Bijlage A: Onderwerpen voor gewenste versterking van de T&U agenda In het onderzoeksveld dat relevant is voor de topsector T&U wordt gestreefd naar meer samenhang tussen PPS-projecten. Door deze te groeperen in koepel PPS-en kan gericht worden opgeroepen tot vernieuwing en kunnen de resultaten op een efficiënte wijze worden gedeeld en de opgedane kennis worden benut. De koepel PPS-en zijn: 1. Better Plants for new demands (veredeling en zaadtechnologie) 2. Het nieuwe doen in Plantgezondheid 3. Energie en CO2 4. Glastuinbouw Waterproof 5. Teelt de grond uit 6. Tuinbouwtechnologie 7. Fytosanitair robuuste ketens 8. New business met plantenstoffen 9. Groen voor een gezonde omgeving 10. Tuinbouw Digitaal 11. Voedselveiligheid (in oprichting) 12. Verhogen consumptie groente en fruit (in oprichting) 13. Logistiek (in oprichting) 14. Internationalisering (in oprichting) 15. Markt en merken / Samenwerkende Waardeketens (in oprichting) Per koepel PPS is een omschrijving geformuleerd van de onderwerpen waarop u wordt uitgenodigd om projectvoorstellen in te dienen. Deze treft u navolgend aan in deze bijlage. Het PPS-voorstel dat wordt ingediend dient een antwoord te geven op de kennis- en innovatieopgaven uit de uitvoeringsagenda. Bij de uiteindelijke honorering wordt meegewogen in welke mate het voorstel inhoudelijk tegemoet komt aan de gevraagde focus voor 2016. 1. Koepel PPS Better Plants for New Demands Voor wat betreft de veredelingsprojecten ligt het zwaartepunt bij het thema Meer met Minder. Voor onderzoek ten behoeve van de sector plantaardig uitgangsmateriaal (o.a. plantenveredeling en zaadtechnologie) bestaat er één koepel-PPS (Better Plants for New Demands). Hierin is al het onderzoek gebundeld ten behoeve van veredeling, vermeerdering en opkweek van planten (zowel akker- als tuinbouwgewassen). De koepel-PPS is primair gericht op vragen die bijdragen aan thema Meer met Minder, maar is ook sterk gekoppeld aan de andere drie innovatiethema’s. De koepel-PPS heeft een breed basisprogramma aan lopend onderzoek met als pijlers plantenfysiologie, fytopathologie (in brede zin, d.w.z. inclusief entomologie) en genetica. Voor de versteviging van het programma wordt er met name opgeroepen voor onderzoeksvoorstellen die werken aan: Plantenfysiologie: aandacht voor interactie tussen plant en zijn omgeving (zowel bovenals ondergronds), regulering van de ontwikkeling van de plant Fytopathologie: aandacht voor microbioom van de plant (zowel boven- als ondergronds), meer aandacht voor nematologie, virologie en entomologie, gedegen kennis van de biologie van plantbelagers (infectiestrategieën) Genetica: aandacht voor het creëren van genetische variatie, en voor ondersteunende tools om de veredeling sneller en gerichter te maken. Voor meer informatie kunt u contact op nemen met Clemens Stolk, email:
[email protected]
2. Koepel PPS Het nieuwe doen in Plantgezondheid Doel van de PPS ‘Het Nieuwe Doen (HND) in Plantgezondheid’ is een structurele aanpak om ziekten, plagen en onkruiden te voorkomen. Voor de lange termijn wordt ingezet op een land- en tuinbouw die nagenoeg emissie- en residuvrij produceert met een sterk verminderde afhankelijkheid van chemische gewasbeschermingsmiddelen. Door te kiezen voor een integrale aanpak wordt de slag gemaakt van symptoombestrijding naar preventieve oplossingen. Dit biedt extra kansen voor een duurzame productie. De Co-innovatie agenda ‘Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid 2012 -2027’ vormt de basis voor de PPS ‘HND Plantgezondheid’. De projectenportfolio binnen de lopende PPS ‘HND Plantgezondheid’ is in overleg met bedrijfsleven en overheid tot stand gekomen. Deze call nodigt u uit om fundamentele, industriële of experimentele projectideeën in te dienen. De ideeën moeten innovatief van aard zijn en aansluiten op de kennislijnen van de genoemde Co-innovatie agenda. Daarnaast moeten ze een duidelijke bijdrage leveren aan het realiseren van de ambitie: een land- en tuinbouw die nagenoeg emissie- en residuvrij produceert in robuuste systemen met een sterk verminderde afhankelijkheid van chemische gewasbeschermingsmiddelen. Voor 2016 wordt met name specifiek gevraagd om projectideeën m.b.t. de kennislijnen: a. Weerbaar gewas, waarbij met name accent op kennis van de mechanismen ligt om beïnvloeding van weerbaarheid via fysische-chemische inductie, substraat en microorganismen op robuuste wijze in het teeltsysteem mogelijk te maken. Dit moet leiden tot het door ontwikkelen van geïnduceerde resistentie (verminderde gevoeligheid) door diverse teeltmaatregelen. Waar mogelijk wordt aansluiting gezocht bij onderzoek vanuit TKI Uitgangsmateriaal, met name Groene veredeling. b. Robuuste en weerbare teeltsystemen, met het accent op verbetering van bodemgezondheid gericht op onderdrukken ondergrondse ziekten en plagen. Daarbij is het van belang uit te gaan van het gehele gewas incl. bovengrondse-ondergrondse interactie in weerbaarheid. c. Effectief en duurzaam (biologische en chemisch) middelen- en maatregelenpakket, met het accent op ontwikkeling van nieuwe innovatieve biologische bestrijders c.q. bestrijdingssystemen, biologische (groene) middelen /microbials en nieuwe innovatieve maatregelen. Duidelijk moet aangegeven worden welke milieu impact het projectidee heeft op de verdere vergroening van de land- en tuinbouw. d. Systeemintegratie met het accent op integratie van de kennislijnen. Naast onderzoek op de kennislijnen is interactie tussen deze lijnen en integratie van de resultaten cruciaal voor het ontwikkelen van succesvolle robuuste weerbare systemen met minimale emissie en handelingsperspectief voor de agrarische ondernemer. In de projectideeën moeten helder worden aangegeven hoe ze aansluiten bij één of meerdere kennislijnen en het type onderzoek. Gezocht wordt naar een goede balans binnen de koepel PPS HND Plantgezondheid tussen fundamenteel, industrieel en experimenteel onderzoek. Daarnaast moet SMART aangegeven worden in hoeverre ze bijdragen aan de ambitie, alsmede de cross-overs met andere thema's. Eind april opent de call voor ERA-NET C-IPM (Integrated Pest Management). Deze sluit nauw aan bij de call voor de koepel PPS HND Plantgezondheid. Inpassing van innovatieve projectideeën op EU niveau hebben een pré. Informatie over de call ERA-NET C-IPM kunt u vinden op http://c-ipm.org/calls/ Voor meer informatie over de PPS HND Plantgezondheid kunt u contact opnemen met: Helma Verberkt Willem Jan de Kogel
[email protected] [email protected]
3. Koepel PPS Energie en CO2 Voor de koepel PPS Energie en CO2 wordt een separate procedure opgezet; deze wordt nu niet meegenomen in deze call en het overzicht van de focusonderwerpen. 4. Koepel PPS Glastuinbouw Waterproof Het doel van de PPS Glastuinbouw Waterproof is het mogelijk maken van een nulemissie van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar water in 2027. Voor de PPS Glastuinbouw Waterproof wordt gezocht naar een juiste mix van fundamentele, industriële en experimentele onderzoeksprojecten, die betrekking hebben op: Sluiten waterkringloop bij substraatteelten: teeltstrategieën en optimalisatie waterkwaliteit Optimale irrigatie- en bemestingsstrategieën & tools en hergebruik drainagewater bij grondgebonden teelten Innovatieve emissiearme en waterefficiënte teeltsystemen (o.a. teelt los van de ondergrond) Naar een 0-emissie van gewasbeschermingsmiddelen (en eventueel meststoffen) door zuivering reststromen op bedrijfs- en gebiedsniveau Goed gietwater uit duurzame bron Het ontwikkelen van oplossingen voor internationale tuinbouw-watervraagstukken en daarmee het versterken van de internationale positie van de sector kan tevens een doelstelling zijn binnen het project voorstel. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met
[email protected] of
[email protected] 5. Koepel PPS Teelt de grond uit Voor deze koepel PPS zijn geen focusonderwerpen benoemd. 6. Koepel PPS Tuinbouwtechnologie In deze koepel PPS is de afgelopen jaren gewerkt aan innovatieve kassystemen voor diverse klimaatzones. Er wordt opgeroepen om op de gehele breedte van dit programma te komen met nieuwe initiatieven voor fundamentele en industriële onderzoeksprojecten, als mede valorisatie van kennis naar bedrijven. Dit betreft: Ontwikkeling van nieuwe kassystemen voor diverse klimaatzones. Innovatieve kasomhullingen. Ontwikkeling van innovatieve kasinstallaties, in samenwerking met al lopende PPS-en op het terrein van watertechnologie, energie en CO2 en precisietechnologie. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Egon Janssen, email:
[email protected] 7. Koepel PPS Fytosanitair Robuuste ketens Nederland heeft als handelsland van talloze producten in de land- en tuinbouw belang om deze handel zonder belemmeringen te laten verlopen. Daarnaast is Nederland ook een belangrijke producent van planten en plantaardige producten. Er zijn continu risico’s voor de productie als gevolg van de insleep van ongewenste schadelijke organismen (plantenziekten en – plagen inclusief invasieve planten) in handelsstromen en in de teelt. Bescherming hiervan en van de biodiversiteit is nodig. Overheid en bedrijfsleven hebben beide een ambitie om fytosanitaire risico’s te voorkomen en te beheersen. Met deze call nodigen wij u uit projectideeën in te dienen die passen in het PPS Programma Fytosanitair Robuuste ketens. Het programma levert een bijdrage aan de markttoegang van Nederlandse producten en aan de borging van de fytosanitaire kwaliteit van de plantaardige productie en handelsketens. De projectideeën moeten aansluiten bij de kennisagenda Fytosanitair Robuuste Ketens. In deze kennisagenda zijn 6 kennislijnen uitgezet
met kennisvragen die fundamenteel, industrieel of experimenteel van aard zijn (zie kennisagenda Fytosanitair Robuuste Ketens). Voor de call 2016 worden projectideeën verwacht die passen binnen deze kennislijnen. U wordt vooral uitgenodigd om voorstellen in te dienen die gaan over bodemorganismen en voorstellen die passen binnen de kennislijn Infrastructuur en de kennislijn Preventie. Internationaal uitgewerkte voorstellen voor beantwoording van nationale vragen hebben een pre. Daarnaast ligt de focus binnen de kennislijnen in 2016 op: Infrastructuur Een goede ontsluiting van fytosanitair belangrijke collecties Het heeft hierbij de voorkeur om deze projecten in een internationaal samenwerkingsverband te plaatsen. (bijvoorbeeld Euphresco ) Basiskennis organismen Kennis van bodemorganismen of van organismen die een nieuwe bedreiging vormen. De biologische relevantie van de aanwezigheid van een (schadelijk) organisme. Diagnostiek, incl. bemonstering - bemonsteringstechnieken - validatie van bestaande toetsen - ontwikkeling en validatie van toetsen voor nieuwe gewas-organisme combinaties en voor organismen die nieuwe bedreigingen vormen - non-destructieve detectiemethoden - vervangingsmogelijkheden voor biotoetsen Preventie - het stimuleren van bedrijven tot fytosanitair duurzaam ondernemen, - het stimuleren van fytosanitair gezonde bodems - het ontwikkelen van alternatieve ontsmettingsmethoden Keteninrichting - organisatie van de keten, welke maatregelen kunnen effectief en efficiënt ingezet worden waarbij de preventieve aanpak op bedrijfsniveau wordt versterkt en is ingebed in de keten - de inrichting (financieel/organisatorisch/technisch) van zogenaamde beschermde gebieden (die een extra vrijwaring bieden voor een aantal plagen en ziekten). Markttoegang - Kennisvragen over fytosanitaire risico’s en harmonisering van toetsen en toetsresultaten. Voor meer informatie over het PPS programma Fytosanitair Robuuste Ketens en de kennisagenda, kunt u contact opnemen met: Anneke van Dijk (
[email protected]) Peter Bonants (
[email protected]) en Johan Bremmer (
[email protected]) 8. Koepel PPS New business met groene & hoogwaardige plantenstoffen uit de tuinbouw Het PPS-koepelprogramma ‘New business met groene & hoogwaardige plantenstoffen uit de tuinbouw’ ontwikkelt – op basis van input en de vraagstelling van (tuinbouw)ondernemers of ondernemers in afzetmarkten voor plantenstoffen - kennis en innovaties, draagt die uit en ondersteunt de valorisatie daarvan, waardoor de tuinbouw nieuwe economische activiteiten kan realiseren met het tot waarde brengen van plantenextracten en plantenstoffen als partner in nieuwe biobased ketens. Daarmee wordt tuinbouwondernemers het perspectief gegeven van nieuwe (aanvullende) duurzame verdiencapaciteit en wordt bijgedragen aan een duurzame positionering en een versterking van de concurrentiekracht van de Nederlandse tuinbouwsector en hun nieuwe businesspartners in een groene economie. Nieuwe projecten in 2016 zijn gewenst op de volgende onderwerpen: Integrale projecten gericht op het ontwikkelen van 3 nieuwe sterke businesscases. Chemische profilering van extracten van commercieel in Nederland geteelde en te telen gewassen. Programmerende studies bijvoorbeeld op het terrein van cosmetica. Onderzoeksvoorstellen gericht op het oplossen van kennisvraagstukken binnen de kennisen innovatieagenda.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Jan Smits, email:
[email protected] of Eric Poot, email:
[email protected] 9. Koepel-PPS Groen voor een gezonde leef-, woon- en werkomgeving De hoofddoelstelling van het programma is de ontwikkeling van innovatieve en in de praktijk goed hanteerbare groenconcepten gericht op het groen in en om de gebouwde omgeving waarin, uitgaande van de positieve effecten van groen op gezondheid en welbevinden, nieuwe verdienmogelijkheden voor de sector worden gecreëerd. Hierbij wordt gewerkt aan drie (sub)doelen: Bevorderen van de innovatie en versterken van de concurrentiepositie van de groene sector. Beter benutten van de positieve effecten van groen in en om de gebouwde omgeving op de gezondheid en het welbevinden van de mensen die er wonen, werken, leren en herstellen (de vier thema’s). Het genereren van nieuwe (fundamentele) kennis over de wijze waarop groen invloed heeft op gezondheid en welbevinden. Op de volgende onderwerpen zijn nieuwe projecten gewenst, gerangschikt per thema van het lopende koepelproject: Wonen o De groene stad o De groene health check o Gezond binnenshuismilieu o De gezonde tuin o Groen en waterberging o Voedselbomen Werken o Stress preventie door groen bij de werkplek o Groen en arbeidsproductiviteit o Reductie ziekteverzuim o Luchtkwaliteit o Bedrijven en groen Leren o Groen in de klas o Groen op het schoolplein Herstellen o Groen voor ouderen o Natuur in en om ziekenhuizen o Facilitymanagement Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Albert Haasnoot, email:
[email protected] of Joop Spijker, email:
[email protected] 10. Koepel PPS Tuinbouw Digitaal Fundamenteel/strategisch onderzoek naar de mogelijkheden van Internet-of-things in combinatie met zelflerende systemen, sensoring, robotisering, beeldherkenning voor teelt, bewaring en kwaliteit. Werken aan toepasbaarheid disruptieve technologische innovatie in tuinbouw. Industrieel onderzoek naar opschaling van informatie delen in keten en bedrijf incl. ontwikkelen van standaarden voor de koppeling van logistieke- en productiesystemen (zoals robots, camerasortering, intern transport, order picking, klimaatcontrole) aan bedrijfssystemen (ERP). Inclusief de vertaling naar nieuwe toepassingen daarvan in de tuinbouw. Als experimentele ontwikkeling vooral focus op hoe het ICT-kennisnetwerk in de tuinbouw kan worden versterkt, waar o.a. kennisinstellingen, keuringsinstanties, brancheorganisaties, tuinbouwondernemers, softwareleveranciers, overheid en onderwijs elkaar kunnen vinden?
Cross-over maken met research in andere topsectoren zoals creatief, agri&food, hightech/ict en logistiek. Overige focusonderwerpen bezien vanuit T&U Innovatiethema perspectief: Innovatiethema: Samenwerkende waardeketen Innovatieve oplossingen die bijdragen aan efficiënt en duurzaam ingerichte en economisch rendabele tuinbouwketens. Focus op het virtualiseren van ketenmanagement, transacties en administratieve processen (papierloze handel) waarbij we van registratie schakelen naar continue monitoring, bijsturing, (her)planning en optimalisatie van ketenprocessen van teelt tot consument op basis van real-time informatie. Inzet van nieuwe technologie & collaboration tools voor nieuwe vormen van samenwerken tussen meerdere schakels in de keten. Innovatiethema: Meer met Minder Innovatieve oplossingen om met minder ruimte, water, energie en mineralen hoogwaardig voedsel en duurzame producten te (kunnen) produceren. Werken aan een Intelligente kwekerij waarbij teelt verregaand is geautomatiseerd door sensors en robotisering, alle processen volledig geïntegreerd zijn en flexibel en op maat kan worden ingespeeld op klantwensen. Toepassen beeldherkenning, sensoring, robots, drones, precisie tuinbouw, bioinformatica, big data in de kas/perceel voor het verbeteren, flexibiliseren en verduurzamen van processen van teelt tot handel door gebruik van sensoring en beeldherkenning. Innovatiethema: Voedselveiligheid en -zekerheid Versterken van het consumentenvertrouwen in de veiligheid van voedingsproducten uit de tuinbouw via het leveren van objectieve, betrouwbare en onafhankelijke informatie. Tevens een hogere kwaliteit en meer voedselzekerheid (productiviteit) via digitalisering van teeltmanagementsystemen. Inzet van nieuwe technologieën en concepten voor vroegtijdige signalering van voedselveiligheidsrisico’s door sensoren en slimme data analyse. Ontwikkelen en toepassen van nieuwe technologieën en nieuwe media die bijdragen om het consumentenvertrouwen in de voedselveiligheid te versterken. Toepassen van intelligente stuur- en meetsystemen in kas, teeltcel of op het veld, voor een betrouwbaarder resultaat. Innovatiethema: Gezondheid en welbevinden Innovatieve oplossingen die voorzien in gezonde voeding en een gezond leef- en werkklimaat door de toepassing van tuinbouwproducten. Fundamenteel onderzoek naar consumentenpercepties en beïnvloeding van consumentengedrag en de wijze waarop nieuwe technologieën en media hierin een rol kunnen spelen. Hierbij bevorderen van het gebruik van tuinbouwproducten in gezonde voeding en leef- werkklimaat door inzet van nieuwe technologie gekoppeld aan nieuwe creativiteit. Werken aan de basisvoorwaarden voor gepersonaliseerde kennis van de functionele waarden van groen, groenten, fruit, effecten op gezondheid, welbevinden, milieu en klimaat door internet. Mogelijkheden van internet of things in keuken en tuin bij de consument voor AGF en Sierteelt. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Harrij Schmeitz, email:
[email protected] of Henk Zwinkels, email:
[email protected] of Cor Verdouw, email:
[email protected] 11. Koepel PPS Voedselveiligheid (in oprichting) In het kader van dit onderwerp is de afgelopen jaren een aantal projecten gerealiseerd, maar het ontbreekt nog aan een samenhangende, robuuste PPS, mede door het nog ontbreken van nieuwe, private collectieve coalities. Om die reden wordt gevraagd een overkoepelende tuinbouwbrede PPS te realiseren waarin de verschillende initiatieven een plaats kunnen krijgen en waarin fundamenteel en industrieel onderzoek aandacht krijgen, als mede valorisatie van kennis naar bedrijven. Het gaat daarbij om: Inzichtelijk maken van potentiele risico’s. Ontwerpen en implementeren van proactieve, structurele aanpak. Ontwerpen en implementeren van maatregelen.
Verhogen van het kennisniveau van ondernemingen.
Op het terrein van voedselveiligheid is fundamenteel onderzoek van belang van tracking & tracing in de keten om microbiele besmetting snel op te sporen, Ook kennisontwikkeling over bekende risico’s zoals het voorkomen van natuurlijke toxinen in de voedselketen is noodzakelijk. Verder is fundamenteel onderzoek relevant rond nieuwe bio- / nanotechnologische toepassingen in voedingsproducten en verpakkingsmaterialen, evenals onderzoek naar de maatschappelijke acceptatie ervan. Samenwerking met het thema Voedselveiligheid in de Topsector Agri&Food wordt nagestreefd. Er wordt tevens verzocht projecten te ontwikkelen die aansluiten op de roadmap die momenteel wordt ontwikkeld. 12. Koepel PPS Verhogen consumptie groente en fruit (in oprichting) In het kader van dit onderwerp is de afgelopen jaren een aantal projecten gerealiseerd, maar het ontbreekt nog aan een samenhangende, robuuste PPS. Om die reden wordt gevraagd een nieuwe PPS te realiseren. Er is meer fundamenteel onderzoek nodig naar consumentenpercepties in relatie tot gezondheid, duurzaamheid en leefstijl. Ook is meer inzicht nodig in de mate waarin het gedrag van consumenten in het maken van gezonde voedselkeuzes kan worden beinvloed. Er wordt verzocht projecten te ontwikkelen die aansluiten op de roadmap die momenteel wordt ontwikkeld. 13. Koepel PPS Logistiek (in oprichting) In het kader van dit onderwerp is de afgelopen jaren een aantal projecten gerealiseerd, maar het ontbreekt nog aan een samenhangende, robuuste PPS. Dit thema richt zich op efficient en duurzaam vervoer, reductive van de CO2-foodprint voor im- en export en beperking van vrachtwagenkilometers in combinatie met grotere actieradius. De ambities uit de uitvoeringsagenda worden redelijk afgedekt met de PPS GreenChainge, maar de ketens beperken zich tot de sierteeltsector. Om die reden wordt opgeroepen om: Een of meerdere nieuwe initiatieven te ontwikkelen voor groente- en fruitconcepten. Om samen te werken met regionale overheden die greenportlogistiek als speerpunt hebben benoemd in hun innovatieagenda’s. Om synergie te zoeken met de topsector Logistiek en met het topsectordoorsnijdend thema ICT. Projecten te ontwikkelen die aansluiten op de roadmap die momenteel wordt ontwikkeld. 14. Koepel PPS Internationalisering (in oprichting) De komende decennia zullen naast de belangrijke thuismarkt Europa de groeismarkten voor de afzet van het tuinbouwcluster zich buiten Europa gaan ontwikkelen. In het kader van dit onderwerp is de afgelopen jaren een aantal projecten gerealiseerd, maar het ontbreekt nog aan een samenhangende, robuuste PPS. Kennis op alle niveaus en bij alle partners actief in de tuinbouw is van essentieel belang voor de internationalisering van de Nederlandse tuinbouw en uitgangsmaterialen. Hierbij gaat het zowel om kennis en capaciteitsopbouw bij de eigen Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen als kennis bij buitenlandse partijen, op basis van vraagsturing. Op dit thema worden voorstellen verwacht die gericht zijn op het ontwikkelen en toepassen van kennis om: De toegang tot markten te vergroten en/of te behouden. Een hoogwaardig aanbod van Nederlandse producten, diensten en technologie te realisern voor groeimarkten. Innovatieve oplossingen (helpen) te leveren voor voedselzekerheid en private sectorontwikkeling in ontwikkelingslanden. Projecten die aansluiten op de roadmap die momenteel wordt ontwikkeld.
15. Koepel PPS Markt en Merken / Samenwerkende Waardeketens (in oprichting) De focus ligt op een aantal specifieke markt- en ketenaspecten in samenhang met andere thema’s binnen de uitvoeringsagenda. Het merendeel van de gestarte PPS’en en projecten is gericht op Market Intelligence. Om de goede uitgangspositie van het Nederlandse tuinbouwcluster te behouden en te versterken is het de uitdaging om te komen tot samenwerkende waardeketens met nieuwe verdienmodellen met onderscheidende producten in de markt. Om die reden wordt opgeroepen tot een overkoepelende tuinbouwbrede PPS waarin de verschillende lopen projecten en nieuwe initiatieven een plaats krijgen en waarin fundamenteel en industrieel onderzoek, evenals valorisatie van kennis naar bedrijven aandacht krijgen. Opgeroepen wordt projecten in te dienen waarbij aandacht is voor: De betrokkenheid van meerdere schakels in de keten. Organisatorische innovaties en de daarbij behorende competenties rondom ondernemerschap. Nieuwe verdienmodellen bij een integrale aanpak van verduurzaming en het verminderen van voedselverliezen en –verspilling in de keten. Verbinding met concrete productinnovaties vanuit de andere thema’s. Aansluiting op de roadmap die momenteel wordt ontwikkeld.
