Bijlage 4. Sjabloon Kennisobject Mediawijsheid

Bijlage 4. Sjabloon Kennisobject Mediawijsheid tabblad

submenu

Introductie

start

beschrijving

Hercules & Valkema www.elsje.nl

Wat heb jij vandaag al gedaan? Twitteren, MSN’en, Hyven, mailen, Youtuben, sms’en, bellen, bloggen? Of misschien heb je wel een wiki bijgewerkt, je feeds gelezen en die foto bewerkt waar je niet leuk opstond. We zijn tegenwoordig omringd door media. Media waar wij soms nauwelijks van weten hoe ze werken. En weten we nog wel wat waar is? Hoog tijd dat hier verandering in komt. introductie

In dit kennisobject is, op basis van bestaande literatuur, websites, gesprekken met leerlingen die mediawijsheidlessen hebben gekregen en het bijwonen van presentaties en workshops, kernachtig beschreven wat de term mediawijsheid inhoudt. Tevens zijn er veel praktijkvoorbeelden opgenomen om zelf mee te werken en leggen leerlingen in filmpjes uit wat enkele onderwerpen inhouden. De hoofdcategorieën binnen mediawijsheid zijn; • Informatievaardigheden • Mediavaardigheden • Veilig mediagebruik Je kunt onder andere denken aan; zoeken op internet, geweld in de media, virtuele toepassingsen zoals msn, wiki, youtube en weblog, auteursrechten, privacy, copypasten, invloed van games, omgangsvormen en regels op het web, invloed van reclames, online vriendschappen en werken met digitale camera’s.

competenties

1. Interpersoonlijk 3

2. Pedagogisch 2 3. Didactisch 4 4. Organisatorisch 2 6. Samenwerken met de omgeving 2

Theorie

colofon

Oorspronkelijke auteur(s): Esther van Deelen. Met dank aan de Jan Ligthartschool te Zelhem en Carola Oldemaat.Hogeschool: Iselinge Hogeschool Datum: juni 2009

theorie 1 Wat is mediawijsheid?

De hoofdcategorieën zijn; informatievaardigheden, mediavaardigheden en veilig mediagebruik Mediawijsheid is in de definitie van de Raad voor Cultuur ‘het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld”. Oftewel het kundig en kritisch omgaan met (massa)media.

theorie 2 Informatievaardigheden

Bij informatievaardigheden gaat het om zoekvaardigheden, leesvaardigheden en beoordelingsvaardigheden. In dit kennisobject gaat het vooral om informatie via het internet, maar je kunt hierbij ook aan gedrukte informatiebronnen denken. Meer informatie. Wanneer je bovenbouwleerlingen vraagt waar ze informatie zoeken voor hun spreekbeurt dan zullen de meesten Google antwoorden, maar uit onderzoeken is naar voren gekomen dat leerlingen het moeilijk vinden om te zoeken. Het internet gebruikt hypertext , heeft een enorme omvang, onjuiste informatie, is ongeordend, erg actueel, zeer toegankelijk en visueel.

Zoekvaardigheden Leerlingen moeten, om informatie te kunnen vinden, leren

2

hoe ze vaardig worden in het gebruik van zoekmachines. Een naam tussen aanhalingstekens schrijven geeft bijvoorbeeld al betere zoekresultaten. Je kunt leerlingen ook speciale educatieve zoekmachines laten gebruiken om geschikte informatie te vinden en de resultaten te beperken.

Leesvaardigheden Lezen op internet (hypertext) werkt anders dan het lezen van geschreven tekst. Wanneer je de zoekresultaten van de zoekmachine bekijkt, krijg je door de kop en de korte tekst eronder al een goed idee van de inhoud van de site. Er komt zoveel informatie op je af, dat het belangrijk is om te scannen op trefwoorden. Als de leerling de juiste informatie heeft gevonden, dan zal hij ook ‘gewoon’ vaardig moeten zijn in begrijpend lezen.

Beoordelingsvaardigheden Het beoordelen van informatie afkomstig van websites is moeilijk voor kinderen. Ze kijken vaak nauwelijks naar de betrouwbaarheid van informatie. Het inschatten van de bruikbaarheid van de website en de relevantie van de inhoud zijn tevens belangrijke vaardigheden. Veel van de (video)beeldmateriaal wat we zien is gemanipuleerd.

Termen uitgelegd • Hypertext; tekst met links erin.

< Bekijk hier de clip ‘Reclame’ Bovenbouwleerlingen vertellen wat reclame is.>

theorie 3 Mediavaardigheden

Bij mediavaardigheden gaat het om het vaardig worden in het gebruik van de computer en diverse software om zelf media te maken.

Door zelf media te produceren leren kinderen bewust en kritisch naar media te kijken.

De vaardigheden op dit gebied kunnen per leerling sterk verschillen. Kan de ene leerling al zijn eigen website maken, blijkt de andere leerling Word nog lastig te vinden zonder hulp. Bij het uitvoeren van lessen is het dan ook van belang dat hier rekening mee wordt gehouden.

3

Termen uitgelegd • Feed/rss; door je aan te melden voor een feedreader krijg je een bericht als een website nieuwe informatie heeft gepost. • Podcast; samenvoeging van iPod en broadcasting. Een audiobestand dat via internet beschikbaar wordt gesteld. • Social networking; contact onderhouden via netwerksites als Hyves en MySpace. • Twitter; een website om te microbloggen. Hetzelfde idee als een blog, maar dan is het een kleine hoeveelheid tekst. • Web 2.0; Online toepassingen waar je dingen met elkaar deelt; bv. informatie, blogs, foto’s en samenwerkt. • Weblog (blog); online dagboek. • Wiki’s; op een wiki (pagina) kunnen mensen de tekst van webdocumenten gezamenlijk bewerken. Het bekendste voorbeeld is Wikipedia.



theorie 4 Veilig Mediagebruik

Veilig mediagebruik heeft betrekking op; • technische aspecten; als firewall, spam en virus als • sociale en ethische aspecten; als digitaal pesten, omgaan met privacygevoelige informatie en kopiëren en plakken.

4

Technische aspecten Om je computer tegens virussen te beschermen kun je een firewall op je computer installeren. Wanneer je bij je mail een attachment hebt, dan beoordeelt de firewall of de inhoud veilig is om te openen. Het kan zijn dat je ongevraagd emails of sms’jes ontvangt. Dit wordt spam genoemd. Bij je mailaccount kun je een spamfilter instellen. Tevens is het verstandig om je mailadres niet zomaar op websites te zetten.

Sociale en etische aspecten Door het anonieme karakter van chatprogramma’s als msn en Hyves en andere social networks worden kinderen gepest op het internet. Je weet soms ook niet of de persoon op de chat daadwerkelijk is wie hij zegt te zijn. Naar het verslavende karakter van computerspellen en virtuele werelden wordt veel onderzoek gedaan. Mogelijke gevolgen van geweldadige games en andere media kunnen zijn dat kinderen zelf geweldadiger worden, maar dit hangt sterk van het kind zelf af en hoe het geweld wordt getoond. Aangezien je niet zomaar alles mag kopiëren en plakken heeft Creative Commons licenties ontwikkeld om het makkelijker te maken om materiaal van elkaar te gebruiken.

Termen uitgelegd • Trojaans paard; Een virus dat verborgen zit in een computerprogramma wat je installeert. • Creative Commons; Oorpsronkelijk Amerikaans bedrijf dat via andere auteursrechten en privacyregels gebruik van elkaars materiaal wil vergemakkelijken. • Grooming; Een volwassene die een kind seksueel wil misbruiken en eerst overlaadt met cadeaus en vriendelijk zijn. • Netiquette; Richtlijnen en gedragsregels voor het omgaan met elkaar op internet

5

theorie 5

Praktijk

praktijk 1 Geen apart vak

Mediawijsheid is geen vak apart. Het filmen met je mobiel is mooi te integreren bij andere vakken; bijvoorbeeld aardrijkskunde. Voor het werkstuk over konijnen is het beter als kinderen goed overweg kunnen met de zoekmachine op internet. In plaats van die spreekbeurt voor geschiedenis kan de leerling ook een website maken en door de blog van de klas dagelijks te lezen, weet de zieke leerling toch wat er is gebeurd.

In de volgende praktijkvoorbeelden wordt een beeld geschetst van de mogelijkheden, maar deze zijn grenzeloos en zullen zich blijven ontwikkelen.

Er is een mooie website ontwikkeld door Stichting Kennisnet, Mijn Kind Online en Vereniging Openbare Bibliotheken waar veel kant-en-klare medialessen zijn te vinden.

praktijk 2

•

Werken aan informatievaardigheden

•

•

•

•

• •

•

Bespreek met de leerlingen hoe zoekmachines werken. Hoe weet je welke steekwoorden je moet gebruiken? Welke zoekmachines zijn goed? Monstermedia is een educatief spel waarbij leerlingen leren over de geschiedenis van media, analyseren van media-uitingen, informatie verzamelen en selecteren en bewuster te kijken naar media. Wikikids is een online encyclopedie voor en door kinderen. Leerlingen kunnen hun verslag hier inleveren in plaats van op papier. Samen een werkstuk maken of informatie van andere kinderen aanpassen. Laat leerlingen meerdere verslagen over één onderwerp naast elkaar leggen en beoordelen. Zijn er stukken tekst hetzelfde? Welke is betrouwbaarder en waarom? Zijn de bronnen vermeld? Stel met de leerlingen een stappenplan op bij het beoordelen van een website. Zie hiervoor ook de website van Marant. Bekijk met de leerlingen reclames en bespreek met ze wie de makers zijn en wat het doel is. Laat leerlingen foto’s beoordelen op echtheid. Waaraan kun je zien dat de foto’s zijn bewerkt? Kenniscentrum Media Rakkers heeft twee (gratis) lesmethodes ontwikkeld, Media Makkers en Reklame Rakkers, om alle facetten van media te bahandelen.


6

bovenbouwleerling legt uit hoe je van foto's een filmpje kanmaken in Windows Movie Maker. > praktijk 3 Werken aan mediavaardigheden

Door leerlingen veel te laten doen en ervaren leren ze ook de andere kant van media kennen. •

•

•

•

•

• •

• •

•

Bekijk met leerlingen verschillende nieuwsuitzendingen en maak met de leerlingen een journaal over nieuws wat zij belangrijk vinden. Met behulp van stopmotion, een animatietechniek waarbij je los opgenomen frames achter elkaar plakt (Pingu en Buurman en Buurman), kunnen leerlingen een clip maken. Op internet is hier gratis software voor te downloaden. Verder heb je alleen een webcam en een pc nodig. Tip: als je oogjes op een willekeurig voorwerp plakt, komt het meteen tot leven. Op de website van Cinekid leren kinderen met behulp van filmpjes en lesbrieven tekenfilms, videoclips en nieuws maken of foto’s bewerken. Met de klas een weblog bijhouden over de gang van zaken in de klas. Je kunt er ook huiswerkopdrachten, filmpjes en links naar goede websites opzetten. Maak een Hyves over een bepaald onderwerp; bijvoorbeeld geschiedenis. Zet er bruikbare filmpjes op en laat de kinderen de informatie bewerken. Laat de leerlingen een website maken over een vakgebied of onderwerp. Laat de leerlingen in een podcast verslag doen van hun schoolreis of kamp. Of vertel zelf een spannend verhaal over de Middeleeuwen en laat de kinderen het downloaden op hun MP3-speler. Je kunt de leerlingen een fotoverslag laten maken met hun mobiel. Misschien wat moeilijker, maar zeer de moeite waard is zelf een game maken. Op de website van klokhuis kunnen de leerlingen hier mee aan de slag. Bekijk met de leerlingen documentaires op het themakanaal van Teleblik en laat ze vervolgens zelf een documentaire filmen.

praktijk 4

•

Werken aan veilig mediagebruik

•

• •

•

Laat de leerlingen een spel spelen over het veilig gebruik van internet op www.gebouw13.nl. Praat met de leerlingen over het auteursrecht die er op hun zojuist gemaakte foto’s of werkstuk zit. Wat mogen andere er wel mee en wat niet? Hoe kun je dit vastleggen? Er is een online lespakket voor groep 7/8 beschikbaar, waarin digitaal pesten uitgebreid wordt behandeld. Maak zelf een bordspel met stellingen over Veilig Internetten waar je met de kinderen over kunt discussieren. Stichting Mijn Kind Online heeft een mooie website gemaakt over internet en respect voor elkaar hebben.

7

•

•

•

Hier zijn onder andere lessen te vinden over het maken van een muismat met msn-afspraken en hoe het is als anderen je foto’s bewerken. Op mediawijzer. net, een initiatief van het Mediawijsheid Expertisecentrum, kun je veel filmpjes vinden die met leerlingen zijn te bekijken. Tevens hebben ze in mei 2009 een mediawijzerkrant uitgebracht waarin veel informatie, zoals interviews en een digi abc, staat. Doe de online quiz over informatiebeveiliging voor kinderen op Security4Kids of bekijk het verhaal van Niels die de computer leert gebruiken. Er is hier nog veel meer goed lesmateriaal beschikbaar over veiligheid. Door de lessen van Diploma Veilig Internet worden kinderen bewuster van hun eigen handelen en de risico’s van internet. Onder andere Stichting Kennisnet is betrokken geweest bij de samenstelling van de lessen.

praktijk 5

Bronnen

Boeken en brochures

Ter verdieping: • Berg, M. Van den. (2007). Mediawijzer. Zoetermeer: Kennisnet • Berg, M. Van den., Simons, R. (2008). Wat weten we over ... Gaming in het onderwijs. Zoetermeer: Kennisnet • Brinkhuis, M. (2006). Beeldhonger. Amsterdam: Uitgeverij Van Gennep • Delfos, M.F.(2008). Virtuele ontwikkeling van de jeugd. Amsterdam: SWP. • Frankenhuis, S., Hagen, S. van der., Smelik, A. (2007). De effecten van nieuwe media op jongeren van 12-14 jaar. SLO • Kuiper, E. (2008). Wat weten we over… webwijsheid in het PO en VO. Zoetermeer: Kennisnet. • Nikken, P. (2007). Mediageweld en kinderen. Amsterdam: SWP. • Osch, M. van. (2008). Weblogs in het onderwijs. Zoetermeer: Kennisnet. • Osch, M. van. (2008). Wiki's in het onderwijs. Zoetermeer: Kennisnet. • Osch, M. van. (2008). Podcasting in het onderwijs. Zoetermeer: Kennisnet • Pardoes, J. (2006). Mijn leerling online. Amsterdam: SWP. • Raad voor Cultuur (2005). Mediawijsheid, de ontwikkeling van nieuw burgerschap. Den Haag: Raad voor Cultuur. • Schravesande, E. (2009). De betrouwbaarheid van internetbronnen. Zoetermeer: Kennisnet. • Veen, M. van. (2005). Door de bomen het bos: informatievaardigheden in het onderwijs. Heerlen: Open Universiteit, Ruud de Moor Centrum.

8

Dit kennisobject is behalve met bovenstaande literatuur ook samengesteld op basis van: • Interviews met en opnames van leerlingen van de Jan Ligthartschool te Zelhem.

artikelen

Websites

Mediawijsheid www.medialessen.nl Op deze website, ontwikkeld door Kennisnet , Mijn Kind Online en Vereniging Openbare bibliotheken, zijn veel lessen verzameld om mediawijsheid in de klas te behandelen.

www.mediawijs.kennisnet.nl/po Kennisnet: themasite mediawijsheid.

www.mediawijzer.net Het online loket voor kinderen en volwassenen die vragen hebben over de werking van media.

www.mijnkindonline.nl Uitgebreide website van de stichting MKO die tot doel heeft meer inzicht te verschaffen in de mogelijkheden van nieuwe media en het bevorderen van het verantwoord gebruik daarvan.

www.digibewust.nl/jongeren Een campagnesite om jongeren (en volwassenen) kennis van en vertrouwen in digitale middelen te geven, met aandacht voor beveiliging en bescherming.

www.kenniswiki.nl/Webwijsheid De verzamelplaats van alle informatie betreffende mediawijsheid. www.web20opschool.be Een website van onze zuiderburen over web 2.0 toepassingen in het onderwijs.

9

veilig.kennisnet.nl Themasite van Kennisnet over slim en veilig internetten.

www.virtueelplatform.nl/set-3980-en.html Het Virtueel Platform, expertise centrum voor e-cultuur, heeft een dossier aangelegd over mediawijsheid.

www.23dingen.nl Website waar je in 23 oefeningen leert over web 2.0 toepassingen. www.webklik.mediawijsheid.nl Esther van Deelen heeft mediawijsheid uitgewerkt in activiteiten voor de pabo’s en basisscholen. Veel filmpjes om te gebruiken in de les.

www.pixelme.eu Een interactieve website over communicatie, kunst en nieuwe media.

Vormgeving Als mediawijze student wil je natuurlijk ook grafisch goed voor de dag komen. Hierbij enkele websites die hierin kunnen voorzien. www.prezi.com Met Prezi kun je een online presentaties maken en wordt al de powerpointkiller genoemd. www.wordle.net Van de tekst die je invoert wordt een mooie tekstwolk gemaakt. Woorden die vaak voorkomen zijn groter dan andere woorden. Veel grafische mogelijkheden.

animoto.com Animoto maakt van je foto’s mooie video’s met muziek. Maakt die saaie fotoimpressie een stuk aantrekkelijker.

10

Bubbl.us Een gratis webapplicatie om je brainstorm te visualiseren. Leuk om met de leerlingen te gebruiken om een onderwerp te verkennen.

www.crappygraphs.com Maak die saaie grafiek visueel aantrekkelijk op deze site.

gereedschappen

Hoe mediawijs ben jij? Test jezelf op de website van de Nationale Academie voor Media en Maatschappij. http://www.mediaenmaatschappij.nl/quiz/MediaWijsheid.html

Middels onderstaand formulier krijg je een goed beeld van de competenties die je al beheerst en die je nog verder dient te ontwikkelen. Het formulier is ontwikkeld door masterstudente mediapedagogiek Carola Oldemaat, van het Kenniscentrum Pedagogiek aan de NHL, voor haar stage bij Stichting Kennisnet afdeling onderzoek in Zoetermeer. Mediawijsheid Competenties

Overige

•

Inspiratiebijeenkomst Creative Learning Lab (gratis) Zij bieden (tegen betaling) ook workshops en zijn een waar expertisecentrum.

•

Picnic Young jaarlijkse bijeenkomst over nieuwe techologie in het onderwijs.

•

Docentenmiddag bij Beeld en Geluid (gratis).

•

IPON onderwijs en ICT beurs (gratis bij voorregistratie).

Je laten inspireren?

11