blablablablablablablablablablablablablablablablablablablablablablablabla
blabla
Werkweek Praag 2016 6 tot en met 11 maart
Volg ons op werkweekpraag2016
1
Contents 1 Inleiding
3
2 Programma
4
3 Praktische informatie
11
3.1
Deelnemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.2
Adres en contact informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
3.3
Maaltijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3.4
Valuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3.5
Mobiele telefoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3.6
Persoonlijke bagage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
3.7
Reisverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.8
Alarmnummers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.9
Openingstijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.10 Tijdzone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 4 Tsjechi¨ e
18
4.1
Geschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
4.2
Theresienstadt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
4.3
ˇ Skoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
4.4
Pivovar Urquell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
4.5
De Tsjechische keuken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
4.6
Klimaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
5 Praag
27
6 Beroemde Tsjechen
48
7 Basiszinnen in het Tsjechisch
54
2
1
Inleiding
Praag is een prachtige stad en het culturele hart van Europa. We gaan er samen een leuke ´en leerzame tijd beleven. Daar horen natuurlijk ook wat randvoorwaarden bij: • Alle regels die op school gelden, gelden ook tijdens de studiereis. • Wees op tijd! Op tijd bij het ontbijt en op tijd bij de bus als we vertrekken. Hou je aan afspraken en laat anderen niet wachten. • Hou het leuk en gezellig. Zorg dat je uitgeslapen bent (wees dus ook op tijd in bed) en voorkom geluidsoverlast. • Er is ruimte in het programma om zelfstandig op pad te gaan. Ga samen en blijf bij elkaar. Laat weten waar en met wie je bent en zorg dat je bereikbaar bent (telefoon aan). • Het hostel is rookvrij. • Ook in Tsjechie is alcohol onder de 18 jaar verboden. Tijdens de studiereis wordt er dagelijks verslag gedaan van onze belevenissen, elke dag door een andere groep, te weten; maandag: dinsdag: woensdag: donderdag:
kamer kamer kamer kamer
heren A heren B heren C dames A & B
Het verslag komt op Facebook; werkweekpraag2016.
N. Korterik A. Gerritsjans B. Dijkstra
3
2
Programma
Zondag 08:00
Vertrek vanaf de Bouwmeester. In je handbagage zit je paspoort/ID en leeftocht (een lunchpakket en wat te drinken) We leggen een kleine 800 km af. Inclusief +/- 3 stops zullen we daar ongeveer 12 uur over doen. Neem dus een boek en/of spelletjes mee.
18:00
Diner in Litomerice
19:00
Start laatste etappe
21:00
Aankomst bij Hostel 11 in Praag
23:00
Bedtijd
4
Maandag 08:00
Ontbijt
09:00
Vertrek naar Praagse burcht (Bus)
09:30
Rondleiding door Praagse burcht, Goudstraatje en oude stad met gids.
12:00
Lunch (eigen gelegenheid)
13:00
Fotoquest Een fotoquest is een fotowedstrijd. Jullie gaan in groepjes op pad met een lijstje met bezienswaardigheden. Bij elke bezienswaardigheid maak je een groepsfoto. Deze foto moet in stijl zijn met het onderwerp, hierin mag je je creativiteit de vrije loop laten. De foto’s moeten op volgorde van het lijstje genomen zijn. De mooiste foto verdient natuurlijk een prijs !
18:00
Diner (eigen gelegenheid)
20:00
show
23:00
Bedtijd
5
Dinsdag 08:00
Ontbijt + lunchpakket maken
08:45
Vertrek naar kasteel Karlstein (Bus)
10:15
Rondleiding in kasteek Karlstein
Het kasteel werd gebouwd in 1348 in opdracht van Karel IV, koning van Bohemen en keizer van het heilige romeinse rijk. Het was bedoeld als bewaarplaats voor de kroonjuwelen, heilige relikwie¨en en de rijksschatkist. 11:30
Vertrek naar Konˇeprusy (Bus)
12:00
Rondleiding in de grotten van Konˇeprusy
Konˇeprusy is een kalkgebied met het grootste grottenstelsel in Tsjechi¨e. De druipsteenformaties in de drie galerijen tellende grotten, werden pas in 1950 ontdekt. Er werden beenderen van prehistorische dieren aangetroffen. Nog interessanter was de middeleeuwse werkplaats van valsemunters die men in de hogere gedeeltes van de grotten aantrof. De gevonden gereedschappen, gewichten en lampen, maar ook etensresten kunnen worden bekeken in een rondleiding door de grotten.
6
13:30
Vertrek naar Pilsen (Lunch in de Bus)
15:00
Rondleiding in Bierbrouwerij Pivovar Urquell Voor informatie over Pivovar Urquell zie pagina 25.
17:00
Vrij in Pilsen en diner op eigen gelegenheid
19:00
Vertrek naar Praag (Bus)
21:00
Boottocht op de Moldau
23:00
Bedtijd
7
Woensdag 08:00
Ontbijt + lunchpakket maken
09:00 10:15
Vertrek naar Terez´ın (Bus) Rondleiding in Terez´ın met gids.
Theresienstadt (Duits) of Terez´ın (Tsjechisch) is de naam van het indrukwekkende doorgangskamp uit de 2e wereldoorlog. Je wordt hier rondgeleid door een deskundige gids, die alles weet te vertellen over de omstandigheden waaronder de Joden, de Zigeuners en andere groeperingen moesten ”leven”. Anne Frank verbleef hier in afwachting van haar lot in Duitsland. Meer info op pagina 20. 12:00
Vertrek naar Praag (Bus).
14:00
Rondleiding in de joodse wijk met gids.
16:00
vrije tijd Diner op eigen gelegenheid.
20:00
Ghost & Legends tour
23:00
Bedtijd
8
Donderdag 08:00
Ontbijt + lunchpakket maken
09:00
Vertrek naar Mlada Boleslav (Bus)
00:00
Rondleiding in
autofabriek.
ˇ Voor informatie over Skoda zie pagina 23. 13:00
Vertrek naar Csesky Raj
13:30
Hike in Csesky Raj (Het Boheems paradijs) met gids.
Cesky Raj is een nationaal park met grillige rotsen waar je met een gids een lichte- en unieke wandeling maakt van 2 ´a 3 uur langs de rotsformaties en door de schitterende natuur. 15:00
Vertrek naar Praag.
16:00
Vrije tijd. Diner op eigen gelegenheid.
19:00
Glow in the dark Midget Golf (met twee drankjes).
23:00
Bedtijd
9
Vrijdag 08:00
Ontbijt + lunchpakket maken
08:45
Vertrek naar Haaksbergen
21:00
Aankomst Haaksbergen
10
3 3.1
Praktische informatie Deelnemers
11
Telefoonnummers Leerlingen: Maaike Bargerink Tim Bielevelt Coen Heerink Mika Kamphuis Jorg Klandermans Tess Luttikholt Maurice Morsink Thijs Olthaar Ian te Rietmole Charlot Scholten Rik van der Sluis Roy Staargaard Sam Steneker Jordi Temmink Kirsten de Vries Stan Wijlens Tao Zhu
06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06
30245022 10643046 25414337 25575876 42148234 18963537 29933256 15611538 34414833 23272783 12049975 41822457 38395189 20646591 38286324 20371307 46437556
Laura Bartelink Stefan Bl¨ote Renzo Hobbenschot Didar Kellekule Bob van de Lisdonk Mees Mentink Niels van Noort Mart Ordelmans Kjeld Ros Britt Slaghekke Jarno Snuverink Rosa Stegerink Daan Stomps Jo¨elle Torrenga Job Waning Boyd Winters
Docenten: A Gerritsjans N Korterik-Kranenberg B Dijkstra
06 43563594 06 14225506 06 36428877
12
06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06 06
12356640 27418140 29148462 12274802 83105339 25571516 15531900 28382188 11943023 58936963 30800270 18633404 45756909 34421021 13796806 11115435
Kamerindeling: Heren A (8 personen)
Dames A (4 personen)
Niels van Noort
Tess Luttikholt
Jarno Snuverink
Maaike Bargerink
Roy Staargaard
Charlot Scholten
Stan Wijlens Boyd Winters Renzo Hobbenschot
Dames B (6 personen) Didar Kellekule Jo¨elle Torrenga Kirsten de Vries
Heren B (9 personen)
Laura Bartelink
Ian te Rietmole
Rosa Stegerink
Jorg Klandermans
Britt Slaghekke
Mees Mentink Sam Steneker Stefan Bl¨ote Coen Heerink Kjeld Ros Mart Ordelmans Mika Kamphuis
Heren C (9 personen) Maurice Morsink Bob van de Lisdonk Tao Zhu Job Waning Daan Stomps Rik van der Sluis Jordi Temmink Thijs Olthaar Tim Bielevelt
13
3.2
Adres en contact informatie
We verblijven in Hostel 11 adres Husitsk´a 11 13000 Prague 3 telefoon 00 420 222 540 963
14
3.3
Maaltijden
Tijdens de reis zullen we gezamelijk • ´e´en keer dineren, en • vier lunchpakketten maken. De overige maaltijden zijn op eigen gelegenheid. De leerling ontvangt hiervoor een bijdrage.
3.4
Valuta
In tegenstelling tot bijna alle andere Europese landen, wordt er in Tsjechi¨e nog niet met de Euro betaald. Het wettige betaalmiddel hier is de Tsjechische Kroon (CSK). En kroon is opgedeeld in 100 heller. Er zijn munten van 50 heller en 1, 2, 5, 10, 20 en 50 kronen. Papiergeld is er van 20, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000 en 5000 kronen. Uiteraard is het het makkelijkst je euro’s in Nederland al om te wisselen. In Praag kan dit bij de banken en wisselkantoren. Banken wisselen meestal tegen een voordeligere commissie (ongeveer 2-3 %) dan wisselkantoren (9 %), maar de rijen zijn er vaak langer . Sommige wisselkantoren zijn 24 uur per dag open. Banken zijn geopend van maandag tot vrijdag van 08:00 tot 17:00. Als je buiten deze tijden om geld wilt wisselen, kun je terecht bij Bureau de change in het centrum van Praag. Bewaar altijd de nota die je ontvangt bij het wisselen, deze wordt soms bij het terug wisselen gevraagd.
1A C is ongeveer 27 CZK (Tsjechische kronen), 1 kroon is ongeveer 0,04 A C.
Als je een bedrag in CZK wil omrekenen naar A C deel je door 27, of je vermenigvuldigt met 4 en deelt door 100.
3.5
CSK
A C
10 0,37 0,93 25 50 1,85 100 3,70 250 9,30 500 18,50 1000 37
Mobiele telefoon
Denk aan kosten die bellen en/of internetten in het buitenland met zich meebrengt. Denk aan de kosten van internet in het buitenland. Zet roaming uit.
15
3.6
Persoonlijke bagage
Doe je persoonlijke bagage in ´e´en tas of koffer. In de bus heb je natuurlijk je handbagage.
• Paspoort / identiteitskaart (minstens nog zes maanden geldig)
• Toiletartikelen – Kam/borstel
• Medische verzekeringspas
– Shampoo/zeep
• Dit programmaboekje
– Zonnebrandcrme – Tandenborstel/tandpasta
• Pen/papier
– Washandje • Portemonnee/pasjes/geld – Handdoek • Spelletjes
– Maandverband
• Boeken
– Scheergerei
• Fototoestel
– Verbandmiddelen – Lenzenspullen
• Lunchpakket voor tijdens de busreis op maandag • Een goed afsluitbare rugzak voor de wandeldag. • Kleding – Warme jas – Trui – Extra broek(en) – Ondergoed – Pyjama – Stevige loopschoenen – Extra sokken – T-shirts
16
3.7
Reisverzekering
Het Assink heeft een reisverzekering afgesloten.
3.8
Alarmnummers
Hoewel je er natuurlijk nooit vanuit gaat, is het altijd handig de alarmnummers van een stad te weten. Ook in Tsjechi¨egeldt het alarmnummer 112. Daarnaast zijn er nummers voor specifiekere hulp: • Brandweer: 150 • Politie: 158 • Ambulance: 155
3.9
Openingstijden
Op werkdagen zijn de winkels in Praag geopend van 09:00 tot 17:00. Op zaterdagen sluiten de winkels, in tegenstelling tot veel andere grote steden, vaak al vroeg in de middag. Warenhuizen en internationale keten sluiten iets later en sommige zijn ook op vrijdagavond geopend.
3.10
Tijdzone
GMT +1 met uitzondering van de Centraal Europese Zomertijd. Dan geldt net zoals in Nederland GMT +2. In Praag is het dus altijd dezelfde tijd als in Nederland.
17
4
Tsjechi¨ e
ˇ ˇ a republika), Tsjechi¨e(Tsjechisch: Cesko), officieel de Tsjechische Republiek (Tsjechisch: Cesk´ is een land in Centraal-Europa. Het land grenst in het westen en noordwesten aan Duitsland, in het noorden aan Polen, in het oosten aan Slowakije en in het zuiden aan Oostenrijk. Sinds 1 januari 1993 vormt Tsjechi¨e een zelfstandig land, daarvoor was het het westelijke deel van Tsjecho-Slowakije.
4.1
Geschiedenis
In de Middeleeuwen maakten de twee belangrijkste delen van Tsjechi¨e, Bohemen en Moravi¨e, deel uit van het Heilige Roomse Rijk. Het koninkrijk Bohemen was een belangrijke macht, maar religieuze conflicten zoals de Hussietenoorlogen in de 15e en de Dertigjarige oorlog in de 17e eeuw scheurden het rijk uiteen. Later kwam het gebied in de macht van de Habsburgers en maakte deel uit van het grote Oostenrijk-Hongarije.
Nadat de Eerste Wereldoorlog een eind had gemaakt aan het bestaan van Oostenrijk- Hongarije, sloten de Tsjechen en de Slowaken zich aaneen, en richtten in 1918 de onafhankelijke republiek Tsjecho-Slowakije op. Een kwart van de bevolking van de nieuwe republiek, met name in de grensgebieden van de huidige Tsjechische landen, was Duitstalig, zij werden wel veralgemenend Sudeten-Duitsers genoemd. In 1918 wilden zij zich bij Oostenrijk aansluiten, maar na het Verdrag van Saint-Germain kwamen zij definitief bijTsjecho-Slowakije. De achterstelling van deze groep Duitsers door Tsjecho-Slowakije was voor nazi-Duitsland aanleiding om dit gebied te annexeren na het Verdrag van M¨unchen in 1938. Ook Slowakije besloot zich af te scheiden. Het overgebleven gebied werd in 1939 door Duitsland bezet (Protectoraat Bohemen en Moravi).
Na de bevrijding door Amerikaanse en Sovjet-legers in 1945 verkeerde het Tsjechische gebied in chaos; hoewel de schade aan gebouwen meeviel, was vooral in de laatste jaren de nazi-repressie sterk toegenomen. Conform het program van Koˇsice en de Beneˇs-decreten van 1945 werden de Sudetenduitsers en in mindere mate de Hongaren uit het herstelde Tsjecho-Slowakije verdreven. Met name de verdrijving van de Duitse bevolking in de huidige Tsjechische landen ging gepaard met veel bloedvergieten, hoewel na 1947 de deportaties minder gewelddadig verliepen.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de Tsjecho-Slowaakse staat volledig hersteld en maakte het land steeds meer deel uit van het Oostblok, mede door de sinds juli 1945 toenemende invloed van de communisten in met name Tsjechi¨e. Tsjecho-Slowakije was in het interbellum en tot 1948 een parlementaire democratie. In 1948 vond een communistische staatsgreep plaats en werd het land een communistische 18
dictatuur.
In 1968 brak een kortstondige liberalisering van het offici¨ele socialisme tijdens de zgn. Praagse Lente aan. Troepen van het Warschaupact maakten hieraan bloedig een einde.
De Fluwelen Revolutie (1989) maakte aan de alleenheerschappij van de communistische partij een einde en herstelde de democratie in Tsjecho-Slowakije. Op 1 januari 1993 maakte ook Tsjechi¨e zich los van de opgeheven staat Tsjecho-Slowakije, nadat Slowakije de unie met Tsjechi¨e vreedzaam verlaten had. In 1999 trad Tsjechi¨e toe tot de NAVO en op 1 mei 2004 tot de Europese Unie; er trad een snellere versterking van westerse invloeden en verdergaande liberalisering van het marktsysteem op. In het eerste halfjaar van 2009 was Tsjechi¨e voor het eerst voorzitter van de Europese Unie.
19
4.2
Theresienstadt
Op woensdag gaan we met de bus naar Theresienstadt (Tsjechisch: Terez´ın). Hieronder volgt de belangrijkste informatie over Theresienstadt, de vestingstad die vooral bekend werd door het concentratiekamp dat er gevestigd was tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Theresienstadt bestaat uit twee delen: de stad zelf (Grote Vesting) en het fort (Kleine Vesting).
De vestingstad en het fort werden in de 18e eeuw gebouwd in opdracht van het OostenrijkHongaarse rijk en genoemd naar de keizerin Maria Theresia. Zowel de rivier de Elbe als de Eger stromen nabij het fort. De bouw startte in 1780 en duurde tot 1790; uiteindelijk besloeg het fort een oppervlakte van 3,89 km2 . Er waren ongeveer 5600 soldaten gestationeerd.
Terez´ın werd tijdens oorlogen niet gebruikt. In de laatste helft van de 19e eeuw diende het fort als een gevangenis. Tijdens de Eerste Wereldoorlog deed het fort dienst als krijgsgevangenenkamp, waar ook de moordenaar van Franz Ferdinand, Gavrilo Princip tot 1916 werd opgesloten. Hij leed aan tuberculose, waar hij uiteindelijk in 1918 in een nabijgelegen ziekenhuis aan bezweek.
In de Tweede Wereldoorlog gebruikten de nazi’s Theresienstadt als concentratiekamp en de Gestapo gebruikte het fort als gevangenis.
Op 10 juni 1940 nam de Gestapo het bevel in Terez´ın over. In het begin werden er Tsjechische verzetsstrijders in het fort gevangen gehouden. Vanaf november 1941 zou de stad Theresienstadt dienstdoen als getto voor gedeporteerde Joden. Daarmee was Theresienstadt een concentratiekamp geworden.
20
Theresienstadt was vooral een doorgangskamp voor Joden die meestal spoedig naar AuschwitzBirkenau of andere vernietigingskampen werden gestuurd.
Het kamp Theresienstadt opende officieel zijn deuren op 24 november 1941. Veel Joden uit Tsjecho-Slowakije werden naar Terez´ın gedeporteerd. In de zomer van 1942 werd de nietJoodse bevolking van Theresienstadt weggestuurd. Onder de nieuwe bevolking bevonden zich vele kunstenaars, musici en juristen. Daardoor ontstond er een druk cultureel leven in het getto. Het kamp herbergde, naast volwassenen, ook zo’n 11.000 kinderen.
De Joodse gettobevolking had een zekere mate van zelfbestuur: de raad van ouderen. Deze raad had onder andere de taak om lijsten op te stellen van wie gedeporteerd zou worden en wie niet. Weigerde men met de Duitsers mee te werken, dan zouden simpelweg alle bewoners gedeporteerd en vermoord worden.
Ondertussen werden de leefomstandigheden in Theresienstadt steeds slechter. Waar eerst zo’n 7.000 Tsjechoslowaken hadden gewoond, waren nu 50.000 mensen gehuisvest. Er was weinig voedsel en alleen al in 1942 stierven er zo’n 16.000 bewoners. Inwoners die zich verzetten tegen de Duitsers of anderszins iets deden dat volgens de Duitsers niet door de beugel kon, kwamen in het ”kleine fort” (de gevangenis) terecht, waar de leefomstandigheden ng slechter waren.
In 1943 werden 500 Deense Joden naar Terez´ın gestuurd. De Deense regering stond er op dat het Rode Kruis toegang kreeg tot de gevangenen. Eind 1943 kreeg het Rode Kruis toestemming om in 1944 de stad te bezoeken. Daarop richtten de nazi’s nepcafs en winkels op in het kamp, om het geheel de aanblik te geven van een normale woonplaats. Om de overbevolking voor het Rode Kruis verborgen te houden werden vele Joden naar Auschwitz gestuurd. Daardoor zaten de overgebleven gevangenen met niet meer dan drie
21
mensen op een kamer. Het Rode Kruis was ’tevreden’ over de opvang van Joden en rapporteerde dienovereenkomstig; men had zich compleet laten bedotten. De list was z´o succesvol, dat er een propagandafilm over Theresienstadt werd gemaakt: Theresienstadt: Ein Dokumentarfilm aus dem j¨udischen Siedlungsgebiet oftewel ’Een documentaire uit het Joodse vestigingsgebied’. In de film wordt gedaan alsof Hitler de Joden een mooie stad heeft geschonken. De film toont gevangen Joden die sport beoefenen of winkelen in het kamp. Na de opnamen werden zowel de acteurs als regisseur Kurt Gerron naar Auschwitz gestuurd en daar vergast. Met de film wilden de Duitsers de geruchten over concentratiekampen voor Joden de kop in drukken. Het was de bedoeling dat de film, via het Rode Kruis, de wereld rond zou gaan. Bij de bevrijding van Theresienstadt werd de film door de geallieerden gevonden. De film wordt vandaag de dag nog steeds vertoond in het museum op de plek van het kamp.
Op 3 mei 1945 droegen de nazi’s de controle over het kamp over aan het Rode Kruis en op 8 mei werd Theresienstadt officieel door het Rode Leger bevrijd.
Van november 1941 tot april 1945 werden ca. 144.000 Joden gedeporteerd naar Theresienstadt, 33.000 van hen stierven in de stad zelf aan ontbering, ziekte, marteling of door executie. 88.000 Joden werden vanuit Theresienstadt gedeporteerd naar vernietigingskampen (vooral Auschwitz en Treblinka). Bij de bevrijding waren nog 19.000 gevangenen in leven. Van de gedeporteerde Joden die in de vernietigingskampen terechtkwamen overleefden er slechts 3000. Van de 10.500 kinderen in het getto zouden er een schamele 142 de oorlog overleven. Een groot deel van de gevangenen werd gexecuteerd net voordat de geallieerden Theresienstadt bevrijdden, en in massagraven gedumpt. Deze werden na de oorlog herbegraven naast de vesting.
22
4.3
ˇ Skoda
ˇ De historie van Skoda begon op 18 december 1895 in Mlad Boleslav, Oostenrijk-Hongarije. Daar begonnen de technicus Vclav Laurin en de boekhandelaar Vclav Klement de productie van Slaviafietsen onder de merknaam L&K, naar de legende dat Vclav Klement ontevreden was over de kwaliteit van de fietsen die op dat moment werden verkocht. In 1899 begon hun fabriek met het produceren van motorfietsen die zowel in wedstrijden als op de weg succesvol waren; in drie jaar tijd werden er 2000 van geproduceerd. In 1901 presenteerde Laurin & Klement een tweecilinderauto op de autotentoonstelling van Wenen.
Spoedig was L&K de belangrijkste autofabrikant in Oostenrijk-Hongarije. De fabrieken produceerden inmiddels naast motorfietsen en auto’s ook vrachtwagens, bussen, stationaire motoren, landbouwmachines en walsen. De export ging voornamelijk naar Rusland en overige Europese landen, maar ook werden wagens verscheept naar Japan, Amerika, Australi en NieuwZeeland.
In races en rally’s gooide L&K hoge ogen. Zo werd in het jaar 1914 in 34 wedstrijden 32 keer de eerste prijs behaald. In augustus 1914 raakte Oostenrijk-Hongarije in oorlog. L&K werd, ˇ net als de machinefabriek Skoda, geheel ingezet voor de productie van legermaterieel.
Na de Eerste Wereldoorlog werd in 1918 de onafhankelijkheid van Tsjechoslowakije uitgeroepen en in 1919 algemeen erkend. Binnen het oude keizerrijk was Bohemen het industrile centrum geweest en van deze concentratie van technische bedrijven profiteerde het nieuwe land sterk. ˇ ˇ In 1925 volgde de fusie met met machinefabrikant Skoda uit Pilsen. Skoda was, en is, een belangrijke producent van spoorwegmaterieel, trams en trolleybussen, scheeps- en stationaire motoren en vliegtuigmotoren.
23
ˇ Tijdens de Duitse bezetting werd Skoda (tussen 1939 en 1945 ”Reichswerke Hermann Gring”) gedwongen legermaterieel te produceren, waaronder voertuigen met vierwielaandrijving en rupsvoertuigen zoals de Hetzer. Op 9 mei 1945 slaagde het terugtrekkende Duitse leger ˇ erin delen van de fabriek te vernielen, maar Skoda kwam de volgende dag toch merendeels onbeschadigd in handen van het Rode Leger. De Russische autoriteit herstelde de productie ˇ ˇ snel en Skoda profiteerde daar sterk van in het verwoeste Europa. In Nederland was Skoda na de bevrijding als enige Europese merk goed leverbaar.
In 1945 ging de autofabriek onafhankelijk van de machinefabrieken in Pilsen verder, met behoud van de naam en het logo, tot het bedrijf in 1949 door de staat werd overgenomen en in 1950 werd ondergebracht in de Motokov-groep als AZNP Mlad Boleslav (automobilov zvody, ˇ nrodn podnik: staatsautofabriek van Mlad Boleslav). Skoda was binnen Motokov gelieerd aan de overige Tsjechoslowaakse producenten van auto’s, vrachtauto’s, bussen, motorfietsen, landbouwmachines en toebehoren, met als voordeel een gezamenlijke productie van onderdelen en een gezamenlijke exportorganisatie met vestigingen in 54 landen en (in topjaar 1973) een jaaromzet van 600 miljoen dollar. ˇ Motokov verkocht in Nederland niet alleen Skoda-auto’s, maar ook met o.a. Jawa- en CZmotorfietsen, Tatravrachtwagens, Zetortractoren en Barumbanden. Tatra-personenwagens en Liaz-vrachtwagens zijn in Nederland sinds de jaren 50 niet meer gemporteerd.
Na de val van het IJzeren Gordijn werd het bedrijf in 1989 geprivatiseerd. Door het wegvallen van de goedkope arbeidskrachten (door een amnestieregeling na de Fluwelen Revolutie) kreeg ˇ Skoda -met een productiecapaciteit van ca. 100.000 eenheden per jaar- het moeilijk en er moest er naar een partner gezocht worden. Renault, BMW en Volkswagen hadden interesse, maar VW bleek als enige bieder het voortbestaan van de productiecapaciteit in Mlad Boleslav te garanderen. In 1991 werd 30% van de aandelen daarom verkocht aan de Volkswagen Group.
24
4.4
Pivovar Urquell
Omdat het bier in Pilsen aan het begin van de 19e eeuw van zeer slechte kwaliteit was, besloten de inwoners van de stad die een brouwvergunning hadden, een nieuwe brouwerij te bouwen. Deze brouwerij kreeg de naam B¨urgerbrauerei. In de lente van 1842 werd de Beierse brouwer Josef Groll als eerste brouwmeester aangesteld. In 1898 werd het handelsmerk Pilsner Urquell opgericht. Na de Eerste Wereldoorlog en het uiteenvallen van de Donau-monarchie ontstond Tsjecho-Slowakije en kregen alle steden, firmas en producten Tsjechische namen. De brouwerij heette voortaan Mˇeˇsansk´y pivovar. Na de Tweede Wereldoorlog werd de brouwerij genationaliseerd door de communisten. De twee brouwerijen in Pilsen Mˇeˇsansky pivovar en Plzeˇnsk´e akciov´e pivovary werden samengevoegd onder de naam Plzeˇnsk´e pivovary (Pilsen brouwerijen). Na de val van het communisme einde 1989 werd de brouwerij terug geprivatiseerd en in 1994 vernoemd naar hun bekendste bier Plzeˇnsk´y Prazdroj (Pilsner Urquell). In 1999 fuseerde de brouwerij met Pivovar Radegast a.s. en Pivovar Velk´e Popovice a. s. en kwam in handen van de South African Breweries (het huidige SABMiller).
25
4.5
De Tsjechische keuken
Zoals de meeste Europeanen gebruiken de Tsjechen drie maaltijden per dag. De hoofdmaaltijd is meestal het uitgebreide warme eten tussen de middag. Het eten van de Tsjechen heeft een grote invloed gehad op, maar is ook sterk benvloed door de keukens van de omringende landen. Een belangrijke oorzaak hiervan is de gemeenschappelijke geschiedenis in de vorm van Oostenrijk-Hongarije. Veel bekende Tsjechische gerechten zijn ook te vinden in andere landen, zoals de apfelstrudel en de gul´aˇs.
Tijdens de warme maaltijd wordt veelal vlees gegeten met deegwaren of aardappels. Vis is vrij zeldzaam en ook groente wordt traditioneel weinig gegeten. Dit laatste is de laatste jaren echter wel in opkomst doordat er steeds meer belangstelling is voor gezonde voeding. Enkele typisch Tsjechische gerechten zijn Brambor/’ak (aardappelpannenkoeken), topinky (geroosterd brood) en ˇcesk/’y knedlk (Boheemse knoedels).
4.6
Klimaat
Het klimaat van Tsjechi¨ebehoort tot het Midden-Europese type met voornamelijk westelijke oceaanwinden. In de drie zomermaanden valt de meeste neerslag.Praag behoort tot de warmste en droogste plekken van Tsjechi¨e. De stad ligt in een bekken van een aantal rivieren, zoals de Moldau, de Ohre en de Elbe. Daardoor is de Tsjechische hoofdstad gedeeltelijk beschut tegen de wind en de regen; de gemiddelde temperatuur in juli (de warmste maand) is 19,5 graden Celsius en in januari (de koudste maand) -0,5 graden Celsius. Ook het neerslagcijfer is heel laag, namelijk 486 mm.
26
5
Praag
Praag is een prachtige stad waar heel wat te ontdekken valt. Zo staat de historische binnenstad van Praag in zijn geheel op de werelderfgoedlijst van UNESCO, maar is er ook buiten het oude hart van de Tsjechische hoofdstad veel te zien en te doen. De bijnaam van de stad is Zlat Praha wat letterlijk betekent: Gouden Praag. Goudkleurige torenspitsen en de warme kleur van de gepleisterde gevels van vele historische gebouwen dragen bij tot de goudgele gloed die de stad in het zonlicht uitstraalt. In Praag vind je prachtige historische gebouwen rond sfeervolle pleinen zoals het Wenceslasplein.
Eigenzinnige kunst in Praag
27
Oude stad
28
Metrokaart
29
Karelsbrug
De oude Karelsbrug ’Karl˚ uv most’ met zijn vele beelden, zorgt voor een directe verbinding tussen de Oude Stad en de wijk Mal Strana. De vele bezoekers die deze Karl˚ uv most bezoeken of passeren zijn allen onder de indruk. Dit komt niet alleen door de beeltenissen van allerlei heilige figuren. Vanaf de brug heb je namelijk fantastisch uitzicht over de Vltava en de stad. En wie op zoek is naar een beetje geluk, zou de beeltenis van martelaar Johannes Nepomuk aan moeten raken. De vele voorgangers hebben al gezorgd dat de glimmende delen op vele relifs behoorlijk opvallen. De Karelsbrug dateert uit de veertiende eeuw en daarmee verving het de ingestorte stenen Judithburg Juditin most.
30
Praagse Burcht
De oudste delen van dit meesterlijke bouwwerk van Praag werden al in de negende eeuw gebouwd. Sindsdien mag het de grootste burcht van de wereld worden genoemd. De ’Praˇzsk´y hrad’ zoals de burcht in het Tsjechisch wordt genoemd, heeft dus al heel wat rumoerige tijden doorstaan. De hoge ligging op de Hradˇcany heuvel zorgt ervoor dat de burcht en de kathedraal al van veraf te bewonderen zijn. Door de jaren heen is er regelmatig wat aangepast en bijgebouwd, waardoor je er verschillende bouwstijlen in kunt herkennen. In de burcht tref je kerken, kastelen, pleinen, een klooster, kapellen, wachtershuisjes, kunstcollecties en natuurlijk de St. Vituskathedraal.
31
Joodse wijk Josefov De Joodse wijk Josefov heeft ondanks de afbraak van oude gebouwen nog heel wat geschiedenis te delen. Ooit was de wijk echt overbevolkt. Alle Joden werden hier immers bij elkaar stopt. Degene die er nog wonen proberen de dertiende eeuwse Oudnieuwe Synagoge Staronov synagoga en andere waardevolle gebouwen in ere te houden. Er vinden regelmatig renovaties plaats, maar men probeert hierbij zo veel als mogelijk originele ontwerpen in tact te houden. De filosofische rabbijn Jehoeda ben Betsalel Lw is zeer belangrijke binnen het Joodse geloof en dus ook voor de wijk Josefov. De stoel in de Oudnieuwe Synagoge evenals zijn grafsteen op de begraafplaats Star idovsk hbitov zijn dan ook een geliefd item om te bezoeken. Verder in de wijk zijn er populaire bezienswaardigheden te vinden als het Joods Museum, het raadhuis idovsk radnice en verschillende synagogen. Dansende Huis
Dat ’oud en nieuw’ mooi samen gaan wordt bewezen met het Ginger en Fred gebouw aan de Jir´askovo n´anˇest´ı. De opmerkelijke bouwstijl wordt vergeleken met het dansende paar Fred Astaire en Ginger Rogers. Het dansende huis ’Tanˇc´ıc´ı d˚ um’ werd ontworpen door Vlado Miluni en Frank Gehry. Laatst genoemde is tevens de ontwerper van het Guggenheim museum in Bilbao. Op de bovenste verdieping van het zes etages tellende bouwwerk is een restaurant en panoramisch dakterras gevestigd.
32
Astronomisch uurwerk van Praag
Door de hordes toeristen die zich voor dit uurwerk installeren, weet je precies waar je moet zijn. Op het Oudestadsplein ’Staromˇestsk´e n´amˇest´ı is een historische uurwerk genstalleerd op gevel van het oude raadhuis. De middeleeuwse astronomische wijzerplaat geeft behalve de tijd ook de stand van de zon en de maan aan. Het meest bijzondere moment is echter wanneer de parade van apostelen zich boven de klok laat zien. De deurtjes gaan elk uur opnieuw open. Het astronomische uurwerk werd ontworpen door klokkenmaker Mikul´aˇs z ˇ Kadane en de wetenschapper Jan Sindel.
33
Sint-Vituskathedraal
Door de hogere ligging op de Hradˇcany burchtheuvel prijkt de Sint-Vituskathedraal hoog boven alles uit. De grondvesten van dit historische bouwwerk dateren uit de veertiende eeuw. Ruim zeshonderd jaar heeft men gebouwd om de Sint-Vituskathedraal te verwezenlijken tot hoe wij het nu kunnen bezoeken. Opmerkelijk bezienswaardigheden zijn de koninklijke crypte, het hoogaltaar, de gouden portaal en de St. Wenceslauskapel. Zoo Praag Vooral de allerkleinsten kunnen een bezoekje aan de Zoo van Praag goed waarderen. Het ruim zestig hectare tellende park ligt in het noorden van Praag in de wijk Troja. Onder de diersoorten bevinden zich vogels, olifanten, nijlpaarden, gorillas, ijsberen en nog heel veel meer. Verspreidt in de dierentuin zijn enkele restaurants, kiosken, souvenir winkels en speeltuinen te vinden.
34
Het Oude Stadsplein
De Staremˇestsk´e n´amˇest´ı is het belangrijkste plein van de Oude Stad. Zowel (feestelijke) aankondigingen als onthoofdingen hebben in het vroege verleden hier plaatsgevonden. Hier gebeurde het allemaal. Pas rond de negentiende eeuw ging er het n en ander veranderen. Er werd langzaam bijgebouwd en het plein werd ondertussen ook gebruikt voor demonstraties en steeds meer culturele festiviteiten. In de directe omgeving van het plein vind je bezienswaardigheden als het oude stadhuis, de astronomische klok, het Jan Hus monument, het Kinsk´ypaleis, het huis bij de stenen klok en de St. Nicolaaskerk.
35
Oude Joodse Begraafplaats
De vele bezoekers van deze oude Joodse begraafplaats in de wijk Josefov, komen vooral om het graf van Rabbijn Jehoeda L¨ow en diens zoon te bezoeken. Als teken van respect worden er regelmatig kiezelstenen achtergelaten op zijn graf. Het niet al te grote kerkhof is gevuld met zeer veel overledenen. Door gebrek aan ruimte zijn er meerdere lagen gebruikt. Waar eerst vooral eenvoudige grafstenen waren te zien, zijn in de latere eeuwen weelderige en veelvuldig gedecoreerde grafstenen op te merken.
36
Rudolfinum
Het Tsjechische Filharmonisch Orkest heeft zijn onderkomen gevonden in het Rudolfinum. Het voormalige parlementsgebouw wordt daarom tegenwoordig bezocht voor het beluisteren van de veel geprezen concerten van dit symfonieorkest. O De Dvorak Hall doet regelmatig dienst als concert hal voor het bekende Praagse Lente Festival. Ook wij Nederlanders horen regelmatig een muziekstuk van dit orkest. Het Tsjechische Filharmonisch Orkest van Praag werkt namelijk regelmatig samen met Hans Zimmer. Deze Duitse componist is het brein achter de soundtracks van attracties als de Vliegende Hollander en Joris en de Draak van de Efteling. Het Rudolfinum is in een neo-renaissance bouwstijl uitgevoerd naar een idee van Josef Ztek en Josef Schulz. Het gebouw op zich weet jaarlijks duizenden toeristen aan te trekken.
37
T´ ynkerk
De veertiende eeuwse T´ynkerk is gelegen aan de Oudestadsplein in het centrum van de Oude Stad van Praag. De torens, die tegenwoordig als prima herkenningspunt dienen, zijn pas in de vijftiende eeuw gerealiseerd. Toen de jezu¨ıeten de kerk in de zeventiende eeuw overnamen van de protestanten werd daarmee ook het beeld van George van Podiebrad vervangen voor een beeltenis van Madonna.
38
Petˇr´ın-uitkijktoren
De zestig meter hoge Petˇr´ın-uitkijktoren staat in de wijk Mal Strana. Als paradepaardje voor de jubileum tentoonstelling van 1891 werd de inspiratie voor de Petˇr´ın-uitkijktoren opgedaan bij de Eiffeltoren van Parijs. Behalve een uitkijkplatform is er ook een tentoonstellingsruimte.
39
Vyˇsehrad
De historische vesting Vyˇsehrad is tevens een stadsdeel in het zuiden van Praag. Als vesting aan de rivier de Moldau heeft het voor lange tijd een belangrijke functie vervuld. Het diende onder andere als verblijf voor heersers als Karel IV en Wenceslas IV. Andere belangrijke gebouwen en plekken zijn de basiliek van St. Peter en Paul, de ondergrondse Gorlice, Brick Gate, Kovaˇrovicova tuin en de Vyˇsehrad begraafplaats.
40
Wenceslasplein
Met het Nationale Museum als top bezienswaardigheid geniet het Wenceslasplein V´aclavsk´e nmsti van veel aandacht. Dit stadsdeel wat regelmatig gebruikt wordt voor feesten, demonstraties, huldigingen en andere belangrijke bijeenkomsten is een belangrijke ontmoetingsplek van Praag. De veel gebruikte Wilsonova - Mezibransk straten zorgen voor altijd voorbij razend verkeer en drukte. Het bekende barokke ruiterstandbeeld Pomn´ık svat´eho V´aclava, wat het monument van St. Wenceslas betekend is eigenlijk een kopie van het origineel. Een paar meter van het ruiterbeeld vandaan ligt een herdenkingsmonument voor de slachtoffers van het communisme.
41
Nationaal Theater
Opera, toneel, ballet of een orkest zijn onlosmakelijk verbonden aan de stad Praag. Tsjechi¨e en dus ook de stad Praag dragen deze vorm van kunst een warm hart toe. Het Nationale theater is dan ook niet zo maar een theater. Het wordt verheven tot een symbool en nationaal identiteit. Sinds de opening in 1881 zijn er in dit Nationale Theater N´arodn Divadlo heel wat meesterlijke stukken opgevoerd. Voor de inrichting van de foyer in het theater is de Tsjechische schilder Mikol Ale deels verantwoordelijk.
42
Staatsopera
Aan de Wilsonova straat is de Staatsopera van Praag gelegen. Omstreeks 1888 opende het prachtige gebouw zijn deuren met een opvoering van Richard Wagner de Meistersinger von Nrnberg. Opvoeringen als ballet, opera en die van het orkest zijn erg populair in Tsjechi¨e. Als liefhebber van deze kunststromingen is het zeker aan te raden om de Staatsopera of het Nationale Theater van de stad Praag te bezoeken.
43
Clementinum
Dit oorspronkelijke opleidingsinstituut voor jezueten, werd al in de zeventiende eeuw gebouwd. Hiervoor werden kunstenaars en architecten benaderd als Giovanni Domenico Orsi, Frantisek Maximiliaan Kanka en Josef Kramoln. Tegenwoordig is het Clementinum de Nationale Bibliotheek van Tsjechi¨e. Het Clementinum bestaat uit de astronomische toren, de spiegel kapel en de werkelijk prachtige bibliotheek.
44
Gouden Straatje
In de omgeving van de Praagse Burcht zijn veel waardevolle bezienswaardigheden te ontdekken. Zo ook het gouden straatje met de Tsjechische naam Zlat ulika u Daliborky. Dit bijzondere straatje wordt gekenmerkt door kleine kleurige zestiende eeuwse wachters huisjes. Nadat er rond de zestiende eeuw vooral goudsmeden hier woonden, zijn het later vooral woningen geworden voor portiers, bewakers, en klokkenluiders. Na de Tweede Wereldoorlog heeft men de waarde van de straat ingezien en zijn de woningen deels gerestaureerd. Tegenwoordig zijn er allerlei winkeliers gevestigd.
45
Het Gemeentehuis
Het toonbeeld voor de Art Nouveau bouwkunst in Praag is het gemeente huis Obecn dm. Het gemeentehuis is gelegen aan het Plein van de Republiek Nmst Republiky. Voorheen droeg dit plein de naam Hybernsk. Het gebouw werd aan het begin van de twintigste eeuw gebouwd naar een ontwerp van de Tsjechische architecten Antonn Balnek en Osvald Polivka. De mooiste ruimte is de Smetana Hal. Deze wordt regelmatig als concertzaal gebruikt. Op de begane grond en in de kelder zijn verschillende horeca gelegenheden te vinden.
46
Strahov klooster
Ooit had dit klooster net zoveel ontzag als de burcht van Praag. Helaas door brand werd het met de grond gelijk gemaakt. Het nieuwe en huidige Strahov klooster Strahovsk klter werd grotendeels in de achttiende eeuw vervaardigd. Oudste delen, waaronder de Theologische hal, dateren uit de zeventiende eeuw. Behalve een klooster is er ook het Museum van de Nationale Literatuur en een kunstgalerie gevestigd.
47
6
Beroemde Tsjechen
De Boheemse hoogleraar Jan Hus (ca. 1370-6 juli 1415) geldt als een voorloper van de Hervorming. In zijn tijd betwistten drie pausen elkaar de bevoegdheid. Er waren grote spanningen tussen de Tsjechische bevolking en de Duitse geestelijkheid, Jan Hus was hiervan de vertolker. Hus hield zich aan de officile kerkleer, maar uitte kritiek op kerkorganisatie en later ook op het pausdom. Hus riep de kerk terug naar de bijbel. Hij werd herhaaldelijk veroordeeld en uiteindelijk ondanks een vrijgeleide van keizer Sigismund door het Concilie van Konstanz (1414) tot de brandstapel veroordeeld. De aanhangers van Hus, de hussieten, grepen naar de wapens toen Sigismund van Luxemburg in 1419 ook koning van Bohemen werd. Er waren twee groepen bij de hussieten: de utraquisten en de taborieten. De utraquisten wilden de avondmaalsbediening onder beide gedaanten (sub utraque specie), de taborieten waren veel radicaler en verwierpen veel meer als onbijbels dan Hus had gedaan. Bron: Wikipedia
48
Jan Amos Komensky, beter bekend als Comenius, was een veelzijdige 17de- eeuwse Tsjechische geleerde. Hij was in de eerste plaats theoloog, filosoof en pedagoog. Daarnaast hield hij zich onder andere bezig met politiek, taalkunde, studie der natuur en cartografie. Comenius heeft zich gedurende zijn hele leven ingezet voor de bevrijding van zijn vaderland en voor de erkenning van het Moravische broederschap als een eigen kerkgenootschap. Na acht jaar in Polen en Hongarije te hebben doorgebracht, vestigde Comenius zich in 1656 in Amsterdam. Daar verbleef hij eerst een tijd in het ’Huis met de hoofden’, nu Keizersgracht 123. Nadat zijn vrouw en twee van zijn kinderen waren overgekomen, betrok het gezin een woning aan de Egelantiersgracht. Hier verbleef Comenius tot zijn overlijden (1670). Bron: Scholengemeenschap Comenius (Leeuwarden)
Vclav Havel is een schrijver, was de laatste president van Tsjechoslowakije en de eerste van Tsjechi¨e. Havel was in 1977 n van de grondleggers van Charta 77, een beweging die de Tsjechoslowaakse overheid wees op schendingen van mensenrechten in haar land. Havel’s presidentschap is grondwettelijk tot 2 regeerperiodes beperkt gebleven, anders was hij wellicht tot op de dag van vandaag president van Tsjechi¨e geweest. 25Momenteel is Havel o.a. lid van de De Club van Boedapest en heeft vele prijzen mogen ontvangen waaronder de Geuzenpenning en de Erasmusprijs.
49
Op een haar na waren de werken van Franz Kafka verbrand. Bij zijn overlijden heeft hij zijn vriend Max Brod opgedragen zijn werken te vernietigen. Gelukkig is dit nooit gebeurd, want Franz Kafka is met afstand de meest beroemde schrijver van Tsjechie geworden. De als advocaat werkzame schrijver is van Duits-Joodse afkomst en geboren te Praag. En van zijn bekendste werken is ”Het Proces”
De brouwerszoon Bedrich Smetana gaf al zeer vroeg blijk van een muzikale begaafdheid. Op 5-jarige leeftijd leerde hij viool en piano, en tijdens zijn middelbare school werkte hij zich dank zij ontberingen autodidactisch muzikaal hogerop. Hij werk als koorleider, operadirigent, pianist, componist en muziekcriticus, en onderneemt concertreizen doorheen heel Europa. Tien jaar voor zijn dood werd hij als gevolg van een hersenziekte plots totaal doof. De belangrijkste werken werden echter gecomponeerd in deze periode van volslagen doofheid, tot hem een ongeneeslijke krankzinnigheid in zijn laatste levensjaar alle geestelijke activiteit onmogelijk maakte. Hij stierf op 12 mei 1884 in Praag. Bron: www.componisten.net
50
Jan Palach is de student die zich op 19 Januari 1969 op het Weceslas Plein van het leven beroofde door zichzelf in brand te steken. Hij deed dit als protestdaad en om aandacht te vragen voor de onderdrukking van Tsjechoslowaken na de Praagse lente van augustus 1968. De begrafenis van Palach ging gepaard met grote protesten. Palach heeft een monument gekregen voor het Nationaal Museum op het plein waar hij voor altijd zal blijven voortleven.
Antonin Dvorak is een beroemde componist die werd geboren in het dorpje Nelahozeves, dichtbij Praag. Hij heeft het merendeel van zijn leven in dit stadje doorgebracht. Dvorak heeft in nog onder de eerder beschreven Bedich Smetana gespeeld. De stijl van Dvok is qua opbouw vergelijkbaar met die van Beethoven en Brahms. Dvorak was hoofd van het conservatorium in Praag tot zijn dood in 1904. In praag is een museum aan hem gewijd.
51
Emile Zatopek is op 78-jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van een hersenbloeding. Zatopek was een atletieklegende. In Helsinki behaalde hij drie keer Olympisch goud: zowel op de 5 en 10 km als op de marathon. De Tsjechische Locomotief, zoals hij genoemd werd, trok steevast een grimas alsof hij het geen honderd meter meer zou uithouden. Hij was tijdens zijn loopbaan goed voor achttien wereldrecords.
Josef ”Pepi” Bican is met afstand de beroemdste Tsjechische voetballer aller tijden. Zijn vader was voetballer, maar stierf op 30-jarige leeftijd omdat hij een voetbalwedstrijd preveleerde boven een voor zijn gezondheid noodzakelijke operatie. Bican speelde voor drie Nationale elftallen: Oostenrijk, Tsjechoslowakije en Bohemi-Moravi. Ondanks vele aanbiedingen uit het buitenland bleef Bican in Tsjechi¨e wonen. Dit leverde hem niet de rust op waarnaar hij verlangde. Hij wijgerde lid te worden van de communistische partije en hierdoor werd hij door de partij tegengewerkt in zijn doen en laten. Jozef Bican maakt zijn debuut voor het Oostenrijks elftal in 1933 en speelde zijn laatste competitie wedstrijd speelde hij in 1955 op 42 jarige leeftijd voor Dynamo Praag. Bican was werd tijdens zijn loopbaan 12 keer topscoorder en hij maakte 643 competitiedoelpunten. Na een trainerscarrire in o.a. Belgi, overleed ”Pepi” op 88-jarige leeftijd in zijn geliefde Tsjechi¨e.
52
Antonin Panenka (2 december 1948) was een Tsjechisch voetballer, die geschiedenis heeft geschreven door de beroemdste strafschop aller tijden te maken. Op het EK van 1976 in Joegoslavi stond Panenka met Tsjechoslowakije in de finale tegen West-Duitsland. In de laatste minuut van deze wedstrijd maakte Bernd Hlzenbein de gelijkmaker, waarna strafschoppen de wedstrijd moesten beslissen. Op een stand van 4-3 in het voordeel van Tsjechoslowakije legde Panenka aan om de wedstrijd te kunnen beslissen. De Duitse keeper Sepp Maier koos voor een hoek, maar Antonin Panenka stiftte de bal door het midden van de goal over Maier heen, die al aan zijn duik begonnen was. Tsjechoslowakije won de Europese titel. Over de penalty zei Panenka later: ”Ik wist dat als ik zou missen, onze communistische regering zou denken dat het een politiek gebaar was. Dan zou ik misschien eindigen in de uranium-mijnen.”. Tot op de dag van vandaag wordt een strafschop die door het midden over de keeper heen wordt gestift een ’Panenka’ genoemd.
53
7
Basiszinnen in het Tsjechisch
Hallo Goedemorgen Goede avond Goede nacht Tot ziens Alstublieft Dank u wel Ja / Nee Pardon Mijn naam is Hoeveel? Hoelang? Waar is ... ? Ik wil ... Ik begrijp het niet Hoe laat is het? Mag ik ... hebben? Wat is er? Hoe gaat het? Spreekt u Engels? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 De rekening graag. Serveerster! Ober!
Dobr´y den Dobr´e rano Dobr´y veˇcer Dobrou noc Nashledanou Pros´ım Dˇekuji Ano / Ne Promiˇnte Jmenuji se ... Kolik? Jak dlouho? Kde je ... ? Chtˇel bych ... Nerozum´ım Kolik je hodin? Mohl(a) bych dostat ... ? Co? Jak se m´ate? Mluv´ıte anglicky? jedna dvˇe tˇri ˇtyˇri pˇet ˇsest sedm osm devˇet deset Pros´ım, uˇcet. sleˇcno pane vrchn´ı
54
(dobrie den) (dobreh rahno) (dobreh vehcher) (dobroh nots) (nashlehdanoh) (prosiem) (dyekoeyi) (ano / ne) (prominyte) (jmeenoeyi se) (kolik) (jak dlohho) (g(k)de ye) (chtyel bich) (nerozoemim) (kolik je hodin) (mohla bich dostat) (tso) (yakse mahte?) (mluviete anglitski?) (yedna) (dvye) (trzbi) (chtirzhi) (pyet) (shest) (sedm) (osm) (devyet) (deset) (prosiem oechet) (sletsjno) (pane vrchnyi!)
