Bijlage 1 Beleidsbrief Alcohol&Jongeren Tabellen en grafiek Tabel 1, Trends in lifetime prevalentie alcoholgebruik, in %, Jongens
Meisjes
Leeftijd
‘92
‘99
‘03
‘92
‘99
‘03
12
46
56
73
33
38
68
13
55
68
81
50
57
76
14
68
77
88
68
71
87
15
76
86
91
79
87
89
16
88
92
93
85
86
90
17/18
89
93
95
91
89
93
Trimbos 2004
Tabel 2, Scholieren die drinken, aantal glazen op een weekendavond Jongens
Meisjes
1
2-4
5-10
10+
1
2-4
5-10
10+
12
63
34
3
1
59
34
7
0
13
40
46
11
4
42
47
9
2
14
26
43
22
8
29
45
20
6
15
12
36
34
19
14
40
37
9
16
6
31
35
29
12
38
42
9
17-18
21
22
41
36
11
44
38
7
Trimbos 2004
Tabel 3, Drankvoorkeur van jongeren, in % Basisschool
12-13
14-18
J
M
J
M
J
M
Bier
8
0
16
6
52
19
Premixen
8
5
19
22
30
33
Zelf gemixt
2
1
4
6
14
18
Likeur
3
4
2
5
11
15
Shooters
2
2
5
5
10
10
Wijn
6
6
3
5
7
12
Sterk
1
1
1
1
6
3
Sherry
3
1
2
2
3
2
Alcopop
1
1
1
0
2
1
Trimbos 2004
Tabel 4 Trends in maandprevalentie van dronkenschap in het voortgezet onderwijs (12 t.m 18 jaar) naar onderzoeksjaar en geslacht.
35 30 25 20 15 10 5 0 1992
1996
1999 jongens
2003
meisjes
Toelichting bij tabel 4 Meisjes zijn meer gaan drinken en zijn ook vaker dronken dan voorheen. Was in 1992 tien procent van de meisjes (twaalf tot en met achttien jaar) één of meer keer dronken in de maand, in 2003 is dat gestegen tot twintig procent. Hiermee zijn meisjes inmiddels op hetzelfde “niveau” aangekomen als jongens. Bij de jongens is de frequentie van dronkenschap de laatste jaren weer wat gedaald, hoewel dit nog altijd fors hoger ligt dan het niveau van begin jaren negentig. Bijna éénvijfde (18%) van de jongens van twaalf tot en met achttien jaar is één of meer keer dronken in de maand 1 .
1
Trimbos-instituut, Jeugd en riskant gedrag, Kerngegevens uit het peilstationonderzoek 2003.
Bijlage 2 Beleidsbrief Alcohol&Jongeren Gevolgen alcoholgebruik door jongeren Probleemdrinkers Een relatief groot deel van de jongeren ondervindt problemen door zijn of haar alcoho lgebruik. Uit het in 2004 uitgevoerd landelijke onderzoek naar probleemdrinken blijkt dat bijna 22% van de jongeren tussen de 16 en 24 jaar veel drinkt en daar problemen van ondervindt2 . Over de gehele bevolking van 16-69 jaar wordt ruim 10% tot de categorie probleemdrinker gerekend. Uit onderzoek blijkt ook dat wie jong begint met overmatig alcohol drinken in zijn latere leven een verhoogd risico loopt op problemen met alcoholgebruik 3 . De ondervonden problemen lopen uiteen van drinken om zorgen te vergeten of meer zelfvertrouwen te krijgen tot black-outs door drankgebruik, stiekem drinken, maaltijden overslaan, alcohol-ongevallen, regelmatige dronkenschap/katers en sociale problemen. Uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu blijkt dat overmatig alcoholgebruik de belangrijkste determinant is voor verlies aan kwaliteit van leven4 . Bijna 12,5% van de totale ziektelast bij mannen en 2,3% van de ziektelast bij vrouwen kan worden toegeschreven aan overmatig alcoholgebruik. Het aantal opnamen met als diagnose 'alcoholisme' in verslavingsklinieken en algemene psychiatrische ziekenhuizen bedraagt - over een langere periode bezien – zo’n 6.000 per jaar. Daarnaast zijn er meer dan 25.000 alcoholcliënten ingeschreven bij instellingen voor ambulante verslavingszorg. Volgens schatting van het RIVM draagt alcohol bij aan ongeveer 2.500 sterfgevallen per jaar. Alcohol staat daarmee van alle leefstijlfactoren als doodsoorzaak op de vierde plaats, na roken, lichamelijke inactiviteit en slechte voeding.
Schade aan hersenen Uit onderzoek 5 blijkt ook dat overmatig alcoholgebruik schadelijk is voor ontwikkeling van de hersenen van jongeren. Tieners die een aantal jaren overmatig alcoholgebruiken, hebben vaak als gevolg daarvan leer- en geheugenproblemen. Dit heeft bijvoorbeeld invloed op de schoolprestaties van kinderen.
Lichamelijke schade Jongeren lopen ook sneller het risico van alcoholvergiftiging bij het innemen van grote hoeveelheden alcohol. De grens van alcoholvergiftiging ligt rond de 4 à 5 promille. Een gewone volwassene bereikt een dergelijk promillage bij meer dan 20 glazen bier, wijn of gedistilleerde drank. Bij jongeren wordt dit bloedalcoholgehalte over het algemeen 2 3
4
D. van Dijck, R. Knibbe, De prevalentie van probleemdrinken in Nederland: Een algemeen bevolkingsonderzoek, 2005 B.F. Grant, D. A. Dawson, Journal of Substance abuse, 1998, NIAAA.
Het verlies van kwaliteit van leven wordt uitgedrukt in ziektejaarequivalenten, die iets zeggen over het vóórkomen en de ernst van ziekten 5
Spear 2002, Brown e.a. 2000, Tapert en Brown 1999, Tapert e.a. 2001.
sneller bereikt, doordat het lichaamsgewicht van kinderen en jongeren lager is dan dat van volwassenen. Meisjes bereiken nóg eerder een riskant alcoholgehalte. Dat komt omdat het lichaam van een meisje minder vocht per kilo gewicht bevat dan dat van een jongen. Verder blijkt dat tieners die vanaf dertienjarige leeftijd er een gewoonte van maken om binge te drinken en dit blijven doen tijdens hun tienerjaren, op 24-jarige leeftijd bijna vier keer zoveel kans hebben op overgewicht (obesitas) en een te hoge bloeddruk, als leeftijdsgenoten die nooit of bijna nooit overmatig drinken tijdens hun tienerjaren6 . Geweld Overmatig drankgebruik door jongeren levert niet alleen schade op bij de drinkende jongeren zelf. Het zorgt ook voor schade bij anderen. Bijvoorbeeld als gevolg van agressie 7 . Door de dempende werking van alcohol heeft de gebruiker minder perceptie, waardoor onredelijk gedrag kan ontstaan. Door de recente herhaaldelijke gevallen van zinloos geweld is er steeds meer aandacht voor het onderwerp geweld op straat en in uitgaansgebieden in het bijzonder. De Stichting Consument en Veiligheid heeft hier onderzoek naar gedaan. Uit dit onderzoek bleek dat in de periode 1999-2003 jaarlijks gemiddeld 37.000 slachtoffers van geweld op een Spoedeisende Hulpafdeling (SEH) van een ziekenhuis zijn behandeld. In 10% van de gevallen (3.800 letsels) is bekend dat geweld zich heeft afgespeeld in een horeca- of uitgaansgelegenheid. Daarbij komt nog dat in meer dan de helft van alle behandelingen op de SEH, het slachtoffer niet de locatie van het geweld opgegeeft. Meer dan een kwart van de slachtoffers die heeft aangegeven dat het geweld heeft plaatsgevonden in een horeca- en uitgaansgelegenheid is tussen de 20 en 24 jaar.
Ongelukken Alcohol verhoogt tenslotte de kans op ongelukken. In 2001 bleken er ongeveer 3000 verkeersongelukken alcoholgerelateerd te zijn. Jaarlijks vallen er ongeveer 250 doden en ongeveer 3500 gewonden als gevolg van verkeersongevallen waar alcohol in het spel is. Onder hen bevinden zich relatief veel, bijna een kwart, jonge mannen in de leeftijdscategorie van 18 t/m 24 jaar8 .
6
P.L. Ellickson et al., Prospective risk factors for alcohol misuse in late adolescence, Journal of Studies on Alcohol. 2001; 62: 773-782. 7 J. van der Linden, R. Knibbe, Geweld bij uitgaan op straat, 2004; B. Bieleman, H. Maarsingh, G. Meijer, Aangeschoten wild, 1998. 8 Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid, www.swov.nl.
Bijlage 3 Beleidsbrief Alcohol & Jongeren Accijnstarieven 2004 in euro’s per hl. consumptiesterkte (exclusief extra verbruiksheffingen)
België Cyprus Denemarken Duitsland Estland Finland Frankrijk Griekenland Hongarije Ierland Italië Letland Litouwen Luxemburg Malta Nederland Oostenrijk Polen Portugal Slovenië Slowakije Spanje Tsjechië Verenigd Koninkrijk Zweden
Bier (5%) 19,68 24,85 46,55 9,06 17,60 97,25 13,00 13,00 19,02 99,35 18,29 9,40 10,15 9,12 8,58 25,11 23,92 17,25 15,52 34,90 13,91 9,31 8,65 89,35
Wijn (12%) 47,01 0,00 94,92 0,00 66,47 212,00 3,40 0,00 3,15 273,00 0,00 46,19 43,45 0,00 0,00 59,02 0,00 29,75 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 231,97
Gedistilleerd (35%)
Premixen (5,5%)
581,30 209,60 706,88 456,05 324,35 988,75 507,50 317,80 264,61 1373,75 255,80 296,38 324,41 364,40 816,04 621,25 350,00 336,91 314,32 247,51 212,00 259,00 290,86 971,48
91,35 32,94 111,08 71,76 50,97 155,37 79,75 49,94 41,58 215,88 40,20 46,57 50,98 57,26 128,23 97,63 55,03 52,94 49,39 38,89 33,31 40,70 45,71 152,66
80,90
243,04
1931,68
303,55
Bijlage 4 Beleidsbrief Alcohol&Jongeren Overzicht regelgeving alcoholreclame op televisie in EU lidstaten
Land België Cyprus Denemarken Duitsland Estland Finland Frankrijk Griekenland Ierland Hongarije Italië Letland Litouwen Luxemburg
Malta Nederland Oostenrijk Polen Portugal Slovenië Slowakije Spanje Tsjechië Verenigd Koninkrijk Zweden
Verbod/tijdgrens tv-reclame (geregeld middels wetgeving, danwel zelfregulering) Wallonië: geen tv-reclame voor alcoholhoudende dranken >10% alc. vol. Vlaanderen: publieke televisie is geheel tv-reclamevrij Geen tv-reclame voor alcoholhoudende dranken vóór 20.30 uur Geen tv-reclame voor alcoholhoudende dranken >2,8% alc. vol. Geen tv-reclame verbod/tijdgrens Geen tv-reclame voor zwak-alcoholhoudende dranken tussen 7.00 uur en 20.00 uur en geen tv-reclame voor sterke drank tussen 7.00 uur en 21.00 uur. Geen tv-reclame voor gedistilleerde dranken > 22% alc.vol. Geen tv-reclame voor alcoholhoudende dranken Geen tv-reclame voor gedistilleerde dranken vóór 19.00 uur Geen tv-reclame voor gedistilleerde dranken > 25% alc. vol. en voor premixen Geen tv-reclame voor sterke drank tussen 18.30 uur en 21.30 uur Geen tv-reclame voor gedistilleerde dranken tussen 16.00 uur en 19.00 uur Geen tv-reclame voor sterke drank; beperkingen in tv-reclame voor zwakalcoholhoudende drank Geen tv-reclame voor alcoholhoudende dranken > 22% alc. vol. tussen 15.00 uur en 22.30 (in weekends en schoolvakanties niet tussen 8.00 uur en 22.30 uur). Geen tv-reclame verbod/tijdgrens Geen tv-reclame voor alcoholhoudende dranken vóór 19.00 uur Geen tv-reclame verbod/tijdgrens Geen tv-reclame voor gedistilleerde dranken Geen tv-reclame voor bier vóór 23.00 uur Geen tv-reclame voor alcoholhoudende dranken vóór 21.30 uur Geen tv-reclame voor gedistilleerde dranken > 15% alc. vol. vóór 21.30 uur Geen tv-reclame voor wijn en gedistilleerde dranken tussen 16.00 uur en 22.00 uur Geen tv-reclame voor gedistilleerde dranken > 20% alc. vol. en geen tv-reclame voor bier vóór 20.30 uur Geen tv-reclame verbod/tijdgrens Publieke televisie is geheel tv-reclame vrij Geen reclame voor alcoholhoudende dranken >2,25% alc. vol.
Bronnen: - Responsible Marketing of Alcoholic Drinks; Regulations and Enforcement. Canadean, June 2002. - Alcohol Policies in EU Member States and Norway. Stakes, June, 2003.
