• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Hans Memling (Seligenstadt ts. 1 430 en 1440-Brugge 1494) Portret van een Man met een Munt (niet voor 1 480) Olieverf op paneel, 3 1 x 23,2 cm (zonder niet-originele lijst) Inventarisnummer: S Antwerpen, Koninklijk M useum voor Schone Kunsten De man, van middelbare leeftijd, is geschilderd in een landschap, in driekwart naar rechts gekeerd. Ondanks het feit dat de figuu r een groot deel van het schi lderij oppervlak in beslag neemt, werd nog een hele achtergrond uitgewerkt. Men merkt een riviertje of meer met zwanen en rechts zelfs een exotische palmboom. Onderaan houdt het personage een munt in zijn rechterhand. Daarop komt volgende tekst voor: " N ERO
CLAUD. CAESAR AVG. GERM. TR. P. I M PER.". Het zou een afbeelding zijn van een munt uit de oudheid, ten tijde van de Romeinse keizer Nero geslagen. Dit is de enige aanduiding die iets over de identiteit zou kunnen ontsluieren. Voortgaande op deze gegevens, op het voorkomen van een palmboom en rekening houdend met het zuiders aandoende type van de geportretteerde hebben verschillende kunsthistorici gepoogd de man een naam te geven. Zo werd hij eerst met N i colo di Forzo Spinelli vereenzelvigd, een graveur van penni ngen die in 1 499 in Lyon overleed. Vervolgens zag men in hem de Italiaanse medaillist Giovanni di Candida. Deze was tussen 1 472 en 1 480 verbonden aan het hof van de Bourgondische Hertogen en graveerde ondermeer medailles en munten voor Karel de Stoute en ter gelegenheid van het huwelijk van Maria van Bourgondië met Maximiliaan van Oostenrijk in 1 477. Anderen beweerden dat het ook een muntverzamelaar kan zijn gezien de antieke munt veeleer als een collectiestuk kan beschouwd worden. Het blijft echter gissen; noch de identiteit, noch de oorspronkelijke bestemming van het schi lderij, dat steeds aan Memling werd toegeschreven, zijn gekend.
Inhoudsopgave Hans Memling, het succes van een kunstenaar
Magister Johannes Memmelinc Geboorte en jeugdjaren Op weg naar Brugge Memling vestigt zich definitief in Brugge Opdrachtgevers en ceuvre Stijl en techniek Slotbeschouwing
blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz.
Alle werken van Hans Memling in kleur afgebeeld, worden bewaard in Belgische musea. Groeningemuseum Dijver 1 2, 8000 Brugge, OS0/3 3 .99. 1 I Open: april-september dagelijks van 9.30 u tot 1 7 u; oktober tot maart dagelijks 9.30 u tot 1 2.30 u - 1 4 u tot 1 7 u; di nsdag gesloten Toegang: 1 30 fr.; reductiehouders I 00 fr.; scholen 70 fr.; gezinsticket 260 fr.
Koninklijke Museum voor Schone Kunsten Leopold de Waelplaats, 2000 Antwerpen, 03/238.78.09 Open: dagelijks van I 0 u tot 1 7 u; gesloten op maandag, I januari, I mei, 1 2 mei en 2S december Toegang: I 00 fr.; 80 fr. voor CJP, studenten, 6S+ en groepen; SO fr. voor scholen; gratis tot 1 2 jaar
Herkomst van de illustraties Hugo Maertens, Brugge: blz. 44-4S, 48, S I , S 3 , S7, S8, 60-6 1 , 64 (boven), 6S (boven), 68, 74, 7S, 76, 78, 79 (boven), 79 (onder), 80 (links), 80 (rechts) I.R.P.A./K.I.K., Brussel: blz. 49, S2, SS (links), S S ( rechts), S6, S9, 60 (onder links), 60 (onder rechts), 6 1 , 64-6S (onder), 70 (boven rechts), 70 (onder), 78 (onder) Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen: blz. 4 1 , 42 Koninklijke M usea voor Schone Kunsten, Brussel: blz. 73 Mauritshuis, Den Haag: blz. 72 (onder links), 72 (onder rechts) Musée du Louvre, Paris: blz. 66, 72 (boven) National Gallery of Victoria, Melbourne: blz. S4 Sankt-Annen-Museum, Lübeck: blz. 63
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Museum voor Oude Kunst
Speltdoorn en zoon, Brussel: blz. 70 (rechts), 7 1 (rechts), 7 1 (links), 7 1 (rechts), 77
Regentschapsstraat 3, I 000 Brussel, 02/S08.3 2. 1 I Open: dagelijks van I 0 u tot 1 2 u - 1 3 u tot I 7 u; gesloten op maandag, I januari, I mei, I en I I november, 2S december Toegang: gratis
Stedelijke Musea, Brugge: blz. 47
Memlingmuseum/Sint Janshospitaal Mariastraat 38, 8000 Brugge, OS0/3 3.99. 1 I Open: oktober tot april dagelijks 9.30 u tot 1 2.30 u 1 4 u tot 1 7 u, gesloten op woensdag; april tot september dagelijks van 9.30 u tot 1 7 u Toegang: 1 30 fr.; reductiehouders I 00 fr.; scholen 70 fr.; gezinsticket 260 fr.
43 44 46 46 52 69 79
Uitgeverij Peeters, Leuven: blz. 61 (onder)
Vormgeving Rob Buytaert Annemie Vandezande
Correctie Els Peeters
Eindredactie en produktie Rudy Vercruysse M arc Devos
Druk aflevering, Museum kaart en Mededelingenblad Drukkerij Lannoo N.V., Tielt
Opbergband De Vooght b.v., Montfoort
De fotogravure voor dit nummer werd vervaardigd door
Kortrijksesteenweg 1 1 42A 90S I Sint-Denijs-Westrem 09/220.40.40
Auteursidentificatie Hilde Lobelle-Caluwé studeerde Kunstgeschiedenis en Oudhei dkunde aan de RUG. Ze is n u werkzaam als conservator bij de Stedelijke M usea Brugge waar ze ondermeer verantwoordelijk is voor het beheer van de voormalige O.C.M .W.-musea: het Memlingmuseum - Si nt-Janshospitaal en het M useum Onze-Lieve-Vrouw ter Potterie .
Copyright OKV Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie. microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de u itgever.
Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers
Hans Memling, het succes van een kunstenaar
Magister Johannes Memmelinc
... MAGISTER JOHAN NES MEM MELINC, QUEM PRAEDICABANT PERITI SSIMUM FUISSE ET EXCELLENTISSI MUM PICTOREM TUNC O RBIS CHRISTIANI ... Rombout De Doppere, 1 494
taferelen of als individueel portret, leert dat Meml ing opdrachten heeft vervu l d voor een zeer gevarieerd publ iek; zowel voor de geestel ijkheid als voor de welstel lende adel en burgerij, zowel voor Bruggelingen als voor bu itenlanders. Hij moet in al deze kringen zeker veel faam genoten hebben. M arcus Van Vaernewyck, de Gentse rederijker, verhaalt nog in Die Historie van Be/gis, diemen, anders
namen mach: Den Spieghel der Nederlandtscher Een halve eeuw later, i n 1 540, zal Jacobus audtheyt. . . (Gent, 1 574), dat kerken en h u izen te De M eyer of M eyerus, in zij n aanteken i ngen ter Brugge versierd zijn met schi lderijen van " Meester voorbereid ing van de "Annales Flandriae" volgende tekst noteren: " ... Meml ing die geroemd wordt als de Hughe [van der Goes], Meester Rogie rs [van der Weyden], ende den Duytschen Hans". bekwaamste en uitstekendste sch i lder van heel de Memlings Du itse afkomst staat vast. H et grootste toenmal ige Chri stenwereld ... ". H ij had waarschij n l ijk deel van zijn artistieke loopbaan heeft h ij echter i n de hierboven aangehaalde Latijnse dagboeknotitie de Bourgondische Nederlanden doorgebracht e n voor ogen, d i e Rombout De Doppere op welbepaald i n Brugge. H ier h uwde h ij trouwens, 1 2 augustus 1 494 neerschreef, de dag na Meml ings h i er werden zij n kinderen geboren en werd h ij overl ij den. begraven. De Doppere moet zeker de meesterwerken van Zijn werk past hel emaal in de traditie van de Meml ing, bewaard in h et Sint-Janshosp itaal te beroemde Nederlandse paneelsch i lderkunst die Brugge, gekend hebben. H ij was immers aanwezig in gedu rende de 1 5 de eeuw een ongeloofiijke bloei de hospitaalkerk op het feest van Ursula en de en faam genoot. H ij was één van de eindfiguren van I 1 .000 M aagden op 2 1 oktober 1 489. Op die dag deze groep sch i l ders d ie in de kunstgesch i edenis werden de rel i eken van u it een oud schrij ntje met met de naam "Vlaamse Prim iti even" werd bedacht. veel plechtigheid overgebracht naar en opgeborgen in het Ursulaschrijn van Hans Meml ing. Dit gebeurde Prim itief is dan wel bedoeld als synoniem voor de oudste vorm van sch ilderku nst op paneel of op in aanwezigheid van de hospitaalbroeders en doek ontstaan in onze gewesten, maar slaat zeker -zusters en van talrijke geestelijke en wereldlijke niet op de kwal iteit van deze kunst. genodigden. Logisch erwijze mag men verwachten Memlings stij l zal nog verschil lende generaties Brugse dat ook de meester, onder wiens leiding d it kunstenaars beïnvloeden. sch itterend kunstwerk tot stand kwam, zich bij de genodigden bevond. Rombout De Doppere tekende H et onbegrip van de daaropvolgende eeuwen heeft de middeleeuwse kunstenaar dikwij ls i n het de translatieakte of het officiële docu ment waarin vergeethoekje doen belanden. In Brugge i s de naam het overbrengen van relieken opgetekend wordt, van Hans Memling zeker blijven voortleven in het als notari us. H ij trad op als secretaris voor Egidi us, Sint-Janshospitaal. De vier werken die h ij voor d it bisschop van Sarepta, die als wijbisschop de middeleeuwse gasthuis sch i lderde zijn nooit in Doornikse prelaat vertegenwoordigde. ongenade gevallen of naar een zolder verh u isd. Naar alle waarschij n l ijkheid kende De Doppere de schilder d u s persoonlijk en kan dit aan de basis I n 1 8de-eeuwse reisbeschrijvingen zal een bezoek aan het Si nt-Janshospitaal aan de kunstkenners reeds l iggen van de meer dan positieve beoordeling van warm aanbevolen worden. Memling en van zij n oeuvre. De belangstelling voor deze meesterwerken , nog in H oewel andere gesch reven bronnen over de situ bewaard, zal vanaf het begi n van de 1 9de eeuw eigentijdse appreciatie van zijn ku nst ontbreken, hoe langer hoe groter worden. Ze zul len een wijzen verschil lende elementen er op dat belangrijke rol spelen in de "herontdekking van Hans Memling grote faam genoot en een succesvol de Rij n landse school en de Vlaamse meesters". kunstenaar moet geweest zij n . In een sfeer van legende, romantiek en heimwee H et relatief grote aantal nog bewaarde werken naar de middeleeuwen zul len Du itse ku nstkenners vormt een eerste aanduiding. De bekende en sch rijvers naar Brugge komen om er het kunstcriticus M .J . Fried länder schreef een honderdtal middeleeuwse Sint-Janshosp itaal en de werken van schilderij en op naam van Meml ing. Momenteel Hans Meml i ng, "Ein e wah re Schatzkammer", te worden aan de meester een twintigtal altaarstukken bezoeken. Goeth e wil afibeeldi ngen zien. toegeschreven, naast een twintigtal panelen met Johanna Schopenhauer komt ter plaatse, maar het diverse thema's en een dertigtal portretten. Hierbij zijn vooral de gebroeders Melchior en Su lpiz dient opgemerkt dat verschillende schilderijen u it Boisserée die het authentieke oeuvre van Hans meerdere delen zijn samengesteld. In vergel ijking Memling, bewaard in h et hospitaal, i n Du itsland met h et oeuvre van andere 1 5 de-eeuwse meesters bekend zullen maken bij een breed publiek van u it de N ederlanden is d it wel een indrukwekkend geïnteresseerden. ensemble. I n onze gewesten zal de lange toespraak die de H et l ij stj e van de opdrachtgevers die zijn toenmal ige gouverneur van Oost-Vlaanderen, geportretteerd i n combinatie met rel igieuze
43
Baron d e Keverberg, in 1 8 1 8 hield ter gelegen heid van h et eerste eeuwfeest van de Brugse Academie voor Teken- e n Schilderkunst, er ongetwijfeld toe bijgedragen h ebben om Memling opnieuw i n de belangstel l ing te brengen. Een feit i s dat het romantische enthousiasme voor deze figu u r de weten schappelijke studie van schilder en oeuvre erg gestimuleerd h eeft. H ans Meml ing werd lang voor andere I S de-eeuwse schilders u it de vergetelheid gehaald. H et i s de verdienste geweest van de Engelse archeoloog James Weale om de eerste ernstige Memli ngstudie te publ ice ren, gesteund o p bronnen materiaal, waardoor bepaald e verhalen voorgoed naar h et rijk van legenden en mythen konden verwezen worden. Memlingpanelen waren op verschil lende tentoonstel l i ngen te zien en vielen e rg i n de smaak van het publiek. Ondanks de negatieve appreciatie van enkele kunsth istorici, neergeschreven i n de jaren twintig en vijftig, blijft het oeuvre van H ans Memling nog steeds een talrijke menigte boeien. Ook i n de kunsthistorische wereld wordt n u met meer objectiviteit naar deze werken gekeken, die als parels van de Brugse kunstproduktie mogen beschouwd worden. Geboorte e n jeugdjaren
Documenten die betrouwbare gegevens verstrekken over het l even en werk van een I S de-eeuwse kunstenaar zij n dun gezaaid. Toch h ebben ged u l d ige speurders i n enkele Brugse en ook D u itse fondsen, nog verschillende i n l ichtingen over Hans Memling geoogst, zodat enkele belangrijke gegevens u it zijn levensweg met zekerheid vaststaan. Dit is het geval voor zijn geboortestad. De naam Memling liet veronderstellen dat de m eester wel eens afkomstig zou kunnen zijn u it h et plaatsje Mömli ngen, gelegen in de nabij heid van Aschaffenburg-am-Main (Zu id-Duitsland). I n 1 93 8 publ iceerde de toenmal ige Brugse stadsarchivaris RA Parmentie r zij n Indices op de Brugsche Poortersboeken, dl
2, periode 1450-1794.
Bij de vermelding van Memli ngs i n schrijving als Brugs poorter is d uidelijk gesch reven: "jan van M i mmelinghe Hammans (of Harmans) zuene ghebooren Zaleghenstat..." (f72v"). Er bestaat geen twijfel over dat het stadje Seligenstadt hier wordt bedoeld. H et is eveneens aan de Main gelegen, ten zuiden van Frankfu rt. I n de nog bewaarde kerkreken ingen van de nu verdwenen parochiekerk van Sel igenstadt, vindt men de naam van H ans Memling verschillende malen ingeschreven in het hoofdstuk dat handelt over de jaargetijden. Bij een overl ijden werd d ikwij ls een stichting gefundeerd, waarbij een bedrag ter beschikking werd geste ld om bij elke verjaardag van het afsterven, misvieri ngen en eventueel u itdelingen 44
te houden ter herinne ring aan de overledene. Ook voor Hans Memling is zeker gedurende de eerste helft van de 1 6de eeuw een dergel ijke stichting gekend, in de parochiekerk van zijn geboortestad. I n deze registers vindt men meermaals zijn naam terug, vergezeld van de naam van de stad waar h ij verbleef en stierf: "Pruck of Bruck in Flandern". Deze tweevoud ige verwijzing laat er dus geen twijfel over bestaan dat Han s Memling het daglicht zag i n Sel igenstadt. H et kleine stadje, dat toen i ets meer dan I 000 inwoners telde, stond onder het gezag van de aartsbisschop, keurvorst van Mainz.
Ondanks het feit dat een belangrijke benedictij nerabdij binnen de stadsmuren gevestigd was, speelde Meml ings geboorteplaats in de eerste helft van de I Sde eeuw geen rol meer i n de rijkspol itiek. H et was een rustig agrarisch centrum, waar ook versch i l lende ambachtslui hun atelier hadden. H et was eveneens een halte voor de kooplieden, die met hun karavanen voorbij trokken. De namen van Meml ings ouders worden in een I Sde-eeuws register, eveneens met aantekeni ngen over jaargetijden, verscheidene malen vermeld omstreeks h et midden van de I Sde eeuw. Zijn moeder, Luca Styrn, h uwde eerst met H en ricus Appel. De fam ilie was welbekend in Seligenstadt en
een andere tak woonde i n h et cijnsdorp Klein Krotzenberg. Verschillende fam i l ieleden bekleedden hier het ambt van burgemeester. Sommigen waren pachter van de abdij van Sel igenstadt, waardoor men kan veronderstellen dat zij nauwe banden hadden met deze benedictij nerabdij. Luca Styrn sloot een tweede h uwel ijk met Hamman ( Harman of Herman) Momil ingen, de vader van de sch ilder. De verschillende sch rijfwijzen van deze naam zouden er wel op kunnen duiden dat de familie oorspronkelijk inderdaad u it Möm lingen afkomstig was.
M eer gegevens over zijn vader zijn helaas niet Op weg naar Brugge bekend. In 1 45 I wordt reeds betaald voor een jaargetijde, wat er op kan wijzen dat h ij in 1 450 Over de steden en centra die Meml ing overleed. Daar de geboortedatum van de meester aangedaan heeft tijdens zijn tocht noordwaarts, nergens neergeschreven is, kan men er enkel naar zij n evenmin vaststaande gegevens bekend. Een nauwgezette studie van zijn werk laat wel toe gissen. Vast staat dat het jaar 1 450 zeker als een datum "ante quem" beschouwd mag worden. enke le con clusi es naar voor te brengen. Somm ige auteu rs hebben, u itgaande van vermeende H et zou bijna onwaarsch ij n l ij k zij n dat de sch ilder geen halte zou gemaakt hebben in Keulen. Op dat zelfpo rtretten op schilderijen, een geboortedatum voor Hans Meml ing wi llen vooropstellen. Al bij al ogenblik werkten daar enkele meesters verder in de traditie van de "i nternationale stij l", d i e omstreeks l ij ken d it zeer gewaagde veronderstellingen, daar eerst en vooral de ontstaansdatum van de 1 400 in heel Europa een grote bloei kende en e rg aangehaalde werken niet altijd j u i st te achterhalen is. geraffineerde en zeer kleurrijke taferelen Daarnaast is h et soms moeilij k bepaalde van deze voortbracht. Een van de beroemdste was Stefan Lochner ('ca 1 400) die in Keulen overleed in 1 45 1 . personages als zelfportretten te gaan beschouwen ! Mogelijk heeft Memling hem nog persoon l ij k gekend, Rekening houdend echter met cijfergegevens, zoals de sterfdatum van zijn vader, een redelij ke periode maar zeker is het feit dat h ij zich geïnspireerd heeft tussen het eerste en het tweede h uwelijk van zij n op bepaalde van zijn composities. Ook de verfij nde moeder, een aanvaardbare leeftijd waarop een jo nge stij l in behandeling van figuren en decor, evenals het man de wereld intrekt om zij n vak te leren, zij n gevari eerde kleurgebru i k van de Keulse meester hebben Meml ing beïnvloed. inschrijving als volwaard ig meester in de Brugse · poortersboeken in 1 465, zijn h uwel ijk en ten slotte Een tweede vaststel l i ng is de stijlverwantschap met het oeuvre van de beroemde schilder die in het zij n dood in 1 494, mag een geboortedatum tussen midden van de 1 5de eeuw in Brussel gevestigd was: 14 30 en 1 440 wel vooropgesteld worden. Rogier van der Weyden (' 1 399 of 1 400 - t 1 464). Over zijn prille jeugd en eerste opleiding zijn geen gegevens bekend. Seligenstadt had op dat ogenblik Memling is dikwij ls bij hem te rade gegaan, vooral voor wat het formele aspect betreft. Dit is du idelijk geen vermaarde schildersatel i ers en de vraag blijft dan ook open hoe de jonge H ans Meml ing i n te zien in sommige com posities, evenals in de vorm en houdingen van figuren. Dit kan er op duiden dat contact gekomen is met het sch ildersbedrijf en op welke wijze zij n roeping zich gemanifesteerd heeft. h ij mogelijk een hele tijd in Rogiers atelier heeft doorgebracht, als gezel of om zich te vervolmaken. Heeft de benedictij nerabdij als i ntellectueel en Dat was trouwens zeer gebru ikelijk in deze periode cu ltureel centrum h ierin een rol gespeeld ? H et is bekend dat de abdij in de loop van de en het werd als een voorrecht beschouwd dat de I 5de eeuw verschillende kunstenaars in dienst meest begaafde leerlingen de schetsboeken van hun meesters erfden. G . Vasari noemt Hans Memling i n heeft genomen. Werd de jonge knaap gefascineerd door de produktie van een lokaal atelier ? Had h ij de zij n L e vite d e 'piu eccellenti orchitetti, pittori, et scultori itolioni . , verschenen in I 550, de leerling van kooplieden horen vertellen over Keu len of werd de Brusselse meester. In een inventaris van 1 5 I 6 h ij geboeid door de econom ische en culturele met de besch rijving van de verzameling van aantrekkingskracht van de Bourgondische Margareta van Oosten rij k wordt een drieluik Nederlanden ? H et is wel een feit dat Seligenstadt beschreven als een gezamenlijk werk van beide op de handelsroute lag van Noord naar Zuid. Zowel over land als via de rivieren Main en Rij n kunstenaars. Rogier van der Weyden verbleef in 1450 in Itali ë reisden de karavanen heen en terug. Sinds 1 3 62 beschikten de koo pl ieden van e n m e n veronderstelt dat h ij i n 1 45 I opnieuw in Nürenberg in Brugge reeds over een privi legie dat Brussel werkzaam was. H ij overleed op 1 8 juni 1 464 later nog werd hernieuwd. en in januari 1 465 was Memling in Brugge gevestigd. De "Grosse Raven sburger Handelsgesel l schaft" H et is dus best mogel ijk dat h ij tussen 1 45 I en 1 465 in Brussel verbleef in het atelier van Rogier. richtte in Brugge een fi liaal op in de 1 5de eeuw. Een halve eeuw geleden werd in Sel igenstadt het Memling vestigt zich definitief in Brugge verhaal nog aangehaald dat de maten van Sel igenstadts smalste stadspoort in Brugge gekend waren. D it liet de kooplui toe hun wagens op Een legende die zeker reeds in de 1 7de eeuw ontstond, in de 1 8de eeuw met enkele pittige details zodanige wijze te laden dat de vrachten ongehinderd onder deze stadspoorten door konden. werd aanged ikt, om bij som mige 1 9de-eeuwse Een oude h andelsro ute verbond ook Keulen, sch rijvers u it te groeien tot een verhaal vol via Maastricht, Leuven, Mechelen of Brussel en Gent gezwollen romantiek, d ramatiek en moraliserende voorbeelden, verhaalt de aankomst van Memling in met Brugge. Eens moet de jo nge schilder deze route gevolgd Brugge. Vooral G. Bosboom-Toussaint publiceert i n h ebben, maar in welk jaar en welk seizoen is niet 1 858 nog e e n fraai voorbeeld van e e n dergelijk stichtend verhaal. geweten! ..
46
Eduard August Wallays ( 1 8 1 3-ca. 1 89 1 ) Memling schildert het Ursulaschrijn tussen 1 86 1 en 1 872 Tafereel geïnspireerd door de " Memlinglegende" Inventarisnummer: 1 95 Brugge. Stedelijke M usea
Op een gure wi nteravond in maart 1 478 wordt aangeklopt aan de grote poort van het Brugse Sint-Janshospitaal. Een uitgeputte man stort neer en wordt door de broeders opgenomen. De mysterieuze persoon blij kt een huursoldaat te zijn u it het leger van Karel de Stoute, d i e na de veldslag van Nancy waar de hertog sneuvelde, beroofd en zwaar gekwetst en ten koste van grote i nspan n ingen naar Vlaanderen terugkeerde. Hij doet erg geheimzinnig en leeft teruggetrokken. Om hem bezig te houden bezorgen de broeders hem een schildersezel en ander materiaal om te schilderen. En het wonder gebeurt: u it dankbaarheid maakt hij het Ursu laschrijn en een groot genie blijkt geboren. H ij blijft i n het gasth uis en voert versch illende bestellingen u it voor allerhande opdrachtgevers. Maar op een dag ontdekt meester Floreins het geheim van de schilder. Heimwee naar wat een on mogelijke l iefde was, verteert hem. Memling zal de beeltenis van zijn geliefde steeds weer opn ieuw schilderen. Rede en stichtend leven halen echter de bovenhand. De dame is in het klooster getreden en zal kort na h et weerzien sterven van weemoed. De meester zal verder in het S i nt-janshospitaal bl ijven. Geïnspireerd door zijn l iefdeservari ng zal h ij, teruggetrokken uit de wereld, het groot altaarstuk maken dat h ij het Mystieke huwelijk van Sint-Katharina zal noemen. H ij verdwijnt op even mysterieuze wijze om naar Spanje te trekken .
H et h e l e verhaal houdt natuurlijk geen steek e n werd enkele jaren later ontwricht door j . Weale; toch hield de legende lange tijd hardnekkig stand. I n het Si nt-Janshospitaal wordt de "meesterskamer" nu nog steeds de "Memlingkamer" genoemd. Een feit is dat Memling op 3 0 januari 1 465 i ngesch reven wordt in de " Poortersboeken" van de stad Brugge. Vanaf dat ogenblik mag men aan nemen dat h ij in deze stad woont en de toelating heeft om er een beroep u it te oefenen. De juiste reden waarom h ij zich hier vestigde, is niet te achterhalen. Brugge was een geliefde verblijfplaats van het Bourgondische hof en de rol van Filips de Goede als kunstminnaar en mecenas is welbekend. Daarbij bleef Brugge een wereldstad, zetel van i nternationale handelscom pagn ieën, verblijfplaats van makelaars en bedrijvig in de geldhandel. Gedurende de hele 1 5 de eeuw zal Brugge de ontmoeti ngsplaats blijven van al l e Europese naties. Ook de Brugse geestel ij kheid en de burgerij waren potentiële opdrachtgevers voor kunstenaars. Tussen 1 465 en 1 494 zal Meml ing tal rijke opdrachten u itvoeren voor d it rijke cliënteel. De schilder had zonder twijfel een bloeiend atelier en was een welstellend man. D it wordt trouwens door enkele feiten bevestigd. Namen van leerli ngen staan opgetekend in h et register van het schildersambacht. Op 8 mei 1 480 wordt (H)annekin Verhanneman vermeld en in 1 483 of '84 Passchier vander Mersch. 47
te 1nteg1-e1·en 1n een achter gmnd. opgebouwd als een logisch decor. De vluchtliJnen gevormd doo1· de tapijtboorden en de voegen van de tegelvloer. ziJn de1·gelijke pogmgen tot het toepassen van li neai1· perspect1ef. Ve1·de1· zal de meester het meer trad1t1onele atmosfensche perspectief gebruiken. Zoals bij de andere "Vlaamse Pnm1tieven" ZIJn de panelen h1er ook niet in hun geheel als fotografische afbeeldingen van een 1·ealite1t te beschouwen. Wel zijn verschillende onderdelen de weergave van de toenmalige werkelijkheld of van realia: zoals bijvoor beeld de afgebeelde kelk. de monstrans, het tapiJt. sommige onderdelen van het kostuum. het B1·ugse stads geZICht en zeker de portretten van de opdrachtgevers. Wat de opbouw en techn1ek betreft. valt Memlings oeuvre en zeker dit drieluik. volledig i n de traditie van de "Vlaamse Pnmit1even" te Situeren. De gangbMe trad1tionele opbouw is aanwezig: de eike houten drager en o1·iginele lijst: de w1tte prepa1·atielaag bestaande uit k1·ijt en diel"l ijke lijm. die na het drogen gepolijst werd; de onderlig gende tekening met afbeelding van de volledige compositie en aanduid1ngen voor het modelleren; een isolerende laag; verschi llende verflagen. bestaande uit een basis tonal iteit, waarop glacislagen werden aangebracht die licht. vorm en kleu1· geven. als bindmiddel wordt d rogende ol1e gebnui kt. Glac1s IS een doorschiJnende verflaag. die verkregen wordt door een beetje pigment en veel helder bindmiddel te gebru1ken. De laatste laag is vernis bestaande uit natuurlijk hars. Waarneming met het blote oog. fotografische technieken. röntgenopnamen, 1nframodreflectografie en laborato1·iumonderzoek hebben meer inzicht gegeven in het ontstaansproces en de typische werkwijze van Hans Memling. D1t is zeker het geval voor d1t drieluik, illustrat1ef voor deze eigen stijl. d1e ook 1n andere van ziJn werken zal terug te vinden zijn. M1ddenpaneel en Zijluiken zijn gemaakt uit verschillende ei kehouten planken van zeer goede kwaliteit. Ook de lijsten zijn orig1neel. evenals al de verganngen. De panelen waren reeds 1ngelijst vooraleer de
50
schilder ziJn we1·k aanvatte. De oml ijsting van de zijlu1ken aan de keerZIJde draagt nog sporen van oo1·spronkei1Jke beschilde1·ing. met name marmerim1tat1e. De klass1eke k1·ijtlaag met dierlijke liJm. achteraf gepol iJSt. vormt hier ook de achtergrond voor de onderl iggende tekening. Typ1sch voor Memling is het fe1t dat hij als een van de ee1·sten gebruik zal maken van een zwao1e steen of steen van P1emont om sommige onderdelen te schetsen. ook het gebnuik van een harder voorwerp, wellocht een ganzepen met waarschijnlijk grijze verf. is aan te wijzen. Memling heeft een heel particuliere. erg ono·ustige tekenstijL HoofdliJnen worden hemomen. arceringen zijn vrij getekend en woo·den soms op een veeleeo· sloo·dige wijze overkrast Heel typisch zijn de vele wiJzigongen, d1e aangebracht woo·den in houdongen van figuren en zelfs in onderdelen van landschap en ao-chitectuurdecor. Bepaalde volumes worden enkel aangedu1d, noet in detail uitgetekend, definitieve vormen en modelé woo·den verkregen in een veo·deo· stadium. De getekende vormen ziJn doorgaans smaller dan het geschilderde e1ndresultaat. De gebnuikte pigmenten zijn traditooneel. De schi ldeo-stechniek leunt aan bij deze van de voorgangers. maar ook hoer zal Memling enkele typ1sche o·ecepten gebo·uiken. Algemeen kan gesteld worden dat de structuur eenvoudiger wordt of dat er minder en dunnere verflagen voorkomen. Hij zal ziJn modelé en materiaalweergave hoe langer hoe meeo· verkrijgen door borsteltrekken aan te brengen in de nog natte glacis of er na drogen nog met verftoetsen op te werken. Dank zij zijn degelijke vakkennis zal het optisch effect echter grotendeels behouden blijven. Het kleed van de Madonna op het middenpaneel is bijvoorbeeld traditioneel opgebouwd. hoewel veel minder lagen aanwezog z1jn als bijvoorbeeld bij Van Eyck. De doorsnede on de schaduw van een plooo toont eerst de plamuurlaag. de tekening. een isolerende laag en de verflagen bestaande uit een vermi ljoen laag met een weinig gefixeerde kraplak na het drogen werden hierop nog één of meer glaCISlagen met kraplak
aangebracht. Het bindm1ddel is drogende olie. Voor andere kleuren wordt soms vertrokken van een wotte basislaag i n loodwot. bedekt met slechts één laag kleur. Dit is biJVOOI"beeld het geval voor sommige blauwe partiJen met als pigment azuo·iet. soms gemengd met het kostbare lapis lazuli. Hetzelfde merkt men ook bij het gebnuik van andere colcrieten zoals paars. groen, bnuin. De vernislaag is van recentere datum. Het meest typische voor Memling. dat ook hier aan te wiJzen valt. is het go·ote verschi l tussen d e onderliggende tekenong en het uiteindelijk resultaat dat de toeschouwer ziet. In alle fasen zal h•J nog wijzigingen aanbrengen tot hij de personages op aanvaard bare w1jze in zojn uiteondelijk evenwichtig opgebouwde compositoes kan i ntegreren. Op de origmele lijst onderaan het middenpaneel komt de naam van Hans Memling en de datum 1 4 79 voor. Het werd door de opdrachtgevers. broedeo·s en zusters van het Brugse S1nt-janshospitaal. waarschijnlijk o·eeds besteld vooo· I �75. Antonius Seghers overleed immers dat jaar. Het voorkomen van de twee patroonheiligen van het gasthuis laat er niet veel twiJfel over bestaan dat het dneluik bestemd was om als altaarstuk het hoofdaltaar te sieren van de kerko·uimte. Deze ruomte maakte deel uit van de ziekenzalen, zodat het schi lderij ook voor de zieken en lijdenden een belofte 1nhield voor een betere wereld on het hiernamaals. temidden de heiligen. i n Memlings nust gevende sfeer. Het schilderij bevindt zich nog i n de ziekenzalen van het middeleeuwse Sint-Jans hospltaal. nu museum geworden.
Hans Memling Drieluik van Jan Floreins 1 479 Olieverf op paneel 5 6.7 x 33.7 cm (luoken) 56.7 x 67 cm (midden) Inventarisnummer: O.SJ 1 73 . 1 Brugge, Memlingmuseum Sint-janshospltaal Open toont dit werk drie taferelen uot de cyclus van jezus' Jeugd. Op het linkerluik wordt de Geboorte afgebeeld i n een bouwvallige stal. Vooraan heeft de knielende Maagd het naakte kind op een hoek van haar mantel gelegd. Twee engeltjes in albe knielen neer voor de H . jozef. Deze heeft een brandende kaars 1n de handen. symbool voor de aanwezigheod van het "Goddelijk Locht''. Achter de os en de ezel strekt zich een stad u1t. Op het middenpaneel os on een gelijkaardig bouwvallig symmetnsch archotecturaal decor de Aanbidd1ng der Wijzen geschilderd. Centraal, in vooraanzocht houdt de Maagd het Kind op haar schoot. Het houdt de armpjes gespreid en draait zich met het boven lichaam naao· de toeschouwer. De overige figuren op het voorplan lijken opgesteld volgens twee schuine assen, symmetrisch gelegen ten opzichte van de vertoeale middelliJn. Aan de basis rechts knielt de oudste koning die de voeten van het Kind kust. Achter hem rechts stapt de zwarte konong binnen terwijl hij met een zwaai van zijn arm het hoofd ontbloot. In z1jn rechterhand houdt hij een geschenk. Volgens de legende boden de Wojzen goud. wierook en morre aan. De koning van moddelbare leeftijd. links geknield, presenteert met ZIJn rechterhand een vaas i n edelsmeedwerk. Achter hem knielt de schenker. Jan Floreins. Hij was op dat ogenblik broeder en werd achteraf ook meester. Zijn open gebedenboek ligt op het muurtje voor hem. De jonge man achteo· hem zou z1jn broer Jacob kunnen ziJn of, volgens de overlevenng, een zoon van de schilder. Rechts staat de H. jozef. naar middeleeuwse gewoonte i ets op de achtergrond met een van de geschenken on de hand. De os en de ezel vooo· een houten schutting scheo·men het voorplan af. Een mlddeleeuws stadsgez1cht dient als achteo·grond. Enkele ruiters en
zelfs een kameel ani meo·en het tafereel. Op het rechterzijluik z1et men de opdracht on de tempel. De scène speelt zoch af 1n een kerkinteneur dat geïdentificeerd werd als de nu verdwenen Sint-Donaaskerk. Doorheen de open deur zoet men een stadsplein. De Maagd geeft het kind aan Simeon. Tussen beiden z1et men de profetes Anna. Achter de centrale groep. links. haalt jozef een tortelduif uot ziJn mandje, de gift der armen. Onder zijn leren schoenen. draagt hij houten zolen of trippen. Gesloten z1jn beide luiken opgevat als symmetnsche portieken, waarachter zich een landschap in de doepte uotstrekt. De zuiltjes z•Jn versierd met beeldjes. Links z1t Johannes de Doper met het lam en op de achtergrond wordt het doopsel van Christus afgebeeld. Rechts toont Veronica. eveneens gezeten. het doek met het ware gelaat van Chnstus. De lijsten hebben nog hun oorspronkeliJke beschildenng i n marmermitatie. Ook het smeediJzeren slotje is orig1neel. H1er ook werden paneel en lijst al vergaard voor beschildering. In deze triptoek ontleent Memling verschillende schema's aan ziJn leermeester Rog1er van der Weyden. Het architecturaal decor en de centrale groep van het middenpaneel ZIJn te vergelijken met de aanb1ddmg op van der Weydens Colomba-altaar (München. Alte P1nakothek). De composit1e van het linkerluok slu1t aan biJ Rogoers geboorte op het moddenpaneel van het Bladeli n-altaar (Berlin, Staatliche Museen). Het Floreinsaltaar vertoont verwantschap met Memlongs dneluik bewaard te Madnd (Museo del Prado) en zou i n dezelfde penode ontstaan ZIJn. Op de lijst komt eveneens het jaartal 1 4 79 voor en de naam van Hans Memling. Samen met het Johannesaltaar os dot het en1ge gedateerde en gesigneerde paneel. Ook jan Floreins wordt vermeld. broeder van het S•nt janshospotaal. d1e volgens het Jaartal naast ziJn hoofd toen 36 jaar oud was. Het dneluokJe was waarschojnlijk bestemd voor het broederklooster en bleef steeds in het hosp1taal bewaard.
Zijn lid maatschap van het godsdienstige broeder schap van Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuw, gevestigd in de Brugse Onze-Lieve-Vrouwekerk, du idt op een aanzienlij ke sociale status. I n 1 473-'74 wordt h ij er ingesc h reven. Verschil lende schilders en musici, naast leden van clerus, adel en burgerij zijn lid en ontmoeten elkaar tijdens de . en:!d ien sten. Men trof er Ladewij k van G ruuthuse, die naast de kapel van het broederschap zijn orato riu m had mogen bouwen. Ook Willem Mo reel, voor wie Mem l i ng opdrachten zal uitvoeren en Ladewijk van Valkenae re, een fam i l ielid van zij n echtgenote, maken deel uit van het geze lschap. Mem l ing hoorde bij de groep burgers die als geldschieters optraden voor de Stad Brugge om de oorlog van Maxi mil iaan van Oosten rij k tegen de Franse kon i ng Ladewijk XI mede te fi nancieren. I n .1 480-'8 1 wordt h ij terugbetaald en hieruit kan men afleiden dat h ij toen bij de I 07 meest wel stellende inwoners van de stad mocht gerekend worden. H ij was gehuwd met Tan ne de Valkenaere. Z ij overleed in 1 487 en uit de registers van wezengoederen kan opgemaakt worden dat h ij als weduwnaar achterbleef met d rie m i nderjarige kinderen: Hannekin, Neelkin en Clayki n. Zij bewoonden toen twee aan elkaar palende huizen aan de oostzijde van de Si nt-J orisstraat met daarachter in de tuin een hu isje, dat uitgaf in de Jan M i raelstraat. Memling verbleef daar waarschijnlij k tot aan zij n dood op I I augustus 1 494. Rombout De Doppere verme ldt dat h ij "ad Aegidii", dit is in de Sint-Gilliskerk of op het oml iggende kerkhof, werd begraven.
Opdrachtgevers en oeuvre
De onderwerpen d ie Meml ing schil dert passen volledig in de trad itionele iconografi e van de I Sde-eeuwse Nederlandse sch ilderku nst. Deze schilderkunst was voorbehouden voor het afbeelden van het meest respectvo l le, van de hoogste waarden en betrachti ngen. Voor de I Sde eeuwse mens u it onze gewesten was dit nog steeds het bovenmenselijke, het Goddelij ke dat door de christel ij ke godsdienst via de katholieke kerk verkondigd werd. Een van de h oofdbetrachtingen was het streven naar het leven in het h ie rnamaals in gezelschap van de heiligen en in aanschouwing van God. Om dit te bereiken moest het voorbeeld van Christus en van de heiligen gevolgd worden. Deze te volgen voo rbeelden werden ondermeer in de schilderkunst gevi sual iseerd en aangeleerd. De aanwezigheid van de schenker met zijn patroonheilige is een bewijs van vroomheid en dus een introductie tot het hiernamaals. Religieuze l iteratuur vormt dikwijls de onmiddel l ij ke inspiratiebron voor de kunstenaars. Ook Hans Mem l ing haalt zijn onderwerpen uit het Oude en N ieuwe Testament, uit heil igen levens of andere rel igieuze teksten. Deze iconografie wordt h ier ook meestal gecombineerd met portretten van opd rachtgevers in geze lschap van hun patroonheil igen. Het zij n d ikwij ls vee l l u iken, die moeten dienen om altaren te sieren van kerken en kapellen, gesticht door deze schenkers. De Madonna bl ij kt voor meester Hans een geliefd ond erwerp te zij n. De Maagd wordt afgebeeld in halve lengte, waarbij het accent l igt op de diepmenselijke moeder- en kindrelatie.
Hans Memling Drieluik met tronende Madonna en Schenker. Linkerluik met Johannes de Doper en rechterluik met Johannes de Evangelist tussen 1 480 en 1 488 Wien, Ku nsthistorischen Museum
52
Men ziet haar ook tronend als hemelkoningin in gezelschap van heil igen en engelen. Dikwij ls komen opdrachtgevers op evenwaard ige plaatsen voor als de hemel bewoners, wat h u n wel een u itzo nderl ijk belangrijke status bezorgt. Deze i con ografie komt voor op werken met groot formaat en al dan niet in veellu ikvorm, maar ook op een hele reeks kleinere sch ilderijtj es. Deze paneeltjes en veellu ikjes kunnen ged iend hebben als hu isaltaartjes. H et Drieluik met Schenker (Wien, Kunsth i storisches M useum), dat omstreeks 1 485 gedateerd wordt is hier een mooi voorbeeld van. De tronende Madonna op het middenpaneel is vergezeld van een knielende engel l i nks en rechts; in een gel ijkwaard ige positie treft men een on bekende opdrachtgever aan i n gebedshoudi ng. Op de buiten l u iken ziet men Adam en Eva in n issen opgesteld. Op een gel ijkaard ige compositie ziet men de Madonna met twee Engelen zonder opdrachtgever (Firenze, Uffizi) . Eveneens typisch voor de periode zij n d e zogenaamde "Andachtsbilder" of, zoals sommige auteurs het formuleren, een u itvergroot devotieprentje geschi lderd op paneel. Deze meestal klei nere formaten waren bestemd voor het woonhuis en hadden als fu nctie de individuele devotie te stimuleren door meditatie over l ijden en dood van Christus en martelingen van de heiligen. Hier kan als voorbeeld de Onze-Lieve-Vrouw toont de Man van Smarten ( Melbourne, National Gallery) aangehaald worden. De datum 1 475 staat op het kapiteel. Het thema van Christus die zijn wonden toont is zeer populair in Vlaanderen. De achtergrond is bezaaid met de zogenaamde passiewerktu igen. Waarsch ij n l ijk zijn de veelluikjes, twee- of driedel ig, gecombineerd met portretten waar de devote opdrachtgever(s) te zien is (zij n) in halve l engte of buste, ook voor het woonhuis bestemd. Daarnaast vormen de talrijke bewaard gebleven individuele portretten nog een ander genre, waarin Hans Memling u itmuntte. Enkele paneeltj es d i enen nog vermeld met allegorische, moraliserende onderwerpen, soms gecombineerd met een allusie op vergankel ijkheid en dood. Twee werken bewaard in het Brugse Si nt-jans hospitaal zijn gedateerd ( 1 479) en d ragen tevens zijn naam op de l ij st. Deze vormen de vaste kern waarrond het oeuvre gegroepeerd kan worden. Van versch i l lende andere is de ontstaansdatum eveneens vermeld of gekend. D ikwij ls laten aanduidingen op de werken zelf, zoals bijvoorbeeld wapensch ilden en wapen-spreuken, toe de bestemming en opdrachtgevers te achterhalen. Ook bronnenmateriaal kan soms meer klaarheid verschaffen. Met al de tot nog toe gekende gegevens voor ogen mag men stellen dat de hele produktie met zekerheid te situeren valt tussen 1 468 en 1 492. 54
Gedurende deze periode is Hans Meml ing in Brugge gevestigd. H ij wordt er immers voor het eerst vermeld in 1 465 en overlijdt er in 1 494. H et is dan ook in deze stad dat de belangrijkste opd rachtgevers dienen gezocht te worden. Een eerste vraag is of de meester in dienst zou geweest zijn van de Bourgond ische hertogen. Sommige auteu rs maken gewag van een geprivilegieerde positie omwi lle van het feit dat h ij niet i ngesch reven is in de registers van het Brugse sch i ldersambacht en er ook nooit bestu u rsambten vervu lde. Somm ige kunstenaars in dienst van het hof werden immers van deze taken en plichten vrijgesteld. Nergens echter is er ook maar één aanwijzing te vinden dat Mem l i ng voor de versch illende Bourgondische hertogen zou hebben gewerkt.
Hans Memling Onze-Lieve-Vrouw toont de Man van Smarten
1475 Cat 1335/3 Melbourne, National Gallery of Victoria
Hans Memling Portret van Gilles Joye 1 472 Cat. 408 Williamstown, Sterling and Francine Clark A rt lnstitute
Hans Memling Madonna met twee Engelen ca. 1 490- 1 49 1 ? Inventarisnummer I 024 Firenze, Galleria degli Uffizi
55
H ij moet de vorsten wel gekend hebben, want h ij kwam in Brugge aan toen Filips de Goede nog regeerde en bij de dood i n 1 482 van diens kleindochter, Maria van Bourgondië, was de sch i lder nog i n de volle bloei van zij n carrière. H ij voerde wel opdrachten uit voor personen uit hun omgeving of met wie zij contacten moeten onderhouden hebben. Een aanwij zing vormt het Portret van Gilles joye (Williamstown, Sterl ing and Francine Clark Art l n stitute). H et is een van de vroegere werken. Op de lijst staat de datum 1 472. G i l les Joye (t 1 483) is o p 47-jarige leeftijd geportretteerd. H ij was kan u nnik van Si nt-Donaas si nds 1 464. Daarbij was h ij een heel bekende compon i st, verbonden aan de muziekkapel van Filips de Goede. Een ander personage dat zeker contacten met het Bourgondische hof moet onderhouden hebben is john Donne of Kidwelly ('ca 143 0 - t 1 503). Memling schilderde voor hem de Donne-triptiek (London, N ational Gallery) . H ij was l u itenant van de Engelse koning Edward IV die in de " Rozenoorlog" verwikkeld raakte. H ij maakte deel uit van het gevolg van M argaretha van York, zuster van Edward IV, toen deze prinses in 1 468 h uwde met Karel de Stoute. D it gaf in Brugge aan leiding tot grootse plechtigheden en feesten, die tien dagen duu rden. John Donne kwam achteraf nog verschillende malen naar Noord-Frankrijk en Brugge. Men veronderstelt dat hij het drieluik liet u itvoeren omstreeks 1 479'80, tijdens een van zij n diplomatieke zendingen. I n Brugge was er een belangrijke Italiaanse kolonie
56
Hans Memling Middenpaneel van de John Donne Triptiek ca. 1 480 Cat. 6275 London, National Gallery
Hans Memling Triptiek met het Laatste Oordeel 1 467- 1 473 Inventarisnummer: M/568/MPG Gdansk, Muzeum Pomorskie
58
gevestigd. De naties u it Genua en Firenze bezaten hier een natieh uis of loge. Daarnaast hadden de Medici's, het beroemdste bankiersgeslacht u it Firenze, hier ook een fi l iaal, dat van 1 466 tot het einde van de I 5de eeuw gevestigd was in het " H of Bladel i n " in de Naaldenstraat. Memling voerde voor twee "fi l iaal directeurs" opdrachten uit voor Angelo Tan i en voor leden van de Portinarifamil ie. Angelo Tan i verblijft in Brugge tussen 1 450 en 1 464. Daarna keert hij nog enkele malen naar onze gewesten terug om zaken af te handelen voor de bank. H ij h uwt i n 1 466 met de veel j ongere Cathari na Tanagli. H ij wordt samen met zijn echtgenote afgebeeld op de buitenluiken van een drielu ik, dat het Laatste Oordeel voorstelt (Gdansk, Muzeum Pomorskie) . De compositie van h et middenpaneel is geïnspireerd op een gel ijkaard ig onderwerp dat Rogier van der Weyden vervaard igde voor kanselier Rolin en zijn echtgenote. Dit laatst vermelde vee l l u ik, bestemd voor het Hótei-Dieu, is nu nog te Beaune te bewonderen. H et l i nkerluik van Memlings schilderij met de rij ge lukzaligen d i e het paradijs worden bin nengeleid vertoont gelijkenis met Stefan Loch ners Laatste Oordeel (Köln, Wal l raf- Richartz-Museum). Mem l i ngs sch ilderij zou oorspronkelijk bestemd geweest zijn voor een kapel in de kloosterkerk van Fiesole. H et betrof een stichting van Cosimo de Med ici in 1 45 I , voleindigd door zijn zoon Piero in 1 496. De heerser van Firenze had het patronaatsrecht van alle zijkapellen voorbehouden voor de fam ilies die hem in de versch i llende banknederzetti ngen vertegenwoordigd hadden. I n 1 466, bij de afwerking van de kerk, moet Angelo Tani reeds het patroonsrecht bezeten hebben van de eerste zijkapel aan de rechterzijde, waar zij n
wapenschild nu nog te zien is. Meer dan waarsch ij n l ijk heeft hij Mem l i ngs drieluik voo r dit altaar besteld, dat toegewijd was aan zijn patroonheilige, de H . Michaël. Deze staat op het middenpaneel trouwens centraal afgebeeld. Het sch i lderij werd op de "San Matteo" ingescheept door Tan i's opvolger te Brugge, T ommaso Porti nari. Het zou echter nooit zijn plaats van bestemming bereiken. Het schip, via Engeland op weg naar Pisa, werd gekaapt door Paul Benecke, die voor rekening van de Du itse Hanze werkte. De kaper schonk het drieluik aan de Mariakerk van Gdansk. H et ontstond tussen 1466 en 1 473, dit wil zeggen na Tan i's huwelijk en voor de kapi ng. Mogelijk werd het vervaard igd in 1 467-'68, toen Angelo Tan i tijdelijk i n Brugge verbleef. I n d i e n d it alles klopt is d it het eerste werk dat met zekerheid op naam van de meester mag gezet wo rden. Tom maso Portinari, die Angelo Tani te Brugge opvo lgt en er verblijft tot 1497, huwt in 1 470 de 1 4-jarige Maria Maddalena Baroncelli. D it is waarschij n l ijk de aanleiding voor de bestell ing van het Panorama met Passietaferelen (T orino, Gal leria Sabauda). De opdrachtgevers knielen bij na onopvallend, onderaan in beide u ithoeken. H et passieverhaal wordt "verteld" i n talrijke kleine tafereeltj es, verspreid over h et hele sch ilderij. Eenheid wordt verkregen door h et "decor" waarin al de toneeltjes genesteld zitten: de stad Jeruzalem en het oml iggende landschap. De stad is opgebouwd met versc h i l lende reële arch itectu urelementen die samen één "fantastisch" geheel vormen. Deze narratieve taferelen, die zich niet terzelfdertijd konden afspelen, worden georganiseerd tot een aanvaardbaar geheel. D it dankzij een overzichtel ijk, goed opgebouwd ru i mtel ijk decor. H et illustreert
Hans Memling Fragmenten uit het Panorama met de Passie 1 470- 1 47 1 I nventarisnummer. 8 Torino, Galleria Sabauda
59
Hans Memling Twee luiken met de Portretten van Tommaso Portinari en Maria Baroncelli 1 470 Inventarisnummer: 1 4.40.626627 New-York, Metropolitan Museum of Art, Bequest of Benjamin Altman
60
Hans Memling Maarten van Nieuwenhove 1 487 Inventarisnummer O.SJ 1 78.1 Brugge, Memlingmuseum Sint-janshospitaal Infraroodfoto met constructieschema van het perspectief naar D. de Vos in:
De constructie van Memlings Van Nieuwenhoveportret: een probleem van interpretatie van de voorbereidende tekening, in Oud Holland, I 00, nr. 3/4, pg. 1 65 - 1 69. De volle lijnen door Memling getekend, zijn op de infrarood foto zichtbaar. De stippellijnen vervolledigen het voorop gestelde constructieschema.
61
een van Memlings typische werkwijzen. H et paneel werd besteld voor het hospitaal Santa-M aria-Nuova in Firenze, gesticht door de fam i l i e Portinari. Eveneens omstreeks 1 470 worden de portretten van beide echtgenoten ( New York, M etropol itan Museum of Art) gedateerd. Ze zijn in buste afgebeeld, naar elkaar toe gekeerd. De biddende houding wijst erop dat beide luiken oorspronkelijk deel u itmaakten van een drieluik met mogelijk centraal de voorstelling van een Madonna. De Triptiek van Benedetto Portinari u it 1 487 vormde dus oorspronkelijk eveneens een drieluik (zij lu iken: Firenze, Uffizi; m iddenpaneel: Berlin, Staatliche M u seen). Op h et l i n ke rpaneel wordt de H . Benedictus afgebeeld. H ij is waarschijnlij k de patroonheil ige van de geportretteerde op het rechterl u i k. De opdrachtgever wordt hierdoor geïdentificeerd als Benedetto Portinari, neef van T ommaso. Zijn wapenspreuk is op de keerzijde gesch i lderd. Centraal bevi ndt zich een Madonna. De eenheid van achtergrond, kamer en landschap pleit voor het ontstaan van de nu verspreide drie tafe relen als één geheel. De twee zij l u iken zijn afkomstig u it het hospitaal Santa- Maria-N uova. D it kan een aanwijzing zij n dat de gepo rtretteerde inderdaad een lid is van de fam ilie Porti nari. Op het einde van zijn leven zal de schilder een van zij n belangrij kste werken l everen aan een lid van de Du itse Hanze. Heinrich G reverade , koopman uit Lübeck, staat als opdrachtgever op h et linkerluik van
62
het Veelluik met de Passie (Lübeck, Sankt-Annen Museum). De datum 1 49 1 komt voor op de l ij st. G reverade verbleef dikwij l s in Brugge in het Oosterl ingen huis dat de Hanze gebouwd had op het plein met dezelfde naam. H et werd een groot en omvangrijk schilderij, eigenlijk een drieluik met du bbele zij l u i ken. D it type zou geïnspireerd zij n op Duitse voorbeelden. Gesloten wordt een Boodschap afgebeeld. Bij het openen van het eerste paar zij l u i ken ziet men vier panelen met de patroonheil igen van de kapel: de H . Blasius, Johannes de Doper, H ieronymus en Sint-Gi l lis. Bij het openen van het tweede paar zij lu iken wordt l inks de Kruisdraging afgebeeld, in h et midden de Kruisiging en rechts de Verrijzenis. H et altaarretabel was bestemd voor de kapel in de Dom in Lübeck, gesticht door Heinrich G reverade en door zijn broer Adolf. die in 1 494 Domheer zal worden. Een van Mem lings laatste opdrachten, naar men veronderstelt. kwam uit Spanje. I n Brugge verbleven talrijke Spaanse koopl ieden maar niets bewijst dat zij het waren die een rol speelden in deze bestelling. H et betrof een monumentaal altaarstuk met negen vaste panelen in twee registers, bestemd voor de kerk van Najera. Enkel het bovendeel met Christus en musicerende Engelen (Antwerpen, Koni nkl ijk Museum voor Schone Kunsten) bleef bewaard. Naast al deze buitenlandse opdrachtgevers vormt de Brugse burgerij een aanzienlijk deel van Memli ngs cliënteel.
Hans Memling Veelluik met de Passie 1 49 1 Middenpaneel met Kruisiging. links de Kruisdraging, rechts de Graflegging en Verrijzenis Eerste sluiting met de HH. Blasius, Johannes de Doper. Hiëronymys, Egidius Inventarisnummer: 1 948/ 1 3 8 Lübeck. Sankt-Annen-Museum
Hans Memling Triptiek van Benedetto Portinari 1 487 Middenpaneel met Madonna Inventarisnummer: 528B Berlin, Staatliche Museen Linkerluik met de H. Benedictus en Rechterluik met het Portret van Benedetto Portinari Inventarisnummers: I I 00 en 1 090 Firenze, Galleria degli Uffizi
63
Hans Memling Kruisigingsdrieluik van Jan Crabbe ca. 1 478 ? Middenpaneel met de knielende opdrachtgever Inventarisnummer: A297 Vicenza, Museo Civico Links een biddende oude vrouw met de H. Anna, rechts een biddende man met de H. Wilhelm van Malevalle New York, Pierpont Morgan Library
Hans Memling Panorama met Taferelen uit het Leven van Maria of de Zeven Vreugden van Maria 1 480 Inventarisnummer: WAF668 M ü nchen, Alte Pinakothek
64
In 1 478 bestelden de bekende boekverluchter Willem Vrelant (actief in Brugge tussen 1 454 en 1 48 1 ) en zijn echtgenote twee zijluiken voor een retabel. H et werd geschonken aan de kapel van de librariërs, gevestigd in de Eekhoutabdij. De nu verdwenen panelen werden in 1 480 op h et altaar geplaatst. Eveneens in 1 480 werkt Memling voor Pieter Bultinc en zijn vrouw Katel ijne van Rijebeke. Datum en namen kwamen voor op de n u verdwenen l ijst. H et wordt weer een verhaal in verschillende episoden, een Panorama met Taferelen uit het Leven van Maria (M ünchen, Alte Pinakothek) . De opdrachtgevers maken hier ook bijna deel u it van de min iatuu rtaferelen, die weerom geordend worden in een stadsdecor en landschap. Pieter Bultinc, koopman en h u idevetter, zit l i n ks onderaan gekn ield in gezelschap van zijn zoon. Ze kijken door een raampje naar het Geboortetafereel. Katelijne van Rijebeke zit rechts onderaan. Naast de verschillende illustraties van gebeurtenissen u it Maria's leven, komen ook momentopnamen voor u it het l even van de 1 5 de-eeuwse mens die maait vist, wandelt; ko rtom: een bonte mengeling van historische
65
Hans Memling Madonna met jacob Foreins en familie in Gezelschap van de H. Jacobus, links en rechts de H. Benedictus ca. 1 490 ? Inventarisnummer: R.F.2 1 5 Paris, Musée du Louvre
66
bij belse gebeurtenissen en scènes uit h et dagelijkse leven. H et grote rechthoekige paneel werd geschonken aan h et ambacht van de huidevetters. H et sierde hun kapel in de Onze-Li eve-Vrouwekerk. In 1 484 kwam de "Moreeltriptiek" ( Brugge, Groeni ngemuseum) tot stand. De " Madonna met Jacob Floreins en Fam i lie" wordt door J . Weale omstreeks 1 485 gesitueerd. H ij identificeerde de opdrachtgevers als Jacob Floreins en zijn Spaanse echtgenote. Floreins was lid van de "Neerynghe van de Cruydhalle" en behoorde tot een gefortu neerde fam i l ie. De famil ieleden in gezelschap van de patroon heiligen zij n streng symmetrisch opgesteld, naast een tronende Onze-Lieve-Vrouw. Jacob is de broer van Jan Florei ns, broeder en later meester van het Sint Janshosp itaal. Voor deze laatste sch i lderde Memling een drieluik dat nog ter plaatse bewaard wordt. De bekende abt van de Koksij dse Dui nenabdij, Jan Crabbe, liet zich eveneens portretteren door Hans Meml ing. Het Kruisigingsdrieluik is nu verspreid over verschi llende co l l ecties (middenpaneel: Vicenza, M useo Civico; binnenluiken: N ew York, Pierpont Morgan Library; buiten luiken: Brugge, Groeni ngemuseum). Op het centrale paneel zit de cisterci ënzerabt ( 1 457- 1 488) i n biddende houding naast de gekru isigde Christus met achter hem de H . Bernardus. De M aagd en Maria Magdalena vu llen de compositie aan samen met Johannes de Evangelist en Johannes de Doper. De bejaarde dame op het l i n kerl u i k met de heilige Anna, zou de moeder zij n van de abt. De jonge man op het rechterluik is dan zijn broer Willem met patroonheilige, Willem van Maleval le. De buitenluiken stellen "de Boodschap" voor. Het d rieluik werd besteld voor de huiskape l van Jan Crabbe, ingericht in zij n residentie in de Snaggaardstraat in Brugge. H et altaar werd op 4 februari 1 478 ingewijd. H et drieluik kan dus in 1 478 ontstaan zijn en hoort bij de vroegere werken. Bij de geestelij ken die aan Hans Memling opdrachten gaven valt een erg bijzondere groep te vermelden. Het zij n de broeders en zusters van het Brugse Si nt-Janshospitaal. Zij plaatsten zeker vier bestel l ingen, wat een groot aantal mag genoemd worden. Dit fenomeen h eeft dan ook sedert lange jaren vele vragen doen rijzen over de band Memling - Sint-Janshospitaal. In de reken ingen of andere archiefstukken is geen spoor van betal ingen terug te vinden zodat men zich kan afvragen wie deze kostbare kunstwerken fi nancierde. Op alle vier worden broeders en zusters gepo rtretteerd. Twee zij n gedateerd en gesigneerd, wat eveneens uitzonderlijk is. H et feit dat ze nog allemaal ter plaatse bewaard zijn in hun middeleeuws kader is ook u iterst zeldzaam. De hospitaalgemeenschap had omstreeks het midden van de 1 5 de eeuw herh aaldelij k twisten met het Stadsbestuur, dat de inste l l ing beh eerde. Om zich gedeeltelijk aan dit gezag te onttrekken,
kon de lekengemeenschap met steun van de Doorn i kse bisschop in 1 45 9 evol ueren naar een canonieke gemeenschap. Voortaan legden zij geloften af en d roegen zij h et habijt. In 1 463 was de rust teruggekeerd, maar de n ieuwe rel igieuze status werd behouden. Dit moet de kloostergemeenschap heel wat meer prestige e n aanzien verschaft hebben. De vraag kan dan ook gesteld worden of de gemeenschap zich door Memling l iet portretteren om haar grotere onafhan kelij kheid tegenover h et bestu u r te manifesteren of om haar n ieuwe sociale status te tonen aan zieken en bezoekers. I n dit dagl icht zou het groot d rieluik, bestemd voor h et hoofdaltaar van de ziekenzaalkerk, als een soort politiek en sociaal pamflet kunnen beschouwd worden. Eén van de grootste d rieluiken ooit door Meml ing gemaakt i s dit A ltoorstuk van Sint-jon de Evangelist en Sint-jon de Doper of h et johannesaltoor u it 1 479 ( Brugge, Memlingmuseum - Sint-Janshospitaal). Uit hetzelfde jaar dateert het Floreinsdrieluik. Een gelij kaard ig werk, maar iets kleiner, is het Drieluik van Adrioon Reins. H et i s bovenaan o p de originele l ijst 1 480 gedateerd. H et wereldbekende Ursuloschrijn (voor 1 489) mag als een van Meml ings meest populai re werken beschouwd worden. De opdrachtgevers van de portretten horen tot dezelfde groep buitenlandse e n Brugse burgers die men op de hierboven besproken taferelen met rel igieuze onderwerpen aantreft. Zoals reeds aangehaald zijn het allemaal halffigu ren of buste portretten. Men vindt deze mannen en vrouwen op "devotiestukken". Dit zijn dan tweeluiken of d rieluiken waarop ze in gebedshouding voorkomen in combi natie met een M adonna of met een heilige. De geciteerde veelluiken op bestel ling van T ommaso Portinari en zijn echtgenote M aria M addalena Baroncel I i en van hun neef Benedetto Portinari kunnen hier nogmaals als voorbeeld voor dit specifieke genre aangehaald worden. Een mooi voorbeeld van eer1 paneel opgevat als een individueel portret is d it van de Man met d e Medaille (Antwerpen, Kon i n kl ij k Museum voor Schone Kunsten) . Voor de Brugse burgerij maakte Hans Memling de Portretten van Willem Moreel en Borboro van
(ca. 1 472 - 1 475), oorspronke l ij k waarschijnlij k als een d rieluik opgevat ( Brussel, Koninklijke M usea voor Schone Kunsten van België). Een h eel mooi voorbeeld van een devotieportret is het Tweeluik met de Madonna en Moorten van Nieuwenhove uit 1 487 (Brugge, Si nt-Janshospitaal). Een tweede portret, zoals het voorgaande afkomstig u it het voormalige Sint-J u l iaanshospitaal, werd in h et begin van de 1 9de eeuw eveneens bij de verzameling van het Si nt-Janshospitaal gevoegd. H et is als individueel paneel ontstaan in 1 480 en stelt een jonge vrouw voor, ook de Sibyllo Sombetho genaamd. Vloenderberch
67
Stijl en techniek
De stij l van Hans Meml ing is goed herkenbaar. Gedurende de lange periode dat h ij actief was, is h ij op consequente wijze het eigen esthetisch ideaal dat h ij gecreëerd had, trouw gebleven. Een van de meest typische kenmerken van zijn kunst is de betrachting om de figuren en taferelen op een zo logisch mogelij ke wijze in hun omgeving te i ntegreren. H ij zal ook steeds pogen deze omgeving, zowel interieur als landschap, te structureren. H ij moet reeds en ige notie gehad hebben van de regels van het l i neair perspectief, die men in Ital i ë toen a l geru i me tijd onder de kn ie had. Onze meesters hebben deze techniek echter op empirische wijze geleerd en dat is bij Memling eveneens nog te merken. Om de rui mte op aanvaardbare wijze te organiseren zal h ij allerlei systemen gebru i ken. H erhaaldelijk plaatst hij bijvoorbeeld op het voorplan een d riehoekige compositie zodat reeds onmiddellij k diepte geschapen wordt. Dit is het geval op het midden paneel van het johannesretabel (Brugge, Sint-Janshospitaal). H etzelfde schema vindt men terug o p de john Donne-triptiek (London, Nation al Gallery), op de Madonna met Schenker (Wien, Kunsthistorisches M useum) en op talrijke andere "Madonnapanelen". Om een voorplan af te bakenen van een landschap, zal h ij b ijvoorbeeld verticale arch itectu u relementen gebruiken, of centraal een eredoek plaatsen. Doorzichten blijven er steeds zodat naar de diepte toe ruimte gecreëerd wordt. Talrijke voorbeelden kunnen aangehaald worden waaronder het johannesaltaar (Brugge, Sint-Janshospitaal), het Floreinsdrieluik (Brugge, Si nt-Janshospitaal). De sch ilder maakt, zoals zijn tijdgenoten, gebru i k van het atmosferisch perspectief. Dit wil zeggen dat in de realiteit de lucht als een soort scherm werkt dat de omtrekken van de verst verwijderde voorwerpen doet vervagen waarbij zij aan kleuri ntensiteit verl iezen. H et panorami sche landschap, al dan niet met stadsgezichten geco mbineerd, wordt tot een eenheidgevend element opgebouwd u it verschillende "decoronderdelen" ontleend aan de realiteit. Deze leiden de blik van de toeschouwer over h et hele schilderij oppervlak. Op deze wijze zal de sch ilder narratieve of verhalende onderwerpen waarvan de versch i llende episodes zich niet gelij ktijdig afspelen, op een aanvaardbare wijze ten tonele brengen, door ze te scheiden door middel van het decor. Een ander o pval lend aspect van Memlings stijl is de betrachting bepaalde figuren te idealiseren en d it schoonheidsideaal steeds te herhalen. H et meest typische voorbeeld is wel de Madonnafiguur. Ze is slank met een ovaalvormig aangezicht. Deze u itgezu iverde e ivorm zal men trouwens ook bij andere heil igenfiguren en zelfs bij portretten terugvinden. H et is onmogelij k hier al l e voorbeelden 69
Hans Memling Portret van een onbekende jonge Man niet voor 1 480 Inventarisnummer 56. 1 1 29 Montréal, Musée des Beaux Arts
Hans Memling Portret van een jonge Man niet voor 1 480 Inventarisnummer: 586 Venezia, Galleria deii'Academia
70
aan te halen. Alleen reeds de M adonna's afgebeeld op de schilderij en bewaard i n het Sint-janshospitaal te Brugge horen bij d it " ideale type". Dezelfde basisvorm ziet men ook bij het Portret van een onbekende Dame in dezelfde verzameling. H et groot aantal overgebleven portretten wijst er op dat Meml ing erg geliefd moet geweest zijn als po rtretschilder. Zijn stij l zal de meeste opdrachtgevers wel dege l ij k geflatteerd hebben. De algemene omtrek van aangezicht en hoofd wordt u itgezuiverd. H ij individualiseert niet tot het u iterste, maar behoudt de essentiële trekken en laat te real istische en onesthetische details achterwege. De opbouw van de aangezichtvormen gebeu rt delicaat zonder grote licht-schaduwcontrasten en met een gladde schilderstechn iek. H ij beeldt zij n opdrachtgevers af in de meest gevarieerde omgevingen. Trad itioneel, tegen een donkere neutrale achtergrond zoals ondermeer de vermelde Portinariportretten (New Yo rk, Metropol itan Museum of Art), of in een interi eur vol l icht met
doorzicht naar bu iten zoals het rechterluik van de (Brugge, Sint-Janshospitaal). Volledig n ieuw is de opvatti ng om personages in een landschap te p laatsen. Tal rij ke voorbeelden zijn bekend van zulke mannelij ke halffiguren in een landschap geportretteerd zoals het Portret van een Man (Brussel, Koninklij ke Musea voor Schone Kunsten), een Portret van een onbekende jonge Man (Montreal, Musée des Beaux-Arts) en het Portret van een jonge Man bewaard te Venetië (Galleria dell' Accademia). Deze laatste werkwijze herinnert aan Italiaanse voorbeelden. Heel typisch voor Memling is de aandacht die h ij besteedt aan de afbeelding van heraldiek. Bij versch i l lende portretten zal de keerzijde van het paneel volledig in beslag genomen worden door dergelijke composities bestaande u it wapenschilden en vergezeld van teksten geschilderd i n een u iterst geraffi neerd sierschrift. D it vindt men bijvoorbeeld terug op de keerzijden M adonna met M aarten van Nieuwenhove
van de portretten van het echtpaar M oreel (Brussel, Kon i n klijke M usea voor Schone Kunsten), Benedetto Portinari (Firenze, Uffizi), Portret van een man (Den Haag, Mauritshuis). Opvallend ook is het gebruik van decoratieve elementen ontleend aan de vormentaal van de Italiaanse schilderkunst. Dergelijke arch itectu ur onderdelen in renaissancestijl zoals zuilen en bogen vindt men terug op het portret van Benedetto Portinari u it 1 487 (Firenze, Uffizi). Ook op het Drieluik met de Verrijzenis (Paris, Louvre), De Madonna met Schenker (Wien, Kunsthi storisches Museum) en een Madonna bewaard in het Uffizi te Firenze. Op deze laatste schi l derijen ziet men deze elementen gecombineerd met kleurrijke plantenslingers vastgehouden door putti 's. D it wijst erop dat Hans Memling Italiaanse voorbeelden moet gezien hebben. De vraag kan gesteld worden of zijn Italiaanse opdrachtgevers hier een rol i n gespeeld hebben ? Beschikte de meester over tekeningen of had h ij rechtstreekse contacten 71
Hans Memling Drieluik met de Verrijzenis tussen 1 48 5 en 1 490 Links de Marteling van de H. Sebastiaan, rechts de Hemelvaart van Christus Inventarisnummer: M.l.247 -249 Paris, Musée du Louvre
Hans Memling Portret van een biddende Man met Wapen op de keerzijde ca. 1 480 I nventarisnummer: 595 Den Haag, Mauritshuis
72
met Italiaanse kunstenaars ? Allemaal vragen d i e hopelij k e e n s e e n antwoord krijgen. Ook aan zij n voorgangers u it de Nederlanden is de meester schatp l i chtig. De "Ars Nova" , gegroeid uit de pre-Eyckiaan se m i n iatu urkunst (ca. 1 3 80 - ca. 1 420), zal zich vanaf ca. 1 420 manifesteren. De "Vlaamse Pri m itieven " trachten op hun schilderijen de reële wereld af te beelden. Het paneel wordt beschouwd als een open raam dat u itzicht geeft op een d riedimensionele wereld, geken merkt door diepte en continu'1l eit. Vanaf het begin zal de figu u r van Jan van Eyck deze kunststroming beheersen. Zij n analytische visie met human istische in slag is bij Memling terug te vinden i n de i nteresse d i e de meester toont voor het afbeelden van de mens in zijn omgevi ng. H ij analyseert de elementen u it de realiteit en zal bepaalde details gebru i ken om er zij n com posities mee op te bouwen. H ierbij besteedt h ij vee l aandacht aan l ic ht, kl eur en materiaalweergave. Voorbeelden hiervan zij n overal terug te vinden. Op het laatste tafereel van het Ursulaschrijn ziet men de omstaanders weerkaatst in het kuras van de middelste krijger, wat diepte geeft aan de compositie. Hetzelfde effect wordt betracht door het aanbrengen van de spiegel op de Diptiek met Maarten van Nieuwenhove. De weergave van textiel en kostuumonderdelen, de afbeeld ing van j uwelen, de wijze waarop voorwerpen zoals boeken of muziekinstrumenten zij n geschilderd, dit alles is bij n a tastbaar. Reële objecten hebben h i er a l s voorbeeld ged iend. Ook i n h et landschap of het stadsgezicht worden bestaande gezichten verwerkt. H et mooiste voorbeeld is het panoramisch gezicht op de stad Keulen dat op d rie taferelen van het U rsu laschrijn met veel nauwkeurigheid is weergegeven . Dezelfde aandacht wordt besteed aan de imitatie van de fauna en vooral van de fiora. Talrijke reële planten, delicaat gesch i lderd, komen voor op het Ursulaschrijn, op de Moreeltriptiek, op h et A Reinsa/taar.
De i nvloed die Meml ing zal ondergaan van Rogier van der Weyden is van een heel andere aard. Reeds versch i l l ende malen werd er op gewezen dat Memling fo rmele op lossi ngen zoals vorm en com positie zal ontlenen aan Rogier. Opvallend voor de Brusselse meester is de aandacht besteed aan de vorm en expressie van zij n figuren en composities. Z ij vertolken de d ramatiek van gebeu rten issen en dru kken het i n nerlijke gevoelsleven u it. Hans Memling zal de d ramatische spanningen en tegenstellingen verzachten in een wel bewust zoeken naar h et u itzuiveren van vormen en naar het creëren van rust en evenwicht. De gebru ikte tech n i eken zijn conform aan die van de andere I S de-eeuwse Nederlandse M eesters. Ook wat d it aspect betreft sluit Memlings oeuvre volledig aan bij de prod u ktie van de "Vlaamse Primitieven ". De d ragers bestaan, voor zover origi neel, u it eikehouten planken. Daarop wordt een witte 74
plamuurlaag aangebracht, waarop de volled ige com positie meestal wordt geschetst. Dankzij infraroodopnamen heeft men veel van deze onderliggende tekeningen kunnen fotograferen. Dit vormt een i nteressant gegeven voor de kennis van het ontstaansproces en voor de bevestiging van toeschrijving op sti l istische gronden. Soms vertel len deze onderl iggende vondsten ook over het aandeel van het atel i erwerk en het hergebru i k van motieven of inlassen van portretfiguren. Eigenaard ig bij Memling is de zeer onrustige indru k d i e u itgaat van deze tekeni ngen. D e omtrekl ijnen zij n zelden vloeiend, houdingen worden gewijzigd, l ijnen worden hernomen. Sommige auteurs i nterpreteren dit als een bewijs dat de meester rechtreeks schetste op zij n paneel. Toch kan men zich moeilij k van de indru k ontdoen dat het veeleer een u iting is van het zoeken en steeds opn ieuw proberen om tot het statische eindresu ltaat te komen, zo typisch voor de schilder. H et eindresu ltaat zal verkregen worden door het aanbrengen van verschillende olieverfiagen. Deze worden laag n a laag geschi lderd op een droge ondergrond. Bij Memling merkt men ook dat hij kleurschakeri ngen in de natte verf aan brengt. Naast olieverf wordt in sommige zones ook tempera of kleurstof met een waterig bindm iddel gebru i kt. De pigmenten zijn verge l ij kbaar met deze van andere I S de-eeuwse schi ld erijen. Opbouw en tech niek zij n traditi oneel, al dient opgemerkt dat de verfiagen d unner zij n en minder tal rij k dan bij bijvoorbeeld Jan van Eyck.
Hans Memling Detail uit het zesde tafereel van het Ursulaschrijn met weerkaatsing van het tafereel in het kuras van de krijger voor 1 489 Inventarisnummer: O.SJ 1 76.1 Brugge, Memlingmuseum Sint-janshospitaal
Hans Memling Detail met spiegel uit het Rechterluik van het Tweeluik van Maarten van Nieuwenhove 1 487 Inventarisnummer: O.SJ 1 78.1 Brugge, Mem lingmuseum Sint-janshospitaal
Hans Memling Panoramisch gezicht van de Stad Keulen op het vijfde en zesde tafereel van het Ursulaschrijn voor 1 489 Inventarisnummer: O.SJ 1 76.1 Brugge, Memlingmuseum Sint-janshospitaal
Hans Memling Vier musicerende engelen met nauwkeurige afbeelding van volgende instrumenten: een psalterion, een vedel, een luit en een draagorgel Dakschilden van het Ursulaschrijn voor 1 489 Inventarisnu mmer: O.SJ 1 7 6/ I Brugge, Memlingmuseum Sint-janshospitaal
Hans Memling Detail uit het linkerluik van het Johannesaltaar met gedetailleerde afbeelding van planten 1 479 Inventarisnummer: O.SJ 1 75 . 1 Brugge, Memlingmuseum Sint-janshospitaal
78
Slotbeschouwing
Hans Memling Detail uit het middenpaneel van het Johannesaltaar 1 479 Afbeelding van de kraan op het Kraanplein te Brugge. Rechts is een broeder van het Sint-Janshospitaal de inhoud van een wijnvat aan het peilen of aan het vergieren. Het vergieren was een stedelijk privilege aan het Sint janshospitaal toegekend in de 1 4de eeuw. Inventarisnummer: O.SJ 1 75 . 1 Brugge, Memlingmuseum Sint-janshospitaal
Zowel stijl als techniek laten toe Hans Meml ing, ondanks zijn Du itse afkomst, als een van de grote figuren van de 1 5 de-eeuwse Nederlandse sch ilderkunst te beschouwen. Zoals zij n tijdgenoten Dirk Bouts Ct Leuven 1 475) en H ugo van der Goes Ct Brussel 1 482) zal hij verder werken in de trad itie van zijn beroemde voorgangers, Jan van Eyck Ct Brugge 1 44 1 ) en Rogier van der Weyden Ct Brussel 1 464). In zijn oeuvre zal men een synthese vinden van beide strekkingen. Ook Italiaanse invloeden val len niet te negeren. Meml ing zal d it alles echter verwerken tot een eigen, zeer typische stij l. Deze is geken merkt door een streven naar evenwicht en symmetrie die h ij verkrijgt door het zoeken naar een logische integratie van figuren en groepen in hun omgeving. H et u itzuiveren van vormen en emoties, samen met de kleu renrijkdom en het l ichtspel, vertolken een sereen wereld- of parad ijsbeeld waar heil igen en mensen onderl ing in harmonie leven. Een mystiek ideaal uitged rukt door middel van een contemplatieve kunst. Memlings produktieve periode is volledig in Brugge te situeren. Zijn erg persoon l ij ke stijl l igt aan de basis van wat de "Brugse stij l" wordt genoemd, gezien de navolging en het succes die zijn formules nog lang kenden. H ij zal versch i l l ende belangrijke kunstenaars die op h et einde van de 1 5de eeuw te Brugge verblijven beïnvloeden, zoals Gerard David Ct 1 5 23), M iehiel Sittow (te Brugge tussen 1 484 en 1 49 1 ) en J uan de Flandes, die te Palencia i n Spanje overlijdt in 1 5 1 9 . Zijn stijl zal tot het begin van de 1 6de eeuw ook voortleven bij verschi l lende Anonieme Brugse Kleinmeesters: de Meester van 1 47 3 , de Meester van de Lucialegende, de Meester van de Baroncel I i portretten . De naam van H ans Memling is en blijft met Brugge verbonden. H ij is een van de getuigen van de eeuw van Bourgondië, waarin Brugge nogmaals een glorietijd beleefde. Van de "felheid des levens" zoals H u izi nga het uitdrukte, is in zij n werken echter n i ets terug te vinden. Over de woelige periode geken merkt door oorlogen, ziekte en hongersnood, die Brugge ria de dood van Maria van Bourgondië beleefde, brengt de meester geen ooggetuigen verslag. Zijn wereld blijft sereen, bij hem kan men terecht om rust en vrede te ervaren.
Bibliografie G. Bosbom - Toussaint, Een arme die rijk maakt. Legende uit het St. Jonsgosthuis te Brugge, in: Aurora, jaarboekje voor I 858, Haarlem, 1 858, pp. 239-79. Catalogus Tentoonstelling, 800 jaar Sint-jonshospitoof, Brugge, 1 976: M.G. Goetinck en M . R. Ryckaert, Hans Memling ("co I 433 f I 494) Brugse Archivalia betreffe nde Hans Memfing, in: dl. 1 1 , p p . 495-50 I ; H. L . Lobelle, Hans Memfing
("ca I 433 - f I 494) Hans Memfing en zijn werken bewaard in het Hospitaal, dl. 11, pp. 502-5 1 7; A Viaene, Vijf Eeuwen Ontmoeting met het Sint-Jonshospitool, dl. I, pp. 225-245. P. Coremans, R. Sneyers en J . Thissen, Memfincs mystiek Huwelijk van de H. Cothorino, in: Bulletin van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium Brussel, dl. 2 ( 1 959), pp. 83-96. D. De Vos, Memfing (Memlinc), Hans Gohonnes, jon), schilder, in: Notionaal biografisch Woordenboek, Brussel, 1 987, pp. 5 1 9-534. H. Dussart, Fragments inédits de Romboudt de Dappere, découverts dons un monuscrit de Jacques De Meyere, Chronique brugeoise de I 49 I -98, Brugge, 1 892. M.J. Friedländer, Eorfy Netherlondish Pointing, Rogier van der Weyden ond the Moster of Ffémolle, dl. 11, heruitgave met commentaar, Brussel-Leiden, 1 9 67.
M.J. Friedländer, Eorfy Netherfondish Pointing, Hans Memfing ond Gerard David, dl. VI I en 2, heruitgave met commentaar, Brussel Leiden, 1 97 1 . J . Foucart en G.T. Faggin, Tout f'ceuvre peint de Memfing, Parij s, 1 973. W. jahn, Der Maler Hans Memfing ous Sefigenstodt. Burger zu Pruck in Ffondern gewest, in: Archiv rur hessische Geschichte und Aftertumskunde, dl. 38 ( 1 980), pp. 45-94. H. Lobelle, Memfingmuseum, Brugge, 1 985. H. Lobelle, Het Ursufoschrijn van Hans Memling. Beschouwingen over de Constructie en het oorspronkelijke Uitzicht, in: jaarboek I 99 I -92 Stedelijke Musea Brugge, Brugge, 1 993, pp. 253-269. E. Panofsky, Eorfy Netherfondish Pointing. lts Origins ond Chorocter, 4de druk, Harvard, 1 966, p. 347. C. Perier - D' leteren, Colyn de Co ter et fa technique picturale des peintres f1omonds du XVe siècle, Brussel, 1 9 85. M . Rohlmann, lm Sturm der Wogen und Geschäfte, Die Fforentiner Auftroggeber von Hans Memfings Donziger "Weltgericht", in: Frankfurter Allgemeine Zeitung, nr. 1 54 (6/07/ 1 99 1 ) . M . Smeyers, B . Cardon, S. Vertongen, K . Smeyers, R . Van Dooren,
Noer Notueren Ghefike. Vlaamse Miniaturen voor Van Eyck (co. I 350-co. I 420), Leuven, 1 993. M . Sonkes, Le Dessin sous-jocent chez fes Primitifs f1omonds. in: Bulletin van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpotrimonium, dl. 1 2 ( 1 970), pp. 2 1 2-2 1 7. H.W. Strasser, Hans Memfing te Seligenstodt, in: Handelingen van
het Genootschop voor Geschiedenis Société d'Emulation, dl XCVII I ( I 9 6 1 ) , pp. 97- 1 00. W. H.j . Weale, Documents outhentiques concernont fa Vie, fa Familie et fa Position sociale de Jean Memfing, découverts àBruges, in: Journol des Beoux-Arts, 3 ( 1 86 1 ) , pp. 20-28, 34-36, 45-49, 53-55.
79
• • • • • • • •
Bijvoegsel bij OKV 1 994/2 OPE N BAAR KUNSTBEZIT IN VLAA N D E R E N Tweeëndertigste jaargang mei - juni - juli - augustus 1 9 94/nr. 2 driemaandelijkse periodiek voor inwijding in de beeldende kunsten door reprodukties, teksten en radiouitzendingen Uitgave van Openbaar Kunstbezit in Vláanderen v.z.w. onder de auspiciën van de Vlaamse provincies en in samenwerking met de B.R.T. N .
;-:.
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . J • • • • • • • • • •
O KV-Aan b i ed i n g
Mededelingen ' H ans M e m l i n g '
T rees D e M its
komt aan bod: bij Radio I in ' Eenhoorn'
op dinsdag 1 7 mei tussen 1 3 .30 u . en 1 5 .00
u.
bij Radio 2 in 'Het Narrenschip'
op donderdag 1 9 mei tussen 20.00 u. en 22.00 u. bij Radio 3 in 'De Kunstberg'
op woensdag I 8 mei tussen 1 8.30 u. en 20.00
u.
bij radio Donna i n 'Foyer'
op maandag I 6 mei tussen 1 5.00 u. en 1 7.00 u.
Verantwoordelijke uitgever.
Et. de Cuyper Secretariaat, redactie en abonnementendienst Kasteelstraat 97 - 8700 Tielt tel.: 05 1 /42.42.99 fax.: 05 1 /40.84.78 B.T.W.-nummer: 427. 1 90. 1 76 Bankrelaties:
Foto: Pjerpol Rubens
Porseleinpaneeltje in zinken kistje
448-00073 6 1 -87 220-0722400-77 000-0099920- 1 0 1 35.20 (NL)
1 994 Een oplage van I 0 porselein paneeltjes, beschilderd
Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers
Dit Mededelingenblad werd samengesteld door Rudy Vercruysse, Marijke Declercq en Marc Devos
met engobe en geglazuurd, achter glas in een zinken kistje zie pagina 3
Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 994 biedt I . Kasteel van Gaasbeek 2. Hans Memling
Deze "Mededelingen" zijn een bijvoegsel bij de OKV aflevering nr. 2 van de jaargang 1 994:
3 . Provinciaal Galla-Romeins Museum Tengeren 4. Hedendaagse fotografie in België
"Hans Memling"
of 4 1 ,5
Van 1 9 september tot 27 november loopt in het Gentse Museum voor Schone Kunsten de tentoonstelling
Abonnementsprijs 1 994:
700,- fr.
Extra nummer ! Gotische beeldhouwkunst
"Meesterwerken van de gotische beeldhouwkunst". Ta/rijke
NLG
meesterlijke sculpturen uit de
In de abonnementsprijs voor 1 994 zijn begrepen:
tijd van Van Eyck zullen daar te
I . vier thematische afleveringen
bewonderen zijn.
2. vier Mededelingenbladen
Museumkaart 1 994 In alle Stedelijke Musea van Brugge wordt op vertoon van de OKV-Museumkaart '94 toegang verleend tegen groepstarief. Deze musea zijn: het Groeningmuseum; het Gruuthusemuseum; het Memlingmuseum; het Brangwynmuseum; het Steinmetzkabinet; het Archeologisch museum; het Belfort; de Gotische zaal van het
3. de OKV-Museumkaart 94
Hoe kan U zich abonneren ?
Stadhuis;
Niets is eenvoudiger dan dat:
het Museum Onze-Lieve-Vrouw
U stort 700,- fr. (zonder opbergband) of 970,- fr. (mét opbergband)
ter Potterie;
op rekeningnummer 448-00073 6 1 -87 van Openbaar Kunstbezit in
het Museum voor Volkskunde;
Vlaanderen, Tielt.
het Guido Gezellemuseum;
Graag venmelden: ' 1 994'.
de Sint-Janshuismolen. De entreeprijs tot de Memling
CJP-ers genieten een gunsttarief: 600,- fr. i . p.v. 700,- fr. Let op ! Vanuit Nederland kan U ook abonnee worden
!
Uitsluitend door storting van 4 1 ,5 NLG (zonder opbergband) of 59,5 NLG (mét opbergband) op gironummer 1 35.20 van OKV in Tielt. · Graag venmei den: ' 1 994'. Vanuit alle andere landen bent U eveneens welkom als abonnee ! Een abonnement kost dan I .000,- fr. (zonder opbergband) of 1 .320,- fr. (mét opbergband) uitsluitend te betalen op PCR 000-0099920- 1 0 van OKV in Tielt of via internationale postwissel.
tentoonstelling bedraagt op
op de Museumkaart 1 994
is. In de Belgische musea hangen
venmeld dat de houders van de
in totaal 1 4 werken van zijn
O.K.V.-Museumkaart gratis
hand. In deze editie van
toegang krijgen in het Koninklijk
Janshospitaal (Brugge) en het Museum Onze-Lieve-Vrouw ter Potterie (Brugge). Naast een biografische kennismaking met de schilder, geeft de auteur een overzicht
Affiche bestaat uit de volgende delen: - Agenda: een vlugge en vlotte montage van een tiental komende of lopende tentoonstellingen, concerten, theater- en dansvoorstellingen - Accent een korte reportage over een actueel kunstgebeuren, waarin d e betrokken kunstenaar centraal staat. l ntervieuws door Régine Clauwaert. - Apart nieuw of bestaand beeld materiaal over een man ifestatie i n de (ruime) kunstsfeer Kortom , een actueel en informatief programma over kunst in al haar vormen. Het programma wordt verzorgd door Jan Siondeel en Marianne Soetewey (regie), Régine Clauwaert (samenstelling, redactie en presentatie), Johan vande Loock (samenstelling en produktie), Katrien Wanten (assistentie) en Hilde de Palmenaere (grafiek).
2
Museum voor Schone Kunsten
Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen worden ze allemaal
Memlingmuseum/Sint
Op TV2, elke donderdag o m 22.30 u . Op TV1 , elke zaterdag om 1 2.30 u . (herhaling)
Per vergissing werd
Erratum:
Seligenstadt te Brugge gestorven
Caluwé, conservator van het
Affiche
i.p.v. 300,-fr.
Dit jaar is het precies vijf eeuwen
afgebeeld en van commentaar
Departe ment Cu ltuur
250,-fr.
geleden dat Hans Memling uit
voorzien door Hilde Lobelle
B RTN
vertoon van de Museumkaart '94
Auteur: Hilde Lobelle-Caluwé
van het reuvre van Hans Memling aan de hand van zijn opdrachtgevers. Een artikel over zijn stijl en techniek vervolledigt deze editie.
Vlaanderen en Wallonië tellen evenwel nog een belangrijk aantal parels van gotische beeldhouwkunst die niet konden of mochten worden verplaatst. In de extra-editie van OKV geeft auteur jan Klinckaert een overzicht van deze schatten "te velde".
te Antwerpen. Er is evenmin een reductie voor de tijdelijke tentoonstellingen. Via deze weg willen wij ons zowel bij de houders van de O.K.V. Museumkaart als bij het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, verontschuldigen voor deze vergissing.
Bij bestelling van dit extra-nummer (u betaalt hiervoor 1 50 fr.) wordt u een toegangsticket voor de tentoonstelling aan geboden. De waarde van dit ticket bedraagt 150 fr. ! Voor meer details over dit uitzonderlijke en niet te missen
Losse nummers
aanbod verwijzen wij u naar de advertentie op de laatste
Losse nummers kosten 200,- fr. of 1 1 ,- NLG portokosten inbegrepen
pagina van dit "Mededelingen blad".
Bestellen kan door storting op rekening 448-000736 1 -87 (in
Volgende editie
België) of 1 35.20 (in Nederland) van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, met venmelding 'Hans Memling'.
Het Provinciaal Gallo-Romelns Museum in Tongeren (verschijnt hal( september)
Publikaties
O KV-Aanbieding
Trees De Mits Porseleinpaneeltje in zinken kistje 1 994
Trees De M its maakte nogal vlug de stap van student tot docent
Gemeentelijk Museum van Elsene
Bervoets, grafische notities doorjan Cools
Historische stedenatlas van België - Tielt door Ronny Os tyn
aan St.-Lucas Gent, o.l.v. Mamix
door Nicole d'Huart
1 994, een uitgave van de
Hoys en Rik Vandewege. Door
(conservator) en
"Vrienden van De Zwarte
1 994, Gemeentekrediet.
het experimenteren met de
Bruno Fomari (adjunct
Panter", 25 x 3 I cm, 1 34 blz.,
34 x 24,5 cm, 1 3 2 blz., 1 850 fr.,
gebonden, 1 .900 fr.
ISBN 90-5066- 1 27-0
mogelijkheden van engobes en
conservator), 1 993,
glazuren van verschillende types.
Musea Nostra nr. 30. Ludion,
kwam zij tot porseleinpaneeltjes.
2 1 x 28 cm., 1 28 blz. paperback.
De beheersing van deze
hardcover, 1 40 kleurenillustraties.
technieken vindt zij noodzakelijk
595 fr. paperback. 950 fr.
om op een spontane vrije manier
hard-cover
haar gevoelens in keramiek om te zetten. Bij de kommen is het koloriet sober gehouden. Hierdoor komt de kracht van de eenvoud van de vomn naar voor, welke nog
Foto: Pjerpol Rubens
wordt geaccentueerd door subtiele details: gebroken randen, krassen. deuken, op of door het
Voor Openbaar Kunstbezit i n
dunne porselein.
Vlaanderen realiseerde Trees
Vorig jaar organiseerde de
De Mits tien porseleinpaneeltjes
Warande de tentoonstelling
( 1 9 x 1 9 cm). Deze paneeltjes werden beschilderd met engobe, een zeer fijne poederklei gemengd met water en oxyden om de kleuren te bekomen. Na beschildering werden de
Het dertigste deel van de reeks
paneeltjes gebakken en
Musea Nostra is gewijd aan de
geglazuurd. Trees De Mits
bijzondere museumcollectie van
presenteert de paneeltjes in een
het Gemeentelijk Musem van
zinken kistje (40 x 40 cm).
Elsene. Het museum ontstond na de schenking van de kunstverzameling van Edmond de Pratere. Elsene was rond de
Prijs Voor abonnees: 1 4.000 fr. (FL.778) Voor niet-abonnees: 1 5.000 fr. (FL.833)
eeuwwisseling een belangrijk
foto Joris Luyten In de Classic IV-catalogus onschrijft Cis Verhamme het werk van Trees De Mits als "speelse eenvoud, in porselein gevat, een kwetsbare confrontatie van materie en
artistiek en creatief centrum. In de gemeente vond men veel verzamelaars met interessante contacten, dat is af te leiden aan het uitzicht van de huidige collectie die de voornaamste stromingen van de 1 9de en de 20ste eeuw weerspiegelt.
techniek. gekoppeld aan een
"Fred Bervoets - grafische
Na Lier en Brugge presenteert
notities". Aansluitend aan deze
het Gemeentekrediet het derde
tentoonstelling werd een gelijk
deel in de reeks
namig boek uitgegeven door
Stedenatlas van
Historische
België. Het is
de "Vrienden van De Zwarte
gewijd aan Tielt, een vrij
Panter". Sinds 1 953 heeft Fred
bescheiden stad in het hart van
Bervoets de principes van het
West-Vlaanderen. Auteur Ronny
etsen veelvuldig verwerkt in zijn
Ostyn schetst een levendig beeld
artistieke produktie. Hij doet dit
van de groei van Tielt vanaf
echter niet in de traditionele
de prehistorie tot vandaag.
optiek van de graveur - een
In het tweede gedeelte brengt
reproduceerbaar artistiek
hij samen met Frans Hollevoet
produkt maken - maar als een
onder de titel "Merktekens in
autonoom en volwaardig
het stedelijk landschap", een
plastisch expressiemiddel met
korte beschrijving van de
specifieke kwaliteiten. In zijn
belangrijkste openbare en
tekstbijdrage belicht auteur Jan
kerkelijke gebouwen in Tielt.
Cools de onorthodoxe attitude
Zoals gebruikelijk bevat dit boek
van Fred Bervoets ten overstaan
talrijke kleurenreprodukties
van grafiek en het etsen. Tal rijke
van kaarten, plannen en
illustraties in kleur schetsen een
stadgezichten. Deze illustraties,
uitstekend beeld van de evolutie
van een bijzonder hoge kwaliteit,
in het werk van schilder/etser
werden gerealiseerd door
Fred Bervoets.
fotograaf Pjerpol Rubens.
Grisailles door Bartjanssen
alleen verwijst de titel van de
hamnonieuze verfijning van vomnen en oppervlakken". (met dank aan Christian
Hoe kan U bestellen ? Door storting of overschrijving van het nodige bedrag op rekeningnummer
448-000736 1 -87 van OKV in Tielt;
uitsluitend 1 35.20 van
vanuit Nederand: op gironummer OKV in Tielt.
U kunt een exemplaar telefonisch (05 1 /42.42.99) reserveren of per fax (05 1 /40.84.78). Uw reservatie blijft 3 werk dagen geldig en wordt definitief bij ontvangst van uw betaling. U kunt het kunstwerk zelf afhalen
na telefonische afspraak
(05 1 /42.42.99). Door de aard van het werk is opsturen onmogelijk.
Oosterlinck/Kwintessens)
De jaren '30 in België. De massa in verleiding
bundel naar een temn uit de
1 993, Ludion, 320 blz.,
1 994, Lannoo, 1 40 x 2 1 cm,
beeldende kunst, ook de
I 00 kleurillustraties en
64 blz., genaaid met stofomslag,
gedichten zelf worden voor
300 zwart-witafbeeldingen,
495
1 .280 fr. ISBN 90-5544-0 1 5-9
De gedichten in de bundel
tegenhanger. De dichter Bart
Dit boek verschijnt naar
Grisailles worden
Janssen ( 1 959) debuteerde in
aanleiding van de ASLK
gepresenteerd als beeld
1 987 in het literair tijdschrift
gedichten, als poëzie bij
De Brakke Hond en publiceerde o.a.in Dietsche Warande & Belfort.
tentoonstelling De jaren
'30 in
België. De massa in verleiding.
fr., ISBN 90-209-2393-5
onomwonden
schilderijen en sculpturen. Niet
Het boek is een bundeling
gesteld naast hun plastische
van essays geschreven o.l.v. Prof. H. Balthazar. die elk een ander aspect van deze woelige periode
�...ukc:.. �K�>Im
belichten: cultuur, bevolking, politiek. consumptie, opvoeding, stedebouw, toegepaste kunst. Het boek is rijkelijk ge·11lustreerd met foto's, karikaturen, affiches en andere documenten. Deze kroniek van de jaren '30 leidt de lezer door een tijd van euforie en wanhoop van het decennium die uitmondde in de Tweede Wereldoorlog.
-..... --
3
"
�
...! < ) '
' �
�
�-
Opendeur: achter de coulissen van de musea
Hilde Lobelle Kunst is geen dromerij
beschenmd, onderhouden en ingericht worden. Het zijn allemaal taken die hoe dan ook rechtstreeks en onrechtstreeks met kunst te maken hebben.' Ook de (middeleeuwse) zin voor symboliek houdt haar aandacht vast: 'Wat zie i k ? Wat stelt dit of dat voor ? Wat betekent het ? Die vraagstukken houden me wakker.'
Conservator Hilde Lobelle-Coluwé bij het Ursuloschrijn van Hans Memling, bewaard in het Brugse Memlingmuseum/Sint:fonshospitool. (foto Joris Luyten) Hilde Lobel l e zegt: 'De afstand tussen kunst Het
is
is
mij
en de hedendaagse
groot. I k blijf daar nogal redelijk onbewogen door.
eerder een gevoel van onwennigheid dat me overvalt
tussen al die installaties. ja, van hulpeloosheid zelfs.'
Dan bevalt de modeme muziek haar beter. 'De twintigste eeuwse componisten nemen hun muziek en hun gehoor voor volwassen. Luister naar A/ban Berg. Naar Schönberg. Die vertellen iets. Toen ik jaren geleden hoog van de toren blies met Leonard Bemstein, bekeek men mij meewarig. Nu is Bemstein ingeburgerd. Klassiek. Tijden veranderen, goede muziek duurt eeuwig. Zet Mahler op. En Bach. Eeuwig.' Haar belangstelling voor vocale muziek kwam later ('Opera is zo mooi.'). Maar zwol aan tot een ware passie. Een passie voor gezang die in de tijd ophoudt bij de polyfone muziek ('Nee, dank u. Echt niet.'). Solisten vindt ze benijdenswaardig: 'Die kunnen zo ver hun zinnen doordrijven. Kunnen via de muziek zichzelf leren kennen. Kunnen zich u itleven ook. Kunnen een partituur doorgronden. Kunnen een compleet filhanmonisch orkest omspitten. Solisten kunnen. Solisten mogen.' Hilde Lobelle zegt: 'In het Memling-complex leef ik gelukkig en tevreden. De verzameling voert me door zoveel werelden. Hier zijn alle vonmen van kunst samengebracht. Hier vallen alle mogelijkheden open. Een tentoonstelling over het zilver ? Het kan. Een tentoonstelling over Memling ? Het kan.' Wat Hilde Lobelle bijzonder boeit is de relatie tussen kunst en algemeen nut. Ze gaat bij het
6
Ursulaschrijn van Memling staan en ze zegt: 'Het schrijn bevatte oorspronkelijk een veertigtal relieken. De middeleeuwer benaderde het dus met veel schroom. Vervuld van vrome gedachten. Ging er voor knielen. Bidden. Ondertussen streelden zijn ogen een absoluut kunstwerk. Uit de archieven kon ik opmaken dat Pieter Peurbus het Sint-Ursulaschrijn op feestdagen kwam groeten. En hij was niet alleen. Groot en klein werd door het juweel aangetrokken. Je moet weten: het schrijn stond hier in de kapel. Centraal tussen de zieken. Elke dag werd het aanbeden. Elke dag bewonderd. Slechts veel later kreeg het een museumfunctie.' Een overdaad aan raffinement hoeft voor haar niet altijd Grote Kunst op te leveren. In de middeleeuwen ging men niet altijd evenwichtig te werk. zegt ze. 'Wel hadden de ambachtslui zoveel zin voor afwerking en kwaliteit ontwikkeld dat adembenemende kunstwerken uit hun handen ontsprongen.' Hilde Lobelle trekt de lijn kunst/ nut door als conservator van het Memling-museum: 'Kunst is geen dromerij. Kunst vraagt ook veel zorg. Kunst eist onderhoud. Wil uitleg. Verlangt verklaringen. Smeekt om toelichting. Als conservator heb ik me er bovendien toe verbonden om de collectie zo goed mogelijk voor de bezoekers en het nageslacht uit te stallen en te bewaren. En dit historisch pand moet
Hilde Lobelle vraagt: 'Weet je wat werkelijk prettig is in dit leven ? iets leren kennen. Inzicht krijgen. En de emoties die deze ervaringen losweken op een of andere manier te leren verwerken. Dat allemaal is: louterend. Het kan in deze onbanmhartige tijden wat dwaas en overtrokken klinken, maar ik geloof in de factor cultuur als bron van levensvreugde.' Hilde Lobelle zegt: 'Thuis ben ik geen verzamelaar. Een onverstoorbare muur vind ik prachtig. En ik omring me graag met wat leegte. Daar zet ik dan mooie werkjes in. Vooral om die leegte te benadrukken en om de schoonheid naar het werk te laten terugkeren. Niets geen overdaad. Gewoon leven met een paar mooie dingen. Met ruimte. En met daarin: muziek.'
Brussel viert in april en mei 1 994 Europa met een reeks manifestaties. De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten organiseren naar aanleiding van dit "Feest van Europa" een opendeurdag op zondag 8 mei, aansluitend bij "Blikken op Brussel", een intitiatief van de Stichting voor Kunst te Brussel. Op 8 mei staan niet alleen alle deuren van alle zalen van het Museum voor Oude en Modeme Kunst wijd open van I 0 tot 1 7 u, maar ook een aantal reserves van het Museum voor Modeme Kunst. De bibliotheek en het restauratieatelier zijn toegankelijk voor de houders van de "Pass Culture & Arts", ter plaatse te koop. De educatieve
dienst organiseert voor de gelegenheid allerlei activiteiten, de "Midis du Cinéma" zorgen voor filmprojecties over kunst en aan de balie van Forum van het Museum voor Oude Kunst biedt de Artshop u gunstkoopjes aan. Afspraak dus op 8 mei in de Koninklijke Musea voor
Brussel. Regentschapsstraat 3, ingang van het Museum voor Oude Kunst of het Koningsplein 1 -2, ingang van het Museum voor Modeme Kunst. Info: 02/508.32. 1 I . Schone Kunsten
Luc Peire overleden
Paul De Moor
Foto: Notho/ie Derneester
Op 7 februari 1 994 overleed te Parijs de kunstenaar Luc Peire. Luc Peire (0 1 946 te Brugge) verbleef sinds 1 959 te Parijs, maar bracht telkens de zomenmaanden door in zijn atelier in Knokke. Luc Peire is één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de constructieve-abstracte kunst. Vanuit het Vlaams expressionisme evolueerde zijn beeldtaal geleidelijk naar zuivere abstractie. Het verticalisme, dominant stijlkenmerk in het oeuvre, symboliseert voor Luc Peire de mens, het einig levend wezen dat staande leeft. "Horizontaal betekent voor mij de dood, rust, passiviteit. Verticaal daarentegen is activiteit. strijd, het leven zelf." Met de realisatie van zijn
Environment I in 1 967 brengt hij de mens letterlijk in zijn oeuvre. Nadien projecteert Peire zijn artiestieke visie ook in de omgeving: sinds 1 968 realiseerde hij talrijke architecturale integraties. Zijn laatste bijdrage in de architectuur is de prachtige integratie in het metrostation Albert te Brussel, dat eind 1 993 werd ingehuldigd. De kunstenaar laat een veelzijdig oeuvre na, dat tegelijk van een grote eenheid getuigt en dat zowel schilderijen, grafies, environments, gravures als integraties omvat. (Bie Demeester/Sint-Lukasgalerij)
Memlingjaar 1 994 Hans Memling, vijf eeuwen werkelijkheid en fictie Precies 500 jaar geleden overleed Hans Mem l i ng, beroemdste en meest bewonderde figuur der "Vlaamse Prim itieven". Geen grootmeester sprak ooit zo tot de verbeelding sinds de hernieuwde belangstelling voor het middeleeuwse verleden vanaf de 1 9de eeuw. Hoogtepunt van het Memling jaar is ongetwijfeld de Mem l ing-tentoonstelling georganiseerd door de Stede l ijke Musea van Brugge. Mem l i ngs werken zijn over de hele wereld verspreid, maar naar aanleiding van het Memlingjaar 1 994 worden ze nog eenmaal samengebracht te Brugge. Ze worden u itgeleend door diverse musea en collecties in Europa, Australië en de V.S .. In de marge van de Mem l ing-tentoonstel l i ng worden tal van activiteiten georganiseerd, zoals geleide bezoeken, bankets, concerten en een museumreis. De Memlingtentoonstell ing i s uitgeroepen tot "Cu ltureel Ambassadeur van Vlaanderen" en loopt onder het hoge beschermheerschap van Zijne Koninklijke Hoogheid Albert 1 1 .
Hans Memling Hans Memling (ca. 1 435/401 494) is afkomstig uit Seligenstadt, nabij Frankfurt. Wellicht genoot Memling een vooropleiding in Keulen voor hij in het atelier van Rogier Van der Weyden terecht kwam in 1 45960. Onmiddellijk na de dood van Rogier trok Memling naar Brugge. In 1 465 liet hij zich onder de naam "jan van Mimmelinghe" inschrijven als poorter te Brugge; die naam is een fonetische vervlaamsing van zijn Duitse naam. Na de dood van Petrus Christus was Memling de enige en belangrijkste professionele portrettist in Brugge. Een Bruggeling uit die tijd omschreef Memling als "de meest talentvolle en uitmuntende schilder van de gehele Christelijke wereld". De voortreffelijkheid van Memlings schilderkunst blijkt alleen al uit zijn zogenaamde "Mona Lisa van Brugge of het Portret van een jonge vrouw". Dit portret kan
gerust een vergelijking aan en overigens was Hans Memling een tijdgenoot van Leonardo Da Vinci. Hans Memling overleed op I I augustus 1 494.
Vijf eeuwen werkelijkheid en fictie in het Groeninge museum 1 2 aug. - 1 5 nov. De veronderstelling dat Hans Memling (ca. 1 435/40- 1 494) kennis opdeed in het atelier van Van der Weyden wondt met fotografische documenten duidelijk gemaakt, mogelijke stijlverwantschappen en invloeden worden zichtbaar. Onder de Brugse werken ontdekken we de vier voor de kerk van het Sint-janshospitaal geschilderde panelen, de "Fioreintriptiek of Aanbidding der Wijzen", de "Reinstriptiek of Bewening van Christus", het "Sint -jansretabel of Mystiek Huwelijk van de H. Catharina" en het "Ursulaschrijn". Ook in
Hans Memling, detail uit het Ursulaschrijn, ca. 1 489. (Brugge, Memlingmuseum).
Brugge bewaard zijn de "Sybilla Sambetha of Portret van een jonge vrouw", de "Van Nieuwenhovediptiek", de twee buitenluiken met de "Annunciatie" en de monumentale "Moreel- of Christoffeltriptiek". Uit het buitenland zijn er nog enkele diptieken en triptieken. Deze verspreide panelen zijn op de tentoonstelling voor de eerste maal weer in hun oorspronkelijke samenstelling verenigd ! Memling als tekenaar wordt gereveleerd met venrassende röntgenopnamen en infrarood reflectogram- montages. Memlings schilderijen vertellen veel over de laatmiddeleeuwse levenswijze en -stijl. Ook meubilair, gebruiks- en siervoorwerpen, kledij, sieraden, muziekinstrumenten, beeld houwwerk en schilderijen van tijdgenoten illustreren de levenscultuur uit die tijd. Verder wordt nog aandacht besteed aan verschillende anonieme meesters die bij Memling werkten of hem navolgden. De herwaardering van Memling dateert van de vroege negentiende eeuw. De reconstructie van Memlings ceuvre en de modeme kunsthistorische benadering startte vanaf 1 900.
Hans Memling. Portret van een jonge vrouw, 1 480. (Brugge, Memlingmuseum).
De huldetentoonstelling anno 1 994 is in weinig opzicht te vergelijken met de aanpak van een halve eeuw geleden, enkel Memlings ceuvre is nog even fris... als 500 jaar geleden.
Memling Tentoonstelling anno 1 939 Na Hans Memlings dood in 1 494 wordt zijn naam slechts sporadisch vermeld, voornamelijk in Italië. In de eeuw van de verlichting is Memling vergeten. We moeten wachten op de negentiende eeuw voor de herwaardering van deze Duits Brugse grootmeester. In 1 839 wordt het Sint-jans hospitaal-museum opgericht waar werk van Memling prijkt. De eerste grote tentoonstelling van oudnederlandse meesters heeft plaats te Brugge in 1 867. De eerste tentoonstelling uitsluitend gewijd aan Hans Memling, werd in 1 939, net voor de tweede wereld oorlog, geopend door Koning Leopold lil. Ze had plaats in het Groeningemuseum en was georganiseerd ter gelegenheid van de 500ste ve�aardag van de geboorte van de "VIaamschen Meester". De catalogus bevatte toen 46 schilderijen en 7 tekeningen. De Memlings werden zeer summier besproken, zoals ook de toegeschreven werken en enkele tekeningen.
1'1\GELECtNHOD VAN DE"N500:VER IAARIJA C fl\ MEE$ 1 f nFR GEllOORTf VAN DEN \'1..1\AI•ISH
ioNOER DE HCX>Cit BESCtiERMJNG W,N ZM.PE."KONIN EN VAN Of BELGISCHEREGEERING 24 J V N I - I OCl OBFR 1939 N HET STf,fEIJJ�M\'SE\'M GK':ll'fM) ll:O�'iU-\.O\'IIN9'1\"'T ORf I9"V
Praktische informatie: Groeningemuseum, Dijver 1 2, 8000 Brugge, Memling-info-telefoon 050/34.79.59 Open: dagelijks van I 0 tot 2 1 u. Di., do. en vrijd. vanaf I 8 u enkel bezoek na reservatie en betaling. Sluiting kassa om 20 u. Toegang: 300 fr., 250 fr. met OKV-Museumkaart. Reservaties zijn mogelijk en aan te raden voor elk tijdsblok. Rondleiding: I 200 fr. voor groepen van max. 20 pers., reservatie op 050/34.79.59
7
Mercatorjaar 1 994 Gerardus Mercator. Toekomst uit Verleden.
400 Jaar
na zijn overlijden wordt Mercator eervol herdacht. Het MercatorTnuseum en de tentoonstelling Sterren in Beelden. Astrologie in de eeuw van Mercator werden reeds geopend. Van mei tot september zal het accent in Rupelmonde liggen, geboorteplaats van Mercator, met de zonnewijzerroute, exposities van oude kaarten en wetenschappelijke toestellen, en verschillende toeristische manifestaties. In de zomer start te Sint-Niklaas een wetenschappelijke tentoonstelling over cartografie en economische beeldvorTning. In Rupelmonde worden activiteiten georganiseerd onder het motto Mercator en het Water.
In het najaar opent de tentoonstelling Van Mercator tot Morgen over cartografie en de hedendaagse toepassing ervan. De expositie over de bibliotheek van Mercator sluit het Mercato�aar af. Naast vele publikaties waaronder de Musea Nostra - Mercator en Vlaanderen, Van Mercator tot Morgen
(Davidsfonds), de Annalen (Koninklijke Oudheidkundige Kring), de studiecatalogus Sterren in Beelden, wordt ook een documentaire film gemaakt door de Dienst Wetenschappen van de BRTN.
atlassen, globes, brieven en publikaties van en rond Gerard Mercator. Deze rijke Mercatorcollectie werd volledig gerenoveerd en ondergebracht in een modem museum van de cartografie, het Mercatormuseum. De collectie wordt ingebed in een brede historische context. De geschiedenis van de cartografie wordt aanschouwelijk gemaakt bij een historische wandeling door de evoluerende wereldbeeldopvattingen. In de schatkamer van Mercator ontdekken we de globes, de kaarten en atlassen, studies en geschriften. De aard- en hemelglobe werden gerestaureerd in het atelier P. Peters, de Italiaanse atlas met ca.
I 00 kaarten werd behandeld
in het restauratieatelier De Witte systeem waarvan de zon het
Gerardus Mercator
middelpunt vormde. Gerard De Cremer, alias
De telescopische waarnemingen
Gerardus Mercator werd op
van Galilei leidden tot de
5 maart I 5 I 2 geboren in
definitieve ineenstorting van het
Rupelmonde, destijds een
traditionele ptolemaeïsche
welvarende stad. Hij overleed
systeem. Het proces van
400 jaar geleden in Duisburg.
Copemicus en Galilei ( 1 6 1 6)
Mercator studeerde aan de
heeft zich tijdens Mercators leven
Leuvense universiteit en legde
afgespeeld en hijzelf werd ook
hier de basis voor zijn weten
van ketterij beschuldigd op grond
schappelijk werk In zijn tijd was
van zijn filosofische en
hij een beroemd cartograaf en
cosrnagrafische inzichten. Maar
hij was ook werkzaam op vele
hij heeft doorgezet en vandaag
andere domeinen van de
kunnen we hem beschouwen als
wetenschap, zoals astronomie,
een glorieus lichtbaken van de
filosofie, astronomische
2 1 ste eeuw.
instrumentenbouw, theologie
uit Gent. Mercator profileerde zich als polytechnische geograaf. cartograaf, filosoof, kasmoloog en als humanist. In een derde deel van de opstelling wordt ingegaan op de toepassingsgebieden van de hedendaagse cartografie. Boven het Mercatormuseum zal een studie-en documentatie centrum met bibliotheek- en archiefruimte ingericht worden. Mercatormuseum Stedelijk Museum Sint-Niklaas, Zwijgershoeksken, 9 1 00
aan dit zonnestelsel de allesoverheersende God toe.
25 vrijkaarten
Midden van de 1 6de eeuw
Museum Plantijn-Moretus, Antwerpen Mercator en de geografie in de Zuidelijke Nederlanden 30 april tot 24 juli
ontdekte Copemicus het
en wiskunde. De astronomie speelde een primordiale rol in de zgn.
Nieuw Mercatormuseum in Sint-Niklaas
"wetenschappelijke revolutie" die in de loop van de 1 6de eeuw
De Mercator-herdenking vormde
een aanvang nam. Tijd- en
een ideale gelegenheid om de
vakgenoten van Mercator waren
Mercatorcollectie en de
Copemicus en Galilei.
presentatie ervan te actualiseren.
Copemicus verwierp in
beweging zet. De Christelijke opvatting voegde
Sint-N iklaas, 03/776.07.53.
I 543 het
Sedert 1 850 verzamelde de
ptolemaeïsche zonnestelsel ten
Koninklijke Oudheidkundige Kring
gunste van een heliocentrisch
van het Land van Waas kaarten,
Stedelijk Museum, Sint-Niklaas Sterren in Beelden. Astrologie in de eeuw van Mercator tot 5 juni In deze expositie wordt de problematiek van de astrologie duidelijk gemaakt aan de hand van verschillende thema's die samen de basisbestanddelen van de astrologie vormen. De
vier
elementen, de vier temperamenten, de twaalf maanden en de vier s eizoenen en vooral de zeven planeten onder de vorm van
I SO originele
kunstobjecten illustreren de 1 6de eeuwse interpretatie van de astrologie. Volgens de "Antieke", heidense astrologie was de aarde het centrum van het universum, omgeven door de zeven concentrische planetensferen van de Maan, Mercurius, Venus, de Zon, Mars, Jupiter en Saturnus. H ierrond bevond zich het coelum
stellatum,
het sterrenfirmament
Kaart van de Britse eilanden, in: G. Mercator, Atlas, Amsterdam,
en daarrond het primum
j. Hondius, 1 6 1 3 . (Antwerpen, Museum Plantin-Moretus).
de "eerste oorzaak", dat alles in
mobile,
heliocentrisme: niet de aarde,
Het atelier van meesterdrukker
maar de zon stond centraal in
Plantijn fungeerde tijdens de
het planetenstelsel. De aarde,
1 6de eeuw als spil in de
vroeger zgn. centrum van de
verkoop van de beroemde
hemel, was in werkelijkheid
Mercatorkaarten en globes die in
slechts één der planeten. Deze
die tijd in geheel West-Europa
ontdekking won slechts langzaam
fel gegeerd waren. In diezelfde
veld, ten nadele van het
Officina Plantiana werden
geocentrisme. Het (huidige)
cartografische werken, kaarten
verschil tussen astrologie en
en atlassen, gedrukt. De kaarten
ook
astronomie kende men toen niet.
uit de Plantijn-Moretus-collectie,
Men onderscheidde wel de
verschillende uitgaven van
astrolagio notura/is
of "natuurlijke"
Mercators atlas en zijn werken
astrologie die verweven was met
over chronologie en kalligrafie
de wetenschappen, politiek,
worden tesamen met materiaal
godsdienst en kunst, en de
van tijdgenoten zoals Gemma
astrolagio iudicialis of de
Frisius en Abraham Ortelius
"voorspellende" astrologie die
tentoongesteld.
niet emstig werd genomen.
In het tweede luik van deze
Stedelijk Museum,
expositie wordt aandacht
Regentsiestraat 6 1 -63, 9 1 00
besteed aan 1 6de eeuwse
Sint-Niklaas, info en reservaties:
reisverhalen met betrekking tot
03/777.29.42
exotische streken van toen.
Open: di. tot zat. van 1 4.00 tot 1 7.00, zon. van
I 0.00 tot 1 7.00.
Museum Plantijn-Moretus, Vrijdagmarkt 22, 2000
Toegang: I 00 fr., 80 fr. voor
Antwerpen, 03/233.02.94.
groepen en kortinghouders,
Open elke dag van I 0 tot 1 7 u. (behalve op maandag,
25 vrijkaarten
I
en
1 1 mei).
25 vrijkaarten
9
Tentoonstelli ng snieuws
Vijfde Zomer van de Fotografie Antwerpen juni tot september Voor de vijfde maal wordt te Antwerpen van juni tot september de "Zomer van de Fotografie" georganiseerd. Deze tweejaarlijkse manifstatie is hienmee aan zijn eerste lustrum toe. Zes kunstinstellingen, met een publiekskarakter, verzorgen de kerntentoonstellingen van deze vijfde Zomer van de Fotografie. Het I.C.C. (Meir 50) toont "Peaceful Action", fotografische herinneringen van anonieme militairen van de Amerikaanse en Russische bevrijdingslegers in Europa 1 946. In het Hessenhuis (Falconrui 53) worden 1 36 foto's getoond van Beiroet. Zes internationaal gerenommeerde fotografen van verschillende nationaliteit en filosofische overtuiging, geven hun fotografische kijk op het tot puin geschoten stadscentrum. Voor een beeld van de aktualiteit vroeger en nu, gezien door de lens van persfotografen, kan u terecht in de Koningin Fabiolazaal Qezusstraat 28). "World Press Photo 94" confronteert de bezoeker met een selectie van de hoogtepunten van de internationale fotojournalistiek Naast het overzicht van 1 993 wondt een retrospectieve gebracht van de voorbije 35 jaar wereldgeschiedenis. De jonge Canadese fotografe Geneviève Cadieux exposeert haar monumentale foto's in het MUHKA (Leuvenstraat 32). Centraal in haar werk staat de kwetsbaarheid van het menselijk lichaam. Foto's van een andere fotografe, de mexicaanse Flor Garduno, worden in het Museum voor Fotografie
(Waalse Kaai 47) tentoongesteld onder de titel "Witness of Time". De laatste in het rijtje van kerntentoon-stellingen is "Fotogrammen" in het Sint-Joris pand (Sint-jorispoortstraat 27bis). Een aantal fotografen zullen er tonen welke resultaten zij bereiken met deze foto grafische techniek waarbij een foto tot stand komt zonder gebruik te maken van een camera. Net als bij vorige edities zullen ook dit jaar tal van kleine initiatieven de geciteerde kerntentoonstellingen van de
10
Antwerpse "Zomer van de Fotografie" aanvullen. Infonmatie over de vijfde "Zomer van de Fotografie", van juni tot september in Antwerpen, geeft men u graag aan de balie van het Museum voor Fotografie,
Waalse Kaai 47 (open van dinsdag tot zondag, van I 0 tot 1 7 u). Telefonisch: 03/2 1 6.22. 1 I .
Heropening wordt "Een schitterend feest" Provinciaal Museum Sterckshof Zilvercentrum, Deurne ·
Op 1 2 juni heropent het Provinciaal Museum Sterckshof Zilvercentrum. Het museum was 1 4 maanden gesloten voor de renovatie van het kasteel en de herinrichting van de zalen. Het Zilvercentrum toont de ontwikkeling van erts tot kunstobject. In de thematische zalen komen respectievelijk de ontginning en recyclage. de stijlevolutie, de merken en het kerkelijk en burgerlijk zilver aan bod. Van 1 2 juni tot en met 28 augustus herneemt het museum de tentoonstelling "Een schitterend feest", die door het Vlaams Instituut voor Zelfstandig Ondernemen naar aanleiding van Antwerpen 93 werd georganiseerd. Deze expositie toont hedendaags Europees zilver, waarvan enkele stukken door het museum werden aangekocht. Provinciaal Museum Sterckshof
Zilvercentrum Hooftvunderlei 1 60, 2 1 00 Deurne, tel. 03/360.52.52 Openingsuren: I 0- 1 7 u, gesloten op maandag -
Toegong: gratis
KunstenFESTIVALdesArts Brussel 30 opril tot 5 juni In de maand mei gaat het hart van Brussel even sneller kloppen. Voor de eerste keer vindt dan in zeventien Brussele schouwburgen en locaties, zowel Nederlandstalige als Franstalige, een kunstenfestival plaats. KunstenFESTIVALdesArts is een artistiek project, gesneden op de maat van een stad als Brussel: een cosmopolitische stad waarin verschillende culturen, talen en politieke gemeenschappen samen aanwezig zijn maar elkaar zelden ontmoetten. Tussen 30 april en 6 juni staan zo'n 34 produkties ( 1 30 voorstellingen) op de affiche. Het grootste pak zijn theatervoorstellingen waarin de tekst opnieuw centraal wordt geplaatst: het oeuvre van Pasolini, teksten van de onlangs overleden Werner Schwab en tal van andere auteurs uit het wereldrepertoire. Daarnaast toont het KunstenFESTIVALdesArt ook een serie voorstellingen waarin muziek een creatieve dialoog aangaat met theater en dans (nieuwe creaties van o.a. Wim Vandekeybus). Speciaal voor het festival wondt in het Paleis voor Schone Kunsten een tentoonstelling opgezet naar een idee van john Cage: "Museumcircle". KunstenFESTIVALdesArts.
Voor infonmatie en tickets: 02/223.23.00 (fax 02/223.23.33). Een telefoontje volstaat om de handige gids van het KunstenFESTIVALdesArts gratis
Vrijwilligers gezocht Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel
Het Jubelparkmuseum kampt met een tekort aan personeel. Toch wil men de schatten die tot nu toe in de reserves opgeborgen bleven toegankelijk maken voor het publiek. De opening, dit voo�aar, van dertig nieuwe zalen vereist echter meer mensen dan thans beschikbaar zijn. Omdat de kredieten te beperkt zijn om bijkomend personeel aan te werven doet het Museum beroep op vrijwilligers. Wie meldt zich vrijwillig om i n t e staan voor het onthaal en wie wil graag de ploeg zaalwachters ondersteunen ? Hebt u interesse: bel dan naar Anna Van Waeg: 02/74 1 .72.97.
Spelregels gratis tickets U kan een gratis ticket bekomen door een gele briefkaart te sturen naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Kasteelstraat 97, 8700 Tielt.
Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, Antwerpen Moeder, waarom leven wij ? De wereld van Lode Zielens tot 28 mei
Bij de tentoonstellingen die een gratis ticket aanbieden, vindt u onderaan het artikel een blauwe balk met het aantal ter beschiklkng gestelde tickets. Door loting wondt bepaald wie een ticket krijgt toegestuurd. Let op: I . één ticket per tentoonstelling en per persoon 2. één ticket per gele briefkaart 3. de gewenste tentoonstelling venmelden
Antwerpen deSingel. Internationaal Kunstcentrum, Antwerpen Hans Kollhoff. Projecten voor Berlijn tot 29 mei Hans Kollhoff is zich zeer bewust van de ingreep die elk gebouw betekent op het grondplan en de ruimte van de stad Berlijn. De individuele architectonische kwaliteit t.o.v. het globale uitzicht van de stad is voor Kollhoff een zeer belangrijk stedebouwkundig principe. Hij staat niet achter de modernistische ''tabula rasa" gedachte, noch achter het opnieuw toepassen van traditionele en regionale bouwstijlen. De kwaliteit van zijn ontwerpen zit in het begrijpen van de bestaande vonm en patronen van een grootstad. Op de bestaande en omgevende elementen interpeleert Kollhoff op fijnzinnige, doch verbluffende wijze. Met deze grootse planning sluit Kollhoff aan bij een Berlijnse traditie van een bewuste ''grootstad-architectuur'', zoals we die reeds ontdekten bij architecten Karl Friedrich Schinkel, Alfred Messel. Peter Behrens en Mies van der Rohe. deSingel,
Desguinlei 25, 20 1 8 Antwerpen, 03/248.38.00 Open: dagelijks van 1 4u tot 1 8 u. Maandag gesloten.
Toen Lade Zielens op 28 november 1 944 dodelijk werd getroffen door een V-bom liet hij niet minder dan negen romans en zes verhalenbundels na, waaronder Het duistere bloed en Nu begint het leven. De twee postuum gepubliceerde delen van zijn trilogie Menschen als wij bewijzen dat hij een auteur i n volle opbloei was. Zijn naam blijft nadrukkelijk verbonden met Moeder. waarom leven wij ? in 1 934 bekroond met de Staatsprijs voor Proza. De TV-reeks naar deze roman heeft hem meer dan ooit terug in de belangstelling gebracht. De expositie geeft een overzicht van leven en werk van Lade Zielens aan de hand van boeken, manuscripten, brieven, foto's en affiches. Lade Zielens werkte ook als journalist voor De Volksgazet en was een actief kunstcriticus. Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven,
Minderbroedersstraat 22, 2000 Antwerpen, 03/232.55.80 Open: dagelijks van I 0 tot 1 7 u. Maandag en zondag gesloten Toegang: 75 fr., 30 fr. voor groepen, 60+, CJP; gratis voor inwoners van Antwerpen en
25 vrijkaarten
Nationaal Scheepvaartmuseum, Antwerpen De Antwerpse marineschilders Henri ( 1 848- 1 9 1 9) en Maurice ( 1 883- 1 959) Seghers tot 3 1 juli Henri Seghers ( 1 848- 1 9 1 9) was
gezichten venraden de invloed van het impressionisme. Hij had ook grote interesse voor scheepsbouw. Aan de hand van een selectie schilderijen, prenten, tekeningen, schetsboeken en
Nationaal Scheepvaartmuseum, Antwerpen Hugo Van Kuyck, de architect van de landing I 8 juni tot 3 I oktober
artiesten, door de drie grote manufacturen: Braquenié, Chaudoir en De Wit. De heropbouw na WO 11 schept een ideaal klimaat voor
Museum Maagdenhuis Centrum Elzenveld, Antwerpen Roger Raveel tot 22 mei
de promotie van monumentale
scheepsmodellen uit het ceuvre
kunsten: in 1 947 wordt te
Roger Raveel wordt dit jaar 73.
van vader en zoon Seghers
Doomik het "Forces Murales"
Het Centrum Elzenveld
wordt een beeld geëvoceerd van
collectief gesticht. In Vlaanderen
organiseert in het Sint-Jorispand
de scheepvaart op de Schelde,
ligt Julien Van Vlasselaer ( 1 907-
een retrospectieve tentoon
de zoon van Henri Louis Charles
de binnenvaart en de visserij
1 982) aan de heropbloei van de
stelling aangevuld met recent
Joseph Seghers, kalligraaf
vanaf het einde van de 1 9de
monumentale muurtechnieken,
werk
tekenaar van Koning Leopold I.
eeuw tot 1 9 50. De werlken
gevolgd door verdienstelijke
Na zijn studies keert Raveel
Zoon Henri tekende vooral de
komen uit de collecties van het
wandtapijtkunstenaars zoals:
terug naar zijn geboortedorp
Schelde, de haven en de
Stedelijk Prentenkabinet en het
G. De Wit, J. Crunel Ie,
Machelen-aan-de-Leie, waar hij
havenbedrijvigheid, de dokken,
Nationaal Scheepvaartmuseum
tot vandaag is blijven wonen en
de schepen en Schelde
en uit de omvangrijke privé
J. Van Noten e.a. Het laatste luik belicht de
landschappen die hij waarheids
collectie van de heer Jules Van
hedendaagse creaties van de
bekende Raveel-schilderijen met
getrouw en met zin voor
Beylen, internationaal erlkend
jaren '80 en '90.
de extra picturale elementen.
werlken. Vanaf 1 948 ontstaan de
anekdotiek weergaf. Henri
specialist op het tenrein van de
Hessenhuis, Falconrui 53,
De schilderijen vloeien uit in de
tekende als autodidact vlot en
maritieme geschiedenis.
2000 Antwerpen, 03/232.84.28
omgeving door inbreng van
karaktervol. Ook was hij een
Nationaal Scheepvaartmuseum,
Open: dagelijks van I 0 tot
uitsparingen en leegtes. In 1 955
begaafd aquarellist, een gevoelig
Steenplein I , 2000 Antwerpen,
1 6.45 u. Gesloten op maandag
zoekt Raveel een spontaner
I en 1 2 mei
etser en lithograaf. Door zijn zin
03/226.25. 1 6
en op
voor realisme en detail bezit zijn
Open: dagelijks van I 0 tot 1 7 u.
Toegang: I SO fr., I 00 fr. voor
werlk een documentaire en
Maandag, I mei en 1 2 mei
50 jaar na de bevrijding belicht
-25, + 3 pas, groepen, 75 fr. voor
naar zijn figuratieve beeldtaal van
historische waarde. Hetzelfde
gesloten.
het Nationaal Scheepsvaart
scholen, gratis voor kinderen - 1 2.
weleer. Vier jaar later realiseert
geldt voor de werlken van diens
Toegang: 75 fr.; 30 fr. voor
museum de Belgische architect
De NMBS biedt speciale trein
hij samen met Etienne Elias,
zoon Maurice. Maurice Seghers
groepen (minimum 20
Hugo Van Kuyck In opdracht van
ingangstickets
Raoul de Keyser en Lucassen een
de geallieerden bracht Van Kuyck
Cataloog: 980 fr.
aantal muurschilderingen in de
( 1 883- 1 959) volgde lessen aan
personen), - 1 8, werklozen,
de Antwerpse Koninklijke
studenten en
Academie voor Schone Kunsten.
scholen, - 1 2, miliciens en
oorlog de kusten van Nonrrandië
Zoals zijn vader was hij een
inwoners van Antwerpen.
in kaart. Deze kaarten werden
+ 3 pas; gratis voor
aquarellist en etser. Marines, landschappen, rivier- en zee-
25 vrijkaarten
de landing van de geallieerden op 4 juni 1 944. De tentoonstelling heeft plaats
natuur. In 1 962 keert hij terug
keldergangen van het Kasteel de
tijdens de Tweede Wereld
gebruikt ter voorbereiding van
getalenteerd schilder, tekenaar,
contact met de hem omringende
Kerckhove de Denterghem te
Etnografisch Museum, Antwerpen De Luba. Aan de bronnen van de Zaïre 28 mei tot 4 september
Beervelde. Tot op heden blijft Raveel de plastische mogelijkheden van zijn eigengereide beeldtaal verder onderzoeken.
op de sleepspits Lauranda in het Maritiem Park naast het
Museum Maagdenhuis Centrum Elzenveld, Antwerpen 25 jaar Zwarte Panter 25 juni tot I I september
Nationaal Scheepvaartmuseum.
Hessenhuis, Antwerpen Mobiele fresco's van het Noorden tot 5 juni
Het verhaal van galerij "De Zwarte Panter" begon in 1 968. Adriaan Raemdonck zocht
Voor het eerst wordt een totaaloverzicht geboden van de evolutie van het wandtapijt geweven in legwerlk (dit is tapijtwerk waarin figuren of voorstellingen zijn ingeweven) vanaf de I 6de eeuw tot heden. In een eerste luik presenteert het Hessenhuis een vijftal schitterende reeksen met verschillende onderwerpen, daterend uit de I 6de en 1 7de eeuw. Ze werden geweven in bekende Vlaamse weefateliers in Brussel, Oudenaarde, Edingen en Brugge. Deze historische wandtapijten werden in bruik leen gekregen van het Henrritage museum in St.-Petersburg en het Kunsthistorisches Museum in Wenen. In de 1 8de en 1 9de eeuw ligt de wandtapijtproduktie nagenoeg stil. Voor de wereldtentoon stellingen te Brussel ( 1 935), Parijs
Het Lu ba-volk. dat leeft aan de bovenloop van de Zaïrestroom, is bekend om zijn hoogstaande kunst. Buiten de voorouder beelden maken zij gezags symbolen die het sociale of religieuze prestige van hun bezitters moeten benadrukken. De bekendste zijn de hoofd mansstaven, de pijldraagsters en de kariatidestoelen. Deze tentoonstelling liep tijdens de voorbije winterperiode in het Museum Dapper te Parijs en kende een groot succes. De ontleende Luba-sculpturen van het Etnografisch Museum vonrrden er een bijzonder attractiepunt Etnografisch Museum Suikerrui 1 9, 2000 Antwerpen, 03/232.08.82 Open: elke dag I 0- 1 7 u, gesloten op maandag
werden wandtapijten geweven naar ontwerpen van befaamde
Hij vond een leegstaand huis op de hoek van de Wisselstraat en de Oude Beurs. Daar was vroeger een handel in lichte zeden onder de benaming "De Zwarte Panter". In 1 970 kreeg Raemdonck van toenmalige COO (nu OCMW) de gotische kapel van het Sint-Julianusgastuis ter beschikkng. De Zwarte Panter herleefde en de tentoonstellingen volgden elkaar in snel tempo op. In 1 974 ontstond het zeefdrukatelier o.l.v. Roger Vandaele. Dit jaar viert galerij "De Zwarte Panter" haar 25-jarig bestaan. In het Elzenveld wordt met affiches, bibliofiele u itgaven, documenten, originele werlken en video's een beeld geschetst van 25 jaar kunst in "De Zwarte Panter". Museum Maagdenhuis Centrum Elzenveld Sint-Jorispand, Lange Gasthuis
( 1 937) en New Yorlk ( 1 939)
Stoomschip met hulpzeilvermogen, gemeerd aan de Scheldekooien te Antwerpen. (Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet). Henri Seghers,
een ruimte voor een galerij.
25 vrijkaarten
straat 27bis, 2000 Antwerpen, 03/23 356.28
1 1
Volkskundemuseum, Antwerpen Schuttersgilden uit de Antwerpse Kempen 6 mei tot 2 I augustus
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen Octave Landuyt tot 1 5 mei
De schuttersgilden, die tot de oudste verenigingen uit onze gewesten behoren, hebben een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van steden en gemeenten. Waar zij aanvankelijk instonden voor de beveiliging van de gemeenschap, evolueerden zij naar louter ontspanningsverenigingen. Traditionele gebruiken zoals schietspelen en Gildefeesten werden in ere gehouden van generatie op generatie. De tentonstelling in het Antwerpse Volkskundemuseum schetst met voorwerpen uit diverse musea, archieven en verzamelingen een beeld van de schuttersverenigingen uit de Antwerpse Kempen. De nadruk wordt niet gelegd op het historisch belang maar op de sociale functie van deze gilden.
Octave Landuyt (0 Gent 1 922) is een veelzijdig kunstenaar met een omvangrijk ceuvre, dat zowel schilderijen, beelden, tekeningen, grafiek als edelsmeedkunst omvat. Wat hij aanraakt krijgt als het ware een "surrealistisch leven", een poëtische en geheimzinnige kracht, uitgedrukt in een geraffineerde vormgeving. Zijn werk vernieuwt zich steeds onder invloed van buiten, van andere en oudere culturen.
Volkskundemuseum
Gildekamerstraat 2-6, 2000 Antwerpen, 03/220 86.66
Museum Vleeshuis, Antwerpen Henri Cassiers tot 1 2 juni 50 jaar geleden overleed de Antwerpse kunstenaar Henri Cassiers ( 1 858- 1 944), vooral bekend als aquarellist van landschappen, marines, stadsgezichten en genretaferelen. Naar aanleiding hiervan wordt Cassiers in Antwerpen en later in Nederland (in het Katwijks Museum van 25 juni tot 24 sep.) eervol herdacht met een overzichtstentoonstelling. Henri Cassiers was een veelzijdig kunstenaar: hij maakte zeer indrukwekkende affiches voor de "American Red Star Line", één van de grote zeevaartlijnen die Europa destijds met Engeland en de V.S. verbond, daarnaast voor diezelfde zeevaartlijn: luxe telegramkaarten, menukaarten, prentkaarten, reistickets enz.. Als illustrator verluchtte hij menig boek van Emile Verlhaeren, Stijn Streuvels en Cyriel Buysse en verscheidene tijdschriften. Ook was hij bedrijvig als ontwerper van een "huisstijl". Museum Vleeshuis,
Vleeshouwersstraat 3 8, 2000 Antwerpen. 03/233.64.04
Fotos van de Mexicaanse fotografe Flor Gardui'io in het Museum voor Fotografie.
Provinciaal Museum voor Fotografie, Antwerpen Flor Garduiio - Witnesses of Time I 7 juni - I I september
Provinciaal Diamantmuseum Antwerpen Diamant... in vrije val 3 juni tot 2 I augustus
De Mexicaanse Flor Gardui'io (0 1 957) was een leerling van Kati Horna en in 1 979 assistente van Manuel Alvarez Bravo. In 1 98 1 82 maakte ze deel uit van de fotografische equipe o.l.v. Mariana Yampolsky die de meest afgelegen Indianennederzettingen in Mexico opzocht en fotografeerde. Flor Garduf\o is nu één van de belangrijkste fotografen in Mexico. Haar zwart-wit foto's zijn sober, maar krachtig. Ze is gefascineerd door de vitaliteit der overgebleven Indianenculturen in Midden- en Zuid-Amerika. Haar portretten, landschappen en taferelen uit het dagelijks leven vibreren van een interne sacrale kracht. Als Mexicaanse is zij op zoek naar de wortels van haar eigen bestaan en in haar foto's tracht zij door te dringen in de geestelijke wereld en kosmologie der Indianen. Haar ceuvre kan dan ook beschouwd worden als een eerbetoon aan de authenticiteit en de waardigheid van deze gediscrimineerde bevolkings groep.
Op de expo "Diamant... in vrije val" stellen twintig jonge juweelontwerpers in opleiding hun juweelcreaties voor. Deze tentoonstelling in het Provinciaal Diamantmuseum is het resultaat van een project dat het museum in oktober 1 993 opstartte. Er werd gevraagd aan de studenten om een basis concept voor een artistiek diamantjuweel te ontwerpen. Het te ontwerpen sieraad mocht vervaardigd zijn uit de meest verscheidene materialen maar het gebruik van één of meer diamanten moest geaccentueerd worden. Een deskundige jury boog zich over de ontwerpen en uit de I 09 inzendingen werden de 20 meest veelbelovende finalisten weerlhouden. Hun afgewerkte creaties werden in april voorgesteld aan jonge fotografen die hun visie op het juweel vertaalden in een "kunstfoto". Juwelen en kunstfoto's vormen samen een collectie die van 3 juni tot 2 1 augustus in het Provinciaal Diamantmuseum worden voorgesteld. Later reist de expo naar diverse steden in België en Luxemburg.
Provinciaal Museum voor
Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen, 03/2 1 6.22. 1 I Open: dagelijks van I 0 tot 1 7 u. Fotografie,
Gesloten op maandag.
Provinciaal Diamantmuseum,
Lange Herentalsestraat 3 1 -33, 20 18 Antwerpen, 03/226.20.49
Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, Brussel Sahara-Sahel, het land van de Toeareg tot 3 1 juli
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten,
Plaatsnijdersstraat 2. 2000 Antwerpen. 03123878 09
Cultureel Centrum Berchem Achter het werkelijke. Mario Callens - Marco Pellizola - Gianni Guidi tot 1 9 juni Drie Italiaanse kunstenaars illustreren individueel wat "realiteit" kan zijn en worden. Ze creëeren een dialoog tussen "kunst" en "beelden uit de werkelijkheid". In hun werk is er een duidelijke verwijzing naar situaties waarbij het beeld gemakkelijk te herkennen is en toch vervreemdend werkt. De perceptie van de werkelijkheid is hun vertrekpunt voor een onderzoek dat veel verder gaat. Mario Cal lens, gefascineerd door de taal der objecten, ontwikkelt een eigen, geheime beeldtaal. Wat de artiest bedoelt, blijft vaak een mysterie, maar dat de toeschouwer zelf een betekenis geeft aan de dingen die hij ziet is juist interessant. Marco Pellizola is geïntrigeerd door het spel der schaduwen, ook de schaduwen van het menselijk bestaan. Oorlog en geweld zijn duistere kanten van de mensheid. Hij tekent het landschap als een eenvoudig silhouet. of hoofddeksels waarvan de dragers ontrukt zijn en wolken die zelf een schaduw hebben. Gianni Guidi assembleert sculpturen. Eerst creërt hij schetsen en tekeningen van een mogelijke sculptuur, ze worden zelfstandige objecten, zoals ook zijn beeldhouwwerken een eigen leven hebben. Cultureel Centrum Berchem,
Driekoningenstraat 1 26, 2600 Berchem, 03/239.59.08 Open: dagelijks van I 0 tot 1 7 u. Gesloten op maandag.
12
Brussel
Naar aanleiding van het
lntemationale jaar van de Inheemse Volkeren van de Verenigde Naties presenteert het Koninklijk M useum voor Midden-Afrika een tentoon stel lingsprogramma over de Toeareg, het meest tot de verbeelding sprekende volk in Afrika. Al eeuwen trekken de nomadische Toeareg door de woestijnen van West-Afrika. In dit barre milieu hebben zij een merkwaardige levenswijze (overlevingswijze) en cultuur ontwikkeld. De tentoonstelling belicht alle facetten van deze typische woestijn-cultuur. prehistorische sites, veeteelt en landbouw, tentenkampen en woonomgeving, kleding, wapens, juwelen, lichaams- en hoofdtooi, kunstambachten, kamelen karavanen en het sociale leven in de familie, clans en standen. Niet alleen het traditionele leven komt aan bod, maar ook het leven van vandaag: de nieuwe beroepen, het actuele bestaan, de sedentarisatie en de steden. Dit alles wordt voorgesteld aan de hand van honderden voorwerpen, foto's, kaarten, grafieken, videofilm en een reconstructie van een Toeareg kamp. In de rotonde van het Museum loopt tegelijk een fototentoon stelling over ontwikkelings organisaties met projecten in die regio. In de marge van de tentoonstellingen worden kinderateliers en concerten georganiseerd. Op geregelde tijdstippen zal een Toeareg de tentoon stelling animeren met een theeceremonie en andere demonstraties.
Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, Leuvensesteenweg 1 3 , 3080 Tervuren, 02/769.52.00 Open: di-zo 9 tot 1 7.30 u (gesloten op maandag)
Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Hallepoort Het accordeon in onze volkscultuur tot 23 oktober
Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis, jubelparkmuseum, Brussel Naar Tibet met Kuifje I 0 juni tot /4 augustus
Beaux-Arts bij Pierre-Victor Gal land, later in het atelier van Gustave Moreau. Evenepoel was een eigengereid schilder, ook al bewonderde hij
E. Manet, H. de
Toulouse-Lautrec en E. Degas.
Toegang: SO fr.. 20 fr. voor
In 1 979 ontdekten meer dan
Inderdaad ontdekken we soms
studenten en kinderen, 30 fr.
60.000 bezoekers in het Paleis
lichtelijk de invloed van deze
voor groepen (min. I S
voor Schone Kunsten te Brussel
Parijse schilders op het werk van
personen). Voor een gids
Evenepoel. Toch had hij zijn
betaalt u I .200 fr. per uur van
"Het imaginaire museum van Kuifje". Tien jaar later vierde
eigen stijl: hij was een aandachtig
dinsdag tot vrijdag en 1 .400 fr. in
de Fondation Hergé de 60ste
observator en bezat een ironisch,
het weekend (voor groepen van
ve�aardag van Kuifje en stelde
soms bijtend scepticisme.
max. 2S personen.
zij in exclusiviteit meer dan 300
Hij schilderde buitenfeesten,
originele platen, schetsen en
markttaferelen, de buitenwijken
andere tekeningen voor,
van Parijs, het vermaak in
gerealiseerd door Hergé.
herbergen en op caféterrassen,
25 vrijkaarten
Bibliotheca Wittockiana, Brussel Japanse verftechniek op textiel 4 mei tot 4 juni Dat de Japanse designers in de hedendaagse creatie een voorname plaats innemen, mag niet doen vergeten dat de eeuwenoude tradities door talrijke kunstenaars wordt voorgezet of in ere hersteld. In de Bibliotheca Witthockiana kan u kennismaken met het werk van professor Shinzo Kajiwara, docent design en textiel. Hij is een groot specialist van de "Katazome", een ambachtelijke verftechniek van Japanse oorsprong daterend uit een veel vroeger tijdperk dan de druktechniek Uitgaande van een in papier gesneden patroon en een soepele maar sterke materie op basis van rijstmeel en zemelen, worden modellen gecreëerd die kunnen vergeleken worden met de met was bedekte batikweefsels. Voor het verven van de kimonos, foulards of wandweefsels worden louter plantaardige kleurstoffen gebruikt. Als basis gebru i kt professor Kajiwara katoenen, linnen en zijden weefsels die hij meestal zelf heeft geweven. Bibliotheca Wittockiana Berneistraat 2 1 -23, I I SO Brussel, 02/770.53.33 Open: di. tot zat., I 0- 1 7 u Toegang: I 00 fr.; SO fr. voor groepen en studenten
De Fondation Hergé, zich
portretten en herinneringen aan
bewust van de rijkdom van dit
zijn verblijf in Algerije. Typisch is
De accordeon was en is nog
werk neemt zich voor de jonge
zijn begripsvolle benadering van
steeds hét volkse instrument bij
reporter opnieuw uit te nodigen.
de wereld van het kind. Zijn stijl
uitstek In de loop der tijden
Doel van de reis is dit keer Tibet Aan de hand van de originele
Zijn penseelstreek is fors en
evolueerde de accordeon van
Paleis voor Schone Kunsten, Brussel Hooglied. De Beeldwereld van Religieuze Vrouwen in de Zuidelijke Nederlanden, vanaf de I J de eeuw tot 22 mei
is eenvoudig en realistisch.
een eenvoudige trekzak naar een
schetsen van het album "Kuifje in
expressief.
zeer complex instrument met tal
Tibet", voor het eerst
Op de expositie zijn ongeveer
van knoppen en kleppen. In de
tentoongesteld, worden de jonge
200 werken te zien: schilderijen,
Hallepoort kan u tot 23 oktober
en en minder jonge bezoekers
pastels, tekeningen, aquarellen,
Men zou het niet meteen
alles te weten komen over de
geconfronteerd met de
gravures, affiches en foto's
vermoeden, maar in vrouwen
historische en bouwtechnische
Tibetaanse wereld in zijn geheel,
afkomstig uit zowel nationale als
kloosters en begijnhoven worden
niet als een beschaving waarvan
buitenlandse officiële én vooral
al eeuwenlang ontelbare kunstwerken bewaard. Voor
evolutie van het accordeon in Vlaanderen, Wallonië en Brussel.
slechts bepaalde invalshoeken
privé-collecties.
Regelmatig is er ook een
worden belicht.
Samen met de opening van de
deze religieuze gemeenschappen
retrospectieve verschijnen drie
werd een eigen godsdienstige
publikaties: de Monografie met de CEuvrecatalogus en de volledige
kreeg in schilderijen, beelden,
accordeondeuntje te beluisteren. Voor deze tentoonstelling werden in het Instrumenten museum dertig accordeons grondig gerestaureerd. Een eerste luik laat de bezoeker kennis maken met de verschillende Belgische ateliers; vanaf het atelier van François Verhasselt aktief van 1 8 1 0 tot 1 8S3, tot Sabatini en Boland, de bouwers van de moderne unisonore standaard instrumenten. Een tweede luik van de tentoonstelling toont een aantal Europese familieleden van de accordeon gebouwd in
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Museum voor Moderne Kunst, Brussel Henri Evenepoel ( 1 8721 899) tot 1 2 juni De beloftevolle carrière van Henri Evenepoel werd abrupt afgebroken, hij overleed amper 27 jaar oud. Zijn talent werd door de meeste kunstcritici van die tijd erkend. Eerst volgde hij lessen aan de Parijse Ecole des
iconografie geschapen die vorm
publikatie, - met commentaar en
retabels, textiel en andere
BriefWisseling tussen Henri Evenepoe/ en zijn vader tijdens zijn Parijse jaren (1 892- 1 899).
kunstobjecten. De expositie
annotaties -, van de
"Hooglied" brengt voor het eerst deze onbekende beeldende kunst aan het licht. Het is
KMSK van België, Museum voor
duidelijk dat bij deze werken niet
Moderne Kunst, Koningsplein
de esthetische schoonheid, maar
1 -2, I 000 Brussel, OS/S08.33.SO
de uitdruklkngskracht ervan een
Open dagelijks van I 0 tot 17 u
primordiale rol speelt, de diepe
Toegang: 1 20 fr., I 00 fr. voor
innerlijke betekenis van het werk
groepen volwassenen, 80 fr. voor
dat inspireerde tot meditatie en
scholen
bezinning over het leven, het hiernamaals en het lijden van
25 vrijkaarten
Christus. "Hooglied" volgt de trend van
Frankrijk Duitsland, Engeland, Tsjechië, Rusland en Oekrainïe.
exposities van en over
Wie wil weten hoe een
vrouwelijke kunstenaars, maar
accordeon precies ineensteekt
gaat verder in de tijd en graaft
komt zeker aan zijn trekken.
dieper in de betekenis van het
Voor minder technische geesten
ondervverp.
zijn er tal van nostalgische foto's
Paleis voor Schone Kunsten,
te bekijken. De tentoonstelling
Koningsstraat I 0, I 000 Brussel,
wordt op 2 1 oktober afgesloten
info en reservaties 021S07.84.64
met een concert door de
Open: dagelijks van I 0 tot 1 7 u.
bekende Engelse
Maandag gesloten.
concertinaspeler Alister
Toegang: 2SO fr., 200 fr. voor
Anderson. Tijdens de
groepen en 6S+, I SO fr. voor
tentoonstelling worden er
I 8 tot 2S j r., 80 fr. voor scholen,
concerten georganiseerd met
6 tot 1 2 j r.
Belgische accordeonisten.
Catalogus: 980 fr.
Hallepoort Open: dagelijks van I 0 tot 1 7 u (kassa tot 1 6.30 u), gesloten op maandag en op I mei. Info: 021 S34.2S.52.
Henri Evenepoel met kinderen: Charles en Henriette. (Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Archief voor hedendaagse Kunst).
13
Landcommanderij Alden Biesen, Bilzen Papier als middelpunt tot 1 9 juni
Onder rubriek "Lezingen" vindt u meer infomnatie over het kunstproject van jef Geys. Kunsthalle Lophem,
Alden Biesen een aantal
5 2A, 82 1 0 Loppem-Zedelgem, 050/84.02.63 Open: dagelijks van 1 4 tot
manifestaties rond het thema
Zondag gesloten
Torlnoutsesteenweg In samenwerking met Aksent vzw organiseert de Landcommanderij
Museum voor Sierkunst, Gent Retrospectieve Emiel Veranneman 7 mei tot I I september
Sint-Dimpna- en Gasthuismuseum, Geel Glans van oud tin van de 1 6de tot de 1 9de eeuw 23 april tot I 2 juni
Campo Santo, Gent Patriek Merckaert tot 23 mei Patriek Merckaert ( 1 956)
Tin werd gebruikt in de liturgie,
integraties", doelend op de
het kerkelijk leven, het huish
hechte relatie tussen werk en de
ouden en de geneeskunde. Een
omringende ruimte. Telkens
exposeert installaties. Hij definieert ze als "ruimtelijke
1 8u.
papier. Kem van de manifestatie
tentoonstelling over antiek tin in
realiseert Menckaert een uniek
is de tentoonstelling "Papier als
het voomnalige Geelse Gasthuis
en plaatsgebonden concept.
is dan ook zeer gepast.
Hij neemt bezit van de ruimte
middelpunt". De tentoonstelling bestaat uit drie luiken. Elk luik toont de hedendaagse artistieke werkwijze
Timmermans Opsomerhuis, Lier Kunstsmid Lodewijk Van Boeckel ( 1 857- 1 944) 30 april - 30 oktober
Het museum ontleent een groot
die gevuld wordt met beeld,
deel van zijn collectie aan de
klank en licht. De toeschouwer
Augustinessen, een kloosterorde
ondergaat een intense
die zich op ziekenvenpleging
individuele ervaring, alsof hij
Europa (Eros Vegetale),
toelegde. Twee exemplaren
actor wordt in die
Azië (Hanga Washi) en Amerika
vallen op: het zijn zogenaamde
geassembleerde ruimte.
(Artbooks).
"kardinaalschotels" (zo genoemd
Kem van deze "Gesamt
Voor het luik "Eros Vegetale"
kunstwerke" zijn foto's ontdaan
maken tien kunstenaars uit België
naar hun vomn) en ze dateren uit de achttiende eeuw. Het
van hun concreetheid en
en Nederland gebruik van de
merkteken op de onderzijde
getransfomneerd tot "visuele
Meubelontwenper en binnenhuis
inherente eigenschappen
toont de burcht van Antwenpen
statements". Ook de raster van
architect Emiel Veranneman
verbonden aan papier, en zoeken
in lauweren, op de andere schotel staan de initialen P.H. van
het televisieschemn is
werd
nadrukkelijk aanwezig. Woorden
Kortrijk Op aanraden van zijn
uit drie verschillende continenten:
naar de eros van de vezel.
70 jaar geleden geboren
in
Een tweede luik "Hanga Washi"
Antwenpenaar Petrus Hellaert en
in het werk suggereren een
oom Constant Pemneke trok
toont grafisch werk op Japans
de gekroonde roos. Dat
mogelijk verband met het beeld.
Veranneman naar de, door Henry Van de Velde opgerichtte,
papier van zowel Belgische als
merkteken staat voor de
Menckaerts "ruimtelijke
Japanse kunstenaars. Onder de
kwaliteit van "roostin" dat
integraties" vomnen "bewust
school voor binnenhuis
titel "Artbooks" worden
bestaat uit een legering van
zijnsruimten" waarbij de
architectuur Ter Kameren in
6%
94 %
boekobjecten van kunstenaars
zuiver tin en
tentoongesteld. Prachtige
Antwenpen vierde het ambacht
lood. In
toeschouwer kunst fysiek en
Brussel. Hij leerde er zijn 'vak',
metafysisch ervaart.
een vak waar hij nog steeds verliefd op is.
papiersoorten, speciale
van de tinsmederij hoogtij. De
Campo Santo, St-Amandsberg,
typografieën en inbindingen,
expositie bevat de meest
Gent,
poëzie... vomnen de kunstboeken
waardevolle stukken uit collecties
Open: vrijd., zat, zondag en
in binnen- en buitenland. De
feestdagen van I
in deze tentoonstelling. Op I I en
14
mei komen de drie
continenten opnieuw aan bod. In de workshop
"3
x Scheppen"
worden diverse technieken (o.a. het Japanse "Tosa Washi") en vaardigheden aangeleerd. Landcommanderij Alden Biezen, Kasteelstraat
6, 3740
Bilzen,
089/4 1 .39. 1 3 Open: alle dagen van
I 0 tot 1 8 u,
gesloten op maandag, uitzonderlijk open op
23
mei.
Vooral de gesmede dierenvoorstellingen van kunstsmid Ledewijk Van Boeckel zijn bij het grote publiek bekend. Daarnaast creëerde L. Van anchitecturaal smeedwerk voor gebouwen in binnen- en buitenland. De tentoonstelling schetst zijn volledig ceuvre aan de hand van een dertigtal smeedwerken. In zijn interieurstukken herkennen we
Kunstenaar jef Geys werkt tot
21
mei aan een kunstproject dat
speciaal voor deze kunsthal ontwenpen is. Uitgangspunt is de "kunstmatige intelligentie". Deze modeme installatie is bedoeld als denkplatfomn en
verduidelijkt. Er wordt ingegaan tinlegeringen, vomngeving en sierelementen, de grootmeesters van het veredeld tin,
reveleert verschillende
van de "Meerseniers" waartoe
gelaagdheden. De installatie kan dan ook niet zonder de noodzakelijke lezingen die, op zich beschouwd, één der gelaagdheden van het kunstwerk betekenen. Naamnate de lezingen vorderen ontstaat het kunstwerk. Dit "work in progress" bezit aldus een aparte socio-culturele dimensie die het gewone kunstcincuit overstijgt.
14
dan zijn volle aandacht. Zo geeft:
'67
de 'Trois Suisses'
winkels een andere look en ook
de Sint-joris-, de Sint
de Belgische paviljoenen voor de wereldtentoonstellingen van
verschijnt een monografie van auteur Henri Manckx over Ledewijk Van Boeckel en zijn atelier. Timmermans-Opsomerhuis,
4, 2500 Lier, 03/
489. 1 1 . 1 1 u.
Individuele, exclusieve meubels en totaalconcepten krijgen vanaf hij in
De vier Gentse hoofdgilden:
'50 stapt Veranneman
uit het industriële circuit
Sebastiaans-, de Sint-Antonius
opening van deze retrospectieve
1 3.30 tot 1 7.30
Eind jaren
behoorden.
kunstsmid. Tegelijk met de
Maandag en vrijdag gesloten.
met ontwenpen
de "tenenpotghieters"
licht op het leven en het werk
en van
Oudheidkundig Museum van de Bijloke, Gent De vier Gentse militaire hoofdgilden I mei - 1 9 juni
tinmerktekens en het ambacht
van deze bijzonder begaafde
12 u
'50
voor Vlaamse meubelfabricanten als V-fomn in Deinze en
krantenknipsels wenpen nieuw
Open: dagelijks van I 0 tot
begin jaren
19 u
Vandenberghe-Pauvers in Gent
invloeden van Art Nouveau en
Netelaan
tot
sinds de bronstijd, wordt
Art Déco. Foto's, archivalia en
Kunsthalle Lophem, Loppem jef Geys. Een project voor de Kunsthalle Lophem tot 2 1 mei
I
Veranneman startte zijn canrière
geschiedenis van tin, bekend
op tinontginning en -produktie,
Boeckel en zijn atelier ook
09/225. 1 8. 1 5
Sint-Dimpna- en Gasthuismuseum,
2440 Geel Dagelijks van 1 4 tot
Gasthuisstraat I , Open:
1 7.30 u.
Gesloten op maandag.
en de Sint-Michielsgilde,
Osaka en Montreal dragen zijn
vervulden eeuwenlang een
signatuur.
belangrijke functie in de middel
Veranneman noemt zichzelf een
eeuwse stad Gent Ze waren in
anti-designer. Zijn ontwenpen zijn
het leven geroepen om de
niet gebonden aan trends maar
veiligheid, de rust en de
tijdloze kunstwerken: zuivere,
beschemning der Gentse
strakke vomnen in alle kleuren
bewoners te verzekeren. Echter
van de regenboog verwijzend
na de middeleeuwen verloren ze
naar Oosterse mystiek en
aan militaire betekenis. Toch
natuurlijke vomnen als schelpen
bleven ze bestaan en speelden
en keien.
een rol in het sociale en
Museum voor Sierkunst,
economische leven van de stad.
jan Breydelstraat
De geschiedenis van hun
Open: di. tot zo.
oprichting, ontwikkeling en
maandag gesloten, wel open op
5, 09/225.66.76 9.30 tot 1 7 u;
organisatie wordt belicht. Tijdens
31
de schuttersfeesten werden
Toegang: I SO fr., I 00 fr.,
mei,
19
en
26 juli
schutterskoningen gekroond en tijdens deze schitterende feesten werden wapens, gouden gildebreuken en zilveren pronkbekers gebruikt. De rijke gildehuizen waren versierd met schilderijen van schietingen en van vooraanstaande gildeleden. Oudheidkundig Museum van de Bijloke, Godshuizenlaan
9000 Gent, 09/225. 1 1 .06
2,
25 vrijkaarten
70 fr.
Museum voor Schone Kunsten, Gent Meesterwerken van de gotische beeldhouwkunst. / 8 sep. - 27 nov.
De paneelschilderkunst uit de laat-middeleeuwse periode is veel beter gekend dan de beeldhouwkunst uit diezelfde tijd. ledereen kent de meesters Jan Van Eyck. Rogier Van der Weyden of Hans Memling. Maar wie kent de grote namen van Laat-gotische beeldhouwers en geelgieters 1 Tijdens deze tentoonstelling wordt ingegaan op het ontstaan en de verspreiding van de Laat-gotische beeldhouwkunst in de Bourgondische Nederlanden. In de grote centra van de Bourgondische Nederlanden zoals Antwerpen, Brugge, Brussel, Doomik. Gent, Rijsel en Utrecht bestonden grote beeldhouwersateliers. De beelden en retabels kwamen terecht in kerken, abdijen, kastelen en paleizen verspreid over heel Europa. De verspreiding en de kwets baarheid van dit beeldhouwwerk werkten in het nadeel van hun behoud. Vele werken gingen verloren, of erger, ze wenden vernietigd en verbrand tijdens de Beeldenstorm, de Franse Revolutie en de twee wereld oorlogen. Toch wenden meer dan I 00 beeldhouwwerken van
Provinciaal Textiel- en Kostuummuseum Vrieselhof, Oelegem Wol en wandtapijt tot 30 november
bijzondere kwaliteit in Gent samengebracht. De beeldhouw kunst uit deze periode wordt voorgesteld in haar verscheiden heid van thema, voorstellings wijze en vervaardigingstechniek. Aan de hand van stijlvergelijking tracht men verschillende produktieateliers en/of centra te onderscheiden. Ook wordt de nadruk gelegd op de variëteit van materialen. Dit schitterend project werd uitgeroepen tot "Cultureel Ambassadeur van Vlaamderen" en wordt gesteund door de Vlaamse Gemeenschap die dit jaar bijzondere aandacht besteedt aan de Vlaamse Primitieven. Midden september verschijnt over de gotische beeldhouw kunst een extra-aflevering van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Museum voor Schone Kunsten,
N icolaas de Liemaeckereplein 3, 9000 Gent, 09/222. 1 7.03 Open: dagelijks van 9.30 tot 1 7u De extra-editie van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen over de gotische bouwkunst wordt aangeboden tegen de prijs van I SO fr., in deze prijs is een toegangsticket tot de expositie inbegrepen.
In de nieuwe museumopstelling is wol de rode draad. Directe aanleiding tot de vernieuwing van de presentatie is de actie "S.O.S. Wandtapijt", gelanceend door de Koning Boudewijnstichting, met de financiële steun van de Nationale Loterij. Zo kon het 1 7de eeuwse Antwerpse tapijt "Dansende putti in een tuinlandschap" gerestaureerd wonden, het krijgt de ereplaats tijdens de expositie. Destijds was Vlaanderen een bijzonder belangrijk centrum voor de wandtapijtproduktie, met centra als Doomik. Brussel, Oudenaarde en Antwerpen. Nu nog worden wandtapijten geweven volgens de traditionele manier in de Koninklijke Manufactuur van Wandtapijten Gaspard De Wit (Mechelen) en bij Borsa (Antwerpen). Julien Van Vlassela er ( 1 907- 1 982) van wie een tapijt en een ontwerp te zien is, liet zijn ontwerpen door de Mechelse ateliers Gaspard De Wit of Braquenié uitvoeren. Kleding uit laken en wol of woldamast zijn te zien, ook kostbare Kasjmirsjaals en hun Europese imitaties, en vilten hoofddeksels. Maandelijks, van mei tot september wonden demonstraties, rondleidingen, voordrachten en ateliers georganiseerd. Ook wonden een kunstambachtendag, jeugddag, verfdag en kantdag georganiseerd. Provinciaal Textiel- en Kostuummuseum Vrieselhof,
Schildesteenweg 79, 2520 Oelegem, 03/383.46.80. Geleid bezoek 1 500 fr. voor groepen van max. 20 volwassenen. 750 fr. voor scholen. Creatief (rondleiding, demonstraties en ateliervverk) en demonstratiebezoek 1 500 fr. voor groepen van max. I 0 volwassenen. 750 fr. voor scholen. Studiebezoek richt zich tot bezoekers met enige voorkennis: 1 500 fr. voor een groep van max. I 0 volwassenen. Open: dagelijks van I 0 tot 1 7 u. Gesloten op maandag.
Stedelijk Museum, Oostende Retrospectieve van kunstschilder-graficus Julius Collen-Turner ( 1 88 1 - 1 948) 4 juni - 30 aug. Julius Collen-Tumer wend i n 1 88 1 geboren in Schievelbein (D). Julius was bijzonder sportief en leerde voor gymnastiekleraar, vandaar zijn tweede naam T umer. Bij het schermen raakte hij emstig gewond en tijdens de herstelperiode ontwikkelde hij zijn latent kunstenaarstalent Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende hij als officier in het Duitse leger in de campagne in Polen en Rusland. Het eerste luik van de expositie behandelt zijn grafisch werk uit die tijd. Na de oorlog vestigt hij zich in Berlijn en werkt als portrettist en graficus. Meestal tekent hij
de Berlijnse binnenstad, de spoorvveg, de schepen, de fabrieken en sporttaferelen. Als het nazisme opkomt, wijkt hij uit naar Oostende. Hier ontdekt hij andere thema's: de zee, de haven, Brugge en het polderlandschap. In 1 940 wordt hij aangehouden en overge bracht naar het gevangenenkamp in Gurs (Zuid-Frankrijk). Zijn tekeningen uit deze periode getuigen van de ellendige leefomstandigheden in het kamp. Na de oorlog keerde hij terug naar Brugge en Oostende waar hij overleed in 1 948. Stedelijk Museum, Wapenplein, 8400 Oostende Open: dagelijks van I 0 tot 1 2 u en van 1 4 tot 1 7 u. Gesloten op dinsdag Toegang: 50 fr., 25 fr., gratis voor kinderen
Museum voor Moderne Kunst (PMMK), Oostende jef Verheyen, retrospectief tot 1 3 juni
De VlamingJef Verheyen ( 1 9321 984) was één der eerste "monochrome" schilders in West-Europa. Na experimenten met gouden en zilveren vlakken ging hij in de periode 1 957- 1 958 over op de monochromie. In 1 958 was Verheyen betrok ken bij de oprichting van G-58. Na een meningsverschil met de andere leden trok Verheyen naar Milaan en ontmoette er Lucio Fontana, Piero Manzoni en Crippa. Terug in Antwerpen introduceert hij de Zero-groep en werkt hij samen met andere plastische kunstenaars als Engelbert Van Anderlecht en Fontana, en met de auteurs Paul De Vree en Ivo Michiels. De retrospectieve in het Museum voor Modeme Kunst omvat ongeveer I 00 werken en is de eerste na Verheyens overlijden in 1 984.
Benoît tot 1 3 juni
25 vrijkaarten Als eerste in een reeks tentoon stellingen over cartoonisten wordt het werk van Benoît Van
IS
Uitslag verloting sactie 1 994
lnnis in het Museum voor Modeme Kunst getoond. Benoît werd in 1 960 in Brugge geboren.
De Warande, Turnhout A Quick Look at Art News 7 mei tot I 2 juli
Alle winnaars zijn persoonlijk vervvittigd.
Prijs steunabonnees: verlblijf in een hotel in Duitsland. De Buck C., Dendermonde; Van Eyck-Van Der Stallen, Waasmunster: Dieriek Michel, Afsnee; Noel Eleonore, Berchem.
Hij studeerde schilderkunst bij Dan Van Severen. Zijn cartoons
Uitgangspunt van het werk van
verschenen in diverse kwaliteits
Denmark (Antwerpen, 1 950)
bladen. De figuurtjes van Benalt
is het overaanbod aan tekst
zijn houterige typetjes met
informatie dat de hedendaagse
uitgestreken gezichten en
mens overspoelt. Met de dragers
strenge maatpakken. De sfeer is
van deze overvloed: boeken,
gereserveerd en bevreemdend.
kranten, tijdschriften, computer
De personages zijn duidelijk van
outprints.... vormt Denmark
goede huize, hun (soms al te
nieuwe beelden als reactie tegen
ruime) leefruimtes bleven niet
"het zogenaamd niet te missen
verstoken van bourgeoistrekjes
informatiepakket, de ingebeelde
en snobisme.
behoefte om bij te blijven".
Bij Uitgeverij Loempia verscheen
Denmark neutraliseert de
het boek Felle
informatie door de dragers
Hemel met werk
van Benoît. Ter gelegenheid van
onleesbaar te maken. Ze worden
deze tentoonstelling verschijnt
ingepakt, begraven, geperst,
daarvan een paperbackeditie.
gelijmd ...
Museum voor Moderne Kunst,
De nieuwe installaties van
PMMK, Romestraat
Denmark zijn minder zwaar
I I,
8400 Oostende, 059/50.8 1 . 1 8
wichtig, minder moraliserend. Zijn uitganspunt is weliswaar nog steeds hetzelfde maar de
Museum voor Moderne Kunst (PMM K), Oostende Rik Wouters 2 juli tot 25 september
verwerking is minder streng. Een speelse ironie, doet haar intrede: "In één nacht kan ik nog niet één krant of tijdschrift omwerken terwijl op dat ogenblik weer miljoen druksels het daglicht zien". Naast recent werk zoals Keep it Cool, Daily Dusc Art News... toont Denmark in de Warande twee
Broeikas 111 en A Quik look at Art News. nieuwe installaties:
De Warande, Warandestraat 42, 2300 Tumhout, 0 1 4/4 1 .0 1 .4 1
Cultureel Centrum Kasteel, Zonnebeke Johan Parmentier Etienne Van Doorslaer 6 mei - 5 juni De sculpturen van Johan Rik Wouters ( 1 882- 1 9 1 6)
Parmentier zijn als stille poëzie:
ontwikkelde zich in zijn korte
meditatief, roerloos, eeuwig,
leven tot één van onze meest
mooi en raadselachtig. De steen
veelbelovende kunstenaars van
wordt minimaal bewerkt en in
zijn generatie. Aanvankelijk
haar bewerking heerst maximale
vooral actief als beeldhouwer,
subtiliteit. Voor wie oog heeft
begon hij te schilderen, eerst in
voor het innerlijke, het sensibele
intimistisch impressionisme,
en het krachtig eenvoudige zijn
later in een stijl waarin vormen
deze beelden een revelatie.
en kleuren veel vrijer en
Het beeld fluistert stil en in haar
suggestiever werden aangewend.
stilte is het beeld welsprekend.
Hij werd de belangrijkste
Meditatie en mysterie zijn ook
vertegenwoordiger van het zgn.
kernwoorden in het c:euvre van
"Brabants Fauvisme".
Etienne Van Doorslaer.
T�dens de Eerste Wereldoorlog
Gedurende meer dan twintig jaar
vluchtte hij naar Nederland.
schildert hij het meest ongrijp
Zijn leven lang bleef zijn vrouw
bare en immateriële in de natuur:
Nel zijn favoriete model.
het licht. Deze onaardse
De retrospectieve in het PMMK
spirituele ruimte penseelt hij
toont een I 50-tal werken.
geduldig met alle denkbare
Museum voor Moderne Kunst,
witten. Zijn schilderkunst is een
PMMK, Romestraat 1 1 ,
"état d' esprit", een levens
8400 Oostende, 059/50.8 1 . 1 8
houding.
Open: dagelijks van I 0 tot 1 8 u,
Cultureel Centrum Kasteel,
tot 30 juni gesloten op dinsdag,
leperstraat 8980 Zonnebeke,
vanaf 4 juli gesloten op maandag
OS I /7704.4 1
16
Eerste prijs: "Sevilla-zitje" van Frans van Praet. Vandervvaerden Gustaaf uit Denderleeuw
Volgende winnaars wonnen een posterboek "Henry van de Velde". Zij kregen hun prijs inmiddels toegestuurd. Adriaenssens-De Decker J., Mere; Anthierens Marcel, Brugge; Asscherickx G., Denderleeuw; Baelus Koen, Turnhout; Baudevvyn jean-Pierre, Outer: Beirnaert Wed., Beveren (Waas); Biesemans J., Brugge; Billiau Alfons, Linden; Bloemen Willy, Bilzen; Bocken lsabella, Tongeren; Bocklandt Joseph, Hamme; Bogaerts G., Berchem; Bonte-Cafmeyer G., Torlhout; Bossens Roger, Grimbergen; Braeekmans Luc, Antwerpen; Brauns Raymond, Bilzen; Broothaerts jozef. Dendermonde; Caerlens Emiel, Genk; Capiau Marie-Christine, Diksmuide; Castille Valerie, Gent; Cerfontaine Jan, Sinaai Waas; Claessens Jan, Berchem; Claeys Urlbain, Antwerpen; Coessens Hubert, Arendonk; Coninx Danny, Kapelle-op-Bos; De Schryver Maria, Dendermonde; De Gendt Cesar, Mechelen; De Vare Paula, Ganshoren; De Cort Willy, Sint-Niklaas; De Kesel Leon, Gent; De Waele Antoinette, Harelbeke; De Wachter Florent, Mechelen; De Witte E., Sint-Niklaas; De Crom Julien, Mortsel; De Meester lgnas, Zoersel; De Lembre Roland, Gentbrugge; De Keyser Linda, Lovendegem; De Meyer Hugo, Meerlbeke; De Vleeschauwer L.M.A., St.-Genesius Rode; De Smedt P.A., Aalst; De Keyser 1., Gent; Debuck Pierre, Wommelgem; Decock-Heylen, Westmeerlbeek; Decroos Maria, Diksmuide; Dekesel M., Sint-Niklaas; Delagey Karel, Gent; Delaruelle Frans, Sint-Niklaas; Demeuse, Mechelen; Deneekere Henrietta, Brugge; Deneve Hugo, Zottegem; Depauw Marc, Evergem; Deturck Conny, Brakel; Devalkeneer, Anderlues; Devleeschouwer R., Mechelen; Devolder Marc, De Haan; Dewettinck D., Gent; Dewinter-De Poorter, Zulte; Dieriek H ., Westerlo; Dorssemont jozef, Antwerpen; Du Jardin E., Schoten; Duysburg Hugo, Sint-Niklaas; Ectors Robert, Bertem; Electeur Jozef, Wemmel; Eyckerman T., Antwerpen; Fache Pierre, Tienen; Fiems Raf. Koekelare; Fore Jean, Kortrijk; Franckx-Dirckx, Berchem; Francus Gustaaf, Aartselaar: Franquet Raoul, Deurne; Geluykens Alfons, Zandhoven; Ghysen-Verleysen, Hasselt; Goris Jozef. Hove; Govaert Marcel, Antwerpen; Grymonprez Albert, Roeselare; Hanson Michel, Kuurne; Hautekiet Myriam, Gent; Herlbots-Van Hamme B., Vilvoorde; Herremans Christian, Antwerpen; Hespeel Aviation nv, Zaventem; Heyse Herman Y., Stekene; Hollebeke Patrick, Wervik; Huenens R., Brussel; H uyberts AL., Puurs; Huybrechts john, Mechelen; jacobs Jhoni, Appels; jans A., Mechelen; Janssen H.J., Lier: janssen Albert, Tessenderlo; jonckheere Marcel, Torlhout; joosen Els, Bonheiden; Kloek Willy, Antwerpen; Knops Hendrik, Mechelen; Laridon Erna, Roeselare; Lebacq Emile, Assebroek; Leemans J., Mortsel; Lehaen Mariette, Neerpelt; Lembrechts Mariene, Honsem Opvelp; Lemmens joannes, Edegem; Lindemans Arnold, Lier: Maes Felix, Antwerpen; Maltliet M., Stabroek; Mattelaer Dirk, Tielt; Mestdagh Vanvvynsberghe, Brugge; Meyers justine, Tongeren; Michiels Marcel, Lokeren; Minner Andre, Roosdaal; Minnoye Frans, Lovenjoel; Missant Frank, Tielt; Nackaerts Julien, Berchem; Neefs Segers Jan, Borsbeek; Nevens Theophilus, St. Kruis; Nicolai Guido, Wijnegem; Nijs joe, Tessenderlo; Nijs M., Oud-Heverlee; Nijs-Mertens Cyriel, Ravels; Nuyts Maria, Mol; Olbrechts bvba, Grimbergen; Pappaert R., Tienen; Pasques Guy, Gent; Pattyn Claude, Roeselare; Peene Marc, Kortrijk; Peeters Paul, Keerlbergen; Pepermans Herman, Berchem; Pepermans Albert, Mortsel; Philippaerts Andre, St. Truiden; Pierre A., Kessei-Lo; Piot Georges, Winksele; Pycarelle Rene, lngelmunster: Raemakers C.L., hk Nymegen; Roelofs J.H.F., da Wychen; Roest W.M., tn Wateringen; Sabbe Fernand, Knokke Heist; Samyn F., Roeselare; Sanders Diana, Wilrijk; Schepers Hubertus, Houthalen; Schoolmeesters Jacques, Meeuwen; Schouteten Patrick, Harelbeke; Seghers Marc, Ledeberg; Serlippens Noel, Nazareth; Sermeus-Smedts R., Kontich; Sinnaeve jaak, Winksele; Smeets Guillaume, Hasselt; Smits Marcel, Brasschaat; Sniekers J.H., ac Weert; Somers Edouard, Lier: Somers Jacques, Assebroek; Sorlber Serge, Antwerpen; Staal j.P., xg Bergen op Zoom; Stichelbaut jaak, Bissegem; Stroobants Ai me, Dendermonde; Struijs Kris, Dilbeek; Swennen Petrus, Mechelen; Teirlynck, Gent; Terrijn Roger, Haacht; Thielens Gabriel, Gent; Traest Laurent, Sint-Niklaas; Traest J., Brussel; Uyttendaele lrma, Lochristi-Zaffelare; Van Cappellen, Wemmel; Van Vooren H ubert, Gent; Van Braeekhoven j., Kontich; Van Rensbergen R., Lokeren; Van den Bossche Carl, Kortrijk; Van Delm R., Oud-Heverlee; Van Acker Dirk, Deinze; Van Eyen, Borgerlhout; Van de Walle Stefaan, Gent; Van de Moere G., Assenede; Van Caeneghem-Degreef W., Mol; Van Crombrugghe-De Schrijver, Merchtem; Van Gooien-Van Praet Marcel, Buggenhout Van de Sompele Godfried, Knokke-Heist; Van Haelevvyck Frans, T emse; Van Beylen C., Gent; Vanaudenaerde Bart, Middel kerke; Vanbeveren Felix, Oostende; Vanbruwaene Norlbert, Gentbrugge; Vandooster Luc, Menen; Vandaele Rogier, Kortrijk; Vandeborght, Tienen; Vandepoei G., Diest; Vander Linden R., Mechelen; Vandommele Willy, Berlare; Vanhecke Yvonne, Antwerpen; Vanheesvvyck Stefaan, Halen; Vanhoecke Omer, Varsenaere; Vanlerlberghe Luc, lngelmunster: Vanlgenakker-Janssens, Kessei-Lo; Vanneste Daisy, Gent; Vanroose Jan, Brugge; Vantulder-De Wilde Wilfried, Blanden; Verlbeken jan, Brussel; Vervvi mp Rosalia, Geel; Vilyn Al i, Sint-Amandsberg; Visschers-Bogaerts, Hasselt; Vlieghe P., Gent; Vossimo nv, Oudenaarde; Weber josef. Eupen; Wernaers Florentijn, Edegem. Proficiat !
Fotografiecircuit
Aalbeke C.C. Aalbeke,
Tentoonstellingsagenda
Strambeek-Bever C.C. Strombeek-Bever,
Krugerstraat 9
o 7/S-2/6: Marc Gomme
Gemeenteplein
o 4/6-30/6: Syvlie Verhaeghe
o 4/S-30/S: Chris Walraed
o 2/7-8/9: Roger Van Namen
Antwerpen C.C. Luchtbal, Colombiastraat I
I0
o 3/6-28/6: Chris Walraed o
o 4/S-30/S: Eva Depoorter o
I /6-27/6: Leo Hasenbroeckx
o 29/6-S/9: Bart Leye
o 6/6-26/6: Krist Demasure o 27/6-3 1 /8: jan Kempenaers
Heist-op-den-Berg
Tielt C.C. Tielt,
Mutsaertstraat 29
Josef Koudelka - i.k.v. Vijfde
9 middagconcerten op vrijdag
o
St. Michielsstraat 9
Turnhout C.C. De Warande, Warandestraat 42
o 6/S-3 1 /S: Bemand Antkowiak o 3/6-28/6: Michel Stevens
( 1 2.4S tot 1 3.30 u).
juweelontwerpen
I.C.C.
Provinciaal Diamantmuseum
o
Meir SO, 03/226.03.06
I - I I juni: Pascale Brant.
juweelontwerpen
o
1 8 jun. - I I sept: "Peaceful
o I S - 2S juni: Lili Luo,
Action" i.k.v. Vijfde Zomer van
o
de Fotografie
vrije val"
KB Technocentrum
Prov. Museum voor Fotografie
Vlaamse Cultuurleven
Eiermarkt 20, 03/202.96.33
Waalse Kaai 47, 03/2 1 6.22. 1 I gesloten (verbouwingswerken)
o tot 9 sep.: Lichten en ver lichten, technologie om te zien
Wevelgem O.C. Wevelgem,
van Lode Zielens aan de hand
o
o 4/6-30/6: Jean Alleyn o
217-8/9: Bob Van Den Bempt
Dekenstraat
40
3 juni - 2 1 aug.: "Diamant... in
Archief en Museum voor het Minderbroedersstraat 22,
Iepenstraat 20
Lange Herentalsestraat 3 1 -3 3 , 03/23 1 .86.4S
juweelontwerpen
03/232.5S.80
1 /6-27/6: Bart Leye
1 /7-6/9: Chris Walraed
Heusden-Zolder C.C. Heusden-Zolder,
Zomer van de Fotografie
I 8 - 28 mei: Katja De Kok.
o 29/6-S/9: Krist Demasure
o 7/S-2/6: janou Slegers
C.C. Zwaneberg, Bergstraat
o
o Augustus en september:
"Orgel na de noen", reeks van
o
o 2/S-3 1 /S: Bart Leye
vrijdagavond telkens om 20.30 u.
Elkour, Raymond Deparden en
o 4/S-29/S: Leo Hasenbroekx
Elcker-lk
o juli: Orgelconcerten,
Foto's van Gabriele Basilica, Robert Frank. René Bunr, Fouad
o 217-8/9: Frank Balboa
Amandsesteenweg 4 1
Info-kathedraal 03/23 1 .30.33
o 29 jul. - 30 okt.: "Beiroet" -
Academiegalerie
o 4/6-30/6: Greet Verlinden
St.
Onze-Lieve-Vrouwkathedraal
(* )
Antwerpen
1 /6-27/6: Eva Depoorter
o 7/S-2/6: Robert Van Namen
1 /7-6/9: Eva Depoorter
C.C. Bomem,
Provincie Antwerpen
uit onze gewesten, 1 6de tot 20ste eeuw
o 29/6-S/9: Leo Hasenbroekx
o
o 6/S-3 1 /S: Michel Stevens
België
tot 28 mei: Leven en werk
van foto's, handschriften, brieven en documenten (*)
o tot 1 6 juni is het museum
1 7 juni - I I sep.: Fotografie
KB-Toren
o
Grote Markt 1 9
van Flor Garduiio (Mex):
o tot 1 7 juni: Kan't 1 !
"Witnesses of Time"
Tentoonstelling van kanten
(in het kader van De Sde Zomer
o 2S juni - I okt.: In het licht
kunstwerken door de Beverse
van de Fotografie) (*)
van de dood. Post-mortem
kantschool
Provinciaal Museum voor
fotografie
Koningin Fabiolazaal
Kunstambachten Sterckshof
BACOB-Bank Provinciale Zetel
jezusstraat 28, 03/23 1 .57.93
Zilvercentrum
Generaal Lemanstraat 27,
o
1 7 juni - 2 1 aug.: "World Press Photo 1 994". Historisch
Hooftvunderlei
03/240 04 09
I 60,
03/324.02.07 of 03/324.7 1 .76
o 6/S- 1 /6: Dany Lobe
o 30 mei - 1 4 juli: "Bewust" -
overzicht 3S jaar World Press
o
heropening op 1 2 juni
o 3/6-29/6: Bemand Antkowiak
Fotokollektief Visie 4, in het
Photo
o
1 2 juni - 28 aug.:
o 7/7-7/9: Michel Stevens
kader van Sde Zomer van de
Koninklijk Museum voor
"Een schitterend feest"
Hoeselt C.C. Hoeselt,
Fotografie
Schone Kunsten
tentoonstelling VIZO
o 2S juli - 26 aug.: schilderijen
Europalaan 2
Leopold de Waelplaats 1 -9,
Ronny Van de Velde
03/238.78 09
Ijzerenpoortkaai 3, 03/2 1 6.30.47
o 6/S- 1 /6: Luc Van Muylem
van Ragas
o 3/6-29/6: Dany Lobe
Cultureel Centrum Luchtbal
o tot I S mei: Octave Landuyt:
o tot 26 juni: René Magritte.
Colombiastraat I I 0, Antwerpen
schilderijen, sculpturen,
Peintures et Gouaches
3, 03/S42.49.40
tekeningen, grafiek en
Stedelijk Prentenkabinet
edelsmeedkunst (*)
Vrijdagmarkt 22. 03/233.02.94
o
1 /7-7/9: Bemard Antkowiak
Knokke-Heist
C.C. Scharpoord, Meerlaan 30A. OI
o 22 apr. - 29 mei: "De Kus"
6 1 .37.6 1
tentoonstelling opgebouwd rond
Museum Plantin Moretus en
o tot 3 1 mei: De Antwerpse
o 7/S-2/6: Greet Verlinden
het boek van Johan Vermote en
Stedelijk Prentenkabinet
marineschilders Henri ( 1 848-
o 4/6-30/6: Frank Balboa
Piet Nys "De kus, de trouwste
Vrijdagmarkt 22. 03/233.02.94
o 217-8/9: Luc Van Muylem
afstand tussen twee harten"
o
Kortrijk C.C. Kortrijk,
Centrum 't Elzenveld
Mercator en de Geografie in de
Lange Gasthuisstraat 4S,
Zuidelijke Nederlanden tijdens
Gildekamerstraat 2-6,
03/223.56.28
de 1 6de eeuw (*)
03/220.86.53
St. Maartenskerkhof
8
30 apr. - 24 juli: Gerand
1 9 1 9) en Maurice ( 1 883- 1 9S9) Seghers (*) Volkskundemuseum
o 7/6-2/6: Sylvie Verhaeghe
o
Museum Vleeshuis
o
o 4/6-30/6: Roger Van Namen
(Sint-Jorispand)
Vleeshouwersstraat 38-40,
Schuttersgilden uit de Antwerpse
o 217-8/9: Greet Verlinden
o 29 apr. - 29 mei:
03/233.64.04
Kempen
O.C. Marke,
H uldetentoonstelling Remi De
o tot 1 2 juni: Henri Cassiers
Hellestraat 6
tot 22 mei: Roger Raveel
6 mei - 2 1 aug.:
o 7/S-2/6: Bob Van Den Bempt
Cnodder (Prof. Sommezaal)
( 1 8S8- 1 944) ontwerper van de
Berchem
o 4/6-30/6: Marc Gomme
o
3 juni - 26 juni: Fotokring Iris
indrukwekkende affiches voor de
C.C. Berchem
o 217-8/9: Sylvie Verhaeghe
o
28 mei - 1 9 juni: Samurai,
"Red Star Line" (*)
Driekoningenstraat 1 26, 2600
Menen O.C. 't Ghelandt, Waalvest
Japanse wapens en wapen
Museum voor Hedendaagse
Berchem, 03/239.59.08
uitrustingen (Sint-jorispand)
Kunst Antwerpen
o tot 1 9 juni: Achter het
Leuvenstraat 32, 03/238.59.60
werkelijke. Werk van Mario
Dennis Adams (USA)
Gianni Guidi
o 7/S-2/6: Jean Alleyn
o 24 juni - I I sep.: Zomer van
o 4/6-30/6: Bob Van Den Bempt
de Fotografie (Sint-Jorispand)
o 217-8/9: Marc Gomme
o
Sint-Truiden C.C. De Bogaard,
Zwarte Panter (Sint-jorispand)
o
Dagbladmuseum
Cadieux: Macht en Onmacht
Bornem
Minderbroederstraat 29
Lombardvest 6, 03/887.0 1 .78
(in het kader van de Zomer van
Ter Dilft
o 6/S- 1 /6: Frank Balboa
0 tot 3 I dec.: D-Day, SO jaar na
de Fotografie)
de landing. Normandië 6 juni
o I 8 juni - 28 aug.: Mark
Sint-Amandsesteenweg 4 1 -4 3 ,
o 3/6-29/6: Luc Van Muylem
1 944
Manders (NI)
o 7 - 23 mei: Ter Dilft in
de Singel
Nationaal Scheepvaartmuseum
Kunstlicht
o
1 /7-7/9: Dany Lobe
BBL D E BANK DIE VERDER DENKT DAN E E N BANK
18
2S juni - I I sep.: 2S jaar
o tot 29 mei: Trans/actions.
Callens, Marco Pellizola en
1 8 juni - 28 aug.: Geneviève
(*)
2880 Bomem, 03/889.7S.63
Desguinlei 2S, 03/248.38.00
Steenplein I , 03/232.08.50
o 28 mei - 1 2 juni: Kunst uit
o tot 29 mei: Hans Kollhoff.
o tot 3 I juli: De Antwerpse
Klein-Brabant
Projecten voor Berlijn (*)
marineschilders Henri ( 1 848-
o
Etnografisch Museum
1 9 1 9) en Maurice ( 1 883- 1 9S9)
Eindejaarstentoonstelling teken
Suikenrui 1 9, 03/232.08.82
Seghers (*)
academie
I 8 juni - 3 juli:
o 28 mei - 4 sep.: De Luba
o I S mei: "Maritiem Festival"
cultuur (Centraal Afrika, Za:lre,
zeemansliederen en animatie in
Edegem
Shaba)
het Maritiem Park
Gemeentelijk Kunstcentrum -
(*)
Hessenhuis
o
Falconrui S3, 03/232.84.28
Kuyck (locatie: sleepspits
o
tot S juni: Mobiele fresco's
van het Noorden. Wandtapijten
1 8 juni - 3 I okt.: Hugo Van
Lauranda) (*)
Huis Hellemans Strijdersstraat 1 4, 03/4S7.22.44 o
7 mei - S juni: Dialoog:
Woord en Beeld
Geel
Kostuummuseum Vrieselhof
St.-Dimpna- en Gasthuis
Schildesteenweg 79, 03/383.46.80 o tot 30 nov.: Wol- en wandtapijten (*)
museum
Gasthuisstraat I , 0 1 4/S9. 1 4.43 o tot 1 2 juni: Glans van oud tin (*)
Mercator (*) o 3 juli - 3 I aug.: De Aarde Verkracht. Het oneigenlijke gebruik van cartografisch materiaal in conceptuele kunst, reclame en cartoons o I S juli - 28 aug.: Cartografie en publiciteit
Rupelmonde Lier
Graventoren
Timmermans-Opsomerhuis
Mercatoreiland o vanaf juni: Musealogische evocatie van Mercators Schrijn
Netelaan 4, 03/489. 1 1 . 1 I o 30 april - 30 okt.: Kunstsmid Ledewijk Van Boeckel ( 1 8S7- 1 944) (*)
Provincie Brabant
Watermolen
Brussel
o
29 juli - 28 aug.: Internationale Exlibris met thema Mercator
Artiscope
Galerij 't Zand VZW
Sint-Amands
Balsakker 28, 0 1 4/88.04.72 o 8 apr. - I S mei: lngrid Castelein, schilderkunst o 20 mei - 2S juni: Linda Vind<, grafiek en objecten
Gemeentelijk Romain De
St.-Miehielslaan 3S, I 040 Brussel. 02/73S.52. 1 2 o tot 1 3 mei: Realistische schilderkunst van de Italiaan Wainer Vaccari
Lille
Mechelen
Saeghermuseum
Winkelstraat 38 o 27 maart - 3 I okt.: "Het verre... het nabije" nieuwe selectie uit het ceuvre van Romain De Saegher
ASLK-Galerie
Kreupelenstraat 1 2 tot S juni: De jaren '30 in België: de massa in verleiding Atelier 340 de Rivierendreef 340, I 090 Brussel, 02/424.23.90 o tot 29 mei: I 00 jaar Poolse affichekunst o
Speelgoedmuseum
Nekkerspoel 2 1 , 0 I S/SS.70.7S o tot 1 8 sep.: Chinees speelgoed
Oelegem (Ranst) Provinciaal Textiel- en
Sint-Niklaas Stedelijk Museum Zwijgershoek
Regentiestraat 6 1 -63, 03/777.29.42 o tot S juni: Sterren in Beelden. Astrologie in de eeuw van
Abonneer
villa's en tuinen 1 900- 1 930
Bibliotheca Wittockiana
Passage 44, Kruidtuinlaan 44, 02/222.47.07 o tot 1 9 juni: Achter het witte doek
Galerie van het Gemeentekrediet
Berneistraat 2 1 -23, I I SO Brussel, 021770.53.33 o S mei - 4 juni: Shinzo Kajiwara: Katazome Textile Exhibition o S mei - 4 juni: Mireille Poulet: boekbanden o 1 7 juni - 30 juli: De school voor boekbinderij van La Cambre, werken uit de vijf leergangen
Goëthe-lnstitut
Belliardstraat S8, 02/230.39.70 tot 20 mei: Herman Glöckner ( 1 889- 1 987)
o
Hallepoortmuseum
Cultureel Centrum Brussel -
Zuidlaan, 02/S34.2S.52 o 2 1 apr. - 23 okt.: Het accordeon in onze volks cultuur
Oude Sint-Nikolaaskerk
I nstrumentenmuseum
Sint-Nikolaasplein S. 02/262.04.33 o 22 apr. - 2 1 mei: Werken van lngrid Hoste o 4 juni - 3 juli: "collectie" salon
Kleine Zavel, 02/S 1 2.08.48 o tot 30 mei: De Javaanse Gamelan Japanse Toren
Van Praetlaan 44, I 020 Brussel, 02/268. 1 6.08 o tot 1 2 mei: "De tijd van de Shogun". Schatten uit het Nationaal Museum van Tokyo. sierkunsten uit de I 6de tot de 1 9de eeuw (*)
Fendation pour I' Architecture
BBL-galerij
Koningsplein 6 tot 23 mei: "De Wijze en de
o
u
Goden". Boeddhistische en Hindoeïstische bronzen uit Sri Langka (*)
Kluisstraat SS, I OSO Brussel, 02/649.02.59 o tot 29 mei: " 1 960 - 1 973 ou L'Utopie du tout plastique" o 2 1 juni - I I sep.: Bilbao 2000: urbane projecten o 2 1 juni - I I sep.: Biarritz,
NU
Jubelparkmuseum
Jubelpark I 0, (ingang: Albert-
Dit aanbod geldt uitsluitend voor nieuwe abonnees die het afgelopen jaar geen abonnee
op Ons Erfdeel
Sf.vJJ
ONS ERFDEEL
WIE ZICH NU ALS NIEUWE ABONNEE MELDT VOOR 1994 , ONTVANGT GRATIS ALS WELKOMSTGESCHENK :
zijn geweest. Toezending van het geschenk ge beurt onmiddellijk na ontvangst van het abonne mentsgeld.
•
VAN NU EN TOEN, STAALKAART VAN ARTIKELEN UIT ONS ERFDEEL
Een unieke bloemlezing van 360 bladzijden, met artikelen uit 32 jaargangen (1957-1989) van het algemeen- Nederlands cultureel tijdschrift Ons Erfdeel .
Stuur de bon (of een kopie) naar: Stichting Ons Erfdeel, Murissonstraat 260, B-8931 Rekkem. Fax : 056 / 41 47 07
Uit deze periode is een keuze van veertig artikelen gemaakt . Deze hebben be trekking op een breed scala aan onderwerpen : de kunsten, media, internationale culturele betrekkingen, geschiedenis, culturele samenwerking, taal - en cul tuurpolitiek en diverse algemeen� JA, NOTEER MIJ ALS NIEUwE ABONNEE OP ONS ERFDEEL 1994 : maatschappelijke vraagstukken. Abonnementsprijs 1.800 BEF voor 5 nummers (800 blz.) Daarmee geeft deze taalkaart
ONS ERFDEEL
een adequaat beeld van de veelzijdig heid van Ons Erfdeel, dat door zijn algemeen-Nederlands karakter en cultuurpolitiek engagement een eigen plaats verwierf in het culturele leven van
Nederland en Vlaanderen.
NAAM : STRAAT : ____________________________________________� POSTCODE :
-------
PLAATS : __________�
0 IK STORT HEDEN 1.800 BEF OP POSTREKENING 000-0907105 0- 3 VAN STICHTING ONS ERFDEEL 0 IK BETAAL NA ONTVANGST VAN DE FACTUUR.
Datum :
Handtekening :
19
Elisabeth) 02174 1 .72.02 o 20 mei - 28 aug.: De opgravingen te Pessinus (Turkije) o I 0 juni - 1 4 aug.: Naar Tibet met KuifJe
Moulin, Jeannine Oosterlynck en Johan Versieren
Kindermuseum
tot I S juni: werken van Pol Mara, Roger Wittevrongel en kunstenaars uit de streek
Burgemeesterstraat I S, 02/640.0 1 .07 o tot 30 juni: Leven vol kleur Koninklijke Bibliotheek Albert I
Keizerslaan 4, I 000 Brussel, 02/S I 9.53. 1 I o S mei - I I juni: Rik Wouters o I juli - I 0 sep.: Kunst van de Boekband Koninklijk Instituut voor
Koekeiberg Nationale Basiliek van het Heilig Hart o
Gaasbeek Kasteel van Gaasbeek
Kasteelstraat 40, 02/S32.43.72 o tot I S mei: Brabant in oude kaarten (*) o I 0 juli - 28 aug.: Jo De Meester
Natuurwetenschappen
Vautierstraat 29, 02/627.42. 1 I o tot 3 I aug.: Vijf miljard mensen, allemaal anders, allemaal familie Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, afdeling Moderne Kunst
REUA HOTEL
BeDevue Trsben Trarbach
TRABEN-TRARBACH Een d u bbelstadje gelegen aan de oever van de Moezel, halfweg Koblenz en Trier. Dit uiterst gezellig wijnstadje, omgeven door H u nsrück en Eifel, biedt de toerist niet alleen de rustige natu urlijke schoonheid van de Moezelvallei met zijn eindeloze wijnvelden en de "gemütlichkeit" der lokale bevolking, maar ook een schat aan bezienswaardigheden. Hiertoe behoren de prachtige oeverpromenade, het Mittelmoselmuseum, het lkonencentrum, de Mant Royale-vesting, de ruïne Grevenburg , de prachtige vakman Jugendstilhuizen en patriciërswoningen, de bergkloosterruïne. Ook de sportievelingen vinden hier hun gading door talrijke watersportmogelijkheden op de Moezel zoals waterskiën, roeien, kanovaren, motorsportboten, vissen. Tot de verdere mogelijkheden behoren zweefvl iegen vanaf de Mant Royal, tennissen, min igolf enz . . . Tevens beschikt Traben-Trarbach over een groot openlucht thermaal zwembad. U itstappen naar Trier, Bernkastei-Keus, Cochem, I dar Oberstei n , enz., behoren e r tevens tot de mogelijkheden. Rema hotel "BELLEVUE" Modern, gezellig en comfortabel hotel gelegen aan de oever van de Moezel. Architectu raal harmonisch geïntegreerd in een annabootsbaar Jugendstildecor. Intrastruktuur • receptie met safes • gastronomische restaurant • caféterras met panoramisch zicht op de Moezel en omgeving • oergezellige hotelbar • schilderijengallerij • vergaderzalen tot 1 00 personen Gratis sport- en ontspanni ngsmogelijkheden • bootaanlegsteiger voor het hotel • prachtig overdekt zwembad • sauna Sport- en ontspanningsmogelijkheden tegen b i llijke vergoeding • zonnestudio • schoonheidsfarm " Lancaster" • fietsenverhuur Kamers Alle kamers zijn ruim en comfortabel ingericht. , Ze beschikkken allen over badkamer met douche/bad en WC, kleu ren-TV, radio, telefoon en minibar.
20
Koningsplein 1 -2, 02/S08.32. 1 1 o tot 1 2 juni: Henri Evenepoel ( 1 872- 1 899). Retrospectieve met 200 schilderijen, tekeningen, gravures en foto's (*) Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, afdeling Oude Kunst
Regentschapsstraat 3, 02/S08.32. 1 I o 3 mei - 1 2 juni: Oog in oog. Het gebeeldhouwd portret
Leuven ABB-galerij
Hoekgebouw Diestsevest Diestsestraat 0 1 4 mei tot 30 juni: Jef Van Grieken o I I aug. tot 9 sep.: "Jong Talent" laureaten van de Dirk Boutsprijs 1 994 Provinciemuseum P. van H umbeeck - M . Piron
Mechelsevest I 08, 0 1 6/22.28.93 o 6 mei - 1 9 juni: Vlaams Pottenbakkers Kollektief. 1 2 Vlaamse en I 2 Noord Nederlandse keramisten
Paleis voor Schone Kunsten (hall)
Ravensteinstraat 23 Koningsstraat I 0, 02/S07.84.66 o tot 22 mei: Hooglied De Beeldwereld van de Religieuze vrouwen in de Zuidelijke Nederlanden vanaf de 1 3de eeuw (*) Paleis voor Schone Kunsten Antichambres o tot 22 mei: Johan Grimonprez, Alain Geronnez en "lnformationsdienst Künstlerhaus Stuttgart" VUB - Galery'
Gebouw Y', Pleinlaan 2, I OSO Brussel 02/64 1 .23.2S o 2S mei - 1 8 juni: Een tuin vol illusies. Drie fotografen: William
Heusden-Zolder Cultuurcentrum Heusden Zolder
Dekenstraat 40, 0 I I /S3.3 3. 1 S o tot 23 mei: "Mens & Aarde" Vicky & Rita Roux o 1 2 aug. tot 1 8 sep.: Limbarte Junior 1 1
Neerpelt Instituut voor Cultuur en Sport
Vorst Galerij Ten Weyngaert
Bondgenotenstraat S4, 02/347. 1 6.86 o tot 30 juni: Beeldhouwwerk van Koenraad Tinel en Sven Van Campenhout
Provincie Limburg
Museum voor de Kant en het
Kostuum
Maastrichterstraat 85, 0 1 1 /24. 1 0.70 o 1 4 mei - 3 juli: Van huis tot kathedraal. De kerkbouw in de Late Oudheid en de M iddeleeuwen o juli-augustus: metaalsculpturen van Hugo Donne
Toekomstlaan S, 0 I I /64.27.0S o tot I S mei: Peter De Koninck etsen o 2 1 mei - 30 juni: "Wit over Zwart", beelden van zwarten in de Westerse populaire cultuur
Museum Het Toreke
Violetstraat 6, 02/S I 2.77.09 o tot 1 8 sep.: Van Suffragettes tot Kiesgerechtigden: 1 894- 1 994
Stedelijk Museum Stellingvverff Waerdenhof
Stedelijk Archief en Museum -
Grote Markt 6, 0 1 6/8 1 .73. 1 9 o tot 29 mei: Freek Durnarais
jubelpark I 0, I 040 Brussel (ingang Nerviërslaan), 02174 1 .72. 1 I o tot 20 mei 1 994: De Samen (Lappen). Autochtonen uit Fennoscandia (*)
Zuivelmarkt 33, 0 I I /2 1 .02.66 0 1 4 mei - I 0 juli: Chosen with care: Herman Maes & Paul Sochacki
Tienen
Koninklijk Museum voor
Museum voor Blinden
Provinciaal Museum en Actualiteitscentrum
Dommelhof, Provinciaal
Midden-Afrika
Leuvensesteenweg 1 3, 3080 Tervuren, 02/769.52. 1 1 o tot 3 I juli: Sahara-Sahel, het land van de Toeareg (*)
0 1 1 /24. 1 1 .44 o tot I S mei: Cockney's Distillery uit Gent te gast in het Nationaal Jenevermuseum o 7 mei - 1 4 aug.: "Wereldwijd verbreid". De jeneverindustrie in Schiedam I 860- 1 993
Bokrijk Het Domein Bokrijk
Provincie Oost-Vlaanderen Aalst C.C. De Werf
Molenstraat S I , OS3/76. 1 3 . 1 1 o I I juni - 2S sep.: Papier, Beeld en Basis, werk van internationaal vermaarde "Environment" kunstenaars Galerie In Situ
Hasselt
Arbeidsstraat I 06- 1 08, OS3/7 1 .06.46 o tot 8 mei: Joseph Semah: "An Introduetion to the Principle of Relative Expression" o 1 4 mei- 1 2 juni: "Computer Virus Project" - Joseph Nchvatal
Cultureel Centrum
Netwerk Galerij
Kunstlaan S, 0 I I /22.99.3 1
De Ridderstraat 28, OS3/78.89.8 1 30 apr. - 27 mei: Peter Vermeulen o 4 juni - I juli: Johan De Wilde o I I juni - I S juni: Cartoons: Samenleven - Met eigen ogen
0 I I /22.4S.7S o vanaf begin juni: Permanente tentoonstelling van het Schutterszilver uit het Legaat Baron van Bogaert
Cultureel Centrum o tot 23 mei: "(On)verdraag zaamheid" werk van I 00 studenten van de middelbare graad aan de Sted. Academie voor Schone Kunsten te Hasselt o tot 23 mei: Foto's van Philippe Sohiez o 6 - 28 aug.: Hoeden uit de collectie van het Stedelijk Modemuseum
Nationaal Jenevermuseum
Witte Nonnenstraat 1 9,
o
Deinze Museum van Deinze en Leiestreek
Lucien Matthyslaan 3-S, 09/386.00. 1 I o tot 23 mei: Schilderijen van Suzanne Thienpont
Buitenland
o 28 mei - 27 juni: Ditmar Bollaert. fotografie o 2 juli - S sep.: Nadine Van Liende, schilderijen. Beeldhouwwerken van diverse kunstenaars
Gentse militaire hoofdgilden (*)
kleurenfoto's op ware grootte
VDK-Spaarbank
Groeningemuseum
Antwerpsesteenweg 3S8, Sint-Amandsberg, 09/235.32. 1 I o tot 28 mei: "Onder de Sint Baafshovingen"
Dijver 1 2, OS0/34.79.59 o 1 2 aug. - I S nov.: Hans Memling. Vijf eeuwen werkelijkheid en fictie (*)
Witte Zaal, Sint-Lucasinstituut
Deurle Museum Dhondt Dhaenens
Museumlaan 1 4, 09 1 /82.5 1 .23 o tot I S mei: john Cage, Honoré '0, Aemout Mik. ManfreDu Schu o 22 mei - 26 juni: Karel Dierickx, Ludwig Vandevelde o 3 juli - 4 sep.: Gust De Smet, Broeder Max Museum Leon De Smet
Museumlaan 1 8, 09/282.30.90 o 8 mei - S juni: Jef Wouters, kunstschilder
Posteernestraat 09/225.42.90 o tot 22 mei: Opera
Kruishoutem Stichting Veranneman
Vandevoordeweg 2, 09/383.52.87 o tot 14 mei: Van Mechelen (schilderijen), Verroken (moderne meubelcreaties), Anatchkov (skulpturen) en Tamir (schilderijen) o 28 mei-9 juli: Noda (schilderijen-tekeningen), Niizuma (sculpturen)
Gent Campo Santokapel
Lokeren
Antwerpsesteenweg. St.-Amandsberg o 23 apr. - 23 mei: Patriek Merckaert: installatie (*)
Stedelijk Museum
Centrum voor Kunst en
Cultuur - St.-Pietersabdij o 26 mei - 1 2 juni: Confrontatie van vijf Europese Academies 0 2S juni - 3 juli: Fotografie en driedimensionele vormgeving
Galerij Pluto vzw
Plotersgracht 7, 09/233.33. 1 4 o tot 29 mei: "Fake" keramiek (majolica), tekeningen en grafiek van Fabio Pantera en Mieke van der Boom Museum Arnold Vander Haegen
Veldstraat 82. 09/22S.79.37 o 2 1 mei - S juni: Kunstvaardig in Gent o 1 8-26 juni: Grafiek in relatie met de Gentse Toeristische sector o 8 juli - 1 2 sep.: SO jaar bevrijding in Gent Museum van Hedendaagse Kunst Gent
Hofbouwlaan 28, 09/22 1 . 1 7.03 o 7 mei - 4 sep.: Zomeropstelling, een keuze uit de collectie
Markt I S A. 09/348.28.0S o tot 26 juni: Een nostalgisch drieluik: grammofoons, speeldozen, paaskaarten, oude en nieuwe foto's van Lokeren
Oosteeklo Galerie William Wauters
Antwerpse Heirweg S, 09/373.70.06 o S mei - S juni: Benoît Delafontaine o 9 juni - I 0 jul.: Andre Honnay o 1 6 juli - 28 aug.: " I S jaar Galerie William Wauters", kunstenaars uit de Galerie
Sint-Niklaas Stedelijk Museum
Regentsiestraat 6 1 -63, 03/777.29.42 o tot 6 juni: "Sterren in Beelden" - Astrologie ten tijde van Mercator ( I S I 2- I S94) in het kader van het Mercato�aar 1 994 (*) o juni-aug.: Kaart en reclame, over het gebruik van cartografie in de publiciteitswereld (in het kader van het Mercato�aar)
Museum voor Industriële Archeologie en Textiel
Oudevest 1 8, 09/223.59.69 o Gesloten tot 2 1 september Museum voor Sierkunst
jan Breydelstraat S, 09/225.66.76 o 6 mei - 1 0 sep.: Retrospectieve Emiel Veranneman Museum voor Volkskunde
Kraanlei 6S, 09/223. 1 3.36 o 30 apr. - 29 mei: Auto's in miniatuur o 1 6 juli - 2S sep.: Kunst op tegels. Ambachtelijke tegel schilderkunst met demonstraties
Tielrode
Galerij BOOT vzw Antwerpse Steenweg 48, 03/774.44.70 o 4 jun. - 26 jun.: Martine Verl:Jeke, Frans Duerinck en Dirk Gorrebeeck o 20 aug. - I 8 sept.: jozef Moerloos en Zjuul Devens o S nov. - 4 dec.: Els Vos
Provincie West-Vlaanderen Brugge Prinsenhof
Bijloke
Prinsenhof 8, OS0/34.50.93 o tot 30 juni: De imaginaire musea Memling en Van Eyck:
22
BBL
Grote Markt SO, OS6/23.24.42 o 29 apr. - 28 mei: Albert Ciamberlani ( 1 864- 1 9S6) en tijdgenoten Begijnhof
o "Begin the beguine". Werk van Nadine Tasseel en Nathalie Hervieux
Loppem
Amsterdam jonas Daniël Meijerplein 2-4, 00-3 1 -20-62S.42.29 o vanaf I mei: Venter, Fabriqueur, Fabrikant. Joodse ondernemers en ondernemingen in Nederland, 1 796- 1 940 o tot 1 4 aug.: Kat en Muis. Spiegelrnan's Maus o tot 4 sep.: De schepping van de wereld. lzis fotografeert Chagall Gemeentearchief
o vanaf 1 8 febr.: Mondriaan aan de Amstel ( 1 892- 1 9 1 2), n.a.v. het Mondliaanjaar Rijksmuseum
Torhoutsesteenweg S2A. 050/84.02.6S o tot 2 1 mei: jef Geys o 28 mei - I S aug.: Greg Colson (U.S.A.)
Stadhouderskade 42, 00-3 1 -20-673.2 1 .2 1 o 7 mei - 3 1 juli: Tekeningen en prenten van bloemen en planten en het beroemde tulpenboek van jacob Mareli o 2 1 mei - 1 1 sep.: Zorg in Nederland o tot S juni: Aanwinsten van de afdeling kunstnijverheid o tot S juni: Kant uit de 1 8de eeuw o I I juni - 6 nov.: Kleren maken de man o 1 4 juni - 30 okt.: Aanwinsten van de afdeling kunstnijverheid o 28 juni - 1 6 okt.: C.A. Lion Cachet ( 1 864- 1 94S) o 6 aug. - 30 okt.: Prentkunst van de Renaissance 1 480- I SSO
Oostende Gallerie "De Peperbusse"
Prins Boudewijnstraat 7, 059/70.28.80 o tot I S mei: Monique Schotte (grafiek). Wilfried Genard (schilderijen), jan Hemerijckx (sculpturen) o 27 mei - 1 9 juni: Keramiek van Heike Suhre o 1 6 juli - 28 aug.: "Exposanten 1 993", groepstentoonstelling Museum Ensorhuis
Vlaanderenstraat 27, 059/ 80.53.3S o tot 3 I mei 1 994: De huizen van Ensor: foto's en documentatie over diverse huizen waar Ensor woonde Museum voor Schone Kunsten
Wapenplein, OS9/80.53.3S o 30 apr. - 29 mei: Dirk Michiels (schilderijen) o 30 apr. - 29 mei: Johannes Booz (fotografie) o 4 juni - 26 juni: Rogier Remaut (schilderijen) o 4 juni - 30 aug.: Retrospectieve van kunstschilder en graficus julius Collen-Turner ( 1 88 1 - 1 948) (*) Provinciaal Museum voor Moderne Kunst
Romestraat I I , OS9/S0.8 1 . 1 8 o tot 1 3 juni: jef Verheyen, retrospectieve tentoonstelling (*) o tot 1 3 juni: Benoît (*) o 1 4 juni - I juli: gesloten o 2 juli - 26 sep.: Rik Wouters. retrospectieve o 2 juli - 26 sep.: "Art is Life"
Zonnebeke leperstraat S. 05 1 /77.04.4 1 o 6 mei - S juni: Etienne Van Doorslaer - Johan Parmentier (*) o 9 juli - 28 aug.: Jean Bilquin Geert Roygens
van Carmen Dionyse o 2S juni - 28 aug.: Paul van Gysegem
Joods Historisch Museum
Kunsthalle Lephem
Kunstcentrum De Poort
Oudheidkundig Museum van de
Godshuizenlaan 2, 09/22S. I 1 .06 o I mei - 1 9 juni: De vier
Kortrijk
Nederland
Breda Breda's Museum
Grote Markt 1 9, 00-3 1 -76-22.3 1 . 1 0 o tot okt.: Oog op het Hof/ Keuze uit eigen kunstcollectie
Dordrecht Dordrechts Museum
Museumstraat 40, 00-3 1 -78- 1 3 .4 1 .00 o tot 29 mei: Beelden uit woorden. Een speurtocht naar 1 7de eeuwse kunst geïnspireerd op teksten o 3 juni - 27 aug.: Tussen schrift en !eegte: Willem Hussem ( 1 900- 1 974): geometrische abstractie in zijn werk uit de jaren 'SO en '60
Eindhoven Stedelijk Van Abbemuseum
Bilderdijklaan I 0, 00-3 1 -40-38.97.30 o tot 29 mei: René Daniels. lnstitut Néerlandais, Parijs o 30 apr. - S juni: jan van de Pavert o I mei - 26 juni: Foto Manifestatie o 7 mei - 26 juni: Ad Snijders. Een keuze uit zijn werken van 1 9S4- 1 994 o 1 1 juni - 1 7 juli: een Nederlands artiest
Stedelijk Museum
Paulus Potterstraat 1 3, 00-3 1 -20-S73.29. 1 I o vanaf 22 apr.: Couplet 2: Films, video's, prenten, foto's, objecten en rekwisieten van joan jonas. Schilderijen van Domenico Bianchi. Foto's van Peter Hujar en schilderijen van Brice Marden en Robert Mangold
Helmond Gemeentemuseum Helmond
Kasteelplein I , 00-3 1 -49-204.74.7S o I mei - 1 2 juni: Maria Roosen. "Spring". Beelden en aquarellen o I S mei - 1 9 juni: Maurice Boyer, I S jaar pers- en theaterfoto's
Tropenmuseum - Koninklijk Instituut voor de Tropen
Linnaeusstraat 2, 00-3 1 -20-S68.82.95 o tot 28 aug.: "Lieve Lasten" Hoe kinderen gedragen worden Van Gogh Museum
Paulus Potterstraat 7, 00-3 1 -20-S70.52.00 o tot 29 mei: Pierre Puvis de Chavannes ( 1 824- 1 898). Retrospectief schilderijen en tekeningen o I 0 juni - 9 okt.: Parijse zelfportretten van Vincent Van Gogh
's Hertogenbosch Noordbrabants Museum
Verwersstraat 4 1 , 00-3 1 -73- 1 3.38.34, o tot I S mei: Hans Soenen: "koninklijke wintertuin", tekeningen en aquarellen van de koninklijke serres te Laken o tot 1 7 juli: "Bataven: boeren en bondgenoten", de Maaskant in de Romeinse tijd o 29 juli - 1 8 sep.: Recente aanwinsten van hedendaagse kunst uit eigen collectie
Vlaams Cultureel Centrum
Leiden
'De Brakke Grond'
Het Koninklijk Penningkabinet
Nes 45, 00-3 1 -20-622.78.60 o 23 apr. - 3 I mei: Sinus, I 0 jaar fotografie 1 983- 1 993 o 21 mei - 1 2 juni: Installaties van Philip Huyghe o 2 1 mei - 1 9 juni: Sculpturen
Rapenburg 28, 00-3 1 -7 1 - 1 2.07.48 o tot I 8 sep.: N ieuwe Kunst en Art Déco. Chris van der Hoef ( 1 87S- 1 933): penningen, keramiek, beelden en grafisch werk
Ateliers, cursussen en
Lezingen
Wedstrijden
performances
Rotterdam
Antwerpen
Museum Boymans-Van Beuningen
Koninklijk Museum voor
Museumparl< 1 8-20, 00-3 1 - 1 0-44 1 .94.00 o tot I S mei: Sophia speelt met "poppe-goet". Speelgoed gebruiksvoorwerpen I S00- 1 800 o tot S juni: jan Stalker ( 1 7241 78S). Een herontdekte bundel tekeningen. o tot 22 mei: Een installatie van Roos Theuws o tot 23 mei: Sophie Calle. Last scene en andere fotoprojecten o tot 29 mei: Tui pen uit Rotterdam: tulpenvazen, ceramiek en tulpentegels uit de 1 7de en de 1 8de eeuw 0 tot 1 2 juni: Daniel Buren o I mei - 26 juni: CA Lion Cachet ( 1 864- 1 94S). Kunstnijverheid en vonmgeving o 22 mei - 1 7 juli: ADO speelgoed o tot 3 1 juli: Haken en ogen, kledingsaccessoires uit de periode 1 4S0- 1 6SO uit de collectie Van Beuningen-de Vriese o 7 aug. - 2 okt.: Jacques Callot Grafiek o 2 1 aug. - 23 okt.: Edwin jansen
Schone Kunsten
Leopold de Waelplein, 03/23 8 78.09 o Het museum organiseert een waaier van activiteiten voor scholen, jeugdverenigingen en volwassenen. Er zijn educatieve programma's voor het kleuteronderwijs, lager en algemeen secundair onderwijs, technisch en beroepsonderwijs en pedagogisch hoger onderwijs. Inlichtingen: dienst pers, voorlichting en educatieve programmatie, Plaatsnijdersstraat 2, 2000 Antwerpen. Museum voor Fotografie
Waalse Kaai 47, o Foto-ateliers voor jongeren en volwassenen rond de themata "Zelf de fotografie opnieuw uitvinden" en "Fotografie verder ontdekt" telkens 4 sessies van 2 uur. Prijs: SOO fr. ( I I tot 1 8 jaar) - I 000 fr. voor volwassenen. Inlichtingen en inschrijvingen: Educatieve Dienst, Ann Van Dyck: 03/2 1 6.22. I I .
Brussel
Museum voor Volkenkunde
Willemskade 2S, 00-3 1 - 1 0-4 I I . I O.SS o tot 3 I dec. '94: Leeuwen en draken: de mytische relatie tussen mens en dier
Tilburg De Pont Stichting voor Hedendaagse Kunst
Wilhelminaparl< I , 00-3 1 - 1 3-43.83.00 o tot I S mei: Frank Van den Braeek - tekeningen, aquarellen en schilderijen o tot 3 juli: Roni Hom (New York. 1 9SS) Nederlands Textielmuseum
Goirl<estraat 96, 00-3 1 - 1 3-42.22.4 1 o tot 29 mei: "Een kleurrijk patroon": karpetten, stoffen, brei- en borduurwerl< van de Amerikaanse ontwerper Kaffe Fassett
Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
Jubelparl< I 0, I 040 Brussel lnfonmatie: Educatieve en Culturele dienst: 02174 1 .73. 1 3 Museumatelier op zondag: voor jongeren van 6 tot I 6 jaar o De kleren maken de man (of vrouw) ! 8, I S, 22 en 29 mei, van I 0.30 u tot 1 2.30 u (Verzameling kostuum en diverse collecties) o Wat zoekt Kuifje in het museum ? S, 1 2 en 1 9 juni, van I 0.30 u tot 1 2.30 u Stichting Ladewijk De Raet
Liedtsstraat 27-29, 1 2 1 0 Brussel. Alle inlichtingen en inschrijvingen: 02/242.0 1 . 1 1 . o 9 - I 0 juni: Mondriaan en de abstracte kunst o 4 - 8 juli: Exotisme en Oriëntalisme o 2S - 29 juli: De uitdaging van hedendaagse kunst o 8 - 1 3 aug.: Tekenen en tekenkunst voor beginners o I S - 20 aug.: Schilderen op papier voor beginners
Gent Museum voor Schone Kunsten
Citadelpark. 09/222. 1 7.03 o Ateliers voor kinderen van 6 tot 1 2 jaa� op zaterdag ( I 01 2 u) én op woensdag ( 1 4- 1 6 u) Prijs: 2.000 fr. per kind, telefonisch in te schrijven per trimester
o Jeugdateliers tijdens de schooluren voor kinderen en jongeren van S tot 2 1 jaar, aangepast aan het niveau en telkens voorafgegaan door een rondleiding over een bepaald thema of een bepaalde periode Prijs per leerling: 1 20 fr. (met een minimum van 2000 fr.). Aanvragen minstens 14 dagen op voorhand
Antwerpen Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen
Leuvenstraat, 03/238.59.60 o IS mei: jan Foncé over de tentoonstelling "Dennis Adams. Trans/Actions". Om 1 1 u stipt. Toegang: gratis.
Hasselt Museum Stellingwerff
Wandelvoordrachten
Gent Museum voor Schone Kunsten
Citadel park. 09/222. 1 7.03 Elke zondag ( I 0.30- 1 2.30 u) organiseert de Educatieve Dienst i.s.m. met de Vrienden van het Museum een wandelvoordracht. Prijs: I 00 fr. + 40 fr. ingang per deelnemer of SO fr. + gratis toegang voor leden van de Vrienden van het Museum: o 8 en 22 mei: Lieve Campernolle en Francesco Rossi over Italiaanse meesters in de collectie Oude Meesters en over Casorati een moderne Italiaanse kunstenaar 0 29 mei en 1 2 juni: Lieve Campernolle over de "Minne en het Symbolisme in België" o S en 1 9 juni: Siska Beele over "Zinne- en minnebeelden in de 1 6de en de 1 7de eeuw"
Brussel Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
Inlichtingen: Educatieve en Culturele Dienst 02174 1 .72. 1 4 Onthaal ingang Albert-Eiisabeth tenzij anders venmeld. Aanvang I 0.30 u o 8 mei: Mexico Vif Frooninckx 0 I S mei: Kennismaking met Zuidoost-Azië o 29 mei: Het accordeon in de Vlaamse en Waalse volkscultuur Hubert Boone (afspraak: Hallepoort) o S juni: Micronesië-Polynesië Marian Van der Eist o I I juni om 1 6.00 u: De opgravingen van de RUG te Pessinus (Turkije) - Prof. Dr. john Devreker o 1 2 juni: Vroeg-Middeleeuwse kunst: van de merovingische tot de romaanse periode Alexandra Van Puyvelde o 1 9 juni: Muziekinstrumenten uit de tijd van Mozart - Karel Moens (afspraak: lnstrumentenmuseum)
Waerdenhoff
Maastrichterstraat 85, 0 1 1 /24. 1 0.70 De eerste zaterdag van elke maand wordt om I S u door een specialist een kunstwerl< uit de museumcollectie voorgesteld: o 7 mei: "Kokosnootbeker, 1 6S2" door notaris Franz Aumann (lid van de Academie voor de Geschiedenis van de Edelsmeedkunst in België) o 4 juni: "De Meukens, ca. I 890, gouache, Paul Bamps" door advocaat Jos jans (Beheerder vzw Vrienden van het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof) o 2 juli: "Kroningsprent Virga jesse, I 867", door lic. jef Anras (Ondervoorzitter vzw Vrienden van het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof) o 3 sep.: "Boeken van J. Mantelius: Historiae Lossenius, 1 7 1 7; Hasseletum, 1 663" door lic. Karel Verhelst (Documentalist Provinciaal Documentatie centrum Kasteel Rijkel)
Internationale Exlibriswedstrijd
Het Stadsbestuur van Sint Niklaas organiseert een Internationale Exlibriswedstrijd, in samenwerking met het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, met als thema: "Ecologie". Er zijn verschillende prijzen aan verbonden. Drie prijzen vanwege de stad Gent, de Prijs Victor Stuyvaert, de Prijs Graphia, de Prijs van de Vriendenkring der Oud-Atheneumstudenten en de Prijs van de Vriendenkring Houtland Torhout. Alle inzendingen moeten vóór I januari 1 995 toekomen op adres: Internationaal Exlibris centrum, Regentiestraat 6 1 -63, 9 1 00 Sint-Niklaas
Loppem-Zedelgem Kunsthalle Laphem
Torhoutsesteenweg 52 A, 050/84.02.65 Lezingen over raakpunten Kunstmatige Intelligentie en Economie, Muziek, Filosofie, Literatuurwetenschappen, Management, Wiskunde, en .... Voor het bijwonen van één of meer lezingen is het noodzakelijk zich in te schrijven. Per lezing: 250 fr., studenten gratis. o 23 april: Prof. Dr. Luc Steels (Directeur "Artificial lntelligence Laboratory" V.U.B.) over "Autonome robots en Kunstmatig leven" om I I u stipt. en Dr. D.J.E. Baestaens (Econ. Wetenschappen) over "Home reconomicus als lcarus: natuurlijke versus artificiële intelligentie" om 1 4.30 u stipt o 7 mei: Dr. Jean Paul Van Bendegem (Wetenschapsfilosoof) over "Deus ex mach i na" of "mach i na ex deo" om I I u. stipt, en Peter Beyls (componist) over "Artificiële Intelligentie en muziek" om 1 4.30 u stipt
BRTN Departement Cultuur Tekens Van 2 juni tot en met I september zal het programma Tekens worden uitgezonden via TV I om 22uSO 02.06 Velasquez 09.06 Polyfonisten (H) n.a.v. het Orlandus Lassusjaar 1 6.06 Polyfonisten (H) 23.06 Onbekend Picardië (H) 30.06 Neel Doff (H) 07.07 Stéphane Mandelbaum (H) 1 4.07 Première Extra 2 1 .07 4x Veranneman (H) n.a.v. de tentoonstelling in het Museum voor Sierl
23
Voor de eerste maal en niet te missen in uw collectie: Openbaar l(unstbezit in Vlaanderen
EXTRA NUMMER verschijnt op 5 september 1 994
GOTISCHE BEELDHO
ST
Van 19 september tot 27 november loopt dit j aar in het Genste Museum voor Schone Kunsten de tentoonstelling MEESTERWERKEN VAN DE GOTISCHE B E E LDHOUWKUNST.
Talrij ke meesterlij ke sculpturen uit de tij d van
Van Eyck, afkomstig uit E uropese openbare en privé collecties, zullen daar te bewonderen zij n .
Vlaanderen e n Wal lonië tellen evenwel
nog een belangrij k aantal parels van gotische beeldhouw
kunst die niet konden of mochten worden verplaatst.
In deze E XT RA EDITIE van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen wordt een overzicht geboden van deze "schatten te velde" : een nuttige aanvul ling bij de
U kunt de uitgave gebruiken als
tentoonstelling in het Museum .
een leidraad voor een bezoek aan de besproken beeldhouwwerken.
Auteur is Jan Klinckaert,
Dit overzicht telt 40 pagina's
die ook zeer nauw bij
e n is rijkelijk geïll ustreerd in kleur
de samenste lling van de
e n zwart-wit.
tentoonstelling betrokken is.
De u itgave werd uitgevoerd net zoals een aflevering van Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen e n past in uw opbergband .
Waar wordt het extra nummer aangeboden?
D i t extra nummer is niet in uw abonnementsgeld begrepen .
•
IN VOORVERKOOP MET GRATIS TICKET
Uitzonderlijk aanbod voor abonnees van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen •
Bij bestelling van een extra nummer
( U betaalt hiervoor 1 5 0 ,- fr. ) wordt U
een toegangsticket voor de tentoonstelling aangeboden in het Museum voor Schone Kunsten in Gent. De waarde van dit ticket bedraagt:
1 50,-fr. ! ! ! ! !
Dit aanbod geldt uitsluitend voor abonnees en er wordt slechts l gratis ticket per abonnee aangeboden.
bij Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen :
1 50,-fr.
( uitzonderlijk aanbod voor abonnees) •
TIJDENS DE EXPOSITIE in het Museum voor Schone Kunsten
Ook indien U als abonnee meerdere exemplaren van het extra
in Gent:
nummer bestelt, wordt maar 1 gratis ticket aangeboden.
2 1 0,-fr.
•
Maak aub gebruik van bijgaand betalingsfonnulier.
Hoe kan U bestellen bij Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen? •
Door storting van
op rekeningnummer
1 50,-fr.
448 -000736 1 - 8 7 v a n Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen in Tielt vermelding "extra nLlmmer". •
Vanuit Nederland:
9,5
NLG op giro 1 3 5 .2 0
van OKV i n Tielt.
