Ik heb u op 2 juni 1609 geschreven. De brief was ingesloten in de brieven die aan doctor Meddow waren gericht. Ik heb u op 17 augustus door middel van mijn zoon via Calandrinus een brief gestuurd. De dienaar van Cornelis Claessz heeft mij geschreven. De commentaren, op schrijfpapier geschreven, zijn door uw Etienne, die in Frankfurt was, aan u bezorgd. Ik had verwacht van u te horen, wat voor succes mijn boek op de laatste misse ( volgens mij: october te Frankfurt ) heeft gehad. Dat ik zolang niets van u gehoord heb, moet aan ziekte of aan de bode te wijten zijn. Tot berichten van uw kant hopen wij er het beste van. Via Calandrinus konden uw brieven ons bereiken. Deze brief gaat over Ambergh ( een plaats in Opper-Palts ). Hij gaat mee met de brief ,gericht aan Pieter van Heyle. Hij is raadsheer in dienst van de keurvorst. Hij is in Brugge geboren en getrouwd met iemand van de familie Halderius ( ? ). Wij zijn hier te passen, mijn vrouw doet u de groeten. Ook haar zuster Maria doet u de groeten. Haar dochter Elisabeth Amalia zal a.s. dinsdag met notaris Emans trouwen. Maria hoort van haar man niets. Hij woont in het land maar niet bij haar. Zij heeft wat geld van haar man achterovergedrukt:zo’n 100 tot 200 pond. Ik heb drie maanden geleden gehoord, dat het met oom Johan wel goed gaat. Neef Casimirus woont bij hem ,en af en toe horen we wat van hem. Over oom Bartholomeus horen we, dat hij meestal in bed ligt en krachteloos is. Ik verwacht van uw kant uw oordeel over mijn boek “de commentariën” te vernemen. Ik hoor, dat zij in Holland al verkocht zijn. 59

Een zekere Isaäck Covrin te Dordrecht heeft het laatste stuk van de 29 boeken=delen voltooid. Ik dacht, dat ik dit laatste stuk bij drukker Vennekool achtergelaten had. Daartoe heb ik in plaats van de appendix ( aanhangstel ) aan het geheel nog drie delen toegevoegd. Het laatste deel, deel 31, gaat over het jaar 1610 ,ik ben er nog mee bezig. Ik wilde u edele een “ronde “toesturen, ik zal mijn best ervoor doen. De Staten van de Verenigde Landen noch de Staten van de verheerde Landen( Emanuel gaat op een critische tour, omdat verheren “ heersen over “betekent ) staan het mij toe. ( Het oorspronkelijke woord is niet te lezen.) Eén ding is mij wel duidelijk, dat de publicatie van mijn boek en de herdrukken in de Nederlanden de nodige deining hebben veroorzaakt . Bestuurders en predikanten keerden zich tegen mijn boek. Het werd zelfs tijdelijk verboden. In het NNBW, deel 7, is een beschrijving van dit tumult te vinden. Ik schenk die van Holland en Zeeland alle ere. De een moet ik prijzen en de ander ondanks de fouten om zijn “goede begeren”. Ik hoor, dat Greevebrouck ( drukker ) te Keulen het plan heeft om mijn boek door Atus Dantiscamus (?) in het Latijn onder mijn of zijn naam te laten vertalen. De tijd zal het leren, wat er zal gebeuren. Van hier ( Londen ) weet ik niet anders te schrijven, dat zeven of acht schepen in de afgelopen zomer naar Virginië zijn gevaren. Vier of vijf schepen zijn niet aangekomen. Het is niet bekend, wat er gebeurd is. De bevelhebber was met de admiraal bij winde versteken ( wegduwen ). De plaats werd door een ander klein schip van vier meter overgenomen. Op weg naar huis zijn er twee op de klippen van Bretagne gelopen en gezonken. De Engelsen willen een nieuwe poging ondernemen. Er zou een nieuwe expeditie onder leiding van “mylord”of “baron” Delle op weg zijn om daar ( Virginië ) “alles anders te stellen”. Er zijn uit Holland nog zeven of acht schepen naar Oost-Indië gestuurd o.a. om daar bericht te geven van het in 1609 gesloten 12-jarig bestand tussen Spanje en de Verenigde Republiek Fol. 118: in maart 1609 hebben de Hollanders de Engelsman Hudson ( de naam wordt niet vermeld ) uitgezonden om de noordoostelijke passage naar Oost-Indië te zoeken. Hij zette koers naar Nova Zembla, maar hij vond daar op 5 mei zo veel ijs dat het niet mogelijk was verder te varen. Hij besloot of wel via straat Dounir (?) te varen of “naar de kust van Amerika op 40 graden te varen om daar een passage te vinden,( wat 60

hij gedaan heeft ). Dan is hij gekeerd, zijnde te spade (=laat geweest ). Hij besloot terug te keren en het in de lente opnieuw te proberen. (Het volgende is alleen via internet te begrijpen ): er werd met de Engelsen overeenstemming bereikt, dat het zoeken voortgezet zou worden. (Het werd Henry Hudson in feite verboden verdere expedities onder vreemde vlag te varen. In Engelse dienst vertrok hij in april 1610 . Deze tocht liep voor hem en een deel van de bemanning tragisch af. Bij een muiterij werd hij met enkele getrouwen over boord gezet ). Hier te lande is het één en al stilte. Dan volgt er een beschouwing over de Engelse buitenlandse politiek t.a.v.de Gulik-Kleefse sucessie-oorlog en vervolgens over het huwelijk van de Franse prins Condé met een Engelse vrouw. ***CPG 838II 121 T/M 123 de ouderdom valt me zwaar Emanuel van Meteren aan De Smet Londen, 8 februari 1610 ontvangen 28 februari Edele, eerwaardige en zeer goedgunstige oom domine Smetie, ik heb uw schrijven van 24 november 1609 door toedoen van de kinderen van Malepart ontvangen. Deze Malepart woont in Frankfurt. Zijn zoon woont met zijn metgezel bij mijn dochter, die met Sjanvier ( ? ) getrouwd is. ( Er staat : Ik heb daar hier “): ik heb hier pakhuizen, kamers en de cost. Door haar konden wij elkaar schrijven. Ik heb begrepen, dat u mijn commentariën ontvangen hebt. Door de ( imperfect ? ) dood van Cornelis Claessz hebben de weduwe en de knechten de winkel overgedaan. Het was daarom verloren moeite daarheen te schrijven. ( Letterlijk ): dan ik had hier nog enige quiteranes ( ? ) en bladeren, daarmee heb ik …..opgemaakt ( erboven gekrabbeld ): makende ende imperfect en zond dat naar Frankfurt samen met de boeken van mr. Norton of mr. Bil in een weekske. Ik zal hem ( Malepart ? ) bidden het naar u edele te sturen.( Onder voorbehoud ) : daar zijn ook de voltooide delen XXI, XXII en XXIII met de afbeeldingen en de Nederlandse kaarten vier geheel “queyerende “ E, F, G en H, voorts een blad in de appendix ,dat ( hoewel ik één van mijn imperfect (?) gemaakt heb ) is geen nood, omdat de appendix in drie delen veranderd en vermeerderd is en gedrukt door Isaack Covrin . Ik zend u de volgende week het laatste boek ( = 61

deel ) van de 31 boeken ( = delen ) over. Ik zal mijn best doen aan u edele die drie boeken ( = delen ) te sturen. Ik vrees voor mijn misgrijpen en wel zó zeer dat ik minder schrijf dan anders. Ik bid u edele en andere vrienden van u mij uw oordeel te geven. Deze Covrin geeft mij 200 gulden voor deze drie delen maar hij wil mij geen present - exemplaar geven. Hij heeft een tweede deel gemaakt ( er boven staat “herdrukt “ ) beginnende ( vanaf ) 20 boek ( vanaf deel 20 ) en ( vrij vertaald) de rest liet hij zitten : ten gerieve van de lieden die de eerste delen gekocht hebben, hoewel de laatste druk vermeerderd is! Ικ gaf hem de raad het gehele boek in twee volumen te herdrukken want anders zullen anderen het gaan doen. Ik kan het nog hier en daar vermeerderen en verbeteren want “ik kan niet met meer werken”. De druk van Cornelis Claessz is uitverkocht. In deze laatste delen heb ik veel verhaald over de broer ( Mathias ) van de keizer ( Rudolf II ),de “voordrager “ van de vrijheid van religie in al hun landen. Ικ vraag me af of de heren het nemen zullen. De geestelijken hadden wat op handen ( ? ). Ik denk erover in de voorrede van het tweede deel het aan de lezer voor te leggen, nl dat ik zowel van de zijde van de aartshertog als van de Verenigde Landen ( onze Republiek ) de kans loop berispt te worden en dat mijn boeken verboden worden, nog voordat zij verbeterd zijn. ( Samenvatting van een moeilijk leesbare en verwarde tekst, onder voorbehoud ) : ik heb het werk niet geschreven tot instructie van enige schrijvers die ik genoemd heb zoals blijkt maar ik heb alleen maar een register voor de geschiedenis willen samenstellen. Fol. 122: in het laatste werk zult u edele wat over navigatie vinden. Men kan nog geen weg in noordoostelijke richting vinden. Ik heb van een zekere Hudson gehoord- die met de Hollanders op het schip niet kon accorderen- dat zij 40 mijl een rivier waren opgevaren op 42 graden en moesten overwinteren op …land. ( In het vervolg van de toch al moeilijke tekst is het laatste woord van de regel dikwijls weggevallen, ik zal daarom van de volgende regels een samenvatting geven ): wegens een oude twist wilde men hem en enige Engelsen niet toestaan om vanuit Engeland naar Holland te varen. Men weigerde hem support te geven. Maar hij wilde toch dit land dienen. Ηij wilde voor ……die op Virginië handel drijven, de straat of uitweg beter onderzoeken. Wat betreft het eiland Mauritius: het ligt op de route van Kaap ( tekst weggevallen ) naar Bantam ( in de kop van West-Java ). De beschrijving 62

zal je in mijn boek vinden ( fol. 161, deel 28 ). Ik heb na uw presend…. (?) ( de rest van de zin is mij geheel onduidelijk. ). Ik heb aan Isaack Covrin over de pistoletten geschreven. ( Naar context gelezen ): ik heb aan Jacob van den Corput geschreven of hij ons hier doen betalen met mijn 200 gulden maar nog geen antwoord ontvangen. Ik heb gehoord, dat Hans van den Corput zich geheel eerlijk t.o.v. zijn crediteuren heeft gedragen. Onze Sjanvier gaf één derde contant en de rest jaarlijks in ( tekst weggevallen ) maar hij was niet zo veel schuldig als zijn moeder, de weduwe, meende ( tekst beschadigd ). Hij is nu wisselmakelaar en verdient veel. Hij is de voornaamste makelaar van de beurs. Ik zou zijn inkomen jaarlijks op 3000 gulden willen schatten. De schrijver heeft het vervolgens over de roerige Balkan enz. . U edele begeert te weten, hoelang ik met mijn vrouw getrouwd ben. Mijn vrouw heeft in haar brief aan u haar kwalen breed uiteengezet. Fol.123 : ik ben in juli 1535 geboren en op 7 augustus 1564 met deze vrouw getrouwd. Mijn vrouw is op Sacramentsdag 12 juni 1544 geboren. We zijn op 7 augustus a.s. 46 jaar getrouwd. God verlene ons een zalig sterven! Ik heb nog een wijf gehad. Zij heette Maria van Loobroeck , met wie ik in 1562 trouwde. Zij stierf in 1563 in Londen aan de grote pest. Zij kwam uit Antwerpen en was van de “secrete gemeente “aldaar. Zij hoorde bij degenen die in Hoboken gevangen werden genomen. Zij braken in Antwerpen uit de gevangenis door met een steen een gat in de muur te maken. God verlene ons een zalig sterven. De afbeeldingen die van mij gemaakt zijn, lijken geen van beide op me. De kleinste is, dunkt me, nog het beste maar niettemin “missteld “. Hij is naar een olieverfschilderij gemaakt. Mijn gezicht is nu meer ingevallen. God lof, ben ik nog redelijk gezond, hoewel de ouderdom mij zeer overvalt. Ik zou van vermoeidheid nog geen twee uur gaans kunnen lopen. Ik voel voorts alle accidenten van de ouderdom. Ik hoor niets over pogingen mijn commentaren in het Latijn te vertalen. Ze zien er blijkbaar tegen op om de geografische namen te vertalen. De heer Camden ( ?, o.a. topograaf 1551-1623 ) heeft mij gezegd, dat men de gebruikelijke namen moet bezigen, zoals “parapet “( borstwering ) en “contrescarp” ( steil talud van een buitengracht ), waardoor het begrepen wordt. Men moet zich niet tot“ostentatie”( =praalzucht ) of “cariense”( ?) laten verleiden. Gruterus behoort iemand te vinden of moet het werk zelf in handen nemen. Hij moet niet gaan vertalen maar een 63

andere “order” of methode gebruiken. Hij moet zijn eigen werk maken. Mijn werk moet hem slechts tot stof en materie dienen. Vervolgens wat woorden over de regering van de aartshertog. Het werk van Chuarius ( ? ) staat me wel aan. Het is wel duister, hard en kwalijk gedrukt, zonder distinctie ( = interpunctie ? ) , zonder noten in de kantlijn en zonder kapitale letters.( Onder voorbehoud ): als mijn werk zó zou zijn uitgevoerd dan zou ik het werk in Nederland hebben uitgegeven of met hulp van latinisten vertaald. Zo’n gedachte is verre van mij, een koopman zijnde, die al spelenderwijs tot in het leste heeft geannoteerd. Ik hoop, dat het nageslacht en de historieschrijvers mij om de stof nog dankbaar zullen zijn. Groeten aan Gruterus, Camden, Ca.borius ( ? ) en Colius ( = Jacob Kool ). ***HIJ GAAT MET ZIJN BOEK NAAR BED EN STAAT ERMEE OP CPG 838ii 95 De Smet als recensent Emanuel van Meteren aan De Smet Londen, 16 februari 1610 ontvangen ? april Zeer eerwaardige oom Smetie, op uw aanraden stuur ik het rolletje perkament, waarin de defecten (= de vergeten bladzijden ) van mijn boek opgeschreven zijn, samen met de boeken van Norton en Jan Balen naar u. Zij hebben mij beloofd het aan u te overhandigen. Voorts zal ik uw laatste brief per post beantwoorden. Ik stuur u de brief toe via bemiddeling van de kinderen van Malepart, die in Frankfurt wonen. De zoon van Malepart woont samen met zijn compagnon P.Ricchault bij mijn dochter in huis. Ingesloten is een brief van mijn vrouw. Hiermee wil ik eindigen. Ik beveel u aan de Heer aan. Moge u in gezondheid leven, zolang het de Heer belieft. De groeten aan Gruterus. ***FAMILIEBERICHTEN CPG 838ii 41 t/m 44 over zijn boek Van Meteren aan De Smet Londen, 20 augustus 1610 ontvangen 16 september 64

Edele, eerwaardige oom, ik heb uit uw laatste twee brieven, ontvangen op 4 april, begrepen, dat het met u tamelijk goed. Het gaat met ons hier ook redelijk goed, God lof. Mijn vrouw bedankt u voor al uw goede raadgevingen. Zij is nu twee uur gaans buiten ………( ? ) bij haar dochter die daar een speelhuis of vluchthuis heeft in geval van pest. ( Onder voorbehoud ): zij heeft vergeten de brief voor onze oudste zoon Jacob mee te nemen, die naar Frankfurt reist. Zij bedankt u voor de twee pistoletten of ducaten. Ik zal in Dordrecht order geven, dat ze uitbetaald zullen worden. Het is twee maanden geleden, dat we eerst de drie pistoletten van Jacob van den Corput ontvangen hebben door de handen van de heer Berck, burgemeester van Dordrecht en hier ( Engeland ) ambassadeur die “van zijn vrouw maagschap “is en hier naast drie andere ……………..(?) weet. Onze zuster Marijke bedankt u zeer. Zij zou haar best doen, dat Abraham Aurelius u schrijven zal ( predikant van de Waalse gemeente in Londen ). Hij krijgt kinderen, zoals ook de dochter van Marijke die met een notaris is getrouwd. Zij zal wel door de wereld geraken. Zij draagt een kind. Haar man ziet haar niet eens, ook al is hij in de stad. Hij spreekt niet over haar en vraagt niet naar haar. Zij behelpt zich en is een kloeke, ijverige vrouw. Ik hoor, dat onze nicht Antonijnken, van wie u de peter bent, in de stad ( Londen ) is. Ik heb haar nog niet gezien. Zij is met haar man deze zomer uit Holland gekomen. Ik heb begrepen, dat onze oom Bartholomeus nog goed gezond is maar hij wordt in zijn huis met stoel en al van de ene naar de andere plaats gedragen. Hij laat ons allen groeten. Neef Thomas Bul woont bij Cantelbergh ( Canterbury ) bij Dover. Hij is hier in de stad. Er bestaat tussen ons geen familiariteit, omdat ik in mijn boek wat te veel tegen de Engelse kooplui heb geschreven( het volgende in samenvatting onder voorbehoud ): en de Hollandse kooplui heb ontzien, omdat ik één van hen was en hun zeer was toegedaan. Onder hen waren kooplieden van aanzien, die wegens hun lakenmonopolie bij duizenden uit Engeland werden verbannen. Men gaat ervan uit, dat het tot een verdrag zal komen. De heer René Lesieur, nu ridder, is daarom naar de keizer gezonden. De twee ontbrekende bladzijden van mijn commentariën hebt gij, naar ik begrepen heb, ontvangen. De kapitein en de gouverneur van Lingen hebben deze twee bladzijden laten drukken, omdat ik in mijn boek hun gedrag bij de verdediging van de stad had gelaakt ( Het betrof de 65

verovering van de stad door de Spanjaarden in 1605. De commandant werd door de komst van de Spaanse troepen verrast en had de stad niet tijdig kunnen provianderen. Hij gaf de stad zonder verweer over, Rogier, Terugblik en Uitzicht,dl.2,549 ). Samenvatting: ik heb in hun verdediging niets bijzonders kunnen vinden, wat mij van gedachten doet veranderen. U kunt mijn beschrijving van de zaken met hun stuk vergelijken. Secretaris Huygens heeft mij op hun verzoek over deze kwestie geschreven ( ik denk, dat enigen aan hem verwant zijn ).Zij hebben, voordat ik op hun stuk kon reageren, de twee bladzijden laten drukken, zoals u edele ziet. Wat zij schrijven staat me niet aan maar het mijne des te meer. Fol.42 : ik had beter op hun critiek moeten letten, dan had ik verbeteringen die mij later bereikten, aangebracht. Zo schijnt het mij toe. Ik had het gaarne wel wat verzoet maar ik mag niet zó ver gaan dat ik de kapiteins excuseer, die hun ambt niet verstaan. Samenvatting: ik voel me onrecht aangedaan door de verbeteringen die zij in mijn tekst willen aanbrengen, alsof mijn oordeel ten grondslag heeft gelegen aan het harde vonnis van de krijgsraad, bedoeld om het volk te behagen en te bevredigen ( boven het vonnis staat in het Latijn geschreven, onder voorbehoud, “ iniurium”, d.i.”onrechtvaardig “), alsof ik hen van “onrecht “beschuldigde. Ik had graag over de letterlijke tekst van het vonnis beschikt. Laat de lezer oordelen. Maar ik hoor niets van de kant van Huijgens noch van onze oom Johan van den Corput die wel weet, dat ze niet zonder schuld aan “blooheid “zijn. Ik heb hem meer malen geschreven maar in zes of zeven jaar slechts een klein briefje van hem ontvangen. Bij hem woont onze neef Casimirus du Jon. Ik heb onlangs aan Jan van Meteren geschreven en om antwoord gevraagd. Deze zomer is bij Isaack Covrin te Dordrecht zonder zijn naam het laatste deel, te rekenen vanaf deel 20, gedrukt. Ik heb van de appendix die “stuckwijs”( ? ) was, drie boeken ( = delen ) gemaakt en de beschrijving van de geschiedenis tot in maart 1610 voortgezet, ( tekst beschadigd, onder voorbehoud ) : ik heb u deze delen toegestuurd. Ik heb maar vijf exemplaren gekregen. Ik denk, dat ze in Frankfurt voor me klaarliggen. Mijn wens is, dat mijn werk als apologie van mijn leven nagedrukt en naar goeddunken van de drukker “bijgevoegd “wordt. ( Vertaald naar de context ): Van de beide regeringen ( die van Engeland en van de Republiek ) heb ik geen bereidheid daartoe te verwachten. Zij waren het oneens en protesteerden ook, dat ik ernaar streefde onze 66

zaken naar waarheid te beschrijven. Ik heb deze herinneringen verzameld voor hen die slechts over de boeken van de tegenpartij kunnen beschikken. Hij geeft vervolgens een aantal geschiedschrijvers, o.w Eytzinger, de namen van de anderen kan ik niet goed lezen of plaatsen zoals Alonso Ulla, Cesar Car……. ( ? ), Isselen ( ? ), Surius ( ? ) en B.de Mendoza. Deze Isaack Covrin schrijft, dat de boeken veel van de hand zijn gegaan en dat hij zin heeft het gehele werk in twee banden te herdrukken. Het voordeel is, dat ik dan in staat ben in het gedrukte exemplaar snel en beter het geheel te overzien en hier en daar aan te vullen. Ik denk erover nog een deel aan mijn werk toe te voegen: deel 32. Met dit deel zou ik mijn werk staken want ik voel, dat mijn hand traag in het schrijven wordt. Er is een zekere Caspar Ens die Mercurius Gallobelgicus uitgeeft ( een Latijnse krant, in dit verband heb ik de naam “Kasparus Ermes” op het internet gevonden. Identiek? ). Deze Caspar heeft het tweede deel van de 20 boeken ( = delen ), dus deel 22, in het Latijn vertaald en in Keulen bij Erdenbroeck laten drukken. Ik heb begrepen, dat hij tot het laatste ogenblik in dat deel heeft gelaten “hetgeen ook in mala parte mocht beduiden”( Als ik ipv in mala parte “in malam partem” mag lezen, wordt de vertaling: ik heb tot het laatste ogenblik laten staan, wat in ongunstige zin uitgelegd kon worden.) Hij heeft mijn bewijzen eraan toegevoegd “quod magis ad rem facere (!) nisi videbatur”( door mij als volgt vertaald: wat des te meer bij de zaak past, als het al niet duidelijk was.). Hij heeft het boek zó ( weggevallen) uitgegeven dat de jezuïeten het hem te Keulen niet lastig kunnen maken, althans dat denk ik. Het deel wordt in Frankfurt wel verkocht. Ze willen, dat ook het eerste deel vertaald wordt, zo hij het belieft. Ik vraag me af of het niet het beste zou zijn dit deel opnieuw te bekijken. Hij had deze uitgave met een andere letter moeten versieren( ik lees:“distinguere”, hoewel het er niet staat). Fol.43 : De Engelsen hebben van hun kolonie Virginië lange tijd geen nieuws ontvangen. Op de “Admiral “, één van de schepen, is de principale diret….. verdronken. Sindsdien is mylord of baron Delewort met drie schepen uitgevaren. Wij verwachten binnenkort bericht te ontvangen. De Engelsen zijn niet geschikt om koloniën te stichten. “Zij zijn niet arbeidelijk” etc. . Wat in de kantlijn stond, heb ik niet overgenomen! Henry Hudson is van hier ( Engeland ) vertrokken om de doorvaart naar het noorden te zoeken. Veertig of vijftig Fransen zijn naar “Nova Francia “ ( = het Nieuwe Frankrijk, de naam voor de Franse 67

gebieden in Amerika ) vertrokken om er te gaan wonen. Er zijn nog meer Fransen op weg naar Amerika om er te gaan werken. In Holland is een schip aangekomen, dat in Japan is geweest. Men heeft daar “getrankeerd “( =uitgerust). Men had brieven van de koning bij zich, bestemd voor prins Maurits. Men zal daar ooit wel een noorder doorvaart vinden. De Hollanders zijn nog meester van de Molukken en zo ook van de kruidnagelen en ook van Banda. Daar zijn door het verraad van de Indianen ( Willemsz ) Verhoef en Paul van Caerden ter dood gebracht, omdat zij te Banda een fort hadden gebouwd op de plaats, waar hun koningen begraven lagen. De Spanjaarden, komende van de Philippijnen, nestelen zich nog op het eiland Ternate. Wat de ……(?) daar werken zal, dat moet de tijd leren. De Portugezen hebben in Indië veel schepen verloren, de Engelsen maar één. Het is hier één en al stilte. Men zendt een ambassadeur naar Frankrijk om lord Wetton ( ? ) te condoleren. Hij is raadsheer met een grote staat van dienst. Ik hoor uit Frankrijk niets dan goeds en stilte. De moeder van de koning ( Lodewijk XIII, 1610-1643 )- zij heette Maria de Medici – wordt door wijze raadslieden gesteund. De prinsen van den bloede worden, de een door de ander, in toom gehouden, zoals de Soisons door de Condé’s. Zij heeft hen beiden een groot jaargeld gegeven. Het lijkt erop, dat zij aanvaarden, dat de regering bij haar en haar raadsheren blijft. Haar positie is versterkt door “die van de religie”( = hugenoten ), die vanwege hun consciëntie van oordeel zijn, dat men het altijd met de hoge overheid moet houden. Het koningshuis is groot: drie zonen, drie dochters en dan nog de bastaarden die het allen met de koning moeten houden. Zij koestert de allianties met Engeland en Holland. Spanje heeft sterk aan macht en reputatie verloren. Het vorstendom Savoye heeft zich bij het sterkste land, Frankrijk, aangesloten enz. Van Meteren heeft het vervolgens over Oostenrijk. Dan volgt er een exposé over de anti-christ en de Apokalyps. *** FAMILIEBERICHTEN CPG 838ii 334 t/m 336 het boek: een gebed zonder einde Van Meteren aan De Smet Londen, 25 augustus 1611 ontvangen 14 april 68

Eerwaardige, edele en zonderlinge gunstige oom, mijn laatste brief van 7 februari 1611 is op de laatste dag van maart door Calandrinus verzonden. Ik heb daar nooit antwoord op gehad. Ik hoop nochtans, dat alles in orde is, anders had ik het wel vernomen. Het is twee maanden geleden, dat Thomas Bull met zijn vrouw, onze nicht, uit Holland is aangekomen. Haar moeder, onze tante, is meegekomen. Zij is de weduwe van onze oom Bartholomeus van den Corput die ons verhemeld heeft. Haar man, levens zat, is wel in den Here gestorven. Zij is meegekomen om bij haar dochter te sterven. Haar broer, mr.Johan Montens, bracht haar hierheen met zijn twee dochters. Zij zijn roomskatholiek. Zij zijn na enkele dagen van hier naar Kantelberg of Cantuaria vertrokken. Deze stad ligt op 4/12 mijl van Dover in Cantium. Thomas Bull heeft buiten de stad een boerenhoeve. Ze zijn zonder kinderen. Seigneur Montens is daarna naar huis teruggekeerd. De weduwe heeft een meisje meegenomen . Zij wil hier sterven. Van onze oom Johan van den Corput horen we af en toe, dat hij het goed maakt. Bij hem was neef Casimirus Junius . Hij zou hem, denk ik, in het leger vóór Gulik aan een functie helpen en ………(? ) andere . Wij hebben sindsdien niets van hem gehoord. Onze neef Jacob van den Corput, wonend in Dordrecht, maakt het goed. Hij heeft ons onlangs twee pistoletten betaald. Mijn vrouw dankt u er hogelijk voor. Zij is nu 67 jaar oud en gezond. Haar spenen doen geen pijn meer. Zij onderhoudt haar spenen met zalf van speenkruid en wolkruid en vet van gecastreerde varkens en kapoenen ( ? ). Zij doet u en de hele familie zeer de groeten. Zij wil graag weten, hoe u het maakt. Ik word ook oud, in juli 77 ( Volgens de literatuur is hij op 9 juli 1535 geboren! ). Ik ben deze maand door een pijnlijk gezwel in mijn grote tenen gekweld. Het is jicht, waardoor ik niet lopen of staan kon. Het is, onder voorbehoud, gebeterd met mierikswortel, wat saffraan, salie van rozen en wat ei erop gelegd. Maar de voeten zwellen ook veel. Men raadde mij aan een fistel te maken, omdat ik vroeger veel door haarworm ben gekweld. Dat zijn de vruchten van de ouderdom. Met onze zuster Maria Amelia, weduwe, gaat het wel. Zij is nu eens bij de één dan weer bij de ander. Zij leeft wat verborgen. ( Dan een onbegrijpelijke zin): haar dochter en Abraham, Amelia predikant hebben veel gedaan. Haar twee zonen redden het wel in deze wereld. Zij hoort nauwelijks iets van haar man.

69

Fol.334 + de helft van 335 gaan over de internationale politiek ( over Engeland en Scandinavië ). Fol. 335 : in het voorjaar zijn vanuit Engeland en Holland schepen uitgezonden om een doortocht naar Indië via het noorden te zoeken. Zij moeten varen tot 85 graden en dan zien. Bij geen resultaat moeten ze naar Nova Zembla varen en de rivier Ob opgaan, dan over land met hulp van Russen verder zoeken. Ik heb nog niets gehoord. De Engelsen varen nog frequent naar Virginië. Zij hebben de Bermuda-eilanden gevonden, door Spanjaarden “duivelseilanden” genoemd. Er is een groot onbewoond land ontdekt ( Zuid- Amerika ). Het is moeilijk om er aan land te komen. Zij willen het gaan bewonen. Over mijn commentariën het volgende: ik ben vast besloten het gehele boek te overzien, te corrigeren en hier en daar aan te vullen. Ik laat wat weg en ik voeg wat toe. Er zal mettertijd deel 32 bijkomen. Ik heb het al voor de helft klaar. Dan zal ik ophouden. Mijn vingers worden met het jaar moeier van het schrijven. Ze trillen. Ik hoop een drukker naar mijn zin te vinden. Het moet een perfect en veel verkocht boek worden. Monsieur De la Trow (??) wil het boek zelf in het Latijn en Frans vertalen. Van hetgeen nu verbeterd en veranderd is, heb ik twee copieën gemaakt . Misschien kan een drukker iemand vinden, die het in het Frans en Latijn wil vertalen maar dan wel onder mijn naam om de verkoop te bevorderen. Jasper van Ems vertaalt het in het Latijn maar hij laat naar zijn goeddunken af en toe wat weg of voeg er wat aan toe. Maar mijn onveranderd werk zal het in deze of in een andere taal goed doen! ( De volgende zin is door de schrijver niet afgemaakt. Er staat zo iets als ): de jezuïeten van Heidelberg hebben meerdere malen mijn boek door de Raad en Hof laten onderzoeken. Mijn zoon Jacob van Meteren die te Frankfurt woont, zal door middel van Caspar Calandrinus u het boek doen toekomen. Groeten aan Gruterus enz. . ***DE ERFENIS VAN JOHAN VAN DEN CORPUT CPG 838ii 337 t/m 341 kwade tijdingen uit Holland Van Meteren aan De Smet Londen, 12 maart 1612 ontvangen 5 april 70

Eerwaardige, zeer goedgunstige oom, ik heb de brief van 16 september wel ontvangen. Ik heb met genoegen gelezen, dat het met u goed gaat. Ik ben ook in redelijke doen. Ik word af en toe wel, alzo ik denk, door zinkingen in mijn hoofd gekweld en ik heb last van jicht in mijn voeten en grote tenen. Dat duurt enige dagen, waardoor ik niet kan lopen. Ik denk erover in april mijn hoofd met pillen wat te purgeren. Ik dank God. Ik gebruik bijna geen medicijnen, nochtans word ik door cathaar( = w.c.gang ) en verkoudheid gekweld. Het zijn vruchten van de ouderdom . Ook bij u worden het zien, het horen en het schrijven door de ouderdom vertraagd. ………………………………………(?). Ik dank God dat ik lang heb gehad : “mens sana in corpore sano “, dat is een grote raad. Ik heb alzo ook u edele geschreven. Ik heb gehoord, dat oom Johan van den Corput is overleden. Het schijnt zonder testament en zeer rijk. Ik heb dus aan neef Casimirus te Groningen een brief geschreven of ook de kinderen van de broers van Johan erfrechtig zijn. Ik heb Thomas Bull het afgelopen half jaar niet gezien. Hij woont buiten Cantelberg met zijn moeder. Ik schreef aan de heer Casimirus, hoe dat onze vader( hij bedoelt de vader van zijn vrouw Hester ) Nicolaas van den Corput een voorzoon of bastaard was van zijn ouders Jan van den Corput ( oudburgemeester van Breda, 1492 – 1569 ) en Anthonia Montens ( 1509 – 1578 ). Jan had een huwelijksbelofte gedaan aan een eerlijke boerendochter uit Breda. Dit kwam de heer Montens ter ore. Jan brak om zijn gerief ( = voordeel ) zijn belofte en Hendrick Montens gaf hem zijn dochter en liet hem ook rentegevende stukken na. De andere ( boeren- ) dochter stierf kort erna van ongenoegen. Grootvader en grootmoeder ( van kleindochter Hester ) en jouw vader en moeder hebben altijd beloofd, dat Nicolaas mede zou erven. Hij is zonder zijn goed ( door de Spaanse confiscatie ) als balling uitgeweken ( in of na 1569 ) en zonder zijn goed gestorven ( in de jaren tachtig ). ( Zo )” is er geen middel geweest”, de andere kinderen hebben van onze vader ( de grootvader van zijn vrouw ) geërfd. De broers hebben hem als hun broer erkend. (Naar de context lees ik de tekst als volgt: door de Spaanse confiscatie en later door zijn sterven kon Nicolaas niet erven. Zijn kinderen mochten wel in de grootvaderlijke erfenis delen. Door dit toe te laten hebben zijn broers hem als hun broer erkend ). Of onze oom Jan hetzelfde gedaan heeft, zouden we graag willen weten. ( Na exegese van de tekst ) :ik dacht er 71

nochtans over u te laten weten of de administrateurs van het sterfhuis voor mij wat kunnen doen. Zij verdienen per slot van rekening aan hun werk. Zo ja God dank. Hebben zij aan Casimirus geschreven enige aandacht aan mijn zaak te willen besteden? Ik heb hem veel papieren en historische documenten betreffende mijn beroep gegeven. ( Voortzetting van de exegese ): zij behoren onderzocht te worden! Fol. 338 : ik heb hem gebeden mij te gedenken. Ik hoop, dat u mijn verzoek niet bespottelijk vindt. Het geld is aan mij beter besteed. Het gaat anders nog verloren en dan heeft niemand er wat aan. In verband met de herdruk van mijn werk: ik twijfel er niet aan of ik moet heel wat gegevens betreffende de verse geschiedenis verzamelen, en ik denk in het bijzonder aan de gegevens die oom Johan gebruikt heeft. Ik ben bezig om mijn commentariën aan te vullen of te veranderen en de drukkersfouten te corrigeren. Ik heb hulp nodig (onder voorbehoud ) om de herdruk voor het volgende jaar gereed te hebben. Ik vraag u ( De Smet ) mijn verzoek, ter bescherming van zijn gedachtenis, te recommanderen, opdat mijn werk door hem ( door zijn gegevens ) verbeterd mocht worden en zijn naam niet vergeten zal worden. Het beleg van Steenwijk, door hem het meest “geweyrt/geweyct “, acht ik “van hem beschreven” of door iemand van de zijnen. Als ik me dit afvraag en geloochend heb, voorwaar dan moeten onder zijn papieren historische documenten zijn van “ stratage..ten/ stratage.ten etc. die , me dunkt, aan mij wel besteed zijn ten dienste van het nageslacht. Als ik niet “ leegzit “, noteer ik alles wat gebeurt en wat naar mijn oordeel herinnering verdient. Ik hoop voor deel 33 en eventueel deel 34 ( genoeg stof ) te verzamelen. Ik doe wat ik kan, nu ik zie, dat de wereld mijn werk zoekt. Wie had dat van Nederlanders ooit kunnen denken. De heer De La Ulla heeft mij meerdere keren geschreven en gebeden mijn werk in het Latijn of Frans te ( laten ) vertalen. Ik heb me hier tot Norton gewend, boekenverkoper te Frankfurt, met het verzoek aan drukkers onder zijn vrienden te vragen of zij mijn boek niet in het Latijn willen laten vertalen en drukken, maar niet zoals Caspar Ens te Keulen het gedaan heeft, die af en toe naar eigen goeddunken heeft vertaald om geen moeilijkheden met de jezuïeten te krijgen. Ik heb twee verbeterde copieën . Ik kan u daarvan één sturen. ( Wat in de kantlijn staat, is het begin van de nieuwe zin ): uw medica missellaria ( ? ) ( bloemlezing ? ) en prosodieën worden hier veel gevraagd. ( De volgende tekst is moeilijk te lezen en onvolledig in de band ):het werk van iemand behoort zin te 72

hebben; uw werk valt hieronder. Het kan in de hele wereld verkocht worden want het is nergens gecensureerd of verboden. ( Onder groot voorbehoud ) : wij hebben de brief aan mijn vrouw niet ontvangen maar wel de vorige. Zij bedankt u hogelijk. Wat betreft haar gezondheid, zij wordt binnenkort 68 jaar, is ze wat ziekelijk door verkoudheid , verstoptheid op de borst, flauwtes, geen appetijt en slecht slapen. Folio 339 en een klein deel van 340 zijn aan internationale politiek gewijd. Fol .340 : de Engelsen zijn bezig hun positie in hun kolonie Virginië te bestendigen en te continueren. Zij hebben intussen 800 mannen erheen gestuurd, 150 koeien, 180 geiten en wel 1000 varkens en ………., dat zijn zwijnen en ook wijn. Zij hebben een andere stad gebouwd met huizen van gebakken steen en ……(tekst onvolledig ). Zij zenden nu meer volk en noodzakelijkheden. Zij menen de passage naar OostIndië en China via het noord-westen ontdekt te hebben bij de straat Davis ( tussen Groenland en het tegenwoordige Canada ), gelegen omtrent 60 graden. Zij hebben in dat jaar een wijde straat gevonden en zijn deze 200 mijl binnengevaren. Het was er zeer diep, met vloed en grote getijdenbewegingen. Zij zijn bij gebrek aan voldoende victualiën teruggekeerd. Zij zenden nu twee grote schepen naar dat gebied. Zij nemen wollen stoffen mee, in de mening vandaar Japan te kunnen bereiken. Zij sturen nog twee schepen om de pas te onderzoeken en te leren kennen. De Hollanders hebben ook twee schepen erheen gestuurd om in het laatste jaar vóór het van kracht worden van het 12jarige bestand - daarna mochten er geen gebieden meer op Spanje veroverd worden - via het noord-oosten Indië te bereiken. Lukte dat niet, dan zou men in Noordhuis ( ? ) in Noorwegen overwinteren en in het nieuwe seizoen het via het noord-westen proberen. Zij wilden niet zonder succes naar Holland terugkeren. Men vreesde bij mislukking de 25 gulden aan drankgeld, beloofd door de Staten van Holland, mis te lopen. Wat deze schepen zullen uitrichten, zal de tijd leren. Uit Holland hoor ik dagelijks kwade tijdingen . ( Over het kortstondige verblijf van Conrad Vorstius aan de universiteit van Leiden en de succesvolle interventie van de Engelse koning Jacobus die zijn opvattingen godslasterlijk vond, zie Otterspeer,dl.1, blz.247 ): zoals uit de brieven van dominus Vorstius die men “allene” besmet van socianisme vindt en voorts de interventie van de koning hier, die aan de 73

Staten van Holland heeft geschreven hem weg te sturen, die zoveel medestanders bij de Arminianen vindt en die daar ( Leiden ? ) alle kerken in beroering brengen en van plan zijn nog meer te doen, zodat ze de andere predikanten zoals die van Rotterdam en Alkmaar en elders in beroering brengen. Nu hebben de curatoren van Leiden, vrezende Vorstius niet te zullen houden het voornemen een jonge student Episcopius, een alumnus van Amsterdam, aan te stellen maar hij was Arminianus toegedaan. Fol. 341 maar toen hij diens opvattingen had verlaten, hebben ze hem tot professor benoemd. Deze benoeming zal de twist zeer vermeerderen en me dunkt, eenlijk ( = in hoge mate ) vol hoogmoed en ambitie ( tekst beschadigd): voor twist want de kwesties zijn ( Latijn ) : tremenda ( = verschrikkelijk ), admiranda ( = bewonderingswaardig ) sed non servitanda ( = maar ze moeten niet gediend worden ). Met deze theologische zaken bemoeien zich ook andere heren zoals de heer Berneveld ( bedoeld : Oldenbarnevelt ? ) en Uytenbogaert en anderen en intussen ( ook ) de jezuïeten die op het atheïsme mikken. De toestand is ellendig, Men moet veel tot God bidden! De Hollandse oorlogsvloot onder de admiraal van Zeeland ( = Philips Heer van Dorp ) is uitgevaren om op te treden tegen zeerovers. Ik hoor van L……., dat zij enige zeerovers gevangen hebben genomen en over boord gezet. Zij zijn voorts langs de kust naar Guinea naar Benin Ca……del M……..gevaren. Of zij van plan zijn het te nemen, leert de tijd. Het is hier te lande stil. De heer tresorier Cirille uit Généve ( ? ) is ziek. Hij is 49 jaar oud en een fameus medicus. Hij is heer van Nayenne ( ? ) of Torquet en dient het hof. Hij verdient meer dan 1000 pond sterling per jaar. Hij heeft zich laten aderlaten. Hij heeft een zwak lichaam en is een bultenaar. Zij raden hem aan een zuster in dienst te nemen maar zijn ziekte is meest van melancholische aard, omdat hij als tresorier de koning uit de schulden wilde helpen. De koning is te vrijgevend of verkwistend. Hij wordt in het land in een kwaad daglicht gesteld, doordat hij, in strijd met de wet en zonder toestemming van het land, een bepaalde belasting wilde invoeren. Hij wilde alleen maar helpen. Hij is bovendien zó laboreus dat hij meer werk op zich neemt dan iemand kan uitvoeren. Hij is tresorier, secretaris en meester van de “ warschap “of een soort voogd en diergelijke. Hij is zich zó bewust niet lang te leven dat hij bijna alleen regeert. Zo’n iemand in zijn plaats te vinden zal niet eenvoudig zijn. 74

Wij verwachten uit Oost-Indië hier ( in Holland ) berichten. Het is twee jaar geleden, dat de Hollanders vóór Manilla op de Philippijnen drie schepen verloren hebben. Door het feit dat zij in het jaar van de onderhandelingen over het bestand geen vloot naar Indië hadden gestuurd, was de troepenmacht op de Molukken en Banda verzwakt. Daarbij kwam nog het verlies van drie schepen bij Manilla. Zo weet men niet of de als generaal uitgezonden Pieter de Bodt ( ? ) tijd zal hebben gehad de troepen te verversen. De oorlog gaat daar “faute de “ Spanjaarden ( = bij gebrek aan, bedoeld “door afwezigheid van ? ) continu door. Hiermee eindig ik enz., groeten aan Gruterus enz. . p.s. : hoe gaat het met Malepart in Frankfurt? Ik hoop hem deze maand te schrijven. GENEALOGISCHE EN ANDERE GEGEVENS over de familie Van den Corput en de schrijver Emanuel van Meteren, koopman en historiograaf (1535–1612 ). In het vooroorlogse onderwijsbestel onderwezen, dat het handschrift ertoe dient gedachten in leesbare volzinnen aan te bieden, heeft Van Meteren mij geregeld in zijn brieven door zijn wijdlopige briefstijl en tot geheimschrift neigende penvoering in verwarring en tot wanhoop gebracht. Ik moest wel vaststellen, dat zijn aangetrouwde familieleden ook aan een vermoeiende langdradigheid leden. Hun wijdlopige briefstijl ontspoorde meer dan eens in onvoldragen zinnen en wartaal. Het was om deze reden een weldaad Latijnse brieven van hen of van anderen onder ogen te krijgen. De beperkte kennis dwong tot soberheid. De graad van moeilijkheid werd nog door de digitale reproductie vergroot. Het laatste woord van de regel is nog al eens geheel of ten dele weggevallen. De digitale reproductie-techniek en het weerbarstige handschrift van de schrijver in het bijzonder zijn er debet aan geweest, dat ik vraagtekens moest plaatsen, waar integrale weergave naar inhoud was gewenst. In verband met mijn leeftijd heb ik ook in deze brieven in het algemeen de internationale paragraaf weggelaten. Al lezend deed ik intrede in het tijdperk van de ontdekkingsreizen en van onze vestiging in Nederlands Oost-Indië. Door aandacht aan deze gebeurtenissen te besteden toont de schrijver aan, dat hij als een journalist de ontwikkeling van zijn tijd heeft gevolgd. Wat genealogische gegevens :

75

Nicolaas van den Corput, de vader van Hester, is vóór het huwelijk van Jan van den Corput met Anthonia Montens geboren ( 337 t/m 341, 12 maart 1612). Bartholomeus van den Corput heeft een hersenbloeding gekregen ( 161 t/m 163, 17 augustus 1609 ). Thomas Bul/Bull ( De spelling van eigennamen is niet altijd consequent. Zo vond ik voor de Dordtse drukker “Corin “ook andere spellingen. )is getrouwd met een dochter van Bartholomeus van den Corput. Zij is geboren uit het huwelijk van Bartholomeus en iemand uit het geslacht Montens. Emanuel noemde haar zijn tante. Na de dood van Bartholomeus trekt ze bij haar dochter in. Zij is samen met haar dochter en begeleid door haar broer Johan in 1611 naar Engeland afgereisd. In het reisgezelschap bevonden zich ook twee katholieke dochters van Johan Montens ( 235 t/m 238, 20 feb. 1608, 334 t/m 336, 25 augustus 1611). Emanuel van Meteren is in juli 1535 geboren, zijn vrouw is van 12 juni 1544, het tweede huwelijk is gesloten op 7 augustus 1564. Zijn eerste vrouw heette Maria van Loobroeck. Het huwelijk dateert van 1562; zij stierf in Londen in 1603 aan de pest. Het is mij opgevallen, dat het archief van Heidelberg slechts beschikt over brieven uit de laatste levensjaren van Emanuel van Meteren. Het is niet uit te sluiten, dat er ook brieven van zijn hand in het Vaticaans archief te vinden zijn. Tijdens de 30-jarige oorlog ( 1618 – 1648 ) is een deel van het archief geroofd en naar Rome overgebracht. Een nader onderzoek zou het moeten aantonen.

76

Brieven INHOUD

Recommend Documents